Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Gjakova dhe zgjedhjet lokale 2021

by

(Reflektime hapësinore dhe urbane)

Arch. Ylber Vokshi -Ylli

Ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK)

Disa zhvillime hapësinore dhe urbane të cilat nuk janë realizuar sipas normave dhe standardeve të planifikimit hapësinor dhe urban e qe kanë pasur ndikime negative në kualitetin e jetës urbane në qytetin e Gjakovës do ti theksoj me shpresë qe organet përgjegjëse komunale do të reflektonin pozitivisht.          

1. Para pesëmbëdhjetë (15) vite, në vlugun e përgatitjeve për përpilimin e Dokumenteve Hapësinore të Komunës së Gjakovës, iu kisha sugjeruar vendimmarrësve komunal të atëhershëm kthimin e lidhjeve ekonomike me Malësinë e Gjakovës, gjegjësisht me Shqipërinë,si mundësi reale për zhvillimin ma intensiv të territorit të dy shteteve. Asgjë konkrete  në teren nuk ndodhi këto vite, edhe se kushtet dhe rrethanat politike ndërkombëtare tërësisht kishin ndryshuar.

Parapërgatitjet për këto iniciativa filluan që në vitin 2014. Punët intensive për përgatitjen e kornizës strategjike “Zhvillimi social-ekonomik i zonës Gjakovë – Has – Tropojë” vazhduan në Tiranë në Fondin Shqiptar të Zhvillimit në mars 2015, për t’u aprovuar si dokument strategjik në takimet e kaluara të radhës së dy Qeverive, Shqipëri dhe Kosovë. Kjo u zyrtarizua në mbledhjen e përbashkët të dy Qeverive të Kosovës dhe   Shqipërisë më 3 Qershor në Prishtinë, me nënshkrimin e “Marrëveshjes për Partneritet për bashkëpunimin ndërkufitar”. 

Faza e parë e projektit u përmbyll me sukses falë angazhimit të paparë të strukturave komunale të kaluara  të qytetit të Gjakovës. Fazat tjera operative po ashtu janë të rëndësishme dhe uroi që ky projekt, i një rëndësie të veçantë për të dy shtetet të realizohet, në tërësi me etapa dhe afate kohore realiste.

Vlen për tu theksuar se këto lloje projektesh kane përkrahje financiare nga 

 donatorët vendor,e posaçërisht ata ndërkombëtarë,si është Bashkimi Evropian,Banka Botërore,Banka e Këshillit të Evropës, Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin Rural (IFAD) etj.

Sipas informatave qe posedoj asgjë konkrete nuk ka lëvizur pas fazës se pare te këtij projekti. E di se kjo është përgjegjësi e dy qeverive por edhe angazhimin i Komunës se Gjakovës për te avancuar çështjen duhet te jete parësor, e kjo ka munguar ne qeverisjen aktuale te komunës, a thua ku janë arsyet?

2. Nuk ka shpjegim racional si është vepruar ne prerjen e mbi 120 pemëve dekorative ne rrugën “Nëna Tereza”. Kishte paralajmërime se rruga kryesore e qytetit do te zgjerohet duke u zvogëluar trotuaret, që në ditët e sotme është anomali, të zvogëlohen hapësirat për ecje- trotuarët. Nuk u veprua  ashtu pos që ne vend të pemëve ekzistuese u mbollën pemë të reja të cilave ju duhen disa vite për të kryer funksionin e dedikuar. Teknologjia sot lejon mbledhjen e trupave stabile e të gatshëm për të kryer funksionin menjëherë, si kanë vepruar disa qytete – vendbanime ne Kosovë. Mundësia për dëmtimin e atyre filizave është e madhe duke u nisur nga realiteti ynë.

Kush ishin ata që privuan banoret e qytetit nga veprimet e tilla te dëmshme, a mendoni se dikush duhet të jep përgjegjësi për keqpërdorimin e buxhetit komunal dhe anës psikike të banorëve. Gjakovarët janë të njohur për shfrytëzimin e pareve publike çka në këtë rast  nuk ka ndodhur. 

3. U lejua të ndërtohet një objekt banesor shumë katesh në zonën e mbrojtur të një monumenti të kulturës i mbrojtur me dekret të posaçëm të shtetit i cili skajshmërisht dëmton vizurat e monumentit drejt kontakt zonës së Çarshisë së Madhe dhe qendrës së qytetit. Parapërgatitet për këtë i mur  kuvendi komunal me anulimin e një vendimi të administratës së kaluar komunale për eksproprijimin e dy ngastrave kadastrale. Fjala është për shtëpinë e Sylejmon Vokshit ministrit te mbrojtjes ne qeverinë e ”Lidhjes shqiptare të Prizrenit”. Ky veprim është i pa shpjegushëm dhe dëmton vlerat historike të asaj kohe të lavdishme për popullin shqiptar në tërësi. A thua duhet te jep përgjegjësi për këto veprime dikush?

4. Partneriteti urbano rural është njëri nga kushtet kryesore për mirëqenien e jetës edhe ne zonat rurale, kjo është njëra nga direktivat kryesore ne përgatitjen e dokumenteve hapësinore në Evropë. Por a është vepruar kështu në rastin e asfaltimit të rrugëve në zona rurale të komunës? Sigurisht se jo pasi çdo veprim në hapësirë e ka rendin e vet, këtij procesi duhet ti paraprinë fazat paraprake si është përpilimi i projekteve të planeve rregulluese të zonave – vendbanimeve rurale, vendosjes së instalimeve të domosdoshme dhe të gjithë elementeve përcjellëse të rrugëve, e pastaj të përpilohen projektet detale ekzekutuese për rrugët që janë asfaltuar, e pas kryerjes së punimeve dhe pranimit teknik edhe funksionalizimi i tyre. A është punuar kështu apo është vendosur asfalti vetëm për të plotësuar kërkesat e disa grupacioneve politike? 

Frikohem se nuk është vepruar kështu e pasojat do të jenë të shumëfishta për buxhetin komunal dhe banoret e këtyre fshatrave, posaçërisht që kemi të bëjmë me zona malore ku bije bore deri ne 3,5 metra dhe ka ngrica te mëdha që shkaktojnë  dëmtimin e asfaltit.  Është i njohur  rasti i “ Sahit asfaltit” në Pejë.

