KOMBËTAR SHQIPTAR – Dielli

MËSIMBESIMI NË SISTEMIN ARSIMOR KOMBËTAR SHQIPTAR 1941-1944

December 6, 2016 by dgreca

Me rastin e 75-vjetorin e hapjeve të shkollave shqipe në Tokat e Liruara/

Nga Avzi MUSTAFA/Rilindja kombëtare shqiptare të gjitha forcat e veta i orientoi në ngritjen e vetëdijes kombëtare dhe me moton: “se pa emancipim kulturor nuk ka as emancipim politik”. Prandaj shqiptarëve nuk u mbetej asgjë tjetër, përveç që nëpërmjet të shkollës në gjuhën amtare të mund të ngritnin vetëdijen kombëtare shqiptare pa dallim feje e krahine.

Ata së pari kërkonin bashkimin e të gjithë kombit dhe nën flamurin kuq e zi të luftonin krahas pushkës edhe me pendë për shpëtimin e Atdheut. Rilindja kombëtare, e sidomos Lidhja Shqiptare e Prizrenit, shqiptarët i nxori në arenën botërore si popull i veçantë, që nuk kishte lidhje as me turqit e as me të tjerët. Dhe me tërbim pyetnim Fuqitë e Mëdha kush janë këta, çka kërkojmë dhe sa janë? Edhe pse romantiku shqiptar Jeronim De Rada disa herë qe drejtuar Evropës se e ka borxh ta ruajë këtë popullsi, dhe se të vetmit shqiptarët u bënë ballë të gjitha stuhive e rrebesheve okupuese gjatë shekujve, por ata nuk i zhdukën nga faqja e dheut, prapëseprapë ajo (Evropa) mbeti e shurdhët.(1).

Lidhja Shqiptare e Prizrenit i bëri realitet qëllimet shqiptare para botës si komb i veçantë dhe kërkonte bashkimin e të gjitha tokave shqiptare. Por edhe për kundër kryengritjeve të përgjakura, Fuqitë e mëdha si dhe shtetet sllave të Ballkanit e copëtuan Shqipërinë që sa më lehtë t’i realizojnë aspiratat e tyre. Një mospërfillje të këtillë ndaj shqiptarëve u shfaq jo vetëm me vendimet grabitqare të Kongresit të Berlinit, por edhe më 1913. Dhe kështu mbi trojet shqiptare u vërsulën një lukuni ujqish me qëllim secili për hesap të vet të gllabërojnë copa sa më të mëdha nga trungu shqiptar. Populli shqiptar u copëtua në banovina e krahina sllave e greke. Erdhi viti 1939, gjegjësisht 1941 kur në këto troje erdhi një pushtues i ri, ai Italian.

Lufta e Dytë Botërore solli edhe disa pamje të reja për shumicën e shqiptarëve të Maqedonisë Perëndimore, Kosovës dhe Malit të Zi. Kjo ndodhi 17 ditë pas kapitullimit të Mbretërisë Jugosllave. Shqiptarët të bashkuar, por pa kushte për ndonjë konsolidim, ishin të detyruar që të kërkojnë ndihmë nga shtetet fqinje dhe të huaja. Duke u mbështetur në ndihmën e të huajve, vendet shqiptare, që kishin qenë nën okupim të Mbretërisë Jugosllave, u ndanë në zona. Zona më e madhe që përfshinte shqiptarët de fakto i takonte Italisë, ndërsa tjetra i takonte Gjermanisë dhe Bullgarisë. Zona që i takonte Italisë de jure ishte zona ku qeverisin shqiptarët dhe quhej Mbretëria Shqiptare. Shqiptarët, të përkrahur nga pushteti italian, për një kohë shumë të shkurtër ngritën administratën e pushtetit të tyre. Për të pasur sa më shumë sukses, ata i përdorën të gjitha mjetet materiale dhe shpirtërore që sa më tepër të ngjallin admirim ndaj tyre, duke dhënë të drejta që shqiptarët e këtyre viseve kurrë nuk i kishin gëzuar. Si detyrë parësore ishte sa më shpejt të ngrihet arsimi. Ata menjëherë i hapën shkollat laike dhe sollën mësuesit më të ditur dhe më të ngritur, si në aspektin didaktik, ashtu edhe në aspektin moral dhe profesional. Ata zhvilluan një rrjet shumë të gjerë shkollash dhe arritën që të grumbullojnë një numër të madh nxënësish shqiptarë në këto shkolla.

Shqiptarët e Maqedonisë e të Kosovës jo pa arsye e quajtën çlirim se për herë të parë e bashkuan pjesën më të madhe të trojeve shqiptare me shtetin amë. Ky bashkim u solli shqiptarëve për herë të parë të dëgjohet e të shkruhet edhe fjala shqipe që aq fort e deshën rilindësit tonë, si dhe u hapën shkolla me mësues e administratë shqipe.

Me rastin e fillimit të vitit shkollor, Ministri i Arsimit të Mbretërisë Shqiptare, Ernest Koliqi lëshon një qarkore me 25. 10. 1941, në të cilën thuhet: “Për herë të parë themelohet shkolla jashtë kufijve të vjetër shtetëror, të cilat në kuptimin e plotë janë me vlerë historike, të cilat premtojnë se do ta çrrënjosin prapambeturinë dhe do t’i shërojë plagët e robërimit dhe se shkolla shqipe do të jetë në shërbim të popullit”.(2).

Edhe pse gjendja e shqiptarëve kudo e sidomos në këto treva ishte tepër e mjeruar në çdo fushë, nuk u kursyen as mjetet e as vullneti që shqiptarët e këtyre anëve të arsimohen në gjuhën amtare. Një angazhim të tillë e të pamohueshëm e dha Mbretëria Shqiptare me në krye Ministrin e Arsimit, zotin Koliqin. E këtë angazhim në mënyrë ilustrative na përshkruan shkrimtari i njohur Martin Camaj kur flet për meritat e Ernest Koliqit në parathënien e librit të novelave të tij ku shkruan: “Në kohë të vështira si ishte Lufta e Dytë Botërore, la gjurmë të pashlyeshme në arsimin kombëtar, në organizimin e shkollave dhe në pajisjen e tyre me tekste, për të parën herë trajtuar me kritere moderne, ndërsa qysh tash historia ia njeh se Koliqi mori guximin me përgjegjësi personale të themelojë shkollat shqipe në Kosovë (këtu hynë edhe trevat ku janë të banuara me shqiptarë etnik nga pjesët e Maqedonisë – A. M.); si Ministër i Arsimit më 1941-1942 dërgoi në Kosovë nga Shqipëria mbi 200 mësues shqiptarë, të cilët pas mbarimit të luftës i vunë themelet e forta të arsimit në gjuhën shqipe”.(3).

Ishte tepër vështirë të organizosh një sistem edukativo-arsimor në trevat ku pushtuesi kishte punuar natë e ditë që të ndryshojë realitetin historik me dhunë dhe me propagandë për të harruar identitetin e vet. Objektivat kryesore të pushtuesve ishin pasoja të drejtpërdrejta të gjenocidit të ushtruar mbi to, që të bëhej shpërngulja e shqiptarëve nga vatrat stërgjyshore.

Shqiptarët kurrë nuk e përfillën fashizmin si ideologji, por vetëm si simbol bashkimi, sepse periudhat e vuajtjeve të shqiptarëve në të kaluarën kishin lënë gjurma të pashlyeshme në vetëdije. Në një dokument të asaj kohe thuhet: “le të vijë edhe dreqi i mallkuar, vetëm serbi e të na hiqet qafe”.(4).

Kjo ishte një periudhë shumë e rëndësishme, sepse për herë të parë u vunë themelet e arsimit në gjuhën shqipe. Dhe tani punohej në shumë fronte, jo vetëm me nxënës të rregullt, por edhe me kursistë, seminaristë dhe me tjerë që dëshironin të arsimoheshin në gjuhën amtare, duke përfshirë edhe ata që kishin mbarur shkolla të ndryshme serbe apo fetare. Një pjesë e tyre dërgoheshin në kurse kualifikuese në Shkollën Normale “Sami Frashëri”, në Prishtinë, e një pjesë dërgoheshin në kurset verore në Shqipëri dhe kështu kualifikoheshin edhe mësues nga këto treva.(5).

Problem më të madh paraqiste pajisja e nxënësve me mjete shkollore, gjegjësisht me tekste shkollore. Edhe pse kuadri i caktuar që vinte në këto treva kishte traste plotë me libra, kjo përsëri nuk mjaftonte, kështu që ndodhte që në ndonjë shkollë të punohej vetëm me një abetare. Përveç abetareve në këtë periudhë u përdorën edhe libra leximi për klasë të ndryshme.

