Petro Luarasi – Dielli

Sabiha Kasimati- Nderim dhe brengë

September 13, 2017 by dgreca

105-vjetori i lindjes së Sabiha Kasimatit/

Nga Petro Luarasi/Sabiha Kasimati (1912-1951) po përmendet gjithnjë e më shpesh në këto dy dekada si një ndër gratë e shquara shqiptare që meriton më tepër vëmendjen e studiuesve dhe të institucioneve për t’ia hulumtuar jetën, veprimtarinë dhe veprën si dhe për ta vlerësuar siç e meriton.

Ndonëse për atë janë shkruar me qinda faqe nga shumë autorë, tematika paraqitet e varfër, përsëriten tërkuzë e perifrazohen në forma të ndryshme faktet dhe opinionet e dy-tre studjuesve si dhe propagandohet kryesisht aspekti politik i fundit të saj tragjik duke përçartur edhe ndonjë hipotezë ‘’bindëse’’ mbi veprën e saj të panjohur. Shkencëtarja martire Sabiha Kasimati meriton shumë më tepër studime të thelluara dhe jo hamendje.

Familja e arsimimi

Sabiha Kasimati u lind në truall të huaj, në Edërne (Adrianopojë) të Turqisë më 15 shtator 1912, në pragun e pavarësisë së shtetit shqiptar, por u mëkua, u rrit dhe u edukua si shqiptare e kulluar në vatrën e një familjeje të madhe në numër dhe vlera, me farefis të gjerë dhe lidhje të thella, me kontribute atdhetare, kulturore e shkencore, përpara dhe pas çlrimit të Shqipërisë. Krushk i tyre qe edhe kryeministri i zgjedhur nga Kongresi i Lushnjës, Sulejman Delvina, gjak i tyre qe edhe trimi i shquar antifashist Refik Refat Kasimati me pseudonimin “Kardiaku”.

Ajo u rrit me ngrohtësinë e tre vëllezve Hifzi, Refik e Nevzad dhe motrës Minirea, në familjen e kamur të doktor Abdurrahmanit, ku u mëkua me dashuri për atdheun e të parëve të saj libohovitë, diturinë dhe vlerat universal. U arsimua në liceun elitar francez të Korçës dhe në Universitetin e Torinos me rezultate të lakmueshme. Këtu mbrojti diplomimin (‘’tesi di laura’’) me temë ‘’Fauna ittica d’acqua dolce dell’ Albania’’. Në këtë periudhë u shoqërua me Olga Luarasin, të motrën e Migjenit, e cila studionte për matematikë dy vite më lart dhe e vijuan miqësinë edhe si kolege në ish Institutin ‘’Qiriazi’’ në Kamëz.

Studiuesit kryesorë të saj

Për njohjen e vlerave të familjes Kasimati dhe bijës së saj të denjë Sabiha, vlerësoj veçanërisht përkushtimin dhe të dhënat e publikuara prej tre studiuesve: Myslim Islami, Uran Butka e Uran Asllani.

Myslim Islami me monografinë ‘’Refik Refat Kasimati: Kardiaku” (1902-1944)’’ ofron të dhëna mbi gjenealogjinë e familjes Kasimati dhe jetën e Sabihasë, së motrës dhe të tre vëllezërve, katër prej të cilëve u arsimuan dhe kontribuan me rezultare të lakmueshme, në sajë të shtysësekonomike e morale të babait. të tyre Dr Abdurrahman Kasimatit (1865-1943) i cili kudo ku punoi, në Korçë e Elbasan gëzoi mirënjohjen e qytetarëve, dhe ‘’miqësinë e personaliteteve si Aqif pashë Elbasanit, Lef Nosit, Visarion Xhuvanit, Et’hem Haxhiademit, Sotir Paparistos e të tjerë.

Uran Butka, në librin ‘’Bombë në ambasadën sovjetike’’, ka publikuar dokumenta arkivore me të cilat provohen si u zhvillua ngjarja, kush e shkaktoi atentatin, si u hartuan listat e vdekjes, arësyet e vërteta përse u arrestuan dhe u ekzekutuan të pafajshmit Sabiha Kasimati me shokë si dhe mënyrat e tjetërsimit të procesit hetimor. Ka ndriçuar fakte të panjohura mbi personalitetin e Sabiha Kasimatit.

Uran Asllani, me disa artikuj në gazeta, ka publikuar fakte e ngjarje interesante mbi jetën, edukimin e dhe botëkuptimin e saj, ka hulumtuar e analizuar veprimtarinë dhe arritjet e saj shkencor, me hipoteza të guximshme, diku edhe të tepruara.

Për Sabiha Kasimatin kanë shkruar edhe mjaft të tjerë që veçse kanë përsëritur të lartpërmendurit, me komente kryesisht në kënvështrimin politik, paksa në aspektin human e botëkuptimor të saj dhe pothuajse aspak për kontributin e saj të mirëfilltë shkencor. Studiuesja Daniela Vathi me të drejtë thekson: ‘’Shumëkush mund të kujtohet për përfundimin e trishtë që ajo pati, por pothuajse askush për veprën dhe punën e saj si shkencëtare ose më mirë si gruaja e parë shkencëtare shqiptare. Historia e kësaj gruaje është shumë interesante nga shumë pikëpamje dhe mund ta quajmë pa asnjë ngurrim si “Një intelektuale perëndimore”, gjë jo shumë e zakonte për Shqipërinë e fillim shekullit të njëzetë. Natyrisht do ishte mirë që historia të mos lexohej në celës politik, pasi është absolutisht dytësore ndaj figurës së kësaj gruaje.’’ 1. (Daniela Vathi Sabiha Kasimati: Shkencëtarja e parë shqiptare) http://www.gazetaexpress.com/arte/sabiha-kasimati-shkencetarja-e-pare-shqiptare-130310/?archive=1

Sa nevojë ka shoqëria jonë për shembuj të tillë femrash intelektuale shqiptare që shkallmuan frikën dhe paragjykimet e kohës duke rrezatuan kulturë, dinjitet e antikonformizëm!

Veprimtaria shkencore

Puna shkencore e Sabiha Kasimatit shpaloset mirëfilli në studimin ‘’Fauna ittica d’acqua dolce dell’ Albania:tesi di laurea” (’’Fauna iktike e ujrave të ëmbla të Shqipërisë’’) që e mbrojti në Universitetin e Torinos, ‘’në vitin 1941’’.

Në këtë studim shkencor me vlera të rëndësishme për të shkuarën e të ardhmen, ajo shpalosi talentin, vullnetin, volumin e punës, risitë dhe objektivat për të ardhmen e iktiologjisë shqiptare. Ky është i pari studim në këtë fushë, dhe mbi të gjitha e shkruar nga një femër shqiptare. Pra Sabiha Kasimati është shqiptarja flamurtare në fushën e studimeve mbi iktiologjinë shqiptare.

Kam kënaqësinë të publikoj dhe analizoj për herë të parë, pasi e kam përkthyer edhe në shqip, këtë studim që deri më tani njihet si puna e saj shkencore më e rëndësishme e publikuar.

Lënda përmban hyrje, listë të specieve dhe varieteteve që formojnë faunën e peshkut në ambjente të ndryshme iktiologjike, pëshkrim gjeografik dhe biologjik të mjediseve të ndryshme iktiologjike, ekzaminim të materialit të mbledhur, analizon 7 familje peshqish (Acipenseridae, Cyprinidae, Clupeidae, Serranidae, Mugillidae, Salmonidae, Anguillidae) si dhe një pëshkrim të shkurtër të industrisë së peshkimit në Shqipëri. Studimi përbyllet me një bibliografi me 70 zëra, me 38 autorë të ndryshëm. I gjithë materiali përmblidhet në 85 faqe të daktilografuara.

S.Kasimati i është referuar këtij studimi në artikullin e saj shkencor ‘’Probleme të peshkut dhe të peshkimit në vendin tonë‘’) duke e përfshirë në tetë zërat e tij, ku e ka cilësuar ‘’tesi di laurea, dakt. 1940.’’

Ky artikull shkecor paraqet rëndësi të madhe përsa i përket kohës kur është shkruar dhe çështjeve të rëndësishme që analizon dhe i paraqet si domosdoshmëri për t’u zbatuar.

Pasi kaloi një sëmundje të rëndë dhe u kurua në Itali, në vitin 1947 ‘’nisi punën në Institutin e Shkencave, siç quhej atëherë bërthama e parë shkencore, që drejtohej nga prof. Selaudin Toto ku, sipas studiuesit Uran Asllanit “Dr.Sabiha Kasimati ishte emëruar shefe e sektorit të zoologjisë, por u mor vetëm me ihtiologji. Atë fushë e kishte hulumtuar që nga koha e studimeve universitare’’

Në vitin 1949 botoi artikullin shkencor ‘’Probleme të peshkut dhe të peshkimit në vendin tonë’’ që është i pari mbi temën e iktiologjisë për periudhën pas çlirimit të vendit.2.

(Kasimati, Sabiha, Probleme të peshkut dhe të peshkimit në vendin tonë, Buletini i Institutit të Shkencave, 1948, nr.2-3, f.18-32. Bibliografi)

I nipi i Sabihasë, Namik Kasimati përmend se ajo i tha shoqes së saj Durie Hulusi: “Jam e gëzuar që mbarova një studim mbi peshqit që do t’i shërbejë jo vetëm Shqipërisë, por edhe shteteve të tjera që janë në kufi me Shqipërinë”.

Akuza pa prova!

Prej vitesh qarkullon në mediat shqiptare, madje edhe në doktoratura e botime akademike, nga studjues por edhe zyrtarë institucionesh të rëndësishëm, paradoksi i pranimit apriori të akuzës pa paraqitur prova. Kjo mund të pranohet të publikohet nga ndonjë media sensacionesh por jo nga zyrtarë institucionesh të rëndësishme apo në nivele të larta shkencore Bie fjala një studiues shkruan:

‘’S.Kasimati në vitin 1949 kishte përfunduar librin ’’Peshqit e Shqipërisë‘’… me 100 e ca faqe e 50 e ca figura…që e dorëzoi për botim në dorëshkrim në janar të vitit 1950. Sipas projektplanit të punës të kryesisë së Institutit të Shkencave botimi i veprës do të kryhej në tremujorin e dytë të vitit 1950 me tirazh 3500 ekzemplarë. Vepra e Sabiha Kasimatit “Peshqit e Shqipërisë” paraqiste para lexuesit shqiptar ihtiofaunën e Shqipërisë që përmblidhte 257 lloje peshqish. Sikurse ndodhte rëndom me autorët e dënuar, vepra e Kasimatit ‘’Peshqit e Shqipërisë‘’u botua në vitin 1958 me emra të tjerë.’’3.

(Dr.Leka Ndoja, Tjetërsimi i veprës intelektuale gjatë komunizmit në Shqipëri (1944/1990), Doktoraturë)

Këtë akuzë ma zuri syri edhe në ‘’Fjalorin enciklopedik shqiptar’’, zëri Kasimati, Sabiha (1912-1951). Më befasuan sidomos deklarimet e titullarëve të institucioneve tepër të rëndësushme për çështjen, zotërinjve A. Tufa e K. Dervishi, të cilët e kanë detyrë dhe përgjegjësi t’i dalin për zot barrës së provës për akuzat që shprehin.