5. Çarshia e madhe e Gjakovës dhe rruga e saj kryesore si duket çdo here para zgjedhjeve komunale do te jetë objekt i kusuritjeve partiake. Këto ditë prapë u aktualizua mbulesa e rrugës kryesore te çarshisë pasi pllakat dekorative te mermerit janë dëmtuar nga komunikacioni. Askush nuk ka të drejtë të bënë ndryshime sipërfaqësore me propozime të tilla jo serioze të cilat janë kundër rregullave të aprovuara në Kuvendin Komunal ne vitet e 70-ta, atëherë kur ka filluar restaurimi i çarshisë.

Boll ma me shpjegimet e kryetarit aktual për brengosjen e tij për taket e këpucëve apo lëvizjes së karrocave te fëmijëve, a thua me çfarë materiale janë mbuluar rrugët në qendrat e mëdha historike ne botë dhe në vet qytetin e Gjakovës, analizoni! 

Po e theksoj edhe njëherë se çarshia është restauruar duke ju përmbajtur strikt –ligjit dhe rregullores çka nuk është vepruar pas djegies së çarshisë e deri me sot.

6. Për çështjet se si ka funksionuar Departamenti i Urbanizmit në Komunën e Gjakovës këto 4 vite vlerësoj se nuk kamë të drejtë të japë opinionin tim pasi isha i kufizuar me mos prezencën time ne këto hapësira në katër vitet e fundit. Ftoj profesionistët e shumtë gjakovarë ti bëjnë publike vërejtjet e tyre për ndërtime të ndodhura me leje e pa leje.

Se gjithçka nuk ka qene ne rregull tregojnë kallëzimet penale që janë ngritur ndaj disa zyrtarëve përgjegjës në këtë Departament.  

Ishin këto vetëm disa reflektime për situatën hapësinore dhe urbane në qytetin e Gjakovës që direkt do të ndikojnë në kualitetin e jetës urbane me pasoja te rënda për mirëqenien e gjeneratave të ardhshme të kësaj komune, që dikur ishte shembull për të tjerët në fushën e urbanistikës edhe në nivelin regjional.

Prishtina dhe zgjedhjet lokale 2021

by

Arch. Ylber Vokshi -Ylli

C:\Documents and Settings\Ylber\Desktop\foto Ylli 2014.png

Kur për shkaqe shëndetësore je i detyruar të jesh spektator dhe të torturosh vetveten me debatet, nëpër studio të ndryshme televizive, në mes të kandidatëve potencial për kryetar të komunave në zgjedhjet lokale 2021 që do të mbahen me 17 tetor,është një maltretim psikik, një formë e fyerjes së inteligjencës personale dhe profesionale që ma në fund pas 21 vite duhet me e ndryshuar me forcën e argumenteve realiste me vota. Duke e marr në konsideratë realitetin e jetës në Kosovë të cilin e ka krijuar mu kjo klasë politike, e cila prapë po tenton që me premtime diametralisht të kundërta me mundësit reale të shoqërisë të mashtroi elektoratin.Më duhet të kthehem në  kohe dhe të rikujtoi  opinionin  publik se ku e ka zanafillën trajtimi jo institucional, jo ligjor dhe abuziv i hapësirës urbane të Prishtinës gjegjësisht i tërë  Kosovës. Pasi i kisha shtjerr të gjitha mundësitë  institucionale e të dy niveleve për të ndaluar këtë ‘’çmenduri’’ të filluar të pushtetarëve komunal, në atë kohë, prill 2004, punoja në MMPH, u detyrova që me një prononcim publik të iu drejtohem vendimmarrësve të Prishtinës për mënyrën dhe pasojat e një dokumenti të tillë që kishin bërë, ishte fjala për ‘’Planin strategjik 2004-2020 i Zhvillimit Urban të Prishtinës’’ të  konceptuar në formatin   për shtyp ‘’20 +1 pyetjeve  për  përgjigje’’. Po i  risjelli dhe një herë ato pyetje, shumica e të cilave ende janë aktuale , ende edhe sot gjatë përpilimit dhe zbatimit të dokumenteve hapësinore dhe urbane në kryeqytet dhe zonat rurale të komunës së Prishtinës shqetëson njohësit e mirëfilltë të fushës së, planifikimit urban. Plani strategjik 2004-2020 Zhvillimi Urban i Prishtinës 20 +1 pyetjet  për  përgjigje

  1. Në cilat ligje është bazuar Kuvendi i Komunës kur është marr vendimi për përpilimin e këtij “dokumenti” ?
  2. A mendoni se duheni të respektoni ligjin e Planifikimit Hapësinor të aprovuar nga kuvendi i Kosovës si dhe i nënshkruar nga PSSP me 10 shtator 2003.
  3. Të shpjegohet-skjarohet se në këtë “dokument” a  është fjala për:
    • strategji të zhvillimit urban apo hapësinor,
    • dokumente të planifikimit hapësinor apo urban , 
    • tregues i procesit të planifikimit hapësinor ose urban.

Kjo është shumë e rëndësishme pasi ekziston një disharmoni e  madh tek ne në mes të PLANIT dhe PLANIFIKIMIT si dokumente ose procese hapësinor me rëndësi .