Mbretëria Shqiptare si dhe pishtarët që merreshin me organizimin e hapjeve të shkollave në këto treva ishin shumë të vetëdijshëm se ndjenjat fetare në Viset e Liruara që përfshinte Kosovën, Tetovën, Strugën dhe Dibrën ishin një faktor vendimtar në përfshirjen e nxënësve dhe hapjen e shkollave. Në baze të Qarkores së Ministrisë së Arsimit në Tiranë dërguar Inspektorisë së Arsimit në Kosovë e Dibër lëshohet udhëzimi mbi zhvillimin e lëndëve mësimore dhe bashkangjitur me te edhe Plani dhe programi i shkollës fillore pesëklasëshe, ku mësimbesimi parashihej si lëndë fakultative dhe ajo të zhvillohej në mejtepet që funksiononin edhe gjatë okupimit serb në këto troje.(6). Kjo ndodhi kështu sepse shkolla kombëtare ishte laike dhe se në planet dhe programet mësimbesimi nuk ekzistonte si lëndë.

Mirëpo, Komiteti Mysliman Shqiptar me shkresën dërguar më 29 shator 1941 i drejtohet kabinetit të Kryeministrisë midis atij edhe Komitetit të Ministrisë së Arsimit që kërkohej që mësimbesimi të figurojë si lëndë mësimore dhe të vlerësohej me notë. Por, në bazë të shkresës me nr. 436/125 të datës 04. 01. 1941-XIX dhe të shkresës nga ana e Ministrisë së Arsimit me nr. 198 të datës 04. 01.1941-XIX ku e njoftojnë Komitetin Mysliman se së shpejti pritet të sillet ligji i ri e deri sa nuk sillet ky ligj, aplikimi i notave nuk mund vihet në veprim.(7).

Shkolla shqipe në shumë fshatra nuk vijohej me rregullsi e sidomos problem ishte me gjininë femërore, sidomos nëpër fshatra, meqë ato nuk vijonin shkollimin, edhe pse në listat zyrtare ishin te evidentuara. Një problem tjetër ishte se nxënësit shqiptarë së pari ndiqnin kurset fetare e pastaj shkollën e rregullt. Ky mësim thuhej se i lodhte shumë dhe se vëmendja në procesin mësimor ishte i dekoncentruar, prandaj u pa e nevojshme që sa më parë të sillet Ligji dhe të zgjidhet kuadri për mësimbesimin , koha e ndjekjes së kësaj lëndeje si dhe numri i orëve.

Që nga shkurt-marsi i vitit 1942, Ministria e Arsimit njofton Prefekturat dhe Nënprefekturat për dhënien e lejes që edhe mësimbesimi të jetë pjesë përbërëse e plan-programeve mësimore në shkollat kombëtare shqipe me nga dy orë në javë dhe me pagesë. Në vitin shkollor 1942/43, mësimbesimi hyri në plan-programet mësimore, por si mësim moral e qytetar.(8).

Komiteti Islam në Tiranë, në krye me Kryetarin Behxhet Shapati dhe me Kryetarin e Ylemave, Sherif Langun, u ngarkuan që sa më parë të përgatisin elaboratin mbi futjen e mësimbesimit në shkollat shtetërore. Në bazë të një qarkoreje, që mban nr. 447, Kryesia e Këshillit t’Ylemave të Komitetit Mysliman njofton Kryemyftinjtë, Myftinjtë e Nënmyftinjtë, Kryesinë e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare në Shqipëri që me dekret të posaçëm të ngarkojë Kryetarin dhe Këshillit e Ylemave të Komitetit Mysliman në gjithë Shqipërinë për projektimin e një Statuti të ri për Komitetin e gjithë Myslimanëve”. Në Statutin e ri një prej detyrave ishte edhe futja me dekret e mësimit fetar për të gjitha shkollat shtetërore. Njerëzit që do të angazhoheshin për mësim feje duhet të ishin së pari shqiptar dhe të kishin kryer ndonjë shkollë fetare, ndërsa si detyrë parësore parashihej që të gjitha ata që do të angazhoheshin, të kenë për qëllim “rrënjosjen e ndjenjave fetare, bashkimit e dashtunimit vllaznuer fetarë e kombëtarë shqiptar”.(9).

Të interesuarit së pari duhej të drejtoheshin me lutje Kryesive, sipas konfesioneve të tyre, e këto pastaj i drejtojnë në Ministrinë e Drejtësisë dhe pas marrjes së lejes dërgoheshin në Ministrinë e Arsimit, e cila i njoftonte Inspektoratet pranë Prefekturave dhe nënprefekturave në Tokat e Liruara.

Pas aprovimit të Statutit të ri dhe marrjes së lejes për mbajtjen e mësimit të fesë, caktimi i mësueseve të mësimbesimit bëhej me përgjegjësinë e udhëheqësve të shkollave dhe të Inspektoratit për Arsim. Kryetari i Ylemave i pranonte të gjitha lutjet dhe propozonte se cili mund të ishte mësues feje. Përparësi kishin ata të cilët shiheshin se u janë zgjuar ndjenjat kombëtare nacionaliste. Kështu, sipas dokumentit nr. 19 të datës 3. XIII/41 së pari lajmërohet shkolla e Ulqinit me propozim që mësues mësimbesimi në këtë qytet të emërohet Izet Zejnuni, i cili njëherazi ishte edhe imam zyrtar për myslimanet dhe njeri i dëshmuar i çështjeve shqiptare, kurse për besimin katolik, Dom Nikol Tusha, i cili pa ashtu kryente detyrën e famullitarit të kishës në Ulqin, ndërsa për ortodoksët thuhet në dokument se nuk mund të gjejnë njeri të përshtatshëm “se asnjë nga popat nuk zotërojnë gjuhën shqipe”. Por, që të mos ketë padrejtësi ndaj komuniteti ortodoks, për mësimbesim angazhohet mësuesi i shkollës, Mina Nikolla Grega. (10).

Prej vitit shkollor 1942, gjegjësisht prej fillimit të vitit shkollor, varësisht nga personi dhe rregullimi i dokumentacionit, fillohet me dekret të emërohen mësues të mësimbesimit në të gjitha vendet e Mbretërisë Shqiptare, përfshirë edhe Maqedoninë, Kosovën dhe Malin e Zi. Sipas dokumenteve arkivore, mësues të mësimbesimit emërohen sipas përkatësive fetare të shqiptareve. Kështu, sipas dokumentit të arkivit që gjendet një listë e personave që propozohen të emërohen mësues besimi në Kosovë dhe në Maqedoni, si: Ahmet Haxhi Vehabi mësues besimi në Tetovë, Rexhep Ferati në Tetovë, Sali Abdyrahmani në Prishtinë, Et-hem Tahir Pishnjari në Reçiçë të Tetovës, Zulfi Naziri po ashtu në Reçicë, Hafiz Nexhat Veseli në Xhepshitë të Tetovës, Hafiz Shaban Halili në Zhelinë të Tetovës, Jahja Baftir (Baftjar) Mënjaku në Shipkovicë të Tetovës, Shefki Ademi në Gajre të Tetovës, Iljaz Idrizi në Pallçishtë të Tetovës, Ramadan Osmani në Gradec të Gostivarit, Nixhmi Abdullahu në Zhelinë, Haki Selmoni në Reçicë, Ajet Kamberi në Strimnicë të Tetovës dhe Zeqir Teufik Lazami në Kamjan të Tetovës.(11).

Kryetari i Komunitetit Mysliman, Dr. Bexhet Shapati, me shkresën nr. 851/1 i drejtohet Ministrisë së Drejtësisë, duke kërkuar leje që të emërohen të gjithë ata që kanë shprehur dëshirë dhe që i plotësojnë kushtet. Në shkresën nr. 50 të datës 19.02.1942 thuhet se në viset e Lirume si kandidatë për mësues besimi kanë shprehur dëshirë: Emshi Ismail Rexhepi për shkollën e katundit në Dobërdoll të Gostivarit e Hafiz Ymer Spahija në një shkollë të qytetit të Prizrenit. Për Shkollat e Pejës, Myftinija e Pejës propozon që për mësues të mësimbesimit, sipas cilësive të duhura, të jetë Hafiz Sulejman Pajaziti dhe z. Beqir Mulla Zeqa, pasi këta të dy e “dinë mirë shqipen në të folme e ne të shkruar dhe se është (janë) të aftë për mësim”.

Në Dibër për këtë kurs të mësimbesimit emërohet Devish Jahja, i cili ngarkohet me 7 orë në shkollën fillore “Skënderbej” dhe me nga dy orë në shkollën fillore “Lirija” të Dibrës për klasat e dyta dhe të treta. Meqenëse numri i shkollave edhe i nxënësve po shtohej, Kryesia e Komitetit Mysliman e ndjek me vëmendje këtë gjendje, duke kërkuar nga Ministria e Drejtësisë që të angazhojë mësues të fesë edhe në vendet me më pak nxënës, me shpresë se numri do të rritet. Kështu, në Pallçishtë të Tetovës, për shkak të numrit të madh të nxënësve, Kryesia e Komitetit Mysliman detyrohet ta pranojë Sherif Sherifin nga i njëjti katund, kurse Abdyl Qerimin në fshatin në Ladorishtë të Strugës.

