Rozi Theohari – Page 6 – Dielli

NËNA JONË TEREZË

July 6, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

Mbasi gjeta adresën e dentistit, (ai banonte pranë nesh),u nisa menjëherë duke mbajtur një shami në faqe. Përveç ndjenjës së frikës dhe pasigurisë, më mundonte dhe diçka tjetër: a do të mundja t’ia shpjegoja me saktësi në anglisht simptomat doktorit…

Por çdo gjë kaloi për mrekulli, sepse infermierja ishte ruse. – Zgjidh, – më foli ajo në gjuhën e saj. – Njëri doktor është amerikan, tjetri, dr.Raxhi, është indian dhe shumë I kujdesshëm. Ky emër më kujtoi artistin Raxh Kapur dhe serine e filmave të tij të dëgjuar. Sigurisht, do të mjekohem tek indiani, vendosa, do t’i tregoj se si thyheshin dyert e kinemave në Shqipëri për të parë filmat indianë… Do t’i tregoj … Por unë s’i tregova asgjë, sepse njeri më nursëz se ky doktor s’kisha parë! Njeri më serioz e më të heshtur s’kishe ku e gjeje.

S’fola. Gjatë mjekimit, kur ai e hoqi maskën e po më shpjegonte diçka, dallova dhëmbët e tij të bardhë e të rregullt, që feksnin më shumë për shkak të lëkurës së zeshkët të fytyrës.

Provova të hapja bisedë, por zymtësia e fytyrës së tij ma preu hovin. Vetëm kur mbaroi seanca dhe ai po ftonte pacientin tjetër, unë i dola para e i thashë papritur:

– Ne kemi të përbashkët Nënë Terezën!

– Pse? – mblodhi vetullat ai.

– Sepse vendlindja e saj është Albania!

– S’e kam dëgjuar këtë, – tha ai ftohtë.

– Po, këmbëngula unë, – Nëna është jona.

– Nënë Tereza është indiane, është Nëna jonë! – përsëriti ai dhe me një gjest gati-gati mospërfillës më dha të kuptoja se biseda jonë kishte marrë fund.

Ika. S’do mend, pak a shumë isha zemëruar me atë njeri. Pas dy javësh, në seancën tjetër të mjekimit, shkova tek dentist me një vandak gazetash “Illyria”, ku kisha zgjedhur artikuj në anglisht për Nënë Terezën.

Mbasi lexoi disa syresh, dr.Raxhi hoqi maskën e tha:

– E po mirë, ja, paska lindur në Shqipëri… S’e paskam ditur këtë, se kam ikur i vogël nga India.

– Por duhet ta kishit mësuar… – thashë unë dhe, pa mbaruar mirë fjalën, ai ma mbushi gojën me pambuk. Tek dentisti është vështirë të dialogosh.

– Nëna mund të kishte lindur diku gjetkë në botë, s’ka rëndësi, – vazhdoi ai me një ton bindës. – Ajo është indiane, ajo është jona… Kjo është thelbësorja!

Përgjigja e tij më indinjoi, por s’kisha mundësi të flisja. “O Zot, pse popujve të vegjël ua mbyllin gojën?” aludova atë çast.

Ika përsëri e zemëruar nga klinika. Më gëzoi vetëm fakti se seanca tjetër përsëritej në vjeshtën e vonë. Kështu, dalëngadalë, pothuajse e harrova indianin.

Por e kujtova atë disa ditë pas vdekjes së Nënë Terezës. Vendosa t’i telefonoja. Sa shumë e donte dhe me sa passion fliste ai për Nënën! Formova numrin në telefon dhe i thashë infermieres emrin tim.

– Doni ndonjë seancë të re mjekimi? – pyeti ajo.

– Jo …, dua të flas me doktor Raxhin…

Pas pak dëgjova në receptor zërin e tij.

– Ngushëllimet e mia për Nënën! – i thashë, duke u munduar që zërin ta kisha më të qetë.

– Oh, faleminderit, shumë faleminderit! – u përgjigj ai me një zë të pakët e të dridhshëm. Pastaj, pas një heshtjeje, sikur u përmend e tha:

– Edhe ju, sigurisht…, pranoni ngushëllimet e mia!

– Ju faleminderit! – i thashë.

Dhembja e vdekjes i bashkon dhe i pajton njerëzit.

Dy muaj më vonë, në ditën e takimit, isha ulur në dhomë e pritjes bashkë me pacientët e tjerë.

“Si do të shkojë biseda sot”, mendoja. Aty për aty, u kujtova që kisha botuar një vjershë në anglisht për Nënë Terezën. Ajo më duhej sot domosdo. E pushtuar nga krenaria brenda disa minutave vrapova në shtëpi, mora gazetën dhe, tek ecja mbi

dëborën e ngrirë, pëshpërisja: “Unë, të paktën, një vjershë e botova për Nënën, po ju doktor, ç’keni bërë? Por, kur hyra brenda, ngrohtësia e mjedisit, muzika e ëmbël dhe vështrimi indiferent i peshqve nga akuariumi sikur ma fshinë pak nga

pak ndjenjën e mërisë. M’u duk vetja shumë e vogël të filloja një debat të ri. Përtej vetratës infermierja po ndiqte luftën e ndjenjave në fytyrën time. Jo. Nuk do t’ia tregoja vjershën. E lashë gazetën mbi tavolinë dhe u futa në klinikë. Pa filluar ende mjekimi, hyri gruaja ruse.

– Ke harruar gazetën… Më prekën vargjet e tua! – tha ajo në rusisht.

Doktori, sapo e njohu gazetën shqiptaro-amerikane, ia mori nga dora. E lexoi vjershën. Ajo ishte e shkurtër, por ai e mbajti vështrimin aty për disa minuta:

“Mother Albania—yours and mine homeland

Gives me the right

To read

The hieroglyph of wrinkles

On your face,

Wetted by tears

Of thousands of Albanian mothers…”

Boston, dhjetor 1997

SHKRESA “S E K R E T”

June 9, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI, Boston/

Në kthesën e rrugës për në Teatrin muzikor “North Shore” të Beverlit, Mass, në qoshen e rrugës, në një vend të dukshëm të bie në sy mëngjesorja-kafe e shqiptares Aurela. Së bashku me sytë e kaltër e flokët e çelët kaçurrela të kësaj bashkatdhetareje dhe mikpritjen e saj aq mbresëlënëse, të tërheq edhe aroma e shijshme e kafesë, e përgatitur në shumë stile, përfshi dhe kafenë turke. E vizitova një ditë Aurelën, e cila kaq herë më kishte ftuar për një kafe. Kur hyra brenda në kafene, sytë m’u vranë nga ngjyra e kuqe e tapetit, e kolltukëve dhe e mbulesave të tavolinave. Aty dhe bluzat e personelit të shërbimit ishin të kuqe e po ashtu edhe kapelet me strehë. Mbasi u përshëndetëm, e zonja e kafenesë më njohu me disa emigrantë shqiptarë, ulur në një tavolinë pranë banakut. Ndenja dhe unë me ta. Njëri prej tyre, që vazhdonte bisedën, ishte lushnjari Tare, ish-ekonomist në Ministrinë e Tregtisë së Jashtme, tjetri, edhe ai lushnjar, Ihsani, ish-shofer i kamionit “Albania” në ndërmarrjen e eksportit. Dy të tjerët ishin shkodranë. Ata sapo kishin lexuar librin e shkrimtarit humorist të mirënjohur Pëllumb Kulla “Skënder Sallaku ose si qeshnim nën diktaturë” e po diskutonin tërë humor, kënaqësi e shakara, kapituj të veçantë të librit. Pra, isha ulur në një auditor të vogël dhe, desha s’desha, duhej të merrja pjesë edhe unë në ato bashkëbisedime zbavitëse. Tarja e kishte hapur librin te faqja e anekdotave dhe tha: “Thuaj si të duash ti, po Sallaku e ka hedhur vahun pa u lagur, aq bukur!…” “Ashtu siç e hodhe edhe ti vahun dikur, për “qepën e detit”,- e ngacmoi Ihsani,- a po jo?”

Ndërkaq Aurela na solli kafetë, u ul dhe ajo me filxhanin e saj e u drejtua nga unë: “Me që kjo mikja jonë ka qenë ekonomiste…, Tarja lipset ta tregojë“shkresën e qepës së detit”…Ajo është kulmi!…,-qeshi e zonja e kafenesë,- për pak Tarja do të kalbej burgjeve…”

Tarja shtyu më tutje filxhanin e kafesë, ndezi një cigare e hyri drejt e në temë: “Punoja për shumë vite,-tha ai,- ekonomist plani në Ministrinë e T.J…Ishte krijuar gjithandej një situatë elektrizuese nga fushata e “shpikje racionalizimeve” dhe, o burra, kush t’ia kalonte njëri-tjetrit. Takova një ditë rastësisht një mikun tim agronom e ai më tha se kishte bërë një studim për qepën e detit, e cila ishte mjaft e kërkuar në botë dhe, po të eksportohej, buxheti ynë i shtetit do të kishte të ardhura mjaft të mira. Ia mbusha mendjen agronomit se shpikja e tij pa ndihmën time nuk pinte ujë, qoftë ky dhe ujë deti, dhe ramë dakord që këtë studim t’ia propozonim qeverisë nëpërmjet titullarit të dikasterit. Në ministri jo vetëm që e pranuan mendimin tim gjenial, por, siç mora vesh më vonë, fjala kishte vajtur në vesh të kryeministrit, Mehmet Shehut, dhe ai kërkonte urgjent, brenda 24 orëve një raport mbi studimin për qepën e detit.

E shkrova raportin dhe vendosa ta shtypja vetë në makinën e shkrimit nga frika se mos daktilografistja bënte ndonjë gabim. Te dera e hapur e zyrës sime më rrinin si xhebrail shefi i sektorit dhe punonjësja e protokollit, për të mos lejuar njeri të hynte në zyrë e të më ndërpriste. “…Shoku Tare…, shpejt…, e shtypët qepën e detit?” “…Bëni gati zarfin ku do të futet raporti i qepës së detit!” “…Hej…ju…, mos bëni zhurmë në korridor se Tarja po shtyp qepën e detit!”

Tarja ndërpreu rrëfimin e psherëtiu. Nxori shaminë e fshiu djersët në tëmtha. Pastaj vazhdoi: “I ndodhur në një tension të tillë shtypës, vendosa letrën e bardhë në makinën e shkrimit dhe, i rrëmbyer nga ethet e qepës së detit, që aq shumë ishte përsëritur nga të gjithë ato ditë, pa patur vëmendjen e duhur, me duar të dridhura fillova të shtypja:

REPUBLIKA POPULLORE E QEPËS SË DETIT

Ministria e Tregtisë së Jashtme

Numer…Protokoll…Datë…

…………………………………………………

Tani ju e merrni me mend se ç’ndodhi më vonë.”

Tares iu tha gjuha e filloi të pinte kafenë e ftohur. Ndërsa Ihsani, i gatshëm për të plotësuar, vazhdoi rrëfimin më tej: “Punoja në të njëjtin dikaster me Taren. Gabimin fatal të këtij miku që rri tani këtu me ne, d.m.th. që ia ndryshoi emrin Republikës Popullore të Shqipërisë me atë të qepës së detit, gabimin fatal pra, e zbuloi rastësisht daktilografistja jonë, e cila, e fyer nga mosbesimi që ishte treguar ndaj aftësive të saj profesionale, filloi ta lexonte raportin me vemendje tamam në çastin kur po e futnin në zarf për t’ia dërguar Mehmet Shehut. Por Tarja e hodhi mirë vahun me atë autokritikën e fortë…”

Tarja vazhdonte të fshinte djersët e përfundoi :” Se si shpëtova atëhere nga ai incident, nga ajo sekëlldi e madhe, që dhe sot kur e kujtoj, më del gjumi natën…”

– Tani kini durim e dëgjoni,-thashë ,- po ju tregoj edhe unë historinë e shkresave të zyrave, me të cilat është lidhur veprimtaria ime e disa dekadave:

Në fondin e gjuhës sonë shqipe sot ka rihyrë edhe fjala “bashki”, e cila lakohet gati për ditë, disa herë nga media, organet ekonomike e politike apo nga njerëzit e thjeshtë dhe hallexhinjtë. Këtu e dyzet vjet të shkuara punoja si ekonomiste në Ministrinë e Ekonomisë Komunale. Një ditë ministri na mblodhi të gjithë e na urdhëroi: “Lini zyrat dhe merruni të gjithë me arkivat. Ka ardhur urdhër nga lart: brenda dy javëve arkivat duhet të pastrohen nga shkresat e tepërta…S’ka diskutim…”

– Po, ka diskutim,- u hodh e tha xha Thanasi.- Arkivat do të jenë gjithmonë plot, se bashkitë i kemi ngarkuar me shkresurina të kota…

U trondit e gjithë salla e mbledhjes nga lëvizja e karrigeve, nga një valë mërmëritjesh habie dhe frike, nga oh-et dhe ah-et. Ministri, në presidium, i zgurdulloi sytë sikur t’i kishte mbetur ndonjë tabletë në fyt. Ndërsa nga mbrapa, nja gjashtë duar e tërhiqnin plakun Thanas për xhakete, të ulej në karrige sa më parë të ishte e mundur. Ç’kishte ndodhur? Ishte përmendur fjala tabu “bashki”, që nënkuptonte regjimet e kaluara antipopullore. Dhe aq më tepër kjo fjalë kishte dalë nga goja e Thanasit , një ish-ekonomist i dëgjuar i paraçlirimit, por tashti llogaritar i thjeshtë, për shkak të një “yçkle” në biografi. Dikush nga salla tha: “Xhaxhai donte të thonte “komiteti ekzekutiv”, por ju e njihni…humorin e tij”…Pra, çdo gjë iu la shakasë dhe, pasi përfunduan të gjitha buzëqeshjet, na u dhanë udhëzimet e kontrollit të arkivit, si do të procedonim, çfarë dokumentesh do të hidhnim e ç’do të ruanim në kohëzgjatje.

Bodrumi ku punonim ishte aq i ulët, sa ne detyroheshim të rrinim tërë ditën ulur, të shfletonim, lexonim, sistemonim ose të grisnim dokumentet e parëndësishme me të cilat mbushnim thasët. Dhe ishte një punë pa fund. Shkresat, në vend që të mbaroheshin, shtoheshin dita-ditës sikur të mbinin nga tavani, dyshemeja e nga muret. Tok me ne ekonomistët, punonte edhe xha Thanas llogaritari, i cili priste me padurim kalimin e disa javëve për të dalë në pension. I lodhur, ca nga mosha, ca nga sëmundjet, xhaxhai mërmëriste tërë shpoti: “E di ç’keni, djema? Nxirrni shkrepsen dhe veruni zjarrin, se të tëra këto shkresa profka janë: merren me historinë e gomarëve dhe hajvanëve që ka republika”… Por shoqja Miranda, që na drejtonte, iu vërsul e ia mori erzin: “ Tani që po ikën e na le, or plak i djallit, dashke të na vesh edhe zjarrin!” Pastaj ajo u drejtua nga ne duke na kërcënuar: “Pa i nxirrni përsëri dosjet nga thasët! Ato janë shkresa sekrete, duhen ruajtur përgjithnjë!”

Unë hapa grykën e thesit tim, nxora një letër të daktilografuar dhe e lexova me zë të lartë:

KOMITETI EKZEKUTIV I KESHILLIT POPULLOR TË RRETHIT TË LUSHNJËS

Seksioni Komunal

MINISTRISË SË EKONOMISË KOMUNALE

T I R A N Ë

Me anën e kësaj shkrese ju njoftojmë sa poshtë vijon:

E para. – Kali plak gri, ngjyrë miu, na ngordhi. Dërgoni urgjentisht 20.000 lekë të blejmë një kalë të ri, përndryshe plehrat do të mbeten rrugëve.

E dyta. – Në mungesë të dokut ngjyrë bezhë për të qepur rrobat-uniformë për fshesaxhinjtë dhe karrocierët e komunales, blemë një basmë të kombinatit “Stalin” me lule portokallije. Jemi bërë gazi i qytetit. Të gjithë tallen me ne. Ju lutemi na udhëzoni si të veprojmë.

Firma.

Ne të gjithë u gajasëm, por e premë gazin se kishim frikë mos na zemërohej shoqja Miranda…”He, shoqja sekretare,- i tha xha Thanasi,- ju lutemi na udhëzoni si të veprojmë!…”

Ndërkohë, kisha nxjerrë një tjetër xhevahir nga thesi. Lexova shkresen : “Ato koqet e verdha të kininove që na dërguat, i morëm e i shpërndamë…Ato koqet e kuqe ua dhamë falas grave 7-zëna” (ishte fjala për gratë shtatzëna)…

Nuk mbaj mend të kem qeshur ndonjëherë aq shumë në jetën time sa atë muaj që punuam në arkivën e Komunales. Bisedat, humori dhe anekdotat e stisura rreth eprorëve vazhduan për vite të tëra në zyrat tona, sigurisht të treguara nën zë…

Mandej, fati e pruri të emërohesha ekonomiste në Ministrinë e Financave. Dhe, më e pabesueshmja qe se ish-ministri i Komunales u emërua edhe ai zëvendës-ministër i Financave. Kur e takova një ditë rastësisht në korridorin e ministrisë së re, ia kujtova pastrimin e arkivave. Ky ishte “sebepi” që u thirra urgjentisht në zyrën e drejtorit tim, i cili nuk e fshihte dot zemërimin : “Shoqe…, këtu ka vetëm punë e disiplinë të fortë…Me zv-ministrin lidhem vetëm unë dhe…për probleme të caktuara.” Më tej ai ma bëri të qartë se këtu nuk hahej bukë nëpër zyra, nuk bisedohej korridoreve dhe se punohej edhe jashtë orarit kur afrohej koha e dorëzimit të buxhetit të shtetit.

Ditë më vonë kuptova se këtu as që bëhej fjalë për buzëqeshje, le pastaj të bëje humor…e rrethuar nga zyrtarë të veshur krëk, të heshtur e seriozë pas syzeve të shtrenjta me skelete ari.

Por, sic thuhet, e qeshura përhapet si sëmundje ngjitëse. Kjo ndodhi në mbledhjen e kolektivit të Ministrisë, ku diskutohej rreth direktivave për hartimin e buxhetit të ri. Secili duhej të fliste për sektorin që mbulonte, në frymën e kritikës dhe autokritikës, të plotësimit të planit buxhetor dhe, më e rëndësishmja, të bënte propozime konkrete për shkurtime financimesh për komitetet ekzekutive të rretheve. Sigurisht, nuk mund të rrinte pa diskutuar edhe portieri i ministrisë, Tomori, i cili, pa pritur radhën e fjalës së drejtorëve të nderuar apo shefave eprorë, ngriti dorën i pari.

Tomori i përkiste grupit të nëntëmijëshit, oficerëve që u zhveshën nga rroba ushtarake. Le të kthehemi mbrapa në kohë tek viti kur Shqipëria vendosi marrëdhëniet e para tregtare me Turqinë. Vapori i parë turk, i ngarkuar me mallra, po i afrohej portit të Durrësit. Tomori, duke ndjekur me dylbi lëvizjen e vaporit që nga brigjet e Durrësit, u dha urdhër ushtarëve të tij: “Bjerini turkut, se na zaptoi!…” Predhat e para goditën kiçin e vaporit. U dha alarmi. Alarm, si pasojë e të cilit Tomori përfundoi te dera e hekurt e ministrisë sonë.