  1. Si është e mundur të punohet një strategji pa respektuar fare gjendjen reale kaotike urbanistike dhe duke abstrahuar të gjitha problemet hapësinore dhe urbane të krijuar nga mos funksionimi permanent i pushtetit lokal në lëmin e ndërtimeve. 
  2. Si mundet të premtohet një zhvillim i “QENDRUSHËM” urban duke mos respektuar gjendjen reale dhe analizuar shkaqet e kësaj gjendje?
  3. Si është e mundur të planifikohet për periudhën 16 vjeçare (2004-2020) në kushtet e zhvillimeve marramendëse teknologjike në botë, (sipas ligjit në fuqi koha e planifikimit është nga 5 gjerë në 10 vjet varësisht nga lloji i planit) 
  4. A mendoni që strategjia si proces i vazhdueshëm duhet të ketë afate kohore të fiksuar, si në rastin e juaj(16 vjet).
  5. Si qëndron çështja e IDENTITETIT hapësinor të qytetit pasi për identitetin individual as që do të pyesim pasi ai është përdhosur gjithnjë. Si ndryshe të shpjegohet neglizhimi i qytetarit si faktorit më të rëndësishëm gjatë definimit të “konceptit” hapësinor dhe urban të qytetit.
  6. A mendoni se nëse do të respektohej rruga natyrore dhe ligjore e përgatitjes së dokumenteve hapësinore do të kishte vend koncepti i Prishtinës si METROPOL në kohen kur në tërë botën preferohet SHKARKIMI i qyteteve si e vetmja mundësi për tejkalimin e kaosit urbanistik që i kanoset gati të gjitha metropoleve botërore.
  7. Nëse do të respektohej zhvillimi POLICENTRIK i qyteteve si njeri prej principeve  themelore në planifikimin aktual hapësinor, ku do të ishte vendi i modelit të propozuar “PRISHTINA –METROPOL” si model plotësisht i tejkaluar. 
  8. Sa do të fitoni nga kontaktet, bisedat me qytetarët e pa informuar me “dokumentin”. A është kjo “transparenca” e proklamuar për një dokument të këtij rangu,sa do të mundeni të përfitoni nga këto mënyra të kontakteve me publikun,a e shihni  rrezikun e koftra efekteve të mundshme?
  9. Ku është vendi dhe rroli i qytetarëve si PJESMARRËS kryesor në procesin e përpilimit të këtyre dokumenteve pasi sipas trendëve të reja pa inkuadrimin aktiv të pjesëmarrësve në procesin e planifikimit hapësinor dhe urban nuk do të kemi sukses në implementimin e këtyre dokumenteve. Metodat klasike të DISKUTIMEVE  dhe DEBATEVE publike me afat të caktuar kohor preferohen vetëm nëse do të sigurohet pjesëmarrja e qëndrueshme e qytetarëve gjatë tërë procesit të planifikimit e kjo nuk ka ngjarë me rastin e përgatitjes së këtij “dokumenti”.
  10. Si do të përkujdeseni,a do të jeni imun, ndaj “interesave private”të cilët zakonisht imponohen të futen pa kritere në planet hapësinore dhe urbanistike.
  11. Si është menduar të sensibilizohen të gjitha partitë kryesore politike se “sigurimi i kualitetit të jetës në qytete” është mbi interesat e tyre të shumëllojshme partiake dhe është e domosdoshme kyçja e tyre aktive  në rregullimin  e qytetit, përmirësimin e banimit si dhe mbrojtjen e rrethit apo ambientit ku jetojmë.
  12. Ku e shini ju dallimin në mes të planifikimit strategjik (tani) dhe planifikimit konvencional (dikur) pasi fitohet përshtypja se toka dhe hapësira e qytetit janë trajtuar vetëm si çështje të ndarjes fizike të tokës për përdorim të ndryshëm,çka sot nuk duhet toleruar!
  13. Nëse njëra prej karakteristikave kryesore të planifikimit strategjik është SELEKTIVITETI dhe FOKUSIMI i çështjeve kjo nuk vërehet në rastin konkret. Ma shumë kemi të bëjmë me një planifikim GJITHPËRFSHIRËS si në të kaluarën .
  14. A mendoni së VISIONI i prezantuar është REALIST (veti e planifikimit aktual)

apo është vizion i IDEALIZUAR (veti e planifikimit centralist).

  1. A është menduar në mundësit financiare të implementimit, realizimit, të këtyre ideve apo këto do të mbesin “dokumente” për rafte,si ka ngjarë më pare gjatë planifikimit centralist?
  2. A është e preferuar të angazhohen në përpilimin e “konceptit” të zhvillimit hapësinor  të qytetit  “ekspertët e huaj”,një pjesë e të cilëve ishin prezent në Kosovë  pas luftës me ndihmën e administratorit të Prishtinës i cili na është i njoftuar me qëndrimet e tija “humane”lidhur me ndërtimet dhe mbindërtimet në qytetin e Prishtinës.
  3. A është marr në konsideratë mendimi i qytetarëve të vjetër të Prishtinës të cilët më mire se të gjithë ne e përjetonim qytetin e tyre. A janë konsultuar gjatë përpilimit të këtij “dokumenti”apo është vepruar si në kohërat e kaluara kur tërësisht është injoruar mendimi e tyre për qytetin.

——————————————————————————————————-

  1. Si e komentoni titullin e një raporti në shtyp “Prezantohet ëndrra për Prishtinën metropol”

Pa kurrfarë dileme, funksionimi i një vendbanimi është i ndërlidhur direkt me posedimin apo përpilimin e dokumenteve hapësinore dhe urbane. Me zbatimin e tyre korrekt dhe profesional edhe situata e mirëqenies së popullatës do të ishte ma e mirë,   kjo nuk ka ndodhur këto vite në Prishtinë  –  Kosovë,  Për fatin e keq të gjithë neve nuk pati reflektim pozitiv në atë  kohë, prill 2004, e ky   ishte sinjal inkurajues për të gjithë keqbërësit të fillojnë ndërtimet pa leje dhe kontroll shtetërorë në Prishtinë dhe tërë Kosovën deri në ditët e sotme, me epilog tragjik për të ardhmen e Prishtinës. U ndërtua në të gjitha anët pa kontroll shtetëror, diçka e  pa parë në përvojën botërore. Në këto vite ne i kemi treguar botës së civilizuar se nuk dimë të urbanizojmë edhe zona të lira të qytetit, duke bërë keqpërdorime dhe abuzime të rënda, si ishte lagjja “Mati 1”. Kjo qasje e shtetit ndaj problematikës urbane është shqetësuese dhe në njëjtën kohë dëshpëruese se ku e kanë katandisur popullin e vetë këta njerëz që me pa përgjegjësi ekstreme kanë vepruar këto vite në shekullin e ri.U aprovua një ligj për legalizimin e tyre së fundit  në vitin 2016 i  cili faktikisht legalizon të gjitha llojet e ndërtimeve në Prishtinë dhe në Kosovë duke propagu ndërtimet pa leje si një  profit pozitiv fitim prurës ekonomik, duke apstrahuar humbjet e mëdha qindra milionëshe që  iu janë shkaktuar shtetit si dhe  pasojat tronditëse që  i kanë  shkaktuar banorëve të kryeqytetit.

