Rozi Theohari – Page 4 – Dielli

VAÇJA JONE

February 6, 2014 by dgreca

NGA ROZI THEOHARI/ Boston/

Kur familja ime u shpërngul nga qyteti i Korçës për t’u vendosur përfundimisht në Tiranë, gjatë paketimit të plaçkave, palosa me kujdes dhe kostumin e korit, bluzën e bardhë dhe fundin blu. Kostumi do të më duhej në gjimnazin “Qemal Stafa” të Tiranës, ku u regjistrova në të njëjtën klasë me Vaçe Zelën dhe këndova në të njëjtin kor bashkë me të.

Ishin ditët e “etheve” për përgatitjen e festës më të rëndësishme artistike të çdo viti në kryeqytet, ”Mbrëmja e miqësisë shqiptaro- sovietike.
“Dirigjenti i korit të gjimnazit (nuk ia mbaj mend emrin) ishte një anetari korit të Teatrit të Operes.
Ai punonte me zell, preokupim e këmbëngulje, për të përgatitur një kor me dinjitet artisitik, për t’i shërbyer si sfond e njëkohësisht për t’u shkrirë e bërë njësh me zërin melodioz të solistes sonë, Vaçe Zelës.
I pakënaqur nga kori ekzistues, shkoi me durim klasë më klasë, per te dëgjuar e provuar zërat e nxënësve. Midis të tjerëve u veçova dhe unë, mbasi kisha kohë që këndoja në korin e “Shtëpise së Pionierit”, në qytetin e lindjes.
Nuk do ta harroj ditën e parë të provave të korit. Aty e njoha Vaçen, para se ta njihja në klasë. Ajo hyri në sallë me të ecurin e saj të lehtë, e thjeshtë dhe gazmore. Ndërkaq ne ishim lodhur e ngjirur se përsërituri këngën, ndërsa dirigjentit i rridhnin djersët faqeve. Ai e ftonte Vaçen para korit vetëm kur ishte i bindur se kënga ishte përvetësuar mirë dhe ne këndonim të gjithë në një kohë e të përqendruar. Këngët zakonisht ishin zgjedhur të gjitha nga repertoret e republikave sovietike dhe ne, po ashtu, duhet t’i këndonim dhe interpretonim duke imituar koret e famshme ruse.
Kishin mbetur vetëm dy javë nga dita e koncertit të madh.
Si për dreq, atë javë ra një grip i rëndë në Tiranë, që përfshiu të madh e të vogël. Vaçja u sëmur si gjithë të tjerët, saqë nuk mund të nxirrte një tingull nga gryka. Preokupim i madh i dirigjentit, i nxënësve e mësuesve të gjimnazit, deri tek prindërit tanë.
Gjyshja ime, që thurte me shtiza një palë çorape të leshta, më tha: “Bija e nënës, shpjerja Vaçes t’i mbathë t’i rrinë këmbët ngrohtë. Ajo fle në konvikt, s’e ka familjen të kujdeset për të”.
Por për Vaçen kujdeseshin të gjithë. Mësuesit e këshilluan të rrinte brenda e të mos vinte në shkollë. Mësimet e mbetura, ia shpjegonin shoqet, të cilat nuk harronin ta mbështillnin me shallë e mbulesë, sa ia merrnin frymën. Çdo mëngjes, kur vinin konviktorët në shkollë, i pyesnim me shqetësim, “A i erdhi zeri Vaçes?” Së fundi, ato na sollën lajmin e gëzuar: “Vaçja është në formë!”
Ora tetë e një mbrëmjeje të ngrohtë prilli. Salla e madhe e Teatrit gumëzhinte nga zërat e të qeshurat e të ftuarve dhe tingujt e provave të orkestrantëve. Ne rrinim të ngrirë prapa perdes së kuqe, të kadifenjte. Në shkallëzat e skenës qëndronim gatitu, njëri pas tjetrit katër rreshta koristësh, dy të parat me vajza, dy të fundit me djem. Të veshur bardhë e blu e të ndarë në tri zëra. Unë isha në zërin e parë, në rreshtin e parë, nga ku e dëgjoja më pranë zëëmblen Vaçe. Ishte vendosur që kori i gjimnazit tonë të hapte mbrëmjen artistike. Sigurisht, merita ishte e zërit të Vaçes. Ne të tjerët ishim përfituesit, por edhe përgjegjësit, për të mos e turpëruar këngëtaren dhe shoqen tonë.
Në sallë ra përnjëherë qetësia. Sapo kishin ardhur përsonalitetet e larta të vendit, delegacionet e ftuara sovjetike dhe perfaqësitë e ambasadave të Tiranës. Zemra sa s’po na dilte nga kraharori, mbushur me emocione të forta. Përpara nesh, në qendër të gjysmërrethit të skenës qëndronte Vaçia, veshur me një bluzë ta bardhë e fund të zi, me trupin e hollë si llastar, me një buzëqeshje të lehtë nderur mbi fytyrë. Ishte e qetë dhe here pas here kthente kokën nga ne të na jepte zemër.
Kur u hap perdja, një kor duartrokitjesh sikur na solli në vehte e morëm frymë lirisht. Vaçia, bëri dy hapa para, bashkoi duart prapa dhe ia përkuli pak kokën publikut. Përsëri duartrokitje dhe më pas mbizotëroi një heshtje e thellë. Orkestra filloi melodinë e refrenit të këngës ukrainase “ Lumi i Dnieprit.”
Dirigjenti na i rrotulloi sytë përnjimend, pastaj me levizjen e dorës së tij të majtë i dha shenjë Vaçes të fillonte.
Një zë i butë, fluid, me intonacione të gjata, duke u ngritur lart note pas note, një gjerësi frymëmarrjeje. Mua më ka mbetur e fiksuar si një mrekulli, një marramenth, një hon dallgësh, që ta rrëmbente shpirtin e ta përplaste lehtë në brigjet e lumit. Ky ishte zëri i Vaçes atë mbrëmje dhe fjalët e këngës së saj:
Ja si buçet ky Dnjepr’ i gjerë/ Dafinen era e përkund/ Dhe dallgët i çon si mal i lartë/ I hedh përpjetë e prapë i ul.
Dy vargjet e fundit, refrenin, e përsërisnim ne, kori, duke lëkundur lehtë trupat tanë, të katër rrjeshtat e bluzave të bardha, në drejtime të kundërta, për të dhënë imazhin e dallgëve. Megjithëse këtë lumë nuk e kishim parë kurrë, oshëtimën, bukurinë dhe madhështinë e tij e ndienim dhe e përjetonim në vokalin e papërseritshëm të shoqes sonë të klasës.
Kur Vaçja filloi të këndonte strofën e dytë: Tej në katund të gjithë flenë/ Kudo qetësia mbretëron…/ Në sallë mbretëronte qetësia. Njerëzit rrinin të magjepsur dhe të hipnotizuar nga zëri i një vajze të talentuar 15-vjeçare. Në fytyrën e rusëve dallohej habia e adhurimi, ndërsa në atë të udhëheqësve, krenaria. Në sytë e prindërve tanë shkëlqenin lotët… lexohej gëzimi i papërmbajtur.
Së fundi, duartrokitjet e gjata e të merituara për Vaçen, na sollën përsëri në vete, në atë realitet të bukur, ku ndiheshim krenarë që ne ishim e do të mbeteshim shoqet e shokët e saj.
Dhe kjo është sa prekëse aq dhe e vërtetë. Ne ishim e mbetëm ndër shoqet e shokët më të mirë të saj. Me kalimin e viteve, ne u shkolluam, fituam nga një profesion dhe u bëmë dikush mjek, dikush fizikan, jurist, gazetar, shkrimtar, pedagog, inxhinier, studiues etj. Ishim një buqetë e këndshme shokësh e shoqesh, por Vaçja dallonte si një trëndafil i kuq i bukur në krye të kësaj buqete. Vaçja këndoi ne të gjitha skenat e Shqipërisë dhe jashtë saj, dashuroi shokun e jetës, u martua me të e lindi një vajzë të bukur (së cilës i këndoi këngën e femijës së parë), mori kudo qindra mijë duartrokitje dhe përgëzime, fitoi tituj e çmime. Ajo kthehej çdo vit, e thjeshtë dhe e dashur, në vatrën e ngrohtë të shoqërisë së gjimnazit. U krijua një rit, që vazhdoi gjatë, takimi vit për vit me ishgjimnazistët në mjediset familiare, në shtëpitë e njëri-tjetrit.
Merret vesh se sa lumturoheshim kur shihnim Vaçen të shfaqej në derë. Përqafime, shtrëngime duarsh, këngë e humor pa mbarim nga jeta e shkollës dhe jeta e mëvonshme e çdo njerit.
Vaçen e vinim në krye të tryezes, të degjonim zërin e saj në këngë e biseda të ngrohta miqësore. Ajo rrallë këndonte. “Më lini,- thoshte,- të çlodhem, këtu kam ardhur të çmallem e të argëtohem, jo të këndoj.” Ndërsa s’përtonte të imitonte, si dikur, zërin e disa mësueseve, gjatë spjegimit të mësimit dhe replikat, ndonjëherë jo te këndshme që këmbenin me nxënësit.
Kalonim kështu së bashku orë të gjata gazmore.
Më kujtohet, festonim dhjetëvjetorin e mbarimit te gjimnazit në familjen e doktoreshës Adelina Mazreku, një nga nxënëset e shkëlqyera të klasës sonë. Babai i saj, komentatori i njohur i futbollit Andon Mazreku, bashkë me të shoqen, gatuan një darkë të bollshme e të shijshme. Por ajo që nuk harrohet, ishte pritja e kujdesi i tyre prindëror që treguan për secilin, megjithëse shumë nga ne ishim bërë tashmë prindër.
Aty nga ora dy e natës gjithë grupi, me Vaçen përpara, dolëm në bulevard dhe u drejtuam nga ndërtesa e ish-gjimnazit “Qemal Stafa”, të kthyer në hotel. U rreshtuam para derës, sipas klasave paralele të dikurshme e filluam të këndonim këngët ruse të korit.
Në atë kohë, pushtetarët drejtues të shtetit i kishin prishur marrëdheniet me sovjetikët dhe këngët ruse ishin të ndaluara. Dritat u hapën në të gjitha dhomat e hotelit dhe bujtësit dolën në dritare duke bërtitur e sharë. Sikur ta dinin ata të varfër se aty poshtë tyre ndodhej e këndonte Vaçe Zela, do të kishin brohoritur e duartrokitur.
Kur ia tregoja gjyshes këto peripeci, ajo më lutej t’ia çoja Vaçen për vizitë në shtëpi, si dikur, kur vinim me shoqet e gjimnazit.
“Vaçen e kërkojnë gjithë shqiptarët për vizitë, -i thosha- s’do t’i mjaftonin një mijë vjet” “Po të kam rixha, – më lutej ajo,- kur të llafosesh me Vaçen, i thuaj se ato këngët e saj po ma shtojnë ymrin. I thuaj se atë zërin e ëmbël si bilbil ia ka dërguar perëndia në shpirt, jo sikur e ka të sajin!”
Muajt e vitet kalonin dhe Vaçen e shihnim më rrallë në takimet tona të shumëpritura. Shpesh, na dërgonte përshëndetje me telefon ose me shoqet që e vizitonin, duke na kërkuar të falur, se ndodhej nëpër turne brenda e jashtë vendit.
Nga fundi i viteve 80-të i shkova për vizitë në shtëpi. Me gjithë gëzimin që iu shfaq në fytyrë për takimin e papritur, mbas një kohe të gjatë, m’u duk se një hije trishtimi fshihej pas syve të saj kafe të çelur.
“Do të dal në pension”,- tha, pasi u ulëm në kolltukun e kuzhinës.
“Ti je në kulmin e lulëzimit!”- thirra unë.
“Ndoshta do të jetë më mirë për mua tani, që jam e sëmurë”,- foli ajo qetësisht duke vendosur në kasetofon një kasetë me këngë kosovare. “Ata i pëlqejnë këngët e mia dhe unë i pëlqej të tyret!”- buzëqeshi me ngrohtësinë që e karakterizon gjithmonë.
Kjo ishte hera e fundit, që u takova me Vaçen para se të nisesha për në Amerikë. Vite më vonë, mora vesh se dhe shumë shoqe e shokë të gjimnazit ndoqën rrugën pa kthim, larg vendlindjes. Vaçia, shoqja jonë shpirtëmbël, po ashtu ndodhet jashtë vendlindjes. Ajo buqeta e bukur e shoqërisë sonë, për t’u pasur zili, tashmë është shkartisur. Na kanë mbetur vetëm kujtimet.
Kujtime që shoqja jonë e gjimnazit Violeta Librazhdi i ka hedhur në librin e saj botuar kohët e fundit “E papërsëritshmja Vaçe Zela.”
“Të njohësh nga afër artistët e shquar të kombit tënd është një rastësi që nuk u ndodh të gjithëve, ndaj unë e ndiej si detyrim për t’u dëshmuar të tjerëve ato që di për rininë e artistes së shquar,”- thotë autorja.
Na kanë mbetur vetëm kujtimet dhe…urimet.
E dashur Vaçe! Nga Bostoni i largët i Nolit, i Konicës dhe i mijëra shqiptaro-amerikanëve, të dërgojmë përshëndetjet tona!
BOSTON, 2005

