Ne Foto: Pamje nga aktiviteti promovues i zhvilluar ne Universitetin ”Pavaresia” ne Vlore/

NGA GËZIM LLOJDIA/

 Universiteti :”Pavaresia”Vlore promovoi “problemet e zhvillimit ekonomik dhe social perball globalizmit”,promovim i veprës shkencore te prof.dr. Adrian Civicit, permes botimeve të tij: “Dilemate zhvillimit” “lluzionet monetare” “Globalizing ante portas” “Krizafinanciare…apo globale?”Referimi: “Historia e krizave, shkolla e politikes”, nga Rektori Dr.Lavdosh Ahmetaj. Referimi “Një” leksion i vlefshëm për te gjitha moshat dhe profesionet”, i perfaqesuesit te Bashkise se Vlores, Nenkryetarit, Z.llir Banushi.Pershendetje nga Kryetari i Dhomes se Tregtise Vlore,Z.Arben Breshani.Referimi Leksione nga kjo krize” i Dr.Natasha Ahmetaj.Referimi “Kriza greke dhe efektet e saj mbi ekonomine shqiptare”, Dr.Veronika Durmishi.Referimi “Globalizing financiar dhe kriza”,Znj.Klodiana Dautaj.Referimi “Roli i bankave qendrore ne menaxhimin e krizes” Z.FIorian Miti.Fjala e Prof.Dr. Adrian Civici.Seance pyetjesh nga pjesemarresit per Prof.Dr. Adrian Civicin. Dr.Natasha Ahmetaj:”Kriza Finanaciare”.I. Zanafilla. “Nese gjithmone beni cfare keni bere gjithmone, gjithmone do te merrni .cfare keni marre gjithmone.” Gjithshkamire…Ne fundshekullin e kaluar besohej me shume se kurre se kapitalizmi dhe modeli i amerikan i shoqerise se konsumit siguronte mundesi te pafund zhvillimi.Administrata e Bush fokuson perpjekjet per imponimin e modelit perendimor ne gjithe Europen Lindore. Fillon periudha e tranzicionit nga shteti tek tregu.Era e Ten Siao Pin sjell epoken e “ndryshimit te madh”.Vjen epoka e “turbokapitalizem”, qe shoqerohet me sofistikimin e tregjeve dhe produkteve financiare, ose “turbofinancat”.Kemi pra nje moment euforie nderkombetare.Si nje rrufe ne qiell te paster… 2006: Ne SHBA shfaqet kolapsi i “subprime mortgage”, te cilat perbenin 23% te portofolit te kredive imobiliare. Kjo krize coi ne nje renie drastike te vleres se aseteve te shume bankave ne SHBA, duke u shoqeruar menjehere me nje krize mosbesimi ndaj ndermjetesve financiare, e per rrjedhoje, me:nje renie drastike ne tregjet e likujditeteve,bllokim te marrdhenieve nderbankare .bankat krijojne humbje shume te medha. Pranvera e 2007: tronditje e bursave ne SHBA, e krahasueshme me ate te ’29-’32. Brenda disa javesh kemi  renie me mbi 20% te kursit normal.Humbja llogaritet rreth 50 mije bilione USD=GDP globale te nje viti.Komunikim publik intensiv per te terhequr vemendjen e te gjithe aktoreve per permasat reale te krizes. Kembanat e alarmit fillojne te bien. Fjala “krize financiare” fillon te perhapet me shpejtesi.Te gjithe bien dakort: kjo eshte kriza me e madhe pas Luftes se Dyte Boterore. Bota kalon nga situate e “besimit absolut” ne modelin ekonomik actual, ne ate te “dyshimit absolut”.Paul Krugman, nje “neokeynesian” dhe kritik i modelit te Bush, qe u kishte rene kembanave te alarmit qysh me 1989 me “Koha e shpresave te kufizuara”, zgjidhet per cmimin Nobel. A do te jete vetem krize e SHBA-ve apo  Globale?Nje mengjes korriku te 2008, ekonomite me te fuqishme te planetit filluan rrugen drejt depresionit me te dhimbshem te 80 viteve te fundit.Globalizmi na ve te gjitheve ne nje anije .Bie teoria se “efekti i ekonomive te vendeve te zhvilluara nuk ka force te madhe ne ekonomite e vendeve te tjera”.Duhet transformim rrenjesor i natyres dhe sjelljes se kapitalizmit.Tani kerkohet revolucion shumedimensional.Revolucioni shumedimensional perfshin:Revolucion ekonomik: Rikthehet vemendja tek nevoja e nderhyrjes se shtetit.Revolucion gjeopolitik: Ne hierarkine e superfuqive  hyjne edhe superfuqite e Jugut, BIRK+Afrika e Jugut.Revolucion intelektual: Shkurorezim i “aftesise magjike te tregjeve.”Kriza eshte komplekse dhe perfshin te gjithe sektoret. Dalja nga kriza nuk mund te jete individuale dhe as pjesore.Kriza nxorri ne pah “luften e pandershme me buken”: perdorimi  i drithrave per prodhimin e biokarburanteve .Dolen me ne pah problemet e mjedisit.