Një qytet-kryeqytet të tillë do ta trashëgon ai që do ti fiton zgjedhjet, me parregullsi të mëdha urbane të pa imagjinueshme dikur, është  shumë vështirë të udhëhiqet, nevojitet punë e madhe me profesionist të vërtetë që në  Kosovë  janë të   paket,  prandaj kujdes me premtime elektorale të pa realizueshme nga aspekti kohor dhe financiar. 

Prishtinës i duhen intervenime – rehabilitime urbane urgjente gati ne te gjitha zonat e qytetit te vjetër dhe pjesëve te reja pasi është ndërtuar pa rregulla standarde dhe norma urbane, së paku për të shpëtuar atë që është e mundur.

Prandaj keni kujdes kur të jepni premtime elektorale,  pasi shumicën e tyre nuk keni   mundësi ti realizoni me buxhet komunal as me donacione apo grande e   sa  për kredi ndër kombëtare as mos llogaritni, askush  nuk do të ju financon me i mbuluar marrëzitë tona që i  kemi bërë këto 20 vite.

Puna kryesore dhe ma e vështira e juaj është duke pasur kujdes që së pari me ndryshuar mendësinë urbane të politik-bërësve tanë e pastaj popullit, pasi  Prishtina është ruralizuar në këto 21 vite, ky  është proces i cili kërkon kohë me dekada me ndryshuar filozofinë primitive jetësore të këtij mileti.

Prishtinë        11  tetor 2021                                                                

  arch. Ylber Vokshi -Ylli

arkitekt i pavarur

C:\Documents and Settings\Ylber\Desktop\foto Ylli 2014.png
C:\Users\HP\Desktop\aa--My Document nga kompjuteri i vjeter\Y--2016\NPL 2016\Per botim\Y-foto.jpg

Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK)

Edhe një herë për Teatrin Kombëtar në Tiranë

by

Ylber-Vokshi-Ylli-210x160Nga Ylber VOKSHI/*

Kur në shkurtin e vitit 2018 pata botuar një shkrim autorial, gjegjësisht një reagim publik me titull “Teatri  Kombëtar në Tiranë dhe identitet urban dhe historik ” I nxitur nga polemikat që ishin duke u zhvilluar në mes të komunitetit artistik të Tiranës dhe Ministrisë së Kulturës,gjegjësish Qeverisë Shqiptare lidhur me funksionimin eTeatri  Kombëtar në Tiranë, ku ndër të tjera parashihej edhe dislokimi i kësaj trupe profesionale në një lokacion tjetër (Turbina), deri sa të  rrënohet dhe të ndërtohet godina e re bashkëkohore e Teatrit,.

Nuk kamë imagjinuar se do të ketë reagime publike dhe protesta kundër këtyre veprimeve të pushtetarëve aktual në krye me Edi Ramën si kryeministër aktual i shtetit Shqiptar. Kjo tregon një të vërtetë që shoqëria civile,komuniteti artistik dhe intelektualët e pavarur ma në fund kanë flakur “frikën ndaj pushtetit” dhe fjala e tyre domosdo  duhet dëgjuar dhe respektuar në procesin e vendimmarrjes në rastin e Teatrit kombëtar..

Mos bindja qytetare që ende është duke vazhduar me protesta publike, ku me argumente profesionale po kundërshtohen politikat korruptive urbane të Bashkisë së Tiranës,që në formën ma ekstreme po  manifestohen me tendencën për rrënimin e objektit ekzistues të Teatrit Kombëtar. Për fat të keq e të gjithë neve,kjo pa rezervë po përkrahet nga niveli qendror i Qeverisë Shqiptare në krye me Edi Ramën i cili me profesion deklarohet se është ’’ piktor ’’, dhe duhet të dijë shumë mirë çka është identiteti urban, memoria historike gjegjësisht  pejsazhi urbanistik dhe historik i qendrës së Tiranës.

Opinionet e fundit publike të kryeministrit lidhur me rrënimin e objektit të Teatrit janë dëshpëruese dhe shqetësuese,ato tregojnë një të vërtetë të hidhur përse populli Shqiptar nuk e ka të dokumentuar të kaluarën e tij historike me shekuj, edhe se është populli ma i vjetër në këtë pjesë të Evropës. Një mënyrë e tillë e të menduarit për fat të keq edhe të vepruarit dikur si kryebashkiak i Tiranës e në pesë vitet e fundit si kryeministër i Shqipërisë gjithsesi duhet ndryshuar dhe ndaluar.

Nuk duhet toleruar një arrogancë të tillë të një individi i cili mendon se me fuqinë e pozitës shtetërore që e ka fituar mundet të bëjë çka të dojë duke mos respektuar rregullat,normat dhe standardet elementare të trashëgimisë kulturore dhe historike për mbrojtjen e qendrës historike të Tiranës si memorie kolektive e popullit tonë të cilën gjithsesi me të gjitha mjetet duhet ruajtur. Për këtë ka protesta të vazhdueshme të shoqërisë civile dhe komunitetit artistik vendor dhe ndërkombëtarë që e obligon atë që të veproi, e jo me sjellje arrogante të kundërshtoi këto zëra progresive.

Si të arsyetohet injoranca totale e të gjithë atyre që mendojnë ndryshe,diktatura komuniste pesëdhjetë vjeçare i ka bërë dame të mëdha Shqiptarëve,si duket ende po ka tendenca që të veprohet ngjashëm edhe në shekullin e ri. Kjo formë e veprimit dhe sjelljes arrogante ndaj kërkesave legjitime të protestusve do të polarizoi situatën, do të rritë mundësinë e ndasive të rrezikshme dhe mos dëgjueshmërisë qytetare që është rreziku ma i madh për të  gjithë ne. Jam i bindur thellësisht se këtë formë pune shkatërrimtare,i verbëruar nga interesat e pa kuptueshme individuale, ai  do ta vazhdoi  edhe me  objekte tjera duke zhdukur identitetin urban të qendrës historike të Tiranës, e cila duhej të ishte memoria kolektive e kryeqytetit.