Në fakt akuzën e ‘’ përvetësimit të punës intelektuale të Sabiha Kasimatit’’ (kinse monografisë ‘’Peshqit e Shqipërisë“, 1958) nga disa (2, 3 apo 4) studjues, kolegë shqiptarë me në krye një akademik të huaj (sovjetik) e ka shpallur i ndjeri U.A., i vetmi që mori përsipër dhe publikoi në një gazetë ‘’barrën e provës’’ për akuzën e rëndë: ‘’Mbas një pune shumë të madhe eksperimentale shkencore si asnjë shkencëtar tjetër shqiptar në mesin e vitit 1950, Dr Kasimati i dorezoi institutit per botim vëllimin prej rreth 200 faqesh dhe të 50 figurave me titull ‘’Peshqit e Shqipërisë’’. Në buletinin e Institutit të Shkencave, Nr 3, të vitit 1950, fq 78, në rubriken e jetës shkencore të Instituti, njoftohet se janë derguar për botim…vepra e Sabiha Kasimatit ‘’Peshqit e Shqiperise’’ e planifikuar me nje tirazh prej 3500 copesh’’

Ai shpreh edhe versionin: ”Natyrisht që mbas pushkatimit libri i përgatitur nga Sabiha Kasimati u tërhoq menjëheë nga shtypshkronja dhe u arkivua në depositën sekrete të Institutit por edhe atje nuk ndenji shumë kohë. Kryesia e Institutit nën insistimin e Kolë Paparistos i kerkojnë Akademisë së Shkencave të Bashkimit Sovjetik një specialist ihtiolog të vinte ne Shqiperi për përfundimin e botimit të veprës mbi peshqit edhe për ndonjë plotësim te mundsëm. Anatolij Poljakovi pergjate periudhes që qëndroi në Shqiperi jo vetëm përvetësoi punën shkencore të Sabiha Kasimatit por edhe me ndihmën e dy ish-bashkëpuntorëve te saj … u shtoi 257 llojeve te peshqve te paraqitura nga Sabihaja edhe 10 lloje peshqish… Instituti i Shkencave punën e përvetësuar të Sabiha Kasimatit në fillim të vitit 1958 e botoi si vepër te Anatolij Poljakovit. 4.

http://www.panorama.com.al/sabiha-kasimati-mehmet-shehut-ne-hetuesi-jeni-kriminele-do-e-paguani/

Këtij artikulli i janë përgjigjur pasardhësit e të akuzuarve që e kanë kundërshtuar katërcipërisht me argumentat e tyre: ku ai akuzon se Sebihasë ..’’ ia përvetësuan veprën një studjues sovjetik me dy shqiptarë, ish bashkëpunëtorë të saj’’. Pasardhësit kanë thënë se prindërit e tyre nuk kanë qenë bashkëpunëtorë të saj dhe se kishin kryer punën e tyre të pavarur. 5

‘’20 nentor 2014, Përgjigje për Prof.Dr.Uran Asllani nga E. Filipi dhe Jovan Basho’’ http://www.panorama.com.al/sabiha-kasimati-mehmet-shehut-ne-hetuesi-jeni-kriminele-do-e-paguani/

(Të akuzuarit pa prova për përvetësim të punës intelektuale të S.Kasimatit janë studiuesit G.D.Poljakov, Ndoc Filipi, Kozma Basho, A.Hysenaj, madje edhe Ndoc Rakaj) Në një shkrim tjetër gazete shtohet: “botohet vepra e dr. Sabiha Kasimatit, natyrisht jo me emrin e saj, por me emrat e rusit Anatoli Poljakov dhe të dy fillestarëve në këtë lëmë, Ndoc Filipit dhe Ndoc Rakajt”. 6.

http://www.panorama.com.al/enver-hoxha-shtoi-emrin-e-sabiha-kasimatit-ne-listat-e-vdekjes/

Për të qenë i drejtë në këtë gjykim me pasoja ‘’morale e penale’’ ftoj këdo që është i interesuar, veçanërisht ata që kanë amplifikuar këtë version akuze, së pari, të verifikojnë burimin e informacionit. ( Buletinin e Institutit te Shkencave, Nr 3, te vitit 1950, fq 78). Unë e kontrollova, jo vetëm një por të gjithë serinë e Buletinit të Institutit te Shkencave, edhe në arkivin e Bibliotekës Kombëtare, por askund nuk ma zuri syri këtë njoftim, për be.

Në akuzë muk saktësohet qartë nëse bëhet fjalë për përvetësimin e një vepre të çuar për botim apo të kontributit të pa identifikuar të S.Kasimatit, si kartela, referenca, diskutime, ekstrakte të hulumtimeve në terren, etj.

Nëse është përvetësuar e tërë vepra, pjesë të saj, etj, kjo mund të vërtetohet vetëm me prova, gjetjen e dorëshkrimeve, analizën e referencave, etj.

Për sqarimin e kësaj akuze studiuesit duhet që të interesohen dhe të thellohen mbi punën reale të shkencëtares Sabiha Kasimati në muze, për kontributin në ekspeditat përkatëse, për kartotekën dhe ato së bashku me dy studimet që tashmë njihen, të krahasohen mbi kritere shkencore me librin ‘’Peshqit e Shqipërisë‘’. Specialistët mund të gjykojnë pjesërisht edhe në bazë të artikullit dhe disertacionit të saj me referencat përkatëse që janë publikuar. Na ana ime, me respektit që kam për studiuesit e përkushtuar të iktiofanës shqiptare, shpreh keqardhjen që askush prej tyre, apo të tjerë, në botimet pas vitit 1990 nuk i janë referuar kontributit të Sabiha Kasimatit, edhe pse dihej mirëfilli. Ndoshta ka ndikuar qejfmbetja prej akuzave ‘’për përvetësim intelektual’’ që nuk ua ka qëndisur martirja por klane të caktuara që ua ka interesi të sajojnë dhe propagandojnë sensacionale e përbaltje. Në këtë ‘’duel’’ mes të respektuarve kontribues të iktiofaunës shqiptare mbështes aksiomën e Aristotelit: “Amicus Plato, sed magis amica veritas’’ ( Platonin e kam mik, por më tepër kam mik të vërtetën, në këtë rast: ’’I respektoj palët, por më tepër dua të vërtetën’’.)

Citime të sajuara!

A duhet të publikohen citime të sajuara për ta justifikuar dhe ligjitimuar dënimin fizik, politik e moral!

Ndër dhjetra shkrime me zbulime sensacionale gazetareske paraqiten rëndom edhe ‘’prova ‘’, me citime të sajuara që legjitimojnë dënimin e S.Kasimati. P.sh.

‘’Me kurajën karakteristike të madhe të saj ajo i tha këto fjale që gjenden në dosjen e saj pranë Gjykates së Kasacionit. ‘’Kam qenë kundra ketij pushteti sepse ai nuk pajtohej me ideologjinë e botëkuptimin tim evolucionist. Unë nuk kam qenë kurrë e mendimit që me një akt revolucionar të arrihej në socializëm. Unë vetë nuk kam kryer ndonjë atentat dhe as kam marrë pjesë në ndonjë mbledhje ku është marrë vendimi për akt terrorist. Ju jeni kriminelë dhe tiranë që kërkoni teë nënshtroni shqiptarët me terror por do të vije një ditë që keto mizori do t’i paguani’’ Këto fjalë ishin dënimi me vdekje i Sabihasë.7. http://www.arkivalajmeve.com/Sabiha-Kasimati-Mehmet—-Shehut-ne-hetuesi-Jeni–kriminele-do-e-paguani.1047688819/

Në një artikull tjetër me autor Agron Tufën këtij paragrafi i shtohet edhe fjalia ‘’Jam lidhur me një grup shokësh, të cilët kanë qenë armiq të Partisë Komuniste…”. 8. http://www.panorama.com.al/profil-kush-ishte-shoqja-e-klases-e-enver-hoxhes-qe-u-pushkatua-me-urdhrin-e-tij/

Nuk ka rast më tipik se si një tragjedi të mund të kthehet në komedi satirike dhe nga një heroinë reale të sajohet fantazma e një burrneshe mitike.

Më çudit qëndrimi paradoksal i disa studiues: edhe pranohet sajesa e deponimeve në hetuesi dhe gjyq e Sabiha Kasimatit me shokë, edhe përpiqen ‘’ta lartësojnë‘’ duke e dënuar me pushkatim ‘’të justifikuar sipas ligjeve të kohës’’ kur ia pëmendin se kinse ia paskish deklaruar në hetuesi ‘’armiqësinë e saj’’ drejtpërdrejt Mehmet Shehut!

Personalisht më duket se e dënojnë jo vetëm me pushkatim, por edhe me groposje të gjallë, e bëjnë objekt të ballafaqimit politik e interesave klanore, e largojnë nga interesi dhe dashuria e gjithë popullit, për të mirën e të cilit punoi tërë jetën me përkushtim e dashuri.

Martirja Sabiha Kasimati ka lënë një gjurmë të pashlyeshme në kujtesën e atyre që e kanë njohur. Këtë shkrim ua kushtoj edhe gjithë atyre shokëve, miqve, bashkënxënës, kolegë e studiues që e kanë ruajtur në mendje e zemër kujtimin e saj edhe si intelektuale shembullore, me pikëpamje socialdemokrate ( ndonëse qe me prejardhje nga familje e pasur) ajo mendonte për mirëqenien e gjerë të popullit shqiptar, zhvillimin e gjithanshëm të vendit. E kam përjetuar të gjallë nga vlerësimet e tim eti Skënder Luarasi që e ka njohur së pari në Korçë, më pas kur punonin në shkollat e kryqit të kuq Amerikan dhe pas çlirimit. Edhe bashkëshortja e tij Olga Nikolla (motra e Migjenit) e ka patur shoqe në universitetin e Torinos.

‘’Përse më vrisni’’

Në hulumtimet e studiuesve për të vërtetën e arrestimit dhe vrasjes makabre të Sabiha Kasimatit paraqet rëndësi thelbësore t’i jepet përgjigje shkencore pyetjes së saj :‘’Përse më vrisni’’… Në rast se provohet që është vrarë thjesht për të përmbushur një tekë diktatori, kjo do të ishte akuza dhe dënimi më i rëndë që i bëhet datij dhe pushtetit abuzues.

Historia na dëshmon mjaft raste manjakësh qejflinj të cilët i kanë epshet dhe hakmarrjen pa kufi, kur nuk e realizon qëllimin të marrin nderin me shpifje dhe jetën me krim. E ndjera Kasimati i gëzohej bukurisë dhe inteligjencies së saj, por thuhet se fati i keq e takoi me një bashkënxënës në lice që u bë diktator i vendit dhe pushtetin e tij absolut mund ta ushtronte kudo dhe për gjithçka. Me një urdhër dridhte dynjanë dhe taborët e tij të jeniçerëve burgosnin e internonin, torturonin e pushkatonte.

Viktor Kasimati, nipi i Sabihasë, dëshmon:‘’Enveri shtoi nga ana e tij emrat e Sabiha Kasimatit, Reiz Selfos, Manush Peshkëpisë, Qemal Kasoruhos, të cilët ishin nga treva e Gjirokastrës dhe ai i njihte personalisht. Bie fjala, emri i Reiz Selfos nuk ishte në asnjë nga listat. Dikur Reiz Selfo kishte pasur kurajën t’ia përplaste të vërtetën në fytyrë E. Hoxhës, i cili u hakmor ndaj tij, ashtu siç u hakmor ndaj Sabiha Kasimatit.’’9. http://www.panorama.com.al/enver-hoxha-shtoi-emrin-e-sabiha-kasimatit-ne-listat-e-vdekjes/

Ndërsa Liri Belishova ka thënë se vetë “Stalini e qortoi Enverin për pushkatimet e 26 shkurtit 1951’’10.

Stalini e qortoi Enverin për pushkatimet e 26 shkurtit 1951 : flet shoqja e Sabiha Kasimatit / Liri Belishova ; Panorama,Nr. 1419, 6 shtator, 2006, f. 18 – 19.

Martirizimit të Sabiha Kasimatit me shokë është i kobshëm. (Arrestohet dhe pushkatohet si e vetmja grua ne mes te 22 burrave)

Tashmë është provuar pa mëdyshje që ata u arrestuan dhe u torturuan me qëllim, si të pafajshëm, për një shpërthim që e patën kryer të tjerë. Studiuesi Uran Butka e ka provuar me dokumenta arkivore se kush e organizoi dhe kush u dënua me akuzën e hedhjes së eksplozivit në Legatën Sovjetike. Atë e hodhën dy anëtarë të organizatës “Bashkimi Kombëtar” Hysen Llulla dhe Qazim Laçi. Pjesëtarët e kësaj organizate u arrestuan dhe u mbajtën në izolim të fshehtë për 8 muaj, Gjykata e Lartë Ushtarake më 9.10.1951, me dyer të mbyllura, dënoi me vdekje: Qazim Laçin, Sejfulla Shimën, Rustem Thaçin, Zenel Rikën, Ali Voglin, ndërsa për Mark Zef Palin, Ramiz Voglin, Riza Shehun dhe Adem Kastratin, dënimi me vdekje u kthye në burgim të përjetshëm. Reshit Shima u vra në dhomën e torturave, Riza Pengili u pushkatua përpara derës së shtëpisë, ndërsa Hysen Llulla, kryetari i grupit u vra kur desh t’i ikte arrestimit prej agjentit të Sigurimit të Shtetit, Besim Selita.’’ 11

Uran Butka, Masakra e natës së 26 shkurtit 1951. http://albdreams.blogspot.al/2014/01/bomba-ne-ambasaden-sovjetike-denimi-pa.html)

Ndërsa grupin me Sabiha Kasimatin pasi i pushkatuan për disa ditë pas arrestimit, pa prova e gjyq , ua sajuan deponimet në hetuesi dhe në seancat e gjyqit imagjinar.

Nuk evidentohen në procesverbal pyetjet që bën trupi gjykues dhe përgjigjet e secilit për pyetjet. “En block” janë shkurt “reagimet” e secilit të pandehur për akuzën.

