Jeta e Uran Kostrecit  dhe thuajse e të gjithë shqiptarëve ishte mashtrim dhe pabesi/

Nga Vilhelme Vrana Haxhiraj*/

Falenderoj z. Uran Kostreci që zgjodhi Vlorën, menjëherë pas Tiranës, për të paraqitur librin e tij në prozë, novelën “Pabesia”.Para se të flas për librin dua të hap një parantezë, që mendoj se vlen për këtë auditor. Pas viteve 90 në vendin tonë ka vërshuar një krijimtari e bollshme, ku më e shumta janë poezi, kujtime, përkushtime të të afërmëve apo njerëzve që kanë dhënë ndonjë vlerë gjatë luftës çlirimtare apo gjatë diktaturës së egër komuniste gjysmë shekullore. Asnjëherë nuk duhet ndaluar iniciativa, madje do ta quaja më shumë se gabim, faj apo më keq akoma, krim, që t’i ndalosh kujtdo të drejtën dhe lirinë për të shprehur lirisht mendimet e tij, gjë që na u mohua për gjysmë shekulli.

   Por theksoj se, liria e mendimit dhe shprehjes nuk duhet shpërdoruar. Jo të gjitha botimet janë cilësore dhe përciellin atë mesazh për të cilin ka nevojë shoqëria shqiptare sot. Për këtë unë tërheq vëmendjen e çdo krijuesi, që vetshpallet, studiues apo historian, pa i njohur analet e historisë, pa u diplomuar në këtë fushë, pa u afirmuar si i tillë apo më keq akoma pa botuar një libër. Si mund të vetquhet profesor ai që nuk e ka një titull të tillë? Si mund të vetquhet poet një bejtexhi? Si mund të vetquhet romancier një që s’ka shkruar romane, por vetëm kujtime, apo kronike ngjarjesh, me një gjuhë dhe leksik shqip tejet të çalë?  Krijuesve të mirfilltë u vjen turp t’i kenë libra të tillë nëpër bibliotekat e tyre, sepse nuk fitojnë gjë. Flas për ata njerëz  që janë të shtresës së mohuar dhe shkruajnë. Të mos ia lejojnë vetes një gjë të tillë, sepse është paradoks, cinizëm, s’është aspak profesionale dhe aq më tepër letrare. Sepse autorë të tillë do të jenë ironia e vetvetes. Mbi të gjitha dëmtojnë letërsinë e cila ka nevojë për një seleksionim të këtyre prurjeve që i ngjasin xhunglës.

Më falni z. Kostreci që ndërhyra, por mendoj se është sugjerim i domosdoshëm, me njerëzit e duhur, në vendin e duhur dhe kohën e duhur. Të riparojmë ndërgjegjen tonë ne si shtresë në kohë, sa nuk është vonë. Kujtoj se asnjëherë nuk është vonë për t’u riparuar si individ apo më gjerë si shoqëri dhe për të bërë gjënë e duhur.

  Dy fjalë për librin “Pabesia”:

Novela e z. Kostreci me titull “Pabesia”, si të parin botim në prozë, do t’i uroja sukesese autorit brilant të sonetit edhe në këtë gjini të vështirë, në prozë, e cila kërkon kohë dhe vullnet për t’u realizuar. Mund të them me plot gojën se Uran Kostreci ndoshta është i vetmi autor që lëvron sonetin 13 rroksh, tashmë i lënë në hije nga  krijuesit, ashtu siç janë lenë në harresë edhe disa gjini të tjera si skica letrare dhe letërsia për fëmijë. Pra janë tri gjini, plus romanin, se shkruhen pak romane të mirëfillta, për të cilat mendoj se letërsia shqiptare është në krizë. Novela, që nga titulli flet vet. Në pamje të parë duket si autobiografik, por jetët shqiptare janë aq të ngjashme sa , kur lexon diçka shprehesh me habi: “Kjo qenka jeta ime!”