A thua mos po pritni që  institucionet  dhe komuniteti ndërkombëtarë të na zgjidhin mospajtimet tona kronike në fushë e trashëgimisë kulturore dhe historike,apo të fshiheni pas disa ligjeve që vet po i sajoni dhe aprovoni,për të vazhduar me shkatërrimin e atyre vlerave, përmbajtjeve të pakta arkitektonike që do të na tregonin neve,gjeneratave të reja dhe të huajve të kaluarën historike, me të cilën do të duheshit të mburreni  ju, e jo gradualisht ti zhdukni si stadiumin ” Qemal Stafa ’’ dhe shumë përmbajtje tjera si në Tiranë dhe gjithandej në të gjitha anët e Shqipërisë,madje edhe në qytetet që janë në mbrojtjen e UNESCO-s si Durrësi,Berati dhe Gjirokastra.

Tiranës si kryeqytet i shtetit Shqiptarë pa dyshim i duhet një teatër i ri kombëtar i cili do ti plotësoi kërkesat e një kryeqyteti mbi  gjashtëqind mijë banorësh,kurse ekonomia e tregu dhe lëvizjet e reja kulturore imponojnë krijimin e teatrove tjera alternative si ato private,eksperimentale etj. Nëse do të ishte respektuar zhvillimi Policentrik  urban i Tiranës, atëherë lokacionet e të gjitha këtyre objekteve teatrore do të ishin shpërndarë në kryeqytet, për tu mbuluar në mënyrë të barabartë kjo veprimtari,ushqim shpirtëror i kulturës tonë. Duhet rikujtuar z.Rama e të tjerët se ndërtimi i një teatri të ri kombëtar nuk kërkon domosdosmerisht lokacion në qendrën e ngushtë të kryeqytetit,kemi shembuj të shumta në botë,po përmendi vetëm disa raste si teatri kombëtar i Shkupit,Sofjes apo i Stokhollmit.

E sot në dekadën e dytë të shekullit 21 të kemi këso tendencash të hapura nga individ dhe grupe interesi, me e zhdukur të kaluarën tonë nuk guxon ti lejohet askujt që për interesa të ndryshme të veprojnë kështu,së fundit kjo çështje sanksionohet edhe me Kushtetutën e shtetit Shqiptar, të cilën jeni të obliguar ta respektoni.

Në cilat ujëra të turbullta janë ka na qojnë këta individ ? a pak  ishin ato shekujt sundimi, kur të huajt me të gjitha mjetet e luftuan identitetin tonë, ekzistencën dhe frymimin tonë në këto territore, duke ushtruar terror shtetëror me shembjen dhe përvetësimin e objekteve të ndryshme domethënëse, e shumë metoda tjera perfide me të vetmin qellim, me e zhdukur identitetin historik dhe urban të popullit Shqiptarë në këto hapësira.

Edhe një herë apeloi te të gjithë kokat e ndritura Shqiptare që ka ky vend, që me të  gjitha mjetet demokratike të ndalin veprimet antidemokratike të një grumbulli njerëzish të cilët të strukur pas petkut shtetërorë po veprojnë kështu duke përbuzur institucionet demokratike e çka është ma e keqja zërin e popullit,kjo këtë shoqëri  e kthen në  diktaturën e shekullit të kalua,e atë askush nuk e dëshiron.

 

Prishtinë                                                                                   *  arch. Ylber Vokshi-Ylli24 shtator 2018                                                                                          arkitekt i pavarur

ylberv@gmail.com

Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK)…

Miratimi i Planit të Përgjithshëm Kombëtare në Shqipëri

by

Shkruan:arch. Ylber Vokshi -Ylli/*

Mos ta mashtrojmë vetë vetën,kurrë në Shqipëri nuk ka pasur kontroll të mirëfilltë hapësinor dhe urban të territorit,ashtu si e kërkojnë rregullat,normat dhe standardet ndërkombëtare të rregullimit të territorit. Ka pasur synime që kjo çështje, jetike për funksionimin e një shteti,të tentohet t’i referohet ekzistencës së “Planeve rregulluese” të cilat zakonisht shumë pak janë zbatuar, gjatë historisë mbi njëqind vjeçare të shtetit Shqiptarë. Grupet e ndryshme politike kanë vepruar sipas interesave të tyre politike e kurrsesi nuk e kanë pasur primare interesin shtetëror,ashtu si vepron e tërë bota e civilizuar. Të gjitha zhvillimet hapësinore janë bazuar në ca principe të pa qëndrueshme të kohës, dhe natyrisht edhe sot janë pengesë e madhe për zhvillimin e territorit.

Është hera e parë që miratimi i Planit të Përgjithshëm Kombëtarë (PPK), (14 qershor 2016), u bë duke iu përmbajtur të gjitha principeve dhe rregullave që i diktojnë kërkesat e një pune të tillë. Pa dyshim është një hap gjigant në fillimin e rrugës, që me metoda bashkëkohore të trajtohet në mënyrë profesionale i tërë territori i shtetit, ku politika duhej të ishte vetëm mjet shërbyes i zbatimit të dokumenteve hapësinore dhe urbane, të cilat të gjithë në mënyrë obliguese duhet me i respektua,për hir të mirëqenies së popullit shqiptarë.

Shumë mirë e theksonin disa njohës të kësaj problematike, si arkitekti i madh Shqiptar i Kosovës Bashkim Fehmiu i ndjerë, i cili theksonte se ky dokument hapësinor duhet të jetë Kushtetuta e dytë e shtetit,atë duhet çmuar dhe ruajtur si “sytë e ballit”. Asaj duhet me iu referuar çdo herë që do të ketë nevojë dhe kërkesa për korrigjime,plotësime apo ndryshime,sipas kërkesave reale të dokumenteve hapësinore dhe urbane,në të gjitha nivelet shtetërore.

