Tregim nga Pirro Dollani/
Ishte shkurti i vitit 1955 kur katër burra të armatosur shpërthyen derën e dhomës ku flinin shtatë fëmijë, nga 3 deri në 11 vjeç, në një të ashtuquajtur krevat: një dyshek leckash shtruar në tokë. Nuk ishin as hajdutë e as terroristë, por forcat e policisë. Jorgji Gallani me familjen e tij banonte në një pallat italian. Kishte dy dhoma të vogla, që ishin larg njëra-tjetrës, në një korridor të përbashkët, ku jetonin edhe pesë familje të tjera, të gjitha me një banjo.
Njerëzit e armatosur në vend që të shpërthenin derën e dhomës ku flinin prindërit, shpërthyen derën e këtyre fëmijëve, të cilët, të tmerruar, u bënë grusht rreth motrës 11-vjeçare. Prindërit, me të dëgjuar zhurmën, dolën nga dhoma dhe u sulën drejt derës së fëmijëve. Aty ndodhi skena që këtyre fëmijëve të mitur u shkaktoi një traumë psikike që ndoshta vetëm vdekja do të mund t’i shpëtojë prej saj. Si një tufë ujqish të uritur mbi prenë, policët iu sulën të atit. E shtrinë për tokë dhe e goditnin ku të mundnin atë burrë 57-vjeçar e tejet paqësor. Pasi e rrahën mirë e i vunë prangat, e ngritën në këmbë. (Ku vallë e gjenin gjithë atë forcë për t’u hakmarrë në një mënyrë të tillë barbare?!)
Ndërkohë nëna mundohej të mos qante, por hera-herës i shpërthente papritur ndonjë ngulç ngashërimi. Pa i dhënë mundësi t’u thoshte fëmijëve një fjalë, e tërhoqën zvarrë atë plak të urtë, ndërkohë që kokën e gjakosur e të përlotur e mbante mbrapa si për t’u dhënë lamtumirën e fundit.
Në ditët që erdhën u mor vesh se e kishin arrestuar për veprimtari armiqësore. Faji i vetëm: kishte punuar për dhjetë vjet si përkthyes në organizatën amerikane, U.N.RR.A., që sillte ndihma në Shqipëri. Sapo kjo organizatë u largua nga vendi, tërë punonjësit shqiptarë i arrestuan. Koha që kaloi në hetuesi, ishte një ferr i vërtetë. Dita e hetimit përfundonte ose kur i pandehuri humbiste ndjenjat dhe ashtu pa ndjenja e të gjakosur e përplasnin në qeli, ose kur nuk arrinte të duronte më torturat e detyrohej të pranonte gjithçka që e akuzonin.
Gjatë kohës së gjykimit, që i ngjante një farse, pasi të pandehurit nuk kishin avokatë e vendimet paraprakisht merreshin në Komitetin e Partisë, të gjithë u akuzuan si bashkëpunëtorë të amerikanëve, paçka se ishin të caktuar në atë punë nga pushteti komunist. Edhe pse dënimet ishin të rënda, të dënuarit u ndjenë të lehtësuar kur përfundoi gjyqi. Tani të paktën do t’u shpëtonin torturave çnjerëzore të hetuesve të pashpirt.
Mbas disa ditësh i nxorën nga qelia, të prangosur dhe të lidhur së bashku, për t’i nisur në një burg, në veri të vendit, ku do të punonin në një minierë. Kur Jorgji po i afrohej kamionçinës, njëri nga policët që qëndronte pranë derës për t’i ndihmuar të hipnim, i futi poshtë krahut një pako të vogël. I burgosuri e vështroi si për t’i thënë se ç’është, por polici vazhdoi të merrej me të burgosurit e tjerë. Pasi hipi, zuri vend mbi një dërrasë që shërbente si stol dhe shtrëngonte fort krahun e prangosur që të mos i binte ajo pako misterioze, ndërsa vriste mendjen se ç’do të kishte brenda e kush ia kishte sjellë. Rruga ishte gjithë gropa dhe kamionçina herë pas here dukej se do të rrëzohej. Brenda kundërmonte një erë urine, përzier me të vjellura. Udhëtimi zgjati afro 7 orë. Kur arritëm në kamp, i rreshtuan para një barake të gjatë që shërbente si kapanon. Bënë apelin dhe u hoqën prangat nga duart dhe këmbët. Pastaj i futën brenda dhe u caktuan vendin në një minder të gjatë dërrase, që do t’u shërbente si krevat. Jorgji u ul në vendin që i caktuan dhe si në gjysmë fshehtësie filloi të hapë pakon. Nga shtrëngimi ishte bërë petë. U habit kur pa dy paketa cigare “Dajti”. Në njërën prej paketave ishte shkruar: Nga Mihali. “Nga Mihali?!” – përsëriti i habitur ai. “Nuk ka mundësi. Kjo pako duhet t’i përkasë ndonjë të burgosuri tjetër. Polici gabimisht ma ka dhënë mua” – mendoi ai. “Edhe emri Mihal do të jetë një rastësi, pasi ai e di më mirë se kushdo tjetër që s’e kam futur kurrë duhanin në gojë.” Por shkrimi ngjasonte me atë Mihalit. E la pakon mbi dërrasën ku ishte ulur dhe e zuri trishtimi.