Ish-anëtar i Gjykatës së Lartë, Mustafa Qilimi ka deklaruar: “Sa kohë isha unë në Gjykatën e Lartë nuk ka pasur dosje hetimore gjyqësore për ngjarjen e bombës në Ambasadën Sovjetike, për të cilën ekziston vendimi i pushkatimit të 22 personave”. Të gjitha janë shkelje të ligjit, që dëshmojnë se gjyqi nuk është zhvilluar fare. Procesverbalet janë plotësuar nga Gjykata e Lartë dhe Ministria e Brendshme, pas ekzekutimit të personave të arrestuar. Prova se procesverbali është falsifikuar është rasti i Jonuz Kacelit: vritet gjatë torturave, hidhet nga dritarja si i vetëvrarë – rast që merret si i pandehur në gjyq, pyetet nga kryetari, u përgjigjet akuzave dhe dënohet me vdekje, kjo provon se procesverbali është shkruar më vonë, gjyqi nuk është zhvilluar si fund të tij. Vendimi “me vdekje me pushkatim” ishte i formës së prerë, i paapelueshëm, i ekzekutuar menjëherë dhe i plotësuar me konfiskimin e gjithë pasurisë së luajtshme e të paluajtshme, deri te lugët dhe pirunjtë! 12 http://www.standard.al/2015/02/26/26-shkurt-1951-hidhet-nje-bombe-thyhen-dy-xhama-pushkatohen-22-intelektuale/

Porosia për gjyqtarët e diktaturës: “Duhet të mbyllet goja e të mos i thuhet asnjë njeriu se është sekret i madh shtetëror” Në vitin 1991, Gjykata e Lartë e Republikës së Shqipërisë pas kërkesës pranë Plenumit të Gjykatës së Lartë për prishjen e vendimit penal Nr.64 datë 27.02.1951 si të kundërligjshëm dhe të pambështetur në asnjë provë, u vendos prishja e këtij vendimi dhe pushoi çështjen penale në ngarkim të 22 të pushkatuarve.

“Ç’të kam bërë o perëndi?”

Furtunën e natës së 26 shkurtit të vitit 1951 e shqeu një klithmë therrëse femre: “Ç’të kam bërë o perëndi…?” sëcilës nuk po ia grabisnin jetën plumbat por kondakë e bajoneta ushtarësh të përçudnuar. Fshatarët e Mënikut pëshpëritën se pranë urës së Beshirit qoftëlargu kishte kallur njerëz dhe koha dëshmoi se ata qenë 22 viktima të pafajshme, mes tyre edhe shkencëtarja Sabiha Kasimati, së cilës natyra i dhuroi begatinë, bukurinë e mençurinë, por dhe fatin e keq të përballjes me urrejtjen e diktatorit dhe katilëve të tij. Tashmë ka ardhur koha që në atë vend krimi të ngrihet një përmendore e cila të përjetësojë të vërtetën që krime të tilla të mos përsëriten më kurrë!

Kontribut për vlerësimin e Sabiha Kasimatit

Titullarët e UT , FSHN, të Departamentit të Biologjisë dhe Muzeut të Shkencave të Natyrës, kanë mobilizuar punonjësit e tyre përkatës që t’i përkushtohen njohjes dhe vlerësimit të martires Sabiha Kasimati.

Në një mbledhje kolektivi i departamentit të Biologjisë u shpreh: ‘’Znj. Kasimati është viktime politike e sistemit të kaluar. Kësaj zonje, nuk I është dhënë mundësia nga politika e sistemit të lërë gjurmë shkencore dhe të personifikohet si personalitet shkencor pranë Institutit të Shkencave, ku ajo ka punuar deri në 1951! Ky emër është i panjohur për thuajse gjithë brezat e studentëve, që kanë mbaruar pranë këtij Fakulteti. Në respekt të kontibutit dhe fatkeqësive në jetën e saj, ne jemi dakord me rehabilitimin e saj nga ana jonë në një Simposium të veçantë, njohjen e kontributit të saj shkencor, i cili ka qenë dhe mbetet i fshirë nga memoria e shkruar në vend! Pasi të diskutohet në mjedise shkencore, mundet që në Muzeumin e Shkencave, pranë QKFF, ku ka një pavion Iktiologjie, këtij pavioni mund t’i vendosej emri Sabiha Kasimati, shoqëruar me fotografi dhe jetëshkrimin e saj; ose emrin e saj mund t’ ia vendosim një laboratori.’’

Në këtë mënyrë dashamirëse shprehet kërkesa dhe nevoja për studime shkencore të thelluara për përkrahjen e studiuesve që të sigurojnë provat përkatëse që të përligjin vendimmarrjen. Si punonjës i fakultetit kam dhënë kontributin modest përkatës me shkrime e organizim aktivitetesh dhe në këtë përvjetor po publikoj edhe përkthimin tim (nga italisht në shqip) të studimit së saj:’’Fauna iktike e ujrave të ëmbla të Shqipërisë’’ (“Fauna ittica d’acqua dolce dell’ Albania, tesi di laurea”) që deri më tani njihet si puna e saj shkencore më e rëndësishme e publikuar ku përpjekur të ruaj formën e të shprehurit të autores si dhe të përzgjedh fjalët shqipe të ngjashme me ato të gjuhës italiane.

Në përmbyllje uroj për shumëçka të përkushtuarën Ina Kasimati, pasardhëse e denjë e familjes, me të cilën u njohëm rastësisht dhe po bashkëpunoj me aq sa mund për të lartësuar vlerat e shkencëtares martire.

Kontribut për njohjen dhe vlerësimin e familjes Qiriazi

December 20, 2016 by dgreca

”Nuk ka ves më të ndyrë se sa mosmirënjohja”/

Nga Petro Luarasi/*

Historia e popullit shqiptar përmban me shumicë visare që rrethanat tragjike ia kanë groposur e lënë në harresë dhe kjo begati na serviret e skamur, e prangosur dhe e sakatosur, në shtratin e Prokrustit. Por po shtohen edhe përpjekjet për ta çliruar nga vargonjtë, njohur dhe vlerësuar si e meriton.
Një pjesëz e kësaj pasurie kombëtare është edhe familja Qiriazi, me veprimtarët e saj të shquar që ‘’u groposën’’ dhe ‘’u ringjallën’’, u çliruan nga prangat e prokrustëve dhe po njihen e nderohen gjithnjë e më tepër, në tempullin e vlerave shqiptare.
Paraqet interes të njihen e të vlerësohen edhe faktorët dhe rrethanat penguese, edhe përpjekjet dhe rezultatet e studjuesve të familjes Qiriazi, në përballje me akuzat politike, me interesat klanore, apo edhe keqinformimit publik me shpikje e shpifje. *) (Ky shkrim publikohet me kërkesën e Institutit të Studimeve Shqiptare e Protestante që po jep një kontribut të vyer në botimin e veprave dhe propagandimin e vlerave të familjes Qiriazi. Ai synon të njohë dhe vlerësojë përpjekjen e studjuesve, mes tyre edhe Skënder Petro Luarasi, për të shpallur të vërtetën historike përkundër ‘’mosdijes’’, harresës, nënvlerësimit dhe tjetërsimit, që hasen në disa shkrime, libra dhe dokumentarë edhe në ditët e sotme.)

Bashkëpunimi i familjeve Qiriazi e Luarasi
Familjet Qiriazi dhe Luarasi i përbashkoi origjina dhe tradita kolonjare (nga Perasi dhe Luarasi), sakrifica dhe ndihma e ndërsjelltë për të realizuar idealin e përbashkët atdhetar: hapjen e shkollave, botimin dhe përhapjen e librave në gjuhën shqipe, përdorimin e shqipes në institucionet fetare, çlirimin e trojeve shqiptare, edukimin dhe civilizimin e popullit shqiptar. Qiriazër (Dhimitri me pasardhësit: Gjerasimi, Gjergji, Sevasti e Parashqevia, etj) dhe Luarasët (Petro Nini me pasardhësit Thomaidha, Dhimitri, Skënderi e Shega, etj) iu gjendën njëri-tjetrit kudo, në trojet shqiptare dhe në SHBA.
‘’Gjatë rilindjes sonë kombëtare shtëpia e Dhimitri dhe Maria Qiriazit u bë vatër kombëtare për të gjithë shqiptarët patriotë si Kostandin Kristoforidhi e Koto Hoxhi, Petro Nini Luarasi dhe Pandeli Sotiri, Halit Vreto Bërzhezhta dhe Orhan Pojani, Nuçi Naçi dhe Thanas Sina Postenani, të gjithë priteshin e përcilleshin situr t’ishin vëllezër prej një barku. Të gjithë anëtarët e kësaj familje, burra e gra, në vendlindje e në mërgim, kudo që i përplasën dallgët e jetës, kush më shumë e kush më pak, ia kushtuan jetën e veprën e tyre Shqipërisë duke lënë gjurmët e tyre të pashlyeshme në historinë e rilindjes sonë kombëtare… Në këtë shtëpi u njohën në vitin 1884, Gjerasim Qiriazi dhe Petro Nini Luarasi duke u lidhur me një miqësi të përjetshme. (1. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.12, 27)
Në artikuj, libra, emisione radiofonike dhe dokumentarë dëshmohen fakte të këtij bashkëpunimi të gjerë: mbi korespondencën e Gjerasimit me Petron, si i pari lajmëron me gëzim çeljen e shkollave shqipe në Kolonjë e Vakëfe nga Petro N. Luarasi. Në një letër dërguar Nikolla Naços , 27 prill 1893, ai përshkruan punën e vyer dhe vështirësitë që has Petros, për mbajtjen e shkollave shqipe: ‘’Zoti Petro është me zemër të përvëluar dhe me shpirt e me mish përpiqet për të mirën e skolive…’’ (2. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.40, 42, 44)
Në kushtet kur armiqtë i përdornin institucionet fetare për qëllime shoviniste dhe për të përçarë popullin, patriotët u drejtuan për ndihmë nga shtete, forca e besime fetare dashamirëse. ‘’Një fakt domethënës është bashkëpunimi i P.N.Luarasit me protestantët e përfaqësuar nga Gjerasim Qiriazi dhe çifti amerikan Kenedi ëVioleta (Violett) dhe Fines (Phineas)ç për përhapjen e shkollave e librave shqip, pa u përzier në çështjet e interpretimeve fetare. ‘’
(3.Petro S.Luarasi. Kontribute shekullore. Familja Luarasi për marrëdhëniet shqiptaro-anglo-amerikane, “55”, 19-20-21-22 korrik, 2003)
Përkundër mallkimit të dhespotërve grekë dhe trillimeve të tyre , kinse Petro Nini Luarasi qe kthyer në protestant, ai si besimtar i devotshëm ortodoks deklaronte: “Sa herë hasem me protestantë, flas me ta dhe bisedonj, siç e meriton me njerëz të kungajkës dhe të bashkërisë dhe të qytetërimit, me ndryshim që ata janë protestantë, dhe unë orthodhoksë. “
(4. Petro N. Luarasi, Mallkimi i shkronjave shqipe, Manastir, 1911, f.21)
Përmendim edhe faktin interesant se në Mësonjëtoren e Korçës mësonin djem e vajza , së bashku , po mbasi më 1891 e çeli shkollë shqipe për vajzat Gjerasim Qiriazi me të motrat, ato vanë në atë shkollë.
Një nga nxënëset që mësoi në shkollën e vashave të Qiriazëve qe edhe vajza e madhe e P.N.Luarasit, Thomaidha. I biri i tij Skënderi kujton: ‘’‘’Të parën herë e pashë Parashqevi Qiriazin në Korçë më 1909. Në pranverë të atij viti im atë më mori edhe mua në shkollën shqipe të djemve. Një mesditë u nisa për në shkollën e vashave të piqesha me time motër që mësonte atje. Në fund të rrugës pashë pesë-gjashtë rrugaçë me gurë në dorë që qëllonin vajzat korçare që do të shkonin nga shkolla në shtëpi. Po qëndroja në anën e sipërme të rrugës kur prej portës së shkollës doli Parashqevia dhe pas saj një tog vajzash që do t’i përcillte në shtëpi. Me të parë mësuesen e shkollës shqipe, si ua mbathën këmbëve rrugaçët! Ç’personalitet të fortë kishte kjo grua shqiptare! Në Shtetet e Bashkuara e takoja më shpesh. Ne shkollarët shqiptarë , kur themeluam ‘’Lidhjen e Studentëve Shqiptarë‘’ në Springfield Mass. e ftuam Parashqevi Qiriazin e cila mbajti një fjalim interesant. Parrullën ‘’Jeta pa libra është vdekje’’ që e botova në kapakun e revistës sonë ‘’Studenti’’ na e propozoi Parashqevia.’’ ‘’
Kur kleri shovinist grek me veglat e tij helmuan mësuesin e shqipes Petro Nini Luarasi, dy motrat Qiriazi u përkujdesën për fëmijët e të ndjerit, Skënderin dhe Shegën dhe, përmes ndihmës së çiftit Kenedi, u dhanë bursë të studjonin në Robert Kolezh-Stamboll.
Dhimitri P. Nini-Luarasi, i cili ka jetuar mbi gjashtë dekada në ShBA, ka patur marrëdhënie të ngushta me motrat Qiriazi kur ato qenë atje, por dhe si drejtues i rëndësishëm i ‘’Vatrës’’ dhe më pas i ‘’Shqipërisë së Lirë‘’, ka ndihmuar për propagandimin e vlerave të tyre ndër shqiptarët e SHBA. Edhe Shega Luarasi-Uçi me të birin Alfredin, kanë dhënë kontributin përkatës në ruajtjen e kësaj miqësie tradicionale.