Në bazë të dokumentacionit që disponojmë, shihet se disa mësues të mësimbesimit janë shumë të ngarkuar, si për shembull Ali Hamidi nga Qarku i Prishtinës, i cili është i ngarkuar me 17 orë në javë dhe mban mësim në tri shkolla të qytetit të Prishtinës. Edhe mësuesit e fesë, si Rexhep Ferhati nga Tetova, jep mësim në klasën I, II dhe III; kurse Ahmet Vehapi në klasën IV dhe V në Tetovë. Abdyl B. Mehmeti mbante katër ore në javë në Kamjan, kurse Ahmet Hasani që nga viti 1932 punonte si mësues besimi në nënprefekturën e Kërçovës. Ai mbante pesë orë në javë në të pesë klasat në fshatin Sërbicë (Kastriot) të Kërçovës, ku u mbante mësime 138 nxënësve. Detyrën e mësuesit e kishte marrë më 9 mars 1941 me një pagesë prej 60 frangave shqiptare. Po ashtu kemi edhe pasqyrën e të ngarkuarve me mësime në kursin e besimit në Prizren, si: Pjetër Berisha me 9 orë për elementin e besimit katolik, Sami Xhemaili me 26 orë në shkollën “Bajram Curri” dhe “Adyl Frashëri”, Maksut Spahiu me 22 orë në javë në shkollat: “Stjefan Gjeçovi” dhe “Haxhi Ymeri” në Prizren, ndërsa Ali Hamiti i punësuar në shkollën nr. 1 në Prishtinë me 14 orë dhe Islam Emini në shkollën femërore nr. 2, po në Prishtinë me 12 orë në javë, ku shërbimi pagesor kapte shumën prej 84 frangash shqiptare.

Nga dokumentet mësojmë se për shkak të vonesës së pagesës, disa nga mësuesit e mësimbesimit në disa vende të Shqipërisë janë larguar nga detyra, kurse nga vendet e Lirueme asnjë nuk e kishte vënë këtë çështje në diskutim. Përkundrazi, në Vendet e Lirueme kemi kërkesa për angazhim. Kështu, në bazë të një dokumenti shohin se Baftjar Fazliu nga Prishtina njoftohet se dokumentet e tij ende nuk kanë arritur në Inspektorinë e Arsimit që të mund të angazhohej për mbajtjen e mësimbesimit.

Është mjaft interesante që të përmendet se në këtë kohë kemi edhe kërkesa nga ana e femrave, si p. sh. Lutfije Zejnullahu dhe Xhevrije Ali Hysejni nga Prishtina. Mirëpo, të dyja zonjat nuk pranohen, “sepse nuk ka nevojë” thuhet në dokument për shtesë të personelit. Ata të cilët kishin biografi të mirë, njohje të mirë të gjuhës shqipe dhe dëshmonin patriotizëm, nuk i largonin, por i angazhonin në kurse të ndryshme, si p.sh mësuesin Baftjar Fazliu, i cili kishte konkurruar për lëndën e mësimbesimit dhe i plotësonte kushtet që ta ushtrojë këtë detyrë.

Dëshira për lëndën e mësimbesimit nga ana e prindërve dhe e nxënësve ishte e madhe. Në bazë të letrës protokolluar me nr. 668 , të lëshuar nga Dibra, drejtuar Ministrisë së Arsimit, vërehen ankime të shumta pse në shumë shkolla fëmijët nuk marrin mësim feje dhe pse nuk angazhojnë mësues të fesë se “popullsija e këtyre vendeve janë tepër të dhanun mas fejet një trashëgim në ketë pikë sjell një mos kënaqësi në popull dhe len vend thash e themeve të shumta”.(12).

Ndërkohë të gjithë mësuesit e mësimbesimit gjatë vitit 1942 ishin në sprovë. Ata ndiqeshin nga Inspektori i Arsimit dhe nga përgjegjësit e shkollave. Qëllimi kryesor i përgjegjësve ishte të ndjekin te të gjithë se si e flasin dhe shkruajnë gjuhën shqipe dhe sa e lidhin fenë me traditat e vendit tonë. Në një Raport të lëshuar nga Drejtoria e shkollës fillore “Skenderbeg” të Tetovës jepen sqarime për punën e A. Vahipin, R. Feratin dhe Abdylbaki Memetin. Nga shkresa nr. 153/16 e datës 3.3.1942 shihet se për Abdylbaki Memetin kërkojnë që të pushohet nga puna, sepse ai shumë pak e njeh gjuhën shqipe ose të dërgohet në “katundet Pirok, Çolopek apo Kamjan ku nxënësit janë të gjithë shqiptarë qe nuk dinë me fol tjetër gjuhë veç asaj shqipe. Atje Bakiu do të shtërgoheshte me mësue mirë shqipen”.

Nga dokumentacioni i shumtë shohin se ka shumë kërkesa nga hafëzë, hoxhallarë e myderrizë për t’u inkuadruar në mbajtjen e mësimbesimit. Kështu, nga deponimi i dokumentacionit me biografitë dhe ixhazetnametë e tyre, të përkthyera në gjuhën shqipe, dalin në shesh të dhënat për lëvizjet e punës së tyre, kurse atyre që u mungonin ixhazetnametë merrnin dëshmi nëpërmjet njerëzve të firmosur para kompetentëve, si imamëve njerëzve të bashkisë dhe të gjykatës.

Nga biografitë e tyre shihet edhe shkalla e kualifikimit dhe e punësimit të tyre. Kështu, Ali Hamiti, myderriz nga Prishtina, thuhet se ka dhënë mësim në gjimnazin turk në Prishtinë në vitin 1911. Punën e këtij myderrizi e dëshmojnë Mahmut Rexhepi, imam në xhaminë e Prishtinës dhe Mehmet Shabani, polic në Bashkinë e Prishtinës, vërtetuar nga Kryetari i Bashkisë së Prishtinës, Salatin Kelemendi. Por, Inspektorati i Arsimit kërkon sqarime për kandidatin se sa e njeh gjuhën shqipe dhe se a ka nevojë për mësues të fesë në këtë qytet. Sipas shkresës nr. 153/82 të 16.5.1942, ky mësues feje ngarkohet me detyrë në tri shkolla me 17 orë mësimi në javë me një rrogë prej 80 frangash shqiptare. Ka edhe të tillë të cilët nuk pranohen, sepse nuk e njohin gjuhën e folur dhe të shkruar shqipe. Kështu ndodh me Abaz Selam Kabashin, të cilin e drejtojnë dhe e udhëzojnë “që të mësojë mirë gjuhën shqipe në të shkruem e në të folur dhe rishtazi të bëjë kërkesë”.

Po kështu kemi edhe kërkesën e Azem Dalipit nga fshati Tuhin i Kërçovës, i cili dëshiron të mbajë mësimbesimin në shkollën e Tuhinit dhe të Jagoll-Dolencës. Në biografinë e tij shkruan: Azem Dalipi i lindur në katundin Tuhin të Nën/prefeturës së Kërçovës. Në vitin 1902 ka mbarur Ruzhdijen në Kostur të Greqisë. Pastaj ka ndjekur mësimet në gjuhën arabe në medresenë e Kërçovës. Pas mbarimit të mësimeve 6-vjeçare vazhdon shkollën Normale në Manastir ku edhe është diplomuar. Emërohet mësues në fshatin Veleshtë të Strugës. Me ardhjen e fuqisë Jugosllave është detyruar që ta lëshojë punën dhe merr rrugën për në Turqi. Atje emërohet mësues praktike pranë shkollës Normale të Kostamanit. Pas 6 vjetësh shërbimi ai emërohet Drejtor i shkollës fillore në Bolli dhe në këtë post qëndron deri në vitin 1923 ku thotë se u ktheva në Atdheun tim dhe punova si mësues feje dhe detyrën e mbajta deri në shembjen e regjimit barbar Jugosllav. Gjithashtu thotë se “dinë mirë me shkrua e me këndue gjuhën amtare (Shqipen). “Tash që lumnisht që vendi im u bashkue me Nënën Shqipni, dëshiroj të emnohem mësues besimi në shkollën e Tuinit e Dolencit….Me nderime Azem Dalipi”. Lutja biografike si duket është shkruar nga mësuesi i mirënjohur Petref Therrepela, mësues nga Shqipëria, ngase me ndihmën dhe rekomandimin e tij ai emërohet mësues feje në Tuhin dhe Dolencë.

Nevoja për mësimbesim ishte e madhe tek elementi ortodoks. Në bazë të një shkrese kuptojmë se si Kryesia e Ylemave i drejtohet Sinodit të Shenjtë për emërimin e mësuesve të mësimbesimit ortodoks. Kërkesat më të mëdha ishin në Tetove, Dibër e, sidomos, në fshatrat e Rekës së Epërme dhe në prefekturën e Prizrenit. Edhe pse pagesa ishte 150 franga shqiptare, përsëri kuadër nuk mund të gjendej. Në Tetovë emërohet Dimitri Risto nga ky qytet, i cili thuhet se e “zotëron gjuhën shqipe”. (13)

Mësimbesimi në shkollat shqipe në këtë periudhë ishte në funksion të gjuhës shqipe dhe të formimit moral e qytetar të nxënësve.

Referencat:

1.Avzi Mustafa, Figura mesuesish shqiptar 1, BKSH, Tetove,1995, f..3-4.

Këtë dokument e ka ruajtur pishtari i arsimit shqip Vlash Gjelaj i ardhur nga Obodi i Shkodrës që punoi në Maqedoni dhe Kosovë.

