Tregim/

Nga Agim Xh. Dëshnica/

Qysh para luftës, pardesytë tek ne mbaheshin mbi kostum  nga  të rinjtë e të rejat,  sapo  arrinte  gjysma e dytë e tetorit. Zakonisht,  ato vinin nga jashtë,  së pari nga Italia e Franca, më vonë nga Hungaria, Rumania etj. Kur sheh fotografitë e asaj kohe, kupton se atëherë pothuajse e gjithë rinia jonë, përveç pardesyve, mbante edhe kapele  republike…  Më pas, aty nga viti 1948,  këto veshje  filluan të rralloheshin e të mos  dukeshin fort nëpër rrugë. Ndërsa, në vitet gjashtëdhjetë nisën të shfaqeshin disa pardesy prej mushamaje të hollë, që morën  nga  populli  emrin  fëshfëshe,  për  shkak  të zhurmës që bënin,  duke u fërkuar me krahët në ecje e sipër. Për t’i blerë ato, duhej të ngjisheshe nëpër radhë  të gjata e të shtyheshe me bërryla e grushta në disa pak dyqane, ku në më të shumtën e rasteve bëheshin copë-copë xhama dhe pasqyra. Pas kësaj, bulevardi kryesor i Tiranës  herë  ngjyrosej  në  gri dhe  të dukej  se ishin ulur retë  nga  Dajti, ose  në  blu, sikur Erzeni kishte ndërruar shtratin dhe e ndante kryeqytetin  më dysh.

Në atë kohë, Rudit i erdhi nga Praga  një pardesy me  cohë  të mirë  dhe  të trashë,  qepur  sipas modës europiane. Ia dërgonte i vëllai, student  në Çekosllovaki. Pothuaj gjithë fëshfëshet, në përballje me pardesynë që mbante Rudi, pësuan befas një konsum  të thellë moral.  Se, ç’është e vërteta,  pardesyja e re ia ndryshoi krejt paraqitjen Rudit.  Veçse,  në  punë  ai vazhdoi të shkonte si edhe më parë, me triko e xhaketë  të vjetër. Kurse në ditët e dhjetorit e të janarit, kur acari ashpërsohej  për  shkak  të erës  së Tujanit,   ai vishte pallton e trashë ushtarake të të atit, që ishte blerë qysh pas luftës.

Kur delte  në  rrugë  e në  bulevard me  pardesynë çeke, me jakën pakëz të ngritur, Rudi binte  menjëherë në sy. Ndaj nisi të krihej më me kujdes dhe t’i lustroste mirë  e  bukur  të vetmet  këpucë  rumune. Por,  përpiqej  të rregullonte  hapin  dhe  ta drejtonte trupin, që  zakonisht  e  mbante pakëz  të përkulur.  Bëri edhe  fotografi me pardesynë ai, te Foto-Sporti, në studio. Dhe me hak.  Se kur shkonte  rrugës,  vajzat  e kalimtarët kthenin  kokën për ta parë më mirë. Në kinema Rudin e gjeje me pardesynë palosur  me kujdes  mbi gjunjë. Po atë e shihje  shpesh edhe në  sheshin  Skënderbej, para Pallatit të kulturës me kolona. Për praninë e tij në atë shesh të zhurmshëm, ishte nxitëse sigurisht pardesya çeke. Veç, ç’ndodhi pas disa muajve? Në ndërmarrjen e Rudit erdhi me punë një djalosh korçar, biond e sygri, me emrin Vaskë, që ishte caktuar teknik në repartin e pllakave. Në dukje – i qeshur  dhe i urtë. Rudi bisedonte shpesh me Vaskën për bukuritë e fshatit të tij në të hyrë të Korçës. Kështu, nuk vonoi e u miqësuan, për më tepër, se Rudit i pëlqente Korça e bulevardeve dhe e serenatave me kitara e mandolina.

Një të shtunë, te klubi i Sanijes,  Rudi   i tregonte Vaskës:

-E mbaj  mend  Korçën si në tym. Një përrua në mes, bulevarde, shtëpi të hijshme e të rreshtuara gjatë rrugëve  të drejta e të pastra  me kalldrëm.  Atje shijova për herë të parë birrën e njohur korçare dhe gazozet në shishe me tapë të bardhë porcelani.  Bukur, bukur!

– Ua, e paske  parë  Korçën, bre!? Me shërbim  ke qenë atje, hë? Me siguri, ke fjetur edhe te turizmi i vjetër ti, apo jo!

