Nike Gashaj – Dielli

INICIATIVA E BASHKËPUNIMIT RAJONAL “BALLKANI I HAPUR”

August 3, 2021 by Sokol Paja

Nikë Gashaj

Presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiq dhe kryeministrat e Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut, Edi Rama dhe Zoran Zaev, nënshkruan dy memorandume dhe një Marrëveshje për bashkëpunim në Shkup (29 korrik 2021.) dhe riemertuan iniciativën “Mini Shengen” në “Ballkanin e Hapur”.Mirëpo, iniciativa tashmë është nënshkruar një here midis tri shteteve në vitin 2019. Prandaj, këtu nuk shihet asgjë e re tani në memorandumet trepalëshe të nënshkruara. Nënshkruesit e memoradiumeve ndoshta donin të konfirmonin dhe një here marrëveshjen, dhe se në Serbi, “zgjedhjet po vijnë së shpejti”. Me këtë, rast po ceki se, Kosova Mali i Zi dhe Bosnja dhe Hercegovina nuk i janë bashkuar nismës në fjalë. Përkundrazi, Kosova me të drejtë reagoi ashpër kundëra kësaj iniciativë duke e vlerësuar atë të dëmshme dhe të rrezikshme për Kosovën dhe për tërë rajonin ballkanik.

Lidhur me atë nismë, Presidenti i Serbisë, Aleksadër Vuçiq, ndër të tjera u shpreh: Nuk do të ketë kufij midis vendeve tona. Ka kufij, por nuk ka kufij për qytetarët. Ju shkoni nga Beogradi në Tiranë dhe askush nuk ju ndalon askund. Mirëpo, këtu nuk është e qartë se për të cilët kufij bëhet fjalë, sepse Serbia nuk kufizohet me Shqiprinë!

Përsa i përket Nismës”Mini Shengen”, respektivisht”Ballkani i Hapur”, jam i mëndimit se ajo është e parakohshme, derisa më parë të zgjidhen disa çështje politike në rajon, para së gjithash vendosjen e normalizimit të plotë ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, respektivisht të njohjes të tyre reciproke shtetërore. Ajo është çështje qëndrore e stabiliteti politik rajonal.

Njohjet tregojnë se nuk është tejkalua ideologjia politike e viteve të 90-ta në Serbi. Fjala është për ide të njëjta dhe për gjëndjen shpirtërore mitologjike, por në një kohë dhe rrethana plotësisht të ndryshme gjeopolitike. Pra, ka të bëj me një mitologji politike dhe ideologjike, e cila gjithherë ka qenë e rrezikshme për paq dhe stabilitet rajonal. Andaj, është i nevojshëm diferencimi i politikës mitologjike dhe i asaj reale.

Mini -Shengeni ose “Ballkani i Hapur” ka të bëj ndërmjet Serbisë, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut, dhe ajo paraqet një eksperiment politik, meqënëse zhvillimi i integrimeve në Ballkan nënkupton përfshirjen e të gjitha 6 shteteve të Ballkanit Prëdimor, dmth. dhe të Kosovës, Malit të Zi dhe Bosnjes e Hercegovinës. Pa ato shtete, inciativa në fjalë do të përjetojë mossukses.

Përfaqësuesit e kësaj Nismë deklarojnë se ajo do të mundësoj qytetarëve me kalua kufijt me kartë të identitetit. Në atë mënyrë do të mundësohet qarkullimi i lirë i madhërave, kapitalit, njerzëve dhe shërbimeve, si dhe të krijimit të tregut të punës. Më tutje shtojnë: se do të zvogëlohen humbjet me miliona dhe pritja e gjatë me kamiona në kufij. Në lidhje me atë, parashtrohet pyetja, çka ajo do të thotë në praktikë, kur fare mirë dijet, se vendet e ballkanit Prendimor janë të vogëla, të prapambetura, të pa zhvilluara. Ato kanë prodhim, relativisht të ulët, papunësim shumë të madh, treg të kufizuar, import më të madh se export, deficit permanent të tregtisë. Më tutje, për çfarë tregu të punës, kapitali, industrisë së zhvilluar dhe teknologjisë bashkëkohore bëhet fjalë, kur prej atyre vendeve ikin dhe qytetarët e tyre. Në bazë të cilave burime konstatohet, se do të zvogëlohen humbjet me miliona, respektivisht, në lidhje me të, a ekziston ndonjë studim shkencor. Konstatimi i tyre, se nuk do do të ketë ndalim dhe kontrollë në kufij, a nënkupton ajo, se në kohën e krizës emigruese, natyrisht se do të ketë kalim ilegal nëpërmjet të kufijve, kontrabanda me madhëra dhe droga, si dhe aktivitete të grupeve kriminale.

Ajo që paraqet befasi, çudi dhe shqetësm është fakti se Shqipëria e pranoi këtë nismë të Presidentit të Serbisë Aleksandër Vuçiq pa marrëveshje me Kosovën. U rreshtua dhe u bë partner i Serbisë dhe Maqedonisë së Veriut, edhe pse jam i bindur se një iniciativë e tillë ka një prapavijë të dëmshme politike për Kosovën, repektivisht, gjoja e normalizimit të marrëdhënieve nëpërmjet të tregtisë së lirë, pa njohje shtetërore të Kosovës, por si në kohën e ish-Jugosllavisë, si Krahinë e Serbisë. Me fjalë të tjera, Sërbia bënë manovra për legjitimin e një gjëndje të tillë politike dhe për shtyrjen e njohjes së Kosovës. Ata kishte me u dashtë për ta ditur udhëheqësia e shtetit shqiptar, por dhe partitë politike shqiptare në Maqedonë e Veriut që janë në koalicion me Kreministrin Zoran Zaev.

Sot jemi dëshmitarë të avokimit të një ideje të rrezikshme për Kosovën, por dhe për stabilitetin e të gjithë rajonit “Bota Serbe”, respektivisht të “Serbisë së Madhe”. Qëllimi i kësaj politik është të kthej të gjithë rajonin në të kaluarën. Prandaj, parashtrohet pyetja: Në çfarë lloj korrelacioni është inicijativa”Ballkani i Hapur” me “Botën Serbe” apo “Serbin e Madhe”. Ku qëndorn prapavija politike? A ka nevojë rajoni për nisma të tilla rajonale, kur dihet se të gjitha vendet e rajonit janë të përfshira në procesin e Berlinit. Prandaj, bashkimi me këtë nisëm”Ballkani i Hapur” është vetëm humbje kohe dhe energjie, në vend që vendet e Ballkanit Perëndimor të përqendrohen në përmbushjen e kritereve të pëcaktuara për integrimin e tyre në Bashkësinë Evropiane.

Më në fund, mund të konstatohet se pa stabilizim politik në rajon, nuk ka as bashkëpunim të suksesshëm ekonomik. Përkundrazi, gjithë çka tjetër paraqet gënjim apo mashtrim politik, respektivisht mund të supozohet se nismëtari kryesor ka ambicie dhe qëllime të tjera politike.

AT GJERGJ FISHTA,POETI KOMBËTAR

August 14, 2020 by dgreca

Me rastin e 80 vjetorit të vdekjes-

Nga Nikë Gashaj-At Gjergj Fishta vdiq më 30 dhjetor 1940 në Shkodër. Ceremonitë iu bënë në Kishën e Gjuhadollit nën përcjelljen e autoritetëve më tëlarta fetare dhe politike të kohës. Meshën e përmotshme e mbajti Imzot Gaspër Thaqi, arqipeshkvi i Shkodrës.Shtypi i kohës e pasqyroi tërë vdekjen e tij. Jehonë vdekjes së tij krahas shtypit fetar dhe jo fetar në Shqipëri i dha dhe shtypi botëror, sidomos ai italian, sepse personaliteti i Gjergj Fishtës i kishte kaluar kufijtë kombëtarë. Impresionues ishte edhe fjalimi i Aleksandër Xhuvanit në varrimin e tij, i cili theksoi: Si Vetimë u përhapë an ‘e kand të Shqipërisë lajmi i idhët i vdekjes së poetit t’onë kombëtar At Fishtës dhe e mahnitun mbetet sot mbarë bota shqiptare, tue kujtue emnin zamadh t’autorit të Lahutës së Malcisë që ka këndue, si dikur Omeri, burrnin e besën e fisit t’onë, që ka ndezë zemrat e shqiptarëvet, si dikur Tirteu i vjetësisë. E me të drejtë i kanë thanë Fishtës Tirteu i Shqipërisë, se, sikurse ai me elegjit’ e tij ndezi zemrat e Spartanëvet për luftë, njashtu edhe epopeja e Lahutës, odet edhe elegjit ‘ e Mrrizit të Zanave e të poezivet të tjera kanë mbjellë në zemër të djelmnisë s’onë dashunin’ e pamasë për truellin e të parëvet dhe për gjuhën amtare. Nji këto dy ideale, Atdhedashtënija dhe ruejtja e gjuhës si dritën e synit, lavrimi dhe përparimi i saj kanë qenë polet, rreth së cilëvet shtrihej gjithë vepra e çmueshme e Fishtës. E s’ka kush tjetër veç neve arsimtarëvet që kemi pasë e kemi nëpër duer edhe ua kemi mësue nxanësvet poezit e tij, që e çmon ma mirë veprën zamadhe të Fishtës, e cila si nji far i math dritëdhanës ka ndriçue mendjen e djelmënisë s’onë, si nji Ungjill shkëndimath morali ka zbutë e ka edukue zemrën e saj. Nuk ka qenë pra Fishta për ne vetëm nji poet kombëtar epik, lirik, dramatik e satirik, por edhe një edukator i rinisë s’onë. Nuk kanë mësue e shijue nxanësit e shkollavet t’ona vetëm artin e tij poetik, bukurin e harmonin e vargut, rrjedhshminë e dlirsin e stilit e të gjuhës së tij, që asht një thesar i pashterun frazelogjije të kulluet, por kanë thithë prej veprës së tij, si një nektar të hyjnueshëm të bletës attike, idealet ma të nalta të njerëzimit: urtinë, burrninë, besën, drejtësinë e dashurinë për të mirën, të bukurit, të drejtën e të vërtetën.