“ Me diskutimin tim,-tha Tomori,- unë përfaqësoj masën popullore, së cilës duhet t’i dëgjohet fjala së pari. Dhe populli, për kursimin e parave ka një fjalë të urtë: “Shtri këmbët sa ke jorganin.” Po i shtrive më shumë, këmbët mbeten përjashta, po është ftohtë, dimër, s’ka dru, s’ka qymyr. Atëhere do ta zbresësh jorganin më poshtë që të ngrohësh këmbët. Si rezultat i kësaj, do të zbulohet gjysma e trupit e do të mbërdhish. Atëhere do ta ngresh prapë jorganin të mbulosh shpatullat. Po këmbët?…”

Lëvizjen e jorganit lart e poshtë portieri kursimtar e përsëriti nja njëzet herë duke shkaktuar tek të pranishmit në sallë të qeshura të mbytura, me shkundje supesh dhe duke fshehur fytyrën pas kurrizit të njëri-tjetrit se hajde t’i dilje para Tomorit pastaj. Një drejtor sektori, ulur pranë meje, theu lapsin më dysh dhe e flaku në dysheme, ngaqë s’përmbante dot të qeshurit. Veç…, gjithë kjo e qeshur nuk do të delte për mirë, pas asaj që do të tregoj më poshtë.

Afroi muaji i përpunimit të raportit të buxhetit. Kryeministri, atë kohë M.Shehu, nuk lejonte jo një ditë, por as pesë minuta vonesë në dërgimin e dosjes përfundimtare të buxhetit. Ekonomistët, që harronin familjet, nganjëherë edhe drekën, të mobilizuar, punonin në ethe. Zyrat e ministrisë oshëtinin nga telefonatat, kërcitja e makinave llogaritëse dhe e makinave të shkrimit. Kur përfundonte raporti, atë e lexonin të gjithë drejtorët me radhë, nga frika se mos shpëtonte ndonjë gabim, jo fjalë (kuptohet), por asnjë shenjë pikësimi…Të gjeje pastaj vrimë ku të futeshe nga kryeministri. Së fundi raporti lexohej nga ministri i Financave, firmosej prej tij dhe e merrte në dorëzim zyra e protokollit për ta nisur me postën sekrete. Ne, të vegjëlit, as që e shihnim ndonjëherë me sy raportin, megjithëse kontribuonim aq shumë për atë të shkretë.

E shtyrë nga kërshëria, prita para derës së zyrës dhe e ndoqa nëpër korridor shefen e protokollit, e cila sapo doli nga zyra e ministrit. Iu luta vetëm sa ta shihja pak dosjen me raportin. Ajo, pa u përgjegjur, shpejtoi hapat e u mbyll sakaq prapa hekurave të zyrës së saj. Unë futa fytyrën midis dy hekurave e iu luta përsëri: “Mos ki frikë, nuk e prek, vetëm sa ta lexoj shkresën përcjellëse.” Disa gra kureshtare në korridor, ndalën hapat, edhe ato. Ajo na e zgjati në largësi shkresën dhe unë lexova, si gjithnjë, me zë të lartë:

“K R Y E T H A R I T TË KËSHILLIT TË MINISTRAVE

Shokut Mehmet Shehu”

Duke mos u besuar syve, lexova edhe njëherë rrokje për rrokje, ashtu siç vepruan edhe të tjerët. Të kishte rënë tavani për tokë, a ndonjë tërmet shkatërrues, ishte pak për të shkaktuar atë panik, frikë e alarm ndër punonjësit me syze e pa syze, duke filluar që nga portieri e deri tek titullari. Në historinë e ministrisë, për herë të parë kishte shpëtuar një gabim, siç dukej jo dhe aq i vockël e i papërfillshëm. Daktilografistja, vetëm për një “H” e kishte cilësuar kryeministrin si“kryetharë!”

Ndërsa po shtypej me urgjencë një shkresë e re, nëpunësit kishin dalë nga zyrat e tyre në korridor duke pëshpëritur: “Si është e mundur?”, “Ky është kulmi!”, “Kush e gjeti gabimin?”, “Kur?”,“Ku?”, “Hapni, more, mirë sytë, që ju shplaftë…”

– Të kërkon ministri,- më thanë, tek po rrija si e trullosur në tryezën time.

Trokita me druajtje në zyrën e tij, por sekretarja ma hapi përnjëherë dhe u ndodha përballë një fytyre të verdhë ku mjekra vazhdonte të dridhej akoma. Ai më zgjati dorën e tij të thatë e të ftohtë.

– Ju shoqe…, falë syrit tuaj vigjilent…, na keni shpëtuar nga një e keqe e madhe…Nuk dimë si t’jua shpërblejmë…

Fjalët e ministrit delnin gjysma-gjysma, nga që vazhdonte akoma të ishte i shokuar.

– Fare thjesht,- u përgjigja unë,- që tashti e kisha marrë veten,- më lejoni të lexoj arkivin e ministrisë…

– Nuk lejohet! – u hodh e tha sekretarja,- ka dokumente sekrete!

– Të lejohet shoqja të futet në arkiv!,- urdhëroi ai.

Të nesërmen, duke ecur pas përgjegjëses së arkivit, zbrita në disa shkallë të ngushta e të errëta e dola në një sallë të madhe në katin e dytë. Edhe këtu tavani ishte i ulët sa të merrte frymën. Hodha përreth një vështrim plot kurreshtje…Me mijëra dosje me kapakë të zverdhur nga koha, të vendosura në rafte, përtokë apo mbi tavolina. Gjithandej vinte era kalbësirë, era molë dhe një erë karakteristike e letrës së vjetruar. Gruaja shoqëruese u largua dhe unë mbeta e vetme midis këtij mali me letra kundërmuese.

Zgjata dorën, mora një dosje, i shkunda pluhurin dhe e hapa. Lexova:

MINISTRISË SË FINANCAVE

T i r a n ë

“ Ju njoftojmë se kali plak, gri, ngjyrë miu, na ngordhi…”

Kësaj here nuk qesha. As nuk provova të hapja dosje të tjera. Era e kalbësirës më dogji fytin e më solli krupën. U ktheva nga kisha ardhur dhe, duke ngjitur shkallët spirale, kujtova sërish xha Thanasin tonë të Komunales dhe mendja më shkoi tek shkrepësja e tij.

REKUIEM PER ANTON ATHANASIN, IKONA E BOSTONIT

May 21, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI/Boston/

Ishte pasditja e së premtes së 20 majit 2005, kur, me telefon,mikja ime amerikane Ann Negri më lajmëroi se Anton Athanasi kishte ndërruar jetë. Hapa emisionin e lajmeve lokale në TV dhe u përballa me fotografinë e të ndjerit: Antoni i ri, me një kostum blu, shik, me një buzëqeshje të çiltër, me dy vetullat e zeza kaleshe, karakteristike për fytyrën e tij dhe dy sy depërtues. Spikerja përsëriti disa herë lajmin: “U shua Anthony, “Albanian restaurateur”, themeluesi i Antony’s

“Pier 4”, përfaqësuesi i veçantë dhe i respektuar i njërit prej brezave më madhështorë të komunitetit të qytetit të Lynn-it e të Bostonit, i cili dikur tha: “Hard work” (puna e vështirë) e ndërtoi këtë vend (Amerikën)”… Ai luftoi tre vjet me sëmundjen e Alzheimer-it deri sa ajo e mundi…”

Një ndjenjë nderimi, krenarie, përzier me ngashërim me përshkon trupin. Qëndroj disa minuta në dritare, ku përballë, në krye të një masivi shkëmbor në breg të oqeanit, pronë e familjes Athanas, ngrihet hijerëndë e luksoz një nga restorantet e tyre të dëgjuara, “Anthony’s Hoëthorne-by-the sea”, në Sëampscott. Dallgët e bardha të oqeanit afrohen me radhë njëra pas tjetrës e godasin butësisht muret-kështjellë të ndërtesës, si të sjellin ngushëllime për humbjen e të zotit.

Sjell ndër mend një ditë vjeshtë të 1994-s, kur qëndroja e hutuar dhe e mahnitur në hollin e restorantit “Pier 4” në Boston, e vështroja për herë të parë atë luks e mirëqenie e s’më besohej se gjithë ai kompleks aristokratik ishte pronë e një bashkatdhetari.

-Hë, moj shqiptarkë, ke ardhur edhe ti të kërkosh punë?

U ktheva menjëherë dhe u ndodha ballë për ballë me zotin Athanas, i cili po buzëqeshte plot mirësi: “- Kemi vende të lira vetëm në kuzhinë, por aty është punë e rëndë për ju gratë…”

Në fillimin e viteve ’90, emigrantët e parë shqiptarë iu turrën industrisë kulinare. Restorantet e Antoni Athanasit hapën dyert dhe punësuan dhjetëra djem e vajza shqiptare.

-Unë jam gazetare, – i thashë shpejt e shpejt,- dëshiroj të marr një intervistë nga ju…

Ai më tha “Mirë se erdhe”, toku dorën me mua e më ftoi të uleshim në një kolltuk pranë vatrës gjigante ku digjeshin dy gërxhele.

-Dëgjo këtu…, prej nga të kemi?

-Nga Korça…, jemi të dy patriotë!

-Unë jam patriot me të tërë shqiptarët…, por dije se nuk kam kohë…, i kam edhe minutat të numëruara.

Ai bëri të ngrihej, unë e sulmova me pyetje.

-Më vjen keq, të thashë s’kam kohë.- Ai me përshëndeti me mirësjellje dhe ngjiti me nxitim shkallët ku e prisnin dy kameriere.

Po atë vjeshtë, për festen tradicionale të 28 Nëntorit u mblodhën shqiptaro-amerikanët e Bostonit, si çdo vit, të kremtonin Ditën e Flamurit në “Pier 4”. Sallat dhe interieret e restorantit ishin zbukuruar me flamurë kombëtarë e drita shumëngjyrëshe, të cilat feksnin dukshëm në sfondin blu të oqeanit përtej vetratave. Tek ngjitja shkallët e shtruara me kadife vishnje, më zuri syri zotin Anton Athanasi, i cili po mbante me zor një tavolinë të madhe, i ndihmuar edhe nga një kamerier. Ne të ftuarit që vinim për herë të parë, mbetëm gojëhapur tek shihnim atë skenë. Iu afrova zotit Anton e I pëshpërita: “Nuk u gjendka një kamerier tjetër për këtë punë?