Ngjarjet zhvillohen në dy etapa kohore: në luftë dhe në diktaturë. Etapa e luftës është në sfond si shkaktarja e gjithë të këqijave,vëllavrasjes, pabesisë ndaj vëllait të një gjaku si dhe kosovarit të cilin ia dorëzuan bishave serbe. Ishte komunizmi sllav-serbo-rus, ajo ideologji e mallkuar që solli përçarjen mes shqiptarëve duke i futur në një hasmëri shekullore. Janë pikërisht ato litarë dhe pabesia ndaj vëllait, mikut, të afërmit dhe shokut, që na i kanë lënë si trashëgimi edhe sot të pafetë.  Shumë bukur e paraqet autori mes antagonizmash, diverse mendimesh, me metafora të goditura qëndrimin e Radomit, personazhit kryesor dhe djalit të hallës, Agronit. Ky i fundit del në mal me dëshirën e atdhetarit, mori pjesë në luftë për çlirimin e vendit. Por shumë shpejt zhgënjehet krahas idealit që i injektuan dhe njohjes të së vërtetës së hidhur që përjetoi. Njohja e së vërtetës e çoi atë drejt vdekjes. Edhe pse në plan të dytë, Agroni me qëndrimet e tij si luftëtar lirie dhe si njohës i ideve komuniste, qëndron shumë lart.

Libri nis me një peizazh disa vite pas mbarimit të luftës. Agroni kthehet nga Ferri ku kaloi vitet e rinisë, me mendimin se gjithçka do të kishte ndryshuar, por përsëri pësoi zhgënjim. Radomi, zbret aty ku kaloi fëmijërinë, rininë, ku njohu vajzën e ëndrrave dhe ku u bë baba. U kthye me dëshirën,  me mallin për atë kohë të pakthyeshme, pasi gjithë kohën kishte jetuar me  ëndrrën se do t’i gjente të gjithë në shtëpinë e tij. Por për fat të keq ajo tashmë s’ekzistonte më. Buzë lumit vurin re se ende qëndronte  gorrica e përzhitur nga flakët e luftës, mure të rrëzuar si pa zot, varfëri e tejskajshme kishte mbuluar vendin si në kohë zije makabre. Me dyshimin në gjithçka të zymtë që i përfshiu syri, por edhe për kalimtarin kurioz gëlonte mendimi i trishtë, që e rrëqethi trup e shpirt “Mos vallë kjo ishte bota e re për të cilën luftuam?”! Hedh sytë nga vetja  dhe ligështohet ; ka ngelur një invalid me një sy e dhe me një dorë. Kjo tablo plotëson gjithë domethënien e novelës. Kujt i hyn në punë vallë një qorr-sakat? E megjithatë jeta qenka e dhembshur. Ai do që të jetojë ashtu, gjysmak për të birin, ndoshta për ta nisur jetën pikërisht  aty ku e kishte lënë.  Zotërinj a nuk është jeta jonë e gjymtuar? Kjo ishte teoria e idealit marksist apo socialisto-komunist për ta shkatërruar njeriun dhe fisnikërinë. Tek ky njeri i gjymtuar ,diku në shpirtin e tij të zbrazët, jetonte dashuria e tij e parë dhe mendimi i të qenit “baba”.

Ishin pikërisht këto dy ndjenja sublime, të pazëvendësueshme që e mbajtën Radomin gjallë për vite të tëra. Kjo novelë përciell tek lexuesi se tre breza vuajtën dhe ende vuajnë materialisht, shpirtërisht dhe mendërisht, madje edhe fëmijët e tyre kanë fatin e paraardhësve . Oh, ç’mëkat që na la trashëgim një sistem pa themele. Cilido në vend të tij do të mendonte : « Kur ke një shpirt të zbrazur, ke vdekur…Trupi pa shpirtin është inekezistent. » Dhe novela e lë lexuesin me një pikëpytje enigmatike . Në fund ti, unë e të gjithë pyesim: “Si u vajti filli vallëkëtyre njereëzve që shpresuan dhe jo vetëm nuk fituan, por pësuan zhgënjimin më të madh të jetës? »Novela është trajtuar bukur, rrjesdhshëm , me fjalor e frazologji të pasuraqë të bëjnë të mos e lëshosh nga dora deri në fjalën e fundit

Z.Uran ju uroj suksese, ashtu si në sonete, edhe në prozë, sepse e meritoni!

* Paraqitja e novelës “ Pabesia”- në Vlorë më  3-7-2010- Vilhelme Vrana