Nuk jam unë, o burra, i premë sot që të mund të thuri imne për veprën ladvimadhe të At Fishtës. Asht historija, që ka për të zbukurue faqet e saj me emnin zamadh të tij, asht letërsia e jonë, që do të mburret për veprat e tij grat-plota e të pavdekshëme; janë Zanat e malevet t’ona, që ai ua përcillte vallet me lahutën e tij, që kanë me këndue me katrime kumbimranda deri te froni i Empirit, veprën e kangatorit Za-ambël të tyne; asht djelmënija shqiptare, që ka për t’ u ushqye e për t’u vaditë me manën hyjnore të tij; së mramit asht Shqipnija mbarë, Gegë e Toskë, malsi e qyteta, që do të kujtojnë, deri sa të ndrisë e diellit rrota, emnin e njenit prej bijvet të mëdhej të saj, që e deshi, e lavdoi dhe e nderoi për gjithë jetën.

Na të gjithë ladvimtarë të veprës së tij, shokë e nxanës të tij, të pikëlluem e të mallëngjyem thellë, kah kujtojmë veprat e tij, fjalët e ambëla e plot atdhedashtëni e këshillat e tij, le t’i lutemi Fuqimadhit Perëndi, që t’i caktojë pranë fronit nji vend të meritueshëm, si në ket dhe, prej kah të vijojë me iu lutë për lumnin e Shqipërisë.

Me qenëse, Fishta ka qenë antar i rregullt i Akademisë Italiane të Shkencave dhe të Arteve, Kryetari i asaj Akademi, Luigj Federzoni, me rastin e vdekjes i dërgon telegram ngushëllimi Ernest Koliqit, Ministrit të Arsimit të Shqipërisë në të cilin, ndër të tjerat thuhet: se me ndamjen nga jeta të At Gjergj Fishtës, “Akademia e tyre humbi nji ndër pjestarët e vet më të shkëqyeshëm”.

Ndërsa, Karl Gurakuqi shprehet: “ Ky hyll i shkëlqyeshëm u këput prej qiellit shqiptar, ky njeri i madh u nda nga mesi i ynë, por Ai nuk do të harrohet kurr prej shqiptarëvet; Shqipnia do t’a kujtojë me mirënjoftësi, vorri i tij do të bahet vend shtegtimi; rinia do t’a ket si shembull atdhetaria, si udhëheqës n’idealet kombëtare, fytyrën e tij do t’a thadrojë në mermer dhe emnin e tij do t’a përjetësoj në sheshet e qytetevet me përmendore, për t’u lanë kujtim brezavet të ardhëm. Këto ia ka për detyrë Shqipnia, të cilën Ai e deshti aq fort sa qe gjall e për të cilën shkrini krejt jetën e vet. Shqipëria qe ideali i tij, për te punoi, për të vuajti e me emnin e saj në gojë dha frymën e fundit. Për të pat këndua:

Dersa t’ muendem me ligjrue

E sa gjall me frym’ un jam.

Kurr, Shqipni, s’kam me t’harrue

Edhe n’vorr me t’ përmend’ kam! “.

Më tutje Gurakuqi, thotë: “Në qoftë se sot mburret Italia për një Dante Alighieri dhe Francesco Petrarca, në qofttë se krenohet Albiona plakë për një Milton e Schakespeare, Gjemanët për njëGoethe e Schiller, Francezët për Corncille e Racine; atëherë Fishta është krenaria e Kombit tonë, është gjenia më e naltëe fisit arbnuer, është pjella më fisnike e më e bukur e tokës së parëvt tonë… Fëtyra e tij rrall përsëritet në historinë e qytetërimit, emni i tij do të shkruhet me germa ari në historinë e Rilindjes sonë, vepra e tij është monument i shekujvet të historisë kombëtare…”.

At Gjergj Fishta( 23 tetor 1871-30 dhjetor 1940) është poeti kombëtar, dramaturg, prozator, estet, publicist, pedagog, klerik dhe politikan. Lindi më 23 tetor 1871, në fshatin Fishtë të Zadrimës, në paralagje të Shkodrës. Ndoqi shkollat françeskane në Troshan dhe Shkodër. Më 1886 u dërgua nga françeskanët në Bosnjë – Sutjeskë, Livno dhe Kreshevë, ku studioi telogji, filozofi dhe gjuhë të huaja, sidomos latinishten, italishten dhe kroatishten.

Më 1894 u shugurua prift dhe u pranua në Urdhërin françeskan. Po atë vit u kthye në Shqipëri dhe filloi punën si mësues në Kolegjin françeskan në Troshan e më pas si famulltar në fshatin Gomsiqe.

Fishta u emërua në vitin 1902 drejtor i Gjimnazit françeskan në Shkodër, i cili qysh prej themelimit të tij në vitin 1861 drejtohej nga të huajt. Me ardhjen për drejtor, Fishta në shkollë bëri shtiemen e gjuhës shqipe si gjuhë mësimi. Pra, zëvendësoi italishten me shqipen, për herë të parë si gjuhë në shkollë.

Nën drejtimin e tij shkolla mori një hov të ri -Shkolla e Patër Gjergjit – kështu e quajshin shkodranët. Ajo u bë qendra e atdhetarëve, ku në mbrëmje mbledhshin rinia e qytetit për të marrë këshilla e mësime nga goja e Mjeshtrit t’ idesë kombëtare Gjergj Fishtës.

Një kontribut jashtëzakonisht të madh Fishta e dha si Kryetar i Komisionit për hartimin e alfabetit të gjuhës shqipe në Kongresin e Manastirit (Bitoli i Sotëm-Maqdonia e Veriut) , më 1908.

Rëndësia e madhe e Fishtës është si sekretar i përgjithshëm i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqës në Paris, më 1919-1920. Po ashtu në zgjedhjet e qershorit 1921, Gjerg Fishta zgjedhet deputet i Shkodrës dhe nënkryetar i Parlamentit të Shqipërisë. Prandaj, është me rëndësi angazhimi i tij politik për përfaqësimin dhe artikulimin me dinjitet të interesave të popullit dhe të shtetit shqiptar.

Fishta ka meritë të madhe për mbrojtjen cilësore të interesave të shtetit shqiptar dhe të mbrojtjes së drejtave njerëzore të vëllëzëve shqiptar jashtë kufijve të Shqipërisë, si pjesëtar i delegacionit shqiptar në Konferencat ballkanike: 1930 në Athinë, 1931 në Stamboll, 1932 në Bukuresht dhe më 1933 në Selanik.

Kontributi i madh i Fishtës është si bashkë themelues dhe antar i Shoqërisë letrare “Bashkimi” në Shkodër, më 1899, qëllimi i së cilës ishte zgjimi kombëtar i popullit me anë botimesh në gjuhën amtare.

Fishta së bashku me patriotin Luigj Gurakuqin formuan “Komisin Letrare”, në Shkodër, më 1916, e cila kishte për qëllim me i vë themelet e një gjuhe të përbashkët letrare të shqipes.

Fishta duke iu mbajtë gjithnjë parimit të vet themelor se shtypi asht arma ma e mirë për të përhapë mendimet, e mjeti ma i përdorshëm për t’i çelë syt popullit, themeloi revistën letrare, filozofike dhe diturore “Hylli i Dritës”, më 1913. Po ashtu, më 1916, themeloi dhe drejtoi gazetën politike-letrare “Posta e Shqypnisë”. Përveç, këtyre, për një kohë të gjatë drejtoi dhe revistën “Zani i Shdout”.

Në vitin 1923 Shoqëria “Rozafa” organizoi në Shkodër një ekspozitë pikturash kombëtare. Në këtë Ekspozitë, Fishta paraqiti 24 copë piktura origjinale të tij të punuara me një mjeshtri aq të madhe sa disa prej tyre u miratuan nga Akademia e Vjenës.

Zotësia e Fishtës si poet i cili ka lënë emër pothuaj në të gjitha gjinitë dhe zhanret e krijimtarisë letrare shprehet sidomos në kryeveprën “Lahuta e Malcisë”, në të tridhjetë këngët e së cilës poetizohet historia e popullit shqiptar nga Lidhja e Prizrenit 1878 e deri në pavarësinë e Shqipërisë më 1912. Në këtë vepër Fishta këndon luftën e popullit shqiptar për pavarësi të zhvilluar në dy drejtime: Kundër Perandorisë Osmane në periudhën e shthuerjes së saj, dhe luftës kundër coptimit të truallit etnik shqiptar nga fqinjët.

Gati e tërë lënda me të cilën Fishta ndërtoi këtë vepër, është nxjerrun nga jeta e pasuria shpirërore e popullit shqiptar(Martin Camaj). Kot mundohen Grekët e sotëm – thotë Faik Konica-të gjejnë në letërsinë e vet një vepër më të plotësueme se “Lahutën”.

Eqrem Çabej thekson: “Vepra e Fishtës i ka rrënjët në tokën e në jetën popullore të Shqipënisë, ajo nuk do t’ishte çka është pa njohjen e thellë të vendit nga ana e poetit, dhe nuk mund të kuptohet pa njohur vëndin dhe njerëzit e Shqipërisë. Veçse ç’i fali vendi poetit, ky ia përligji në trajtë të fisnikruar të artit. Sepse vepra e tij u bë pasqyra besnike, fytyra e kthjelltë e gjithë vërtetësisë etnike, trimërisë së ashpër, burrërisë luftarake, krenarisë raciale që ka mundur të ruaj gjer sot jeta shqiptare”.

Lasgush Poradeci thotë: “Fishta është shkëmb i tokës dhe shkemb i shpirtit shqiptar”.

Fishta nihet si poeti më popullor i shqiptarëve, si poeti më i përzëmrt i këtij populli. Ai ka qenë figura emblematike e gjuhës dhe kulturës shqipe dhe apostulli i Atdheut të vet. Prandaj, ai është nderi dhe krenaria e shqiptarisë.Ai e meriton këtë ndrim dhe vlerësim. Është një botë e tërë që e ka nderuar si të tillë, që e ka cilësuar si poetin më tëmadh të kombit shqiptar.

Poezitë e tij epike, lirike e satirike, jo vetëm u njoftën, u studiuen dhe u çmuan në tërë botën shqiptare, duke lënë vragë të pashlyeshme, por jehuan edhe në botën letrare të jashtme, duke e bë të njohur emrin shqiptar ndër rrethet intelektuale të botës së qytetëruar.