Ai, sa më pa, u kujtua për intervistën e ma preu: – Jemi jashtëzakonisht të zënë…, kanë ardhur shumë të ftuar…, duhen tavolina…

Duheshin tavolina të tjera e të tjera çdo vit që festohej 28 Nëntori në “Pier 4”, sepse njerëzit vinin mizëri në atë manifestim madhështor në mjediset e restorantit modern, me ushqim të bollshëm e të zgjedhur, të pritur me dashuri e respekt nga zoti e zonja Athanas.

Një vit më vonë, në një ditë nëntori, tek i bija ziles së telefonit të sekretares së “Pier 4” për të rezervuar biletat e festës, m’u përgjigj një zë burri:

– Mos fol anglisht, – më tha,- e kuptoj qe je shqiptarkë.

Ishte zëri i Anton Athanasit. Ai pyeti për emrin tim dhe sa bileta doja.

– Më falni, zotëri, po pse u dashka të merreni ju edhe me

listën e të ftuarve?!…

– Sepse sekretarja ka shkuar në bankë dhe unë po qëndroj te telefoni deri sa ajo të kthehet.

Ai qeshi se më njohu nga emri e duke u shfajësuar më tha:

– Tashti, po deshe, bisedojmë, se jam në qetësi…por bjeri shkurt.

Unë u stepa për një çast. Nuk më ndodhej pranë as letër, as laps. Para se ta merrja veten, ai filloi të fliste ngadalë e me humor e u ankua se u shmangej intervistave të gazetarëve, të cilët shpesh i “vidhnin” kohën.

E pyeta në e mbante mend ditën e parë të ardhjes në Amerikë dhe ai m’u përgjigj: – “Po.”Anton Athanasi e pa Statujën e Lirisë për herë të parë në vitin 1915, në moshën 5- vjeçare.

“A u menduat shumë kur niset biznesin e parë?”, – e pyeta.

“Amerikanët përdorin një shprehje të ngjashme: “Kur e bën ai, pse të mos e bëj edhe unë?” Kjo ishte shtytja e parë…Kur e ke filluar punën pa frikë, kur e ke marrë në sy dështimin dhe kur nuk kënaqesh nga ajo që ke arritur, vazhdo…vazhdo… se e ke rrugën të hapur”, -u përgjigj ai.

“Pse ju zgjodhët pikërisht biznesin e restoranteve?”, – e pyeta.

“ Sepse është rruga më e lehtë të fillosh një biznes, – u përgjigj ai, – merr me qira një lokal, fillon të blesh ushqimet, të gatuash e t’i tregtosh. Më vonë, me fitimet e blen lokalin dhe zgjeron biznesin. Italianët dhe grekët që kishin filluar para nesh, na dhanë një eksperiencë të mirë.”

“ Ju përmendët zgjerimin e biznesit, kaq shpejt arrihet ai?”

“Ai nuk arrihet kaq lehtë…Dëgjo tani…mund të bëj një krahasim me çfarë thotë Bibla…Ju mund të ndërtoni një shtëpi mbi rërë shumë shpejt, por të ndërtosh një shtëpi mbi shkëmb ka vështirësi, do mund, lodhje. Po kur vjen tufani, shtëpinë e rërës e shkatërron dhe e hedh tutje, ndërsa shtëpia mbi shkëmb qëndron e paprekur… Unë nuk punoj shkel e shko e vetëm për të sotmen…Unë “ndërtoj mbi shkëmb”, punoj e lodhem shumë e mendoj për të ardhmen…”

“Babai im, – i thashë,- kur është larguar nga Shqipëria për në Amerikë ka udhëtuar pothuaj në të njëjtën kohë me ju dhe në të njëjtën rrugë, nga Korça në Pire, Greqi, me kuaj e më tutje me vapor. Edhe ai punoi rëndë e bleu një restorant në Detroit…Gjithë jetën më ka ngacmuar kureshtja sesi do të jetonim, sikur të na kishte marrë edhe ne babai në Amerikë…”

“Ndoshta sot nuk do të mbaje në dorë penën, por thikën në kuzhinën e restorantit,” – tha ai me humor.

U ngjetha kur mendova se edhe familja jonë do të kishte kaluar rrugën e mundimshme e me plot të papritura të familjes

Athanas, prej ditës së mbërritjes në “tokën e premtuar.” Prindërit e Antonit u vendosën në qytetin Nju-Bedford dhe gjetën punë në një fabrikë pambuku me një pagë të ulët, ndërsa Antoni i vogël ndihmonte xhaxhanë të shiste fruta e perime me një karrocë që e shtynte me dorë në Fanueil Hall, aty ku sot ngrihet Quincy Market.

“Nëna ime, – psherëtiu Antoni, – qysh në vogëli më kishte mësuar të isha punëtor, nikoqir e t’ua kaloja moshatarëve.

Babai, Simoni, ishte këmbëngulës të mos e kaloja kohën kot.

Më jepte një shportë me banane e më thoshte: “Po nuk i shite të gjitha bananet, mos më hajde në shtëpi.” Unë vrisja

mendjen si të veproja. Zija vend në të dy anët e urës ku kishte kalimtarë më shumë dhe arrija t’i shisja të gjitha. Kështu më

mbetej pak kohe e lirë të kthehesha në shtëpi e të kryeja detyrat e shkollës.”

Anton Athanasi e ka pas dashur shumë të ëmën dhe ka vazhduar ta kujtojë e ta respektojë pas vdekjes se saj. Në një nga zyrat e tij është i varur në mur portreti i Evangjelia Athanasit. Ai dëshironte të ndërtonte në Shqipëri një spital të madh me emrin e nënës së tij…

Antoni e përmend nënën e tij edhe për diçka tjetër. Ai ka deklaruar para gazetarëve e vendeve publike se ishte pikërisht nëna e tij, e cila e solli farën e kosit me vapor nga fshati Trebickë dhe ai e cilëson: “Our Culture”. “Ne shqiptarët e sollëm në Amerikë farën e kosit!”…Ishte tharmi i vendlindjes, ishin traditat e familjes shqiptare që, duke udhëtuar mbi Atlantik, fillonin të hidhnin rrënjë pak nga pak në kontinentin e ri.

Në moshën 13 vjeç Antoni e la shkollën e gjeti punë në një fabrikë të Bedfordit. Detyra e tij ishte ndezja e sobave me dru e qymyr për zyrat e shefave, punë të cilën, siç thotë ai, e kishte kryer edhe në shtëpi tok me motrat e vëllezërit. Ai punonte 7 ditë në javë e shpinte në shtëpi 12 dollarë. Më vonë ai punoi si “busboy” dhe kamerier në një nga restorantet e dëgjuar të qytetit. Ai ishte i pari shqiptaro-amerikan që punonte në atë restorant dhe kur u kthye në shtëpi nga dita e parë e punës u duartrokit nga njerëzit e familjes dhe miqtë.

Pesëdhjetë vjet me vonë në një fjalim mbajtur në Fanuiel Hall, para më tepër se 400 pjesëmarrësve ai tha: “Në qoftë se ju mendoni se jam i suksesshëm tani, ju duhet të më shikonit mua atëherë.”

Në moshën 14 vjeç ai punonte si pjatalarës, por një grevë e gjatë punëtorësh e dobësoi ekonominë e Bedfordit, kështu Antoni lëvizi në Nju- Jork, ku punoi tek restoranti i xhaxhait tjetër. Aty Antoni kreu të gjitha llojet e punëve që ka një restorant, përveç punës në zyrë, për të cilën ai nuk e vrau mendjen shumë gjatë veprimtarisë së jetës.

Dhe erdhi një dite kur ai, me kursimet e fituara, hapi vetë në Nju-Jork një restorant të vogël 45-vendësh me punësim për dy vetë counter-service. Por ky hap i rëndësishëm në jetën e tij u ndërpre shpejt, sepse për fat të keq, i vdiq i ati dhe u detyrua të kthehej sa më parë në Bedford. Djali 20-vjeçar punoi në Nju Bedford në fillim si kamerier e më vonë kryekamerier, duke e ndihmuar familjen me 3.000 dollarët e tij të kursyera.

…”Kisha një shok të afërm, – përfundon Antoni, – ishim të dy korçarë e moshatarë, quhej Vasil. Me të shpesh i qaja hallet e i flisja për projektet që kisha në kokë. Një dite shkuam në plazh, të dy ishim djem të rinj, na pëlqente noti në oqean…

Duke qëndruar shtrirë në rërë, me sytë nga qielli, i thashë Vasilit se dëshiroja të hapja në Lynn një lokal të vogël “Hot Dog”. Ai e pëlqeu mendimin tim e më inkurajoi…”

Lynni është i përmendur si qendër industriale pranë Bostonit dhe si një qytet me popullsi të madhe emigrantësh.

Banorët e parë kanë qenë anglezë, më vonë erdhën irlandezë, italianë, francezë-kanadezë, grekë, armenë e të tjerë, të cilët punonin në fabrikat e këpucëve. Antoni i kishte rënë lapsit se hapja e një “Hot Dogu” pranë këtyre fabrikave do të kishte xhiro të madhe e do t’i sillte fitime të mëdha. Ai nuk e la dëshirën ta mundonte për një kohë të gjatë, por e hapi një lokal të tillë në Lynn. Biznesi po i shkonte mirë, por nuk vazhdoi veçse disa muaj. Ishte koha e depresionit ekonomik, që përfshiu gjithë Amerikën, lokalet e dyqanet falimentonin shpejt dhe pronarët i shisnin me çmime fare të ulëta. Antoni, me intuitën e tij të tregtarit që s’e gënjeu kurrë, e shiti shpejt “Hot Dog”-un dhe bleu në ankand restorantin më të bukur të Lynn-it.