Diversitet teorish

Opinionet ndahen ne disa grupe:G1.: Faji eshte i modelit kapitalist te ekonomise. Krizat ritmojne dhe kompozojne historine e vet kapitalizmit duke marre shpesh formen e krizave trinjake. G2.: Kjo krize nuk eshte rrenjesore. Nje rregull i ri Boteror u paralajmerua edhe pas krizes se 1970, por nuk u vertetua.G3.: Kjo krize eshte e jashtezakonshme dhe e shumfishte, sepse u shfaq me nje volatilitet shume te madh te treguesve.

Prof. Dr. Adrian Civici Historia e krizave , shkolla e politikës Dr. Lavdosh  Ahmetaj .John Laë ( 21 prill 1671, Edinburg, Skoci – 21 mars 1726) .Pse sistemi I ideuar nga Laë përbënte revolucion? Ishte I tillë në fushën monetare. Sepse u bë për herë të parë braktisja e arit si mjet  I vetëm pagese!Njihet si aventurieri I parë ndërkombëtar  I “lojrave” financiare ose “babai” I financave dhe  i përdorimit të monedhës – letër në vend të monedhës prej ari ose argjendi: PSE?Përmes vëzhgimit !Në Venecia u njoh me teknikat bankare më të përparuara të kohës, duke parë dhe kuptuar se tregëtarët dhe shitësit venecianë  ishin të gatshëm të jepnin monedhën e tyre prej ari në këmbim të monedhës prej letre, pasi ishin më praktikë në përdorim , ruajtje dhe transport. 2. Ideja gjeniale për të krijuar një lloj banke që nuk gjendej në Europë ! Pse? a) Kartmonedha ishte krejtësisht në përputhje me sasinë e arit. b) Laë  mendonte se garantimi I kartëmonedhave mund të bëhet edhe përmes të ardhurave nga pasuritë  e patundshme (toka, pyje, etj)c) Klientët ndiheshin të siguruar se vlera e shënuar mbi kartëmonedhë korespondonte me një vlerë tjetër të trupëzuar në pasuri  të patundshme.c) Europa ishte në fillimet e revolucionit industrial dhe metalet që vinin nga Amerika u bënë më të rralla.Kalimi revolucionar nga sistemi merkantelist tek sistemi I parasë!Tronditja e parë serioze e Ëall Street – it .Kriza e vitit 1792Cila është merita që studiuesit i atribuojnë kësaj krize? Pse ajo shënoi një kthesë në mentalitetin e shtetit modern amerikan? 1. Shteti amerikan nuk mund të ecte në rrugën e zhvillimit pa disa reforma, në formën e një “revolucioni financiar”.2. Shteti i ri nuk e kishte kuptuar si duhej domosdoshmërinë e  modernizimit financiar.3. Nëse SHBA  nuk do të kishte reflektuar thellë mbi këtë krizë  atëherë  nuk do te mund të bëheshin  lider botëror.4.Amerikanet ditën  që te kjo krizë të lexojnë qartë format esenciale.Pyetja më thelbësore :SHBA,çfarë duhet të bëjë një qeveri apo autoritet publik në kushtet e zgjerimit  të një “flluske finaciare” ? Kriza konsiderohet si nje eveniment I rendesishem per teorine ekonomike dhe politike . SHBA ndërtuan 6 elementë të rëndësishëm institucionalë që përbëjnë bazën e sistemeve moderne financiare. 1. financa publike të stabilizuara 2.krijimi i nje banke qëndrore efikase 3. stabilitet monetar .4.një Sistem bankar të mbikqyrur mirë.5.konsolidim dhe transparenc ë e bursës .6.zgjerim I aktorëve të tregut financiarRevolucioni francez , 1789.Faktorët që traumatizuan Parisin.1. organizimi politiko – social (ligji, trupat, rendet2. shpërdorimet financiare , ambicia për të ndërtuar një qytet të ri, përballë pallatit të Versajës . 3. blerja e një gjerdani të artë, i cili kushtonte sa gjyma e buxhetit të Parisit. Paniku i parë bankar në botë , 1797.Sipas ekonomistit David Richardo në veprën e tij: “Parimet ekonomike dhe taksat “ Lufta në të cilën u angazhua Anglia për të ruajtur kolonitë  e vjetra 2. Huatë e mëdha dhënë perandorit të Gjermanisë .3. Parat e shumta dhënë në avancë nga banka e Anglisë. 