Kontributi i Skënder Luarasit
Skënderi P. Luarasi, dëshmitar i shumë ngjarjeve të familjes Qiriazi dhe studiues i përgjegjshëm i historisë dhe letërsisë së popullit shqiptar, ka dhënë një ndihmesë thelbësore për ‘’ringjalljen’’, njohjen dhe vlerësimin e merituar të personaliteteve të shquara të familjes Qiriazi: Gjerasimit, Sevastisë dhe Parashqevisë.
Prof. Xhevat Lloshi ka theksuar: “Është meritë e Skënder Luarasit, publicistit dhe përkthyesit, që dy motrat Qiriazi u risollën në kujtesën e shqiptarëve. Ato kishin mbetur të harruara, në gjendje të mjeruar, të shpërfillura, sepse disa njerëz nga rrethi i tyre familjar ishin goditur nga lufta e klasave…. Ai e ngriti zërin me pasionin që e shquante dhe kërkoi vëmendje për të dy motrat, të cilat më pas u dekoruan me ‘’Urdhrin e Lirisë’’ e u njohën si ‘’Mësuese të Popullit’’. (5. Xhevat Lloshi, Yjet e mëngjesit shqiptar. Parashqevi Qiriazi, veprimtarja e shquar e kombit, Almakos, 21. 03. 2012)
Ndër historitë që qarkullonin vesh më vesh në mjedisin intelektual (por dhe vuloseshin në dosjet e përndjekjes) se si e sfidonte Skënder Luarasi ‘’shtratin e Prokrustit’’, citoj përshtypjen e arkitektit Petraq Kolevica, ‘’në një kujtim të paharuara që i ka mbetur i gjallë nga viti 1981. Besoj të ketë qenë muaji shtator. Si anëtar i grupit projektues të Muzeut Historik Kombëtar kryeja punimet e ekspozimit. Një ditë shoh profesor Skënder Luarasin, që diçka po fliste me dy punëtorë, iu afrova, e përshëndeta dhe hyra në bisedë:
– Kam ardhur, tha, sepse dëgjova që këtu në muze qenka bërë edhe një sallë për kohën e Rilindjes dhe desha ta shikonja.
Profesori, siç e dini të gjithë, ishte impulsiv dhe dinte të gjente motivin për të bërë një bisedë të këndëshme. Afër sallës së Rilindjes, qëlloi një historian i kësaj periudhe. Profesori qëndroi në ballë të sallës dhe po shihte me vëmendje disa fotografi. lu kthye historianit duke i treguar një fotografi me përmasa 25X25 cm.
– Kush është kjo? / -Po, profesor, ju e dini.. ./ -Kush ështëkjo? pyeti profesori me zë më të fortë e duke e parë në sy me rreptësi/ -Sevasti Qiriazi është/-Kjo, Sevasti Qiriazi? /-Po,profesor/- Po Greqia, ka Sevasti? klithi profesori. Po Serbia, Bullgaria…ka Sevasti?/Jo,profesor,belbezoi historiani/- Epo, kur tërë këto vende nuk kanë Sevasti, kaq e vogël u vendoska fotografia e saj në muze, sa një postalkë/-Po sa të madhe t’a vëmë? pyeti historiani/-Sa të madhe? Sa unë në kembë!Jo, jo, sa ti, se je më i gjatë!’’ (6. Myslim Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit. Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar, f.385-386)
Këto rrethana e detyronin Skënder Luarasin, të kryente ‘’akte skandaloze’’ – të ngrinte zërin me klithma: ‘’Bota nga balta bën heronj, ne heronjtë tanë i bëjmë baltë!’’
Ai, nuk mund të qëndronte indiferent ndaj padrejtësive që u bëheshin, jetës dhe veprës së personaliteteve të shquara të familjes Qiriazi..
Që kur u kthye në Shqipëri, në qershor të vitit 1945, mbasi vuajti si antifashist kampet e përqëndrimit në Francë, u përpoq mesa mundi për të ndihmuar familjen Qiriazi-Dako, e cila akuzohej ‘’borgjeze’’ dhe ‘’e lidhur me shërbimet anglo-amerikane’’. Ai i ndihmonte me sa mundej ekonomikisht, i vlerësonte publikisht, debatonte që të përfshiheshin në tekstet mësimore, botimet e ndryshme, në emisione radiofonike, dokumentarë e filma. Dhe kur iu lejua, botoi edhe artikuj e libra për jetën dhe veprën e tyre. Në vitin 1945, si deputet i popullit të Kolonjës, pas çlirimit, foli para ‘’Lapidarit të Rilindjes’’- vepër e skulptorit të mirënjohur Odhise Paskali, vendosur në mes të Ersekës, ‘’dhe me plot pathos numëronte figurat e shquara, të krishterë e myslimanë…Dhe vazhdoi tu numëronte të mëdhenjtë: Faik Konicën, Fan Nolin…Sevasti e Parashqevi, Gjergj e Gjerasim Qiriazin’’
Si anëtar i komisionit të përgatitjes së teksteve mësimore në vitin 1946 shkroi ‘’…mbi dhjetë faqe vërejtje e sugjerime për maketin e historisë së Shqipërisë’’ duke theksuar se: ‘’…Hartonjësit bëjnë një drejtësi të madhe historike kur rehabilitojnë Gjerasim Qiriazin me të motrat , Sevastinë e Parashqevinë. Po nga ana tjetër ata kanë harruar të përmendin patriotët si Haxhi Zeka, Isa Boletini, Tajar Tetova, Izet Zavalani etj…’’ (7. Myslim Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit. Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar, f. 324-325, 369)
Në këtë përpjekje ai u përball me interesa lokaliste dhe politike të fuqishme. Për shembull një zyrtar, pasardhës i Kostandin Kristoforidhit, për interesa të verbëra, bënte gjithçka për të groposur Gjerasim Qiriazin.
‘’’’Në Institutin e Lartë Pedagogjik herë pas herë mbrëmave bënim mbledhje, në të cilat bisedonim rreth çështjeve të ndryshme ku flisja mbi qëndrimin që duhej që mbahej ndaj jetës e veprës së Migjenit, familjes Qiriazi, Ismail Qemalit, Isa Boletinit etj.
Një mbrëmje u thirrëm të bisedonim rreth disa propozimeve që pati bërë me shkrim profesori i letërsisë Mark Gurakuqi i cili shprehej mbi mënyrën shablone me të cilën jepeshin leksionet e për diferencimet që duhej të bënim midis autorëve dhe temave që ata shtjellonin. Ai foli mbi nevojën e thellimit të leksioneve.
Drejtori (Dekani) Prof. Dh. Sh. tha se kjo qe një punë e vështirë dhe se tani për tani duhej të kënaqeshim me kaq pasi nuk qemë të zotët për më shumë.
Prof. Eqerem Çabejt, i cili e quajti të paarsyeshme këtë pohim, ai iu përgjegj në mënyrë arrogante duke i thënë se vetë ai, Eqerem Çabej, përçmonte albanologët shqiptarë duke paraqitur Profesor Joklin si të vetmin autoritet mbi gjuhën shqipe. Pasi të gjithë dhanë mendimet e tyre se kush pyeti se ç’kisha për të thënë edhe unë. Thashë se propozimi i Prof. Gurakuqit është me vend dhe secili të mundohet të thellohet në leksionet sa më shumë që të mundet. ‘’Unë jam i mendimit që puna jonë duhet të zgjerohet dhe t’i shtohen programit edhe shkrimtarë që kanë vlerën e tyre, si për shembull Gjerasim Qiriazi…’’
Unë s’pata përmendur shkrimtarin e dytë dhe ca më pak të tjerët, kur Dekani, Prof.Dh. Sh. nervos në kulm, bërtiti: ”E di unë se ku e ka hallin Skënder Luarasi. Ai do që të shtiem në programin tonë edhe babanë e tij. Ç’farë shkrimtar është Petro Nini… A, po, paska qenë patriot. Po mirë, le të flasin ata të historisë për këtë. Sa për Gjerasim Qiriazin – pa nuk do të shtiem në programet e shkollës sonë atë spiun të anglezëvet!”
-Përse e quan spiun të të huajve Gjerasim Qiriazin?
-Përse e quan spiun të të huajve, ti, Kristoforidhin!’
-Ti do të më përgjigjesh në Ministri të Arsimit për këtë sharje që i bëre sonte Gjerasim Qiriazit dhe për këtë shpifje që më bëre mua, i thashë.
Dekani, si një i marrosur, doli nga mbledhja e asaj mbrëmjeje të ftohtë janari pa marrë kapellën dhe pallton e na la vetëm në zyrën e tij. Pas tij ikëm edhe ne të ftuarit.
Të nesërmen, kur do të jepja dy leksione njërin pas tjetrit mbi rilindjen europiane, pas pushimit të shkurtër, sa fillova të dytin, u hap dera dhe dekani më bërtiti: ”S’ka nevojë të vazhdosh! Je pushuar!”
Unë vetëm sa e kqyra si do ta kishte kqyrur çdo njeri me dinjitet personal dhe vazhdova leksionin.
Sipas lutjes që pata bërë më parë, të pasnesërmen na thirri në zyrë ministri, Manush Myftiu. Ai i tha Dh. Sh, dekanit, se unë pata kërkuar që ai të më provonte se kujt, ku dhe kur i pata thënë unë se Kristoforidhi paskish qenë spiun i englezëve dhe ndë ai kishte fakte që të provonte se Gjerasim Qiriazi ishte spiun i englezëvet.
”Shoku Ministër”, filloi të flasë drejtori i Institutit të Lartë Pedagogjik dhe tregoi sa e rëndë paskish qenë detyra e tij në atë zyrë.
Ndërhyra: ”Shoku Ministër, kur kërkova këtë ballafaqim mendova se nuk do t’ju humbisnim veç se nja pesë minuta prej kohës suaj të shtrenjtë…”
‘’Vërtet ti Dhimitri…?’’ e pyeti ministri.
Dhe ai pohoi se Skënder Luarasi nuk i shprehu këto fjalë sheshit por kur tha se Gjerasim Qiriazi qe i atillë mendoi se Skënder Luarasi do të përgjigjej po me ato fjalë për Kristoforidhin.
”Shoku ministër”, ndërhyra unë, ”lutem të na thotë Prof. Dh.Sh. ndë është i zoti të përcaktojë se ç’mendoni ju për mua dhe për atë, dhe unë për ju dhe për atë.”
Shoku Manush brofi dhe i tha: ”Ti Dhimitri…’’ Jo vetëm nga fjalët që i tha por edhe mënyra si ia tha e kuptova qëndrimin e ministrit.
”Kaq desha të di” thashë dhe dola me përçmim për atë që ma kishin bërë dekan në Institutin e Lartë Pedagogjik. Ndërkaq vazhdova të jap leksione atje.’’’’
(8. S.Luarasi, Ç’kam parë e ç’kam dëgjuar’’, Kujtime të pabotuara, IV, 1945-1960. )
Studjuesi Xhon Kuanrud shkruan: ’’ Vetëm nga fundi i viteve ’50 u vu re një ndryshim në qëndrimin ndaj familjes Qiriazi. “Shkak për këtë ndryshim u bë intelektuali i dëgjuar shqiptar, Skënder Luarasi, biri i mikut dhe kolegut të ngushtë të Gjerasimit, Petro Nini Luarasit…kishte një adhurim të thellë për familjen Qiriazi dhe ndihmesën e saj në shërbim të popullit shqiptar. Në vitin 1962 Luarasi botoi një biografi të shkurtër me titull ‘’Gjerasim Qiriazi, Jeta dhe Vepra’’…Libri pati sukses të madh…Që nga kjo kohë Gjerasim Qiriazi dhe familja e tij filluan të zënë vendin që u takonte në historinë shqiptare. Botimi i Luarasit përbën bazën e studimeve të mëvonshme rreth Qiriazit.’’ (9. Xhon Kuanrud, Jeta e Gjerasim Qiriazit, f.19-20)