SURPRIZAT E PARA TË EMIGRANTIT

February 3, 2014 by dgreca

Nga Rozi Theohari, Boston/

Qëkurse korçari Nikolla Kristofori, emigranti i pare shqiptar në Amerikë, siç thuhet, kapërceu Atlantikun me 1886, pas vitit 1900 emigrimi përtej oqeanit u bë modë. Kjo “rrjedhë emigruese” e pandërprerë prej më se njëqind e ca vjetësh, vazhdon deri në ditët tona e, si duket, edhe në të ardhmen, me refrenin e përsëritur:

“Mora rrugën për Janinë—

”Mora vizën për Amerikë…”

“Nëno, do nisem për në kurbet,

Çupën e djalin të m’i kesh kujdes…”

Këto vargje njëqindecavjeçare janë aktuale edhe sot. Për më tepër, emigrimi i sotëm është një “rrugëtim historik” duke e lënë atdheun në dekadën e një epresioni të madh shpirtëror.

Largohen jetë njerëzish duke marrë me vete dhembjet e tyre.Çdo familje e ardhur në Amerikë është “një qelizë jete” e shkëputur nga trungu i atdheut dhe e mbjellë apo e shartuar në një terren në kushte krejt të ndryshme. Dikur, as e fantazonim këtë shtegtim të largët përtej oqeanit, fillimin e jetës së re mes përballjesh të paparashikuara e mes shumë të papriturash, lufta për ekzistence në vorbullën perëndimore.

Shumë të papritura. Duke filluar që nga vetë natyra dhe ndryshimet e motit. Ditën e mbërritjes këtu, me 14 shkurt, ishte një kohë e bukur me diell, kur, papritur, dielli u mbulua nga re të bardha e filloi të binte dëborë e rëndë, e dendur. Na dukej sikur kishim arritur në një planet tjetër. Banorët e Nju-Ingland e quajnë klimën e këtushme “mot i çmendur.” Ja përse e ndieja veten të lodhur e të kapitur atë ditë. Isha mësuar me klimën e butë e të ngrohtë të Tiranës.

Surpriza e dytë ishte takimi dhe biseda me personin e pare amerikan, e cila më la mbresa dhe besoj se njohja me njerëz të rinj është pjesa më interesante e udhëtimit kur ju vini për here të parë në një vend tjetër. Ime mbesë më ftoi të bënim një shëtitje të vogël jashtë, në rrugë, kur vuri re pamjen e trishtuar që kishte marrë fytyra ime atë ditë. Duke shkelur me kujdes në dëborën e shtresëzuar, i ndalem hapat një çast dhe ajo më njohu me fqinjën e saj, Doloresin, një grua zezake e bëshme nga trupi e fytyrëqeshur. Ishte hera e parë në jetën time që toka dorën me një person me lëkurë të zezë. Dora e saj ishte e butë si mëndafsh, ndërsa unë prisja që ajo të ishte e ashpër. Doloresi ishte shumë e sjellshme dhe e kuptoi mirë anglishten time me akcent të dobët.

Ditë më vonë unë dilja nergut tek dera, në kohen kur ajo kthehej nga puna, sepse më pëlqente të bisedoja me të dhe dukej se edhe asaj i pëlqente të mësonte gjëra të reja nga vendi im. Më kujtohet, atë vit kam shkruar dhe poezinë e parë në anglisht të titulluar “Sjellshmëri,” të cilën ia kam kushtuar Doloresit.

Unë toka dorën/ Me një grua lëkurëzezë/ Për herë të parë,në Amerikë/ Unë dallova lot gëzimi/ Në të zezakes fytyrë/ Lotët janë pa ngjyrë/ Për herë të parë, në Amerikë/ Unë dëgjova fjalë/ Nga buzët e negres, Doloresit/ E dukej sikur gjyshja/ Fliste në gojën e së mbesës/ Dëgjova një zezake të fliste pa frikë/ Për herë të parë, në Amerikë.