3..Shih: Ernest Koliqi, Tregtar flamujsh, botoi Ndërmarrja botuese, “Gjon Buzuku”, Prishtinë, 1991, f, 5.

Abdullah Vokrri,Shkolla dhe arsimi në anën e Llapit (1878-1944), f. 92.
.Mehmedali Hoxha dhe Isen Kaloshi i pari ishte nxënës në Normalen e Prishtinës, kurse i dyti mësues në këto shkolla.

6.Abdylazis Veseli, Shkollat dhe arsimi shqip në Maqedoni gjatë periudhës 1941-1944, Tetovë,2000,f. 95.

7.Tokat e Liruara 1941-1944, përmbledhje dokumentesh, përmbledhur nga Qerim Lita, botoi Logos_A, Shkup, 2016.f. 149 (dok. nr. 662).

Shiko dëftesat shkollore që kjo lëndë radhitet pas sjelljes.

AQSH, Qarkore, që mban nr. 447, Kryesia e Këshillit t’Ylemave të Komitetit Mysliman.

10 .AQSH, F. 814, D. 14 .Fl. 7. Dok. 195/942.

AQSH f. 195 v. 1942 d. 263, n. 8

AQSH, F.dok. 668 të datës 28. 07. 1942.

AQSH. F. 195: V. 1942. D. 296. FL: 29111.

FILADEFIA, KRONIKË E DITËVE, ME FLAMURIN KOMBËTAR SHQIPTAR

December 1, 2016 by dgreca

Nga Llazar Vero/Filadelfia,SHBA/

Pesëmbëdhjetë vite më parë e elektronike, te ndërtesa e lartë e PECO-s, me urimin për ditën e Pavarësisë së Shqipërisë dhe, më e rëndësishmja, ngritja e Flamurit tonë Kombëtar te sheshi i Bashkisë së qytetit, filluam me një mbrëmje festive për Ditën e Flamurit. Kështu vazhduam për disa vite me radhë, por me ndryshime nga viti në vit.

Pastaj erdhi viti 2012, 100-vjetori i Pavarësisë së Shqipërisë dhe diçka më shumë ndryshoi. Shoqata Atdhetare-Kulturore “Bijtë e Shqipes”, në qytetin e Filadelfias i nisi më herët përgatitjet. Porositi më shumë flamuj, jo vetëm për manifestimin dhe mbrëmjen festive, por edhe për t’i shpërndarë ndër familjet e bashkatdhetarëve tanë. Bluzat e kuqe, me shqiponjë, flamuj sticker për mbrëmjen dhe manifestimet dhe realizimi i një reklame ishin të rejat, që e pasuruan këtë ditë të shënuar për Kombin tonë. I njëjti skenar edhe për dy vite të tjerë që pasuan.

Dhe erdhi 2016-a, më e pasur me veprimtari:

1)20 Nëntor: Parada e Thanksgiving-ut, me Flamurin tonë

Ajo zhvillohet rregullisht, për 40 vite me radhë, në Northeast të Filadelfias. Ne do të merrnim pjesë për herë të parë. Ishte nisma e antarit të Këshillit Drejtues të Shoqatës, Sadik Elshani, pjesëmarrja jonë në këtë veprimtari dhe mbështetja nga të gjithë antarët e këtij këshilli, realizimi i kësaj veprimtarie, që ishte edhe një risi për vetë këtë paradë, ku marrin pjesë, çdo vit, me dhjetëra e dhjetëra organizata, shkolla dhe institucione të tjera të ndryshme. Shoqata jonë do të merrte pjesë me nxënësit e Shkollës Shqipe “Gjuha Jonë”, mësues dhe prindër të fëmijëve dhe antarë të Këshillit Drejtues të kësaj Shoqate etj. Fëmijët ishin veshur me kostume kombëtare dhe ndër duar mbanin flamurët e vegjël të Amerikës dhe Shqipërisë. Të rriturit, me flamuj të mëdhenjë të dy vendeve, ecnin pas fëmijëve. Dy ditë më parë, nënkryetari i shoqtës Dritan Matraku kishte siguruar një numër të mirë flamujsh shqiptarë dhe amerikanë, të mëdhenjë dhe të vegjël. Në krye të grupit tonë printe makina e kuqe, me një shqiponjë të madhe, të pikturuar në kapakun e motorit dhe në dy anët e saj ishin shkruar dy emra të dashur: SHQIPËRIA dhe KOSOVA. Labinot Zogaj, një i ri 17-vjeçar, i sapo ardhur nga Prishtina, ishte shoferi dhe përgjegjësi i muzikës, që do ta shoqëronte grupin. Bashkë me të ishte i vëllai, Arlindi dhe shoku i tyre nga Vlora, Elion Meminaj, me detyrën e flamurmbajtësëve.

Ishte një ditë shumë e ftohtë për Filadelfian. Temperatura i afrohej zeros Celsius. Por të gjithë, të mëdhenjë dhe të vegjël, sikur ngroheshin nga këngët dhe marshet atdhetare dhe valëvitja e flamurëve, shqiptarë dhe amerikanë.

Shikuesit, në të dy anët e Frankford Ave., të tërhequr nga muzika, kostumet kombëtare dhe flamurët e shumtë mbi kryet tona, herë pyesnin dhe herë thërrisnin: “Albania, Albania !”

2) 25 Nëntor: Ngritja e Flamurit tonë Kombëtar

Bashkia e Filadelfias caktoi datën 25 Nëntor për ceremoninë e ngritjes së Flamurit tonë Kombëtar. Ai do të qendronte i ngritur deri më datën 29 Nëntor 2016.

Që në mëngjes herët, anëtari i Këshillit Drejtues të Shoqatës “Bijtë e Shqipes”, Haki Çollaku kishte vendosur dekorin festiv, të përgatitur nga ai prej ditësh më parë, një kopyim flamurësh, shqiptarë e amerikanë dhe në mes të tyre portretet e heronjëve tanë kombëtarë, Gjergj Kastriot Skënderbeu dhe Ismail Qemali.

Në një kënd të ballkonit gjigand, përball ndërtesës së adminstratës së Bashkisë së Filadelfias, Dj Ervin Cara dhe kameramani “veteran” Florian Bezhani po përgatiteshin për fillimin e ceremonisë. Nga të gjitha drejtimet vazhdonin të vinin bashkatdhetarë të moshave të ndryshme, të veshur si për festë. Kryetari i Shoqatës sonë,Tajar Domi kalonte sa nga nëra anë në tjetrën, duke takuar të sapoardhurit,duke kontrolluar nëse çdo gjë ishte gati. Në lëvizje ishin të gjithë antarët e Këshillit Drejtues: nënkryetari i saj Bujar Gjoka, sekretari Vlashi Fili, Llazar Vero, Bujar Çela, Bashkim Bërdufi, Suela Teme, Sadik Elshani etj. Ndërkohë, nga një kënd i këtij sheshi vijnë një grup të rinjësh, nxënës të Northeast High School. Nuk ishin pak, 20-30-40 djem dhe vajza, që na kanë shoqëruar çdo vit në manifestimet e ngritjes së Flamurit, që nga 100-vjetori i festimit të Pavarësisë së Shqipërisë. Të gjithë ndjehemi më mirë, kur kemi këta të rinjë mes nesh. Ata janë të lidhur shpirtërisht me Flamurin, me Shqipërinë, me traditat më të mira të vendit tonë. Para pak kohësh, ata krijuan në shkollën e tyre “Alba Club”, një qendër që do t’i mbajë ata më afër njëri-tjetrit dhe atdhedashurisë. Disa ishin të veshur me bluza të kuqe, ku spikaste shqiponja jonë dykrenare dhe të tjerë me flamujt ndër duar, u futën vrullshëm nën ritmet e valleve tona popullore. Dhe i kërcejnë aq bukur dhe me aq krenari e dashuri, sa do t’i kishin zili edhe profesionistët.

Pastaj erdhi çasti për ngritjen e Flamurit. Pranë shtizës afrohet çifti Elvira dhe Besnik Budo, ndër të parët anëtarë të Shoqatës “Bijtë e Shqipes”. Pas nderimit të Himnit të Shteteve të Bashuara të Amerikës, dëgjohen tingujt e Himnit tonë Kombëtar dhe Flamuri ynë filloi të ngrihej lart dhe më lart në shtizë, pranë shtizës së flamurit amerikan. Të gjithë janë të mbushur me emocione në këta minuta dhe me kokën lart shoqërojnë ngritjen e Flamurit tonë. Pas kësaj, të pranishmit i përshëndeti Llazar Vero, anëtar i Këshillit Drejtues të Shoqatës. Në emër të Bashkisë së Fildelfias përshëndeti znj. Hani Vhite. .

Festa vazhdoi ndrmet tingujve të këngëve nga grupi fëmijëve të shkollës shqipe “Gjuha Jonë”.Nën drejtimin e mjeshtrit Hamdi Gjana ata kënduan dy këngë patriotike, si dhe vallet shqiptare kërceheshin aq bukur nga të rrinjtë tanë.

Në mbyllje të kësaj ceremonie të bukur, Tajar Domi i ftoi pjesëmarrësit në mjediset e Qendrës Kulturore të Shoqatës, për të festuar dhe gëzuar së bashku.