Mbas shumë përpjekjesh, në janar të vitit 1959, Skënder Luarasit iu mundësua botimi i artikullit të parë për Gjerasim Qiriazin, ku ndër të tjera shkroi:
‘’ Gjerasim Qiriazi vlerësohet si përfaq ësuesi më i shquar i atdhetarëve shqiptarë të kolonisë së Manastirit. Ai lindi në Tërnov ë por prejardhja e familjes s ë tij qe nga fshati Peras i Kolonj ës. Mbasi mbaroi shkollën fillore ndoqi nj ë kolegj fetar dhe më pas bashk ëpunoi me lëvizjen protestante. Ai i dha nj ë ndihm ë t ë madhe çështjes komb ëtare duke botuar e shp ërndarë libra mësimore në shqip , ku nd ër më të rënd ësishmet përmendet ‘’Kristomacia” në dy pjesë. Ai ndihmoi në çeljen e shkollës shqipe për vajza, s ë bashku me motrat e tij Sevasti e Parashqevi. I përndjekur nga pushtuesi otoman dhe kleri shovinist grek ai u sëmur nga pleviti dhe u nda nga jeta në mosh ën 32-vjeçare duke lënë pas një em ër t ë nderuar.’’ (10. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Bashkimi.- Nr.15, 18 janar, 1959, f.2 Ky artikull u përfshi në përmbledhjen publicistike ‘’Fjala Shqipe’’, 1960)
Në vitin 1962, me rastin e 50-vjetorit të pavarësisë, Skënder Luarasit iu lejua të botonte librat ‘’Gjerasim Qiriazi’’ dhe ‘’Motrat Qiriazi’’ (anglisht e frengjisht) ndërsa libri ‘’Sevasti Qiriazi u ndalua në shtypshkronjë.
Në librin ‘’Gjerasim Qiriazi’’ S.Luarasi shpalli publikisht : ‘’Gjerasim Qiriazi ka qenë patriot i rilindjes, që, besoj, më shumë nga kushdo tjetër, është mbuluar me pluhurin e harresës. Një profesor me moshë të kaluar më tha një ditë tek i lexoja shkrimet e këtij rilindasi të shquar: ‘’E kam kënduar ‘’Hristomathinë’’ që kur isha i ri, jam ushqyer me të; po nuk e kam ditur nga kush qe shkruar ky libër. Krah për krah me veprat e Naimit, më ka influencuar që në foshnjëri të nxë shqipen’’. Dhe shumë nga ne, duke dëgjuar radion, kënaqemi kur dëgjojmë, sidomos nga kori i pleqve të Korçës, këngën ‘’Lule e bukur posi djellë‘’, po nuk e dimë që jo vetëm kënga është shkruar prej këtij poeti delikat e gojëëmbël, po edhe melodia e saj e thjeshtë e mallëngjenjëse është kompozuar prej tij…Ka disa fakte që e venë Gjerasim Qiriazin në dritë të së vërtetës dhe fakti më me rëndësi është vepra e tij.’’ (11. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.50)
Në këtë libër, me aq sa iu lejua nga censura, u shpallën mjaft fakte të rëndësishme: mbi origjinën e familjes Qiriazi nga fshati Peras i Kolonjës, mbi primarin e tyre ‘’gjysh Mëhillin’’ e pasardhësit, rrethin shoqëror, veprimtarinë me karakter atdhetar e fetar, dhe vepra e çmuar.
Një tjetër artikull interesant për Gjerasim Qiriazin do të shkruante në vitin 1982 (Drita.- Nr. 3, 1 janar, 1982, f.12) ku jep të dhëna mbi origjinën, përbërjen familjare dhe veprimtarinë. Thekson se të tre vëllezërit e tjerë Konstandini, Gjergji, Kristoja dhe dy motrat Sevastia dhe Parashqevia kanë dhënë ndihmesën e tyre për çështjen kombëtare. Përmend se me motrat organizoi edhe shoqërinë ‘’Vllaznia’’ e cila ndihmoi në edukimin e femrave korçare me punë shoqërore. Ndonëse u sëmur nga pleviti ai nuk e ndali veprimtarinë atdhetare deri në fund të jetës, në luftë të pandërprerë kundër atyre që donin ta mbanin Shqipërinë në errësirë e tirani.
Skënder Luarasi arriti t’i shpallte (ndonëse mjaft i kufizuar nga censura) edhe jetën, aktivitetin dhe vlerat e motrave Qiriazi në librin ‘’Motrat Qiriazi’’(anglisht, frengjisht) dhe disa artikuj që iu lejuan të botohen:
Në artikullin Sevasti Qiriazi- Dako (1870-1949) shkruan: ‘’Jam Shqiptare! Ky është fakti më i rëndësishëm i jetës sime, më i rëndësishëm se vetë familja, sepse vetëdija e këtij fakti më tregon udhën që duhet të ndjek, e më cakton qëllimin e jetës; ky fakt më përkufizon kuadrin si gjeografik, si historik, dhe më jep burimin kryesor të idealit tim që nga fëminija ime për të arsyer popullin tim me dashuri për kulturë e pavarësi… Këtë përgjërim të Sevasti Qiriazite e nxjerrim nga fjala e saj në festën e maturantëve të Kolezhit të Vajzave në Arnautqoj, Sramboll, ku u diplomua.Në mbarim të festës, Naim Frashëri e përgëzoi vajzën 20-vjeçare dhe i tha:
’’ Motra ime e vogël, nuk do të bëje gjë më të mirë e më të vyer për Shqipërinë nga ç’ke vendosur të bësh për arsimin e grave të vendit tonë‘’. Pastaj i kërkoi diplomën që t’ia regjistronte në Seksion të Arsimit dhe i siguroi Irade (lejë) për të çelur shkollën e parë shqipe për vajzat (më 15 tetor 1891) …Dhe është për t’u përmendur se ajo së bashku me motrën Parashqevi, me ndihmën e të vëllezërve Gjergji e Kristo dhe pionierëve që çelën shkolla shqipe dhe themeluan shtetin shqiptar, e mbajti lart e me nder Flamurin e Skënderbeut për 60 vjet me radhë, jo vetëm në klasë por në të gjitha përpjekjet e Rilindjes Shqiptare: arsimore, sociale, politike. Ndaj u quajt atëherë Zhan d’Arkë shqiptare. Për t’u vënë re është fakti që gjatë sundimit otoman shkolla shqipe e djemve u hap e u mbyll sa e sa herë, por drejtoresha e shkollës së vashave u qëndroi burrërisht rebesheve të armiqve të çështjes shqiptare.’’
Këtë artikull autori e përmbyll me fjalët ‘’Sevasti Qiriazi…Për të parën herë në jetën e saj e lodhur, mbylli sytë më 30 gusht 1949.’’ (12.S.Luarasi, Sevasti Qiriazi-Dako, Drita, 15 tetor 1981, f.8)
Këto rradhë në gazetë, që i kushtuan më pas redaktorit të gazetës, shprehin qartë kritikën e S.Luarasit për persekutimin ndaj saj.
Në artikullin Parashqevi Qiriazi (1880- 1970) shkruan: ”Parashqevi Qiriazi me të motrën , njëra pas tjetrës, pa asnjë ditë ndërprerje e drejtuan shkollën e Vashave në Korçë për 22 vjet rresht gjer më 1913 kur hordhitë e shovinistëve grekë zaptuan Korçën. Parashqevia më 1904 kreu studimet e larta në Umens Kolezh dhe më 1905 zëvendësoi Sevastinë kur ajo shkoi për studime të mëtejshme në universitetin e Çikagos.Më 1915 shkoi në Sh.B.A. ku themeloi të përkohshmen ‘’Ylli i Mëngjezit’’. Gjatë trevjetëve të botimit të saj me ‘’Fletët e Ditarit’’ përfshinin mbi 1100 faqe. Partia Politike Kombëtare e shqiptarëve në Sh.B.A, në janar 1919, dërgoi Parashqevinë si përfaqësuese në konferencën e Paqes në Paris. Ishte e vetmja grua delegate ndër të pranishmit në konferencë, që fliste 8 gjuhë të huaja dhe e diplomuar në dy fakultete, bijë e denjë e një populli që ishte paditur si barbar…
Në fillim të viteve ’20 Motrat Qiriazi u kthyen në Atdhe dhe më 1922 riçelën shkollën për vashat , kësaj radhe në Tiranë me emrin Instituti Qiriazi, nën drejtimin e Parashqevisë.”… Ndonëse të moshuara (Sevasti Qiriazi- Dako 73 vjeç dhe Parashqevi Qiriazi 63 vjeç) për veprimtarinë e tyre patriotike dhe antifashiste u denoncuan tek gestapoja gjermane. Më 1943 tok me pjesëtarë të tjerë të familjes u arrestuan nga gjermanët dhe u dërguan në kampin e përqëndrimit ‘’Anhaltlager- Banjica’’të Beogradit, Jugosllavisë.’’ (13. S.Luarasi, Parashqevi Qiriazi, Drita, 14 dhjetor 1980, f.12)
Në librin Gjerasim Qiriazi (f.49) S.Luarasi përmend se ka përgatitur për botim edhe një libër për Sevasti Qiriazin. Rrethanat si e përse u ndalua botimi i këtij librit janë bërë objekt diskutimi publik Shkrimtarja Donika Omari kujton rrethanat se si e ka pësuar nga censura. Sipas saj:
“Ka qenë një rast kur u çua për shtypje një libër për Sevasti Qiriazin. Isha redaktore e librit. Autori i librit ishte Skënder Luarasi. Aty përmendej si patriot H. Mborja, i cili kishte qenë luftëtar për pavarësi kundër sulmeve greke, por më vonë ishte lidhur me Zogun. E pra, nuk duhej të përmendej në libër. Libri shkoi në shtypshkronjë dhe dikush e vuri re dhe u bë problem. Si rezultat mora dënim me vërejtje të rëndë me shënim në biografi, që e ruaj edhe sot… Skënder Luarasi erdhi dhe më tha se nuk ke faj se je e re dhe nuk mundet qe ta njihnje këtë emër, duhej të isha unë më i kujdesshëm.”
(14. “Panorama” , suplementi “Unë gruaja”, Donika Omari, Si i përjetuam arrestimet në shtëpinë botuese “Naim Frashëri, 19.10.2014)http://www.panorama.com.al/perkthyesja-donika-omari-si-i-p…/
Këtë version e kundërshtoi pasardhësi Ilir Mborja që deklaron se ndalimi i librit ‘’Sevasti Qiriazi’’në vitin 1962 nuk u krye për shkakun se ‘’patrioti Haki Mborja ishte i lidhur me Zogun’’ (përkundrazi ai qe kundërshtar i vendosur i tij) por se ky atdhetar i shquar dikur qe dënuar me vdekje nga Haxhi Qamili, të cilin Enver Hoxha dëshironte ta publikonte si ‘’Pugaçovin shqiptar’’. Ai thekson se këtë Skënder Luarasi ‘’e dinte shumë mirë por nuk mund t’ia shpjegonte kujtdo’’ (Donika Omarit, bashkëshorte e Luan Bahri Omarit)… ‘’Ish redaktorja D. Omari, duke përmendur gjithë shkujdesje në intervistën e saj këtë rast, na ka ndihmuar të mësojmë një të vërtetë të hidhur: Paska qenë vënë dikush në shtypshkronjë që të kontrollonte librat (sidomos ato të Skënder Luarasit) dhe të fshinte emrin e dr.Haki Mborjes…Skënder Luarasi është i njëjti intelektual trim dhe parimor që nuk u përkul asnjëherë, por i qëndroi përballë Enver Hoxhës dhe “akademikëve” të tij servilë në historinë “e revolucionit fshatar” të Haxhi Qamilit… Edhe kjo është një arsye e vërtetë pse i dhanë “vërejtje të rëndë me shënim në biografi” redaktores. Edhe këtë nuk e dinte, si e re që ishte, zonja D.Omari.’’
(15. Ilir Mborja, komente , “Panorama” , suplementi “Unë gruaja”, Si i përjetuam arrestimet në shtëpinë botuese “Naim Frashëri, 19.10.2014,http://arrestimet1.rssing.com/chan-33338949/all_p1.html…
Për ndalimin e librit ‘’Sevasti Qiriazi’’ në shtypshkronjë ndikoi edhe ‘’fati i keq’’.
Në vitin 1959 Enver Hoxha kishte servirur variantin fillestar të historisë ‘’mbi lëvizjen fshatare të Haxhi Qamilit’’ , të cilin e zhvilloi më tej dhe e raportoi në mbledhjen e Byrosë Politike të KQ të Partisë më 31 janar 1962, ku u shqyrtua maketi i Historisë së Shqipërisë.