Gjergj Fishtën e nderoi dhe ngriti bota shqiptare, por dhe bota e jashtme duke i dhënë atij dekorata e tituj nderimi. E dekoroj Mbreti i Austro-Hungarisë me Ritterkreuz (1912), Paria e Përgj. E Urdhnit Françeskan me titullin Lector Jubilatus(1929), mbreti i Turqisë me dekoratën Mearij, kl.II (1912) dhe Greqia me dekoratën Foenix (1931).

Mirëpo, sikurse është e njohur, Fishta në periudhën e sistemit komunist, për arsye politike dhe ideologjike, u ndalua më se dyzet vjet nga mësimi në shkolla e në universitete, si dhe nga botimi dhe studimi në trojet shqiptare: Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi dhe në Luginë të Preshevës. Kjo ndalesë bëri që disa gjenerata të mos kishin mundësi ta njohin këtë figurë të madhe të kulturës shqiptare.

Pas rënjes së komunizmit në Shqipëri, Fishta përsëri këthehet në institucione arsimore, kulturore dhe shkencore pët t’u mësuar dhe studiuar, por jo dhe sa duhet. Prandaj, ekziston nevoja për njohjen më të mirë të gjeneratave të reja me veprën e rëndësishme letrare-artistike të tij, si dhe me kontributin e madh të përgjithshëm të Fishtës për kulturën dhe çështjen kombëtare shqiptare.

KOSOVA NË KOHË TË RANKOVIQIT

August 4, 2020 by dgreca

Shkruan: Nikë Gashaj-Politika nacionaliste dhe shoviniste e Rankoviqit në udhëheqjen e sigurimit shtetëror jugosllave ndaj shqiptarëve në Kosovë u shprehë dhe zbatua, në veçanti në periudhën e viteve 1951-1957.

Në fillim të vitit 1951 në vijën e nacionalizmit dhe shovinizmit të Aleksaddar Rankoviqit u ndërmuar aksioni për deklarimin e shqiptarëve për kombësinë turke. Në realizimin e këtij aksioni pati qëndrime tendencioze dhe nxitëse, madje edhe stimulime materiale që qytetarët të deklaroheshin turq, edhe pse nuk e ndienin veten të tillë. Për më tepër pati edhe presione brutale fizike që qytetarët të deklaroheshin pjestarë të kombësisë turke. Pas këtij aksioni, prej 97.954 qytetarëve që më 1953 u evidentuan si turq në Jugosllavi, numri i turqve më 1961 u shtua në 259.536 ose afro 260 për qind.

Duhet vënë re koicidencën ndërmjet aksionit për deklarimin e shqiptarëve e të myslimanëve si pjestarë të kombësisë turke dhe aksionit për shpërnguljen në Turqi. Në të vërtetë, në kushtet jashtëzakonisht të vështira të presionit agresiv të Stalinit ndaj Jugosllavisë, më 1953 u arrit nënshkrimi i marrëveshjes mbi Paktin ballkanik ndërmjet Jugosllavisë, Greqisë dhe Turqisë. Qeveria turke e shfrytëzoi këtë moment që nga Jugosllavia të kërkojë zbatimin e traktatit shtetëror të nënshkruar ndërmjet Turqisë e Jugosllavisë më 1938 për shpërnguljen e qytetarëve nga Jugosllavia në Turqi. Lidhur me këtë u arrit “marrëveshje xhentlemene” mbi zbatimin e atij traktati.

Qeveria Jugosllave u përcaktua për shprnguljen individuale të qytetarëve në Turqi në bazë të vetë deklarimit të atyre qytetarëve dhe të sigurimit të “visikës”, domethënë të fletëgarancionit të qytetarëve nga Turqia se garantojnë mbajtjen e të shpërngulurve në atë vend.

Mirëpo, grupi fraksionist i Aleksandar Rankoviqit dhe organet e sigurimit shtetëror shfrytëzuan dhe keqëpërdorën këtë “marrëveshje xhentlemene” me qëllim të nxitjes e edhe të ndërmarrjes së presionit ndaj qytetarëve, posaçërisht pjestarëve të kombësisë shqiptare që të deklaoheshin turq me qëllim të shpërnguljes në Turqi. Në këtë drejtim u stimuluan qytetarët dhe u bënë lehtësi e u thjeshtësua procedura për ndërrimin e kombësisë dhe përgatitjen e dokumentave për shkuarjen në Turqi, deri te lirimi nga obligimi ushtarak i atyre që shpërnguleshin. Në këtë bazë u shtua numri i qytetarëve që edhe kështu shkonin në Turqi për shkaqe ekonomike, familjare, ideologjike e të tjera. Në periudhën prej vitit 1953 deri më 1966 në Turqi u shpërngulën 230.716 persona, prej të cilëve më se 80.000 pjesëtarë të kombësisë shqiptare.

Se shpërngulja në Turqi nuk ishte e natyrshme, por u stimulua politikisht dhe me zbatimin e metodave të presionit shihet nga fakti se pas Plenumit të Brioneve të KQ të LKJ( 1966) jo vetëm u pakësua në mënyrë drastike, por faktikisht u ndërpre. Përkundrazi, në periudhën pasbrionase kemi madje edhe kthim të qytetarëve nga Turqia në Jugosllavi.

Deformimi më drastik i forcave nacionaliste dhe shoviniste në marrëdhëniet ndërnacionale në Kosovë dhe forma më brutale e presionit ndaj masave shqiptare është i ashtuquajturi aksion i mbledhjes së pushkëve në dimrin e vitit 1955/1956. Mbasi që organet e sigurimit shtetëror në Kosovë inscenuan gjoja përgatitjen e kryengritjes nga shqiptarët për t’iu bashkuar Shqipërisë. E gjoja të sigurohej tubimi i armëve, u ndërmuar aksion masiv tremujor i presionit dhe rrahjes së qytetarëve, kryesisht të pjesëtarëve të kombësisë shqqiptare për gjoja dorëzimin e armëve. Përkah masiviteti dhe metodat brutale të presiont ndaj shqiptarëve, ky aksion ishte i ngjajshëm me ato që i ndërmerrte borgjezia serbomadhe gjatë kohës së Jugosllavisë së vjetër.

Gjatë këtij aksioni u rrahën jo vetëm ata që faktikisht posedonin armë, por edhe shumë banorë të pafajshëm dhe aktivistë politikë. Kështu, pas Plenumit të Brioneve u konstatua se gjatë këtij aksioni u rrahën më se 30.000 perona, prej të cilëve afro njëqind qytetarë vdiqën prej rrahjeve.

Se nuk ishte fjala për tubim të vërtetë të armëve nga popullsia, por për një manipulm politik, shihet nga fakti sa ky aksion nuk u ndërmuar në mbarë Jugosllavinë dhe nga ajo se prej afro 30.000 pushkëve, që me atë rast u tubuan nga popullsia, menjëherë pas përfundimit të aksiont afro 15.000 sosh dhe revolesh iu kthyen përsëri shqiptarëve, atyre që me rastin e terrorit të përmendur dhe në mënyrëa të tjera u përfituen si bashkëpuntorë të sigurimit shtetëror.

Duke e kualifikuar këtë aksion si keqpërdorim të rëndë të sigurimit shtetëror, në dokumentin e KK të LK të Kosovës të vitit 1966 thuhet: “Deformimet më të rënda dhe pasojat më të rënda politike i solli aksioni i mbledhjes së armëve në dimrin e vitit 1956… Metodat me të cilat u zbatua aksioni kaluan të gjithë kufijtë e të drejtave kushtetuese e ligjore të qytetarëve dhe të drejtave të organeve. U bënë maltretime prej shpullave e deri te masat drastike të mundimeve, madje deri te linkuidimi fizik, paaftësimi i përhershëm, vrasjet etj.”

Formë tjetër e deformimit drastik të organeve të sigurimit shtetëror, lidhur me pjesëtarët e kombësisë shqiptare, ishte inscenimi i proceseve të rrëjshme gjyqësore dhe formimi i organizatave artificiale armiqësore, me qëllim të kopromitimit të popullit shqiptar në Jugosllavi. Kështu, në vitin 1956, mu në kohën e aksionit për mbledhjen e armëve dhe të shpërnguljeve intensive në Turqi, u inscenua “Procesi gjyqësor i Prizrenit”, me të cilin u desht të diskualifikoheshin dhe të likuidoheshin politikisht shumë funksionarë të lartë të Kosovës, pjesëmarrës të merituar të LNÇ dhe intelektualë eminentë shqiptarë. Procesi gjyqësor duhej të “argumentonte” se këto kuadro ishin në pozitat e irredentizmit dhe të lidhura me shërbime të huaja informative. Ali Shukriu konstatoi me të drejtë në Plenumin e KQ të LK të Serbisë më 1966 se këtu qe fjala për “prerjen e knjazëve”, përkatësisht për likuidimin e kuadrove të kombësisë shqiptare. Pas Plenumit të Brioneve të KQ të LKJ, Komisioni zyrtar i Këshillit Ekzekutiv të Kosovës informoi në mënyrë të dokumentuar opinionin se ishte fjala për konstruktimin, përkatësisht inscenim të të ashtuquajturit “Proces të Prizrenit”.

Gjithashtu, pati raste që organet e sigurimit shtetëror në Kosovë të formojnë organizata artificiale armiqësore dhe në bazë të akuzave të rrejshme të burgosin e maltretonin pjesëtarët e kombësisë shqiptare. Kështu, në mbledhjen plenare të KK të LK të Kosovës më 1966 u përmend rasti i krijimit të organizatës artificiale irredentiste prej 30 anëtarësh në rrethin e Lipjanit. Mirëpo, mbasi nuk qe e mundshme të inscenoheshin akuza të rrejshme, këta qytetarë u liruan nga burgu si të pafajshëm.

Mosbesimi ndaj inteligjencës shqiptare dhe dyshimi në punëtorët kultro-arsimorë e artistikë, pjestarë të kombësisë shqiptare, ishin karakteristikë e forcave nacionaliste dhe shoviniste në krye me Rankoviqin. U krijua psikoza e dyshimit dhe të mosbesimit ndaj çdo aktiviteti të karakterit krijues në gjuhën shqipe. Për më tepër, nga organet e sigurimit evidentoheshin personat që blenin rregullisht “Rilindjen”, të cilën e botonte Lidhja Socialiste e Kosovës.

Deformimet e permendura, respektivisht politika nacionaliste dhe shoviniste lidhur me Kosovën dhe pjesëtarët e kombësisë shqiptare u manifestuan edhe në politikën investive ndaj Kosovës. Deri në vitin 1961 Kosova nuk bënte pjesë në “klubin” e republikave dhe të viseve jo mjaftë të zhvilluara, kurse deri më 1958, kur shkalla e shtimit të të ardhurave shoqërore në Jugosllavi ishte 8 për qind, në Kosovë ajo qe 1,7 për qind, gjë që solli shtimin e mëtejshëm të shpërpjestimeve në zhvillimin e Kosovës në krahasim me republikat dhe viset e tjera.

Është e vërtetë historike se forcat nacionaliste e shoviniste serbomadhe rankoviqase manipuluan me organet e sigurimit dhe i keqpërdorën ato në Kosovë, për presione dhe deformime lidhur me pjestarët e kombësisë shqiptare. Në të vërtetë ajo ishte një politikë antishqiptare me pasoja të rënda për pozitën popullit shqiptarë në Kosovë.

Duhet të themi, se forcat e lartpërmendura, nacionaliste dhe shoviniste në krye me Rankoviqin që vepruan për një kohë të gjatë u dënuan dhe u hodhën poshtë në Plenumin e Brioneve të KQ të LKJ më 1966.

Duke folur për deformimet lidhur me Kosovën dhe kombësinë shqiptare në Jugosllavi, J. B. Tito në Kongresin XI të LKJ mbajtur më 1979, ndër të tjerat, tha: “Qysh nga koha e Jugosllavisë së paraluftës kemi trashiguar një gjendje shumë të rëndë në Kosovë: prapambeturinë e përgjithdhme ekonomike e shoqërore dhe antagonizma të mëdha kombëtare… Jugosllavia e re mori masa të rëndësishme për eliminimin e trashigimit të rëndë dhe në këtë drejtim arriti rezultate të rëndësishme në Kosovë, të cilat assesi nuk duhet kurrë t’ i nënçmojmë, por, në të njëjtën kohë, duhet të bëjmë një vështrim kritik dhe të pyesim : A kemi gabuar në të kaluarën? Kuptohet, pati gabime, sidomos deri në mbledhjen plenare të KQ të LKJ. Atëherë KQ i LKJ dënoi vendosmerisht elementat dogmatikë, të cilët njëfarë kuptimi patën monopol mbi Kosovën e Metohinë. Pati lënie pas dore të interesave të kombësisë shqiptare, arbitrarizëm dhe veprime të palejueshme. Ne edhe sot i ndiejmë pasojat e kësaj, por përpiqemi t’i eliminojmë sa më parë”.

Mirëpo, mbetet çështje e hapur për shyrtime të mëtejshme politike: Pse, Presidenti i Jugosllavisë J.B. Tito, nuk ka vepruar më parë, dmth. para Plenumit të Brioneve(1966), për ti ndalë forcat nacionaliste dhe shoviniste në krye me Rankoviqin të cilat kanë vepruar për një kohë të gjatë nga pozita antishqiptare dhe kundra Kosovës. A mund të supozohet se nuk ka qenë mirë i informuar për një gjëndje të tillë në organet e sigurimit shtetëror, apo do të ketë patur arsyera të tjera.

SHBA DHE SHQIPËRIA NË KONFERENCËN E PAQES NË PARIS 1919-1920

November 6, 2018 by dgreca

Nikë Gashaj/

1 Nikë Gashaj

Menjëherë pas hyrjes së SHBA-së në luftë, në prill të vitit 1917, diplomacia amerikane ka filluar përgatitjet për marrëveshjen e paqes së pasluftës. Ideja për formimin e një trupi punues, i cili do të bënte një studim në detaje për të gjitha çështjet dhe eventualisht do të shqyrtohej, i lihej presidentit Wilson dhe këshilltarit të tij të afërm, Edvard Hauz, ndonëse gjurmat e para shpien drejt ministrisë së Punëve të Jashtme të Amerikës, Steit Departmentit dhe shefit të tij, Robert Lising. Sidoqoftë, amerikanët kanë dëshiruar që ky trup punues të formohet sa më parë dhe, mundësisht, të mbetet në fshehtësi. Sipas propozimeve të para, kjo zyrë, siç është quajtur në fillim, është dashur të jetë e përbërë prej pesë ekspertëve, të cilët do të punonin nën mbikëqyrjen e shefit të Steit Departamentit. Zyrja, ndërkaq, gjatë një viti u transformua në një komision hulumtues i cili në tetor të vitit 1918, ka numëruar 126 bashkëpuntorë të profileve të ndryshme.

Ky komision i ka mbaruar hulumtimet apo studimet që kanë përfshirë, pothuaj tërë botën dhe i ka përgatitur rreth 2000 raporte dhe 1000 harta të ndryshme. Presidenti Wilson është mbështetur në këto raporte, kur i ka propozuar zgjidhjet territoriale të përmbajtura në 14 pika, dhe me rastin e përpilimit të propozimeve për marrëveshje paqësore. Komisioni ka ekzistuar si trup i veçantë deri në dhjetor të vitit 1918, atëherë është kyçur në punën e delegacionit amerikan në Konferencën e Paqes. Njëzet e tre anëtarë të këtij komisioni, në Konferencën e Paqes në Paris, i janë bashkuar presidentit Wilson.

Meqenëse Shqipëria ka qenë më së paku e njohur nga të gjitha vendet e Evropës, anëtarët e Komisionit kanë qenë të detyruar që për një kohë shumë të shkurtër të përgatisin sintezën e tërë asaj që është shkruar dhe thënë mbi shqipërinë, çka ka pasur për pasojë ndërtimin dhe nxjerrjen e konkluzave të shkallëve të ndryshme të objektivitetit, apo dallimet evidente të qëndrimeve midis anëtarëve të Komisionit, posaçërisht kur ishte fjala për zgjidhjen e përgjithshme dhe në tërësi të çëshjes shqiptare në kuadrin ballkanik dhe në suaza të sferave të interesit dhe me influencë të disa fuqive europiane.

Qëndrimet dhe pikëpamjet e ndryshme midis anëtarëve të Komisionit në lidhje me zgjidhjen e çështjes shqiptare janë rezultat i dy qasjeve, dy rrymave, polarizimin e të cilave e ka thelluar dhe lufta. Njëra anë e ka mbrojtur pozicionin e legalitetit, ndërsa tjetra i ka përkrahur të ashtuquajturat të drejta natyrore. Për shembull, në raportin e parë të një autori, emri i të cilit nuk është shënua, ndër të tjerat thuhet se ndarja e Shqipërisë konsiderohet e “dëshërueshme”. Prandaj sipas tij territori i Shqipërisë duhet të jetë i ndarë, ashtu që pjesa veriore me Shkodrën t’i takojë Malit të Zi, pjesa e mesme, duke përfshirë Durrësin, Serbisë dhe pjesa jugore me Vlorën, Greqisë. Autori, në përfundimin e raportit, zotohet fuqishëm për predominimin e faktorëve ekonomikë në relacion me cilësitë nacionale të popujve ballkanikë, sepse i konsideron si zgjidhje adekuate dhe të qëndrueshme vetëm ato zgjidhje që mbështeten në prosperitetin ekonomik.

Raportin e lartpërmendur e kritikoi ashpër njëri ndër udhëheqësit e Komisionit hulumtues, Xhejms Shotvel, Kryetari i Shoqërisë Gjeografike Amerikane, duke vlerësuar se raporti në fjalë nuk ofron zgjidhje për tri çështje kryesore sot, e ato janë çëshja e Maqedonisë, Çështja e Shqipërisë dhe çështja e arqipelagut të Egjeut. Më tutje Shotveli shton: Çështja shqiptare është e dyfish e rëndësishme për SHBA-në, për arësye se zgjidhja e saj do të mund t’i besohej Amerikës, si fuqi e cila nuk është drejtpërdrejt e interesuar. Në lidhje me pohimin se është e qendrueshme vetëm ajo zgjidhje që i merr parasysh faktorët ekonomikë, duke lënë pas dore përcaktimet nacionale, Shotveli vlerëson se ajo është kryesisht me vend, në qoftë se niset nga pozicioni i interesave të fuqive europiane. Mirëpo, në qoftë se merren parasysh ndjenat kombëtare të popujve ballkanikë, atëherë vlera e këtij pohimi është e dyshimtë. Kështu, pra, këtu parashtron edhe një pyetje: A do të thotë se zgjidhja e kufijve mbi baza nacionale nënkupton se çdo njësi politike, njëkohësisht, duhet të jetë edhe njësi e veçantë ekonomike? Shotveli është i mendimit se në lidhje me këtë çështje është e nevojshme të shqyrtohet hollësisht mundësia e institucioneve sikurse janë portet e lira, hekurudhat e ndërkombëtarizuara dhe doganat para se të vihen në praktikë dhe të aplikohen kriteret ekonomike për caktimin e kufijve në dëm të atyre nacional.

Raportet e Komisionit i kushtojnë mjaftë hapësirë rregullimit fisnor të shoqërisë shqiptare, e sigurisht për arsye se për një gjë të tillë ka pasur, relativisht, mjaftë shkrime.

Emri Edit Durham përmendet shpesh, dhe anëtarët e Komisionit shpesh thirren në punimet e saj, veçanërisht kur është në pyetje tradita e shqiptarëve dhe prejardhja e tyre. Nga përfundimet, kryesisht, del se shqiptarët janë pasardhës të ilirëve dhe se janë të shpërndarë.Veçanërisht është potencuar dallimi midis veriut dhe jugut të Shqipërisë.

Gjuha shqipe

Ka munguar një analizë e thelluar dhe subtile e gjuhës shqipe, sepse konkluzat për të janë nxjerrë në mënyrë mekanike dhe, si duket, sipas inercisë së disa punimeve, të cilat lehtë janë marrë si autoritative dhe definitive. Në një raport të gjerë, i cili merret me çështjen ballkanike, qëndron se ”në Shqipëri ekziston një gjuhë e të folurit, plotësisht e pangjyrë kur të përjashtohen shprehjet turke, greke dhe sllave”. Disa kanë shkua aq larg sa që për gjuhën shqipe kanë shkruar se është ”një lidhje e tmerrshme e thjeshtësisë dhe e parregullsisë” dhe se kjo gjuhë nuk ekziston fare…” Në këto vlerësime nuk është vështirë të hetohen idetë, gjuha dhe konstruksionet të tëra, që janë lëshuar në qarkullim, kohë pas kohe, sipas situatës politike, nga ana e vendeve fqinje ose e Fuqive të Mëdha, që në momentin e caktuar, kanë pasur interes për diçka të tillë.

Këto mendime u kundërshtuan edhe nga vet shqiptarët. F. Noli, në një memorandum Komisionit hulumtues thekson se gjuha shqipe është ” i vetmi shembull që mbijetoi nga gjuhët origjinale të Evropes Juglindore, e cila është folur qysh para Homerit”. Ajo, sipas mëndimit të tij, padyshim është gjuhë ariane krejtësisht e ndryshme nga gjuha greke ose ato sllave.

Zhvillimi i ngjarjeve në Konferencën e Paqes do të tregojë paraqitjen e drejtë dhe adekuate të çështjes së gjuhës shqipe, të mbështetur në rezultatet e hulimtimeve në terren, çka ka pasur një rëndësi të madhe praktike, sepse uniteti gjuhësor është lidhur drejtpërdrejt me unitetin kombëtar, si dhe me ekzistimin e tij. Ekzistimi i dy dialekteve kryesore, të veriut dhe të jugut, dhe dallimet midis tyre, në momentet vendimtare, kur është parashtruar çështja e Shqipërisë dhe e ardhmëria e saj, është përdorur si dëshmi se shqiptarët nuk flasin një gjuhë dhe prandaj nuk e përbëjnë një tërësi unike shtetformuese. Komisioni hulumtues, si dhe delegatët amerikanë në Konferencën e Paqes, nuk e kanë parashtruar seriozisht çështjen e gjuhës shqipe dhe të unitetit të saj, sepse të dhënat dhe faktet kanë qenë bindëse, se ka të bëjë me një dallim normal midis dy dialekteve të një gjuhe.

Religjioni dhe shqiptarët

Çështja e religjionit është më i ndërlikuar. Vendet ballkanike, të ngarkuara me identifikimin konfuz dhe me barazinë e kombit me fenë, duket se nuk e kanë kuptuar raportin e shqiptarëve ndaj kishave të ndryshme në Shqipëri. Ekzistimi i tri religjioneve të ndryshme në Shqipëri, për shumicën, automatikisht, ka pasur një domethënie dhe është nënkuptuar se atje anët e fortifikuara janë në një konflikt të përhershëm. Për shembull, Greqia tërë territorin e Epirit helen e ka themeluar dhe mbështetur në ekzistimin e popullatës ortodokse dhe në ceremonitë greke në zonat kontestuese. Kështu një autor thotë: “ekzistojnë tri religjione në Shqipëri dhe ato janë në një konflikt reciprok”. Megjithatë, ka pasur edhe burime në gjuhën angleze, që anëtarëve të Komisionit dhe delegatëve u kanë mundësuar shpjegime më të dokumentuara dhe më objektive, duke i kontribuar ashtu ngritjes së shkallës së informimit objektiv mbi njëmendësinë shqiptare.

Në këtë drejtim një rol të rëndësishëm e ka luajtur organizata pan-shqiptare “Vatra” në Amerikë, Shoqata Anglo-Shqiptare etj. Anëtarja më e njohur e kësaj shoqatë ka qenë Edit Durham, e cila është shquar dhe dalluar me një seri veprash mbi Shqipërinë. Po ashtu dhe koloneli Obri Herbert dhe Lord Lamintagon, në mënyrë aktive janë marrë me paraqitjen dhe prezentimin e Shqipërisë. Misionarët amerikanë, me raportet e veta, e kanë plotësuar pasqyrën mbi jetën fetare në Ballkan dhe në Shqipëri. Këtu duhet të veçohet misionari amerikan, Telford Erikson, i cili në Shqipëri ka ardhur në vitin 1913 dhe për një kohë të gjatë ka luajtur një rol të rëndësishëm në jetën publike të Shqipërisë.

Mërgimtarët shqiptarë në Amerikë, me gazetat e tyre në gjuhën angleze, janë përpjekur që të tërheqin vëmendjen për të pavërtetat e përçarjes fetare të shqiptarëve. “Shqiptari është tepër fanatik për çështjen e lirisë dhe të pavarësisë për të qenë fanatik në pikëpamje religjioze”, shkruan në një artikull të një reviste në vitin 1919. Një autor shkruan, se në shqipërinë e Jugut myslimanët dhe të krishterët jetojnë së bashku brenda një familje, nën një kulm apo pullaz. Ndërsa në Shqipërinë e veriut mund të gjenden dhe shembujt e tillë që në krye të fisit të krishterë qëndron personi i besimit mysliman dhe anasjelltas. Kjo tolerancë fetare shkon deri në ato përmasa dhe kufij sa kalon në një gjendje indiferente ndaj çështjes fetare. Andaj, shqiptarët të besimeve të ndryshme, ndjenjat kombëtare, dashuria ndaj atdheut qendrojnë në vend të parë, përmbi gjithçka.

Në një histori të një grupi autorësh amerikanë mbi shqiptarët në Shqipëri dhe në Amerikë, vihet në përfundim se feja kurrë nuk ka qenë motiv i mosmarrëveshjes dhe përçarjes në mes të prijësëve shqiptarë (Federal Writers Project. The Albanian Struggle in the Old World and New, Boston, 19 39, fq. 42). Raporti i përgjithshëm i Komisionit të Lidhjes së Kombëve, më 12.5. 1922, nuk i mbështetë argumentet dhe pikëpamjet e atyre që thonë se shqiptarët, për shkak të përçarjes fetare, nuk janë të aftë për të qeverisur me një shtet bashkëkohor. Ata, sipas atij raporti, janë ”të lidhur me zakone të përbashkëta, me traditë shekullore, madje edhe me gjuhë, sepse dallimi në mes të gegërishtes dhe toskërishtes, në të vërtetë, paraqet vetëm një dallim dialekti”. Pjesëtarët e besimit të ndryshme, përundrazi, shpeshherë janë të lidhur me lidhje gjaku, me traditë si dhe me festa dhe kremtime të përbashkëta fetare. Janë të evidentuara rastet kur priftërinjtë apo kleri i të tri religjioneve së bashku i kanë vizituar Xhamitë dhe Kishat.

Në anën tjetër, amerikanët nëpërmjet misionarëve të vet, ose përmes revistave të ndryshme, kanë pasur mundësi të konkludojnë se argumenti i mungesës së tolerancës fetare, me çka disa shtete kanë dalur kundër pavarësisë së Shqipërisë, në të vërtetë ka zënë fill dhe është formuar nga përvojat, përkatësisht nga gjendja e tillë e intolerancës fetare, në vetë ato shtete.

Konstatin Çerkezi, aktivist i njohur shqiptar, shkruan se lajmet mbi intolerancën fetare janë të pavërteta. Ai konsideron se të krishterët dhe myslimanët në Shqipëri kanë marrëdhënie shumë më të mira sesa protestanët dhe katolikët në Europën e qytetëruar. Ndërkaq, mund të supozohet se ajo ka qenë pasojë e influencës së propagandës së madhe greke, e cila ka qenë e organizuar mirë dhe ka punuar si në Europë ashtu edhe në Amerikë.

Çështja e Shqiprisë së jugut ose Epirit

Çështja e Shqipërisë së jugut, ose e Epirit, është shtruar para diplomacisë europiane qysh në Kongresin e Berlinit më 1878. Qysh atëherë e deri te zgjidhja definitive e kësaj çështje, në vitin 1921, aneksimi i këtij territori Greqisë, ka qenë një ndër detyrat kryesore të diplomacisë greke. Problemi i Epirit është imponuar fuqishëm në periudhën ndërmjet luftarave ballkanike dhe Luftës së Parë Botërore. Si pasojë e fitores së aleatëve ballkanikë mbi Turqinë dhe pretendimeve greke ndaj trojeve shqiptare, duke e arsyetuar atë si trashëgimi kulturore helene, me përdorimin e gjuhës greke dhe të ekzistimit të popullsisë ortodokse të krishterë, të ritit grek, në rajonin kontestues.

Në lojën rreth Epirit kanë marrë pjesë, kryesisht, Austria dhe Italia, të përkrahura nga Gjermania, në një anë, si dhe Fraca, e përkrahur nga Rusia, në anën tjetër. Krahu i parë ka qenë për pavarësinë e Shqipërisë, ndërsa ana tjetër për aneksimin e Epirit Greqisë. Britania e Madhe, e ngopur me koloni, si zakonisht, ka mbajtur baraspeshën dhe është përpjekur që ta pengojë luftën, që nuk i ka konvenuar në atë moment.

Konferenca e Londrës e ka zgjidhur këtë çështje ashtu që në territoret kontestuese e ka derguar Komisionin, që në vend, mbi baza etnografike, të caktohen kufijtë ndërmjet Greqisë dhe Shqipërisë. Komisioni, pas shumë peripecish dhe zvarritjesh, e ka shpallur vendimin në Firencë më 20.12. 1913, sipas të cilit qytetet Korça, Gjirokatra, Delvina, Tepelena dhe të tjerët i takojnë Shqipërisë.

Masakrimi mbi popullsinë civile shqiptare nga ushtria greke

Qeveria greke, gjoja ka punuar për zbatimin e vendimit të Konferencës së Londrës për evakuimin e trupave nga këto territore, por në anën tjetër e ka nxitur lëvizjen për formimin e autonomisë së Epirit. Autonomia është shpallur më 2. 3. 1914. Në krye të qeverisë autonome ka ardhur Zografos, ministër i mëparshëm në qeverinë greke. Ky manovër i qeverisë greke, e cila, zyrtarisht, ishte neutrale, nxiti dhe shkaktoi ngjarjet në të cilat e humbën jetën banorë e pafajshëm të këtyre trojeve. Më se 400 vendbanime më të vogëla e më të mëdha janë shkatërruar dhe zhdukur tërësisht.

Masakrimi i ekzekutuar mbi popullsinë civile shqiptare, nga ushtarët e njësive të rregullta greke, të ndihmuara nga kriminelët e lëshuar nga burgjet, për atë rast, nuk ka kaluar i pavërejtur. Opinioni amerikan për këto ngjarje është informuar relativisht vonë, kryesisht përmesë shtypit ditor. Revista e përmuajshme shqiptare “The Adriatic Review”, që ka filluar të dal më 1918, i shfrytëzoi këto ngjarje për qëllime propagandistike, kur grekët paralajmëruan mundësinë e përsëritjes së djegjes, plaçkitjes dhe masakrimit, në qoftë se nuk plotësohen kërkesat e tyre. Autori i një artikulli nënvizon se me ankth në zëmër i përkujton masakrimet e tmerrshme mbi shqiptarët, në verë të vitit 1914, duke cekur se kështu ndihet për arsye se dëgjohen lajmet për përdorimin dhe ekzekutimin edhe të një gjenocidi mbi popullatën shqiptare. Në raportin e gjeneralit De Vera, shef i misionit holandez në Shqipëri, kujdes i veçantë i është kushtuar faktit se ushtarët grekë masakrimin e kryen në mënyrë sistematike, qëllimisht dhe shumë mizorisht. Edhe raportuesit e tjerë e vërtetojnë një gjë të tillë. Koloneli Obri Herbert flet për veprat jonjerëzore të ushtarëve grekë. Një autorë tjetër shkruan se “krimet dhe vandalizmat që i bënë grekët nuk janë të atij lloji që gjuha njerëzore mund t’i përshkruajë. Ndërsa, Mehmed Konica konsideron se qëllimi i grekëve ka qenë që të djegin gjithçka, qysh prej Tepelenës e deri në Korçë, në mënyrë që më vonë, aty të vendoset popullara greke, çka ka pasur si pasojë mijëra njerëz, edhe gra e fëmijë, që kanë vdekur nga uria ose nga të ftoftit gjatë dimrit të vitit 1914. Shumica e dëshmitarëve e kanë vërtetuar se shqiptarët me kurrgjë nuk e kanë provokuar këtë kërdi. Ndër dëshmitarët e tillë ka qenë dhe Xhorxh Fred Wiliams, ambasador i SHBA-së në Athinë.

Shqiptarët në Amerikë me të gjitha mjetet që kanë pasur në dispozicion, janë përpjekur që të tërheqin vëmendjen e opinionit publik, për situatën në Shqipëri. Roli i tyre në Konferencën e Paqes në Paris ka qenë me rëndësi të madhe.

Gjatë Konferencës së Paqes, me rastin e hapjes së problemit të Epirit ose Shqipërisë së Jugut, është hapur përsëri çështja e gjuhës. Qeveria greke ka bërë orvajtje që përdorimin e gjuhës greke, si dhe të gjuhës së kishës dhe të tregtisë, ta përdorë si dëshmi se popullata e territoreve të kontestuara i përket etnisë greke.

Delegacioni shqiptar

Në memorandumin e parë të cilin delegacioni shqiptar ia ka dërguar Konferencës së Paqes, është prezentuar shkurtimisht historia e Shqipërisë, dhe pastaj janë përpunuar disa pika kryesore, me ndihmën e të cilave delegacioni shqiptar ka shpresuar se do të ndikojë që çështja shqiptare të zgjidhet në mënyrë të volitshme. Në memorandum është theksuar se nuk mund të quhen grekë të gjithë ata që i takojnë Kishës Ortodokse Greke. Në të njëjtin memorandum nga Konferenca Paqës kërkohet që Greqia të paguajë dëmshpërblimin për djegjen e fshatrave në Shqipërinë e jugut.

Në memorandumin e dytë, të cilin delegacioni shqiptar ia ka dërguar Këshillit të Dhjetë, më 24.2. 1919, kërkesat shqiptare janë shtruar detajisht. Përveç tjerash thuhet se Komisionit ndërkombëtar, i cili pas Kongresit të Belinit ka qenë i dërguar në këtë rajon për t’ia bashkuar Greqisë, i është dashur të kthehet mbrapa pa kryer punë.

Memorandumi, po ashtu flet për të padrejtat që Konferenca e Londrës, e vitit 1913, ia ka bërë Shqipërisë. Ajo Greqisë ia ka dhënë jo vetëm kufirin gjatë lumit Kalamai, por edhe tërë territorin, prej Artës e deri te Stillosa, ku, para luftrave ballkanike, kanë jetuar 63.000 shqiptar (40.000 myslimanë dhe 23.000 ortodoksë). Sipas këtij memorandumi, Greqia kërkesat e veta për Shqipërinë jugore, të cilën e quan Epiri Verior, i arsyeton gjoja se në rajonin kontestues jetojnë 120.000 grekë dhe 80.000 shqiptar. Delegacioni shqiptar ka pranuar se në trojet për të cilat bëhej fjalë jetojnë vetëm 20.000 banorë me orientim pro-grek, kryesisht ata që jetojnë në luginën Drinopojë dhe rreth Delvinës. Ata janë fshatarë, që nuk kanë tokë të vetën, por i punojnë tokat e banorëve vendas. Me fjalë të tjera, delegacioni shqiptar e ka ngritur zërin kundër tezave të tilla, që thonin se shqiptarët e besimit ortodoks i përkasin nacionalitetit grek.

Me qëllim të vërtetimit të karakterit shqiptar të Shqipërisë jugore, delegatët shqiptarë në memorandum i kanë paraqitur disa mendime të vëzhguesëve neutral. Kështu, Lordi Habhauz, i cili, në fillim të shekullit 19, ka qëndruar me Bajronin në Shqipëri, është i mendimit se vetëm shqiptarët kanë vetëdije nacionale, derisa të gjithë popujt tjerë të Perandorisë janë grupuar sipas religjionit.

Delegacioni grek kërkesat e veta i ka bazuar në disa pika kryesore, prej të cilave më e rëndësishme është ajo, se raca dhe gjuha nuk mund të jenë kritere, sipas të cilave caktohet përkatësia nacionale. Grekët nga Epiri Verior, dëshirojnë të jenë në kuadër të “Greqisë së qytetëruar” dhe kurresesi në kornizat e Shqipërisë së pacivilizuar. Argumenteve të lartpërmendura, grekët ua kanë shtruar edhe shkaqet ekonomike dhe strategjike. Epirin nga Shqipëria e ndajnë malet, derisa në mënyrë të natyrshme është i lidhur me Greqinë. Korça, Janina, Gjirokastra dhe Saranda paraqesin një tërësi ekonomike, e cila me Manastirin dhe Selanikun e përbënë dhe mbyll një rreth të madh të prodhimtarisë dhe tregut. Më tutje delegacioni grek është shërbyer me një statistikë që atij i ka shkuar në favor. Ndërkaq, pala shqiptare, duke u shërbyer me të dhëna statistikore franceze dhe turke, ka pohuar se në Shqipëri të jugut gjithsejt ka 290.812 banorë, e jo 231.000, siç ka pohuar Venizelas. Prej atij numri, sipas palës shqiptae, vetëm 15.000 janë grekë. Pala greke, në anën tjetër, deklaronte se në rajonin kontestues ka fare pak, ose aspak shqiptarë. Kështu që në lidhje me këtë çështje pala greke dhe ajo shqiptare kanë pasur të dhëna, arsyetime dhe përfundime të ndryshme dhe të kundërta.

Komisioni ndërkombëtat për çështje greke

Komisioni ndërkombëtar për çështje greke, për herë të parë është mbledhur më 18.2. 1919. Në kompetencën e këtij komisioni janë kaluar edhe kërkesat e delegacionit shqiptar, ashtu që edhe në këtë rast çështja shqiptare, respektivisht çështja e Shqipërisë së jugut është shqyrtuar tërthorazi. Komisioni në fjalë ka qenë i përbërë prj 8 ekspertësh, nga dy vetë nga Franca, Italia, Britania e Madhe dhe SHBA. Amerikanët i kanë përfaqësuar V. Vestemani dhe K. Deji. Në një cikël mbledhjesh prej 18.02.-06.03.1919, Komisioni është përpjekur ta zgjedhë këtë çështje, duke marrë parasysh kërkesat greke dhe shqiptare. Meqënëse anëtarët e këtij komisioni kanë përfaqësuar katër fuqi të mëdha, natyrisht se ka ardhur deri te mospajtimi, si rezultat i pikëpamjeve të ndryshme ndaj këtij problemi. Çështja e ndërlikuar dhe e koklavitur e Adriatikut e ka qitur në një hije të thellë çështjen e Shqipërisë së jugut dhe të Vlorës, veçanërisht duke e aktualizuar marrëveshjen e fshehtë të Londrës, të cilën presidenti Wilson e ka refuzuar apriori si marrëveshje që është në kundërshtim me parimet e gjithëmbarshme të zgjidhjes paqësore.

Përfaqësuesit italianë në Komision për çështje greke, kanë kërkuar që të respektohet kufiri shqiparo-grek prej vitit 1913. Franca dhe Britania e Madhe duke dëshiruar që të ndalojnë Italinë me realizimin e synimeve të saj për të depërtuar në Ballkan dhe për të siguruar një prapavijë për politikën adriatike, e kundërshtuan propozimin italian dhe propozuan një vijë e cila ka qenë shumë më e afërt me propozimin grek, sesa me kufirin e vitit 1913. Kjo vijë kufitare do të shkonte pak nën Pogradec, duke iu lëshuar në një vijë të shtrembër ndaj Këlçyrit, e cila mbetet në Shqipëri, pastaj duke prekur Vjosën dhe Drinin larg mbi Gjirokastër dhe duke përfunduar në Veri të Himarës.

Gati të gjitha bazat e Korçës dhe të Gjirokastrës, sipas këtij propozimi, kalojnë në posedimin dhe qeverisjen e Greqisë. Franca dhe Britania e Madhe e justifikojnë këtë propozim me argumentet e Venizelosit, të cilat bazohen në ndjenjat helenofile të popullsisë dhe në shkaqe ekonomike. Pra delegatët francezë dhe anglezë në këtë rast u vunë në anë të Greqisë. Karakteristika kryesore e propozimit amerikan është përpjekja e harmonizimit dhe të kërkesës për kompromis në mes të propozimit grek dhe francezo-anglez, nga njëra anë, dhe të propozimit shqiptar të përkrahur nga italianët, nga ana tjetër, e i cili në të vërtetë e ka paraqitur kufirin nga viti 1913.

Kështu, mospajtimet e anëtarëve të Komisionit të lartpërmendur kanë rezultuar dhe janë manifestuar edhe në Konferencën e Paqes në Paris. Prandaj, çështja e Shqipërisë së jugut, ose Epirit verior, në Konferencën e Paqes ka mbetur e pa zgjidhur. Vetë fakti i moszgjidhjes së çështjes së Shqipërisë së jugut tregon se ajo ka qenë e lidhur dhe është shikuar në kontekstin e përgjithshëm të çështjes së Adriatikut dhe njëkosisht qëndrimi i pandryshueshëm dhe i patundshëm i Italisë, ka vënë në pyetje vazhdimin e Konferencës së Paqes.

Meqenëse Shqipëria është bërë antare e Lidhjes së Kombeve, më 19.12. 1920, çështja e kufirit shqiptaro-greke ka kaluar në kompetencat e kësaj organizate, respektivisht të Konferencës së Ambasadorëve në Paris, që ka paraqitur vazhdimin e Konferencës së Paqes. Pas një diskutimi të gjatë për çështjen e kompetencave të njërës apo të tjetrës palë, Konferenca e Ambasadoreve në Paris, më 09.11.1921, e ka marrë vendimin me të cilin njihen dhe pranohen ata kufij të Shqipërisë, që i ka pasë caktuar Konferenca ndërkombëtare në Firencë, në vitin 1913. Këshilli i Lidhjes së Kombeve pastaj e ka dërguar Komisionin në territoret kontestuese. Raportet e këtij Komisioni gjatë vitit 1922, e kanë vërtetuar në mënyrë të padyshimtë karakterin shqiptar të popullatës së rajonit kontestues.

Roli i presidentit Wilson për çështjen e Shqipërinë në Konferencën e Paqes në Paris

1Uilson-1

Wilsoni, në një letër sekretarit shtetëror Robert Lasing, kërkoi që ai ta marrë përsipër çështjen e Shqipërisë, respektivisht apelet e shqiptarëve. Po ashtu Wilsoni duke iu përgjigjur Adamidit, i cili kishte kërkuar intervistë, përmes sekretarit të vet e porositi atë që para delegacionit amerikan ta prezentojë çështjen e Shqipërisë, duke shtuar, se ai tashmë ka pasur intervistë me disa përfaqësues shqiptarë dhe se “kurrsesi nuk do t’i harrojë kërkesat e tyre”.

Delegacioni shqiptar në Paris ka pasur edhe vështirësi të natyrës administrative. Delegatëve amerikanë u është dashur që të intervenojnë në rastin e Turtulit dhe të Mid’hat Frashërit, të cilëve nuk u është lejuar që të hyjnë në Francë. Me këtë rast, delegatët amerikanë janë shprehur se italianët dhe francezët dëshirojnë të pengojnë ardhjen e tyre që kanë mendime e pikëpamje të kundërta.

Presidenti Wilson me paraqitjen e vet ka zgjuar interesimin e masave, për atë që ndodh në Konferencën e Paqes në Paris, ndonëse, në esencë, sipas dëshmisë së bashkëpuntorëve të tij më të afërt, çështjet me rëndësi thelbësore ka dëshiruar t’i zgjidhë në mënyrë sekrete dhe në nivelin më të lartë.

Ishte e vështirë të pritej që Wilsoni të penetrojë në të gjitha detajet e raporteve të ndërlikuara, të përbëra dhe të ngatërruara, midis politikanëve ballkanikë dhe aq më pak që ai të impresionohet nga qërimi i tyre publik i hesapeve.

Pjesëmarrësit e Konferencës së Paqes në Paris, pas kyçjes edhe të delegatëve amerikanë me presidentin Wilson në krye, nuk kanë arrijtur ta zgjidhin çështjen e Shqipërisë së jugut. Këtë problem, siç e pamë, e zgjidhi Konferenca e Ambasadorëve në Paris. Mirëpo, duhet theksuar se çështja e Shqipërisë, nga dhjetori 1920 dhe më tutje, është zgjidhur nën rrethana plotësisht të ndryshueshme, që me siguri kanë qenë më të volitshme për Shqipërin.

Meritat e presidentit Wilson në këtë pikëpamje qëndrojnë aty se ai ka arritur ta pengojë implementimin e marrëveshjes së fshehtë të Londrës të vitit 1915, e cila, praktikisht, ka paraparë zhdujen e Shqipërisë si shtet. Ai ishte faktori vendimtar në politikë e tij ndaj çështjes se Adriatikut dhe në lidhje me Shqipërinë në përgjithësi. Prandaj, është politika amerikane ajo që i ka ndaluar fuqitë europiane që ta legalizojnë ndonjërën nga zgjidhjet e ofruara, prej të cilave asnjëra nuk ishte në favor të Shqipërisë.

Në bazë të asaj që ekspozuam më sipër, mund të përfundojmë se presidenti Wilson, së bashku me delegacionin amerikan, në Konferencën e Paqes, në mënyrë vendimtare kanë ndikuar në zgjidhjen e çështjes së Shqipërisë së jugut ose të Epirit Verior.

Ashtu që, delegacioni amerikan me qendrimet e veta i ka penguar zgjidhjet definitive të parakohshme, të cilat, në rrethana ekzistuese, do të shkonin në dëm të Shqipërisë. Kjo zvarritje ka mundësuar që kjo çështje të shtrohet para Lidhjes së Kombëve dhe Konferencës së Ambasadorëve në Paris në momentin kur Shqipëria ishte anëtare e barabartë e Lidhjes së Kombeve dhe kur marrëdhëniet ndërkombëtare kanë imponuar zgjidhje dhe perspektiva të tjera.

GJYQI EVROPIAN PËR TË DREJTAT E NJERIUT

October 7, 2018 by dgreca

Nikë Gashaj/Sistemi më i zhvilluar i të drejtave të njeriut është vendosur në Evropë dhe ai, para së gjithash, është nën patronazhin e Këshillit Evropian. Këshilli në fjalë është formuar me 1949, kur disa shtete të Evropës Perëndimore të frymëzuara me ide të mëdha për bashkimin Evropian, e kanë vendosur të formojnë një organizatë rajonale me qëllim e arritjes më të madhe të bashkimit të shteteve evropiane mbi baza të demokracisë parlamentare, të pushtetit ligjor dhe të respektimit të plotë të të drejtave dhe lirive të njeriut.

Së shpejti pas formimit, Këshilli i Evropës e ka miratuar Konventën për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore me 1950, në Romë, e cila ka hyrë në fuqi me 1953.

Më vonë, pranë kësaj Konvente janë miratuar dhe 14 Protokolle, të cilat paraqesin zgjerimin e përmbajtjes së të drejtave të njeriut. Ajo është Kontrata e parë moderne, e cila merret me një sëri të tërë të të drejtave qytetare (civile) dhe politike dhe formon organet për mbrojtjen e tyre. Prandaj, eksperienca e tyre në atë fushë është dhe më e pasura.

Me Konventen Evropiane janë formuar dy organe: Komisioni evropian për të drejtat e njeriut (1954) dhe Gjyqi Evropian për të drejtat e njeriut (1959). Përpos tyre, me Konventë kyçen në procedurë për mbrojtjen e të drejtave të njeriut edhe disa organe të tjera të cilat kanë qenë të themeluara në kuadër të Këshillit Evropian: Komiteti i Ministrave dhe Sekretari i Pergjithshëm i Këshillit Evropian.

Komisioni për të drejtat e njeriut i ka pranuar kërkesat nga shtetet anëtare, individët, grupet e personave ose organizatat joqeveritare, ndërsa i ka shqyrtuar vetëm nëse shteti në të cilin ka pasur të bëjë ka dhënë deklaratën se e pranon një kompetencë të tillë. Komisioni i tillë është paraqitur si ndërmjetësues me qëllim të arritjes së marrëveshjes miqësore dhe vetëm nëse deri te ajo nuk do të vihet, rasti ka mundur t’i dorëzohet gjyqit Evropian. Mirëpo, kompetenca e gjyqit nuk ka qenë e detyruar. Ndërkaq, në fillimin e viteve nëntëdhjetë me rritjen e numrit të nënshkruesëve të Konventës Evropiane është shtuar dhe numri i lëndëve që kanë mbetur të pazgjidhura, prandaj është vënë në pyetje efikasiteti i këtij sistemi. Mu për këtë arsye reforma e tij është bërë e domodoshme.

Në nëntor të vitit 1998, ka hyrë në fuqi Protokolli nr. 11 pranë Konventës Evropiane.

Me Protokollin e ri janë paraparë ndërrime me rëndësi. Para së gjithash, formohet Gjyqi i ri evropian për të drejtat e njeriut, i cili tani do të ekzistojë si organ i përhershëm dhe kompetencat e tij do të jenë të detyrueshme për të gjitha shtetet kontraktuese (heqet e ashtuquajtura kompetenca fakultative e gjyqit). Pastaj, shfuqizohet Komisioni për të drejtat e njeriut. Andaj, të gjitha ankesat për cenimin e të drejtave të njeriut të përcaktuara me Konventë drejtpërsëdrejti i dërgohen Gjyqit Evropian. Me ndërrimet e këtilla individi bëhet palë në proces/procedurë para një gjyqi ndërkombëtar.