“Pse vallë më ka çuar këto paketa? Ndoshta ka menduar se burgu do t’më thyejë e do t’më bëjë që të kërkoj ngushëllim në këto cigare të flamosura? – thoshte me vete.
Lotët i mbuluan faqet, por s’kishte arsye ta fshehte fytyrën, pasi pjesa më e madhe e të burgosurve kishin kohë që qanin. Mendoi jetën e mjerueshme që do të kalonin fëmijët, tani të braktisur nga kushdo. Çfarë do të hanin? E shoqja e tij nuk kishte punuar asnjëherë ngaqë ishte e sëmurë. Kush do të kujdesej për këtë fëmijë të gjorë pikërisht tani që familja e tij do të damkosej si “armik i popullit”? Në ato çaste u tundua të hapte paketën e të ndizte një cigare, por menjëherë tha me vete “Jo! Jo! këtë gjë s’duhet ta bëj, se atëhere ata bastardë që më shkatërruan jetën, familjen e më lanë fëmijët jetimë, do të fitojnë.” E vështronte atë pako të zhubrosur dhe përsëriste me vete: O do t’më pini, o do t’ju pi! I mbështolli përsëri me letrën e zhubrosur, shqepi dyshekun prej kashte, i futi brenda dhe u betua se kurrë nuk do t’i fuste në gojë. “Jo Mihal, nuk do të thyhem! Nuk dua të më mundin këta bastardë” – u betua me vete.
Gjatë periudhës së burgut, Jorgji shpesh tundohej të shkepte dyshekun e të pinte një cigare. Sidomos pas vizitave mujore që i bënte gruaja me ndonjerin nga fëmijët. Oh me sa ëndje e priste atë ditë kur në dhomën e takimeve i shfaqeshin ata! Por sa dhimbje ndjente pas asaj dite! E sillnin të pranguar në dhomën e takimeve që ishte e ndarë me hekura nga pjesa e vizitorëve. Rrinte i heshtur me sytë nga dera e gjoksi i çahej kur degjonte klithmat e fëmijëve. Zgjaste krahët përtej hekurave dhe sapo rrokte duart e tyre e pushtonte një trishtim e shikimi i mjegullohej. S’ishte në gjendje të thoshte asgjë. Sapo merrte veten e bëhej gati të fliste, polici e mbërthente prej krahu dhe e nxirrte nga dhoma duke thënë: koha mbaroi. Në këtë gjendje i afrohej shtratit dhe me duart që i dridheshin përpiqte të shkepte dyshekun. Por mbas pak, e mblidhte veten e thoshte me zë: Jo, jo nuk do t’ju lë t’më pini!
Jo pak herë kur dilnin nga tuneli mbas pune, e të uritur shkonin të hanin darkën (një supë që më tepër kishte ujë e guralecë nga zarzavatet e palara), i shkonte mendja të shkëmbente një cigare për një pjatë supë. Kishte të burgosur që, edhe pse ishin të uritur dhe kockë e lëkurë, ofronin supën e tyre, të vetmin ushqim që kishin për darkë, për një cigare. Por përsëri stepej para betimit që kishte bërë. Kështu kaluan 7 vjet mundime, vuajtje, lotë e mjerim.

Askush nuk e priste Jorgjin atë ditë kur u shfaq në derën e shtëpisë me një thes në krah, thes ku kishte futur gjithë gjërat e burgut. S’kishte kaluar as edhe një orë, kur në derë trokiti Mihali, shoku i fëmijërisë. Të shtatë fëmijët dhe nëna e sëmurë u habitëm më shumë me ardhjen e Mihalit, sesa me ardhjen e papritur të babait të tyre. Mbasi u përqafuan duke fshirë lotët e njëri-tjetrit, Jorgji u ngrit në këmbë dhe u drejtua nga thesi që akoma s’e kishte hapur. Nxori pakon dhe ia zgjati. Mihali e mori në dorë dhe sytë i mbetën te letra e zhubrosur e tërë zgjyrë. “Ç’është kjo?” – tha me vete dhe hodhi shikimin nga Jorgji si për të parë a ishte mendërisht në rregull. Pastaj me një zë të trishtë, përsëriti: ç’është kjo?
– Hape, hape, . . . një dhuratë për ty.
– Për mua?! – Mihali u habit kur pa dy paketa “Dajti”, të zhubrosura e të nxira nga koha. Zgurdulloi sytë, hapi gojën ndoshta për të thënë diçka, por mbeti ashtu i ngrirë sikur t’i kishin hedhur në trup një kovë me ujë të ftohtë.