‘’Ky ‘’studim’’ 47 faqesh që u kthye në tabu nga mjaft kalemxhinj të historisë e letërsisë, të detyruar për ta himnizuar Haxhi Qamilin si ’’ Pugaçovin shqiptar’’ dhe lëvizjen fshatare ‘’si pararendëse të Revolucionit të Tetorit’’ nuk mund të pranohej nga Profesor Luarasi, koshient për shtrembërimet dhe poshtërimin që iu bë historisë. Atij iu desh të konfrontohej direkt me Enver Hoxhën… Në faqen 144, udhëheqësi u drejtohej historianëve S. L e Q. (Skënder Luarasi e Qamii Çela -MI.): ”..Këta zotërinj “të zgjuar” dhe “të mësuar” mohojnë luftërat dhe kryengritjet e fshatarëve tanë‘’… Këta ‘’historianë borgezë, sipas “normave” të vendosura, sipas logjikës së “pa gabueshme” dhe “të ndritura” të S.L. e të ndonjë tjetri që vendosin “norma” false, jo historike, me të vërtetë antishqiptare. Por ajo që ka mbetur në mendjen e shume bashkëkohësve të prof.Luarasit është qëndrimi i tij mospërfillës ndaj kercënimeve dhe epiteteve të shumta që i vishte diktatori .’’
(16. Myslim Islami Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar f.384- 385)
Kuptohet që në këto rrethana S.Luarasi , i cilësuar nga kreu i parties: ‘’arrivist’’ dhe ‘’historian borgjez’’, nuk mund të lejohej të botonte libra, aq më tepër ku të përmendte atdhetarë të mirënjohur (Haki Mborjen) të dënuar me vdekje nga ‘’prijësi i vegjëlisë‘’ Haxhi Qamili. Prandaj edhe redaktorja e librit Donika Omari, edhe përgjigjësi icensurës, apo ata të shtypshkronjës, shpëtuan paq nga dënimi i rëndë që do t’u jepejpo të botohej ky libër, që për atë moment mund të konsiderohej ‘’sfidë’’ ndaj direktivave të udhëheqësit të partisë.
Skënder Luarasi mundi të botojë edhe një studim interesant mbi publicistikën dhe pedagogjinë e motrave Qiriazi ku paraqet teza që janë tepër aktuale edhe në ditët e sotme kur institucionet arsimore e kulturore përballen me mungesa dhe presione të shumta. Ndër të tjera thekson se Familja Qiriazi: Gjerasimi, Gjergji dhe dy motrat Sevastia dhe Parashqevia u shkolluan dhe bashkëpunouan ngushtë me protestantët amerikanë për të përhapur librat shqip dhe për të hapur shkollat shqipe në Korçë. Kontributi i tyre është veçanërisht i shquar në çeljen e shkollave shqipe për vajzat dhe emancipimin e tyre.
S.Luarasi shkroi edhe për Kristo Dakon, të shoqin e Sevastisë (për të cilin në atë kohë mbahej një qëndrim i ftohtë nga ana politike). Përshkruhen ambjenti familjar, rrethanat e lindjes, arsimimi dhe veprimtaria e gjerë atdhetare, politike, arsimore, fetare e publicistike në bashkëpunim me personalitetet më të shquara shqiptare brenda e jashtë Shqipërisë. Ai pati lidhje të rëndësishme me politikanë e biznesmenë amerikanë që ndikuan pranë qeverive të SHBA për të ndihmuar vendin tonë të vogël e të varfër. Theksohet nga autori se një nga kulmet e veprimtarisë së Kristo Dakos qe edhe përfaqësimi i Kosovës dhe Çamërisë dhe firmosja në emër të tyre të ‘’Deklaratës së qëllimeve të përbashkëta të kombësive të robëruara’’ në qytetin Filadelfia, SHBA. Ai së bashku me të shoqen dhe kunatën, Sevastinë e Parashqevinë, themeluan dhe ngritën në një nivel të lartë arsimor Institutin “Qiriazi” në Kamëz. (17. S.Luarasi , Publicist dhe patriot i shquar. (Kristo Dako) , Tribuna e gazetarit, Nr.5, 1973, f.38-39)
Skënder Luarasi ka kontribuar edhe në realizimin e emisioneve radiofonike, bërjen e stendave në ekspozita, në filma dokumentarë dhe ka ndihmuar znj. Natasha Lako në skenarin e filmit ‘’Mësonjëtorja’’ ( për këtë film ka këmbëngulur që të publikohet se i dedikohet motrave Qiriazi)
Shkrimtari Naum Prifti kujton se në biseda Skënder Luarasi theksonte që motrat Qiriazi ‘’qenë dallëndyshet e para të lëvizjes së femrave shqiptare, që duhet të zinin vendin që meritonin në shoqëri, në një kohë kur sundonin paragjykimet dhe kur roli i femrës ndrydhej brenda mureve të shtëpisë. Skënder Luarasi përsëriste shpesh thënien e Gëtes se pa nëna të edukuara, nuk mund të kemi fëmijë të edukuar.’’ Nga bisedat me të ai përfitoi subjektin e dramës “Plumbat e shkronjave” ku flitej për Gjerasim Qiriazin që u vu në skenë nga dy trupa, teatri i Fierit dhe ai i Korçës në maj-qershor të vitit 1979. Në dramë theksohej e vërteta se shkollën shqipe e penguan tre faktorë: kleri shovinist grek greke, administrata turke dhe injoranca e shqiptarëve. ‘’Mirëpo kjo ide e re, se edhe injoranca jonë kishte pjesën e saj, e mishëruar te kapedan Nure Bataku, karakteri më i spikatur në atë dramë, nuk u pranua, madje ngjalli zemërim dhe si pasojë “Plumbat e shkronjave” u emetua vetëm njëherë nga TVSH, pastaj u arshivua dhe videokasetat u zhdukën.’ Për fat të mirë vepra u botua edhe si libër më vete në kolanën e dramave.’’
(18.Naum Prifti, I paepuri profesor Skënder Luarasi) http://www.voal-online.ch/index.php…
Nga disa përflitet që Skënder Luarasi e paskish ndihmuar familjen Qiriazi vetëm ‘’në fillim të viteve 60-të‘’, se ai u interesua dhe botoi sipas ‘’direktivave’’, ‘’sipas konjukturave politike’’, apo për t’iu kundërvënë ‘’ interesave të fqinjëve’’ etj. Për të sqaruar rrethanat dhe mbrojtur kontributin dhe nderin e Skënder Luarasit, detyrohemi që të publikojmë disa fakte që normalisht do të duhej të rezervoheshin.
‘’ I vetmi mik i familjes së tyre , studjuesi, historiani, përkthyesi, demokrati Skënder Luarasi, që njihte nga afër veprimtarinë e gjithanshme të tyre në shërbim të kombit shqiptar, dha një kontribut të ndjeshëm për rivlerësimin e figurave të motrave Qiriazi. (19. Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.192)
Periudha e viteve 1945-1949 ishte tepër e rëndë për familjen Qiriazi, që vuante persekutimin e egër politik. Burrit të Sevastisë, Kristo Dakos, ia prishën varrin, dy djemtë Aleksandrin dhe Gjergjin ia burgosën, i dyti vdiq në burg më 1949. (Disa muaj më pas vdiq edhe Sevastia, nga hidhërimi për humbjen e tė birit.)
Por kjo periudhë qe e vështirë edhe për Skënder Luarasi, i cili ndonëse u zgjodh deputet i Kolonjës për një mandat, survejohej dhe qe në rrezik të arrestohej. Në Konferencën e Tretë e përjashtuan edhe nga Lidhja e Shkrimtarëve. Megjithëse në këto situate ndihmoi me sa mundi.
Ai iu gjend familjes së Sevastisë dhe Parashqevisë dhe ia zbuti mesa mundi edhe mjerimin ekonomik. Bëjmë me dije, përkundër modestisë së mirënjohur të Skënder Luarasit , se zotërojmë një faturë ku dëshmohet se ai pagoi edhe shpenzimet e varrimit për Sevastinë (3) Dokument –Faturë
Kujdestaria e kishavet orthothokse ‘’Shën Evangjelizmos dhe Shën Prokop’’ të Tiranës
Faturë nr.129/z. Familjes Kristo Dakos. /Për sa shënohet më poshtë. /Për varrimin e së ndjerës Sevasti/Kisha, qirit e personeli Lek 500./3 llambadhe në shtëpi X40 lek 120/ 1 llambadhë 40 lek/shuma 660 lek. /Pagoi Skënder Luarasi /(Firma)
Skënder Luarasi në kujtimet e tij shënon: ‘’Pas ndarjes nga jeta të Sevastisë, me interesimin e disa dashamirëve, ndaj Parashqevisë filloi të tregohej interesim e përkujdesje por edhe ajo nuk i kurseu forcat për të dhënë kontributin e saj. Më 8 mars 1950, duke folur në mbledhjen e organizuar me rastin e Ditës Ndërkombëtare të gruas tha ndër të tjera: ‘’Sa e gëzuar jam të qëndroj midis jush në këtë sallë…Sot gruaja shkundi zinxhirët e skllavërisë dhe cila zemër shqiptare nuk gëzohet për këtë ditë të shenjtë që nuk e kishim shijuar për shumë shekuj’’
Në fakt ‘’i interesuari dashamirës kryesor’’ qe Skënder Luarasi, i cili përdori edhe prestigjin e mësuesit tek ish-nxënësit e tij të Shkollës Tregëtare të Vlorës, pushtetarët Hysni Kapo dhe Manush Myftiu, i vuri në sedër që të ndikonin tek bashkëshortet, Vito dhe Nefo me shoqe, të cilat kishin patur për mësuese motrat Qiriazi. Ai ndikoi që ato, si gra, e nxënëse të caktonin një doktor për të parë shëndetin e mësueseve të tyre të shquara dhe t’i sistemonin në banesa me kondita të mira. Parashqevisë iu dha pension special. Parashqevi Qiriazit u nda nga jeta në moshën 90-vjeçare, më 17 dhjetor 1970. Ndryshe nga motra e saj ajo u përcoll në banesën e fundit me dashurinë e popullit dhe nderim shtetëror.
‘’Populli i kryeqytetit i dha lamtumirën e fundit punëtores së shquar të arsimit shqiptar, drejtueses së talentuar të shkollës shqipe, veprimtares dhe organizatores së shoqërisë së parë të grave në Shqipëri, hartueses së abetares së parë me alfabetin e miratuar nga Kongresi i Manastirit, kryeredaktores së parë, diplomats së vendosur për mbrojtjen e të drejtave të kombit shqiptar në forumet ndërkombëtare.’’ (16)
(20. Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.194)
Po përmendim edhe një tjetër ndihmesë të çmuar, në fund të viteve70-të, sesi u përball me një pushtetar deri në instance të larta për t’u kthyer shtëpinë Qiriazëve në Tiranë. Në kujtimet e tij Skënder Luarasi ka shkruar: ”Dergjesha në shtrat nga dhimbjet e veshkave dhe poliartriti kur ime shoqe më lajmoi se kishte ardhur të më takonte Ing. Aleksandër Dako, djali i madh i Sevastisë. Një zyrtar i Kinostudios, me makinacione, i kishte rrëmbeu shtëpinë private (rruga Halim Xhelo, Nr.28, Tiranë) të birit të Sevastisë. (Në një anë të saj jetonte edhe vajza e tij, Diana Qiriazi-Hoxha, ish-studente e Luarasit në degën e anglishtes.)
Mbas peripecish e këmbënguljes së Skënder Luarasit në instancat përkatëse, zyrtari u detyrua ta lirojë banesën. Drejtesia u vu ne vend dhe Aleksandër Dako me të bijat e mbylli jetën në vatrën e të parëve duke kujtuar me respekt mirësinë e mikut të vyer në ditët e zeza.
Por ky zyrtar kishte përgjegjësi edhe për një tjetër akt të rëndë
‘’Natasha Lako, bashkëpunëtore në Kinostudio, më kishte kërkuar dhe unë i dhashë ndihmën time për gatitjen e filmit ‘’Mësonjëtorja’’ me skenar rreth shkollës së parë shqipe për vajzat në Korçë, e themeluar më 1891 nga Sevasti e Parashqevi Qiriazi dhe gjithashtu ndihmova që të nderohen motrat Qiriazi me rastin e 35- vjetorit të çlirimit. Kur u interesova për mbarëvajtjen e xhirimeve të Kinostudios më thanë se dikush kishte ndikuar që emrat e dy motrave të zëvendësoheshin me pseudonime. Kësaj i thonë të falsifikosh historinë.’’(21. Petro Luarasi, Familja atdhetare Qiriazi dhe ‘’Mjeshtri i madh’’ i turpit) http://archive.is/o1CPs#selection-397.0-397.70)
Ndër vite personalitetet e shquara të familjes Qiriazi janë njohur, vlerësuar dhe nderuar gjithnjë e më tepër nga populli dhe shteti shqiptar dhe për këtë sukses meriton të kujtohet edhe kontributi i Skënder Luarasit.

