Nga arch. Ylber Vokshi –Ylli/
Sa i pafuqishëm ndjehet njeriu kur pranë ekranit televiziv i shef peripecitë e banorëve të sajë,se si po përballën me vërshimet e tokave,rrugëve dhe shtëpive të tyre të cilat janë vërshuar,si pasoj e shirave të pandërprera të këtyre ditëve në Kosovë dhe Shqipëri. Të zhgënjyer ata vetëm po e përjetojnë situatën e krijuar,e cila do ti dëmton ekstrem të gjithë,si ata që pësuan dëme në pasurit e tyre,në shtëpi,në ara me të mbledhura,në rrugë automobilistike,në makina,ashtu edhe në tërë shoqërinë e jonë.
Për çdo fillim vit me ankth po presim,se si do të jenë ndikimet e dukurive natyrore në jetën tonë të përditshme sa herë që bien shi,borë apo fryn ndonjë erë ma e fortë,ketë e potencoi se të gjithë ne jemi dëshmitar se si po lejohet të veprohet tek ne,në fushën e Planifikimit Hapësinor të territorit (urban dhe rural),Urbanizmit dhe Ndërtimit. Çdo shoqëri normale do të zbatonte rregullat dhe standardet minimale të ndërtimit,për të mbrojtur banorët e saj prej dukurive natyrore,që kohë pas kohe shfaqen në forma të ndryshme.
Njeriu gjithnjë për të mbijetuar ka tentuar dhe ka punuar që këto dukuri natyrore ti luftoi,që sado pak të zbut dëmet që i kanë shkaktuar këto fenomene natyrore,dhe gjithnjë ka tentuar ti shpjegoi me anën e shkencave ekzakte si janë kimia, matematika,fizika,astronomia,gjeografia etj. Sinkronizues i të gjitha këtyre proceseve,
si dhe elementeve tjera për funksionimin e një shoqërie-shteti duhej të ishte Planifikimi Hapësinor dhe ai Urban i territorit. Si nuk u mbush mend kjo shoqëri,të cilës për çdo vjet po iu përsëritën vërshimet,e nuk po ndërmerr masa preventive që sado pak të parandalon dëmet të mëdha që po i shkaktohen ?
Ende i kemi në kujtesë vërshimet e viteve të fundit,të cilat ishin ekskluzivisht si rezultat i mos respektimit se paku të traditës shekullore të ndërtimit. Kërkesa që të mos ndërtohet në zona potencialisht të rrezikuara nga vërshimet,ortekët e borës,rrëshqitja e dheut,shkrirjes së borës,e shumë elementeve tjera të sigurisë së ndërtimeve,në princip nuk zbatohen apo realizohen.
Këtë ditë,ishim dëshmitar të reshjeve të mëdha të shiu të cilat po na përsëriten çdo vit,që së bashku me shkrirjen e borës së pakët,shkaktuan vërshime të mëdha me pasoja e dëme të shumta materiale në të gjitha anët. Në Kosovë (Lipljam),në Shqipëri (Pogradec) dhe Maqedoni (Likovë),pati edhe viktima në njerëz.
Nuk po kërkohet që menjëherë të zhdukim ato veti të lidhura me shprehin e punës,që me shekuj na kanë imponuar sundimtarët e huaj. Sot kemi dijeni të mjaftueshme që të trasojmë rrugën për të përmirësuar dhe siguruar mjedisin ku jetojmë. Një është e sigurt se rehabilitimi i të gjitha atyre hapësirave apo lokacioneve të vërshuara kërkojnë mjete të konsiderueshme materiale.
Dëmet e shkaktuara nga këto fatkeqësi natyror janë të mëdha,të pa përballueshme nga individët e dëmtuar,komunat tona as që parashohin buxhet për këto çështje. Për të evituar këto dukuri diçka konkrete dhe realiste,duhet ndërmarrë pushteti Qendror,pasi jemi të vetëdijshëm me nivelin e ulët të trajtimit të kësaj problematike në Kosovë dhe Shqipëri. Ekspertiza dhe profesionistët e profileve të ndryshme,po e theksoi edhe një herë nuk mungojnë,parandalimi i këtyre dukurive do të ishte preventiva ma e mirë.
Nuk ndërtohet gjithkund ku të iu teket dikujt,së pari duhen analiza detale hapësinore dhe urbane,për të vendosur për zgjerimin e vendbanimeve tona,renovimeve të domosdoshme urbane apo ndërtimeve të reja. Ka disa kritere elementare të cilat duhen me qenë obliguese,kur lejohen ndërtime me leje e pa leje në të gjitha vendbanimet tona. Ndërtimet e pa kontrolluara vetëm po vështirësojnë dhe po varfërojnë popullin tonë,me pasoja të rënda për gjeneratat e ardhshme. Për tërë territorin e shtetit duhet planifikuar në mënyrë profesionale,së paku paraprakisht duhet marr qëndrimet e ekspertëve të fushave adekuate,e jo të bëjmë intervenime të pa kontrolluara në hapësirë.