Surpriza e tretë ishte njëra prej të cilave shumica e amerikanëve e adhurojnë, i përkushtohen më tepër se çdo gjëje tjetër: organizimi dhe festimi i ditëve të kremte, i festive kombëtare ose tradicionale, si dhe i gëzimeve familjare. Mënyra se si ata parapërgatiten shumë kohë më parë (dhe këtu ndihmon media dhe tregtia me reklamat e saj), dekorimi i shtëpise, dërgimi i kartolinave dhe dhuratave, kujdesi i veçante që tregojnë sidomos për argëtimin e fëmijëve, ishin ndër mbresat e para. Dita kur mbërritëm në Boston ishte “Valentine’s Day”-”Dita e Valentinit.” Ishte një mrekulli e habi të vështroje se si dyqanet e shtëpitë ishin zbukuruar me vargje dritash ngjyrangjyra e zemrash të mëdha, të ndritshme e të kuqe. Reklamat në TV s’pushonin së paraqituri dhurata të ndryshme për çdo moshë e gjini, veç kartolinave e luleve që mund të blinte secili sipas dëshirës.Ime mbesë na ftoi të gjithë në shtëpinë e saj për të festuar së toku me ta këtë ditë aq të dashur e të mezipritur nga familjaret dhe çiftet e reja. Unë shkova e gëzova me ta, por në cepat e syve ishin fshehur pikëla loti kur kujtoja “Valentinin” tim, Shqipërinë pa drita, që atë ditë më dukej aq larg…

x x x

Pashkët e para në Amerikë, me sa dukej, nuk do t’i festonim me qengj, mbasi vështirësitë e ditëve të para e kishin ngarkuar trurin me probleme më të mprehta e shqetësuese. Sidoqoftë,duhej menduar edhe për të dielën e festës që po afrohej. U nisa në këmbë drejt “Star Market”, që nuk e kishim larg nga shtëpia.

Më pëlqente të ecja në këmbë në atë ditë të ftohtë prilli. Shtëpitë e vogla e të bardha në të dy anët e rrugës dukej sikur dremitnin akoma nën gjumin dimëror dhe kjo përshtypje të forcohej më tepër tek kaloje midis drurëve skeletorë e të ngrirë, me degët e thara që i lëvizte era, pa gjurmë jete. Me të ftohtit që më kishte hyrë në palcë, u shtua edhe një drithërimë tjetër: më doli nga mendja si i thonin lepurit në anglisht, por u qetësova kur mendova se do ta shihja të shënuar në etiketë, në dyqan. Pse,gjendej lepur në “Star Market?” Asnjë për be. Pse nuk e pëlqekan mishin e lepurit këta amerikanët?! Disa thonë se atyre u vjen keq që ta therin. Nejse, kërkova manaxherin dhe e pyeta: “Ju lutem, kini mishin e kësaj kafshe?” I tregova atij një copë letër ku isha përpjekur të vizatoja një lepur. Por, siç thashë,

ishte shumë ftohtë dhe dora ime e ngrirë kallkan, nuk nxori ndonjë pikturë për të qenë. Për më tepër unë kisha vizatuar vetëm kokën dhe kjo kokë ndryshonte nga koka e një lepuri.

Manaxheri vuri syzet dhe e pa vizatimin për disa minuta. Së fundi filloi të fliste me zë të lartë duke tërhequr vëmendjen e blerësve aty afër: “Madam, më vjen keq, por ne nuk kemi e nuk shesim mish gomari!”

Ky ishte një mësim i mirë për ta marrë kudo me vete fjalorin shqip-anglisht…Më vonë, kur e gjetëm edhe mishin e qengjit edhe të lepurit e ndiem se sa larg i qëndronte shija e mishit të tyre, qengjit dhe lepurit të vendlindjes!… Po ashtu u mësuam me pranverën pa mimoza dhe aromën e tyre dehëse. Drurin e mimozës e kam gjetur vetëm në kopshtet botanike dhe në kopshtin e Shtëpisë së Bardhë në Uashington D.C.

NE DHE ATA

Çdo grup etnik që nuk i kupton mirë dallimet e racave e të grupeve të tjera njerëzore, e quan veten më të mirë nga të tjerët,duke përbuzur origjinën, zhvillimin kulturor e fizik,karakteristikat raciale dhe vlerat sociale të të huajve qe i quan,thjesht, “ata.”

Sipas një miti të fisit të indianëve Ciroki, krijuesi i botës,ashtu siç e imagjinoi njeriun gatoi tri forma prej argjili dhe I futi të tria të piqeshin në furrë. Me padurimin për të admiruar veprën e vet, krijuesi nxori formën e parë nga furra përpara se të ishte pjekur përfundimisht. Atij nuk i pëlqeu pamja tepër e bardhë dhe e zbehtë e njeriut. Ai priti disa çaste dhe nxori nga furra figurën e dytë. Kjo e dyta ishte pjekur plotësisht, kishte marrë ngjyrën e bukur të kuqërremtë. Krijuesi u kënaq kaq shumë pas punës së mirë që kishte nxjerrë nga duart, sa, duke admiruar figurën e dytë, harroi figurën e tretë. Ai u kujtua për të vetëm kur filloi të vinte erë e djegur. E hapi furrën shpejt,por nuk mundi të shpëtonte njeriun e tij të tretë, i cili ishte bërë krejt i zi. U krijuan kështu tri raca njerëzore, që, sipas Cirokeve,raca indiane është natyrale e më e bukura, më e drejta, më e rëndësishmja.

Sigurisht, sot nuk ka shfaqje të etnocentrizmit në Amerikë,mbasi ky shtet në themelet e tij ka vënë lirinë e barazinë e personit edhe sepse dallimet biologjike të racave janë relativisht të parëndësishme. Megjithatë, nuk mund të thuash se s’gjen një njeri në shoqërinë amerikane të mos ketë një dozë të vogël etnocentrizmi, pavarësisht se sa liberal mund të jetë ai. Njerëzit gjithnjë do ta gjejnë një shkak për të mos pëlqyer ose për të nënvleftësuar kulturën e të tjerëve. Kjo duket edhe në mënyrën se si ata i trajtojnë pjesëtarët e familjes ose miqtë, qoftë, thjesht,edhe gjatë shijimit të gjellëve të gatuara prej tyre, kur, pas përtypjes, i përcjellin poshtë me një nënqeshje kinse u pëlqeu,por që në të vërtetë, ndodh e kundërta. Këto aspekte sot pranohen nga të gjithë si të natyrshme, sepse Amerika, e përbërë vazhdimisht nga një numër i madh kombësish, rrit pandërprerë edhe nivelin e civilizimit të shoqërisë.

Emigranti ka droje e zor. Ndodhesh mes njerëzve që flasin e ti nuk i kupton ose, kur ti flet, të tjerët nuk të kuptojnë. Ky fakt i detyron emigrantët shqiptarë, ashtu si dhe gjithë të tjerët,që, në fillim të rrinë më tepër pranë familjeve e bashkatdhetarëve, “të cilët, bukës i thonë “bukë”, e ujit , “ujë,”ku e ndiejnë veten më të sigurt e më të qetë.

Mënyra e jetesës amerikane i befason të posaardhurit në këtë vend; e njëjta gjë ndodh edhe me amerikanët kur vizitojnë një vend tjetër. Njerëzit në botë kanë kultura të ndryshme jetese dhe, doemos, shumë gjëra të vogla, të përditshme, i kryejnë në mënyra nga më të ndryshmet.

Së pari, pamja e jashtme e njerëzve dhe e botës që të rrethon,e huton disi emigrantin. Sheh gra të qethura si burrat e burra që përdorin paruke grash. Thuhet që në Amerikë gjen njerëz që vishen më mirë dhe më keq se në të gjithë botën. Prandaj është e kotë të zgjatesh në këtë aspekt. Por është interesante “jeta e paketuar” që është pjesë e pandarë e skenës së sotme amerikane.

Familjet amerikane ndryshojnë vazhdimisht shtëpitë, mobiljet e pajisjet e tjera të brendshme të banimit, automobilat, stilin e zbukurimit arkitektonik të oborrit, të kopshtit etj. Është,gjithashtu, e habitshme të ndjekësh jetën e përditshme të amerikanit, jetë në lëvizje konstante, pa qetësi e çlodhje. Njerëzit ngasin makinën për 75 ose 100 milje, vetëm që të hanë një darkë bashkë me mikun e tyre ose të ndjekin një ndeshje sportive.

Një ndryshim tjetër mbresëlënës është humbja e lidhjes së qëndrueshme midis pjesëtarëve të familjes amerikane. Në jetën e përditshme është diçka normale të dëgjosh në biseda të flitet për “nënën e gjetur” ose “babanë e gjetur” (njerka ose njerku), “fëmijet e gruas së parë, të gruas së dytë…”, “ish-bashkëshortja ose ish- bashkëshorti”, motër-vëlla “të gjetur” nga martesa e dytë ose e tretë e babait ose nënës, “familje e përzier” etj. Pa përmendur përqindjen e lartë të divorceve si dhe martesat brenda gjinisë. Studenti amerikan e zgjedh kolegjin për të vazhduar studimet mijëra milje larg familjes dhe kjo është krejt normale për të dyja palët.

Mbasi populli amerikan vjen nga shumë kombësi e kultura të ndryshme, është krijuar një rit, një ide e nënkuptuar, që e zbaton dhe e respekton çdo person: “secili shikon punën e vet sipas llogarisë e trurit të vet, në mënyrë të pavarur e të pandikuar nga të tjerët.” Vajzat e djemtë e rinj ndahen shpejt nga prindërit e krijojnë jetën e tyre. Një shoqja ime amerikane ma përmend gjithnjë se në Amerikë nënat i ushqejnë të posalindurit jo me gjirin e tyre, por me qumësht kafshësh.

Prandaj fëmijët rriten pa ndjenja të ngrohta dashurie ndaj prindërve. Ata nuk i duan ata ose i duan vetëm për para.

Sigurisht, kjo është pak e ekzagjeruar, por ka pak të vërtetë në të. Sepse, për pleqtë, as që bëhet fjalë të jetojnë në një familje bashkë me fëmijët. Ai respekt, dashuri e dhembshuri që kemi ne shqiptarët për të moshuarit, ndoshta është ndjenja më e bukur njerëzore që na veçon si popull.

Amerikani nuk ka qejf ta thërrasë tjetrin me “zotni” ose “zonjë”, ca më pak të nderojë kështu të moshuarit. Atij i pëlqen ta thërresë tjetrin thjesht, me emër, sepse kështu i duket vetja më i miqësuar me të tjerët. Madje, nganjëherë edhe bosët kërkojne nga të punësuarit e tyre që t’i thërresin vetëm me emër.

Kështu, ju mund të afroheni shumë shpejt e të bisedoni lirshëm me amerikanët, por kanë një zakon jo të pëlqyeshëm kur të bëjnë shumë pyetje personale: “ku punoni?”, “jeni i martuar?”, “sa fëmijë keni?”, “mosha juaj?” etj.

Për shkak të prejardhjes së ndryshme shoqërore e kulturore,amerikanët zakonisht përdorin “fjalor të vogël” dhe fjalë njërrokëshe p.sh: “O.K.” (mirë), “Hi,” (tungjatjeta), “Bye” (mirupafshim). Në qofte se amerikanit i bën një kompliment ose i thua: “Të lumtë, ke bërë një punë të mirë!”, ai të thotë prerë: “Thanks!” (falemnderit). Kurse ne shqiptaret, në këtë rast, do të thonim: “ Mund ta kisha bërë më mirë, po të…”

Prindërit amerikanë shpesh lindin shumë fëmijë, sepse vazhdon ende tradita e vjetër e familjeve të mëdha. Por në moshën e studentit fëmijët fillojnë e shpërndahen një nga një, familja rrallohet derisa mbeten vetëm prindërit. Ata

“kujtohen” për njëri-tjetrin me “Reunion”, bashkimin e tërë familjes, për ditë festash kombëtare ose në gëzime të rëndësishme familjare.

Amerikanët janë të lejuar të kritikojnë qeverinë e tyre, sepse gëzojnë lirinë e shtypit e të fjalës.Mësuesit amerikanë i inkurajojnë nxënësit e tyre të mendojnë për vetveten, sepse amerikanët e vlerësojnë lart individualizmin.

Amerikanët pëlqejnë e lakmojnë suksesin, prandaj punojnë rëndë që në rini, deri sa arrijnë e plotësojnë “ëndrrën amerikane”, pra, të kenë punë të mirë, shtëpinë e tyre me tërë komfortet, të krijojnë familje të lumtur etj.

Amerikanët pëlqejnë e lakmojnë progresin, shkencën dhe komfortin material. Së fundi, amerikanët vlerësojnë moralin, humanizmin, barazinë, lirinë, demokracinë e patriotizmin.

Flamuri amerikan fillon që tek shtizat mbajtëse e nderuese,vazhdon tek veshmbathjet e lodrat, te zbukurimet e shtëpive,tek batanijet me të cilat mbështillen bebet, deri tek qaforet e qenve etj.

“Të drejtat e njeriut”—është përparësia amerikane që reflekton vlerat amerikane, politikën dhe historinë. Pasuria kolosale e Amerikës është e bazuar “mbi mobilizimin e përgjithshëm, punën e jashtëzakonshme dhe përkushtimin e

zjarrtë atdhetar.” Ja përse shprehja “God bless Amerika” (Zoti e bekoftë Amerikën), përdoret rëndom nga besimtarët,studentët, poetët e këngëtarët, gazetarët, aty dhe nga vetë presidenti i vendit.

Pra, për emigrantët shqiptarë, moda dhe idetë gjithëfarë llojesh amerikane, si dhe kontakti, afrimi e shoqërimi me banorët e këtij kontinenti të ri, sjellin gjithnjë konfuzion e droje, por me kalimin e kohës ata mësohen nga pak me këto surpriza, gjë që tregon se po fillojnë një jetë të re në USA. Dhe kjo jetë fillon kur ata e përdorin më rrallë shumësin e dy përemrave vetorë “ne” dhe “ata”.

IDENTITETI I RI

Sidoqoftë, emigrantët shqiptarë ndihen të pakënaqur kur përballohen me vështirësitë e anglishtes dhe të punësimit, me izolimin social e kulturor të jetës së tyre. Në këtë fazë kritike disa nga ata që nuk rezistojnë dot, vendosin të kthehen prapë në atdhe. Por shumica e tyre i kundërvihen rrezikut, i cili i shton mjetet e qëndresës njerëzore. Pavarësisht nga vështirësitë, me vullnet e këmbëngulje ata kërkojnë rrugëdalje duke pranuar të punojnë edhe në vende pune me nivel më të ulët nga profesioni ose arsimi që ata kanë. Me të ardhurat e pakta krijojnë një jetë modeste me kërkesa minimale si për veten e tyre, edhe për familjet. Në këtë fazë emigrantët e ndiejnë veten në rrugën e kalimit nga të huaj në qytetarë vendës. Sa më shumë shkurtohet kjo rrugë në kohë, aq më tepër emigranti i afrohet asimilimit brenda shoqërisë amerikane, duke krijuar identitetin e ri.

Për një emigrant shqiptar, marrja e identitetit të ri: “shqiptaro-amerikan” (ose për një italian “italiano-amerikan”), riafirmon identitetin dykulturor e dygjuhësor, të dyja origjinat e kombësive, si dhe nënshtetësinë e tij të re. Madje, edhe në identitetin e ri, emigranti duhet të kalojë shumë stazhe të gjata deri sa të arrijë fazën më të lartë. Gjatë kësaj kohe shqiptari është i rrethuar dhe përplaset me dy lloj kulturash: e para, e pranueshme, ajo e rrethit familjar, ku gjuha e folur, gatimi e mënyra e jetesës janë shqiptare dhe, e dyta, deri diku e papranueshme, ajo e vendit të punës ose e shkollës, ku gjithsecili ndeshet me vështirësitë e komunikimit, të disiplinës dhe me shumë komplekse të tjera, disa prej të cilave veprojnë negativisht mbi shpirtin e prekshëm të emigrantit. Diku, thellë zemrës dhe vetëdijes së tij, është tkurrur për gjithnjë e gjallon…gjallon kujtimi, meraku dhe ndjenja e dashurisë për vendlindjen, për njerëzit e thjeshtë e të varfër.

Dikur shkrova vjershën “Imigranti”, në anglisht:

Dy sy këtu,

Dy sy atje,

Në vendlindje.

imigrantët

Nuk kanë pesë,

Por dhjetë shqisa.

Njëra pjesë e zemrës së tyre

Rrjedh gjak,

Tjetra—lot.

Amerikanë,

Në kini pranë

Një kamboxhian

Apo një kolumbian,

Mos i quani “hutaqë!”

Çoroditja e tyre është reale

Duke jetuar në “dubël vizione”

Ditë e net…

Ngadhënjyes të “ëndrrës amerikane.”

Për një vietnamez

Grataçielet

Shëmbëllejnë me tempullin Budist;

Për shqiptarin—imagjinim

I malit të lartë me dëborë.

Pak ngroh ky diell për imigrantin e gjorë.

Ju lutem, ju lutem, zëvendësojeni këtë ftohtësirë

Me fjalën tuaj të ngrohtë e të mirë:

Welcome!

Mire se vini!

Amerika gjithnjë i ka mirëpritur emigrantët. Prandaj ata e quajnë këtë vend gjigant atdheun e tyre të dytë. Presidenti Bush ka thënë: “Një nga arsyet themelore që Amerika u bë një fuqi e madhe në shekullin e njëzetë, ishte se ajo ka mirëpritur talentin, karakterin dhe patriotizmin e familjeve të emigrantëve… Ata kanë sjellë në Amerikë vlerat e besimit te Zoti, dashurinë për familjen, punën e vështirë dhe vetëbesimin—vlerat që na kanë bërë një komb të madh…”

NJË ZË VIOLINE NË NJU-ENGLAND

January 18, 2014 by dgreca

Nga Orkestra Profesioniste e Bukureshtit në orkestrën e Konservatorit të Bostonit/

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

Ajo quhej Etleva. Sapo kishte mbushur pesë vjeç, prindërit e dërguan në një nga kopshtet e fëmijëve të Tiranës. Veshur me përparësen e bardhë, si flutur, kur kthehej nga kopshti, nuk vraponte drejt e në shtëpi. Një mur e ndante oborrin e saj nga ndërtesa e Ansamblit të Ushtrisë . Vogëlushja mbështeste duart e vogla tek xhami I dritares dhe ndiqte provat e orkestrës, me sytë e mbërthyer tek violinat. Rrinte aty çaste të tëra, pa lëvizur, deri sa vinte e merrte e ëma. Duke imituar violinistët, Etleva përdorte dy shkopinj të vegjël me të cilët luante tërë kënaqësi, duke dhënë “koncert” para pjesëtarëve të familjes. Ky ishte dhe shkaku që prindërit I blenë si dhuratë një violinë të vogël. Etleva i hodhi tej kukullat, mbasi violina tashmë ishte loja e saj më e parapëlqyer.

Kur bisedon sot me Etleva Himen, një vajzë tërheqëse e simpatike, tashmë violiniste e kompletuar dhe e afirmuar, ajo buzëqesh përmallshëm duke kujtuar gëzimin e madh të violinës së saj të parë. “Qysh e mitur, – thotë ajo, – fillova të merrja mësime violine nga profesori im i parë, violinisti i Ansamblit të Ushtrisë , Shkëlqim Tafaj. Unë ndjehem krenare sepse e fillova me një pjesë të vogël, të thjeshtë të Moxartit, me të cilën u paraqita edhe në konkurs për t’u regjistruar në klasën e parë fillore të shkollës së muzikës “Kongresi i Përmetit.” Dhe ajo kujton me respekt mësueset e kësaj shkolle Iliriana Sherri dhe Florinda Klimi.

Në moshën 8 vjeç, në solo-violinë, Etleva fitoi çmimin “Nxënësi më i mirë i vitit.” Në shkollën 8-vjeçare u dallua jo vetëm për rezultate të shkëlqyera në mësimin e violinës, por fitoi çmime edhe në “Olimpiadën e matematikës” në shkallë rrethi e republike. Prej vitit 1991’- 95 Etleva vazhdoi Liceun Artistik “Jordan Misja” në Tiranë. Gjatë kësaj kohe ka marrë pjesë në programet e Radio-Televizionit si dhe në aktivitetet vjetore të festivaleve në RT. Në maj 1988 Etleva ishte fituesja e çmimit të tretë kombëtar për interpretuesit më të mirë. Gjithashtu ka qenë tri herë fituese e konkurseve kombëtare për muzikën e të rinjve. Gjatë kohës që ka vazhduar Liceun Artistik, ka qenë pjesëtare e orkestrës me të cilën ka dhënë shfaqje në koncerte jashtë vendit si në Itali e në Greqi, ku ajo ka interpretuar si soliste dhe koncertmaester. Liceun Artistik ajo e mbaroi me çmimin “Studenti më i mirë i vitit” në degën e violinës, të letërsisë dhe bazave të përgjithshme të muzikës. Këtë e arriti në sajë të vullnetit të saj të pamposhtur për të studiuar me këmbëngulje e pa ndier lodhje dhe të kujdesit e të dashurisë së mësueses Proletare Skënderi, të cilën Etleva nuk e harron kurrë.

Mbas mbarimit me sukses të liceut Etleva fitoi një burse studimi nga Universiteti i Muzikës i Bukureshtit, Rumani, në vitin 1998 deri 2000. E nderuar për aktivitetin e saj muzikor në Rumani, ajo ishte pjesëmarrëse e orkestrës së shkollës si dhe anëtare e Orkestrës Profesioniste të Bukureshtit. Ajo mori pjesë me dinjitet artistik në “Moxart Festival” në Bukuresht me 1998. Në Bukuresht, gjithashtu, ishte mësuese e violinës në shkollën e mesme të muzikës.

Por ëndrra që nuk e linte të qetë, ishte dëshira e saj për të studiuar në Amerikë, vendi i mundësive të mëdha për talented e mëdha. Ajo e pati këtë fat dhe në vitin 2000 erdhi në Amerikë me visa-student; u regjistrua në Konservatorin e Bostonit, ku menjëherë u bë anëtare e orkestrës së këtij konservatori, me një gradë të lartë vlerësuese 3,67. Prej asaj dite ajo ka interpretuar në një numër të madh koncertesh brenda e jashtë universitetit, si soliste. Po ashtu, si pjesëmarrëse në grupin “Muzikë dhome”, ka marrë pjesë në “Festivalin e muzikës së dhomës” në vitin 2001 e 2002.

Në të njëjtën kohë, me zotësinë dhe përpjekjet e saj Etleva arriti të fitonte një vend në Orkestrën Simfonike të shtetit të

Vermontit, Mass, gjatë një dëgjimi-provë në verën e vitit 2002.

Nju—Englandi hapi dyert për talentin e saj. Qysh atëherë ajo është pjesëmarrëse korrekte duke luajtur në violinë rregullisht

si anëtare e orkestrës dhe në qershor të këtij viti ajo do të nënshkruajë kontratën për të punuar me kohë të plotë në

këtë orkestër. Ajo qëndron gjithnjë e para në listën e kandidatëve që kanë marrë pjesë në konkurs. Ja ç’thotë Eleanor

Longu, manaxherja e Orkestrës Simfonike të Vermontit: “Etleva shkon gjithmonë në rritje dhe përsosmëri, është një muzikante

e mrekullueshme dhe shumë serioze në karrierën e saj profesionale. Te lokalizuar relativisht larg nga qendra e muzikës

metropolitane, ne ndjehemi me fat që një kalibër i tillë i lartë i violinës, si Etleva, të bashkëpunojë me ne.” Dhe në fakt, çdo

pjesëmarrës i orkestrës e vlerëson kontributin muzikor të Etlevës si anëtare e denjë e orkestrës së Vermontit. Për më tepër, në

shtetin rural të Vermontit, që ndodhet në kufi me Kanadanë, Orkestra Simfonike gjithnjë vjen duke u shkurtuar në numrin

e orkestrantëve të saj duke zgjedhur muzikantë me standarte të larta profesionale. Një ndër ta është dhe violinistja shqiptare,

Etleva Hima. Prandaj nuk është e rastit që violinisti solist, i famshmi Jaime Laredo, drejtori dhe dirigjenti muzikor i kësaj

orkestre, ka pranuar të planifikojë disa sesione konsultimi me violinisten Etleva, që është një nder i rrallë. Kjo vërteton

vlerësimin e lartë që ka drejtori muzikor për interpretimin, përkushtimin dhe potencialin muzikor të Etlevës.

Tre vitet e fundit Etleva ka qenë anëtare e Orkestrës Simfonike “The Claflin Hill,” në Boston, ku ajo interpreton si

të tjerët, me kapacitetin profesional të violinistit, megjithëse ka qenë një “visa-student” në Amerikë. Si anëtare e kësaj orkestre,

e cila prezanton muzikën e lartë simfonike të të gjithë botës, Etleva ka marrë pjesë në shumë koncerte në të gjithë rajonin

Metrowst të Bostonit. Paul Surapine, drejtori ekzekutiv dhe artistik i Orkestrës Simfonike, “The Claflin Hill” thotë për

Etlevën: “Zonjusha Hima është “first call” musician— muzikantja më e përsosur në orkestrën tonë. Megjithëse është

duke kompletuar një kurs të vështirë e të mundimshëm në studimet e saj muzikore në Boston, ajo asnjëherë nuk është

shkëputur nga detyrimet e orkestrës “The Claflin Hill” duke punuar me dinjitet artistik e profesional në seksionin e violinave

të orkestrës, ku marrin pjesë violinistët më të shkëlqyer të Nju- Englandit…Ajo është një “pasuri,” një “kapital” i organizatës

sonë dhe plotëson të gjitha cilësitë dhe besimet mbi të cilat është ngritur e qëndron kombi ynë. Ajo erdhi në Amerikë të ndërtojë

një jetë të re, të punojë e të realizojë ëndrrat e saj dhe të kontribuojë për një “botë të re.” Etleva Hima është lindur në Europën

Lindore, por unë jam krenar ta quaj atë një amerikane.”

Etleva është një vajzë shumë energjike dhe muzikante e fokusuar. Me muzikën e saj ajo sjell standartet më të larta të

ekzekutimit duke u shkrirë njësh shpirti i saj me instrumentin e violinës. Ajo është gjithashtu një vajzë e mrekullueshme, e

shoqërueshme dhe e dhembshur me kolegët e saj amerikanë, duke ndarë me ta gëzimet ose vështirësitë e profesionit.