– Çne! Kam shkuar më këmbë  në Korçë.

– Ç’thua, o t’u mbylltë!- Po, po!  Isha i ri atëherë. Mora  pjesë  në  një ekskursion  me  një  vargan  nxënësish, maturantë të shkollave të mesme  të Tiranës.  Qenë  ne edhe  nja gjashtë – shtatë vajza, të veshura gjysmë ushtarake, me rroba engleze, me çanta e torba në shpinë. Ishte korriku i vitit 1951 dhe udhëtimi  ynë-tepër  i lodhshëm. Shpesh, larg fshatrave, na mundonte etja dhe uria. Nga Tirana  shkuam  në Pezë,  Peqin,  Kuçovë,  Berat.  Prej atje dolëm në Qafën e Sinjës, në Ballsh, Selenicë, Vlorë, Brataj.  Pastaj  iu ngjitëm  maleve,  në  Kuç, Qafë e Gomares, Golem, Mashkullorë të Gjirokastrës e më tej. Mbaj mend  se në Selenicë,  nëpër  galeritë  e ulta të minierës  së bitumit,  sado  që  përkulnim  trupin,  na përplasej  balli nëpër  trarët.  Te  një  guvë  me  kate punonin minatorë me kazma e lopata. Njëri nga ata qe i nxirë keq nga pluhuri.  Na përshëndeti dhe na tregoi se paskej punuar në minierat  e Sent Etienit në Francë,  por e patën përzënë, se kishte marrë pjesë në një grevë të nxitur nga sindikatat! Në Kuç pashë pothuaj vetëm gra e  pleq.  Kur  vajtëm ne  atje,  ia morën  këngës “Kurvelesh,  zemra  ime,  ç’janë  ato  bombardime!?…” Njëri që fliste pak si shumë na tregoi se si i trazonin natën rojet italiane pranë postoblloqeve. Pastaj ai hodhi sytë nga malet dhe na tha: “me gjermanin nuk bëhej shaka!  Ai qerrata na qepej këmba-këmbës  deri në  kreshta  e maja!”

Në drekë  unë  e disa shokë  të mi hëngrëm groshë  te një shtëpi  dhe  natën e kaluam  të gjithë  në  një kasolle.  Mbi kakërdhi dhishë shtruam batanijet dhe fjetëm të nanurisur nga  mërmëritja e një buronje nën  një rrap vigan.

– Më ju lumtë, bre, më ju lumtë! Qejf i madh e jo shaka!

-Pas Përmetit e Frashërit morëm drejtimin për në Korçë. Në një fshat,  në  fushë,  më  caktuan për  drekë  te një  shtëpi përdhese rrethuar me gardh. Tri vajza të reja më pritën mirë. Mbaj mend  se më  vunë  përpara te një pjatë e thellë  cingoje  katër  vezë  të fërguara, që  notonin në gjalpë. Tri vajzat ishin si shtojzovalle dhe të veshura si qytetare. Qeshnin  dhe më shikonin drejt në sy.

– E po, vajza pe Korçe, or ti!

– Sigurisht! Pasdite u vumë  në rrugë.  Nata na zuri në Vithkuq.

– Ooo! Nga Vithkuqi kam nënën unë! – tha Vaska.

– Ashtu!? Ishte fshat i bukur dhe  me  plot pisha. Natën bënte  ftohtë atje, edhe  pse ishin ditë korriku.

– Vërtet!- Kur arritëm, ishte errësirë. Na rrethuan ushtarët e repartit të Vithkuqit. Na morën  për diversantë. Po kur dëgjuan zëra vajzash, pyetën:  “Ç’jeni ju?” Dy – tre nga ne u përgjigjën:  “Nxënës  nga  Tirana  jemi!” “Ua,  ua! Desh krisi pushka këtu, more shokë!” Atë kohë një grup ushtarësh të armatosur u dukën  në sheshin  ku ishim ndalur. Të nesërmern kaluam nëpër pyllin e Makërzës  me  hije  e luleshtrydhe. Pimë  ujë te “Çesma e mbretit”.

Pas njëzetepesë ditësh udhëtimi, të nxirë nga dielli, të dobësuar e të pluhurosur, lamë  fshatin Qatrom dhe në mbrëmje mbërritëm në Korçë. Në kthim na priste Pogradeci, Qafë  -Thana, Elbasani,  Qafa  e Kërrabës dhe, më në fund, Tirana.