Është punuar shumë që një kohë të gjatë,mbi dy vjet e gjysmë, që të përpilohet ky dokument i rëndësishëm hapësinor,kishte vështirësi të mëdha në mbledhjen e të      dhënave hapësinore për tërë territorin e shtetit. Së pari u deshtë që Legjislacioni ekzistues të plotësohet,harmonizohet me principet, direktivat ndërkombëtare dhe të miratohet,që u arrit në vitin 2014. Pësuan fazat gjithëpërfshirëse përgatitore dhe kryesore,me pjesëmarrjen e të gjithë aktorëve kryesor në proces.

Plani i Përgjithshëm Kombëtare (PPK) i miratuar, duhet të funksionoi si koordinator i të gjitha kërkesave hapësinore, që rrjedhin nga kërkesat reale të nivelit vendor (Bashkitë) dhe ati Qendror (Ministritë) dhe agjencive të ndryshme qeveritare,jo qeveritare dhe të shoqërisë civile. Aty duhet të harmonizohen,ballafaqohen të gjitha kërkesat,konfliktet dhe dëshirat,regjionale,lokale,klanore apo të grupeve të interesit me premisa edhe abuzive. Duhet të jetë një bazament i shëndoshë,ku të gjithë së bashku në pajtim do të parashohin zhvillimet e ardhshme hapësinore në Shqipëri. Me forcën e argumenteve duhet bindur të gjithë pjesëmarrësit në proces,duke e mbrojtur me fakte reale interesin shtetëror,e në të njëjtën kohë duke plotësuar kërkesat legjitime të tyre.

Një element fondamental,të cilin përfaqësuesit shtetërorë e kanë potencuar, gjatë procesit të punës së mundimshme të dokumentit është FLEKSIBILITETI. Ky princip që e karakterizon këtë dokument hapësinor në procesin e zbatimit-realizimit të tij është qenësor. Këtu është esenca e përshtatjes së rrethanave të reja, që po i imponon ekonomia e tregut, si dhe të arriturat marramendëse teknike dhe teknologjike, të cilave domosdo duhet me iu përshtatur, nëse dëshirojmë të jemi në hap me kohën e shekullit të ri.

Kjo “Kërkon një konsensus dhe marrëveshje politike që t’i kalojë kufijtë e një mandate”,theksoi zonja Englantina Gjermeni Ministre e MZHUT në prezantim. Ky dokument do të ketë një afat ligjor 15 vjeçar por parashihet rishikimi,rifreskimi minimum çdo 5 vjet,ashtu ishin deklaratat e Ministres. Me zbatimin e këti principi ky dokument është në tërësi kompatibilë me rregullat e zbatueshme të Planifikimit Strategjik Hapësinor,që sot zbatohet në tërë botën pasi Planifikimi i vjetër Konvencional,u tregua i tejkaluar,me metoda të ngurta, që e kishte karakterizuar atë në shekullin e kaluar.

Kjo do të jetë punë shumë e vështirë,kërkon angazhim dhe ekspertizë të lartë profesionale, në të dy nivelet qeverisëse të cilat nuk mungojnë në Shqipëri. Esenciale duhet pasur përkrahjen gjithëpërfshirëse të gjithë faktorëve vendimmarrës, pa marrë parasysh përkatësive politike,që duhet vlerësuar si kualitet pozitiv në sistemin shumë partiak shqiptarë. Një e metë e madhe është ajo se duhet ndryshuar tërësisht mendësinë hapësinore dhe urbane një shekullore,duhet ndryshuar mënyrën se si është punuar dhe vepruar në 25 vitet e demokracisë së brishtë Shqiptare. Duhet tërësisht flakur praktikat e kaluara abuzive dhe korruptive me territorin, që sot po vërehet që kanë shkaktuar dëme të pariparueshme në natyrë dhe në kualitetin e jetës urbane ne vendbanimet Shqiptare.

Kjo mundet të arrihet vetëm me vullnetin e fortë e të gjithëve dhe me funksionimin e shtetit ligjor, pasi parakushtet për të funksionuar kjo lami vetëm kanë filluar të krijohen, me miratimin e PPT si dhe dy dokumenteve tjera hapësinore po ashtu të rëndësishëm si  “Plani i Integruar Ndërsektorial për Bregdetin” dhe “Plani i Integruar Ndërsektorial për zonën ekonomike Tiranë-Durrës”. Pastaj duhet të pësojnë fazat e përfundimit të gjitha planeve vendore për të gjitha 61 bashkite, të bazuara dhe duke respektuar PPT,njëherë do të krijohen kushtet reale për përpilimin e dokumenteve tjera urbane dhe njiherit zhvillimin e kontrolluar hapësinor të territorit Shqiptar.

Ka edhe shumë çështje tjera për të cilat duhet punuar në vazhdimësi, për  të ngritur kualitetin e dokumenteve hapësinore në të gjitha nivelet, si janë sigurimi i indikatorëve dhe të dhënave hapësinore realiste që i kemi në natyrë,pasi ekziston bindja reale se të dhënat hapësinore të shfrytëzuara në dokument,janë të supozuara,jo reale. Por kryesore është krijimi i bazës së shëndosh e të dhënave hapësinore e cila gjithnjë tërë kohën duhet azhuruar,plotësuar,kompletuar.

Nuk duhet pasur iluzione se kjo do të arrihet lehtë,kërkohet punë e vazhdueshme duke u bazuar vetëm në dokumentet e hulumtuara,studiuara,analizuara me profesionalizëm të lartë,të miratuara në tërësi sipas Ligjit për planifikimin dhe zhvillimin e territorit nr107/2014,i cili natyrisht duhet plotësuar,ndryshuar, varësish nga kërkesat reale vendore dhe ndërkombëtare. Sfide madhe do të jetë inkorporimi i të gjitha kërkesave reale që vijnë nga sektori shoqëror dhe ai privat në teren,në territor, nga dokumentet hapësinore,të parapara në letër. Kjo është e vetmja rrugë për të flakur një herë e përgjithmonë zhvillimin kaotik të territorit,abuzimet dhe format tjera të ndërtimeve me leje e pa leje,që e kanë dëmtuar skajsmerisht shtetin Shqiptar gjatë historisë së re.