Profesoresha e violinës Cora Cooper, në Universitetin Kanzas, ndien kënaqësinë që ka punuar profesionalisht me Etlevën dhe

ka mbresat e përshtypjet më të mira për aftësitë e jashtëzakonshme të Etlevës si violiniste dhe si muzikante. Cora

pohon se violina e Etlevës qëndron mbi të tjerat. Etleva interpreton me nivel të lartë artisitik, ajo punon shumë e

parapërgatitet simbas kalibrit më të lartë të interpretimit. Sipas saj, Etleva i ka të gjitha mundësitë për t’u aktivizuar si violiniste

soliste dhe për t’u shkrirë në harmoni e në unitet së bashku me veglat e tjera të orkestrës. “Unë jam e sigurt, – thote Cora, – se

Etleva zotëron kapacitetin e duhur, tashmë të plotësuar, për të interpretuar si solo-violinë. Teknika e saj ka arritur në shkallën

e parë; ajo “prodhon” tone të pasura e të ngrohta. Dhe ajo që është më e rëndësishmja është zëri individual me të cilin ajo

luan në violinë. Interpretimi i saj është personal, prekës dhe stilistikisht i pëlqyeshëm. Kur dëgjova interpretimin e “Concerto

in A major” të Moxartit, dëshiroja të kisha mundësinë ta regjistroja atë…Etleva e ka dhuratë aftësinë për të luajtur

muzikë gjallëruese, ndezëse. Në të njëjtën kohë, zonjusha Hima është e barabartë në stil dhe në teknikë me standartet e arritura

në periudhën e romantizmit e të barokut.”

Përveç aftësive të saj të jashtëzakonshme në repertorin standart të violinës, Etleva është e interesuar edhe për artin

muzikor e folklorik të vendlindjes së saj, Shqipërisë. Ajo studion e bën kërkime në këtë fushë dhe më informon se duke punuar me

një dirigjent orkestre në Boston, dha koncert me një pjesë nga repertori i muzikës shqiptare në sezonin 2003-2004.

Shumë shqiptaro-amerikanë të Bostonit ndoqën me interes koncertet e violinistes shqiptare në dy recitalet e saj në Boston e në Franklin, Mass.

Ja ç’thotë për të Artisti i merituar Xhoni Athanasi: “ Kam kënduar në një koncert i shoqëruar nga Etleva. Gjithashtu e

kam dëgjuar interpretimin e saj solo në një koncert-provimi ku ajo luajti shumë mirë. Etleva është një vajzë e talentuar dhe

me të dhëna muzikore. Ajo ka teknikë shumë të avancuar, punon me një disiplinë artistike të veçantë. Është studioze,

ç’ka e kërkon instrumenti i violinës. Në repertorin e saj ka vepra nga më të rëndësishmet dhe unë jam i sigurt se Etleva është një

violiniste soliste me perspektivë.”

Jeta e përditshme e violinistes së shquar është e mbushur me data koncertesh, provash, udhëtimesh, studimesh e, veç

këtyre, ajo jep mësim violine në disa shkolla në zonën e Bostonit: në North Benet St. School—shkollë profesionale e violinës, në

Franklin School of Performing Arts—shkolla më e madhe e artit në atë mjedis, me 1500 studente, ne studion private

LexiMusic etj. Studentët e saj janë amerikanë, që nga fëmijët e vegjël deri në moshat më të rritura, me nivele të ndryshme

përgatitjeje. Cilësia e lartë e mësimdhënies e bën atë shumë të kërkuar nga shkollat e muzikës dhe ajo nuk bën asnjë refuzim.

“Megjithëse jam shumë e ngarkuar,—pohon Etleva,—këtu në Amerikë me pëlqen, këtu ndihem mirë. Ia kam krijuar vetes

atë lloj relacioni me kolegët e mi amerikanë, sa, kudo e kurdoherë ndiej ndihmën e përkrahjen e tyre. Po ashtu, ndiej

mbështetje e dashuri nga familja ime që banon bashkë me mua në qytetin e Somervillit, Mass.”

Në sesionin 2003-2004 Etleva dha një koncert solo-violinë së bashku me “Boston Virtuosi Orçestra.” Po ashtu, soloviolinë,

një tjetër koncert me “Claflin Hill Symphony Orkestra (Milford, MA) dhe “Franklin Performing Art Company”

(Franklin, MA.)Kjo është ajo Etleva e vogël e dikurshme me përparëse të bardhë që sot vesh fustane të zeza, të rënda, në koncertet e saj dinjitoze. Zëri i violinës së saj ka pushtuar sallat luksoze të teatrove më në zë të Nju- Englandit, nesër ndoshta ato të Nju-

Jorkut, Amerikës e më larg.

VIOLINA E KUQE

Violinistja Etleva Hima e quajti koncertin e saj “Violina e kuqe.” Ajo luajti si soliste në fillim të nëntorit 2003 në recitalin

e saj special në Seully Hall të Konservatorit të Bostonit.” Këtë titull nuk e kam huajtur nga filmi me të njëjtin emër,” – thotë

ajo. – “Unë dua të interpretoj muzikë nga Shqipëria, të sjell dhe të ndriçoj një pjesë të kulturës muzikore të vendit tim.”

Ajo ua kushtoi koncertin e saj festave të mëdha të nëntorit. Prandaj gjysma e sallës së koncertit ishte plot me shqiptarë.

Mes tyre ishin të pranishme disa familje me origjinë nga Çamëria, të ftuar nga Etleva, e cila edhe ajo prindërit i ka nga

Çamëria. Violina e Etleves qan për tragjedinë çame, tragjedi e trashëguar gjak pas gjaku.

Repertori i violinistes ishte i pasur me sonata për violinë solo nga Bahu, sonata për violinë e piano nga kompozitori shqiptar

Çesk Zadeja, sonata nr.10 për violinë e piano, opus 96, e Bethovenit etj. Ajo u shoqërua në piano nga pianisti Skot Nikolas.

Në koncertin e saj Hima luajti me një nivel të lartë.

Përzgjedhja e programit që përfshinte vepra nga periudha barok e klasicizmi dhe muzika moderne shqiptare, kërkonte

në të njëjtën kohë një gamë të gjerë cilësish, të cilat u panë në interpretimin e violinistes shqiptare. Në mes tyre spikatën

kapaciteti teknik për të cilin violinistja ka punuar gjatë në vite si dhe dimensioni e bukuria e tonit violinistik. Te dëgjuesit në

sallë mesazhi muzikor erdhi i plotë dhe me raportin e duhur tingëllor me pianistin. Gjithashtu Etleva ka një frazim të bukur

e origjinal në interpretim, si dhe motivacion të plotë gjatë interpretimit skenik. Me fustanin e saj të kuq elegant dhe

lëvizjen energjike të trupit, të duarve e të gishtrinjve, ajo i ngjante një lulëkuqeje që e lëkund era e freskët pranverore. E

ulur pranë nënës së saj, unë dëgjoja herë pas here psherëtima.

Ajo ndihej e lumtur e krenare për vajzën e saj.Hima kishte zgjedhur për në fund të programit, koncert për violinë e piano të kompozitorit shqiptar Pjetër Gaci. Ajo është shumë e interesuar dhe interpreton të dy llojet e muzikës shqiptare, popullore dhe klasike.

Pyeta violinistin e dëgjuar shqiptar Lorenc Radovani, i pranishëm në sallën e koncertit, për përshtypjet rreth recitalit të Etleves.

“Recitali i violinistes Hima dhe pianistit Nikolas, – tha ai, – më bëri të përjetoj ndoshta një ndër aspektet më të arrira të

botës shqiptare – artin. Kjo është një fushë ku në Shqipëri u investua shumë gjatë periudhës komuniste, frytet e së cilës

vazhdojnë të ndihen e të reflektojnë tek artistët e vjetër e të rinj.

THE NEW ENGLAND FALL-ALEX REQUIRES THIS- SOFRA E DIELLIT- ROZI THEOHARI-

October 12, 2013 by dgreca

THE NEW ENGLAND FALL/

By ROZI THEOHARI/

The rosy Autumn returns/

The ritual rhythm of the red New England,/

The wild cherries, the oak forest, the maple and the beeches/

Shake their red and golden beards/

On mushy piles of leaves at the roots of the trees/

Combing, trimming and embellishing themselves/

At the crystal-mirror lakes of Maine’s hills./

The cool air is wafting a kiss

To the Fall night—waiting

For a short date with the dwindling day…

The squirrels

Welcome each other for the Fall’s dining

Using two hand-paws shelling and chewing

Tasting

The wild chestnut with hedgehog fruit.

The Bronze Butterfly Fall Migration

Follows the journey Canada-Mexico,

The cosmic dust of her wings—secular echo

Of the sounds of the rivers—the Indians’ canoes,

The ravens’ caws

The axes’ wood rumble…

The ocean’s waves arching in wide swaths

Incandescent the green specter of

The sun’s rays pecking—

Through ruined clouds tearing each other’s hair…

On the seashore – foot prints of humans and dogs

Alternating—visible or not

By the shifting sand of the dunes at Cape Cod.

Under the platinum night sky, while Boston city sleeps,

At Diamond Beach

A white gull wing feather – falls and flutters in the sand

Chanting with stars.

ALEX REQUIRES THIS

By ROZI THEOHARI

a daughter writes from Freiburg

she becomes a German citizen

wants the family tree

she’s too far from home for any of this to mater

or is she?

she clings to this history

as if to her mother’s cord

so neither falls into oblivion’s pit

so I write

name upon name

line upon line

year after year

fathers, nieces, children

there were thousands

too late

so I slept

and dreamt

darkness, fog-bank, silence

a worm-eaten door creaks

a wrinkled hand extends

“who are you?”

“the great-great granddaughter

who bears your name.”

“welcome, it is my birthday.”

crablike fingers catch my hand

as I enter the castle and mount stony stairs

noise echoes, just like family

young folks dance, old folks pray

dead and alive relatives mingle

they eat, embrace, sing songs

everywhere, food abounds

and in the twinkling of an eye, an earthquake

overthrows everything

between dust and stones

I recognize my dead mother

who extends her hands

“my daughter…my daughter!”

I open my eyes

To find my own daughter smiling at me

From her picture on the wall.

Me Dr. Lindita Çoku dhe pacientët e saj shqiptar në Boston

September 6, 2013 by dgreca

Nga Rozi Theohari, Boston/

Në adresë të emailit tim gjeta një foto dërguar nga kirurgia duarartë shqiptare Lindita Çoku. Ne fotografi paraqitej një krevat spitali: trupi gjysmë i mbuluar i një pacienti, gjoksi i tij fiksuar me tela elektronikë dhe fytyra. Ah, fytyra e tij mbuluar me rrudha shprehte pakëz dritë ndërkohë që bashkëshortja, edhe ajo e moshuar, kishte mbështetur buzët në ballin e tij të djersitur. Ishte puthja e parë bekuese, përgëzuese, lutëse e frymëdhënëse, pas operacionit të rëndë në zemër përfunduar disa orë më parë. Ajo puthje e lehtë, fisnike, ishte dashuria e nënës, zemërdhembshuria e gruas shqiptare, e cila ka mbajtur e mban gjallë familjen, mirësinë, traditat, ritet, shoqërinë.

Ditë më vonë,pasi gjeta emrin dhe adresën e pacientit, i telefonova.Kisha kureshtje. Ai quhej Avdyl Tufa dhe kishte ardhur enkas nga Lushnja për t’u operuar në Amerikë, nën përkujdesjen e familjarëve.

Avdyli më foli me një zë emocionues: “Doktoreshën Lindita Çoku e njoha gjatë kohës që isha shtruar në spital. Dy ditë para se të operohesha nga zemra erdhi në dhomën time një vajzë e re. “Unë jam shqiptare, më tha,- punoj kirurge në këtë spital. do të asistoj në operimin tënd.

Keni fatin e mirë që do t’ju operojë një nga doktorët më të mirë.”

Ashtu, e urtë, e butë, më sqaroi për këtë operacion. Fjalët e saj më ngrohën shumë dhe më bënë optimist. “E kam për detyrë që t’i ndihmoj shqiptarët që vijnë këtu, mos ki merak, je ne besën time”- vazhdoi ajo.

Dy ditë pas operacionit doktoresha Lindita më erdhi në dhomë e më tha gëzueshëm: “Avdyl, operacioni doli me sukses, siç ju thashë edhe para se te operoheshit.” Ajo, fjalëmbla, më dha disa këshilla të vlefshme, të cilat i përsëriste sa herë vinte në dhomë.

Nuk mjaftohej me kaq, por here pas here më telefononte nga shtëpia e saj e më jepte porosira të mos kisha ankthe. “Çdo gjë do të shkojë mirë, dalëngadalë .” më përsëriste ajo. Kjo sjellje e saj humane ka lënë mbresa të mira tek unë dhe tek familja. Ne e konsiderojmë doktoreshën

si pjesëtare të familjes dhe mua m’u bë tamam si bija ime. Edhe sot që bisedoj me ju, e ndiej kujdesin e saj nga afër, prandaj dhe e respektoj shumë, sepse ajo vetë i respekton shumë pacientët e saj. Nisur nga konsideratat e mia, unë, përveç emrit të saj të bukur “Lindita”, do ta

quaja “zemërarta”. Këtë emër e meriton. Do ta kujtoj gjithmonë kirurgen tonë shqiptare.”

DOKTORESHA QE NUK DI TE ÇLODHET

Dr. Lindita Çoku është një figurë e mjekësisë shqiptaro-amerikane tashmë e njohur nga bashkatdhetarët e rajoneve të mëdha të Nju Jorkut dhe Bostonit, por edhe brenda e jashtë Amerikës. Ajo është zgjedhur presidente e Shoqatës Mjekësore Shqiptaro-Amerikane, me kryetar nderi nobelistin shqiptar dr. Ferid Muradi. Pjesëmarrja e dr. Çokut në elitën e kardiokirurgjisë amerikane është një nder jo vetëm për doktoreshën, por edhe për gjithë kombin shqiptar.

Po prisja në sallonin paraoperator të “Boston University Medical Center”, me sytë e përqendruar tek ajo derë, pas së cilës vajza jonë e talentuar shqiptare “qëndis” mbi organin e zemrës me gishtat e saj delikate. Pas një ore drejt meje po ecte ajo, tiransja zemërdëlirë.

Kirurgia shqiptaro-amerikane (the surgeon) Lindita Çoku hoqi maskën e bardhë te operacionit dhe unë dallova fytyrën e saj pak fëminore të përshkuar nga një buzëqeshje lumturie. Përsëri operacioni ne zemrën e pacientit mbaroi me sukses. Përsëri. Vajza shqiptare nuk e ndien lodhjen kapitëse të operimit në sallë dhe i përball emocionet e forta. Mbi të gjitha qëndron ndjenja e lartë e përgjegjësisë për një jetë njeriu.

Disa çaste më vonë po shëtisnim në kopshtin e spitalit “Boston University Medical Center”, që është bërë shtëpia e dytë e saj. I transmetova dr. Çokut falënderimet e Avdylit. Ajo më shpjegoi se kishin qenë tre pacientë shqiptarë që ishin operuar nga zemra kohët e fundit dhe theksoi se që të tre pacientët shqiptarë kanë pirë duhan vite me radhë. Ata u këshilluan ta ndalonin rreptësisht duhanin. Doktoresha vazhdoi: “Zoti Avdyl Tufa, pacient i moshës 76- vjeçare nga Lushnja, u diagnostikua me sëmundje arterosklerotike te tre prej arterieve koronare të zemrës më 27 tetor 2008 tek Qendra Mjekësore Universitare e Bostonit. Me 1 nëntor ai iu nënshtrua ndërhyrjes kirurgjike pa kalim në pompën mushkëri-zemër. Kursi postoperator kaloi me sukses dhe më 6 nëntor u dërgua në shtëpi. Më 30 prill 2009 ai u kthye ne gjendje te mire në Shqipëri. Pacienti i dytë, zoti Agim Dëshnica, i moshës 75 vjeç nga Tirana, u soll ne Qendrën Mjekësore Universitare te Bostonit urgjent me “Ambulance” mbasi kaloi një episod sinkopie (të fiket) në rrugë, e cila u dëshmua nga bashkëshortja më 16 shkurt 2009. Ai u diagnostikua me sëmundje

arterosklerotike të zemrës në bazë të prezantimit klinik, eko kardiografise. Më 20 shkurt 2009 ai iu nënshtrua ndërhyrjes kirurgjike për revaskularizimin e tri arterieve koronare të bllokuara gati plotësisht.

Me 6 mars 2009 ai u dërgua në shtëpi dhe deri tani ka një progres tepër të mirë klinik. Pacienti i tretë, zoti Ramazan Çelaj, i moshës 48 vjeç nga Lushnja, gjatë kontrollit te zakonshëm me mjekun e familjes, u njoftua se kishte një zgjerim të mediastiniumit, përmes një radiografie

të kraharorit. Pas testeve të nevojshme u demonstrua zgjerim (aneurizëm) i shkalles patologjike të aortës asendente (ena e madhe e gjakut që del menjëherë nga ana e majtë e zemrës). Pacienti plotësonte të gjitha kriteret për ndërhyrje kirurgjike. Më 9 mars 2009 ai iu nënshtrua ndërhyrjes kirurgjike. Kursi postoperator kaloi me sukses dhe më 14 mars Ramazani u dërgua në shtëpi. Ai është i gatshëm për t’u kthyer në punë rregullisht. Dua të theksoj,- përfundoi

doktoresha, se pirësit e duhanit duhet ta dinë mirë sa dëmtime serioze

i shkaktojnë zemrës së tyre, përveç mushkërisë, fshikëzës urinare, kavitetit te gojës dhe lëkurës.”

KRENOHEMI ME DR. ÇOKUN

Gjatë bisedës me pacientin Ramazan Çelaj, ai më tha: “Kur te ndjek e mira, duhet pranuar si fatsjellëse. Kështu më ka ardhur njohja dhe ndihma e doktoreshës Lindita. Ishte janar 2009 dhe saktësisht data 12 kur kisha takimin me doktor Ara Ketchedijan dhe ai foli me admirim për doktoreshën . -”Në ekipin tonë kemi dhe një patrioten tuaj që e quajnë Lindita Çoku,”- më tha doktori.

Nuk e prisja që të takoja një shqiptare këtu, në këtë institucion prestigjioz, në “Boston University Medical Center”, dhe aq më tepër që doktoresha do të ishte pjesëmarrëse në operacionin që më priste.

Nuk m’u dha mundësia ta takoja deri në ditën e operacionit, më datën 9 mars.

Ishte e hënë, një ditë e ftohtë me dëborë, kur unë dhe familja ime u nisëm drejt spitalit. Në të tilla raste dihet se si ndjehesh dhe aq më shumë familjarët e mi. Me të mbërritur në spital, gjithçka ishte gati dhe mua më duhej vetëm të shtrihesha në shtratin e operacionit. Para

meje u paraqitën dr. Ketchedijan dhe dr. Çoku. Doktoresha, për të më qetësuar, m’u drejtua në gjuhën tonë e m’u prezantua. Mbeta disi i pafjalë, ndërsa ajo më fliste ngrohtësisht se duhej të isha i ç’tensionuar dhe i qetë.

“-Gëzohem që ju njoha,- i thashë më në fund doktoreshës,- dhe më vjen mirë që ju do të jeni me mua. “. Për momentin nuk dija ç’t’i thosha më tepër, se isha i shqetësuar për vete dhe për familjarët e mi.

Iu luta dr. Çokut që të shkonte tek të mitë dhe t’i qetësonte për gjithçka. Ajo ma plotësoi dëshirën me mirësjellje. Krevati im lëvizi për në drejtim të sallës dhe doktoreshe Çoku më shoqëronte e më fliste për të më qetësuar. Kur u gjeta në sallë mes tërë atyre aparaturave, m’u afrua doktoresha e më tha: “Ne shqiptarët jemi të fortë dhe ju kështu më dukeni, madje më dukeni më i fortë nga ç’e mendoja”. Patjetër, ishin fjalë për kurajë. Kaq mbaj mend derisa erdha

në vete mbas disa orësh, në dhomën e reanimacionit. Sapo isha përmendur pashë doktoreshë Çokun qe hyri në dhomë duke buzëqeshur dhe që të dy me doktor Ketchedijan më pyetën si

ndjehesha. “Të thashë që ne jemi të fortë!”, më foli doktoresha me atë buzëqeshjen e saj të ëmbël, por mua më dukej se më thoshte: “Ne shqiptarët jemi të aftë të bëjmë gjithçka!”. Me të vërtetë, shqiptarët janë të aftë të bëjnë gjithçka! Ja ku e kisha pranë doktoreshë Çokun, për të cilën ndjehesha krenar. Një kirurge e përkushtuar shqiptare në Amerikë, e vlerësuar për punën e shkëlqyer në operacionet dhe për kujdesin ndaj pacientëve te saj. Dr. Lindita vinte disa herë në ditë, më pyeste për gjendjen time, madje, kur kish pak kohe te lire, bënim biseda te ndryshme. Kryesisht meraku i saj ishte mjekësia, duke përmendur me admirim vendin tonë të largët, me shpresë se ai vend mund të arrinte një ditë me një mjekësi të përparuar.

Ju lumtë doktoreshë Çoku ! Ju urojmë suksese në karrierën tuaj profesionale, sepse keni një profesion sa human, aq edhe të vështirë!”

Urimin e Ramazanit e vazhdon bashkëshortja e tij, Dituria: “Doktoreshe Çokun për herë të parë e pashë ditën që bashkëshorti im bëri operacionin, – thotë ajo.- Më kujtohet buzëqeshja dhe fjalët qetësuese të saj; na siguroi se çdo gjë do të shkonte mbarë. Ndoshta nuk fiksova shumë gjëra atë ditë, sepse mendja ime qe përqendruar në sallën e operacionit ku ishte bashkëshorti im, i cili, siç tha edhe doktoreshe Çoku, kishte jetuar “me revole pas kokës.” Zani kishte

lindur me defekt në zemër, AORTIK VALVE, dhe si pasojë u shkaktua ASCENDING AORTIC ANEYRYSM, që në moshë të re. Kjo sëmundje nuk të jep shenja dhimbjeje ose të tregojë që je i sëmure, por është shumë e rrezikshme për jetën, sepse, në qoftë se çahet aorta nga zgjerimi, shkaktohet vdekje e menjëhershme. Pra, dua të dal tek fjalët e doktoreshe Çokut: “kishte jetuar me revole pas kokës!”

U zgjata pak për te treguar diagnozën e Ramazanit jo pa qëllim, sepse njeriu duhet të ketë informacion të saktë për llojin e sëmundjes së tij dhe kjo gjë në Shqipëri na ka munguar. Dua të them se doktoreshe Çoku, përveç përkujdesjes shëndetësore, gjente dhe kohën të na

sqaronte për çdo gjë rreth kësaj diagnoze. Nuk kam për ta harruar kujdesin e saj për pacientët, por mbi të gjitha dua të theksoj thjeshtësinë e saj. Mua më dukej sikur e njihja prej kohe këtë vajzë.

Te Lindita Çoku janë bashkuar të gjitha virtytet e shqiptarit: zgjuarsia , mirësia, thjeshtësia dhe dëlirësia.

Krenohemi me doktoreshe Çokun dhe i urojmë asaj suksese të mëtejshme në detyrën humane që ka marrë përsipër. Gjithë Shqipëria duhet të krenohet me dr. Çokun!”

FALEMINDERIT, DOKTORESHE !

Pacienti i tretë, Agim Dëshnica, më tha: “Gjatë jetës sime nuk kam pasur probleme me shëndetin. Vitin që shkoi, papritur, tek ecja rrugës, nuk u ndjeva mirë me frymëmarrjen. Natën nuk munda të flija nga një dhembje në krahëror. Sipas mendimit të kardiologut Hans Mejer dhe analizës kardiografike, duhej t’i nënshtrohesha një procesi të vështirë, operimit në zemër, zëvendësimit të tri venave të dala jashtë përdorimit ( me tre baj-pase.)

Para operimit, në dhomën e pritjes, pranë shtratit u shfaq një djalosh plot gjallëri. “ -Jam doktor Ara Ketchedijan, që do të drejtoj nesër operimin tuaj. Çdo gjë do të kaloje mirë. Flini i qetë” -më tha.

Fill pas tij, befas dëgjova një zë të këndshëm vajze. Fliste ne gjuhën e bukur shqipe. “- Jam doktoreshë Lindita Çoku, nga Tirana – më tha -Edhe unë tok me doktorin do të marr pjesë në operim… Mos u shqetëso nga operacioni, ki besim tek ne.”

Hodha sytë e pashë i gëzuar fytyrën e qeshur plot dritë të kirurges shqiptare. M’u duk aq e afërt, sa që natyrshëm iu drejtova me “ti” dhe me emrin Lindita. Në ato çaste m’u shfaq atdheu i largët.

Me sytë e mendjes pashë Tiranën e rinisë sime, të shkollës e të punës, me gëzime dhe halle. Duke dëgjuar Linditën tek fliste aq përzemërsisht, u mbusha me krenari për njerëzit tanë të talentuar që punojnë këtu në SHBA, falë edhe nivelit e kushteve aq të mira të mjekësisë amerikane.

Ditën e nesërme më mbartën për në sallën e operacionit. Nëpër korridoret më shoqëruan njerëzit e miqtë e mi të dashur. U ndava me ta me besimin tek Zoti për të mbijetuar e tek aftësia e njohur e kirurgëve amerikanë. Ndërsa prisja në një dhomë të gjerë para sallës

së operimit, m’u afrua e më foli disa herë Lindita jonë e shkathët.

Ashtu, i shtrire, ndiqja me vëmendje përqendrimin e saj mbi një tavolinë pune. Pas pak kohësh u afrua e nisi të punonte për mua doktori anestezist, një djalë i fuqishëm e i gjallë në prani të disa mjekëve të tjerë. Në mbarim dëgjova tek e përgëzuan: “gud xhob!” Pastaj nuk mora vesh se ç’ndodhi…

Papritur dëgjova shqipen e bukur: -”Mirëmëngjes, Agim!”- Ishte zëri i gëzuar i Linditës. Pranë saj pashë gruan e birin tim të dashur.

Doktoresha vijoi: “- Operacioni mbaroi me sukses. Sikur ta dinit se sa me lehtësi më punuan mendja dhe duart. Nuk ndjeva asnjë lodhje gjatë gjithë kohës së punës.”

Tek e sodisja dhe e dëgjoja, e kisha të vështirë të flisja. Nuk gjeja fjalët e duhura për të shprehur admirimin e thellë ndaj saj. U përpoqa e krijova diçka të afërt me poezinë e emrave tona:

– Pas agimit, “lind dita” e shkëlqyer.

Faleminderit, doktoreshë! Je një kirurge shqiptaro-amerikane me duar të arta!

Nuk do ta harroj kurrë edhe fytyrën e lumtur të doktor Ketchedijanit për suksesin e arritur, ndërsa vinte pranë meje ashtu si Lindita për të parë ecurinë e shërimit.”

Ata janë tre pacientët e saj. Ajo “ua hapi zemrat” e tyre dhe ata e

falënderojnë sot me “zemër të hapur!”

Boston, maj 2009