Petro Luarasi
*(Ky shkrim mbrohet nga e drejta e autorit. Kushdo që përdor këtë material detyrohet të citojë burimin. E dergoi per Diellin, autori )

Referenca
1. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.12, 27
2. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.40, 42, 44
3.Petro S.Luarasi. Kontribute shekullore. Familja Luarasi për marrëdhëniet shqiptaro-anglo-amerikane, “55”, 19-20-21-22 korrik, 2003
4. Petro N. Luarasi, Mallkimi i shkronjave shqipe, Manastir, 1911, f.21
5. Xhevat Lloshi, Yjet e mëngjesit shqiptar. Parashqevi Qiriazi, veprimtarja e shquar e kombit, Almakos, 21. 03. 2012
6. Myslim Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit. Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar, f.385-386
7. Myslim Islami. Lidhja shqiptare e Prizrenit. Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar, f. 324-325, 369)
8. S.Luarasi, ç’kam parë e ç’kam dëgjuar’’, Kujtime të pabotuara, IV, 1945-1960.
9. Xhon Kuanrud, Jeta e Gjerasim Qiriazit, f.19-20
10. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi, Bashkimi.- Nr.15, 18 janar, 1959, f.2
Ky artikull u përfshi në përmbledhjen publicistike ‘’Fjala Shqipe’’, 1960
11. S.Luarasi, Gjerasim Qiriazi. f.50
12.S.Luarasi, Sevasti Qiriazi-Dako, Drita, 15 tetor 1981, f.8) (13.S.Luarasi, Parashqevi Qiriazi, Drita, 14 dhjetor 1980, f.12
13. S.Luarasi, Parashqevi Qiriazi, Drita, 14 dhjetor 1980, f.12
14. “Panorama” , suplementi “Unë gruaja”, Donika Omari, Si i përjetuam arrestimet në shtëpinë botuese “Naim Frashëri, 19.10.2014)http://www.panorama.com.al/perkthyesja-donika-omari-si-i-p…/

15. Ilir Mborja, komente , “Panorama” , suplementi “Unë gruaja”, Si i përjetuam arrestimet në shtëpinë botuese “Naim Frashëri, 19.10.2014,http://arrestimet1.rssing.com/chan-33338949/all_p1.html…
16. Myslim Islami Prof.Skënder Luarasi Personifikim i problemit kombëtar shqiptar f.384- 385)
17. S.Luarasi , Publicist dhe patriot i shquar. (Kristo Dako) , Tribuna e gazetarit, Nr.5, 1973, f.38-39)
(18.Naum Prifti, I paepuri profesor Skënder Luarasi) http://www.voal-online.ch/index.php…
19. Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.192
20. Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.194
21. Petro Luarasi, Familja atdhetare Qiriazi dhe ‘’Mjeshtri i madh’’ i turpit http://archive.is/o1CPs#selection-397.0-397.70

Publikime të Skënder Luarasit për familjen Qiriazi: Gjerasi, Sevasti, Parashqevi dhe Kristo Dakon

Skënder Luarasi, Gjerasim Qiriazi : Jeta dhe vepra, Tiranë, 1962, 197 f.
Skënder Luarasi, Les soeuers Qiriasi , Tirana, 1962, 36f.
Skënder Luarasi , The Kyrias sisters ,Tirana, 1962, f.32
Skënder Luarasi , Gjerasim Qiriazi, Bashkimi, 18 janar 1959, f.2
Skënder Luarasi, Fjala Shqipe, Gjerasim Qiriazi, 1960, f.103-104
Skënder Luarasi , Publicistika e motrave Qirjazi, Tribuna e gazetarit, Nr.6, 1972, f.35-37
Skënder Luarasi , Publicist dhe patriot i shquar. (Kristo Dako), Tribuna e gazetarit, Nr.5, 1973, f.38-39
Skënder Luarasi , Parashqevi Qiriazi, Drita, 14 dhjetor, 1980, f.12.

Si të bëhet Shqipëria një Zvicër e Ballkanit

March 29, 2016 by dgreca

Nga Petro Luarasi/

Politikanët tanë ‘’të madhërishëm’’ me shumë zell përsërisin në fushata elektorale se Shqipëria i ka të gjitha mundësitë që të bëhet një Zvicër e Ballkanit, por vetën në rast se do ia besojnë atyre pushtetin, përndryshe… Por keq e mos më keq venë punët e hallemadhes me ta apo pa ata, sepse mendësia dhe veprimtaria e palëve mbetet allashqiptarçe.

Sa për zviceranët ata kanë patur pak ‘’të madhërishëm’’ por shumë mend e kurajo popullore. Ata ndihen krenarë dhe të përgjegjshëm të vlerësojnë heroin e tyre legjendar, Vilhelm Telin, i cili pati kurajon t’i kundërvihej mëkëmbësit të perandorit të Austrisë, i cili urdhëronte popullin t’i gjunjëzohej një kapeleje mbi stap anembanë kantoneve të Zvicrës, si symbol i pushtetit perandorak. Kush nuk bindej burgosej, i keqtrajtohej familja dhe i konfiskohej pasuria. Nga legjenda mësohet se për mosbindje Vilhelm Teli u detyrua të godiste me shigjetë mollën, të vendosur mbi kryen e të birit!

Episodi u gdhend në përjetësi nga vargjet shileriane:

Prej kësaj koke, ku vendosën mollën,

Liri e re më e mirë do blerojë;

E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë,

Një jetë e re po lulëzon gërmadhash.

Në përfundim Vilhelm Teli e goditi sundimtarin barbar me shigjetë në zemër, frymëzoi popullin për kryengritje dhe zuri vendin e merituar në historinë e popullit zviceran, i cili historikisht e ka dëshmuar se si e mbron lirinë , pavarësinë, begatinë e dinjitetin në një rend nga më demokratikët.

Përkthyesi i kryeveprës së Shilerit ‘’Vilhelm Teli, atdhetari Skënder Luarasi, me dhimbjen e Shqipërisë hallemadhe ka shkruar: ‘’Bota(zviceranët) nga balta bëjnë heronj, ndërsa ne heronjtë i bëjmë baltë!’’ Vërtet aq shumë heronj e personalitete të jashtëzakonshëm që i kanë shërbyer vendit dhe botës, por që harrohen, përgojohe, përbalten dhe populli nuk edukohet dhe as ndërgjegjësohet me veprën dhe mësimet e tyre të vyera, mbi atdhedashurinë dhe sakrificat që duhet të bëhen. Prandaj duhet të edukohemi që të kuptojmë se Shqipëria do të bëhet si Zvicra nëse e duam mbi gjithçka dhe sakrifikojmë për vendin tonë si zviceranët. Në mënyrë simbolike e shtoj pyetjen: A i gjunjëzohemi Shqipërisë apo kapeles së sundimtarit të rradhës?

Johann von Schiller (1759-1805) cilësohet si dramaturgu më i shquar

Gjerman. Kryevepren e tij Vilhelm Teli e perktheu Skender Luarasi n[ vitin 1934.

Antinghauseni

A paska pasur aq guxim fshatari,

Me mjet të vet, pa ndihmë të bujarve?

Kur paska kaq besim në vetvete,

Nuk ka nevojë, jo, për forcën tonë;

Shkujdesur mund të zbresim ne në varr,

Duke menduar që fuqi të ra

Do rritin madhërin e njerëzisë.

(Vë duart mbi krye të djalit, i cili qëndron më gjunjë para tij.)

Prej kësaj koke, ku vendosën mollën,

Liri e re më e mirë do blerojë;

E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë,

Një jetë e re po lulëzon gërmadhash.

………………………………………

Antinghauseni

Djal’ njihe mir’ kët’ popull prej barinjsh!

E njoh unë q’e udhëheq n’luftë;

Unë e kam parë qysh luftoi në Favenc.

Po le të vijnë e të na vënë zgjedhë;

Ne s’do ta mbajmë kurrë atë zgjedhë.

– Im nip, mëso të dish prej ç’fisi je!

Mos flak margaritarët e vërtetë

Për hir të një shkëlqimi të gënjeshtërt.

Ji prijës i një populli të lirë,

Që të bën veten fli nga dashuria

Dhe qëndron tok me ty në luft’ e vdekje;

Kjo qoftë bujaria që të mburr.

Forco cilsit’ e trashëguara t’gjakut;

Atdheut besnik shiko t’i rrish më pranë

E ta pushtosh me gjithë zemrën tënde;

Këtu ësht’ e forta rrënjë e forcës sate;

Atje, në vend të huaj, qëndron vetëm,

Si i dobëti kallam q’e thyen shqota…

Fragmentet ”E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë…”, ”Atdheut, besnik shiko ti rrish më pranë…”,etj. mësuesi i letërsisë S.Luarasi i dha si temë hartimi në gjimnazin e Shkodrës më 1935, ku shumë nxënësit Qemal Stafa, Vasil Llazari, Arshi Pipa, Xhemal Broja, etj. shkruan hartime të shquara. Kështu bëhej edukimi i rinisë me literaturë përparimtare për të mbrojtur dhe begatuar atdheun sikurse zviceranët.

Rilindasit dhe betonizimi i parkut të Tiranës

March 28, 2016 by dgreca

Nga Petro Luarasi/

Duaj më shumë Shqipërinë/

Koha, gjykatësi më i mirë, provon se thirrja e rilindasve ‘’Duaj më shumë Shqipërinë‘’ishte dhe mbetet e drejtë, përbashkuese dhe tepër aktuale. Ajo nënkupton dashuri, përgjegjshmëri, sakrificë atdhetare, respektimin e interesit kolektiv nga cilido njeri i ndërgjegjshëm, pavarësisht përkatësisë fetare, krahinore, politike, niveli arsimor e pasuror. Rilindasit dhe atdhetarët e tjerë pasues mbi të gjitha janë humanë, e duan dhe sakrifikojnë për popullin e tyre duke patur ide të qarta mbi raportet: interes personal, familjar, shoqërore e politik, interesin parësor kombëtar kundrejt atij ndërkombëtar.

Atdhetarët për të realizuar idealin e tyre formojnë grupime e lëvizje komunitetesh të ndërgjegjësuara, të cilat iu kundërvihen interesave ekstreme individësh, klanesh dhe partish që me demagogji dhe dhunë synojnë të diktojnë, zhvasin e shkatërrojnë vendin.

Në çerek shekulli përpjekjesh për të realizuar sistemin demokratik në Shqipëri, populli është përballur me individë, klane e parti që kanë mashtruar, grabitur dhe shkatërruar vendin në mënyrë të hatashme, duke ia shterur burimet natyrore dhe zhytur në borxhe të mëdha me pak efektivitet zhvillimi për të ardhmen.

Krahas skamjes ekonomike dhe polarizimit të tejskajshëm , mbi të gjitha është shtuar rreziku ndaj shëndetit dhe ekzistencës së njeriut duke shkatërruar barbarisht pyjet me florën-faunën e biodiversitetin përkatës (kujtoni vetëm pyjet e Lurës me 7 liqenet e saj) burimet ujore dhe strukturën tokësore (me erozionin dhe tërmetet nga shfrytëzimi barbar i zhavorrit të lumenjve, naftës).

Katastrofa është më e dukshme në shkatërrimin e mjedisit urban, çorganizimin e organizuar në grabitjen e pronës private e publike dhe ndërtimin pa asnjë kriter të ndërtesave e rrugëve.

Si mund të lejohet në një vend evropian, që financohet dhe ka lidhje të shumëfishta me organizma ndërkombëtare sabotimi afatgjatë i planit rregullues të një kryeqyteti apo qyteti, fshati ku duhet të përcaktohen saktë: parcelat e ndërtimit, rrugët, rrjeti rrugor, hidrik, elektrik, etj , dhe pastaj të bëhen ndërtimet me kriteret përkatëse. Mbi të gjitha, duhej të zbatohet parimi : Kush dëmton, dëmshpërblen” dhe të dënoheshin menjëherë penalisht e me kundërvlerë financiare personat dhe klanet përgjegjëse pasi provat janë tepër të dukshme. Vetëm kështu mund të ndalet keqpërdorimi i Shqipërisë si ‘’tokë e djegur, e nxjerrë për shitje e shfrytëzim nga padronë me banim të përkohshëm’’.