4. Mundësia e këmbimit dhe mbulimit të gjithë kësaj monedhe letër në ar u bë pothuajse e pamundur . 5. Alarmi nga thashethemetse nje pjese e rezervave te arit kishte dale jashte Anglise, kjo nxiti  vrapin ne bankat e provincave me shprese se, atje mund te kthenin ne ar banknotat e tyre.Shkolla keynsianiste.Përballja e parë e SHBA-së me ciklin ekonomik ,ekspansion – recesion ,e njohur në gjithë botën kapitaliste .Kombinimi i depresionit me spekulimet financiare kriza e parë financiare në SHBA  shënon fillimin e një faze të re në historinë ekonomike amerikane .Shkollat e mendimit ekonomik mbi panikun amerikan të 1819-tës.Shkolla AustriakeP.aniku i 1819-tës, shëenon deshtimin e parë të një politike monetare ekspasioniste mendim i bazuar mbi ciklet ekonomike politika monetare ekstremisht lehtësuese e orjentoj keq ekonominë amerikane, duke e çuar drejt recesionit të pashmangshëm .Konferenca e Paqes në  Paris, 1919Fituesit e Luftës së Parë Botërore dhe Shqipëria .Kontradiktat e politikës globale :së pari, SHBA ekspansioniste, ka kredituar  disa fitues të Luftës së Parë Botërore.Europa mbron politiken e ekuilibrit të forcave.SHBA në kundërshtim me ekulibrin e forcave mbrojnë teorinë që, “çdo popull sado i dobët të jetë ka nevojë për ekzistencën e shtetit të tij. Fakt i cili ka krijuar këto  epërsi:1. Cmilitarizimin e Italisë në pellgun e mesdheut 2.Italia s`ka me armiq ushtarak per shkak se Austria kapitulloj në Luftën e Pare Botërore .3.Kontradikta ideologjike ,strategjike  te SHBA ne fituesit e luftes se pare boterore.Kriza  e 1929-1933-shit .Pse Rusvelti e ka fituar duelin e vështirë me Historinë Politike ? Pse modeli i këtij statisti ka interes edhe në  dhjëtëvjeçarin e dytë të shekullit  XXI?së pari:     për mënyrat efektive  dhe politikat më të përshtatëshme të daljes nga krizat financiare !së dyti:            zhgënjimi nga shumë liderë politikë apo qeverisje të këqija!së treti:në mediat botërore është bërë model, për kryeministrat apo presidentët te krahasueshëm me Rusveltin .Pikëpamjet e Rusveltit .Mbron me fanatizëm idenë se shteti duhet të ruajë një rol të rëndësishëm në ekonomi qoftë edhe pa ndërhyrë direkt. .  Shteti duhet të vëmendësohet maksimalisht për korigjimin e devijimeve dhe inefiçencës së tregjeve. 3.  Shteti  duhet të ndjekë e t’i përgjigjet me politike konkrete cikleve ekonomike . .  Shteti duhet te integrojë mekanizma gjenerues e garantues për tregun në mënyrë që, të ketë garanci dhe liri maksimale  të veprimit. 5.  Qeveritë kombëtare  mund të mbrojnë sektorë të veçantë të prodhimit dhe shëerbimit nga konkurenca e huaj, qoftë edhe në kohë të limituar .Kriza  e vitit 1997 në Shqipëri.Shembja e një shteti !Cilat janë arsyet kryesore që përgatitën terrenin për lulëzimin e skemave piramidale ?Kuptimi i gabuar që shqiptarët kishin për kapitalizmin ,ndërkohë që Shqipëria filloi të vlerësohej si një eksperiment laboratorik. Mungesa e instrumentave të institucioneve të rregullimit të tregut  e shoqëruar kjo me depërtimin masiv të kapitaleve , kryesisht në formën e investimeve  dhe transfertave të emigracionit .Dobësitë e bankave publike dhe tregjeve financiare të cilat ju lanë shumë hapësirë e lehtësi ndërmjetësve financiarë informalë .Bursa e Tiranës që mund të ishte një element I rëndësishem në qarkullimin formal të kapitaleve u hap zyrtarisht në maj të 1996, ndërkohë që u tregua mjaft e dobët në tërheqjen dhe