E kaluara e Kosovës dhe eksperienca e sajë me trajtimin e hapësirës-territorit të sajë do të ishte e mirëseardhur për Shqipërinë. Në vitet e shtatëdhjeta (1972) Kosova e bëri planin e parë hapësinor vendor si rezultat i decentralizimit të pushtetit federal të asaj kohe,pas viteve të shumta të një sistemi centralist të sllavëve të jugut. Nuk mundemi të mburremi me atë çka dhe si është punua në ato vite,por kryesore kishte filluar respektimi i një rruge për të trasuar të ardhmen e saj hapësinore dhe urbane. E meta ma e madhe në atë proces ishte mungesa e ekspertëve shqiptar të fushës. Ajo çka ndodhi pas luftës së vitit 1999 nuk mundet të shpjegohet,duhet hulumtime detale të thukta me i elaboruar këto vite,të tmerrit urban, edhe se kishte dokumente hapësinore por ato ishin të huaja për vendimmarrësit kosovar.

Në vitin 2010 u miratua “Plani hapësinor i Kosovës 2010-2020” edhe se dokumenti voluminoz ishte i gatshëm që në vitin 2005,por nuk ishin të qarta qëllimet e klasës politike, përse kishte kundërshtime të punohet si e tërë bota e civilizuar. Këto tendenca destruktive i demaskoi  koha e sotme,ku edhe përkundër dokumenteve të shumta në të gjitha nivelet, situata hapësinore është katastrofale në tërë Kosovën,si rezulltat i mos zbatimit të tyre. Se si funksionon kjo lami sot në Kosovë ma së miri e tregon e kaluara e afërt e jona e pas luftës së vitit 1999. Në ketë periodë ishim në gjendje që vetë të degradojmë me të madhe hapësirën tonë,e si produkt e kemi jetën urbane shumë të varfër nëpër vendbanimet tona.

Në fund duhet përshëndetur hapat konkrete të ndërmarra për trajtimin serioz të hapësirës dhe urbanistikës,gjegjësisht territorit të shtetit Shqiptar,të kuptuarit të faktit se pa dokumente hapësinore të mirëfillta nuk do të ketë prosperitet dhe zhvillim të shoqërisë Shqiptare. Ky dokument duhet të jetë si udhërrëfyes për të gjithë shqiptarët, e posaçërisht për ata të Kosovës, të cilët dikur i kishin të rregulluara  këto qeshje urbane dhe hapësinore. Uroj që këto dokument të miratuara të mos i zbukurojnë raftet e institucioneve vendimmarrëse si në Kosovë,por të fillojnë të zbatohen e mos të përsëritën gabimet e të kaluarës së afërme shqiptare, apo  vazhdimin e sjelljeve vandale ndaj hapësirë – territorit jetësor si në Kosovë.

Prishtinë                                                                             arch. Ylber Vokshi -Ylli

20.06.2016                                                                             arkitekt i pavarur

ylberv@yahoo.com

*Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK),

 

 

Lokacioni i Termocentralit “Kosova e Re”