Këmbëngulës për të ngritur një restorant me pamje tërheqëse dhe “first-class”, me 1938 ai hapi restorantin Anthony’s Hawthorne ne downtown Lynn. Hawthorne ishte mbyllur në kohën e depresionit ekonomik, por i krijoi mundësinë Antonit i cili gjeti atë që kërkonte për dy-tri mijë dollarë. Por në mbarim të vitit të parë Athanasi fitoi 23.000 dollarë. Në fillimin e viteve ’50 Anthony’s Hawthorne u bë restoranti me kapacitet më të madh me vendulje në gjithë Massachusettsin, me një fitim me shume se një milion dollarë në vit.

Duke iu referuar kronikave, Athanasi, megjithëse punonte 7 ditë në javë e gjente kohën të merrej edhe me aktivitet patriotik duke marrë pjesë në konferencat e mitingjet që organizonte kryesisht “Vatra” dhe organizata të tjera të diasporës. Ai ndjehej krenar kur takohej me bashkatdhetarët

dhe mësonte për sukseset që kishin arritur në biznes, në përvetësimin e një profesioni apo në graduimet universitare.

Në fjalimin që mbajti në Festivalin shqiptar të Bostonit, në maj 1975, Anton Athanasi midis të tjerash tha: “…E quaj veten krenar që jam shqiptar…ka shumë gjëra për të cilat i jam mirënjohës dhe e falenderoj vendlindjen time…E quaj veten të privilegjuar që jam rritur “në pëqirin e nënës”, në familjen time që më edukoi sipas zakoneve e traditave shqiptare… E quaj veten me fat që kam njohur bishop Nolin, Faik Konicën e patriotë të tjerë, të cilët filluan Rilindjen e dytë të Shqipërisë… Ideali i tyre ishte vëllazërimi i shqiptarëve pa dallim feje e ideje… gjë për të cilën ndihmoi edhe Katedralja e Shën Gjergjit e drejtuar nga At Noli…” Me tej A.Athanasi përgëzoi punën e madhe dhe aktivitetin që kryente “Vatra”

dhe “Djelli” për të krijuar komunitetin shqiptaro-amerikan dhe institucionet e tij, për të edukuar grupin etnik të shqiptarëve, me qëllim që gjithsecili të bëhej një qytetar i mirë amerikan. Dashuria dhe krenaria për atdheun e tij e afroi Antonin me “Vatrën” në krye të së cilës qëndroi për disa vite.

LEGJENDA “ATHANAS”

Në zonën e Bostonit, nëse i thua një amerikani “jam

shqiptar” ai ta kthen: “Si Anthony?”. Kaq familjare e

popullore janë bërë pesë restorantet e tij “Athanas”, sa ky

emër sot është bërë mit. Në pronësi të familjes Athanas sot

janë: Anthony’s Hawthorne në Lynn, i cili është hapur me

1938; Hawthorne-by-the Sea ne Swampscott, i cili u hap me

1947 dhe sot është zgjeruar me Anthony’s Pier 4 Café; The

General Glover në Marblehead, i cili është hapur me 1957;

Anthony’s Pier 4 ne Boston Harbor, i cili është hapur me 1963;

Cummaquid Inn ne Cape Cod, i cili është hapur me 1975. Në

të gjithë restorantet, sot janë të punësuar rreth 800 punonjës.

Qysh prej fillimit të viteve ‘90 një numër i madh

kamerieresh janë emigrantë shqiptarë, të cilët Antoni i zgjodhi

sipas aftësive, paraqitjes profesionale dhe shkathtësisë.

Klientët shqiptaro-amerikanë, të cilët frekuentojnë restorantet

e familjes Antoni gjithmonë e kanë ndier veten si në shtëpinë

e tyre duke komunikuar shqip me kamerierët dhe punonjësit

e tjerë të shërbimit, aq me tepër nga kostumet e tyre jelek e

xhaketë të kuqe e pantallona të zeza që i përngjajnë flamurit

tonë. Gjatë aktivitetit të restoranteve në dekada, Antoni i jepte

shumë rëndësi paraqitjes së mirë fizike dhe sjelljes së

kamerierit. Tregojnë se pranë derës së kuzhinës së restorantit,

ai kishte varur një pasqyrë të madhe e poshtë saj shënimin

me gërma të mëdha: “Në qoftë se nuk dukesh mirë, mos dil

jashtë nga kjo derë!” Kamerieri, i ngarkuar me pjatat në

tabaka, duhet të shihej në pasqyrë para se t’i shërbente klientit.

Ndoshta ky duket një detaj i vogël, por edhe ai ka kontribuar

në rritjen e fitimeve të restoranteve “Athanas”. Me këtë

përpikmëri e disiplinë kanë punuar edhe djemtë e tij.

Restorantet e familjes sot administrohen nga katër djemtë

e Antonit, Anthony Jr., Michael, Robert dhe Paul, të cilët u

rritën bashkë me biznesin. Ata janë impenjuar në të dy sektorët

e lokaleve, në atë të pasmin, kuzhinën dhe në atë të përparmin,

zyrat. Ata filluan si “busboy”, kamerierë dhe arritën deri te

pozicioni i menaxherit. Vëllezërit biznesmenë punojnë si një

skuadër e vetme, që të çojnë më tej nderin dhe lavdinë e

familjes Athanas.

Ndërtimi i “Pier 4” në Boston Harbor, një“vaporrestorant”,

ishte një ëndërr e Anton Athanasit, e cila filloi

qysh në vitin 1959 kur ai bleu sheshin e një hekurudhë të

vjetër në një vend të shkretë të Bostonit. Por sot aty ngrihet

madhështore ndërtesa e një restoranti me famë jo vetëm në

Amerikë, por edhe në të gjithë botën. Ndërtimi dhe

kompletimi i lokaleve dhe interiereve përfunduan në vitin

1963. Antoni e përuroi restorantin disa ditë para se të ndodhte

vrasja tragjike e presidentit amerikan Kenedi dhe kjo u ruajt

në memorien e amerikanëve.

Në vitin e fillimit të funksionimit të restorantit “Pier 4”,

Antoni, me zgjuarsinë e vet, ftoi për darke falas të gjithë

shoferët e taksive të Bostonit, duke i thirrur edhe për kafe sa

herë u binte rruga andej. Ky gjest u pagua mirë: shoferët

filluan të sillnin me taksi klientë të cilëve u propozonin të

kalonin një ditë të mahnitshme në një restorant akoma të

padëgjuar mirë, aty ku klientët me të vërtetë mbeteshin të

kënaqur e filluan të propagandonin këtë vend. Vit pas viti

“Pier 4” u bë një magnet që tërhiqte yjet e kinematografisë,

median e televizionin, udhëheqës politikë dhe kremtime

festash nga e gjithë bota. Ne vaporin-restorant janë vendosur,

i pari flamuri shqiptar dhe më tej flamurë nga e gjithë bota.

Muret e hollit të restorantit janë të mbushura me fotot e

vizitorëve të famshëm te “Pier 4”, përfshirë edhe Elisabet

Taylor, Mery Griffin, John Carson, Don Rickles, Joe DiMaggio,

Judy Garland dhe Wayne Nweton. Elita e politikanëve të

Bostonit e kanë “Pier 4” si vendin e takimeve, sidomos gjatë

fushatave të zgjedhjeve e vizitojnë senatorë e kongresmenë.

Aty janë organizuar gjithashtu qindra kremtime festash

kombëtare shqiptare dhe takime të tjera të rëndësishme të

diasporës shqiptaro-amerikane të mbarë Amerikës,

veçanërisht në festat e Nëntorit.

Që prej vitit 1963 dhe deri me 1981 të ardhurat vjetore

të “Pier 4” arrinin deri në 12 milionë dollarë. Me 1984 në këtë

restorant servireshin afërsisht 700.000 porcione ushqimi për

çdo vit dhe u cilësua restoranti i 50-të më i suksesshmi në

Amerikë. Për 40 vjet Anton Athanasi ka qenë një figurë e

spikatur në organizatat kulinare lokale dhe nacionale. Ai ka

fituar një numër gradimesh, çmime dhe fletë nderi përfshire

dhe “Silver Plate Aëard” nga “The International Foodservice

Manufacturers Association”. Antoni Athanas, themeluesi dhe

presidenti i restoranteve elegante të familjes, është një ndër

personalitetet më të shquara të biznesit në Boston. Athanasi

është ngritur shkallë pas shkalle për t’u bërë modeli i Amerikës

në industrinë e restoranteve, duke personifikuar realizimin e

ëndrrës amerikane.

Me 1967 “Pier 4” në Boston u cilësua një ndër restorantet

më të mëdha të Amerikës dhe Anton Athanasi u nderua, duke

fituar “The Golden Door Award of the International Institute

of Boston”dhe “Business Executives Dining Award” për tre

vjet rresht. Anton Athanasi shërbeu edhe si president i “The

Massachusetts Restaurant Association” dhe si anëtar i bordit

të “The National Restaurant Association”, i cili me 1976 u

cilësua me emrin e “biznesmenit më të mirë të vitit.” Por me

humorin e tij, Antoni përsëriste gjithnjë shprehjen proverbiale:

“Unë jam aq i mirë sa ç’është gatimi im i fundit…” Lista e

çmimeve dhe dekorimeve të fituara prej tij është pa fund. Ai

u nderua me “Honory Doctor of Bussiness Administration

degree” nga Southeastern Massachusetts University me 1977;

“Diploma of Honor” nga National Institute for the Foodservice

Industry me 1983; “Honorary Doctorate degree” nga

International Institute of Culinary Arts, ne Massachusetts;

“The Lifetime Achievement Award” nga Mass. Hospitality

Association me 1999; si dhe nga dhjetëra organizata e

institucione të tjera, ku zoti Anton mban një vend nderi. Deri

në ditët e fundit të qëndrimit të tij në “Pier 4” ai punonte ditë

për ditë, 7 ditë në javë, në ditë të zakonshme arrinte në

restorant rreth orës 10, kurse në ditët e festave në orën 7 të

mëngjesit dhe qëndronte aty tërë ditën. Në fundjavë punonte

deri në orën 12 të natës. Ai inspektonte lokalin e madh të

kuzhinës çdo mëngjes para se të vinin punonjësit e tjerë. Në

intervistën dhënë një gazetari Athanasi tha : “Çlodhem me

atë që bëj. Shkurt, çlodhem duke punuar. Po e lë punën të le

jeta—kjo është filozofia ime.”

Në kulmin e lulëzimit, në vitet 1960-70 “Pier 4” u bë vendi

ku mblidheshin kastat e fuqishme të politikës, politikanë,

bankierë, gjykatës, sportistë, yje të kinematografisë dhe festime

të ndryshme. A.Athanasi, një “multi-milioner”, që i fitoi

paratë me mundin e djersën e tij, jo të dhuruara ose të

trashëguara, përmendte gjithnjë me humor udhëtimin mbi

një gomar të vogël, në moshën 5-vjeçare, si fillimi i rrugës për

të ardhur në Amerikë. Ndërsa shumë vjet më vonë, kur ngiste

makinën e tij “Mercedes”, thoshte: “Një makinë nuk është

ndonjë gjë speciale për mua, është diçka, një mjet, që të çon

këtu-atje e kaq. Por, dreqi ta hajë, të mbaron punë më shpejt

se një gomar!…”

“Unë mendoj se ai ishte pionieri dhe një shembull për ne

të gjithë, ai bleu vendin e “Pier 4”, që asnjeri nuk do të

dëshironte ta blinte dhe ishte i vetmi që mendoi sesi do ta

ndryshonte atë mjedis, vetëm me fantazinë e tij… Aty

vendosej fati i tij ose, më mirë, atë e udhëhoqi fati… Njerëzit

vinin e drekonin tek ai si të tërhequr nga një ëndërr, vit pas

viti. Rastiste që bujtësit prisnin edhe dy orë e gjysmë për të

zënë një tavolinë. Ai tërhoqi jo vetëm vëmendjen e Amerikës,

REKUIEM PËR ARTISTIN E POETIN DARDHAR

May 15, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI, Boston/
Më 29 tetor 2005 në restorantin “Pier 4” të Anton Athanasit në Boston shqiptaro-amerikanët zhvilluan një mbledhje përkujtimore dhe darkë solemne me rastin e 600-vjetorit të lindjes së Skënderbeut. Në një pushim midis kumtesave, në tavolinën tonë ku ishin ulur vetëm familje dardhare, Sotir Pani, bashkëfshatari ynë, nxori nga çanta e na tregoi një libër me titull: “Serenata dhe këngë qytetare korçare”, me autor Gaqo Zdrulin. Këngëtarja veterane znj.
Jorgjia Misja, duke shfletuar librin plot këngë e partitura, filloi të këndonte, në fillim solo, pastaj e pasuar nga të gjithë të pranishmit në sallë: “Për mëmëdhenë”, “Dëbora zbardhi malet”, “Vlora-Vlora”…etj. Këngët, njëra pas tjetrës, sollën një atmosferë të ngrohtë vëllazëruese e emocionuese tek pjesëmarrësit e tubimit, të cilët i drejtonin duartrokitjet tavolinës së dardharëve, por në realitet duartrokitjet i
përkisnin Gaqo Zdrulit. Gaqos, bilbilit dardhar, i cili na dukej se ndodhej aty, në festë, mes nesh, me kitarë e këndonim së bashku si dikur. Por Gaqoja atë çast ndodhej i shtrirë në shtrat duke luftuar me sëmundjen e rëndë.
Një muaj më vonë ai ndërroi jetë në Tiranë duke lënë në pikëllim familjen, të afërmit, miqtë e shokët, dardharët e devollinjtë. Por ai dëshpëroi edhe shqiptaro-amerikanët, më të shumtit dardharë e korçarë, të cilët e njihnin dhe ruanin kujtime e mbresa nga jeta e aktiviteti i tij.

NA ISHIN TRE VËLLEZËR KËPUCARË

Është e pamundur të shkruash për jetën e Gaqos pa përmendur edhe dy vëllezërit tij, Kocin dhe Vaskën. Tre vëllezërit, bashkë me Marien, motrën e vetme, u lindën e u rritën në një familje të varfër dardhare, por me tradita patriotike, e cila kishte dhënë kontribut në çështjen atdhetare. I ati, Pandi Zdruli, ishte këpucar dhe zanatin ua mësoi tre djemve, mes të cilëve Koci ishte “ustai i madh.” Tre vëllezërit këpucarë dalloheshin mes moshatarëve të fshatit si tre djelmosha simpatikë e bukuroshë, por mbi të gjitha ishin punëtorë e gazmorë. “Dyqani i këpucarëve” ndodhej në katin e parë të shtëpisë së tyre, buzë rrugës, me dy dritare të mbrojtura nga hekura të trashë, të cilat vështronin nga korija e Shën Pjetrit.
Në ato dritare ndaleshin shpesh kalimtarët, të cilët shkëmbenin
ndonjë bisedë të rastit apo shaka me këpucarët. Gaqoja, vëllai
i tretë, e filloi zanatin duke drejtuar peronat e vogla të këpucëve,
të cilat ishin përdorur një herë. Me një çekiç të vogël mbi një
kudhër metalike përpiqej t’i bënte si të reja gozhdët që ia vinin
të vëllezërit përpara. Por shpesh çekani godiste pa dashur dy
gishtat e tij, sepse, me natyrën romantike, shpesh e
përqendronte vështrimin në pyllin e dendur të ahut të korijes
përballë. Ishin vitet e vështira të Luftës së Dytë Botërore, kur
mungonte gjithçka. Këpucarët e fshatit bënin këpucë të reja
duke shqepur këpucë të vjetra dhe duke përdorur një farë sholle
që shërbente si veshje ambalazhi për arkat e municioneve të
topave dhe gjendeshin plot të tilla pas Luftës Italo-Greke. Më
tej, pas luftës, kur Koci gjente ndonjë lëkurë të mirë, e përdorte
për të bërë këpucë për vajzat që martoheshin dhe për nxënësit
e shkollës. Më kujtohet, ne fëmijët rrinim me orë të tëra të
mbështetur tek hekurat e dritares duke ndjekur me padurim
të na mbaroheshin këpucët me qafa që na kishin porositur
prindërit. Më në fund Gaqoja u mbërthente prroqe në taban e
në thembra, për të na mbrojtur nga rrëshqitja në rrugët me
akull. Në netët e ftohta të dimrit mblidheshin djemtë e fshatit
tek dyqani i tre vëllezërve këpucarë për të ndihmuar në
ndreqjen e peronave. Por ata i tërhiqte edhe magjia e këngëve.
Tre vëllezërit punonin e njëkohësisht këndonin. Mbasditeve,
pasi linin punën të tre uleshin në ballkonin e drunjtë e
këndonin të shoqëruar nga mandolina e kitara. Gaqoja, që
në moshën e re kishte një zë baritoni të ëmbël, i cili tërhiqte
vëmendjen dhe admirimin e fshatarëve që e dëgjonin.
Dardhari Kiço Çeku, me banim në Florida kujton: “Gaqoja
ishte 2-3 vjet më i madh se unë, por në moshën e fëmijërisë ai
na dukej i madh. Mblidheshim djemtë e mëhallës tek dyqani
i Zdrulit, i cili për ne kishte cilësinë e një vatre kulture…
Gaqoja i fëmijërisë sime ishte një njeri me shpirt të hollë artisti
e zemër të mirë. Me durimin dhe shkathtësinë e tij na futi
dashurinë për muzikën edhe neve moshatarëve më të vegjël,
na ngjalli pasionin e këngës, duke na mësuar t’i binim kitarës
e mandolinës. Nuk kishte shtëpi në Dardhë që të mos kishte
një kitarë apo një mandolinë. Duke ndjekur zërin e Gaqos,
ne, shokët tij, mësuam këngët karakteristike të folklorit
dardhar, këngët partizane të Dhora Lekës dhe të autorëve të
tjerë. Aty spikati talenti i Gaqos si këngëtar i vërtetë. Zërin e
tij e kishin zili jo vetëm këngëtarë të dëgjuar të fshatit, por
edhe këngëtarë të njohur të qytetit të Korçës si Gaqo
Jorganxhiu, Petro Dula, Gaqo Hyrka e të tjerë.”
Pasi shtëpia e tyre u dogj nga fashistët italianë, i rritur me
edukatën qytetarë dhe ndjenjat liridashëse të familjes dhe
përgjithësisht të fshatit të Dardhës, Gaqoja qysh në moshën e
njomë u bashkua me të rinjtë e të rejat e fshatit në luftë kundër
pushtuesve nazi-fashistë. Koci dhe Vaska dolën partizanë,
ndërsa Gaqoja, si i ri antifashist, u bashkua me njësitin guerril
të fshatit.
Në vitet që pasuan, Gaqoja e Vaska banuan larg fshatit,
ndërsa vëllai i madh, usta Koci, nuk u nda nga Dardha, ku,
veç zanatit, u bë dhe një nga pjesëmarrësit e jetës artistike të
fshatit. Qysh nga viti 1948 ai filloi të regjistronte këngë
popullore, përralla, rite e zakone të Dardhës dhe të krahinës
së Devollit. Gjatë viteve ’50 e ’60 Koci e dendësoi punën e
mbledhësit të folklorit, ku ndikoi talenti dhe pasioni i tij në
shijet artistike dhe dashurinë për kulturën folklorike. Një pjesë
e materialit të tij u publikua në një përmbledhje të bukur e të
zgjedhur të poezisë popullore të Devollit, që u botua nga
Instituti i Kulturës Popullore. Kjo poezi popullore e ka
frymëzuar edhe Gaqon qysh në fëmijëri dhe më pas, kur ai
ka ndjekur edhe poezinë tonë klasike shqiptare. Muzika dhe
fjala poetike e shoqëruan Gaqon gjatë gjithë jetës.
“JETOVA ME ART—ËNDRRASH TRAZUAR”
Nga një poezi e hershme e Gaqos zgjodha këtë varg:
“Jetova me art—ëndrrash trazuar!” Dashurinë e tij për artin,
muzikën dhe interpretimin e ndjenjave nëpërmjet telave të
kitarës e mandolinës ai e shfaqi qysh me serenatat dardhare,
të cilat nuk binin më poshtë nga serenatat korçare… Natën,
ndriçuar nga hëna që sapo kishte nxjerrë vetullën mbi “Gurin
e Rrahut”, djelmuria e Dardhës ecnin ngadalë mbi kalldrëmet
e rrugëve të pastruara me kujdes nga duart e vajzave… Një
qëndrim i beftë tek muri i gurtë rrethues i një oborri, mbi të
cilin vareshin trëndafilat e kuq rënduar nga vesa e mbrëmjes.
Fillonte kënga e merrte krahë:
“Në mes të natës në qetësi,
Ti në ballkon po rrinje…”
Tingujt dramatike përplaseshin nëpër ballkonet e shtëpive
të mëhallës, zëri i Gaqos, i cili arrinte tonet më të larta,
zotëronte mbi zërat e tjerë. Diku, në errësirë, lëvizte perdja e
një dritareje… Me tutje, një avlli me lart, i këndohej
“perëndeshës së bukurisë…”
Në Dardhë, piknikët, argëtim i sjellë nga kurbetlinjtë e
Amerikës, fillonin që në pranverë, kur çelte gjethi, deri në
vjeshtën e parë kur fillonin të piqeshin kumbullat. Kënga e
parë karakteristike që këndonin dardharët në piknikë ishte:
“O vemi, ah, vemi
Në mes të pyllit do vemi…”
Mes tyre ndodhej edhe Gaqoja e melodia kumbonte në
korijen e Shën Pjetrit, jehonte deri në Devoll dhe e kthente
valën e tingujve përtej qiellit. Aty mbërrinin dhe tonet e zërit
magjik të birit të Dardhës.
Aktivitetin e tij si këngëtar Gaqoja e filloi në vitin 1947
me pjesëmarrjen në korin e Ansamblit të Ushtrisë me dirigjent
Gaqo Avrazin. Në vëllimin me poezi: “Shpërthen zëri në
suferinë” G.Zdruli ka përfshirë edhe një poezi: “Në gjoksin e
këngës” kushtuar Artistit të Popullit, Gaqo Avrazi, muzikant
i talentuar e dirigjent i pasionuar. Ai ngriti e krijoi korin e
ushtrisë, që, për nga forca e interpretimit, ndjesia e dinamika
u bë i famshëm jo vetëm brenda Shqipërisë, por dhe jashtë
kufijve të saj. Nga gjiri i këtij ansambli dolën solistët e talentuar
të Teatrit të Operës, si: Mentor Xhemali, Lluk Kacaj, Stavri
Rafaeli, Avni Mula, Ibrahim Tukici, Xhoni Athanasi, Maliq
Herri, Gaqo Zdruli e të tjerë. Në poezinë: “Berlin, 1 gusht
1951” Gaqoja përshkruan emocionet e mbresat nga udhëtimi
bashkë me Ansamblin e Ushtrisë për të dhënë shfaqje në
festivalin e rinisë në Berlinin që akoma s’e kishte marrë veten
nga lufta.
/Të erdha ty, o Berlin, që na fute tmerrin,/ Të erdha unë, një
fshatar i varfër, të erdha,/ Një ish-partizan i vogël me një ëndërr
të madhe,/ Të erdha… të të them se edhe unë e kam urryer
Hitlerin…/ Të erdha…jo me pushkë…/ Këngën time tani,
dëgjoje…llautën shqiptare,/ Sa bukur ia thotë kabaja me valle…/
Në gusht 1955 Ansambli i Ushtrisë udhëtoi për në disa
vende të Azisë: në Kinë, Kore, Vietnam e Mongoli, ku Gaqoja
shkroi shumë poezi të frymëzuara nga vendet e reja të
panjohura. Ja disa vargje të tij:
Era përshtyn retë
Në pirgje valëzon e ngrihet rëra
Mes saharës mongole…
Mbi vargmale dredhur mure lashtësie…
Në kolonë buzëtharë karvani me gamile…
Treni guget stepës dhe shkretëtirës,
Në mbrëmje Pekini pret miqtë prej Shqipërie…
Kur Ansambli i Ushtrisë po kthehej nga turneja e Azisë,
duke udhëtuar me vapor mbi detin Egje, Gaqoja shkroi për
kujtim këto vargje:
/Egje magjiplotë,/ Lundroj sot mbi valët e tua,/ Kërkoj mbi ty
perënditë,/ Të kuvendojnë me mua…/Egje, det i thellë mbuluar me
ëndrra dhe yje/ Zanat vetullholla mes teje dredhin valle,/ Manteli
i artë, purpurin në dallgë./
Këto vargje-dallgë më çojnë tutje, në vite. Më kujtohet
kur Gaqoja krijoi korin e fëmijëve të Dardhës, ku merrnim
pjesë ne, nxënësit e shkollës 7-vjeçare. Provat i bënim në sallën
e shkollës gjatë muajve korrik-gusht, kur familjet dardhare
ktheheshin në fshat për pushimet verore. Kori ndahej në zërin
e parë ku merrnim pjesë ne, vajzat dhe në zërin e dytë—
djemtë. E mbaj mend mirë, kënga e parë që na mësoi Gaqoja,
ishte “Vollga, Vollga”, një këngë ruse për lumin e Vollgës, që
atë kohë ishte në modë të këndohej në të gjitha koret e
Shqipërisë. Kur Gaqoja na mësonte me durim këngën, ne
shtangeshim tek dëgjonim atë zë bubullues dhe nuk na besohej
se ata tinguj dilnin nga gjoksi i tij. I luteshim ta përsëriste
edhe një herë melodinë, mbasi na dukej se kënga e tij na e
sillte Vollgën aty, para syve dhe zëri i shtruar i Gaqos lundronte
tok me dallgët e ngadalta të lumit… e ne nuk ngopeshim së
dëgjuari…
Në vitin 1958 Gaqon e gjejmë student në degën e kantos
në konservatorin “P.I.Çajkovski” të Moskës. Mbasi përfundoi
këtë konservator brezi i parë i artistëve shqiptarë, erdhi brezi
i dytë me Gaqo Cakon, Gaqo Zdrulin, Irena Gjergon,
Gjenovefa Heben, Luiza Papen e të tjerë. Por artistët e brezit
të dytë nuk arritën t’i përfundonin studimet plotësisht, për
shkak të situatave politike të kohës. Kështu, nga vitet ‘61-’62
ata u kthyen në Shqipëri dhe u diplomuan në konservatorin
e Tiranës.
Në të njëjtën kohë me Gaqon, në Moskë, studionte dhe i
vëllai, Vaska, në shkollën e artit ushtarak. Dy vëllezërit e
pandarë blenë një kitarë dhe në kohën e lirë këndonin së
bashku me grupin e studentëve shqiptarë këngë qytetare të
vendlindjes, pa harruar këngët e serenatave korçare e
dardhare. Dhe patën aq sukses këto “koncerte” të
improvizuara, sa këngëtarët ruse i mësuan shpejt këngët tona
e filluan të këndonin tok me shqiptarët. Zërin e Gaqos e
vlerësonin pedagogët e konservatorit, por ata pëlqenin
gjithashtu edhe edukatën e sjelljen e tij qytetare, pasionin e
tij për muzikën dhe këmbënguljen për të dalë me rezultate sa
më të mira. Një ditë pedagogu i kantos i tha Gaqos: “Ju
shqiptarët e keni Italinë në prag të derës dhe vini e studioni
për kanto në stepat e Rusisë! Ne, rusët, mjaftohemi të jemi të
lumtur vetëm kur kemi fatin të jetë moti i mirë për të mundur
të dëgjojmë në radio programin me muzikë nga Italia.”
Gjatë kohës së studimeve në Moskë Gaqoja nuk e harroi
kurrë Dardhën. Ai thurte vargje për të, që të shuante mallin
për fshatin e largët, përshkruante ujin e ftohtë të krojeve të
shumta që burojnë nga dëbora e maleve. Përpiqej të
krahasonte dimrin mesdhetar, duke e quajtur veten “jugor”,
me dimrin e ashpër të Moskës, të cilin e quante “dimri i
vendësve”. I bënte përshtypje moti i egër në dimrat e gjatë të
Rusisë, ndërsa kujtonte dëborën e fshatit të tij… Moskovitët,
të mësuar me të ftohtit, e prisnin gati me gëzim dëborën e
dimrin.
Disa vargje nga poezia “Ftohtë, oh sa ftohtë në Moskë”:
Jugori ia ndien dimrit ftohtësirën, /Kur bora dridhet e përcëllon
fytyrën…/ Vendësve, kur qan e ulurin furtuna / Veshur bukur porsi
Dubina, / Vodka ua ngroh e u gëzon të bardhat zemra, / Shkasin
me patinazh vocërrake, / Pleqtë, të rinjtë dhe gratë…/Ftohtë, oh sa
ftohtë…/ Nesër shpresohet të jetë më ngrohtë, / Provimin në kanto
kam, vërtet, /Rrugën “Gorki” përshkoj shpejt, / Dhe mbërrij në
konservator./
Disa vargje nga poezia : “Mbrëmë”
Mbrëmë rrëshqita për gjith’natën mbi akull…/ Dhe herë-herë
më dukej se fluturoja diku/ Duke kapur flokë bore pambarim/ Që
shkriheshin mbi shuplakën e ngrohtë të trupit tim…/Rendja,
rrëshqisja mbi akull…/ Cepat qerpikëve u mbyllën në largësi, /Më
zuri gjumi i vendlindjes, përsëri…/
Disa vargje nga poezia “Tek portat e tua.”
“Mirë se erdhët ju albanezë” dikush na uron…/ Mbi Neva
çajka gugatjen numëron…/ Garmoshkën luan vajza në të bardha
veshur,/ Para pallatit“Pjetri i Madh” i tëri i zhveshur…/ Qyteti i
lashtë zemrën na robëron,/ Lulëkuqe sallave na sollën ku ziente
kënga jonë,/ Leningrad i bukur, për ty kënga nuk mbaron…/
Gaqo Zdruli këndoi e punoi me profesionalizëm të lartë
si solist i Teatrit të Operas e Baletit për 30 vjet rresht. Ai krijoi
një mori figurash skenike operistike nga repertori i huaj e ai
kombëtar. Me 1956 ai interpretoi rolin e markezit në operën
“Traviata” të Verdit. Me 1962, mbasi u kthye nga studimet
në Moskë, interpretoi figurën e reshterit Morales në operën
“Karmen” të Bizesë. Me 1963 dhe 1971, rolin e Shonarit në
operën “Bohem” të Puçinit etj. Të gjitha rolet dhe këngët e
interpretuara nga Gaqoja në skenën e operës, në koncertet
recitale, në emisionet televizive e në radio, kanë lënë mbresa
tek dëgjuesit për ngrohtësinë e shpirtit e të mendimit të tij. Si
artist lirik e i talentuar, ai u dallua për zërin e tij të vrullshëm
dhe vokalin elegant skenik.
Këngëtarja dardhare, solistja e Teatrit të Operës e Baletit,
Jorgjia Misja, me banim në Worcester, Mass., ruan shumë
kujtime për Gaqon, gjatë kohës që ata punonin të dy në teatër.
“- Gaqoja, thotë Jorgjia, – ishte njeri punëtor, i thjeshtë, i
dashur e gojëmbël me të gjithë. Shpeshherë në pushimet e
punës gjatë intervaleve të skenës, rrinim bashkë dhe kujtonim
natyrën e bukur të Dardhës sonë dhe njerëzit e saj aq punëtore
e të edukuar, burrat e mençur dhe nënat tona aq punëtore e
pa fjalë, duarartat që nuk u lodhën kurrë… Gaqoja e donte
shumë artin, e kishte pasion. Ai ishte artist në shpirt. Nuk iu
nda kurrë skenës.” Jorgjia tregon se të dy i lidhte jo vetëm
Dardha, por edhe interpretimi i roleve të dyta. Por, sipas
artistes, kishte raste kur ata interpretonin edhe role të para
kur mungonte ndonjë këngëtar. Sepse Gaqoja ishte një artist
i kompletuar dhe punonte me seriozitet e këmbëngulje për të
dhënë maksimumin e aftësive. Jorgjia vazhdon të tregojë për
turnetë që organizonte teatri dhe koncertet e shumta që kishin
dhënë anekënd Shqipërisë në kooperativa bujqësore, në
reparte ushtarake, deri në Tomorricë e fshatrat e largëta të
Skraparit. “Shumë herë ecnim në këmbë, – thekson ajo, –
shpesh binim të flinim të lodhur pa pasur gjë për të ngrënë…
Bënim punën fizike një muaj në Çermë e vende të tjera të
papërshtatshme e me vështirësi banimi, ku nuk gjeje ujë për
të pirë etj. Por Gaqoja nuk u ankua asnjëherë, si gjithmonë
modest, buzagaz e me këngë në buzë, ai punonte më shumë
nga të gjithë dhe ushqimin e pakët e ndante me të tjerët.”
BIGLLES MBI MORAVË
Duke dëgjuar këngën “Vlora-Vlora”, ne dardharët
kujtojmë jo pa krenari, autorin që e kompozoi këtë këngë,
muzikantin e dëgjuar dardhar Thoma Nashi. Ja ç’shkruante
për të Gaqo Zdruli në një kumtesë mbajtur në sesionin
shkencor në Dardhë, me 1984: “Me 1920, me ardhjen e bandës
“Vatra” nga Amerika në Shqipëri, Dardha e priti Thomain
me aq dashuri sa dhe gjithë Shqipëria. Në krye të bandës
qëndronte Thomai i përmalluar, ai ngriti kokën dhe vështrimin
e drejtoi te “Guri i Vjeshtës”. Fshati u mbush me tingujt që
lëshonin instrumentet, “Vlora-Vlora”—përgjigjej jehona e
korijes përballë. Fëmijët, por jo vetëm ata, edhe të rriturit e të
moshuarit, burra e gra rendnin pas bandës që po ecte nëpër
rrugët e fshatit. “Gëzim të madh na solle, o Thoma!”- i thanë
fshatarët duke e përshëndetur.” Ndërsa në vitin 1988 G.Zdruli
shkroi poezinë: “Vlorë. Ulur te Monumenti i Lirisë” :
“Erdha për të parë ty, moj Vlorë…/Monumentet kuvendojnë…/
Dhe imazhi zbret tutje viteve 20-të/ Thoma Nashin, për të kujtuar/
Telat me gjemba vija pentagrami iu bënë/ Gunat e dhirta—fletë
muzike/ “Vlora-Vlora” për ta shkruar…
Duke ecur në gjurmët e bashkëfshatarit, pionierit të
muzikës dardhare, Thoma Nashit, Gaqoja këndoi me pasion,
kompozoi një varg romancash vokale, dha koncerte të
panumërta brenda e jashtë atdheut. Më se një dekadë Gaqo
Zdruli ka dhënë kontribut si pedagog në degën e kantos në
Liceun Artistik “Jordan Misja” të Tiranës. Ai përgatiti dhe
edukoi breza të rinj artistësh të vokalit. Gaqoja ishte studiues
i teorisë muzikore.
Gaqo Zdruli ka pasur një vizion të gjerë interesash artistike
jo vetëm në muzikë, por edhe në fushën e letërsisë. Përveç
romanit “Në krah të suferinës”, botoi edhe tri vëllime me
poezi. Në vitin 1999 botoi vëllimin poetik “Shpërthim zëri në
suferinë”. Vargjet e këtij vëllimi, sa origjinale aq edhe jetësore,
janë shkruar në luginën e Devollit dhe në vargmalet e Moravës
ku kërciste pushka. Vargjet janë një buqetë trëndafilash
kushtuar 164 djemve të Devollit që e bënë jetën fli për çlirimin
e atdheut nga nazifashistët.
Disa vargje nga poezia “Krisma e tinguj partizanë”:
/…Rrugës nga kaluam,/ Shtigjeve të acarta ku luftuam,/
Mbollëm vetëm trimërinë!/ Jehona vjen e kompozuar maleve,/ Me
krisma e tinguj partizane,/ Shpërthen zëri në suferinë,/ 164 djem
devolli jetën dhanë…/ Gjaku mbuluar nën dafinë…/ Gruri rritur
mbi arë,/ në jetë do t’i ledhatojë bijtë,/ për liri, atdheut rënë./
Nga poezia “Tek portat e fukarait”:
/ Losnja me top lecke kur gjëmoi,/ Bersaljeri me motor“Guxi”
kaloi…/Urrejtja e fukarait, trimërinë rizgjoi./
Në poemën kushtuar dëshmorit dardhar Ilo Çomi, rënë
në kampin e shfarosjes të Mathauzenit me 1945, Gaqoja
vargëzon:
/Iloja veshi xhaketën e shokut të vdekur,/ Dhe një copë laps
në xhep pat gjetur/ Dhe shkroi dërrasës së gjakosur: /”Jeta mbi
vdekjen do të fitojë!”
Vëllimi i dytë me poezi “Sytë e dashurisë”, botuar me
2001, përmbledh poezi me tingujt që i burojnë nga zemra për
jetën, luftën, këngën, peizazhe të natyrës në Dardhë dhe të
vendeve të botës ku ka udhëtuar. Gaqoja është përpjekur që
çdo ngjarje artistike të jetës ta përshkruajë në vargjet e tij
duke dhënë, përveç kujtimeve, edhe mesazhe të dashurisë e
të respektit për njeriun.
Nga poezia “Mes malesh”:
/Mes malesh ec ku rininë time lashë…/ Maleve të thepisura
gjerë e gjatë,/ Pyjeve çava, burimeve ujë s’u lashë…/Përrenjve të
isha arush mali vrapoj,/ Nga maja e borigës ketri merr horizontin…/
Mes malesh ec e s’ngopëm nga jeshili./ Luleshtrydhja skuqet nën
lëndinë / Zgorrofetja mbin në ditë prilli…/
Nga poezia “Biglles mbi Moravë” :
/Biglla ime, e arta Biglle…/Verës mbi krahë i mban retë,/
Ligjëron pisha malit mbi Moravë,/ E flladi fryn lehtë-lehtë…/Biglla
ime, bredhave të tua,/ Shikoj trimat që shkuan,/ hipur kuajve samarë
gunëmbuluar…/ Biglla ime…/Prej mallit ngjitem luginës përpjetë,/
Të ulem, të sodis…tutje…”Gurin e mprehtë”./
Nga poezia “Te kroi”:
/Furfurin gjethi ahut në mes majit/ E cicërrima ëmbël ledhaton

T H E M O T H E R—D A U G H T E R P H O N E C A L L

May 2, 2013 by dgreca

To my daughter for Mother’s Day/

By ROZI THEOHARI/

— Hi, Mama, why didn’t you tell me?/

— Tell you what?/

— Why didn’t you tell me?/

— A mother raises a daughter/

Teaching her confidence./

— Why didn’t you tell me?/

— I told you how to love and to pray to God!

— Why didn’t you tell me?

— No one knows how I caressed you, girl—reciting

In tones so sweet heart-touching stories…

— Why didn’t you tell me?

— And you’re still growing swiftly

My respect for you is mingled with admiration.

— Why didn’t you tell me?

— Listen, the love of a mother

Brings blissful days, doesn’t it?

— Why didn’t you tell me?

— Of course my dear,

Sometimes days are blue

Becoming weary…very blue

But you have a husband for praising!

— Why didn’t you tell me?

— Look…you did manage your first pregnancy

I knew you could do it—I’m proud of

The cutest girl that a mother ever had.

— Why didn’t you tell me?

— …Tell you what…my child!?

— H o w m u c h I w o u I d l o v e m y b a b y !

M A Y 2003