-Bobo, sa rrugë paskeni bërë!

Rudi pa orën dhe tha:

-Kthehemi në punë!

Një ditë Vaska  hyri në  zyrën e Rudit,  buzëqeshi dhe tha:

– U fejova!

– O, o! – thirri Rudi me atë zërin pak si të ngjirur. – Urime, urime! Nga është nusja?

– Nga një fshat ngjitur me tonin.

– Por kur kështu?

– Pardje! E bëmë fejesën tak- fak, te një pastiçeri, në rrugën e Durrësit. Isha me vëllezërit e mi dhe me ca kushërinj të nuses.

– Prandaj s’të kam parë këto ditë unë ty! Të lumtë, të lumtë!…

Për një kohë u bë heshtje.

– E di si e kam hallin unë, or Rud? – Vaska u hodhi  një vëshrim letrave të shpërndara mbi tryezë,  pastaj tha:  – Do të shkoj në  fshat për  të këmbyer  nishanet! Kostumin, trikon dhe këmishën m’i blenë vëllezërit, që erdhën nga Korça. Më rrinë për bukuri, por ç’e do!

– Si është puna?

– Unë do të kisha qejf të shkoja në fshat si njeri që vjen nga Tirana. – Ai u mendua një hop dhe shtoi: – Të lutem, a ma jep pardesynë çeke sa të vete e të vij? Veç për pesë ditë e dua! Të hënën më ke këtu, për nderin e familjes! Dhe mos u bëj merak, se do të ta mbaj mirë!

Eh, po unë atë të vetme kam! – pasi u mendua pak- tha- megjithatë, s’ta prish dot, por ma kij kujdes, aman!

– Ç’është ajo fjalë! Bile, nuk do ta vesh rrugës, po kur të jem në të hyrë të fshatit!

Dhe kështu, dhëndri ynë, i rruar e i krehur bukur, me gravatë të kuqe e me këmishë nga Tirana, me triko, kostum  e çorape prej Korçe, me  këpucë  të zeza nga Elbasani  dhe  me  pardesy moderne nga Praga,  pra, veshur,  ngjeshur  e kapardisur, hipi përpara te një Zis i Korçës tok me njërin vëlla. E kur njerëzit e tjerë zunë vend në karroceri, u nisën të qeshur.

Rudi  nuk  u  duk  në  bulevard  në  ato  pesë  ditë nëntori. Priste të vinte të hënën Vaska dhe t’i kthente pardesynë. Por, iku e marta tok me të mërkurën, iku e enjtja dhe po afrohej  e diela. Gjatë atyre ditëve me festa krisën e shndritën fishekzjarret, madje  gjëmuan edhe topat. Ndërsa ai mbeti i mbyllur në shtëpi dhe në kulmin e mërzitjes. I afrohej dritares dhe shihte në qiell shkëndijat që  binin  si shi pas  krismave,  në mes atij ndriçimi verbues.

Rudi e kërkoi Vaskën të hënën e dytë, por nuk e gjeti. Mori vesh  se inxhinjieri  e  kishte  dërguar  me shërbim në Rrogozhinë e në Peqin dhe sa nuk u çmend. Por, më kot, se pas  nja tri ditësh  të tjera,  dhëndri i ri biond e sygri, u duk në pragun e derës, në mes shumë  njerëzve, që prisnin të merrnin  rrogat. Hyri brenda, la në tavolinën tryezën e makinës së shkrimit diçka të mbëshjellë me letër ambalazhi nga ato të thasëve  të çimentos, u kthye te arkëtarja, mori rrogën dhe u largua pa u ndjerë.  Rudin e kapi një parandjenjë e keqe. U ngrit dhe shkoi në tryezën e vogël, këputi  me forcë spangot e pakos dhe e hapi. Pa një zhele të errët e të pështirë, me baltë. Mezi e njohu  nga xhepat  e nga jaka. Ishte pardesyja e vet çeke. Sa nuk i ra pika e iu pre fryma. Tashmë kuptoi qartë  e me dhimbje  se kishte marrë  fund  një herë  e përgjithmonë eleganca e tij nëpër  bulevardin e Tiranës.  Po kush ia kishte fajin? I ra ballit me pëllëmbë. Ndezi një cigare dhe vështroi jashtë dritares. Në Qafën e Tujanit dhe mbi livadhet  e Dajtit, po dyndeshin re. Pritej shi Tirane.