by

“Nëse na kanë çlirua nga sundimi gati një shekullor serb, nuk do të thotë se duhet të na vrasin ngadalë neve dhe gjeneratat e ardhshme, “lobet e ndryshme” të dyshimta edhe politikisht ”/
Shkruan: arch. Ylber Vokshi -Ylli/
Kur këtyre ditëve mjegulla dhe bora e mbuloi territorin e Kosovës për disa ditë,pos problemeve të shumta që krijoj, ndotja e madhe e ajrit ishte evidente në të gjitha vendbanimet e posaçërisht në kryeqytetin e Kosovës Prishtinë dhe rrethinë,e cila pos ndotësve standardë i ka edhe ndotjen ekstra nga prodhuesit e energjisë elektrike që e shfrytëzojnë thëngjillin e shumtë për termocentralet ekzistuese në Kastriot. Se në cilin mjedis jemi duke jetuar dhe vepruar,nuk ka nevojë të kesh dituri,mjafton të vëresh ngjyrën e borës së këtyre ditëve,kjo e tregon një gjendje alarmante mjedisore në të cilën janë banorët e kryeqytetit dhe rrethinës. Teknologjitë e reja në shekullin e ri mundësojnë shfrytëzimin e thëngjillit në shumë fusha tjera pa e ndotur ambientin,për këtë ka ardhur koha me menduar seriozisht pasi në Kosovë ka rezerva të mëdha të thëngjillit.
Për të gjithë ne duhej të ishte lajm i mirë iniciativa e Qeverisë për ndërtimin e kapaciteteve të reja energjetike. Vetëm i marri do të kundërshton zhvillimin e ardhshëm ekonomik të Kosovës, duke respektuar principet e zhvillimit të qëndrueshëm,ku shfrytëzimi i burimeve energjetike te ripërtërishme është njëri prej parakushteve themelore për zhvillim. Duhet respektuar të gjitha direktivat ndërkombëtare për mbrojtjen e mjedisit,a thua është duke u vepruar në rastin konkret ashtu ?
Ta kemi të gjithë të qartë se dokumenti i nënshkruar së fundmi me kompaninë Amerikane “Contour Global” është vetëm një marrëveshje mirëkuptimi dhe asgjë tjetër,është manovër politikë i cili ka efekte propagandistike. Çmimi prej 1 miliard eurosh është orientues, i cili sipas kundërshtarëve të projektit mundet të arrijë deri në 4 miliard euro,çmim marramendës për rrethanat tona.
Ajo çka tmerrësisht i brengos njohësit e kësaj fushe është se i tërë ky proces është duke u zhvilluar me një fshehtësi jo normale. Jo transparenca e përcjell edhe me dyshime të arsyeshme nga dashamirët apo kundërshtarët e projektit,vetëm e rritë bindjen se diçka e dyshimtë është duke ndodhur me këtë projekt që 17 vite,pasi tentimet për të ndërtuar kapacitetet e reja energjetike deri me tani kanë dështuar.
Është legjitime të kërkohet të ketë kujdes të madh gjatë caktimit të lokacionit të kapaciteteve të reja energjetike,pasi ato do të ndikojnë direkt në parametrat e lejuara të ndotjes së mjedisit jetësorë në këtë regjion. Është një histori e gjatë kërkesa për të ndërtuar këto kapacitete të reja të cilat u emërtuan “Kosova e re”. Kishte shumë obstruksione në procesin e komplikuar të ndërtimit,kapacitetet prodhuese u ndryshuan disa herë,termet e referencave dhe kushtet e kontraktimit u përpiluan varësisht se kush ishte në pushtet. Ma e rëndësishmja nga aspekti hapësinor dhe urban është caktimi i LOKACIONIT të ri të objekteve prodhuese të rrymës, i cili duhej të ishte faktori kryesor pasi rezervat e thëngjillit janë shumë afër vendbanimeve.
Falë politikave të gabuara hapësinore dhe urbane në Prishtinë,afërsia e madhe e tyre me kryeqytetin është zvogëluar me vijën ajrore ekzistues afro 3 km,kjo ka mundësuar ndotjen permanente të kryeqytetit dhe vendbanimeve tjera që janë në afërsi të tyre. Një nga vërejtjet kryesore të mija në “PZhK dhe PZhU 2013” të Prishtinës ishte “Zgjerimi i qytetit në anën perëndimore ku funksionojnë kapacitetet e prodhimit të energjisë elektrike “Kosova A,B”…” Realiteti është ndryshe,zgjerimi në perëndim është duke ndodhur. Deri me tani ky element i rëndësishëm hapësinor është injoruar tërësisht nga vendimmarrësit komunal.
Lokacioni i pretenduar (raporti i VSMS i vitit 2008 rekomandon ndërtimin në lokacionin e “Kosova A”),raporti është punuar me të dhënat e mangëta dhe të varfra që iu janë “servuar” përpiluesve. Ai lokacion do të jetë vetëm vazhdimësi e asaj çka ka ngjarë me vendbanimet afër termocentraleve ekzistuese. Janë 20 qyteza dhe fshatra,afro 32000 banorë që jetojnë në zonën e rrezikshmërisë së lartë. A thua duhemi edhe dhjetëra vite të tjera (50 vite) të “helmohemi” nga këta ndotës, nëse zgjedhim lokacionin e termocentralit të ri në lokacionet ekzistuese të objekteve energjetike,pa marr parasysh në “mbulesën” me direktivat evropiane të cilat në Kosovë nuk do të funksionojnë gjatë eksploatimit të termocentraleve të reja,ashtu si ka ngjarë në kohën e monizmit,edhe deri në ditët e sotme pa marr parasysh mjetet e mëdha materiale (afër një miliard euro) që janë shpenzuar pas vitit 1999.
Si është e mundur të preferohen lokacionet ekzistuese të elektranave “A” dhe “B” të cilat janë ndërtuar në vitet gjashtëdhjetë,gjegjësisht tetëdhjetë, në atë kohë vendbanimet për rreth kishin numër të vogël të banorëve, sa i përket Prishtinës si kryeqyteti i Kosovës as që duhet diskutuar. Kryeqyteti i Kosovës pas vitit 1999 është invaduar nga të gjitha anët,sot ka një numër të madh banorësh, kurse lokacioni propozohet ai i njëjti sikur viteve tetëdhjetë, kur Prishtina kishte numër të vogël banorësh,kjo me të vërtet nuk donë mençuri e as profesionalizëm.
Lokacioni definitiv do të duhej detal të caktohej, me të gjitha elementet substanciale të ekzistencës së popullatës,pa cenuar interesin kombëtar pas shumë shekujve e për këto çështje duhet pasur guxim qytetar dhe shtetëror në të gjitha nivelet. Këtë duhet bazuar në kërkesat reale për energji elektrike nga thëngjilli si rezultat i zhvillimit ekonomik vendor.
Pa marr parasysh koston e shpenzimeve, kapacitetet e reja energjetike do të duhej vendosur në një zonë ku do të ketë implikime minimale në mjedis,në jetën e njerëzve (sugjerohet transporti i thëngjillit), për këtë ekzistojnë mundësitë teknike si dhe ato natyrore. E tërë kjo është duke ngjarë në mënyrë stihike pa studime dhe analiza hapësinore dhe urbane,ku do të shihej ndikimi katastrofal në mjedis, në afërsi të kryeqytetit, e sa për vendbanimet tjera afër ata po mashtrohen që 50 vjet me premtime boshe.
Prapë,për të satën herë po e përsërisë kërkesën time profesionale,që të rishqyrtohet nga ekspertët vendor dhe ndërkombëtar,të pa varur nga politika dhe ndikimet e dyshimta të grupeve të interesit. Lokacioni i ndërtimit,pasi ai ekzistuesi dhe i propozuari nga eksponentët e dyshuar politikisht, as për së afërmi nuk i plotëson kriteret, normat,standardet dhe direktivat ndërkombëtare për mbrojtjen e mjedisit. A thua përse është sugjeruar transporti i thëngjillit kosovar për nevojat e prodhimit të energjisë elektrike për regjionin,para shumë vjetëve në kohën e monizmit, në ish Jugosllavi ?
Të kota,të pa vlera janë arsyetimet e ndryshme “profesionale” të ngjyrosura politikisht për LOKACIONIN e kapaciteteve të reja energjetike në Kosovë,këtë do ta tregoi edhe koha të cilën ne nuk e çmojmë e atëherë do të jetë tepër vonë. Këtë e kemi obligim së pari ndaj vetvetes e pastaj edhe ndaj gjeneratave të ardhshme pasi jemi në fazën e vendimit me shumë përgjegjësi që duhet marr nga kjo gjeneratë aktuale e vendimmarrësve.

Prishtinë
arch. Ylber Vokshi -Ylli
arkitekt i pavarur
ylberv@gmail.com

Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK)