Nga Enver Lepenica*/
Zhvillimeve kulturore në Vlorë i kanë dhënë një hov shoqatat atdhetare e kulturore, ndër to dallohen shoqata “Labëria” dhe “Ismail Qemali” Në këto zhvillime duhen veçuar botimet në fushën e historisë, studime, letërsia historike, historia sipas tregimeve popullore etj., botime që hedhin dritë mbi historinë heroike të Vlorës.
Idajet Jahaj i shtyrë nga ndjenjat atdhetare, nga shpirti krijues dhe vullneti, është bërë sot shembulli i një studjuesi serioz, me botime të shumta me interes kulturor dhe veçanërisht historik.
Këtë vit ai doli para lexuesve me veprën e tij “Flakadanë të historisë, prijësa të Lumit të Vlorës 1847, 1920…”, vepër për të cilën e kemi të vështirë të flasim pas vlerësimeve të dy autoriteteve të kulturës shqiptare: Prof. Dr. Bardhosh Gaçes, Mjeshtër i Madh, i cili krahas kontributit madhor në fushën e kulturës shqiptare është bërë sot frymëzuesi, nxitësi dhe mësuesi i pa lodhur i më të rinjëve dhe Prof. Dr. Eshref Ymeri, shkencëtari i gjuhësisë sonë, përkthyesi dhe publicisti i pa lodhur.
* * *
“Prijësa të Lumit të Vlorës…”, analizon dhe portretizon atdhetarë dhe luftëtarë të kësaj krahine që jetën e tyre e shkrinë për atdheun e tyre:
Libri fillon me vitin 1840, me Cane Miftarin e Smokthinës dhe vazhdon me Zenel Gjolekën e famshëm, Lulo Abazin e Tërbaçit, Leskodukajt e Bolenës dhe heroizmi tyre,
Selman Hasani i Velçës, Shako Xhaka i Tërbaçit, Hamit Lumi i Vërmikut, Ahmet Lepenica, Komandanti legjendar i Luftës së Vlorës më 1920, Toto Hosi i Bolenës, Kapedan Sali Vranishti, Zaçe Xhelo i Smokthinës, Memo Mete Dragoi i Bratit, Zigur Lelua i Mesaplikut, etj.
Autori duke qënë i ndërgjegjshëm se herojtë dhe heroizmat e një krahine atdhetare dhe heroike si Lumi i Vlorës nuk mund të përmblidheshin në kufijtë e një libëri të vetëm,
e ka plotësuar këtë boshllëk duke shtuar fund të librit edhe një kapitull të përbashkët për shumë atdhetarë dhe luftëtarëve të lirisë.
Në këtë kapitull ai flet portretizon me dashuri dhe nderim Mete Çobon nga Vranishti, Lame Petanin nga Kallarati, Myslym Gjolekën nga Kuçi, Hasan Katranin nga Gjormi, Avdurraman Çirakun nga Vërmiku, Ali Beqirin nga Velça, Laze Malon e Halim Xhelon nga Tërbaçi.
Më pas në një kapitull më vete autori ka trajtuar “Kuriozitete nga jeta dhe vepra e heronjëve”
çka e bën librin më interesant, më tërheqës dhe emocionues.
Në kapitullin “Muza poetike e brezave pas një shekulli”, autori ka zgjedhur e botuar disa perla të vëreteta ose shtatore të përjetësisë që populli u ka ngritur udhëheqësve të tyre. Çdo këngë apo poezi sado e shkurtër apo e gjatë është baras me një libër historie.
Në këtë kapitull me të drejtë autori ka veçuar këngët popullore të krahinës për Ismail Qemalin, ato këngë që na i ka dhënë të plota shumë kohë më parë Prof. Bardhosh Gaçe.
Kjo është përmbajtja e këtij libri të Idajet Jahaj.
E veçanta e portretizimit të patriotëve të shquar që ai përshkruan në këtë libër, është se autori i jep me të drejtë shumë vend portretizimit që u bën populli këtyre luftëtarëve të lirisë me këngët e tij. Këngë me të cilat populli ka gdhendur dhe ka futur në histori udhëheqësit e tij.
* * *
Për rëndësinë e veprës së Idajet Jahaj “Flakadanë të historisë, prijësa të Lumit të Vlorës”, Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, thotë: “Me një varg punimesh e gjurmimesh … shkrimtari Idajet Jahaj ka krijuar individualitetin e tij… Në vazhdën e kësaj përvoje krijuese, ai na vjen tani me një tjetër vepër historiografike si “Flakadanët e historisë”, në faqet e së cilës oshtijnë gjëmimet e historisë së Labërisë, duke portretizuar me mjeshtëri shumë figura, të cilat kanë qënë përhunbur në mjegullat e kohës”.
Ndërsa Prof. Dr. Eshref Ymeri shton se: “Idajet Jahaj i ka shtuar edhe një qëndisëm të bukur korpusit të veprave të tij të shquara në fushën e historiografisë shqiptare… Ai vazhdon të kotribuoi në pasurimin e faqeve të lavdishme të historisë kombëtare me rrezatimin e historisë së krahinës së Vlorës”.
Libri që analizojmë mbyllet me kapitullin “Meditime e vlerësime”. Është kapitulli ku autori ua ka dhënë fjalën disa intelektualëve që të flasin për rëndësinë e veprës së tij.
Ndër ta Ahmet Demaj shkruan se”Vepra është një kontribut në literaturën historike të krahinës së Vlorës dhe më gjerë”.
“Idajet Jahaj – shkruan Caush Sinani – ka bërë portretizime të bukura të këtyre heronjëve duke u mbështetur gjerësisht jo vetëm në të dhënat arkivore … por edhe në meditimin e vargjeve të popullit…Pasazhet historike vishen bukur me pahun letrar, gjë që e bën leximin tërheqës”.
Më tutje vlerësojën ibrin edhe Seit Jonuzi, Ruzhdi Bajrami, Albert Abazi dhe Felek Bleta.
Në përfundim do të thoshim se ky është një punim për emblemat e historisë së Lumit të Vlorës. Këta personalitete janë identifikimi i historisë së popullit tonë. Nuk dua të zmadhoj, por them se emri i autorit të librit, u bashkangjitet këtyre heronjëve. Libri do të vlerësohet në breza për frymën e paraqitjes, dëndësinë e informacionite, mbështetja në foklorin e krahinës e shumë vlera të tjera.
Ky është një libër që duhet ta këtë e ta lexojë çdo banor i Labërisë, veçanërisht i krahinës së Vlorës.
*Rreth librit të Idajet Jahaj “Prijësa të Lumit të Vlorës 1847, 1920 …”, Ymeraj Print, Fier 2015/-
Me recenc të Prof. Dr. Bardhosh Gaçes dhe Prof. Dr. Eshref Ymeraj