Për mbrëmje të tilla Shoqata jonë ka më shumë përvojë. Dritani, Llazari dhe Hakiu me kohë kishin biseduar me drejtues të restorantit për menunë, pijet dhe çdo gjë tjeter të nevojshme, për mbarëvajtjen e kesaj mbrëmjeje. Kryetari i Shoqatës kishte siguruar këngëtarët e njohur: Altin Sulku, Anjeza Ndoi, Nexhip Dida, bashkë me instrumentistët, që ishin të gjithë të mirë. Me zërat e tyre të bukur, ata sollën këngë nga të gjitha krahinat e vendit tonë, duke plotësuar kështu kërkesat e tërë pjesëmarrësve, në këtë mbrëmje.

Por, përveç muzikës, këngëve dhe valleve, mbrëmja kishte edhe një kronikë tjetër. Pas ekzekutimit të Himneve të Amerikës dhe Shqipërisë, nënkryetari i Shoqatës, Dritan Matraku, me një fjalë të shkurtër, i përshendeti tërë pjesëmarrësit dhe u uroi të gjithë bashkatdhetarëve Ditën e Pavarësisë dhe të çlirimit të Atdheut. Më vonë, sekretari i Shoqatës, Vlashi Fili, në emër të Këshillit Drejtues të saj, ndau disa vlerësime. Me vlerësimin “Nderi i Komunitetit” u nderua Tajar Domi; me vlerësimin “Njeriu i Vitit” u nderua Bujar Gjoka, nënkryetar dhe shef i sektorit të financës së kësaj Shoqate; me “Çertifikatë Mirënjohje” u nderuan anëtarët e Shoqatës: Sami Zaimaj dhe Eldjon Pajollari. Përsëri këngë dhe valle nga të gjitha krahinat dhe, ndërmjet tyre, njoftime e falenderime të tjera. Një nga këto ishte dhe falenderimi që Llazar Vero bëri, në emër të Shoqatës, për djemtë dhe vajzat e Northeast High School, që manifestuan me këngë dhe valle gjatë ceremonisë së ngritjes së Flamurit në qëndër të Filadelfias. Pranë tij ishin dhe dy nga pjesëmarrësit në këtë manifestim, Arjol Shpuza e Toni Hasani, dy nga valltarët më të mirë dhe më të palodhur të këtij grupi. Në fund të falenderimit të tij, në shënjë mirënjohjeje, ai tha se Shoqata jonë, me ndihmën e bashatdhetarëve, do të sigurojë 20 kostume kombëtare shqiptare, për grupin e vallëtarëve të kësaj shkolle.

Mbrëmja festive dukej sikur nuk do të kishte fund. Shumë vonë, pas orës 23.00 filluan largimet e para. Bashkatdhetarët tanë ishin më të gëzuar, më të dashur dhe të ngrohtë me njëri-tjetrin. Ishte Flamuri, që i kishte bashkuar.

4)28 Nëntor: Përsëri për Flamur, në Harrisburg

Ditën e hënë, në mëngjes herët, një varg makinash, me drejtues dhe anëtarë të Shoqatës “Bijtë e Shqipes”, nisen nga Filadelfia, drejt Harrisburgut, kryeqytetit të shtetit të Pensilvanisë. Ndërmjet tyre ishte edhe makina e kuqe, me shqiponjën dykrenare. E drejtonte Labinot Zogaj, që udhëtonte me mikun e tij, të riun vlonjat, Elion Meminaj dhe të të vëllanë, Arlind Zogaj.

Në bashkëpunim me zyrën e Zëvëndësgovernatorit, Departmentit të Shtetit dhe Shoqatës së Trupave Konsullore në Harrisburg, do të organizohej ceremonia e Ditës së Pavarësisë së Shqipërisë. Ceremonia do të zhvillohej në Harrisburg Capital East Ëing Rotunda. Mjedisi qe zbukuruar me flamurët e Shqipërisë, Amerikës, Shtetit të Pensilvanisë etj. Në krahë të tyre ishin vendosur dy tavolina, që paraqesnin në foto kostumet tona kombëtare dhe punime artistike tradicionale shqiptare.

Pas përshëndetjeve të rastit, fjalën e mori z. Pedro Cortes, Sekretar i Shtetit të Pensilvanisë. Pasi ua uroi mirëseardhjen të pranishmëve, foli për Ditën e Pavarësisë së Shqipërise dhe marrëdheniet miqësore ndërmjet dy vendeve tona dhe për emigrantët shqiptarë në Pensilvani, që japin ndihmesën e tyre të vyer në këtë vend etj. Pas kësaj u ekzekutuan Himnet Kombëtare të Amerikës dhe Shqipërisë. Më tej, e mori fjalën Jimmy Daku, përfaqësues i Shqipërisë në Shtetin e Pensilvanisë, i cili foli shkurt për peshën e Ditës së Pavarësisë, në historinë e Shqipërisë. Fjala e tij u pasua nga përshëndetja e kryetarit të Shoqatës Atdhetare-Kulturore “Bijtë e Shqipes”, në Filaddelfia, Tajar Domi. Shkurtimisht, ai paraqiti rrugëtimin historik të popullit tonë për pavarësi dhe ndihmesën e Amerikës për mbrojtjen e saj nga fqinjët grabitqarë. Pasi theksoi se kjo ndihmesë konkretizoi edhe pavarësinë e Kosovës, ai dha disa shembuj të ndihmesës së emigrantëve shqiptarë në Amerikë, në të gjitha fushat: Arsim, kulturë e art, shkencë dhe biznese.

Ceremonia vazhdoi me paraqitjen e dokumentit, për kremtimin e Ditës së Pavarësisë së Shqipërisë, të dalë nga Zyra e zëvendës Governatorit Mike Stack. Dokumentin e lexoi z. Matthe Franchak, shef i Personelit të kësaj zyre.

Ceremonia vazhdoi me përshëndetjen e z. Peter Longstreth, President i Shoqatës së Trupave Consullore të Filadelfias dhe Consull Nderi i Republikës së Uruguajt. “Unë jam president i konsujve të 44 vendeve -tha ai me mënçuri dhe humor,- por asnjë nuk është më i rëndësishëm se Shqipëria.”

Veprimtarinë e mbylli, midis një atmosfere me të vërtetë miqësore, sekretari i Shtetit të Pensilvanisë, z. Pedro Cortes. Ndërkohë, u shkëmbyen dhurata simbolike.

Pastaj për pjesëmarrësit u organizua vizita në zyrat e Zëvendësgovernatorit, Mike Stack, të sekretarit të Shtetit Pedro Cortes, në sallat e Kongresit dhe të Senatit të Pensilvanisë etj.

…Ishte një ditë e bukur dhe e mbushur me mbresa të bukura dhe ndjenjë krenarie për mikun e madh, Shetet e Bashkuara të Amerikës.

Një vit i madh na pret përpara: 105-vjetori i Pavarësisë së Atdheut tonë të dashur.

Filadelfia, Nëntor 2016

Miratimi i Planit të Përgjithshëm Kombëtare në Shqipëri

June 20, 2016 by dgreca

Shkruan:arch. Ylber Vokshi -Ylli/*

Mos ta mashtrojmë vetë vetën,kurrë në Shqipëri nuk ka pasur kontroll të mirëfilltë hapësinor dhe urban të territorit,ashtu si e kërkojnë rregullat,normat dhe standardet ndërkombëtare të rregullimit të territorit. Ka pasur synime që kjo çështje, jetike për funksionimin e një shteti,të tentohet t’i referohet ekzistencës së “Planeve rregulluese” të cilat zakonisht shumë pak janë zbatuar, gjatë historisë mbi njëqind vjeçare të shtetit Shqiptarë. Grupet e ndryshme politike kanë vepruar sipas interesave të tyre politike e kurrsesi nuk e kanë pasur primare interesin shtetëror,ashtu si vepron e tërë bota e civilizuar. Të gjitha zhvillimet hapësinore janë bazuar në ca principe të pa qëndrueshme të kohës, dhe natyrisht edhe sot janë pengesë e madhe për zhvillimin e territorit.

Është hera e parë që miratimi i Planit të Përgjithshëm Kombëtarë (PPK), (14 qershor 2016), u bë duke iu përmbajtur të gjitha principeve dhe rregullave që i diktojnë kërkesat e një pune të tillë. Pa dyshim është një hap gjigant në fillimin e rrugës, që me metoda bashkëkohore të trajtohet në mënyrë profesionale i tërë territori i shtetit, ku politika duhej të ishte vetëm mjet shërbyes i zbatimit të dokumenteve hapësinore dhe urbane, të cilat të gjithë në mënyrë obliguese duhet me i respektua,për hir të mirëqenies së popullit shqiptarë.

Shumë mirë e theksonin disa njohës të kësaj problematike, si arkitekti i madh Shqiptar i Kosovës Bashkim Fehmiu i ndjerë, i cili theksonte se ky dokument hapësinor duhet të jetë Kushtetuta e dytë e shtetit,atë duhet çmuar dhe ruajtur si “sytë e ballit”. Asaj duhet me iu referuar çdo herë që do të ketë nevojë dhe kërkesa për korrigjime,plotësime apo ndryshime,sipas kërkesave reale të dokumenteve hapësinore dhe urbane,në të gjitha nivelet shtetërore.