Në një vend ku janë të evidentuar ma shumë se njëqindmijë (100 000) ndërtime pa leje në Kosovë,ngjashëm është edhe në Shqipëri,vetvetiu tregohet se çka mundesh me pritë nëse ndodhin vërshime,çka po e tregon realiteti ynë i këtyre ditëve. Problem edhe ma i madh janë ndërtimet me leje të cilat po atakohen nga vërshimet. Kjo tregon një realitet të hidhët se si janë punuar dokumentet hapësinore dhe urbane,të cilët fare nuk i kanë trajtuar seriozisht këto dukuri natyrore. Po e theksoi vetëm ekspertizën profesionale,dhe marrjen në konsideratë të vërshimeve gjatë përpilimit të dokumenteve hapësinore. Çështje e veçantë është trajtimi i atyre ndërtimeve,nga faza e ndërtimit e deri te shfrytëzimi i tyre,që tmerrësisht i anashkalojnë fatkeqësitë e mundura natyrore si janë vërshimet.
Se si neve ndërtojmë dhe i kontrollojmë (mbikëqyrim) ato në fazën e eksploatimit,kemi edhe raste konkrete ku janë investuar,shpenzuar mjete të mëdha materiale me vlera milionëshe,si janë rastet e autostradave nga Prishtina në drejtim të Shkupit dhe Pejës,të cilat në disa pika ishin bllokuar nga vërshimet. Arsyetimi i përgjegjësit në Ministrin e Infrastrukturës është se “privatët i kanë mbyllur gypat që e bëjnë bartjen e ujërave sipërfaqësorë”,kjo është e pa pranueshme e pa tolerueshme dhe tragjike. Është humbur koha e çmueshme,janë dëmtuar automjetet,për rrugët e reja ekspertiza do të tregon sa janë dëmtuar,e për anën emocionale as që duhet menduar apo diskutuar. Vetvetiu shtrohet pyetja a duhet dikush me dhënë përgjegjësi për gjendjen e krijuar ?
Të jemi objektiv,ka vërshime ekstreme që hyjnë në kuadër të fatkeqësive të mëdha natyrore,në ato raste faktori njeri është i pa fuqishëm dhe vepron vetëm si preventivë. Në Kosovë dhe Shqipëri të gjitha rastet janë si rezultat i mos planifikimit hapësinor dhe urban profesional,si dhe të mos mirëmbajtjes të hapësirave që na rrethojnë,të cilën në gjithnjë e anashkalojmë,me arsyetime absurde se gjoja nuk ka mjete materiale,kurse dëmet që po i shkaktojnë vërshimet janë shumëfish ma të mëdha. Në thelb jemi të varfër në kokë e jo në gjep,për atë po pësojmë gjithnjë,jo vetëm në planifikim hapësinor dhe urban të territorit,i cili është thuaj se i huaj për ne,për atë po e paguajmë shtrenjtë mospunën tonë si shoqëri. Mjaft ma me shprehjet “duhet”,ka ardhur koha të veprojmë konkretisht,
Të vetmen punë që dimë të bëjmë ne janë vizitat në zonat e vërshuara,formimet e “Komisioneve për vlerësim”,për të kërkuar mjete nga niveli Qendror për të sanuar pasojat e gjendjes së krijuar pas vërshimeve. Kjo është qasje tërësisht e gabuar,pasi së pari jemi të obliguar që brenda mundësive reale të shtetit,të përgatisim dhe zbatojmë projekte që duhet të rrjedhin nga Dokumentet Hapësinore dhe Urbane,për të evituar në maksimum dëmet të cilat do ti shkaktonin fatkeqësitë natyrore si janë vërshimet. Kjo qasje është vetëm një ilustrim i tërë asaj së ku jemi duke jetuar,ku kriteret ndërkombëtare për planifikim dhe ndërtime askush nuk i përfillë.
Prapë më duhet të përsërisë një veti të “trashëguar”që moti,se të gjithë ne dimë të ankohemi kur ngjajnë vërshimet,rrëshqitjet e dheut,tërmetet,rrënimet të ndryshme,sa herë që bien shi,borë apo fryn ndonjë erë ma e fortë. Këso rastesh kemi pa numër pasi nuk është duke u punuar ashtu si e kërkojnë rregullat teknike dhe ato të Planifikimit Hapësinor dhe Urban-Rural. Dashtë zoti mos të kemi ndonjë katastrofë ma të madhe se atëherë do të “vetëdijesohemi” se si jemi duke punuar dhe vepruar.
arch. Ylber Vokshi -Ylli
arkitekt i pavarur
ylberv@gmail.com
Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK),