Rozi Theohari – Page 5 – Dielli

DREAMS ARE NOT BLACK OR WHITE

August 28, 2013 by dgreca

DREAMS ARE NOT BLACK OR WHITE/

By ROZI THEOHARI/

In the old days,/

Black women/

Brought up white children./

Today I,/

A white girl, baby-sit/

A black child,/

My little, curly Cherub./

Her eyes are bright

Like May sunshine.

Her skin is soft as silk.

When she smiles

Violet roses

Flush her cheeks.

She dreams of becoming a pianist,

And I—a surgeon.

(Dreams are not black or white)

Little brown fingers close

Over my pink ones

Creating

A butterfly with striped wings.

By our command

The butterfly

Begins to fly

And with it—

our dreams…

Our Mother Teresa

August 26, 2013 by dgreca

By Rozi Theohari/

After I found out the dentist’s office was not far from our house, I ran quickly holding a handkerchief to my cheek. Besides feeling fear and uncertainty, I was confused by another thing: How could I explain my symptoms correctly to the doctor in my broken English? Luckily, everything went smoothly because there was a Russian nurse present. “Decide,” she said to me in her language, after I told her that I knew Russian. “There are two doctors here. One is an American doctor, the other, Dr. Raj, is an Indian, and he is very careful.” This name reminded me of Raj Kapour, a famous Indian artist and his movies. I decided. Of course I will be treated by the Indian. I would tell him how people broke down the cinema doors in Albania to watch Indian movies. I will tell him…Bur I didn’t say a word because a harsher person than doctor Raj you have never met. A more serious and more taciturn person you never will see.

I didn’t talk. When he took off his mask and explained the treatment to me, I saw white and regular teeth which shone brighter because of the contrast with his dark-skinned face. I tried to begin a conversation, but his dismal visage dampened my naturally gregarious nature. Only when the appointment ended and he was calling another patient, did I stay before him and spoke unexpectedly: “ We both have in common Mother Teresa!”

“Why?” he asked raising his brows.

“Because Albania is her birthplace,” I insisted.

“Mother Teresa is an Indian. She is our Mother,” he stated and with a nearly contemptuous gesture he gave me to understand that our conversation was over.

I left. It goes without saying that I was offended by him. After two weeks, on another appointment, I went back to the same dentist with issues of the Albanian-American newspaper “Illyria.” I had selected all the English articles about Mother Teresa. After reading some of them, Dr. Raj took off the mask and said: “Alright, she was born in Albania. I had not known this. I have been away from India since I was four.”

“But you should have known it by now,” I was able to say before he filled up my mouth with cotton.

It is difficult to have a dialogue at the dentist’s clinic.

“Mother Teresa could have been born anywhere in the world. This is not important,” he continued with a decisive tone, “She is an Indian; she is ours. This is what matters!”

I was enraged by his answer but I was not able to speak. “My God, why is that people from small countries have so little voice?” I thought at that moment.

I was still angry when I left the clinic. I was glad that my next appointment was after two months, in late autumn.

As time passed, I almost forgot the Indian doctor. However, I remembered him a few days after Mother Teresa’s death. I made up my mind to call him. How much he loved her, and how passionate he was when he spoke about the saintly Mother. I dialed his telephone and introduced myself to the nurse.

“ Do you want an appointment?” she asked.

“ No, I want to speak with Dr. Raj.”

After a while I heard his voice in the receiver.

“ My sympathy for Mother Teresa,” I said in a very controlled voice.

“ Oh, thank you, thank you very much,” he answered in a low and vibrating voice. Then, after a short pause, as if he was just remembering something, he added, “And you, certainly…accept my condolence!”

“Thank you,” I answered and thought how death-pain unites and connects people.

Two months later, at my next appointment, I was sitting in the waiting room, together with other patients.

“How will the discussion go today?” I thought. In earnest, I recollected that I had published a poem in English dedicated to our Mother Teresa. Naturally, I needed this poem today. In a few minutes I hurried back home, took the newspaper and walking over the frozen snow, I whispered, “At last, I wrote a poem for the Mother, and…you doctor, what did you do?” But when I entered, the room’s warmth, the sweet music, and the indifferent glance of fishes from the aquarium melted my grudge little by little. It seemed too small a matter to resume the argument. On the other side of the window, the nurse was watching with attention the belligerence in my face. No, I didn’t want to show him my poem. I left the newspaper on the table and went into the dentist’s room.

Before being attended to, the Russian nurse entered, “ You have forgotten the newspaper…I was touched by your verses!” she said in Russian…Later she spoke in English: “I didn’t know that Mother Teresa was Albanian!”

The doctor, who knew about the Albanian-American newspaper, took it from her hand. Quietly he started to read the poem. It was a short one, but he focused intently on it for some minutes.

He raised his head and our eyes met. Calmness…No need for speech. Only calmness…

Boston, December 1997

IKJA E DYTE

August 24, 2013 by dgreca

NGA ROZI THEOHARI/ BOSTON/

Dardharët dhe Amerika. Babai “amerikan”, që aq shumë problem biografie hapi nën diktaturë, i dhuroi shtetësinë familjes së autores, që në fillim në viteve 90-të. “Vala e dytë” e emigracionit, këtë herë me avion, përzihet me një jetë kujtimesh të pashlyeshme Rozi Theohari, BostonEthet e nisjes për në Amerikë… Udhëtimi për herë të parë me aeroplan… Përgatitje valixhesh…acarim nervash… Mërzitje… rendje poshtë e përpjetë nëpër zyra e noterë…Isha kaq e dhënë pas gjithë këtyre, sa nuk e kuptova si erdhi nata e parafundit në apartamentin tonë të vogël, në Tiranë. Hyrje-dalje miqsh, kushërinjsh, krushqish, komshinjsh. Kulmi arriti në aeroport kur erdhi një tabor njerëzish për të na përcjellë. Një mikeshë plakë e familjes sonë më pyeti, e fundit: “E di amerikançen?”, pyetje që më solli një buzagaz të vogël tek hipja shkallët e aeroplanit në Rinas. Por zbrita buzëplasur në aeroportin e Zyrihut, kur, veç çantave të mia të rënda, u detyrova të ngarkohesha edhe me një çantë të një bashkudhëtareje nga Tirana, e cila udhëtonte vetëm. Gruaja tiranase, e mbingarkuar me çanta, e pa pisk punën e filloi të bërtiste mes grumbullit të njerëzve që prisnin të posaardhurit, përtej parmakëve. “Po si s’u duk ndonjë shqiptar, që të na ndihmojë?! Ja, ti je shqiptar, -i tha ajo njërit prej tyre, – eja na ndihmo.” “Nga e di që jam shqiptar?”- pyeti ai i habitur. “Nga fytyra,- foli ajo me zor,- jemi një racë!” “E po, unë kam tridhjetë vjet në Zyrih e po mundohem të mos dukem si shqiptar, ju, për një sekondë e zbuluat të fshehtën time,” – tha ai. Dhe na ndihmoi mjaft. Quhej Qemal. Udhëtimin e dytë të gjatë me aeroplan, me linjën Swissair, e bëra natën nga aeroporti i Zvicrës, në aeroportin Logan të Bostonit. Ulur pranë dritares së avionit shihja përjashta si në boshllëk errësirën ngjethëse dhe nuk mund ta imagjinoja se sa shpejt kalonim mbi kufij shtetesh përsëri e përsëri, ose mbi dete dritash të qyteteve të mëdha evropiane ku mund të dalloje paralelet e rrugëve dhe vertikalet e kolonadave të ndërtesave shumëkatëshe. Dhe një zë i brendshëm, përkëdhelës e nanuritës, s’pushonte së mërmërituri se aty poshtë ekzistonte çdo gjë që kishte kuptim e lidhje me jetën tënde. Aty zhvillohej historia e njerëzimit, aty dëgjohej muzika e poezia, aty bëhej dashuri e lindej fëmija, rridhnin lot gëzimi e trishtimi, luhej me fatin…Atje poshtë ëndërrohej. Ndërsa lart, tek ndodhesha unë, ndoshta ëndërrohej më shumë por edhe kujtohej, reflektohej, imagjinohej… Tok me familjen tonë udhëtonin edhe një çift pleqsh me djalin e tyre i cili, pasi kishte punuar disa vjet në Kuins, Mass, kishte blerë një shtëpi e tani po kryente atë që në gjuhën e dokumenteve quhet “bashkim familjar”. Plaku, nga që s’dëgjonte mirë, fliste me zë të lartë e dukej sheshit se çdo fjalë e tij shkaktonte plagë në zemrën e të birit. “Baba, të shikosh sa shumë do të të pëlqejë shtëpia dhe bahçja me pemë…” “Eh, mor bir,- rënkonte i ati,- s’më hyn në sy asgjë…unë jam një rrënjëdalë…ja ç’jam unë tani…!” E shpërqëndruar dhe e ngurosur siç isha, truri im ngjante me një kamera fotografike të parregullt, që i nxjerr figurat kokëposhtë, të dubluara e fluide. Përfytyroja dhe e krahasoja plakun me një pemë me rrënjë të shkulura dhe shkoja më tej me fantazinë, duke e mbjellë drurin me degët thellë në tokë, kurse trungu i cungët e rrënjët e përhapura lart në ajër dridheshin frikshëm nga era ulëritëse e shkurtit dhe dukeshin si duar që i jepnin munxet superqiellit. Se ishte natë shkurti ajo e udhëtimit tonë, që dukej se s’do të mbaronte kurrë dhe unë, më tepër se për veten time, mendoja për plakun ulur para meje, i cili nuk do të kthehej më kurrë në qytetin e vogël të lindjes. Ashtu siç nuk ishin kthyer baballarët e gjyshërit tanë. Dhe tani po shkonim ne, brezi i dytë dhe i tretë t’i zëvendësonim, t’i kërkonim e t’i vizitonim nëpër varret, kushedi se ku e nga I kishin…Si gjysmagjeli i përrallës, po vinim të gjenim gjysmën tjetër të babait e të gjyshit. Ik…ik…e s’ka! Një ikje nga gjithçka e përtej gjithçkaje. Kujtimet. Ato të lënë pa gjumë, qofsh edhe lart në aeroplan… Ding-danget e këmbanës së kishës së fshatit çdo të shtunë pasdite lajmëronin ardhjen e postës nga qyteti. Ne fëmijët, tufa-tufa e veç e veç, ngjitnim me një frymë të përpjetën e lodhshme të rrugicave me kalldrëm, deri sa mbërrinim në sheshin e shkollës ku ndaheshin zarfet e mezipritura. Me imagjinatën time prej fëmije ushqeja ëndrrën e më pëlqente të besoja se Zoti ndodhej në Amerikë që të mbronte babanë dhe gjyshin. Kështu, sa herë që binte të shtunave këmbana e kishës, më dukej se dëgjoja zërin e babait që kumbonte me tinguj të vazhdueshëm, metalikë e pulsues: “Të dashurit e mi, jam mirë, jam mirë…”. Ne shtyheshim përpara shkallares së gurtë dhe prisnim me padurim, duke parë zemërdridhur postierin që i nxirrte zarfat nga çanta një nga një. “Plikot” nga Amerika dalloheshin menjëherë nga vijëzat dekorative kuq e blu rreshtuar paralelisht në buzë të zarfit bojë qielli. Frymëmarrja jonë mbetej pezull deri sa dëgjonim emrin e nënës apo të gjyshes. Pastaj, me letrën kuq e blu që e valavitnim në erë si flamur, zbrisnim të tatëpjetën po me shpejtësinë e ngjitjes, hapnim portën, turreshim gjithë gëzim tek ndenjësja e drunjtë në oborr, ku ishin ulur në pritje gratë e mëhallës, nëna e gjyshja fytyrëvrerosura. Sepse rëndom, zarfi sillte lajme të këqia për të gjallët e për ata që s’ishin më…Iku filani…Iku dhe i ati i filanit…Zoti i ndjeftë…!” Gjyshja psherëtinte gjithnjë kur thoshte: “Na ikën burrat me këmbët e tyre e do të na kthehen brenda në zarf!” (Zarfi që lajmëronte vdekjen ishte i bardhë me kornizë të zezë.) Pikëllimi. Jehona e largët dhe e afërt e lotëve të dhembjes së shpirtit me tërhiqnin me forcën e rëndesës e më zbrisnin poshtë në tokë. Disa ditë para se të merrnim udhëtimin e gjatë, shkuam për vizitë në shtëpinë e një familjeje devollite, miq të njohur prej vitesh, të ngushëllonim për vdekjen e papritur të djalit të tyre në Kaliforni…Hodha sytë edhe një herë përtej dritares së aeroplanit, në sfondin e errët ku zbardhonte fytyra ime e pasqyruar në qelq. Ndërkohë stuardesa po shpërndante pije freskuese. Plaku kërkoi raki. Poshtë ndenjëses sime mbaja një çantë me shishet e rakisë, xhezven dhe filxhanët e kafesë, sende të lidhura pazgjidhshmërisht me vatrën e zjarrit të shtëpisë. Aty, në hirin e oxhakut ku ka rënë loti i parë i nënave tona, ku është pjekur kulaçi i bardhë e ku është ngrohur e tharë qengji i porsalindur…Shishet me rakinë e kumbullës na i kishin dhuruar dardharët. Pikën e kazanit. Plaku këmbëngulte për rakinë. Kërkova me duar nëpër çantë dhe nxora një shishe. Ia hoqa tapën dhe aroma e njohur prej vitesh e atij lëngu të bekuar më ringjalli. Ia zgjata shishen të birit, ndërsa vazhdoja të mbaja tapën në dorë, që s’ishte tjetër veçse një koçan misri. Për të mbyllur shishet me raki ne dardharët përdornim koçankat e thara të misrit, të cilat i prisnim në copa të vogla. Vjeshtës, kur shkoqnim misrin, vendosnim përtokë një tepsi të madhe me kallëpe misri dhe mblidheshim të gjithë rreth e rrotull, të mëdhenj e të vegjël, fërkonim së bashku dy kallëpe, nga të cilët njëri shkoqej. Bënim shakara, hidhnim romuze e shkoqeshim në muhabet. Ndërsa përjashta, prapa derës së madhe prej druri në oborr, qëndronte e varur një torbë leshi e mbushur me kripë—në roje e gatishmëri. Në rast rreziku e largimi të shpejtë nga fshati, banorët rrëmbenin vetëm torbën me kripë e vraponin të fshiheshin në pyll. Aty zienin barishte me kripë për të mbajtur shpirtin gjallë. Migracion ose migrim. Një term (një fjalë e ngarkuar emocionalisht) që përdoret për të emërtuar lëvizjen e njerëzve në botë. Migrim i pavullnetshëm – skllevërit. Migrim i vullnetshëm – ne, emigrantët. Ne, unë motra e dy vëllezërit po i afroheshim ngadalë hotel “Dajtit” në Tiranë, në një ditë maji të vitit 1991. Ambasada amerikane në ditët e saj të fillimit, ende pa ndërtesë, përdorte hotel “Dajtin” për banim e zyra. Ambasadori amerikan në Shqipëri, zoti Ryerson, i sjellshëm e i buzëqeshur, jo vetëm që na priti ngrohtë, por u interesua e na pyeti gjatë për familjen tonë, mbasi ishim ndër të parët shqiptarë që paraqiteshim në zyrën e tij për t’u bërë qytetarë amerikanë e për t’u pajisur me pasaporta amerikane. Vëllai i madh nxori nga xhepi numrin e social security (soushell sikjuriti) të babait tonë, i cili kishte vdekur para dy vjetësh në Detroit, USA. Ai baba, të cilin e kishim sharë nën buzë gjatë jetës sa e sa herë që nevojitej të plotësonim dokumentet e biografisë sonë për në shkollë, për zyrat e kuadrit etj. Dhe, po nën buzë, tani po e falenderonim. Zoti Ryerson, që nuk kishte sekretar, i plotësoi vetë formularët për ne të katër dhe së fundi, pasi i firmosëm, na kërkoi të ngrinim lart dorën e djathtë e të bënim betimin. Betimin për t’u bërë nënshtetas amerikanë, në një nga sallonet luksoze të Dajtit! Aty ku, pak kohë më parë, të zinin ethet vetëm po të përmendje emrin “Amerikë”, qoftë edhe duke ecur në trotuarin përballë. Ironi e fatit! Dolëm të katërt nga hoteli, më tepër të hutuar sesa të gëzuar. U ulëm në një kafene për të mbledhur veten…mendimet tona të çakërdisura. Ishim rreth një moshe mesatare. Motra nxori nga çanta e na tregoi syzet “plus 1” që kishte blerë atë ditë. Pastaj e gjithë biseda u përqëndrua te babai, i cili nuk ishte më, por ne dëshironim me gjithë shpirt që ai të rronte akoma. Si me një palimpsest ai kishte shtrirë duart që nga toka e largët tej Atlantikut për të na marrë në gjirin e vet. Filluam të tregonim kujtime nga jeta e tij, aq sa dinim nga letërkëmbimet apo sa kishim dëgjuar nga të tjerët. Ëndrra të varura në direkët e vaporit. Babai erdhi në Amerikë qysh kur ishte 12 vjeç, me 1916, bashkë me xhaxhanë. I kishin qepur një pallto prej batanije të leshtë, blu me vija gri. Kur lundrimi po merrte fund dhe vapori po i afrohej Nju-Jorkut, ai zuri të vraponte e të bërtiste nga gëzimi mbi kuvertë, me sytë e mbërthyer drejt horizontit. Emigrantët u ngritën në këmbë, veshën palltot e rënda dhe nxituan te parmakët të vështronin tokën e re: “Ja ku është, ja, Amerika!” Kur dalloi Statujën e Lirisë, në kulmin e entuziazmit, djaloshi e zhveshi pallton dhe, me tërë forcën e krahut, e vërviti në oqean. “Ç’bëre ashtu, more bir?- e qortoi xhaxhai.- Në xhepin e palltos kishe dokumentet!” Por palltoja, për fat, ishte penguar në një nga direkët e vaporit. Ajo mbeti aty e varur per disa çaste, e lëkundur nga era, duke tundur mëngët, sikur donte të përshëndeste token e kërkuar. Aty ishin varur shpresat e babait, që rrojti e punoi gjatë, rëndë e me mundim në atdheun e tij të dytë. Ato mëngë të vogla palltoje ishin një mesazh përcjellës e mikpritës. Si njw rreth vicioz – shkuarje e kthim në të dy anët e Atlantikut…Efti duhej të kishte qenë vajzë e zgjuar kur, pasi u martua, nga fillimi i shekullit të kaluar, iu ngjit të shoqit nga prapa, kapërceu oqeanin dhe erdhi edhe ajo në USA. Nga një vajzë fshatare, bijë kasapi, që shkonte derë më derë e pyeste, “Doni mish?”, Eftikija në Amerikë u bë zonjë e madhe, ashtu siç e kishte ëndërruar. Dhe ajo e tregoi këtë kur erdhi disa here në atdhe, aty nga vitet’ 50. Ajo e zgjidhte muajin e vizitës në qershor, kur korija e fshatit të saj të lindjes uturinte nga kënga e bilbilave dhe kur qengjat e pjekur në hell kishin mishin më të shijshëm. Ajo u “takste” bashkëfshatarëve 200 dollarë peshqesh për piknikun e përbashkët në pyllin e ahut gjethenjomë. Ta pret mendja, fshati boshatisej nga frymorët, aty dhe të sëmurët e pleqtë e moçëm i transportonin me batanije që i mbanin katër veta për cepash. Pylli oshëtinte nga kënga e djelmoshave të rinj që u binin kitarave e mandolinave. Qengji e kukureci vërtiteshin në hell ashtu siç vërtitej vallja dardhare e ndarë në tri rrathë bashkëqendrorë: rrethi i plakave, i nuseve dhe i vajzave të reja. Ftohej edhe Efti në valle, në rrethin e nuseve, sigurisht, sepse në rrethin e plakave, ku ndodheshin moshataret e saj, ajo stononte me fytyrën e freskët si lule top dëbore. Dy veta dalloheshin më shumë në këtë festë mbarëfshatare: prifti, që vishte rrobat më të shkëlqyera të kishës, dhe zonja Efti me një kapele të kuqe mëndafshi sa një tepsi në kokë dhe fustanin po të kuq, zbukuruar e mbërthyer me kordele, perla e karfica të ndritshme. Efti tundte e lëvizte byzylykët e artë në duart tërë unaza e manikyr, ndërsa dardharet e lodhura nga punët e bujqësisë, të vetmin byzylyk kishin nyjen e tërkuzës, me të cilën ngarkoheshin disa herë në ditë. Prandaj Efti binte në sy mahnitshëm mes tyre. Me Eftin, ashtu si dhe me soap opera-t, Amerika e kishte kryer shumë mirë punën e vet për të reklamuar mënyrën amerikane të jetesës dhe për të ushqyer ëndrrat e fantazitë e të rinjve që e kanë lakmuar gjithmonë tokën e premtuar. Vite më vonë, një shoqja ime amerikane me origjinë nga Suedia, më tregonte se stërgjyshërit e saj, kur emigruan me 1840, ishin të bindur se në Amerikë bari jeshilonte në të katër stinët, ndërsa nëpër rrugët e qyteteve të Amerikës do të gjenin plot florinj. Një karem i mirë për të ndjellë…njerëz. Ja cila ka qenë pasuria më e madhe e Amerikës në të gjitha kohërat – njerëzit, emigrantët, të cilët kanë bërë e vazhdojnë të bëjnë mrekullira me fuqitë e tyre fizike e mendore, kur u hapet rruga e suksesit. Stuardesa ndali hapat pranë nesh dhe pyeti: “Doni peshk apo mish?” Prapa saj qëndronte një karrocë e ngarkuar me pjata me gjellë që avullonin shijshëm. Ngrita kokën, vështrova sytë e saj të lyer me rimel e m’u duk se pashë Eftin. Litari, sinonim i femrës fshatare. Zgjatimi i trupit, gjymtyra e pestë e gjyshes, vajzës, mbesës. Burrat mbetën kurbetit, gratë në ditë të sikletit! Ja si këndohej nëpër dasma: Këto nuset e Dardhës veshur me xibuna, Ç’e shuan të ritë e jetën pa burra! Ameriqi, e shkretë Ameriqi, Na i veshe nënat me fustan të zi, Na i le nuset me duar në gji! Teto Viqja e porositi burrin në letër t’i dërgonte nga Amerika një litar të mirë për t’u ngarkuar me dru. I shoqi s’e kurseu, por i dërgoi dhjetë pashë litar të bardhë, të dredhur bukur e të fortë. Por tetos i vinte keq ta përdorte dhe vazhdonte të ngarkohej me litarët e vjetër copa-copa e gunga-gunga. Kur vdiq, teto Viqes i gjetën në sëndykun bosh vetëm litarin e ri amerikan, të cilin e përdorën për ta lëshuar qivurin në gropë. Aty mbeti dhe litari… Po i afroheshim kontinentit amerikan milje pas miljeje. Në ekranin e madh të televizorit diktuam imazhin e aeroplanit tonë i cili me lëvizjet e ngadalta të amebës, la pas oqeanin e tani po fluturonte mbi brigjet shkëmbore të shtetit Mein. Tej dritares, në vijën e hollë rozë të horizontit, që ndante qiellin gri nga oqeani shkumëbardhë, na përshëndetën rrezet e para të agimit. Mirëmëngjes, Amerikë! Toka e indianëve, e pelegrinëve, e amerikanëve dhe e ëndrrave! Të shoh për herë të parë e të përshëndes nga qielli! Mbas një udhëtimi të rehatshëm, ndërsa stuardesa na zbraz në filxhanë kafe të ngrohtë, të fortë e aromatike, unë imagjinoj udhëtimin e parë të evropianëve më 1620, me vaporin e vogël “Mayflower” aty poshtë, mes valëve të tërbuara të oqeanit që e vërvitin e luajnë me të si me një lodër. Më ngjethet mishtë e mbushem me mornica kur më dalin para sysh figurat e pelegrinëve mbi kuvertën e anijes, me ato pelerinat e tyre të fryra e të gufuara nga era e ftohtë e Atlantikut. Më vijnë ndër mend disa vargje që kam përkthyer nga poezia “Imigrantët”, të cilën poeti i madh amerikan Robert Frost e ka shkruar nergut për udhëtimin e parë të “Mayflowerit”. Tjetër vapor nuk gjen apo avullore Të ketë mbledhur kaq shumë njerëz-mizëri, Me ëndrrat e tyre pelegrinët drejtonin “Mayflowerin”, Eh, anijëza nuk iu nda ankthit njerëzor Deri sa i nxori të gjithë në breg…me zor…! “Mirëmëngjes!”- na përshëndeti ekuipazhi i aeroplanit dhe na uroi mirëseardhjen në kontinentin e ri. Plaku gjatë natës, e kishte përgjysmuar shishen e rakisë. Ia dhashë ta merrte me vete. Po të vijmë zemërvrarë për tokën tonë, e për jetën tonë që lamë pas…Por po vijmë edhe plot ide, energji e shpresa… Mirëmëngjes, Amerikë! –

ME FAMILJEN E SUKSESSHME DARDHARE NE FLORIDA

August 1, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

Ajri me shijen e kripës së oqeanit, rëra e imët, e bardhë si miell, që të futet midis gishtërinjve, dielli që ngrihet ngadalë në kupë të qiellit…grataçelë të panumërta ndërtuar në vijë të drejtë mbi rërën e plazhit. Ju ecni si në ëndërr duke kundruar njerëzit që piqen në diell nga njëra anë dhe një vello të lehtë mjegulle të tejdukshme që ka mbuluar ndërtesat gjigante në anën tjetër. Kjo është Florida. Jo e gjitha. Përtej plazhit, para e pas lumit që ecën ngadalë paralel me oqeanin, merr frymë, pulson e gelon parajsa tropikale. Aty shpaloset magjishem toka bujare e portokajve, palmave, bananeve, leandrove dhe luleve të rralla tropikale. Nëpër qytetet turistike,në çdo qoshk do të gjesh informacion të pasur që ju fton të

vizitoni kudo në gadishull muzeumet e artit e të shkencës, salla koncertesh ndërkombëtare, motorsportet etj. “The Walt Disney World”— ëndrra jo vetëm e fëmijëve amerikanë, por edhe te të gjithë botës, ndodhet në jugperëndim të Orlandos. Lodrat e fëmijëve dhe aventurat i ndjekin edhe prindërit e tyre.

Lundrimi me cruise—për të shijuar bukuritë e natyrës ujore e bimore dhe peshqit e delfinët zbavitës. Vizita në “Kenedy Space Center”—prej nga nisen drejt hapësirës heronjtë austronautë.

Mikpritja e amerikanojugorëve—si traditë e vjetër e tyre nëpër familjet me shtepitë karakteristike jugore ose në “Bed &Breakfast,” ku në secilën mëson nga një histori të paharrueshme nga e kaluara… Kur udhëton nëpër Florida, çdo çast është një mbresë që të fiksohet në kujtesë përjetë…

NJE TAKIM I RASTIT

Pushimet verore po i kaloja me të afërmit e mi në Daytona Beach, në veri të Floridës, gjatë ditëve të nxehta të korrikut.Përveç frekuentimit të plazhit bënim edhe shëtitje të gjata me makinë duke u ndalur aty këtu nëpër ekspozita, vende historike apo në dyqanet e vogla të shumëllojshme pranë rrugës së oqeanit.

Një ditë, mbesës sime të vogël iu tek për pica e këmbënguli aq shumë, sa ne u detyruam të ndaleshim në dyqanin e parë të picave që na doli. Dyqani ishte i freskët, i paster dhe seç vinte një erë e mirë, aromë e njohur byrekësh. Ktheva kokën me furi nga banaku dhe papritur dallova fytyrën e bashkëfshatarit tim Pandi Tollko. Ai dhe e shoqja e tij Elena, sa më panë, lëshuan thirrma habie e u ndodhen sakaq pranë nesh.

Ishte një takim me të vërtetë sa i gëzuar aq edhe kujtimsjellës pas kaq vitesh. Pandi futi në furrë picën të piqej dhe erdhi u ul në tryezë, ndërsa Elena po u shërbente klientëve. Biznesmeni shqiptaro-amerikan Pandi Tollko, një mesoburrë me një trup të hollë e muskuloz, ka filluar biznesin e restorantit që para më shumë se tridhjetë vjetësh. Ai së bashku me familjen e tij është pronari i dy picerive, njëra “Neighbor’s Pizza” në qytetin Holly Hill që drejtohet nga vajza e tij, Aleksandra dhe tjetra “Ormond House of Pizza” në Ormond Beach, gati një minutë larg oqeanit, që drejtohet nga djali i tij, Jani. Në të dyja dyqanet ka punëtorë dhe shpërndarës të picave nëpër banesat e klientëve. Dyqani I Ormondit është më i rënduar në shpërndarjen e picave dhe gatimeve të tjera të kuzhinës nëpër hotelet e plazhit për porositë nga turistët si dhe nga shkollat që ndodhen në atë mjedis. Ky dyqan që ka pothuajse madhësinë e një restoranti, frekuentohet vazhdimisht nga skuadrat sportive të të rinjve dhe nga familjet që festojnë ditëlindjet e fëmijëve. Familja Tollko është gjithashu pronare e gjashtë dyqaneve të mëdha që i ka lëshuar me qira.

Duke dëgjuar nga goja e Pandit për sukseset e tij në fushën e biznesit, më erdhi në kokë një mendim për të shkruar diçka rreth jetës së tij, gjë që e fillova të nesërmen, kur ata të dy, burrë e grua, më ftuan në vilën e tyre të mrekullueshme buzë

oqeanit. Ishte një shtëpi njëkatëshe, por e shtrirë në gjerësi, ashtu siç janë zakonisht ndërtesat e Floridës. Oborri me lule shumëngjyrëshe dhe bahçja me pishinën e madhe prapa hijeshonin së tepërmi mjediset e brendshme që ishin të

rrethuara me xhamllëk.

Ulemi në karriget pranë pishinës. Një shatërvan i vogël zhurmon ëmbël, diku, mbi kokat tona. Elena, një grua nikoqire me origjinë greke, na qeras me gurabije që i ka gatuar vetë dhe me pije freskuese. Të nxjerrësh bllokun e shënimeve në një cast të tillë e të bësh pyetje, sikur s’ka lezet, ndaj, ia hedh sytë here oborrit, herë çiftit që më rri përballë. Pandi ka një fytyrë të hequr, pakëz të zbehtë, me dy sy shprehës e të rrudhur pak në cepa, që duken gjithnjë sikur qeshin.

“Pamja jote më kujton fytyrën e babait tënd, xha Janit,” – I them.

Ndërsa gurët e shtruar poshtë këmbëve tona më kujtuan

oborrin e madh me plloça në shtëpinë e Pandit në Dardhë, kur

isha vajzë e vogël e luanim “petash” me motrat e tij. Siç mora

vesh më vonë, Pandi e kishte stisur vetë atë oborr për t’i ngjarë

sado pak shtëpisë prindërore në fshatin e lindjes.