Është punuar shumë që një kohë të gjatë,mbi dy vjet e gjysmë, që të përpilohet ky dokument i rëndësishëm hapësinor,kishte vështirësi të mëdha në mbledhjen e të dhënave hapësinore për tërë territorin e shtetit. Së pari u deshtë që Legjislacioni ekzistues të plotësohet,harmonizohet me principet, direktivat ndërkombëtare dhe të miratohet,që u arrit në vitin 2014. Pësuan fazat gjithëpërfshirëse përgatitore dhe kryesore,me pjesëmarrjen e të gjithë aktorëve kryesor në proces.

Plani i Përgjithshëm Kombëtare (PPK) i miratuar, duhet të funksionoi si koordinator i të gjitha kërkesave hapësinore, që rrjedhin nga kërkesat reale të nivelit vendor (Bashkitë) dhe ati Qendror (Ministritë) dhe agjencive të ndryshme qeveritare,jo qeveritare dhe të shoqërisë civile. Aty duhet të harmonizohen,ballafaqohen të gjitha kërkesat,konfliktet dhe dëshirat,regjionale,lokale,klanore apo të grupeve të interesit me premisa edhe abuzive. Duhet të jetë një bazament i shëndoshë,ku të gjithë së bashku në pajtim do të parashohin zhvillimet e ardhshme hapësinore në Shqipëri. Me forcën e argumenteve duhet bindur të gjithë pjesëmarrësit në proces,duke e mbrojtur me fakte reale interesin shtetëror,e në të njëjtën kohë duke plotësuar kërkesat legjitime të tyre.

Një element fondamental,të cilin përfaqësuesit shtetërorë e kanë potencuar, gjatë procesit të punës së mundimshme të dokumentit është FLEKSIBILITETI. Ky princip që e karakterizon këtë dokument hapësinor në procesin e zbatimit-realizimit të tij është qenësor. Këtu është esenca e përshtatjes së rrethanave të reja, që po i imponon ekonomia e tregut, si dhe të arriturat marramendëse teknike dhe teknologjike, të cilave domosdo duhet me iu përshtatur, nëse dëshirojmë të jemi në hap me kohën e shekullit të ri.

Kjo “Kërkon një konsensus dhe marrëveshje politike që t’i kalojë kufijtë e një mandate”,theksoi zonja Englantina Gjermeni Ministre e MZHUT në prezantim. Ky dokument do të ketë një afat ligjor 15 vjeçar por parashihet rishikimi,rifreskimi minimum çdo 5 vjet,ashtu ishin deklaratat e Ministres. Me zbatimin e këti principi ky dokument është në tërësi kompatibilë me rregullat e zbatueshme të Planifikimit Strategjik Hapësinor,që sot zbatohet në tërë botën pasi Planifikimi i vjetër Konvencional,u tregua i tejkaluar,me metoda të ngurta, që e kishte karakterizuar atë në shekullin e kaluar.

Kjo do të jetë punë shumë e vështirë,kërkon angazhim dhe ekspertizë të lartë profesionale, në të dy nivelet qeverisëse të cilat nuk mungojnë në Shqipëri. Esenciale duhet pasur përkrahjen gjithëpërfshirëse të gjithë faktorëve vendimmarrës, pa marrë parasysh përkatësive politike,që duhet vlerësuar si kualitet pozitiv në sistemin shumë partiak shqiptarë. Një e metë e madhe është ajo se duhet ndryshuar tërësisht mendësinë hapësinore dhe urbane një shekullore,duhet ndryshuar mënyrën se si është punuar dhe vepruar në 25 vitet e demokracisë së brishtë Shqiptare. Duhet tërësisht flakur praktikat e kaluara abuzive dhe korruptive me territorin, që sot po vërehet që kanë shkaktuar dëme të pariparueshme në natyrë dhe në kualitetin e jetës urbane ne vendbanimet Shqiptare.

Kjo mundet të arrihet vetëm me vullnetin e fortë e të gjithëve dhe me funksionimin e shtetit ligjor, pasi parakushtet për të funksionuar kjo lami vetëm kanë filluar të krijohen, me miratimin e PPT si dhe dy dokumenteve tjera hapësinore po ashtu të rëndësishëm si “Plani i Integruar Ndërsektorial për Bregdetin” dhe “Plani i Integruar Ndërsektorial për zonën ekonomike Tiranë-Durrës”. Pastaj duhet të pësojnë fazat e përfundimit të gjitha planeve vendore për të gjitha 61 bashkite, të bazuara dhe duke respektuar PPT,njëherë do të krijohen kushtet reale për përpilimin e dokumenteve tjera urbane dhe njiherit zhvillimin e kontrolluar hapësinor të territorit Shqiptar.

Ka edhe shumë çështje tjera për të cilat duhet punuar në vazhdimësi, për të ngritur kualitetin e dokumenteve hapësinore në të gjitha nivelet, si janë sigurimi i indikatorëve dhe të dhënave hapësinore realiste që i kemi në natyrë,pasi ekziston bindja reale se të dhënat hapësinore të shfrytëzuara në dokument,janë të supozuara,jo reale. Por kryesore është krijimi i bazës së shëndosh e të dhënave hapësinore e cila gjithnjë tërë kohën duhet azhuruar,plotësuar,kompletuar.

Nuk duhet pasur iluzione se kjo do të arrihet lehtë,kërkohet punë e vazhdueshme duke u bazuar vetëm në dokumentet e hulumtuara,studiuara,analizuara me profesionalizëm të lartë,të miratuara në tërësi sipas Ligjit për planifikimin dhe zhvillimin e territorit nr107/2014,i cili natyrisht duhet plotësuar,ndryshuar, varësish nga kërkesat reale vendore dhe ndërkombëtare. Sfide madhe do të jetë inkorporimi i të gjitha kërkesave reale që vijnë nga sektori shoqëror dhe ai privat në teren,në territor, nga dokumentet hapësinore,të parapara në letër. Kjo është e vetmja rrugë për të flakur një herë e përgjithmonë zhvillimin kaotik të territorit,abuzimet dhe format tjera të ndërtimeve me leje e pa leje,që e kanë dëmtuar skajsmerisht shtetin Shqiptar gjatë historisë së re.

E kaluara e Kosovës dhe eksperienca e sajë me trajtimin e hapësirës-territorit të sajë do të ishte e mirëseardhur për Shqipërinë. Në vitet e shtatëdhjeta (1972) Kosova e bëri planin e parë hapësinor vendor si rezultat i decentralizimit të pushtetit federal të asaj kohe,pas viteve të shumta të një sistemi centralist të sllavëve të jugut. Nuk mundemi të mburremi me atë çka dhe si është punua në ato vite,por kryesore kishte filluar respektimi i një rruge për të trasuar të ardhmen e saj hapësinore dhe urbane. E meta ma e madhe në atë proces ishte mungesa e ekspertëve shqiptar të fushës. Ajo çka ndodhi pas luftës së vitit 1999 nuk mundet të shpjegohet,duhet hulumtime detale të thukta me i elaboruar këto vite,të tmerrit urban, edhe se kishte dokumente hapësinore por ato ishin të huaja për vendimmarrësit kosovar.

Në vitin 2010 u miratua “Plani hapësinor i Kosovës 2010-2020” edhe se dokumenti voluminoz ishte i gatshëm që në vitin 2005,por nuk ishin të qarta qëllimet e klasës politike, përse kishte kundërshtime të punohet si e tërë bota e civilizuar. Këto tendenca destruktive i demaskoi koha e sotme,ku edhe përkundër dokumenteve të shumta në të gjitha nivelet, situata hapësinore është katastrofale në tërë Kosovën,si rezulltat i mos zbatimit të tyre. Se si funksionon kjo lami sot në Kosovë ma së miri e tregon e kaluara e afërt e jona e pas luftës së vitit 1999. Në ketë periodë ishim në gjendje që vetë të degradojmë me të madhe hapësirën tonë,e si produkt e kemi jetën urbane shumë të varfër nëpër vendbanimet tona.

Në fund duhet përshëndetur hapat konkrete të ndërmarra për trajtimin serioz të hapësirës dhe urbanistikës,gjegjësisht territorit të shtetit Shqiptar,të kuptuarit të faktit se pa dokumente hapësinore të mirëfillta nuk do të ketë prosperitet dhe zhvillim të shoqërisë Shqiptare. Ky dokument duhet të jetë si udhërrëfyes për të gjithë shqiptarët, e posaçërisht për ata të Kosovës, të cilët dikur i kishin të rregulluara këto qeshje urbane dhe hapësinore. Uroj që këto dokument të miratuara të mos i zbukurojnë raftet e institucioneve vendimmarrëse si në Kosovë,por të fillojnë të zbatohen e mos të përsëritën gabimet e të kaluarës së afërme shqiptare, apo vazhdimin e sjelljeve vandale ndaj hapësirë – territorit jetësor si në Kosovë.