qarkulimin e kapitaleve ,hapja e bursës mbeti vetëm një xhest  formal.Konpanitë rentiere nuk deklarojnë burime të të ardhurave të tyre ndërkohë që nuk paraqisnin as një bilanc për kreditë apo interesat që jepnin .Edhe pse disa kompani vepronin si banka ,aktiviteti I tyre finaciar nuk I nënshtrohej ligjit dhe supervizionit bankar apo detyrimeve për një liçencë zyrtare,konsiderohej si një marrëveshje e përbashkët ndërmjet një huadhënësi e një huamarrësi siç parashikohet në kodin civil të Shqiperisë .Bankat shqiptare njoftuan zyrtarisht për natyrën piramidale të firmave e shoqëruar dhe me Ministrin e Financave në tetor 96’ duke paranjoftuar publikun për rreziqet që paraqiste kjo veprimtari financiare.Pse kjo situatë nxiti akoma me shume euforinë e publikut shqiptar drejt këtyre firmave?Kriza Greke dhe Efektet e saj mbi ekonominë shqiptare..Dr.  Veronika Durmishi. “Liria financiare e pakufizuar dhe e               pakontrolluar

rreptësisht me mekanizma dhe instrumenta efikase – mund të prodhojë kriza”  Adrian Civici. Shkaqet dhe indikatorët e krizës greke. Deficiti buxhetor:  12.7 % ( kriteri 3 % )Borxhi publik: 300 miliarde euro.Borxhi ne % ndaj PBB-se:160 %( Kriteri 120 %).Papunesia: 26 % e forces aktive te punes .Importet 2 here me te medha se eksportet .Inflacioni arriti 5.1 % (sipas BQE 2 %).Punonjesit jane paguar 14 paga (12 ).Shuma te medha per pensione te parakoheshme .Kosto e evazionit fiskal: 20 miliarde $.Kapitale te zhvendosura nga Greqia rreth 10 miliarde euro.Statistika buxhetore te kamufluara . Mbi sigurine e depozitave (efekti minimal).Situata nxitese te gjendjes se panikut bankar ne popullate.Mbi kreditimin e ekonomisë shqiptare (reduktimi i kredive ).Mbi investimet në sektorin bankar (rritje e depozitimeve nga kthimi i emigranteve).Ne periudhen 2007-2010, BSH rriti 3 here normen baze te interesit, duke ndikuar keshtu ne oferten monetare, kreditimin dhe normen e inflacionit ne vend. IHD- greke jane 22% (2012 ) të IHD-ve në Shqiperi nga 45 % (2010 ) ose e vleresuar ne  1.2 miliarde euro.Rane ndjeshëm investimet qeveritare  greke në Shqipëri .Eksportet e Shqiperise ndaj Greqise jane ulur, po ashtu dhe importet.Ne kushtet e krizes kompanite greke kane me pak burime financiare ne dispozicion per te investuar ne Shqiperi . Rënia e ritmeve të rritjes ekonomike në Greqi rrit papunësinë dhe varfërinë, e cila prek edhe emigrantët shqiptarë . Në bankat në Greqi janë miliarda euro kursime te shqiptarëve, të cilat duhet të mbrohen nga inflacionet e larta.Rritja e ndjeshme e taksave ne Greqi do beje me të vështire qëndrimin e emigranteve në Greqi.Kthimi masiv i emigrantëve ne Shqiperi do të sjell vështiresi ne punësim. Greqia behet kercenuese per: Spanjen, Portugaline, Italine etj. Në rast falimenti, sistemi bankar europian do të duhet të rikapitalizohet.     Gjermania dhe Franca mund ta përballojnë rikapitalizimin e bankave të tyre me buxhetet e veta, por vendet e tjera ndoshta do të duhet të kërkojnë ndihmë jashtë vendit.   Ndikim ka mbi monedhen euro, kredite ne pjesen me te madhe jane ne      euro, investimet kryesore jane ne euro.   Nga 2010, Greqia ka përfituar nga “trojka” 270 miliardë euro.   “Kemi marrë vendimin t’i përkasim  një bashkimi monetar.Ky është një vendim jo vetëm monetar,  por edhe politik, do të ishte katastrofike nëse i thoshnim një vendi    që ka vendosur të jetë bashkë me ne  se nuk të duam më” -deklaroi Merkel.   në një intervistë  për rrjetin televiziv BBC.