“Të kujtohet edhe nëna ime?” – pyet ai pas një heshtjeje,

duke i mbajtur sytë përdhe.

“ Si jo!” – i them dhe i tregoj se si ne vajzat e fshatit dhe te

motrat festonim Ditën e Pranverës në shtëpinë e madhe të

Tollkos. Teto Sanoja (quhej Aleksandra) na priste me fjalë të

ëmbla, buzëqeshje e shakara e na gostiste me petulla të

shijshme e mollë starkinka.

“ Ishin mollët e bahçes sonë,” – thotë Pandi duke kujtuar e

duke shkuar me mendje e me zemër dekada të tëra mbrapa,

në fëmijërinë e tij, në Dardhën e dashur.

LOST & FOUND – I HUMBUR E I GJETUR

Ai ishte vetëm tetë vjeç kur mësoi të ngarkonte e të

shkarkonte mushkën me drutë e sjella nga pylli. Bashkë me

babanë ngriheshin që me natë e ngjitnin të përpjetën e malit.

Po me babanë mbrenin mushkën në parmendë e lëronin arat.

Pandi i vogël tërhiqte kafshën për kapistalli dhe ecte me kujdes

nëpër brazdat e hapura. Brazda që shtriheshin paralele para

tij si rrugë të çelura pa fund, që e ftonin të rrugëtonte drejt

tyre. Ai ëndërronte makinat, jo parmendat e rënda prej druri

që e lodhnin babanë. Vite më vonë dëshira e tij do të realizohej

kur u regjistrua në politeknikumin “7 Nëntori” në Tiranë. Çdo

verë kthehej në shtëpi i gëzuar dhe ndihmonte me tërë energjitë

e tij familjen në punët bujqësore. Në bahçen e mollëve kishte

ndërtuar një kolibe të vogël, ku rrinte me orë të tëra pas punës,

çlodhej e thurte plane për t’u shkolluar më tej…në të ardhmen.

Me mbarimin e shkollës u emërua mekanik në ofiçinën e qytetit

të Korçës ku punoi vetëm gjashtë muaj. “Ishin ditët me bereqet

të jetës sime që sapo kishte filluar, – thotë Pandi, – isha i pavarur

nga familja, por njëkohësisht e ndihmoja me kursimet që

mblidhja dhe ndjehesha i lumtur.”

Por kishte dalë “orientimi i ri”:…djemtë e fshatarëve që

kishin mbaruar shkollat e mesme profesionale, duhet të

ktheheshin detyrimisht në fshatrat e tyre. Pandi u pushua nga

puna e u dërgua në Dardhë. Ditët e para u mbyll në kasollen e

tij e nuk donte të takonte njeri. Shok me të u bë edhe i kushëriri,

me të njëjtat probleme. Kthesa e papritur e fatit kishte lënduar

pamëshirshëm ndjenjat e tyre…, kishte këputur në mes ëndrrat.

Ishte vera e vitit 1964. Netëve pa gjumë, në koliben e vogël,

larg kontrollit të prindërve, me kokëkrisjen e tyre djaloshare

prej nëntëmbëdhjetë – vjeçari, ata morën një vendim të

shpejtë…Fshati Dardhë ndodhet pranë kufirit me Greqinë.

“A nuk hidhemi “andej?” – propozoi Pandi.

“Me gjithë mend e ke?” – iu përgjigj kushëriri.

“ Toke dorën këtu, — i thotë Pandi.—Besa besë e mos i

trego kurrkujt!”

Ata morën fshehurazi nga një torbë me plaçka e ushqime…,

pritën sa të vinte nata dhe u nisën në drejtim të kufirit midis

fshatit Arëzë e Nikolicë. Ishte një natë e errët me shi të dendur

dhe lumi që rridhte pranë kufirit, ishte fryrë nga uji i turbullt,

duke u bërë tepër i rrezikshëm për t’u kaluar. Të dy e hodhën

vaun duke notuar e duke ndihmuar njëri- tjetrin e dolën në buzë

të një mali. “Ecnim, – thotë Pandi,- këmbadorazi duke shpërndarë

degët e thata të pishave për të mos shkaktuar zhurmë.”

Kur u bindën se e kishin kaluar kufirin, ia dhanë vrapit

duke kapërcyer çuka, selishte e kodra, të lagur deri në palcë, të

uritur e të baltosur, përveç frikës e llahtares që i ndiqte nga

prapa si hije e zezë. “Ndaj të gdhirë, – vazhdon Pandi, – nga

maja e malit dalluam poshtë një fshat gjysmë të shkatërruar,

me çatitë të mbuluara me plloça guri ashtu si shtëpitë e fshatit

tonë. Nga një oxhak po dilte tym. U drejtuam tek ajo shtëpi,

ku na priti një plakë që fliste shqip. “Ku janë të tjerët, vetëm ju

jeni?” – pyeti ajo, e mësuar nga këto lloj kalimesh…”

Në kohën kur djemtë po ndërronin rrobat e lagura e po

pinin çajin e ngrohtë në fshatin grek Janoven, babai i Pandit,

xha Jani, në Dardhë, hyri në kasollen mollëve t’i thoshte të

birit “mirëmëngjes.” Por kasollja ishte bosh. Në murin me

gëlqere Pandi kishte shkruar: “Baba, na falni që po shkojmë…,

nuk dimë a do të na zënë…Perëndia me ne…”

Këtu Pandi e ndërpret bisedën dhe vështron orën. Është

koha për ata të dy të shkojnë në dyqanin e picerisë. Pas tyre

edhe unë. Jam kurioze të ndjek aventurën e dy djelmoshave, e

cila, vite me radhë, u kthye në legjendë për të rinjtë e fshatrave

të Devollit dhe Korçës.

Duke trazuar salcën e picave me një luge të gjatë druri, Pandi

vijon: “Plaka që dinte shqip, na tha: —Do të vijnë burrat të

ngarkojnë me mushka lesh dhie e shqerrkash…Do të shkoni edhe

ju me ta.”—U nisëm e arritëm në Kostur, u dorëzuam në policinë

greke. Gjënë e parë, ata na konsideruan si spiunë dhe na izoluan

për dyzet ditë, duke na mbajtur vazhdimisht nën tensionin e

pyetjeve të panumërta…Ne mundoheshim t’i bindnim se ikëm

me qëllim që të shkojmë në Amerikë, ku kemi dy tetot tona…Ne

donim të vazhdonim shkollën ose, të paktën, të punonim në

zanatin që kishim mësuar…Ne nuk e dinim se tezja e kushëririt

tim ato ditë kishte ardhur si turiste nga Amerika në Dardhë dhe

autoritetet shqiptare e kishin përzënë…”

Dy djemte e rinj kaluan një kalvar mundimesh, rropatjesh

e burokracish duke kaluar nga një kamp në tjetrin në Korfuz,

Selanik, Janinë, Athinë, për gati një vit e gjysmë. Së fundi, të

ndihmuar nga shqiptarë vendës që punonin në zyra me rëndësi,

arritën të siguronin dokumentet për të ardhur në Amerikë.

“Kur u nisa nga Pireu, – thotë Pandi, – për herë të parë në

ata muaj ankthi e frike e ndjeva veten të lirë, me krahë, mora

frymë thellë e falenderova Zotin që më kishte ndihmuar.

Udhëtimi ishte i gjatë, Greqi-Itali-Kanada-Nju-Jork-Boston. Isha

i ri, deti më dukej fushë me lule, ndërsa Amerika, parajsa që

më priste krahëhapur. Por nuk ishte plotësisht ashtu. Sapo

mbërrita në qytetin Newtoun të shtetit Massachusetts dhe trokita

në derën e teto Ollgës, e vetmja shpresë që më kishte mbetur,

tetoja më priti me këmbët e para e gati sa nuk ulëriti: “ E solle

kokën? Më mirë të mos kishe ardhur!…Ti u bëre sebep që të

mos shkoj kurrë në Shqipëri!…”

Atë natë pa gjumë ndoshta u plaka dhjetë vjet. Jeta ime më

dilte lakuriq para syve: pa punë, pa strehë, pa një qindarkë në

xhep. Sytë më lotonin kur mendoja se ç’e keqe duhej t’i kishte

zënë babanë, nënën e motrat për shkakun tim. Në ç’humbëtirë,

vallë, i kishin degdisur? A ishin të gjithë gjallë e me shëndet?

Dhe mora një premtim, një premtim që s’do ta trettë as

dheu…Do të punoja kudo, qoftë argat, qoftë hamall…vetëm

të fitoja ç’të fitoja sa për të ngritur familjen time e më pas, të

ndihmoja edhe ata në Shqipëri. Ëndrrat që kisha thurur për të

vazhduar universitetin, u tretën që me rrezet e para të diellit të

ditës pasardhëse. Fatmirësisht, anëtarët e tjerë të familjes së

teto Ollgës më pritën me njerëzi e u përpoqën të më ndihmonin

sa mundnin.”

Bie telefoni, porositën tetë pica nga turistët e hotelit

pranë.Pandi ma tund dorën nga banaku se s’mund të

vazhdojmë më bisedën. Pasi i poqi picat i ngarkoi në minivan

dhe po bëhej gati të nisej.

“Po ti ke punëtor – deliver,”- i them.

“Ka ikur në shpërndarje, – thotë ai,- nuk mund t’i lemë

klientët të presin gjatë.”

HAPAT E PARE

“Pa hë, – thotë Elena, – se mund të të ndihmoj unë tani. Ku

keni mbetur?”

“Te dita e parë në Amerikë, – them unë, – duke pare me

mosbesim tek bashkëshortja joshqiptare e Pandit.

“Dhëndri i teto Ollgës, – thotë ajo, – e ndihmoi Pandin të

punonte në një fabrikë për prodhimin e kompjuterëve. Pandi

kishte njohuri të mira në fushën e mekanikës, kështu që e

përvetësoi zanatin shpejt. Punoi aty pesë vjet, ndërsa natën

vazhdonte shkollën për të mësuar gjuhën angleze.”

Elena shtron e shtrin brumin e picave nëpër tava me

madhësi të ndryshme, duke i vënë rresht njëra mbi tjetrën. Në

të njëjtën kohë ndjek edhe lëvizjen e brumatriçes, u përgjigjet

telefonave ose plotëson kërkesat e klientëve të shumtë. Sot vajza

e tyre, Aleksandra, nuk punon, kështu që ata të dy duhet ta

përballojnë punën vetë. Duke i bashkuar copat e shkëputura

të bisedës së asaj gruaje të palodhur, mësova se Pandi, u

punësua në një kompani tjetër kompjuterësh, sepse aty fitonte

më shumë. Bosi i dytë e transferoi në Detroit e më vonë në

Cikago, por muaj më vonë kompania falimentoi e Pandi mbeti

pa punë. Pas përpjekjesh të dështuara për të gjetur punë të re,

ai filloi si kuzhinier në një mëngjesore dhe pas- dite e natën

punonte në një restorant francez. Çdo ditë katërmbëdhjetë orë

në punën e vështirë e të lodhshme të restoranteve. Atëherë

edhe u njoh e u fejua me Elenën, e cila punonte rrobaqepëse

në një fabrikë manifakture. Kunati, i vëllai i Elenës, ishte pronar

i një picerie dhe ai i propozoi Pandit të bëheshin bashkëpronarë

duke i paguar pjesërisht gjysmën e vlerës së dyqanit. Çifti i ri

Tollko, sapo u martua hyri në borxh e filloi ca nga ca të futet në

biznesin e picave. Pas një viti e shlyen borxhin e filluan t’i fitonin

paratë për veten e tyre. Hapën një piceri të re, pronë të tyre, ku

punonin edhe 2-3 punëtorë. Pasi blenë edhe një shtëpi, u lindën

njëri pas tjetrit dy fëmijë, Aleksandra e Jani.

Ishte viti 1981.Pas disa vitesh pune të pandërprerë e lodhjeje,

çifti Tollko bashkë me fëmijët udhëtuan drejt Floridës për

pushime. Por pushime u thënçin, sepse Pandi, me nuhatjen që

kishte për tregti, kuptoi se ç’do të thotë të kesh një biznes

restoranti në Floridën turistike. Ai shiti dyqanin dhe shtëpinë në

Boston dhe u vendos në Ormond Beach ku bleu një shtëpi dhe

hapi një piceri në Daytona Beach. Më vonë bleu edhe një piceri

tjetër në Holly Hill ku bleu edhe gjashtë dyqanet e tjera të

ndertesës e i lëshoi me qira. Gjatë aktivitetit, Tollkot shitën e blenë

disa herë piceri e shtëpi dhe kjo rrugë u solli fitime të mëdha.

Kur u kthye Pandi në dyqan, Elena kishte pjekur edhe katër

pica të tjera që prisnin për deliver. Ishte 4 Korrik, ora pesë

pasdite. Kudo në Amerikë festohej. Përpara shtëpise- muze të

pasanikut Rokfeler në buzë të lumit Halifax në Daytona Beach,

ku ishin mbledhur një mizeri njerëzish, po shpërndaheshin

flamurë të vegjël amerikanë… Ndërsa familja Tollko

shpërndante gatimet e shijshme të kuzhinës së saj për të

kënaqur klientët e rregullt të dyqanit në këtë dite feste.

FAMILJA

“Në bahçen time kishte bërë folenë një çift pëllumbash, –

tregon Pandi. – Kur vezët çelën zogjtë, prindërit i mësonin ata

të fluturonin dhe të ktheheshin në fole. Një ditë nuk u kthyen.

Në Amerikë fëmijët u ngjajnë zogjve. Kur mësojnë të jetojnë

më vete, fillojnë jetë të re.”

Këtë qëllim i vuri vetes çifti Tollko.Qysh në vogëli Jani dhe

Aleksandra u mësuan me ndjenjën e punës, seriozitetit dhe

përgjegjësisë. Pasi ktheheshin nga shkolla, përgatitnin mësimet

pasditeve e punonin në dyqan bashkë me prindërit.Ata u rritën

duke përdredhur me duart e tyre të vogla brumin, i jepnin

formë e luanin me të si të ishte lodër.

“Një ditë, – thotë Pandi, – u vonova të shkoj në bankë të

derdh paratë dhe i prura ato në shtëpi. Kur i panë fëmijët

vandakët me dollarë mbi tryezë u avitën aty e filluan t’i

numëronin.” E shikoni? – u thashë fëmijëve, puna dhe vetëm

puna sjell para të madhe. Një ditë edhe ju do të fitoni kështu

po punuat si unë e mami. Por nuk mjafton vetëm puna, i

këshilloi Pandi fëmijët, duhet të jeni edhe të

ndershëm…përndryshe s’kini për të bërë kurrë prokopi.”

Të rritur e të edukuar në një mjedis të tillë familjar, sot Jani

e Aleksandra drejtojnë secili më vete biznesin e tyre, i cili u

sjell fitime çdo ditë. Ata kanë punësuar disa punëtorë të cilët

vetëm sa ndihmojnë, sepse aktivitetin kryesor të dyqanit e

kryejnë vetë.

“O Zot, Jani punon si një zhongler me brumin,”- thotë një

djalë i ri amerikan që punon në dyqan, – ne nuk mund ta arrijmë

kurrë atë!”

Jo vetëm punëtore e nikoqirë, por fëmijët Tollko janë edhe

të dashur, buzëqeshur e mikpritës si jugorët. Prandaj dhe

klientela rritet.

“ Ne vijmë këtu çdo ditë, jo vetëm për të ngrënë racionin, –

thotë një plak i moshuar, – ne vijmë këtu për të harruar vetminë.

Këtu ndjehemi si në shtëpinë tonë. – Hello, Pit!—i thërret ai

Pandit, – ku ke qenë që s’të kemi parë këto ditë?”

Pandi dhe Elena tani janë mysafirë te fëmijët. Ata shkojnë

herë te njëri, herë te tjetri për t’i ndihmuar e për t’i lehtësuar

sado pak në punët e lodhshme e për t’u dhënë mundësinë të

çlodhen pak.

RECETA E PICES — SEKRET I FAMILJES

Me këtë titull është botuar një artikull në gazetën lokale të

Daytona Beach për picerin e Janit. Sigurisht, familja Tollko, me

një përvojë tridhjetëvjeçare, tani ka krijuar recetat e veta duke

filluar që nga mënyra e përgatitjes së brumit, gatimit disa stilesh

të salcës, kombinimit të disa lloje djathëra dhe teknikës së

pjekjes. Në menunë e varur në mur do të gjesh një listë të pasur

asortimentesh: disa lloje gatimi picash, si pica e bardhë, pica

me mish, me salçiçe, pepperoni, ullinj, kërpudha etj. Janë të

pëlqyeshme edhe byrekët me spinaq ose me domate e qepë.

Çdo ditë përgatiten rreth gjashtëmbëdhjetë lloje subs si dhe

darka me lazanja, spageti me qofte e salcë, mish pule, viçi etj.

Në fund serviret bakllavaja karakteristike shqiptare dhe

cizkeku vendali. Aleksandra tregon se dyqani i saj dhe ai i të

vëllait në një javë shesin mesatarisht njëmijë pica, njëmijë

sanduiçë, njëqind pjata spageti, pesëdhjetë lazanja, njëmijë

subs, treqind sallata etj.

“Konsumatori është më i zgjuar se i zoti i dyqanit,”- thotë

Jani duke buzëqeshur. – Këtë na e ka mësuar babai. Prandaj

përpiqemi të gatuajmë ushqim me cilësi të lartë dhe porcion të

madh, që të ngop syrin dhe stomakun. Gjithashtu përdorim

lloj- lloj erëzash që nuk i kanë dyqanet e tjera. Shija e ushqimit

tonë i mban klientët tanë të përhershëm.”

Një zile e vogël fshati e varur te dera tringëllin sapo një

klient futet brenda. “Mirë-se-ardhët, – përshëndet Jani buzagas

dhe i flet miqësisht, – nëm porosinë, zgjidh një pije të ftohtë

nga frigoriferi dhe pjesa tjetër e punës na mbetet neve…”

VENDLINDJA

Edhe kur mbushte xhepin me dollarë ose kur i përkëdhelte

fëmijët e tij, Pandin e ndiqte gjithnjë nga prapa kujtimi i atdheut

të largët, fati i prindërve, motrave dhe farefisit. Me ndjenjen e

fajit të djalit plangprishës mundohej të shkruante letra prekëse

e malli për prindërit në Dardhë të cilat disa herë nuk u binin

në dorë. Për fat, njerëzit e tij nuk pësuan gjë pas arratisjes,

sepse ishin familje dëshmori.

Pandi gjithnjë nderoi njerëzit e gjakut të tij dhe shprehu

respekt për prindërit duke u vënë emrin e tyre, Jani e

Aleksandra, fëmijëve gjysmë shqiptarë. Atij i mbeti peng që

nuk i pa më kurrë prindërit gjallë. Ishte një nga shkaqet për të

cilin ai udhëtoi drejt vendlindjes pasi kishte fituar demokracia

në Shqipëri. Bashkëfshatarët e pritën me dhembshuri prindërore

duke e kthyer në festë ditën e mbërritjes së tij. Pasi vizitoi varret,

u çmall me motrat e me familjet e tyre të reja që kishin ngritur,

Pandi iu përvesh meremetimit të shtëpisë së vjetër. Së fundi ai

plotësoi një dëshirë që e mbante peng shpirtin e tij prej kohësh.

Babanë, që kishte vdekur në Korçë në kohë dimri, e solli në

Dardhë dhe e varrosi pranë nënës. Ishte shërbimi i fundit që ai

kryente për të nderuar e respektuar prindërit.

Në fillim të viteve 90-të në zonën e Bostonit filluan të vinin

familjet e para dardhare. Ishte një ditë vere e vitit’ 94, kur Pandi

dhe Elena mbërritën nga Florida në Massachusetts dhe shtruan

një darkë mirëseardhjeje në “Pier 4”, në restorantin e famshëm

të Anton Athanasit në Boston. U ftuan të gjithë dardharët nga

rrethinat e Bostonit. Mbaj mend, isha edhe unë me burrin. I

ftuar nderi ishte bashkëfshatari ynë Teodor Laço, që u ndodh

rastësisht në Amerikë. Pandi, me sy të përlotur, i malluar e i

gëzuar, por edhe i pikëlluar, kishte marrë pamjen e atij djaloshit

ëndërrimtar që vraponte dikur rrugicave me kalldrëm të

Dardhës. Bisedoi shtruar me të sapoardhurit në kontinentin e

ri, duke u munduar të ndihmonte me këshillat dhe përvojën e

tij. Kur mbaroi dreka e u përshëndetëm, çifti Tollko na ftoi të

gjithë ta vizitonim në shtëpinë e tij në Florida. “Shtëpia ime

është e hapur për të gjithë,”- tha Pandi. “Po më parë do të vish

ti tek ne, thanë dardharët e Usterit dhe e ftuan po atë natë në

festën e ditëlindjes së mbesës së vogël të familjes Konda. Pandi

i tha Elenës me shaka: “Ti shko te vëllezërit e tu grekë, unë po

shkoj te vëllezërit e mi dardharë…”

Nuk do të harrohet martesa e Aleksandrës në Florida.

Familja Tollko ftoi tërë dardharët e Amerikës duke u paguar

një pjesë të shpenzimeve. “Dëshiroj që në këtë gëzim të madh

të jem i rrethuar nga dardharët, të cilët do të zëvendësojnë

mungesën e të afërmve të mi,”- u shkruante ai

bashkëfshatarëve. Dhe ata shkuan të gjithë. Dardhari Jani

Melka tregon: “Ishte e shtuna e dasmës dhe Pandi punonte

akoma në dyqan. Shtëpia e tij gjëmonte nga zërat e dasmorëve

dhe të ftuarve. Pandi më telefonon e më thotë: “Jani, nuk mund

ta le dot dyqanin, kam shumë punë. Ty të kam caktuar

qilarxhinë e dasmës. Zgjidh llojet e verërave që pëlqejnë dhe

shtroje muhabetin deri sa të vij unë.” Kënga dhe vallja dardhare

vazhduan deri në mëngjes.

…Ulur në sallon me familjen Tollko kalojmë nëpër duar disa

fotografi nga dasma ose ditë festash familjare.

“Ja këtu, – thotë Aleksandra, – kam dalë në garën për

peshkim me varka. Çdo vit dyzet varka me vajza e gra të reja

dalin në oqean për peshkim.Unë fitova vendin e tretë me

peshkun tridhjetë e dy paund që kapa.”

Në një foto të vjetër bardhë e zi kanë pozuar xha Jani, teto

Sanoja, Pandi dhe motrat, në oborrin e shtëpisë së fshatit.

“Ke ndonjë plan për të shkuar në Shqipëri?” e pyes Pandin.

“ Po…vitin që vjen…Do të shkoj në Dardhë e do të

investoj…Do të bëj një dhuratë për dardharët, ndonjë ujësjellës

apo çfarë tjetër kanë nevojë.”

“Ndoshta i shoqëruar edhe nga fëmijet kësaj radhe,”- i

propozoj unë.

“Po, po…”- tund kokën ai dhe vështron në drejtim të tyre.

“Dini ndonjë fjalë shqip?”- e pyes Janin.

“Di…”qorr.” Kur isha i vogël e humbja ndonjë send e s’e

gjeja babai më tallte kështu. Por unë jam tamam “qorr”

kundrejt gjuhës shqipe e vendlindjes së babait. Nuk dua të

mbetem kështu,”- thotë ai serioz.

Kur e pyes Aleksandrën, ajo më thotë se kupton diçka me

të dëgjuar, por nuk di asnjë fjalë shqip.

“Ja ku po të mësoj unë një, – i them. – Ndersa yt vëlla di

fjalën “qorr”, ti mësoje fjalën “sy.” Shko shikoje Shqipërinë.

Ndoshta aty nuk ka gjëra kaq të bukura sa në Florida, por aty

do të gjesh një gjë të rrallë e të vyer që s’e gjen dot në Amerikë,

do të shohësh shtëpinë ku ka jetuar dhe ka gatuar byrekë e

lakrorë gjyshja jote Aleksandra, së cilës i ke trashëguar emrin…

SHQIPTARJA QË U DIPLOMUA SHKËLQYESHËM NË EDINBURG DHE FITOI DOKTORATËN NË OKSFORD

July 21, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI/

Kur po uleshim ngadalë në aeroportin Heathrow të Londrës, ndaj të gdhirë, në gjithë gjatësinë e krahut të djathtë të aeroplanit u reflektua një ngjyrë rozë e ndritshme. Ishin rrezet e para të diellit të vakët vjeshtak, pas një udhëtimi të lodhshëm nëpër natën e gjatë atlantike. Pastaj çdo gjë u mbulua nga mjegulla e dendur dhe një shi i imët e I mërzitshëm na dha mirëseardhjen në tokën e anglo-saksonëve.

Të vizitoni Londrën, qytetin metropolit, i vjetër e i ri në të njëjtën kohë, të gjitha shqisat dhe truri juaj kthehen në një aparat të madh regjistrimi. Ju ecni tërë emocion në rrugët ku ka shkelur Shekspiri, Dikensi dhe Çurcilli. Ju mahniteni që nga stolitë e kurorës mbretërore, tek ndërtesat gotike e stilesh të tjera moderne, statujat, teatrot, muzeumet e mëdha etj. Deri tek zhurma e rrëmuja e rrugëve të ngushtuara nga rryma pa fund e makinave dhe e autobuzëve të kuq dykatësh.

E kundërta ndodh kur hyn në Oksford mbas një udhëtimi gadi dy orësh, me autobus nga Londra. Befasohesh nga një qetësi qiellore e të duket sikur ke hipur në makinën e kohës e ke shkuar dhjetëra shekuj prapa. Një ndiesi të tillë e pata qysh orët e para të mbërritjes në Oksford, për të vizituar familjen e vajzës sime aty. Qyteti mban vulën e ndërtesave të vjetra madhështore të stilit gotik, të vendosura në një rregullshmëri të ngurtë gjeometrike duke krijuar imazhin e një amfiteatri gjigand.

Historia e qytetit të Oksfordit fillon në vitin 700 me legjendën e një princeshe saksone e cila, për të shpëtuar nga mbreti lakmiqar, erdhi e u fsheh në një pyll ku dhe ndërtoi një manastir. Një komunitet i vogël filloi të rritet jashtë dyerve të manastirit dhe qyteti filloi të marrë formë e gjallëri, me kishat,tregun, banjat, shëtitoret dhe muret rrethuese që janë ende edhe sot. Por ky qytet i vogël anglez u bë i famshëm qysh në shekullin e dymbëdhjetë kur u ndërtua universiteti i parë në botë në gjuhën anglisht. Gjatë shekujve që pasuan, deri në kohën e sotme, nuk rreshtën së ndërtuari kolegje e biblioteka, qendra kërkimore-shkencore e muzeume etj. nga më të dëgjuarat e më të kërkuarat në botë. Sot numërohen rreth 39 kolegje që I kanë ndërtuar mbretërit, bishopet e kishave dhe pasanikët.

Ndërtesat e stilit gotik quhen “ndërtesa të arta” sepse janë ndërtuar nga gurë të skalisur të verdhë e të fortë që i rezistojnë erozionit dhe kohës. Pothuajse të gjitha ndërtesat ngrihen në formë kështjellash masive oktagonalesh, kupolash dhe kullash me bedena ose me maja të mprehta, sipër të cilave qëndrojnë,sikur ëndërrojnë, kambana, sahatë të rrumbullaktë, zogj metalike, shtiza e shigjeta fluturuese.

Të gjitha këto mrekulli pata fatin t’i admiroj ditëve të ngrohta të shtatorit duke ecur me vështirësi rrugëve me kalldrëm, e shoqëruar nga njerëzit e mi. Dhëndrri im gjerman, doktor I shkencave e studiues në një nga kolegjet e qytetit, gjatë një shëtitjeje, më prezantoi me disa kolegë e profesorë, dy-tre prej tyre emra të dëgjuar në gjithë botën. Sigurisht, në këto situata,njeriu e ndien vehten pak ngushtë, mundohet t’i zgjedhë e t’I mendojë mirë fjalët…Dhe ja… tek afrohet e prezantohet ajo, e thjeshta, e mira, buzëqeshura, shkencëtarja shqiptare Migena Bregu, e cila ma shton më tepër hutimin, por dhe gëzimin. E përqafova si të ishim njohur prej kohësh, e mora mënjanë e I fola me zë të lartë, “Cila qenka kjo bashkëatdhetarja ime që I paska buzëqeshur fati kaq shumë?”

KORÇA – QYTETI I SAJ

Është Migena. Dhe, si një korçare, s’ka si të mos jetë e gjatë,elegante, me një fytyrë tërheqëse, dy sy gështenjë të mëdhenj, të gjallë e të lëvizshëm. Ndërsa flet të tërheqin vëmendjen buzëqeshja që nuk i ndahet nga fytyra dhe anglishtja e saj me një akcent të admirueshëm.Ecim me Migenën rrugëve të Oksfordit që gëlojnë nga biçikletat, zërat dhe thirrjet e gëzueshme të mijëra studentëve ardhur nga gjithë bota. Pyetjeve të mia të njëpasnjëshme vajza korçare u përgjigjet me modesti ose ndonjëherë ndërron bisedë duke më treguar ndonjë kuriozitet nga qyteti enigmatik I kolegjeve. Ajo ndal hapat para një dyqani të vjetër me mbishkrimin, “Dyqani i Lizës.” “Është fjala për, “Lizën në Botën e Çudirave” thotë ajo. Autori i Lizës, Lewis Carroll, ka qenë matematicien dhe tregtar i dëgjuar në Oksford. Ngjarjet e librit zhvillohen rreth e rrotull Oksfordit. Në këtë dyqan Liza ka psonisur…”

Ajo kujtoi diçka nga fëmijëria e saj. “Isha vajzë e urtë, thotë,pak e mbyllur, por me një dëshirë e kuriozitet për të mësuar. E mbaj mend që fillimin e shkollës e prita me emocion të madh; abetaren e aritmetikën i mbaja tek koka e krevatit, javë përpara se të fillonte shkolla. Shkollën e fillova me një etje për të mësuar çdo gjë. Që në klasën e parë isha e vendosur për të dalë e para e klasës, pasi doja të merrnja pjesë në “mbrëmjet e nxënësve të dalluar” të Korçës, sepse aty jepeshin lodrat më të mira që gjendeshin në Shqipëri. Madje, me naivitetin e fëmijës, e mbaj mend se ndonëse për tre vjet me rradhë dola e para e klasës, mësuesja nuk më propozoi për mbrëmjen e të dalluarve. E zhgënjyer, kur e pyeta mësuesen cila qe arsyeja, ajo m’u përgjigj se prindërit e mi nuk ishin “punëtorë.” Si fëmijë 9-vjeçar që isha, u ktheva në shtëpi duke qarë dhe e indinjuar u thashë prindërve se ishte faji i tyre që mua s’më dërgonin në mbrëmjet festive sepse ata nuk ishin “punëtore”, pra…s’punonin sa duhet! Ky incident ishte përballimi im i parë me doktrinën proletare, kur për herë të parë m’u spjeguan diferencat klasore.”

Prindërit e Migenës jo vetëm që ishin intelektualë, Bahriu, babai,inxhinier topograf në minierë dhe e ëma, Valentina, inxhiniere pyjesh, por familja e tyre ishte përfshirë tragjikisht në vorbullën e luftës së klasave. Qysh prej atij momenti Migenës iu bë e qartë se do t’i duhej të përpiqej të arrinte rezultatet më të larta akademike për të kompensuar mungesën e “biografisë së mire politike.” Në një farë mënyre ky u bë dhe synimi i saj në jetë.

Qysh në shkollën fillore ajo mori pjesë në olimpiadat e matematikës e në konkurset e letërsisë, që organizoheshin nga Shtëpia e pionierit. Me fillimin e shkollës tetëvjeçare dhe studimin e anglishtes si gjuhë të dytë, Migenës iu hapën dyert e bibliotekave për leximin e letërsisë së huaj. Dalëngadalë filloi edhe ambicja për studimet jashtë shtetit në të ardhmen. Dëshirë që i kishte rrënjët në etjen e madhe të të rinjve shqiptarë për të njohur botën e huaj, për të pasur atë eksperiencë që ishte kthyer në ëndërr, për shkak të mohimit. “Kur fillova shkollën e mesme, thotë ajo, i vura vehtes si qëllim që ta mbaroja gjimnazin me ‘Medalje të artë’ pasi kisha mësuar se qeveria jepte bursa për studime jashtë shtetit, për këta nxënës. Gjatë katër viteve të gjimnazit studiova me këmbëngulje jo vetëm për marrjen e notave dhjeta në të gjitha lëndët, por edhe për pjesëmarrjen në olimpiadat e rrethit, të kimisë e biologjisë, pasi një nga kriteret e marrjes së medaljes së arit ishte dhe fitimi i një çmimi kombëtar në olimpiadat. Isha me fat që në gjimnazin “Raqi Qirinxhi” në Korçë, kishim disa pedagogë të cilët ishin të predispozuar për

të krijuar kurse të avancuara jashtë klase, për të inkurajuar nxënësit që kishin interes për të ecur më përpara se programet në tekstet shkollore. Me ndihmën cilësore që mora nga mësuesit arrita që, në vitin 1993, të fitoja Olimpiadën Kombëtare të Biologjisë, si dhe “Medalje ari”, që jepej nga Ministria e Arsimit.”

Mbas gëzimit dhe festimit në familje të plotësimit të ëndrrës së saj, pasoi zhgënjimi, kur Migena mësoi se qeveria shqiptare nuk jepte bursa për jashtë shtetit. E vetmja mundësi ishin disa bursa nga qeveria egjiptiane për të studiuar në një Universitet Fetar, diçka që s’përputhej me aspiratat që vajza i kishte vënë vetes. Atëherë ajo e kuptoi e u bind se duhej të përpiqej vetë për të fituar të drejtën e studimit jashtë. Ajo filloi Fakultetin

Juridik në Tiranë e ndërkohë përpiqej të merrte informacion për studimet universitare në Britani, dëshirë që e kish për arsye të lidhjes me gjuhën e letërsinë angleze.

Fatmirësisht për atë kohë, me revolucionin demokratik, sapo kishin filluar të hynin informacioni, shtypi dhe gazetat e huaja. Migenës i ra në dorë një broshurë me informacion për studimet në Europen Perëndimore dhe filloi t’iu shkruaje institucioneve direkt, për të kërkuar më shumë informacion.

Këtu filloi dhe maratona një vjeçare e aplikimit për në universitetet britanike. Nuk ishte e lehtë; vështirësia qëndronte se korrespondenca duhej bërë përmes letrave, interneti as që njihej në Shqipëri, dhe informacioni ishte shumë i kufizuar.

“Kur më erdhën rezultatet e pranimit nga tri universitete britanike, thotë ajo, me të vërtetë, më dukej e pabesueshme. Zgjodha Universitetin Heriot-Watt në Edinburg për degën Mikrobiologji. Kisha lexuar për kryeqytetin e Skocisë që ishte shumë i bukur prandaj nuk hezitova të zgjidhja Edinburgun. Zgjodha mikrobilogjinë si degën që do të më jepte mundësinë për të eksploruar zhvillimet e fundit në shkencat biologjike.”

EDINBURGU

Pranimi në këtë universitet ishte vetëm hapi i parë I realizimit të ëndrrës së Migenes, mbasi egzistonte vështirësia e sigurimit të burimeve financiare. Britania, nga vendet e Europës Perëndimore, ka taksat më të shtrenjta universitare. Migena filloi kontaktimin me fondacionet shqiptare kryesisht fondacionin Soros në Tiranë, si dhe me fondacione të tjera në Britani. Fillimi nuk qe shumë premtues, thotë ajo, dhe i dukej

se për mungesë fondesh do ta humbiste këtë shans. Gjithsesi me grantet e fondacioneve si dhe me ndihmen financiare të familjes, ajo arriti të mbulojë financimin për vitin e parë.

“Synimi im ishte sa të filloja universitetin, thotë ajo. Por më vonë i kisha vënë qëllim vetes që të arrija rezultate të larta akademike e t’i kërkoja universitetit ndonjë bursë nderi.” Por pas gjithë këtyre përpjekjeve, pengesa e fundit ishte marrja e vizës. Për shkak të procedurave të tejzgjatura për dhënien e vizave për shtetasit shqiptarë, ajo arriti në Edinburg në tetor të vitit 1994, tri javë me vonesë nga dita e fillimit të simestrit.

“Mbërritja në Edinburg ishte sa mbresëlënës aq dhe e vështirë, thotë Migena. Për herë të parë më duhej të përballoja gjithçka vetë.Vështirësia qëndronte në dy nivele. Së pari, studentët e tjerë kishin krijuar miqësitë dhe për mua ishte e vështirë të depërtoja në rrethet e ngushta studentore. Së dyti, duke humbur pothuaj tri javë leksione kalimi i provimeve ishte jo aq i lehtë. Tri ditë mbas arritjes, pata një takim me koordinuesin e kursit. Ai, duke ditur prejardhjen time nga Shqipëria dhe fillimin me vonesë të universitetit, në mënyre të sjellshme më paralajmëroi se s’duhej të mërzitesha në qoftë se ngelesha në provimet e simestrit të parë, pasi kisha të drejtën e përsëritjes. I jam përgjigjur atij me ngulm, “Unë s’kam ngelur në asnjë provim deri tani dhe nuk mendoj pse duhet të filloj tani.” Që nga kjo bisedë Migena premtoi me vete se do të dilte sa më mirë në provime e t’u tregonte pedagogëve atje, se, në kundërshtim nga paragjykimet, shkolla shqiptare i kishte dhënë asaj formim të kënaqshëm shkencor si dhe ambicien për konkurencë e arritje të larta.

Fillimisht ajo vajti me kasetofon për të regjistruar gjithë leksionin dhe të kishte mundësi ta ripërpunonte gjatë studimit të saj privat. Fatmirësisht në provimet e vitit të pare Migena doli nga të parat e kursit. Pedagoget ishin aq të impresionuar dhe e ndihmuan me referenca të shkëlqyera për aplikimet që ajo bënte për bursë. Në fund të vitit të parë ajo takoi zëvendës principialin e universitetit, Dr.Brown, te cilit i kërkoi anullimin e taksave universitare. Mbështetur në rezultatet e saj akademike si dhe në vështirësitë financiare, Këshilli i Lartë i Universitetit miratoi anullimin e taksave që ishin 8,000 pounds (14,000 $).

Ky ishte lehtësim i madh pasi tani ajo e kishte më të lehtë pagesën për koston e përditshme të jetesës. Si ka studiuar Migena gjatë këtyre katër viteve të universitetit, përpjekjet, këmbëngulja dhe disiplina e hekurt në arritjen e suksesit, e tregojnë provimet e saj përfundimtare,

ku arriti të marrë diplomë të klasit të parë. Gjithashtu ajo doli jo vetëm studentja a parë në kursin e Mikrobiologjisë por edhe studentja e parë në gjithë Fakultetin e Shkencave Biologjike.

Për këtë arsye mori dhe dy çmimet më të larta të nderit dhënë nga Heriot-Watt University. Por Migena është modeste e s’tregon më shumë. Duhet t’ia nxjerrësh fjalët si me darë. Kur u ktheva në Amerikë e u telefonova prindërve të saj që banojnë në Dallas, ata më treguan diçka për vajzën e tyre. Migena kishte ardhur nga Edinburgu me pushime verore pranë familjes dhe një korrespondent i Radio Korçës erdhi në shtëpi e mori në intervistë. Përgjigjet e saj ishin aq të shkurtëra e të thjeshta, sa, korçarët që e dinë mirë ç’janë universitetet britanike, kur e dëgjuan emisionin e radios, nuk u kënaqën.

MIGENA NE BOTEN E OKSFORDIT

Vajza e Korçës fitoi nga Universiteti Heriot-Watt medaljen, “Watt-Club Medal”—Medalja e argjendit dhënë studentit me rezultatet më të larta në Fakultetin e Biologjisë dhe “Loise- Fletcher Memorial Prize”, çmim i dhënë për studentin me rezultatet më të larta në kursin e ikrobiologjisë.

Ishin këto çmime që e ndihmuan Migenën të fitojë të drejtën për të vazhduar doktoratën në Universitetin e Oksfordit, një ëndërr e objektiv që ajo ia kish vënë vehtes prej kohësh. Pranimi në Oksford ishte për të një gëzim i veçante pasi ajo e kishte admiruar Oksfordin si një nga qendrat ku kishin hedhur rrënjë arsimi dhe kultura europiane. “Të bëhesha pjesë e këtij komuniteti, thotë ajo, ku të kisha mundësi të prezantoja potencialin intelektual shqiptar, ishte një emocion dhe mission i veçantë.”

Oksfordi dhe Kembrixhi janë dy Universitetet që janë ndërtuar, e akoma funksionojnë, mbi bazën e kolegjeve. Kolegjet filluan si manastire, me një organizim të pavarur arsimor e kulturor për aristokracinë britanike. Përmes shekujve, kolegjet e Oksfordit u shtuan e u zgjeruan duke u bërë qendra elitare kulturore në Europë. Sot Universiteti i Oksfordit funksionon mbi bazën e kolegjeve dhe fakulteteve që së bashku koordinojnë mësimdhënien dhe kërkimin shkencor. Në pesë dekadat e fundit Oksfordi ka shtuar fushat e studimeve kërkimore-shkencore duke forcuar e duke i dhënë drejtim të ri rolit tradicional të të mësuarit.

Tradita dhe cilësia akademike janë bazat e Universitetit të Oksfordit. Gjatë historisë Oksfordi ka nxjerrë burra e gra të adhuruar nga çdo sferë e veprimtarisë njerëzore, të cilët kanë studiuar ose kanë dhënë mësim në Universitet. Midis tyre përmenden katër mbretër, 46 fitues të çmimit Nobël, 25 kryeministra, 18 kardinalë etj.

Migena doktoratën në Oksford e kreu në departamentin e Biokimisë në lidhje me Brasenose College. Brasenose College është themeluar në vitin 1509 dhe frekuentohej kryesisht nga fëmijët e pasanikëve. Ndër akademikët e njohur të kolegjit përmendet nobelisti e shkrimtari William Golding. Gjithashtu në këtë kolegj kanë studiuar stërgjyshi i Xhorxh Washingtonit, presidentit të parë të Amerikës, si dhe gjyshi i John Adams,

presidentit të dytë të Amerikës.

Për doktoratën Migena u financua nga Wellcome Trust si dhe fitoi Overseas Student Awards. Është interesante të theksohet se fillimisht në Universitetin e Oksfordit nuk pranoheshin femrat, megjithse qyteti ishte themeluar nga një femër. Gratë u pranuan për herë të parë në Oksford në vitin 1878 por ato nuk kishin të drejtë të diplomoheshin. Në Brasenose College femra e parë është diplomuar në vitin 1974 dhe kjo date koinçidon me vitin kur është lindur Migena.

“Kërkimin shkencor, thotë Migena, e kreva në laboratorin e profesor David Sherratt, geneticist i njohur që ka studiuar rekombinim gjenetik të A D N në bakteria. Studimi im ishte fokusuar në mekanizmat molekulare që kontrollojnë rekombinimet gjenetike në bakterien E.Coli. Mbas tre viteve rezultatet e kërkimit tim shkencor i botuam në një nga revistat më prestigjoze në fushën e biologjisë molekulare. (The EMBO Journal, Vol.21 No 14.)

Pas mbrojtjes me sukses të doktoratës ajo fitoi titullin “Doktor i shkencave,” në korrik 2002. Mbresat e dorëzimit të titullit “Doktor,” atë ditë, i përshkruan Bahriu, babai i Migenës: “Bashkë me gruan, thotë ai, ishim të ftuar në ndërtesën e teatrit te Oksfordit, ku zhvillohej ceremonia. Ne ishim ulur në sallën e madhe tok me prindërit e tjerë kryelartë e krenarë anglezë, por edhe nga vendet e tjera të botës. Përveç emocionit, ishte kënaqësia më e madhe që kam ndier ndonjëherë në jetë. Ç’fat i madh që ndodhesha aty, ku më kishte sjellë vajza ime…”

Por Migena ishte më pak e emocionuar. E mësuar me këto lloj festimesh ajo e kishte mendjen më shumë për planet e së ardhmes. Para saj tani ishin hapur perspektivat dhe rrugët e pa fund të shkencës. “Gjatë doktoratës, thotë ajo, më lindi dëshira që të merresha jo vetëm me kërkimin shkencor në nivelin akademik. Doja që të eksploroja dhe se si zbulimet dhe përparimet shkencore kanë efekt mbi zhvillimin e shoqërisë së

sotme. Për këtë arsye vendosa që, pas doktoratës, të bëja një ‘internship’ për komisionin europian në Europë, në departamentin për shëndetësinë dhe të drejtat e konsumatorit.

Duke shpresuar që së shpejti Shqipëria do të bashkohet me komunitetin europian, kjo mundësi m’u duk ideale për të luajtur në një farë mënyre rolin e ambasadorit jozyrtar. Fillova punën në Bruksel ku kontaktova me komisionin që organizonte raportin mbi asocacionin e Shqipërisë me Europën. Gjatë diskutimit që pata me ta u përpoqa të theksoja nevojën për të analizuar situatën në Shqipëri me spektër të plotë e jo me gjykim

të njëanshëm. Pavarësisht nga situatat e ndera politikoekonimike, Shqipëria ka potencial njerëzor e natyror që mund t’i sjellë kontribut komunitetit europian. Imazhit shqiptar që përfaqësohet nga politikanët e tanishëm i mungon disi serioziteti dhe pjekuria që gjendet midis intelektualëve dhe komunitetit të moderuar shqiptar.”

Mbas mbarimit të internshipit në Bruksel, Migena u kthye për të vazhduar në Universitetin e Oksfordit si punonjëse akademike shkencore në Departamentin e biokimisë. Kërkimin e tanishëm shkencor ajo e ka në vazhdim më të thelluar të arritjeve shkencore të doktoratës, për të zgjeruar kuptimin mbi rregullimin qelizor të rekombinimeve gjenetike.

“URA E PSHERETIMAVE” – BRIDGE OF SIGHS

Me Migenën vizituam disa nga kolegjet më të vjetra të qytetit. Mjedisi ku qëmdrojnë madhërisht ndërtesat e kolegjeve që formojnë zemrën e Universitetit, sot konsiderohet si grupi më i dalluar, fin, i ndërtesave në Europë. Më tej kalojmë në “Urën e psherëtimave,” një urë e vjetër në hyrje të rrugës së Universitetit. Ura është ndërtuar mbi një hark gurësh mbi rrugë, dhe lidh dy ndërtesa ballë për ballë. Është vazhdim i traditës

që studentët e diplomuar parakalojnë nën këtë urë, ekuivalent i një lloj harku triumfi, të duartrokitur nga banorët e qytetit të cilët qëndrojnë në të dy anët e saj. Nën këtë urë ka parakaluar edhe Migena, midis vargut të gjatë të të diplomuarve, veshur me pelerinën karakteristike të zezë dhe me kapelen e zezë në formë libri. Emërtimi “Ura e psherëtimave” nuk e ka kuptimin romantik të vuajtjes së të dashuruarve, por është simbol i fatit dramatik të studentëve që mbeteshin në provime e i thoshin “lamtumirë” Oksfordit. Ata hipnin mbi këtë urë e derdhnin lotë me psherëtima.

E pyes Migenën: “Ke dëshirë të kalosh edhe njëherë tjetër nën urë?” Me pamjen serioze të fytyrës ajo ma ktheu: “Do të isha e lumtur sikur të shihja të parakalonin aty edhe student të tjerë shqiptarë. Për mua, suksesi i studentëve shqiptarë në nivelet më të larta akademike dhe kulturore shfaq atë potencial të admirueshëm njerëzor që kemi ne si komb. Potencial që në një farë mënyre duhet të jetë burim frymëzimi, vetbesimi e nderi, por që në të njëtën kohë duhet të shihet si përgjegjësi. Përgjegjësi për të nxitur etjen e të rinjve shqiptarë për të studiuar. Përgjegjësi

për të inkurajuar intelektualët shqiptarë të zhvillojnë karrierat profesionale në Shqipëri e për ta pasqyruar pasurinë e potencialin e kombit tonë në botë. Është tragjike të shohësh largimin në masë të intelektualëve shqiptarë. Është tragjike që për brezat e rinj s’ka asnjë stimulim moral ose financiar.”

Migena tregon se si në shtetet e tjera me vështirësi financiare si Brazili, Argjentina, Bullgaria, Rumania, pavarësisht nga krizat financiare, qeveria e institucionet, janë të angazhuar në përkrahjen e nivelit arsimor e shkencor. Vetëm si shembull, për në Oksford, qeveria e Brazilit financon çdo vit disa bursa për studentët, me kusht që me mbarimin e studimeve, të kthehen në Brazil e të kontribuojnë në zhvillimin e vendit për një periudhë minimale prej pesë vjetësh. Një angazhim i tillë deri tani s’është marrë nga qeveria shqiptare. A nuk do të ishte ky një stimulim që do të rizgjonte etjen e të rinjve shqiptarë për të studiuar? A nuk do të ishte më mirë sikur diaspora shqiptare e institucionet private të hiqnin dorë nga financimet e konkurseve të bukurisë dhe të fillonin të investonin e të përkrahnin financiarisht konkurset e olimpiadat shkencore e kulturore?

Ne kemi nevojë për shkencëtarë, artistë e inxhinierë për të ndërtuar vendin në standartet që kërkon koha dhe shoqëria moderne, thotë ajo.

Sipas Migenës, përse historia e kultura shqiptare në botën e huaj, në shumicën e rasteve prezantohet nga analistet e huaj. Ka ardhur koha, thotë ajo, që ne si shtet të investojme në studimet tona historike e kulturore. Ne duhet t’i paraqesim botës bagazhin tonë historik e kulturor përmes studiuesve shqiptarë.

Në këtë aspekt bashkëpunimet me institucionet e huaja kanë avantazhe të disaanshme. Së pari, studiuesve tanë u krijohet mundësia të kryejnë punë cilësore dhe të publikojnë në botime të njohura ndërkombëtare, gjë që do të rrisë njohuritë mbi Shqipërinë në nivelin ndërkombëtar dhe do të nxisë interesin e të huajve mbi çështjet shqiptare. Së dyti, do të ndihmojë studiuesit shqiptarë të sjellin mentalitetin shqiptar e botëror në

linja të përbashkëta. Diçka që do të ishte shumë e dobishme në shkencat politike e diplomatike sepse për momentin, Shqipëria vuan ndjeshëm nga një mospërputhje e gjuhës politike shqiptare me atë europiane. Universiteti i Tiranës në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit duhet të fillojnë projekte konkrete për studime historike, antropologjike e politike të çështjeve delikate për Shqipërinë, duke ofruar mundësi studimi

e bashkëpunimi me universitetet e huaja që kanë experience në këto fusha. “Le të mos e lemë potencialin shqiptar të japë fryte vetëm

në botën e huaj. Le të përkrahim etjen për dituri që ka qenë e mbetet një virtyt i shqiptarit. Shembujt e mirë i kemi, le ta përdorim këtë si inkurajim për të ardhmen.” Ky ishte dhe mesazhi i fundit i intelektuales së shquar shqiptare.

…Kur u largova nga qyteti ndjeva se Oksfordi s’ka nevojë për stinën e ëmbël të pranverës sepse atë ia krijojnë studentët në të gjitha stinët. Janë vetë shkollarët që i japin gjallëri, energji e bukuri ambientit. Një nga këto lule është dhe Migena jonë.