Prishtinë arch. Ylber Vokshi -Ylli

20.06.2016 arkitekt i pavarur

ylberv@yahoo.com

*Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK),

IDENTITETI KOMBËTAR SHQIPTAR

August 29, 2014 by dgreca

Nga Nikë Gashaj/*
Një ndër faktorët më me rëndësi të përcaktimit të identitetit kombëtar është përdorimi i gjuhës amtare ( private, publike dhe zyrtare) dhe arsimimi kombëtar. Njohjet historike tregojnë se themelimi i shkollave në trojet shqiptare u bë gjatë mesjetës me nismën e urdhrave kishtarë, sidomos të urdhrit dominikan. Një aktivitet i këtillë filloi së pari në Ulqin rreth vitit 1258, në Kotorr më 1266, në Durrës më 1278, në Shkodër më 1345 dhe në Tivar nga gjysma e dytë e shek.XIV.
Gjuha shqipe, si gjuhë e shkruar, në këtë kohë ende nuk ishte në gjendje t’i bënte ballë shkrimit greqisht, latinisht dhe sllavisht, gjuhë kishtare me rendësi, të cilat për më tepër kishin mbështetjen e institucioneve të administratës shtetërore. Ajo shërbente si gjuhë e komunikimit të përditshëm si për shtresat popullore, ashtu dhe për fisnikërinë e klerin vendas. Kështu, në shek.XIV shqipja përdorej në administratën e bashkësisë qytetare të Ulqinit, ku në mbledhjet të Këshillit të Madh ajo ishte gjuha e shërbimit.
Një ndryshim me rëndësi shumë të madhe për historië e kulturës shqiptare shfaqet në gjysmën e parë të shek.XIV, kur dokumentohet për herë të parë se shqipja, përdorej si gjuhë shkrimi. Ky ishte një hap i rëndësishëm për identitetin kombëtar shqiptar, sepse me përdorimin e gjuhës shqipe si gjuhë shkrimi, viheshin bazat për zhvillimin e mëtejshëm të saj si gjuhë e kulturës dhe e letërsisë shqipe ( Historia e Popullit Shqiptar I, Akademia e Shkencave e Shqiprisë- Instituti i Historisë, f.354, Tiranë, 2002. ).
Institucionet kryesore arsimore që u ngritën në periudhën e sundimit osman në Shqipëri, ishin shkollat e komuniteteve myslimane, me mësim në gjuhë turko-osmane dhe arabe.
Shkollat e komunitetit ortodoks, që funkciononin në Shqipëri qysh nga shek.XVI-XVII ishin nën mbrojtjen Patrikanës së Stambollit. Mësime në këto shkolla jepej greqisht, në gjuhën e kishës.
Shkollat katolike ishin nën drejtimin e kishës së Romës dhe kishin si detyrë të përgatisnin mësues-klerikë. Kur misionarët e Romës vunë re se veprimtaria e tyre në Shqipëri nuk po jepte rezultatet që priteshin, për shkak se zhvillohej latinisht ose italisht dhe jo në gjuhën e popullit. Roma filloi të përdorte edhe gjuhën shqipe në shkollat fetare katolike. Në këto rrethana u hapën disa shkolla të tilla, ku mësohej edhe gjuha shqipe dhe ku shërbenin si tekste mësimore katekizmat e hartuar nga shkrimtarët klerikë si Pjetër Budi. Këto ishin ngritur kryesisht pranë famullive dhe manastireve. Një shkollë e tillë funksiononte në vitet 1628-1675 në Pedhanë dhe po në atë kohë edhe në Blinisht(të dyja në rrethin e Lezhës ), si dhe në Kurbin ( rrethi i Krujës ) . Në 1669-1670 funksiononte një shkollë katolike në gjuhën shqipe edhe në Himarë. Në Pedhanë e në Blinisht u krijuan më vonë edhe shkolla më të larta, gjimnaze, ku përdorej gjithashtu gjuha shqipe. Këto shkolla u ngritën nga murgjit françeskanë. Shkolla të mesme shqipe katolike u hapën edhe në Janievë të Kosovës (1671), në Velje të Mirditës (1699), në qytetin e Shkodrës(1699). Në këto shkolla të mesme nxënsit, që ishin destinuar për t’u bërë klerikë, studionin teologjinë, gjuhët latine e italiane dhe disa prej tyre dërgoheshin për studime më të larta në itali.

Mësimi i gjuhës shqipe në këto shkolla, ishte në interes të popullësisë vendase, që i përkrahte ato. Kështu gjimnazi i Blinshtit u ngrit me kërkesën e krerëve të vendit dhe kur në vitin 1648 shkolla e Pëdhanës u rrafshua nga një ekspeditë ndëshkimore osmane, banorët e fshatit e rindëruan atë përsëri.
Në vitin 1622 kisha katolike krijoi institucionin me emrin”De Propaganda Fide”me qendër në Romë. Ky ngriti disa shkolla për përgatitjen e klerikëve shqiptarë, si Kolegji ilirik i Femos(1633 ), që drejtohej nga misionarët jezuitë, shkolla e Montorinos në Romë, nën drejtimin e misionarëve françeskan etj.
Rrethana më e favorshme për arsimin shqip u krijuan, kur në fronin e papës hipi Klementi XI, me origjinë shqiptare. Me nismën e tij u mblodh më 1703 Koncili i peshkopëve të Shqipërisë, që njihet me emrin”Koncili i Arbërit”, i cili vendosi të përhapte letërsinë fetare në gjuhën shqipe. Tetë vjet më vonë, më 1711, në shkollën e Montorinos në Romë u hap katedra e gjuhës shqipe ( Historia e Popullit Shqiptar, tomi I, Akademia e shkencave e Shqipërisë- Instituti i Historisë, faqe, 704-706, Tiranë, 2002. ).
Në bazë të dhënave të lartpermendura, si dhe të njohjeve tjera historike mund të konstatohet se një rol të rëndësishëm në veprimtarin arsimore dhe kultuore në gjuhën shqipe në mesjetë tek shqiptarët e ka luajtur kisha katolike. Ajo pati në dorë përgatitjen e inteligjencës së kohës. Shumica e njerëzëve të kulturës, veçenarisht në shekujt e mesjetës së herët, ishin thuajse pa përjashtim klerikë. Në duarët e tyre ishin filozofia e letërsia, arsimi dhe artet. Si qendra të arsimit dhe të veprimtarisë kulturore-artistike shërbyen manastiret fetare. Në shkollat pranë manastirave, mësohej kursi tradicional mësimor që jepej edhe në shkollat e vendeve perëndimore. Ai përbëhej nga cikli i ulët që përfshinte lëndët letrare (gramatikë, retorikë, didaktikë ) dhe cikli i lartë me lëndë shkencore (aritmetikë, gjeometri, astronomi e muzikë ).
Në shek. XIV e në fillimin e shek. XV numri i intelektualëve klerikë shqiptarë ishte mjaftë i madh. Ata gjenden të përhapur edhe jashtë Shqipërisë, në shumë qytete dalmatine ku kryenin funksione kancelarësh, mësuesish, famulltarësh etj.
Po ashtu në atë kohë shënohej një rritje e zgjerim në përdorimin e shkrimit dhe në zhvillimin e letërsisë e të arsimit në tokat shqiptare. Megjithatë, që veprat letrare ishin të shkruara në një frymë teologjike, këto prodhime përbëjnë hapat e para të historiografisë në trojet shqiptarte, sepse pikërisht një pjesë e këtyre është hartuar nga autorët shqiptarë.
Shkputjen nga ndikimi kishtar dhe kalimi në historiografinë laike, këtë hap në historinë e kulturës shqiptare, e bënë humanistët shqiptarë në fund të shek. XV e në fillim të shek. XVI, por tanimë në kushtet e pushtimit osman të vendit, jashtë Shqipërisë.
Gjatë kohës së sundimit osman në trojet shqiptare shkollat ishin të ndara veç për popullsin myslimane dhe veç për atë të krishterë. Përveç shkollave turke, ishin hapur dhe në numer i madh i shkollave private: greke, serbe, bullgare, austriake e italiane. Në ato shkolla mësimi zhvillohej në gjuhë të huaja, ndërsa gjuha shqipe ishte e përjashtuar nga mësimdhënia, çka rrezikonte që të zhdukej pa nam e pa nishan me kalimin e kohës.
Perandaoria Osmane nuk njihte në zotërimet e veta kombësi, por vetëm komunitete fetare: myslimanë, ortodoksë dhe latinë (katolikë ). Rrjedhimisht edhe shqiptarët ishin grupuar në këtë tri komunitete fetare dhe nuk njiheshin si një njësi kombëtare më vete.
Përveç kësaj, komunitetet e tyre fetare ishin të varura nga tri qendra të ndryshme të huaja kishtare e kulturore. Sistemi arsimor i kohës ishte shëndërruar në një mjet të fuqishëm ndikimi politik e kulturor si të sundimit osman, ashtu edhe të shtetëve të tjera.