Gjyqi Evropian për të drejtat e njeriut ka po aq gjykatës sa ka edhe nënshkrues të Konventës Evropiane, respektivisht numri i gjykatëseve të këtij gjyqi është i njëjtë me numrin e shteteve anëtare të Këshillit Evropian. Shteti propozon tre kandidatë për gjyq, prej të cilëve Kuvendi Parlamentar i Këshillit Evropian e zgjedh një (1) gjykatës për një periudhë prej gjashtë (6) vjetësh. Gjykatësit mund t’i shkarkojë vetëm gjyqi me dy të tretat e shumicës së votave kur ta vlerësojë se më tej nuk i plotësojnë kushtet e përcaktuara, përndryshe, gjykatësit duhet të gëzojnë një autoritet të lartë moral dhe profesional. Ata duhet t’i kenë kualifikimet e nevojshme për kryerjen e funksioneve të larta gjyqësore në shtetin e vet, respektivisht duhet të jenë ekspertë juridikë të dëshmuar e të pranuar. Profesionalizmi, pavarësia dhe objektiviteti duhet të jenë cilësitë kryesore të çdo gjykatësi të Gjyqi Evropian. Ata veprojnë në një cilësi të pavarur dhe nuk e mbrojnë shtetin i cili i ka kandiduar. Mund të konstatohet se në kuadër të Sistemit Evropian të mbrojtjes të të drejtave të njeriut, më i rëndësishmi është Gjyqi Evropian për të drejtat e njeriut në Strazbur. Ai Gjyq, sikurse thotë M. P. Margulnaud, është: “Rrota kryesore e një mekanizmi të rëndësishëm të zbatimit mbinacional të Konventës Evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut…”. Shikuar në përgjithësi, Gjyqi ka për detyrë për të siguruar respektimin e detyrave për të cilat në pikëpamje të mbrojtjes së të drejtave të njeriut i kanë marrë përsipër shtetet përkatëse.

Kompetencate gjyqit janë të caktuara sipas parimeve vijuese: për të shqyrtuar vetëm ato ankesa që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut dhe liritë themelore të përmbajtura në Konventën Evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut ose në protokolle pranë Konventës; Gjyqi mund t’i pranojë ankesat nga çdo individ, organizatat joqeveritare ose grup personash të cilët pohojnë se janë viktimë e cënimit të të drejtave të përcaktuara me Konventë dhe me protokolle të saj, të bëra nga ndonjëra prej palëve të larta kontraktuese.

Gjithashtu, procedurën para gjyqit evropian për të drejtat e njeriut mund ta nisin një ose më shumë shtete për vërtetimin e cënimit të të drejtave të njeriut të përcaktuara me Konventë Evropiane. Në të vërtetë, ato janë konfliktet apo mosmarrveshjet ndërshtetërore. Por ato nuk janë aq të rëndësishme, në krahasim me rastet e ankesave individuale. Gjyqi nuk është i autorizuar për t’i shqyrtuar rastet e cënimit të të drejtave të njeriut të cilat kanë ndodhur para se Konventa ka hyrë në fuqi ose para se shteti përkatës e ka notifikuar Konventën Evropiane për të drejtat e njeriut. Po ashtu, sipas nenit 35 të Konventës, Gjyqi nuk do ta shqyrtojë kërkesën nëse i është dërguar dhe parashtruar gjyqit pas përfundimit kohor pas gjashtë muajsh prej ditës kur është marrë vendimi i prerë apo i plotfuqishëm.

Kompetencat e Gjyqit janë të caktuara në nenin 1 të Konventës në të cilin shtetet “u garantojnë të gjithë personave nën juridiksionin e vet të drejtat dhe liritë në pjesën 1 të kësaj Konvente”. Mirëpo, juridiksioni i një shteti nuk është identik me territorin kombëtar për të gjithë ata çka do të mund të bëjë jashtë territorit të vet shtetëror.

Gjyqi është i autorizuar për ta vërtetuar nëse ka ndonjë rast konkret të cënimit të ndonjë të drejte të njeriut dhe të vendosë mënyrën e kompensimit të të dëmtuarit. Gjyqi i mban mbledhjet në këshilla prej tre gjykatësve, me seanca prej shtatë gjykatësve. Procedura zhvillohet në dy faza.

Gjyqi së pari e vërteton, a i plotson ankesa të gjitha kushtet për pranim. Sapo ankesën ta shpallin të pranueshme, gjyqi u vëhet në dispozicion palëve në konflikt me qëllim të arritjes së marrëveshjes miqësore. Në qoftë se nuk vihet deri te marrëveshja, seanca vazhdon shqyrtimin e lëndës dhe marrjen e vendimit. Në një afat prej tre (3) muajsh prej ditës së marrjes së vendimit nga seanca gjyqësore, secila prej palëve mund të kërkojë që rasti të procesohet para seancës së Madhe Gjyqësore. Për këtë vendos paneli nga pesë (5) gjykatës, respektivisht Kolegiumi dhe ai do ta pranojë kërkesën nëse e vlerëson se me rastin procesohet një çështje me rëndësi që ka të bëjë me shpjegimin dhe zbatimin e Konventës Evropiane dhe Protokolleve të saj.

Në qoftë se Kolegiumi e pranon kërkesën, seanca e madhe Gjyqësore do ta marrë vendimin, i cili është definitiv.

Vendimet e Gjyqit janë të prera dhe kanë karakter detyrues. Shteti detyrohet që të marrë masa për kënaqjen e viktimave, kurse aktgjykimi i dërgohet Komitetit të Ministrave, i cili e bën mbikqyrjen e zbatimit të tij. Çështja e zbatimit të vërtetë të vendimit të Gjyqit është padyshim – sikurse thekson Peter Leupretit– çështjë thelbësore. Shteti është i detyruar të zbatojë vendimin e Gjyqit në bazë të nenit 46 të Konventës, i cili e përcakton se shtetet “e marrin përsipër detyrën e zbatimit të vendimit të gjyqit për çdo lëndë të cilat janë palë”. Refuzimi i vendimi të Gjyqit e shpie shtetin në situatë konfrontimi me Komitetin e Ministrave, i cili është i detyruar të mbikqyrë zbatimin e vendimit Gjyqësor. Gjithashtu, me Statutin e Këshillit Evropian parashihet dhe mundësia e pezullimit ose të përjashtimit nga anëtarësia nëse nuk respekton parimet demokratike dhe të drejtat e njeriut.

Nga ajo që u tha më lart, rrjedh se pas shumë shekujve të sovranitetit absolut në fushën e mbrojtjes së të drejtave të njeriut, shtetet e Evropës tani janë gjetur në një situatë që “mbi vehten” kanë mekanizma të veçantë ndërkombëtarë gjyqësore dhe të tjera për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Ajo ka të bëjë me format e garancisë kolektive, me të cilat sigurohet se shtetet do t’i sendërtojnë detyrat e veta, të cilat i kanë pranuar me nënshkrimin e një Konvente e cila sipas vokacionit të saj themelor, e ka qëllimin për të mbrojtur të drejtat e njeriut.

Institucionet evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut kanë karakter subsidiar apo ndihmës në raport me sistemin shtetëror për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Në qoftë se shteti nuk ka procedurë dhe ilaç juridik efektiv, ose nëse shteti nuk e siguron ilaçin juridik adekuat dhe efektiv, ose nëse procedura e medikamentit juridik në sistemin kombëtar nuk ka dhënë rezultate të kënaqshme, atëherë ia fillon punën e vet gjyqi europian për të drejtat e njeriut si dhe mekanizmat e tjerë.

Prandaj, qëllimi i mekanizmave mbrojtës europianë nuk është në aspektin e marrjeve të vendimeve të vend të shtetit, ato vetëm mënjanojnë lëshimet e bëra të shteteve, nëse deri te ato mangësi vihet në fushën e mbrojtjes të të drejtave të njeriut, e cila është punë dhe detyrë kryesore e organeve shtetërore.

Mbrojtja e të drejtave të njeriut – sikurse e nënvizon J. H. H. Weiler– është bërë imperativ i përbashkët juridik dhe politik. Ajo qasje e re e mbrojtjes së të drejtave të njeriut, është bërë sinjal i bindjes se standardi adekuat për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në rajonin europian nuk do të mund të realizohet në mënyrë konsekuente pa u vendosur mekanizmat mbikombëtarë. Ndërsa, respektimi, zbatimi dhe promovimi i të drejtave të njeriut dhe të detyrave të pakicave kombëtare janë si kusht të integrimeve europiane.

Domethënë, qasja e re nënkupton mundësinë e mbrojtjes së të drejtave të njeriut nga institucionet mbikombëtare. Nga ajo rrjedh – sikurse e theksonJ. Frowein– se qëllimi i Konventës Evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut është pikërisht integrimi i shteteve europiane.

Shtetet e Ballkanit Perëndimor që janë pranua dhe të atyre që do të pranohen në Këshillin Evropian dhe të cilat e nënshruajnë Konventën Evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, hyjnë në një pozicion të ri historik, social dhe politik, sepse të gjitha çështjet më të rëndsishmë të zbatimit të Konventës Evropiane menjëherë bëhen aktuale. Domethënë, Vendet e tilla e nënshkruajnë detyrimin se të gjithë individëve/personave nën juridiksionin e vet do t’ua pranojë të gjitha të drejtat e njeriut dhe të drejtat themelore të cilat janë të përmbajtura në Konventën Evropiane dhe në protokollët e saj. Kjo çështje, në rend të parë, parashtrohet nga këndi i rregullimit dhe efikasitetit bashkëkohor, racionalitetit dhe kompetencës, si dhe objektivitetit (paanshmerisë) të institucioneve të sistemit politik.

Mirëpo, një rëndësi të vogël do të kenë dispozitat kushtetuese të shteteve ballkanike kontraktuese të cilat e proklamojnë primatin e të drejtës ndërkombëtare mbi legjislacionin kombëtar dhe zbatimin e drejtpërdrejt të tij, nëse nuk krijohen kushtet, përkitazi supozimet e nevojshme për zbatimin e saj.

Andaj, rendet shoqërore politiko-juridike të vendeve të Europes Juglindore, me strukturën dhe përmbajtjen e vet dhe jo vetëm me tekstet e akteve pozitive juridike, duhet të jenë esencialisht të harmonizuara me standardet demokratike të Evropës bashkëkohore.

Ajo është me rëndësi qenësore për ardhmërinë e vendeve ballkanike në pikëpamje të evropeizimit dhe të zhvillimit e prosperitetit të përgjithshëm demokratik, ekonomik, social, kulturor dhe politik, si dhe të funksionimit të pushtetit ligjor, apo të shtetit juridik.