Parku i Tiranës dhe përgjegjësitë/

Projekti mbi ‘’Lodrat e fëmijëve’’ tek Parku i liqenit artificial të Tiranës është kthyer tashmë në një shqetësim dhe shkak për përplasje institucionale dhe shoqërore. Përfaqësuesit e shoqërisë civile, të disa organizatave mjedisore, shoqërore, politike dhe disa partive në Këshillin Bashkiak të Tiranës kanë protestuar në mënyrë publike dhe institucionale, madje kanë dërguar padi penale e civile për shkeljet përkatëse tok me kërkesën për pezullimin e punimeve deri sa të zgjidhet konflikti në rrugë ligjore. Ndërkohë me urgjencë po kryhen punimet për transformimin dhe betonizimin e mjedisit në parcelën përkatëse të parkut të Tiranës, veprim që ka shkaktuar zemërim, përpjekje për ndalimin me forcë dhe përplasje fizike me forcat e e policisë bashkiake dhe të ruajtjes së rendit, të cilat në disa raste i kanë tejkaluar kopetencat ligjore duke keqtrajtuar protestues paqësorë, u kanë marrë objekte personale (çadra, veshje, batanije) të vendosura në ambjente të lira publike ku çdo njeri ka të drejtë të qëndrojë e çlodhet në mënyrë paqësore. Akoma më shqetësuese janë aktet kriminale të keqtrajtimit të femrave me grushta e madje shqelma në bark e ije (rasti i zz.Mimoza Boçarit dhe Rezarta Çaushaj) Dimë me dhjetra raste kur çadra janë lejuar të vendosur në ambjente të rëndësisë së veçantë, edhe pse kanë penguar transportin e qytetarët, kanë dëmtuar imazhin e vendit, por nuk kanë ndodhur akte të tilla ekstreme, nga forca të ndryshme politike. Si një nga qytetarët e përgjegjshëm që e duam dhe përpiqemi ta mbrojmë Shqipërinë, popullin, mjedisin, ligjin dhe dinjitetin e çdo njeriu, bëj thirrje:

1. Institucionet përkatëse të analizojnë e pranojne pezullimin e punimeve dhe padinë e shoqerisë civile dhe të zbatojnë sa më shpejt detyrimin e tyre për të gjykuar ndërtimin dhe betonizimin e parkut të Tiranës

2. Përfaqësuesit në këshillin Bashkiak dhe të shoqërisë civile të lejohen të shprehin në mënyrë demokratike të drejtat e tyre, pa pengesa, presione e kërcënime.

3. Mediat të jenë më të përgjegjshme për rrezikun që i kërcënohet interesit publik, të drejtave, lirive dhe dinjitetit të qytetarit kundrejt klientelizmit, interesave personale, klanore, partiake e oligarkëve.

4. Populli të bashkohet më tepër rreth komuniteteve të ndërgjegjësuara, për të bërë peticione e referendum, që janë shprehja më e gjerë dhe thelbësore e vlerave të sistemit demokratik, vlerësimit popullor dhe test për individët, grupimet, çështjet dhe vendimmarjen në interes shtetëror e kombëtar. Vullneti i popullit Sovran duht të jetë i patjetërsueshëm .

Bëj thirrje si qytetar dhe pasardhës i një prej familjeve atdhetare shqiptare që historikisht kanë sakrifikuar pasuri dhe jetë për interesat kombëtare dhe mirëqenien e gjithanshme të popullit, edhe mbarë kombit shqiptar, për rrëzimin e diktaturës, fitoren dhe zbatimin e parimeve demokratike, madje edhe të idealeve të së majtës shqiptare, për mirëkuptim e tolerancë reciproke në zgjidhjen e drejtë, ligjore dhe morale të problemit duke ndërprerë përkohësisht punimet si një akt i arsyeshëm që parandalon përshkallëzime me pasoja të mëdha.

Partitë e koalicionit në pushtet dhe veçanërisht Partia socialiste, e cila drejton edhe Bashkine e Tiranës-kryeqytet dhe ka marrë besimin e popullit si forcë kryesore udhëheqëse politike rilindase duke u zotuar të zbatojë mendësinë dhe idealet atdhetare, ka përgjegjësi që përfaqësuesit e saj kudo ku veprojnë e drejtojnë të kenë parasysh, të kuptojnë brendinë dhe të zbatojnë pa mëdyshje kushtrimin rilindas : ‘’Duaj më shumë Shqipërinë!’’

Enigma ”Shtegu i pashkelur i Nolit”

March 26, 2015 by dgreca

Shkruan:Petro Luarasi/
Në përkujtimin e 50-vjetorit të ndarjes nga jeta të kolosit të kombit shqiptar, Imzot Fan S. Noli, media Digitalb i ofroi publikut filmin dokumentar “Shtegu i pashkelur i Nolit”. Shfaqja u dha në sallën Unesco të Muzeut Historik Kombëtar ditën e martë, 24 mars, ora 18.30.
Edhe unë, ithtar fanolist me rrënjë e degë, i etur për dije dhe informacion, kurnac për kohën dhe mëdyshës për aktivitetet e mirëfillta, munda të mësoj se dokumentari me autore të mirënjohurën Beti Njuma ‘’trajton figurën shumë komplekse të Fan Nolit, njeriut, politikanit, artistit, publicistit dhe klerikut që në historinë e Shqipërisë mbeti i skalitur si kryepersonazh i Revolucionit të Qershorit dhe pjesë e debatit nëse ai ishte revolucion apo grusht shteti.’’
Titulli: “Shtegu i pashkelur i Nolit” dhe shënimi: ‘’kryepersonazh i Revolucionit të Qershorit dhe pjesë e debatit nëse ai ishte revolucion apo grusht shteti.’’ më kujtoi veprën që pata lexuar vite më parë, ‘’Shtegu i pashkelur i Fan Nolit: demokracia Shqiptare në vitet 1920 –1924’’, me autor Robert C. Austin (e përkthyer nga Lindita Bubësi, me redaktor historianin Nasho Jorgaqi). Por nuk besoja as-sesi të ishte përsëritje e veprës së Austinit në një përvjetor e përkujtim ku duhej të evidentoheshin kontributet dhe vlerat madhore Noliane ( personaliteti vigan i kombit, themeluesi dhe udhëheqësi i kishës ortodokse autoqefale shqiptare dhe Vatrës, veprimtari popullor e misionari politik, studjuesi, poeti, përkthyesi, kompozitori, oratori, dijetari,etj ) dhe jo të metat terciale të tij (p.sh. si politikan).
Me nderim për Imzot Fan Nolin, për përkushtimin e medias Digitalb dhe autores Beti Njuma (spikere, gazetare, përkthyese, studjuese dhe dashamirëse e artit, kulturës e historisë) mezi prita orën të rend me një frymë që të zë vendin e lakmuar për të ndjekur shfaqjen. Nga nxitimi iu shmanga edhe protokollit, të përshëndetesha me mikpritësit e MHKSH apo përfaqësuesin e KOASH-it. Por… nxitova më kot pasi salla kishte vende plot. Ndër të paktit si unë, në rradhët e para, pashë deputetin Namik Dokle, kritikun Erion Kristo , më pas edhe deputetin Fatmir Toçi me të shoqen, dhe mbi të gjitha, para meje u ul vetë autorja plot sharm Beti Njuma, që nuk pata kurajo e fat ta uroja paraprakisht sit ë tjerët.
Në orën 18.30 njerëzia e kulturuar e mbushi paksa mjedisin dhe shfaqja filloi. Përfytyrimet dhe njohuritë e mia fanoliane, të rrënjohura me opinione dhe dëshmi të paraardhësve të mi, miq e bashkëpunëtorë me Nolin e Madh, po ballafaqoheshin me sekuencat filmike dhe opinionet e një gazetari dhe disa studjuesve. Që në krye e kuptova përse gjindja mezi ishte çapitur në shfaqje, por durova të shihja fundin.
Ndryshe e përfytyroja një dokumentar cilësor ku të përmblidheshin dokumenta, dëshmi e komente mbi jetën, veprën dhe vlerat tërësore të Fan Stilian Mavlomatit-Nolit, gjenezën shqiptare dhe vetëdijën shqiptare për mbijetesë, arsimimin dhe edukatën e tij, talentin e sakrificat, përballjen me vështirësitë dhe jetesën e thjeshtë, madje të skamur, vetëm për të mbetur deri në fund i Njeri i ndershëm, i pakorruptuar, besnik deri në vdekje i idealit të tij atdhetar dhe social-demokrat. Por dokumentari, u bazua çuditërisht kryekëput tek tematika e libri të Austinit ‘’Shtegu i pashkelur i Fan Nolit: demokracia Shqiptare në vitet 1920 – 1924’’ me disa komente historianësh e gazetarësh dhe aspak, sikurse pretendohej nga reklama, në vlerat e gjithanshme madhore të Fan Nolit ‘’njeriut, politikanit, artistit, publicistit dhe klerikut’’!
Enigma e dokumentarit nisi e bitisi me paradokset e ‘’vulosura’’ prej ithtarit zogist antikomunist Blendi Fevziu, i cili me logjikën e emisioneve ‘’Opinion’’ ia nisi kronikës duke i mballosur veprimtarisë dhe vlerave fanoliane atentatin ndaj Zogut në vitin 1924! Dhe rrjedha logjike të çonte menjëherë tek ‘’puçi’’, revolucioni ‘’komunist’’ dhe gabimet e Nolit. Për pasojë argumentohet kthimi triumfal i Zog- ‘’shpëtimtarit’’ dhe shtegu pa kthim në kurbet i Fan Nol-‘’mëkatarit’’. Për ‘’kompromis historik’’ serviret edhe ‘’mirëkuptimi atdhetar’’ mes Zogut e Nolit , ku i pari ‘’e fal’’ të dytin, madje i ofron ofiqe dhe bamirësinë financiare. Përballë Ahmet Zogut, veprimtarisë dhe vlerave të tij , sipas formatit botëkuptimor , optikës dhe dekorit të opinionistit Fevziu, vërtiteshin edhe argumentet e historianëve P.Milo, N.Jorgaqi, J.Bejko madje edhe të studjuesit amerikan B.Fisher, që analizonin dhe rrekeshin të justifikonin gabimet e Fan Nolit dhe qeverisë së tij ?!
Pra Blendi Fevziu bombardonte me predhat zogiste ndërsa historianët përpiqeshin të shfajësonin Fan Nolin për pasojat që ato shkaktuan?! Troç: burri i shtetit, realisti Ahmet Zogu me sejmenë, vriste e grabiste dhe shiste interesat kombëtare ‘’në mënyrë të ligjshme’’ , ndërsa ‘’aventurieri’’ romantik Fan Noli me shokë kritikohen përse e përmbysën me revolucion ‘’ të paligjshëm’’. (Ky standart i dyfishtë vlerësimi ‘’shkencor’’ serviret edhe në ditët e sotme, mjafton të kujtojmë revolucionet portokalli apo Pranverën Arabe , që sipas shijes etiketohen përparimtare apo reaksionare, të ligjshme apo të paligjshme! Apo veprimi me arkën e shtetit: Kur po mërgohej Noli thirri ne Vlorë R.Ficon dhe i tha: “Pranoni ju lutem Arkën e Shtetit dhe dorëzojani qeverisë që do të na zëvendësojë”, ndërsa Naltmadhnia e Tij Zogu I veproi ndryshe…)
Subjekti ‘’historikisht kuptimplotë ‘’ i dokumentarit nuk e justifikon përkujtimin e Fan Nolit kur naltësohet madhështia e Zogut si ‘’viktima e pafajshme’’ e Revolucionit të Qershorit! Mikpritësit, organizatorët e shfaqjes dhe investitori e bënë si duhet detyrën e tyre, e përhapën kudo lajmin, ofruan mikpritjen e duhur, shpenzuan mund e para por…nuk ia vlejti barra qeranë, as për vendin e kohën dhe as për mesazhin e vlerave që duheshin vlerësuar e nderuar.
Për mendimin tim do të qe më mirë të ishin përdorur paratë më me efektivitet, t’i besohej autorësia e dokumentarit një historiani, edhe për vlera, edhe për imazh më të paqmë.
Meqë u bë, u bë… por të paktën ta kishin shfaqur dokumentarin një herë tjetër, jo në këtë përvjetor të Nolit të Madh, por kur të kujtohej Ahmet Zogu dhe pasuesit e tij të kishin material të kritikonin Revolucionin ‘’famëkeq’’ të Qershorit! Në këtë përvjetor të Fan Nolit, Kolosit me vlera të gjithanshme të Kombit Shqiptar, meritonin të permendeshin shumë e më shumë merita, por jo duke u përqëndruar vetëm tek dobësitë e tij si politikan! Po përse nuk u bë një dokumentar për të qenë? Përse edhe në këtë përvjetor Fan Noli nuk meritoi një përmendore, veprimtari madhore akademike dhe nderim shtetëror ku pasardhësve të tij t’u jepej ‘’Urdhëri Nderi i Kombit’’? Përse edhe KOASH-i nuk i bëri nderimet që meritonte si themelues, me një meshë të kryesuar nga vetë kreu, Fortlumturia Janullatos, në Katedralen e Tiranës-kryeqytet ?
Një nga këto ‘’përse?” enigmatike qe edhe dokumentari ”Shtegu i pashkelur i Nolit”.