Një pjesë e atyre shkollave kishin një dimension të propagandave të shteteve të huaja për asimilimin e shqiptarëve. Prandaj rilindësit i trajtonin ato si një pengesë në lëvizjen për çlirimin kombëtar të popullit shqiptar dhe kërkonin mbydhjen e tyre ose kthimin e tyre në shkolla shqipe.
Ndryshe nga autoritetet osmane që e përkufizonin kombin mbi bazën e fesë. Intelektualët e Rilindjes kombëtare shqiptare mendonin se kombi ishte në radhë të parë gjuha. Në themel të kombit shqiptar ishte gjuha. Ajo u kishte bërë ballë të gjitha përpjekjeve për asimilim, që nga koha e pushtimit romak. Ajo duhej të ishte njëzëri gjuhë letërsie të shkruar dhe gjuhë arsimi.
Duhet thënë se, deri në mesin e shekullit XIX, librat në shqip ishin shumë të rrallë dhe se nuk kishte normë shkrimi mbi bazën e një alfabeti të veçantë. Tekstet e botura ishin nxjerrë pikësëpari për qëllime fetare dhe alfabetet e përdorura ishin grek, por edhe arab. Mungesa e një drejtshkrimi të njësuar dhe numri i paktë i botimeve në shqip shpjegohen me faktin se, qysh nga koha e pushtimit romak në shekullin e II para erës sonë, shqiptarët
(ose paraardhësit e tyre ilirët, dardanë apo epirotë ) nuk kanë qenë kurrë përnjëmend zot të vetes. Po të veçohet mënjëanë episodi i Principatës shqiptare të Gjergj Kastriotit Skënderbegut në shekullin XV, ata kanë qenë gjithmon të sunduar: nga romakët, bizantinët, sllavët dhe osmanët. Natyrisht, as që kanë mundur për t’iu kundërvu fuqive të mëdha. Andaj dhe gjuha administrative ishte një gjuhë e huaj, por edhe shqipja e përjashtuar nga liturgjia. Tek Shqiptarët qe i ngadalshëm e i vonë ndërgjegjësimi se përbëjnë një komb. Ai zuri fill nga mesi i shekullit XIX me shenjat e para të një lëvizje kulturore që u quajt Rilindja Kombëtare. Lindja e vetëdijes kombëtare lidhej me idenë se gjuha shqipe ishte një pasuri, në trashigimi prej të parëve, që ishte e udhës të mbrohej.
Rrahja e mendimeve për një normë shkrimi të shqipes, beteja për arsimin në këtë gjuhë, shpinin në një kërkim identiteti. Ndjesia e shqiptarëve se i përkisnin një populli shumë të lashtë, u përforcua nëpërmjet përcjelljes së miteve dhe kultit të heronjeve.
Patriotët e Rilindjes kombëtare punuan me përkushtim për zhvillimin e arsimit kombëtar. Mirëpo, në atë drejtim krahas pengesave të regjiimit osman, i cili ishte përpjekur gjithë një t’i mbante shqiptarët në errësirë e në padituri, si dhe faktorvë të jashtëm, ata hasën dhe në pengesa dhe për shkak të përçarjes së shqiptarëve nga pikëpamja fetare.
Karakteri i përçarë i fesë në tri besime kryesore: islame, katolike e ortodokse, si dhe i tri shkollave fetare me ndikim financiar dhe programor nga të huajit vuri në rrezik veprimin e bashkuar të shqiptarëve në luftën e tyre për liri. Mu për këtë arsye patriotët e parë nisën të nxisnin shqiptarinë mbi të gjitha fetë. Gjatë luftës për pavarësi nga Turqia Pashko Vasa një patriot dhe poet kombëtar nga Shkodra, shkruente:”Çoniu, o shqiptarë, prej gjumi çoniu, /të gjithë si vllazën në një besë shtrëngoniu, /edhe mos shikoni kisha e xhamia, /fe e shqyptarit asht shqypria….”.
Një nga udhëheqësit e shquar të Rilindjes kombëtare, Sami Frashëri, kishte shkruar më 1899: “Shqiptari është shqipëtar përpara se të jetë mysliman a i kreshtenë. Besa s’e ka ndruarë fare edhe kurrë, se kombësia ashtë përpara besës…”.
Një vazhdim të së njëjtës ide, një vjershator popullor thoshte: “Besa juaj sot/ s’është as kishë as xhami / por Nëna Shqipëri ! / Kur të fitojmë lirinë / do të kujdesi për kishën e xhaminë. Nëse kisha ka një këmbanë / njëqind të varni anembanë. / Nëse kini në fshat vetëm një xhami / ndëtoni edhe njëzet e tri. / Por feja jonë tani / është Nëna Shqipëri”.

Edhe pas fitores së pavarësisë së Shqipërisë, patriotët shqiptar kishin bindjen se e vetmja zgjidhje për dyzimin e përçarë midis islamizmit dhe krishterimit ishte zëvendësimi i tyre me shqiptarinë. Kështu, Andon Zako Çajupi në librin e tij Mëmdheu, përfshiu në të një poemë për Malin e Tomorit. Në majën e malit ndodhej një faltore, ku shqiptarët e lashtë shkonin të këshilloheshin me orakullin për të ardhmen e tyre. Poti shkruente:”Baba Tomor, kishë e Shqipërisë, /mal kryelartë, fron i Perëdisë, / tek ti kanë ardhur njerëzia që në lashtësi, /për të mësuar atë që urdhëronte Zoti”. Më tej shtonte:”… kombi juaj s’vete mbarë, / se betë u kanë ndarë. / … të krishterë e myslimanë, / gjithë një perendi kanë; / jini një gjak mor të mjerë, / se një vend kini lerë, / jini gjithë shqiptarë”.
Në pajtim me këtë atmosferë mbizotëruese elita politike e shtetit shqiptarë të kohës vëndosi që shteti të ishte asnjanës, pa fe zyrtare, dhe që ushtrimin e lirë të besimit duhet ta gëzonin të gjitha fetë. Ata vun si fe shqiptarinë, duke i quejtur nëpunësit dhe mësuesit”apostuj” dhe “misionarë”. Në tëra aktivitete shoqërore publike, si dhe në fushën e arsimit dhe kulturës shprehej një shqiptari e zjarrtë që kishte për qellim të eklipsonte dasitë fetare dhe të bashkonte popullin shqiptar.
Shqiptarët kanë pasur një vonesë në zgjimin e ndërgjegjes kombëtare shqiptare e cila ishte kryesisht pasojë e përçarjes fetare: nën sundimin osman, dy të tretat e popullsisë shqiptare ishin kthyer në fenë islame, ndërkohë që një e treta që mbetej ishte edhe ajo e ndarë në të krishterë katolik në Veri dhe ortodoksë të ritit grek, në Jug. Të mbëshetur në këtë përçarje autoritetet osmane e mohonin ekzistencën e një kombi shqiptar. Ata e pëkufizonin kombin në bazë të fesë – parimi i miletit ( Studiuesi Serge Metais, Histori e Shqiptarëve- nga Ilirët deri te Pavarësia e Kosovës, f. 16, Tiranë, 2006.).
Si pasojë e zgjimit të vonë të vetëdijes kombëtare te shqiptarët dhe të mungesës së përkrahësëve të tyre jashtë Perandorisë Osmane, Bismarku tha në Kongresin e Berlinit më 1878 se Shqipëria nuk ishte veçëse një shprehje gjeografike dhe se nuk ekziston kurrëfarë kombi shqiptar. Dhe jo vetëm Bismaku si kryesues i Kongresit por asnjë prej fuqive të mëdha nuk i njishin shqiptarë si kombë, e kjo ka qenë fatale për zgjidhjen e drejtë të çështjes shqiptare. Sepse si parim i njohjes dhe i formimit të shteteve europiane dhe ballkanike ishte parimi kombëtar. Shqiptarët me vonesë të madhe bëjnë përpjeke që prej horizonteve politike osmane të dalin në horizonte evropiane. Në lidhje me këtë çështje profesor Rexhep Qosja, ndër të tjerat shprehet:”Në Kongresin e Berlinit përfaqësuesëve shqiptarë nuk u lëjohet në marrin pjesë në cilësi zyrtare në punimet e tij, sepse në Kongresin e Berlinit trojet shqiptare trajtohen”zotërime turke”, kurse shqiptarët nënshtetas të Turqisë”! Vetëm pse rreth dy të tretat e tij e kishin pranuar fenë myslimane, shpallej kështu popullë i paqenë ! Më tutje Qosja shton:”Shqiptarët kanë pësuar dëmtim të rëndë, tragjik, prej politikës së Fuqive të Mëdha evropiane… për arësye se dy të tretat e tij i takonin fesë myslimane dhe pse ishin nën pushtimet e një perandorie që këtë fe e kishte përhapur me shpatë dhe zjarr. Në kohën kur për Evropën e krishterë feja dhe kombësia ishin njësh, shqiptarët e gjetur në gjirin e një perandorie, pothuaj, islamike, s’kishin se si të shikoheshin veçse si dikush që nuk i takon Evropës as me fenë, as me etninë, prandaj as me fatin, si dikush që prej Evropës trajtohej i përjashtuari i Evropës!”
( Rexhep Qosja, Studimi: Çështja Shqiptare-Historia dhe politika, faq. 8 dhe 47, Instituti albanologjik, Prishtinë, 1994 ).
*( Autori është politikolog, kryeredaktor i revistës për kulturë, )
shkencë e çështje shoqërore “Malësia”dhe Këshilltar i
Avokatit të Popullit në Mal të Zi