Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MARK QEHAJA: A PO PËRJETON KOSOVA PABESI NDËRKOMBËTARE?

by

Mark Qehaja, ish – Komandant Batalioni në Ushtrinë Shqiptare, i diplomuar në Akademinë e NATO-s, aktualisht kryetar i Shoqatës Shqiptaro – Amerikane “Skenderbej” Inc, në një intervistë ekskluzive dhënë gazetarit Sokol Paja për gazetën Dielli të VATRËS – New York, ka kundërshtuar me forcë dhe dënuar ashpër shoqërimin në Hagë në Dhomat e Gjykatës Speciale të Presidentit të Kosovës Hashim Thaçit, ish kryeparlamentareve Kadri Veseli dhe Jakup Krasniqit, deputetit të Kosovës, Rexhep Selimi dhe veteranët e UÇK Mustafës, Ngucatit e Haradinajt. Gjykata Speciale me mandat të skaduar nuk ka asnjë të drejtë të arrestojë krerët e shtetit të Kosovës dhe luftës në Kosovë. Drejtësia ndërkombëtare po bën një padrejtësi të pafalshme ndaj shtetit të Kosovës.

Mark Qehaja, ish – Komandant Batalioni në Ushtrinë Shqiptare ka deklaruar se arrestimi dhe konfirmimi i aktakuzave ndaj krerëve të institucioneve të shtetit të Kosovës si Presidentit  të vendit Thaçi, drejtuesve politik të institucioneve në Kosovë, deputetëve dhe veteranëve të luftës, janë një dëshmi se ndaj shtetit të brishtë të Kosovës po bëhet një lojë shumë e padrejtë dhe e pabesë ndërkombëtare.Viktima po trajtohet si persekutor dhe persekutori si viktimë. Kjo sipas  Mark Qehaja, ish – Komandant Batalioni në Ushtrinë Shqiptare, është shumë qesharake për botën e civilizuar. Mbajtja e Kosovës pa liberalizim vizash, veçimi si një ishull i vetmuar në Ballkan dhe më së fundmi arrestim i krerëve të shtetit, janë hapa mbrapa në forcimin e themeleve të institucioneve demokratike të shtetit të Kosovës. Këto ngjarje janë shumë kthim pas. Janë një përpjekje e poshtër për të mpleksur kriminalisht luftën e pastër dhe të drejtë të udhëheqësve shqiptarë të Kosovës në mbrojtje të lirisë e vatanit.

Lufta e UÇK sipas Mark Qehaja, ish – Komandant Batalioni në Ushtrinë Shqiptare, është ndër luftrat më të drejta, më të ndershme, më të pastra dhe më të domosdoshme për kombin tonë. Një popullsi civile u gjend nën genocidin e pashembullt serb për vite rradhë. Drejtësia ndërkombëtare nuk mund të veprojë me dy standarte. Si fillim duhet të zbardhë krimet e agresorit më pas duhet të merret me krimet e supozuara të UÇK. Mark Qehaja, ish-Komandant Batalioni në Ushtrinë Shqiptare deklaron se: shprehi bindjen  e thellë se lufta për liri e pavarësi e popullsisë shqiptare në Dardani nuk do të njolloset në asnjë mënyrë nga asnjë Gjykatë Ndërkombëtare që funskionon mbi bazën e ligjeve dhe të normave të shkruara e gjithëpranuara ndërkombëtarisht. Ky sulm që po bëhet në Kosovë, sipas z.Qehaja është një sulm jo ndaj individëve që udhëhoqën luftën, por ndaj institucioneve të shtetit.

Ky sulm i pabesë është një sulm dinak, i egër, i poshtër dhe i sponsorizuar nga qarqet të caktuara antishqiptare. Gjaku i të rënëve për liri, dëshmorët e gjallë të Kosovës, varrezat e Jasharëve, të masakruarit e Reçakut nuk e meritojnë kurrë këtë poshtërim. Z. Qehaja apelon që ndaj kësaj padrejtësie dhe pabesie ndaj popullit shqiptar të Kosovës duhet të ndërhyjnë institucionet më të larta ndërkombëtare për të ndalur këtë maskaradë. Qëndresa e Jasharëve, nderimi dhe respekti për 56 familjarë të vrarë të Jasharëve e mijëra të vdekurve e të humburve pa varr në përpjekje për liri e pavarësi në Kosovë nuk meritojnë barazimin me kriminelë të luftës. Veprimi i Gjykatës Ndërkombëtare është një veprim i pamoralshëm nga këto isntitucione drejtësie ndërkombëtare me mandate të skaduar.

7 milionë shqiptarë janë sot krenar sipas z.Qehaja dhe përulen në nderim dhe respekt të luftës heroike dhe patriotike të UÇK në mbrojtje të trojeve të shenjta shqiptare. Arrestimet e funksionarëve të lartë të shtetit dhe të luftës është një përpjekje për të kontribuar në shpërbërjen e shtetit të Kosovës dhe njollosjen e luftës së UÇK-së. Sipas z.Qehaja Kosova nuk mund të trajtohet si kanibale europiane por si një shtet me të drejta të plota dhe vlera të larta në bashkësinë evropiane.

Nga kjo gjykatë po vjen një sulm i pamoralshëm për atë që Kosova ka arritur deri më sot. Mark Qehaja, ish – Komandant Batalioni në Ushtrinë Shqiptare ka një ftesë dhe thirrje për të gjithë Shqiptarët në të gjithë hapsirën mbarë shqiptare në Ballkan dhe diaspora kudo në botë, që në këtë moment të padrejtë që po u bëhet vëllëzërve tanë në Kosovë, duhet të jemi të bashkuar dhe të solidarizuar ndaj kësaj pabesie që po luhet në kurriz të shqiptarëve. Sot më shumë se kurrë duhet unitet dhe vëllazëri.

Sipas z.Qehaja, hasmi ndërkombëtar po kërkon të përçajë kombin tonë dhe të shkatërrojë vlerat vëllazërore dhe kombëtare të kombit shqiptar. Asnjë veprim ndërkombëtar i padrejtë nuk duhet të përçmojë dhe ulë vlerat e një luftë me jehonë ndërkombëtare dhe kauzë ndërkombëtare. Këto arrestime sipas z.Qehaja bien ndesh me frymën e mbështetjes amerikane dhe NATO në Kosovë dhe luftës së denjë e të drejtë për lirinë e pavarësi. Nëse Gjykata e Hagës e ka njohur një herë pavarësinë e Kosovës, nuk mundet asesi që po kjo gjykatë apo çdo lloj gjykate e drejtësie e supozuar ndërkombëtare të vërë në dyshim Kosovën, Luftën, UÇK-në dhe mbi të gjitha popullin e kombin shqiptar në Ballkan, përfundon deklaratën e tij për gazetën Dielli të VATRËS z. Mark Qehaja, ish – Komandant Batalioni në Ushtrinë Shqiptare. 

ZIHNI ABAS KANINA HAMZARAJ, FIRMËTARI I PAVARËSISË QË FLISTE 6 GJUHË TË HUAJA

by

Piktori i mirënjohur Arben Morina rrëfen gjyshin e tij Zihni Abas Kanina Hamzaraj, firmëtarin e Pavarësisë së Shqipërisë, në një rrëfim ekskluziv me gazetarin Sokol Paja, për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York.

JETA E PATRIOTIT TË SHQUAR ZIHNI ABAS KANINA

Zihni Abas Kanina Hamzaraj lindi në 30 Dhjetor 1885 në Kaninë të Vlorës në një familje të pasur fisnike, e njohur për traditat e saj patriotike në shërbim të kombit. Mësimet e para i mori në Mejtepin e Kaninës, ndërsa studimet e mesme e të larta i kreu në Galatasaray të Stambollit, Turqi. Në vitet shkollore u lidh me rrethet patriotike, ku bashkëpunoi me Ismail Qemalin, Dervish Himën, Mulla Xhaferr Drashovicën, Ekrem Vlorën dhe atdhetarë të tjerë. Me përfundimin e studimeve nga viti 1906, u emërua Konsull në Konsullatatat Turke të Greqisë, Maltës, Bejrutit (Liban) dhe Tbilisit (Gjeorgji). Zotëronte në nivel të lartë gjuhët e huaja frengjisht, italisht, greqisht, turqisht, arabisht, persisht. Që në moshë të re u mor me përkthime të autorëve të shquar francezë, persianë e grekë. Në kujtesën e tij mbeti i gjallë Naim Frashëri, të cilin e vizitonte shpesh në shtëpinë e tij në Stamboll, ku i çonte edhe studentë dhe patriotë shqiptarë. I ati i Zihni Hamzaraj, Abas Nuri Hamzaraj, me nismën e tij dhe së bashku me disa atdhetarë të tjerë, në 14 Janar 1902 krijoi “Shoqatën e Gjuhës Shqipe” në Kaninë, kryetar i së cilës u zgjodh Abas Nuri Hamzaraj dhe po atë vit, vëllai i Zihniut, Isuf Abas Hamzaraj, bashkë me patriotë të tjerë, hapi shkollën e parë shqipe në Kaninë, e cila më vonë mori emrin e tij Isuf Abazi. Në vitet 1908 – 1909 kishte korrespondencë me atdhetarë të kolonive shqiptare të Egjiptit, Selanikut, Bukureshtit dhe Stambollit, nga të cilët merrte libra dhe gazeta në shqip dhe i shpërndante në trevën e Vlorës. Pushtuesit Osmanë i gjetën në shtëpinë e tij në Kaninë libra dhe gazeta në gjuhën shqipe dhe për këtë shkak e burgosën dhe e internuan në Çanakkale. 

KONTRIBUTI ATDHETAR NË VENDLINDJE

Në pranverë të vitit 1911 u kthye në vendlindje, ku mori pjesë aktive në lëvizjen kombëtare. Në Korrik 1911 mori pjesë në Kuvendin e Drashovicës në mbështetje të Memorandumit të Gerçes. Në Nëntor 1912, së bashku me atdhetarët vlonjatë, ishte në Komisionin Organizator të Pavarësisë së Shqipërisë. Në Kuvendin e Vlorës mori pjesë si delegat i Vlorës dhe nënshkroi dokumentin e pavarësisë me firmën “Zihni Abbas Kanina”. Në 13 Janar 1913, në shtëpinë e madhe të Hamzarajve në lagjen “Madhaj” në Kaninë, pas shpalljes së pavarësisë u përcaktua platforma e Qeverisë së Vlorës për mbrojtjen dhe milicinë shqiptare nga ushtaraku Mehmet Pashë Drralla dhe u krijua Garda dhe Milicia Qeveritare prej 200 – 300 vetash ku u përzgjodhën  djem nga Kanina, Vlora dhe trevat e tjera shqiptare. 

POSTI KYÇ NË QEVERINË E VLORËS

Në Qeverinë e Vlorës u ngarkua me detyrën e Sekretarit të Ministrisë së Punëve të Jashtme, ku bashkëpunoi me Ismail Qemalin, Luigj Gurakuqin dhe Abdi Toptanin, dhe mbulonte postin e Sekretarit të Përgjithshëm të Postave. Sipas gazetës “Përlindja e Shqipnisë”, në Dhjetor 1913 Zihni Kanina (Hamzaraj) u emërua Sekretar për gjuhën frënge në Drejtorinë e Punëve të Brendshme. Në Qeverinë e Princ Wied-it u emërua Sekretar i Përgjithshëm në Ministrinë e Punëve të Jashtme dhe Këshillin Ministror. Në vitet 1918, 1919, emri i tij shënohet krahas adhetarëve të tjerë vlonjatë në protestat dhe memorandumet dërguar Fuqive të Mëdha kundër synimeve shoviniste të Shteteve fqinje ndaj vendit tonë. 

AKTIVITETI SHTETËROR NË TIRANË

Në vitin 1925 u emërua Sekretar në Ministrinë e Punëve të Jashtme në Tiranë. Ishte njëri nga themeluesit e Shkollës Tregtare në Vlorë, ku në vitet 1927 – 1928 dha mësim dhe në 1928 – 1929 mbajti postin e Drejtorit të shkollës. Në vitet 1930 – 1940 zhvilloi një veprimtari të gjerë patriotike dhe kulturore së bashku me atdhetarët Qazim Kokoshi, Aristidh Ruci, Ali Asllani, Murat Tërbaçi, Beqir Sulo dhe Dhimitër Konomi. Në vitin 1931 u emërua nga Kryetarja e Arteve të Bukura të Shqipërisë, Princesha Ruhie Zogu, Kryetar i Shoqatës Krahinore Artistike në Vlorë. Në fillim të viteve 1940 u caktua Drejtor i Bankës Shqiptare në Romë. Në vitin 1951 u burgos nga regjimi në fuqi për motive politike. Vdiq në 26 Maj 1959 në Tiranë.

MESHA E LIRISË

by

Shkruan : Sokol PAJA – 30 vjet më parë Dom Simon Jubani pasi kishte vuajtur padrejtësisht 26 vjet në burgjet komuniste celebron meshë për herë të parë pas 23 vitesh ateizëm zyrtar në Shqipërinë pa Zot. Mesha e parë e lirisë në Shqipërinë komuniste më 4 nëntor 1990 në Kapelën e Varrezave të Rrmajit në Shkodër, shënoi pluralizmin fetar dhe fillimin e fundit të regjimit ateist që sundoi në Shqipëri për  afro 50 vjet. Mesha e parë e lirisë ishte një hap i guximshëm i klerikut Dom Simon Jubanit dhe besimtarëve katolik që u pasua 2 javë më vonë me faljen në Xhaminë e Plumbit, duke shënuar rikthimin e besimit të  mohuar padrejtësisht nga diktatura komuniste. Mesha e lirisë ishte një rikthim edhe më i fuqishëm institucional, shpirtëror, fetar dhe ideologjik në zbraztirën që shkaktoi ateizmi në Shqipërinë totalitare. Me ardhjen në pushtet komunistët shqiptarë ushtruan një terror dhe raprezalje fizike dhe institucionale ndaj klerit të gjitha besimeve në Shqipëri. Institucionet, faltoret, kuvendet, shtypshkronjat, mediat dhe drejtuesit më të lartë fetar u persekutuan në mënyrë të pashëmbullt. Mesha e lirisë ishte një thirrje mbarë popullore për liri dhe vetëdijësim patriotik për Shqipërinë dhe lirinë që do vinte më pas. Humnera ateiste po mbushej me frymën dhe shpirtin e Zotit të shpallur armik  për më shumëse dy dekada në Shqipërinë moniste. Meshtari i lirisë Dom Simon Jubani lindi në Shkodër më 8 mars 1927 dhe ndërroi jetë më 12 korrik 2011. U burgos dhe u përndoq nga regjimi diktatorial me 26 vjet burg duke vuajtur në burgjet më të tmerrshme të diktaturës shqiptare. Dom Simon Jubani, ishte prifti i guximshëm Jezuit, atdhetar e shqiptar i madh që e donte shumë lirinë, përparimin e zhvillimin e kombit e shtetit pa diktaturë por me liri, progres e zhvillim. Dom Simon Jubani sfidoi regjimin ateist shqiptar me kremtim të Meshës së Shenjtë në varreza të Rrmajit në Kapelën e Shenjtë në një kohë kur ende Sigurimi  i Shtetit vazhdonte e përndiqte këdo që shfaqte prirje jo vetëm fetare por  gjithçka që binte ndesh me diktaturën komuniste. Në moshën 16-vjeçare Dom Simoni filloi seminarin në shkollën Jezuite në Shkodër. Në vitin 1958 mori urdhërat e meshtarisë dhe u dërgua në Mirditë si famullitar. U lirua nga burgu më 13 prill 1989. 

DOM SIMON JUBANI DHE PREDIKIMI NË MESHËN E LIRISË 

“Vllazën dhe Motra! Le t’i kujtojmë për një minutë në heshtje të gjithë këta të vdekun që kemi ndër këto vorreza dhe të gjithë ata Vllazën e Motra tona, që kanë ra për një Shqipni Europjane gjatë këtyne 46 vjetve të shkueme. Në vitin 1443, kur Heroi i ynë Kombëtar, Gjergj Kastrioti, u arratis prej Stambollit dhe u kthye në Atdhe, e përshëndeti Popullin Shqiptar me këto fjalë: “Lirinë nuk ua solla unë por e gjeta midis jush!” Unë, i padenjë për këte mision po ju tham: Se, fenë nuk ua pruna unë, por e gjeta të ndezun ndër zemrat Tueja! Shkodra qytet me një histori ma të lashtë se dymijvjeçare, Shkodra dikur kryeqyteti i Ilirisë, Shkodra e Gentit e Teutës e Agronit, Shkodra që deri para 50 vjetësh i ka dhanë gjithë Shqipnisë tonin moral kulturor, politik, fetar e ekonomik, kjo Shkoder asht gati edhe sot me bashkpunue me Tiranën e me të gjitha qytetet e Shqipnisë, sepse trashigimtarët e Gjergj Balshës së madh dhe të Marin Barletit, mbasardhësit e Bushatlive, të Fishtës, të Oso Kukës, të Don Ndoc Nikës, të Don Ndre Mjedjës, të Gurakuqit, trashigimtarët e Frashërlive, të Konicës, të Fan Nolit gjinden këtu në këto troje Shqiptare, të gatshëm me e ripërtri edhe njëherë traditën e autoritetin që ka gëzue Shqipnia mbrendë e jashtë Atdheut! Amen.”.

DOM SIMON JUBANI NGA “MESHA E PARË” TE “BURGJET E MIA”

Dom Simon Jubani i la lexuesit shqiptar një trashëgimi të jashtëzakonshme kryeveprat e tij : “Mesha e parë” dhe “Burgjet e mia”. Në këto dy libra Dom Simoni rrëfen çdo detaj të ferrit komunist  që kaluan jo vetëm klerikët fetarë por mbarë populli shqiptar për gjysmë shekulli. Në librin “Mesha e parë” Dom Simoni shprehet se: “gjatë diktaturave, askush nuk e din vedin të sigurtë sepse nuk e din cilin ke pro e cilin kundra, orë e çast i ban analizë ndërgjegjes së vet: mos ja kam prishë humorin sovranit, mos fola me ndokënd pak si tepër, mos kam ngjallë dyshime me ndonji llafe të pa matun, me dy kuptime, mos i buzqesha pak, duhej të më shkonte buza vesh më vesh prej servilizmit, mos nuk u tregova i rreptë sa duhet me armikun e klasës”. Në lidhje me  ridënimet e të burgosurve brenda burgjeve e kampeve të punës në librin “Burgjet e mia” Dom Simon Jubani shpjegon zinxhirin e spiunëve dhe shprehet se: “Mbas zyrës së përkthimeve, vijshin spijujtë tjerë pa shkollë: kuzhinieri, pastruesi, marangoni, këpucari, rrobaqepësi, llogaritari, magazinieri. Këta na delshin dishmitarë, kur duhet të dënoheshin rishtaz”. Dom Simon Jubani te kryevepra e tij “Burgjet e mia” thotë se në diktatura ishte e domosdoshme rebelimi ndaj nënshtrimit diktatorial.  Prifti Jezuit shpjegon ankthin e tmerrshëm në diktaturë: “Ndër regjimet diktaktoriale, ma mirë se kushdo, jeton ai që rebelohet, që nuk i dhimbet jeta. Të tjerët, që nga ma i randësishmi, deri te ma i mbrami shërbëtor i diktatorit, jetojnë të gjithë në ankth, pa e dijtë ke kanë mik e kë anmik, tue pritë kur po ngrihet trekambëshi e po bahet gati stoli. E sigurisht s’i bjen kurrë ndër mend me marrë pjesë ndër komedinat që kemi luajtë gjithë zell e qejf në birucat e burgut. Sepse, qyqarët, lejnë e desin në skenën e tragjedisë”. Dom Simon Jubani në kryeveprën e tij “Mesha e parë” arsyeton persekutimin e kishës katolike prej komunistëve: “Komunistat donin ta shembnin tue vra, tue burgosë, tue internue, suprimue të gjitha institucionet kristiane në Shqipëri. Këta ndërtuen qindra institucione dhe shkolla ateiste por s’mundën të zëvendësonin kristianizmin me fletushkat e Marksit. Komunizmi na bani edhe ma të famshëm se na shtoi numrin e martirëve” arsyeton tragjizmin dhe persekutimin ndaj klerit fetar në Shqipëri, në librin e tij kryevepër, Dom Simon Jubani.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE NË GJERMANI

by

-RUAJTJA E IDENTITETIT KOMBËTAR SHQIPTAR PËRMES MËSIMIT TË GJUHËS SHQIPE NË GJERMANI-

Rifat Hamiti pedagog, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, historinë e mësimit të gjuhës shqipe, ruajtjen e identitetit, kulturës dhe traditës shqiptare në Gjermani nëpërmjet mësimit të gjuhës shqipe. Me Rifat Hamitin bisedoi gazetari i Diellit Sokol  PAJA.

HISTORIA E MËSIMIT TË GJUHËS SHQIPE NË GJERMANI

Organizimi i mësimit plotësues në Gjermani daton që nga viti 1975, me shkollën e parë shqipe në qytetin Euskirchen (lexo Ojskirchen) Landi, apo siç thuhet në gjuhën shqipe Republikën  e Vestfalisë së Rajnës Veriore (NRË), me mësuesin Faik Mehmeti. Tani në këtë shkollë mësimin e mbanë mësuesja e vyeshme dhe e përkushtuar sa e si duhet, Etleva Mançe. Në vitet në vazhdim u hapen edhe disa shkolla të tjera, por jo edhe sa duhet,jo edhe në proporcion me numrin e fëmijëve shqiptarë, me që në atë kohë ky lloj mësimi mbahej në kuadër të marrëveshjes ndërshtetrore në mes të ish Jugosllavisë dhe Gjermanisë. Për këtë arsye shkollat me mësim plotësues në gjuhën shqipe hapeshin shumë vështirë, sepse këtë e diktonte qëndrimi hegjemonist ndaj shqiptarëve i përfaqësive diplomatike të ish-Jugosllavisë. Atëkohë kuadrin arsimor me konkurs e përzgjidhte dhe emëronte, me mandat katërvjeçar, Komiteti për Arsim i Krahinës Autonome të Kosovës. Një kohë nga viti 1992 e deri në çlirimin e Kosovës, kuadrin arsimor, në vendet ku e finansojnë mësimin plotësues e zgjedhnin organet arsimore gjermane me ndërmjetsimin e KASH-it dhe në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit të Qeverisë së Përkohëshme të Kosovës. Vitet e fundit kuadrin arsimor, në republikat ku finansojnë këtë mësim e caktojnë ekskluzivisht organet arsimore gjermane, kurse në republikat tjera e zgjedhin perfaqesitë tona diplomatike në bashkëpunim me prindërit. Falë kërkesave të shumta të prindërve shqiptarë, me punë të „përkohëshme“ në Gjermani, te organet tona në Kosovë dhe te pala gjermane edhe pas  presionit të organeve gjermane te përfaqësitë diplomatike të ish Jug. në vitet 1985-86 u hapen edhe disa shkolla të mësimit plotësues në gjuhën shqipe në disa qytete më të mëdha të Gjermanisë Federale. Shkolla me mësim plotësues në gjuhën shqipe në qytetin e Düsseldorfit u hap në vitin 1985, me mësuesin, tani të ndjerin, Pal Përgjokaj. Kontribut të madh në hapjen e shkollës me MP në Düsseldorf dhanë prindërit, por edhe Klubi i Shqiptarëve nga Jugosllavia Emin Duraku, i themeluar në vitin 1978, i cili klub ishte përherë në anën e kërkesave legjitime për Republikën e Kosovës dhe në konflikt të vazhdueshëm me Konsulatën ish Jug. në Düsseldorf. Unë erdha në Düsseldorf, në shtator, kurse punës ia fillova në tetor të vitit 1989. Mësimin shqip e gjeta të konsiliduar, por me një numër shumë të vogël të nxënësve, gjithsej 36. Arsyet ishin nga më të ndryshmet si objektive ashtu edhe subjektive. Pas një pune më intensive me prindërit dhe gjithë bashkatdhetarët në këtë qytet, pas një viti shkollor numri i nxënësve arriti  në 120.

DY MONOGRAFI PËR MËSIMIN E GJUHËS SHQIPE

Shtimi i vazhdueshëm i numrit të nxënësve, në vitin shkollor 1993/94, kushtëzoi angazhimin për mbajtjen e mësimit edhe të mësueses Nexhmije Hamiti, në Düsseldorf dhe në shkollën e posahapur në qytetin e Neussit( lexo Nojsit), qytet afër Düsseldorfit. Deri në momentin kur ne u pensionuam, në mbarim të vitit shkollor 2016/17, kjo shkollë, si për nga numri i nxënësve, si për nga aktiviteti mësimor e jashtëmësimor ishte shkolla më e mëdhe jo vetëm në Gjermani, por edhe në gjithë mërgatën shqiptare. Për punën e vet kjo shkollë ka nxjerrë dy monografi. Të parën Horizontet e Diturisë“, me autor Nuhi Bytyçin e Rifat Hamiti me rastin e shënimit të 10 Vjetorit të punës arsimore të kësaj shkolle.Kjo ishte edhe momografia e parë në gjithë hapsirën e mërgatës shqiptare, e cila shërbeu si udhërrëfyese e hartimit të shumë monografive tjera të Shkollave shqipe në Gjermani e shtete tjera të Europës. Në vitin 2010, kjo shkollë nxorriedhe monografinë e dytë, me autor Çerkin Bytyçin „ Urë Atdheu“, e cila u promovua me rastin e shenimit të 25 Vjetorit të punës së kësaj shkolle. Vitet e mëpastajme të punës sonë (2010-17), kur edhe u pensionuam, e që në bankat shkollore lamë mbi 320 nxënës e nxënëse dhe Këshilla të Prindërve shumë aktiv e të përkushtuar për ta mbështetur e përkrahur Shkollën shqipe, me siguri do të botohen në një monografi të re, apo si aneks i monografisë ekzistuese. Në pension shkuam të lumtur që arritëm të lëmë si trashëgimtarë të punës edukativo-arsimore tri mësuese nga Shqipëria londineze.

KËSHILLI I ARSIMTARËVE SHQIPTARË

Shtimit të numrit të nxënësve në të gjitha shkollat ekzistuese dhe hapjes edhe të shumë shkollave tjera në gjithë Gjermaninë i kontribuoi sidomos formimi i Këshillit të Arsimtarëve Shqiptarë(KASH) Naim Frashëri në Gjermani, me 14.shtator të vitit 1990, hartimit te Statutit dhe regjistrimit të këtij këshilli tek Gjykata Ekonomike, në Düsseldorf, me që unë edhe u zgjodha për drejtimin e këtij institucioni për katër vitet e ardhme, si inicues i themelimit të tij së bashku me dy kolegët tjerë, Sami Thaçi e Sejdi Gashi. Me këtë akt juridik, mësimi plotësues shqip dhe Shkolla shqipe në Gjermani u shkëput nga tutola (mbikqyrja) e mësimit plotësues nga ish-Jugosllavia. Kjo datë merret edhe si datë e Pavarësimit të Shkollës shqipe në Gjermani. Themelimi i KASH-it ndikoi në shtimin e besimit dhe mbështetjes së mësuesve dhe Shkollës shqipe, në përgjithësi nga ana e bashkatdhetarëve. Deri në këtë kohë për mësuesit kishte ngapak paragjykime, se po dërgohen nga sistemi, si të rekrutuar, e në fakt nuk ishte ashtu, prandaj prindërit edhe hezitonin t’i dërgonin fëmijët në shkollën shqipe, pa përjashtuar edhe vetëdijen e ultë të tyre për rëndësinë e të mësuarit të gjuhës amtare. Themelimi i KASH-it ndikoi dukshën në hapjen e shkollave të reja dhe shtimit të numrit të nxënësve e rrjedhimisht edhe të mësuesve në gjithë Republikën Federale të Gjermanisë. KASH-i, që në fillim të punës së tij u mor me hartimin e planit dhe programit mësimor-kurrikulës dhe me përzgjedhjen e materialeve mësimore, nga tekstet e mësimit të rregullt në trojet shqiptare në Ballkan( Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni), meqë deri në këtë kohë ekzistonte vetën një tekst për mësimin plotësues, por në të cilin tekst nuk kishte asnjë njësi mësimore me përmbajtje kombëtare shqiptare. Objektiv në përzgjedhjen e materialit mësimor ishin njësitë mësimore me përmbajtje kombëtare, nga lëmi i gjuhës dhe letërsisë, historisë, gjeografisë dhe kulturës e traditës kombëtare, por të zhveshura nga ideologjia komuniste. Më vonë u hartuan një mori tekstesh nga ne vetë arsimtarët, në bashkëpunim me Dr. Shefik Osmanin nga Tirana dhe nga hartues të tjerë nga Kosova dhe Shqipëria. U hartua edhe Abetarja e parë për nxënësit në mërgim, autorë të së cilës isha unë dhe dy mësuesit e lartëpërmendur dhe të cilën Abetare unë ua dërgova edhe mësuesve në Amerikë. Në vitin 1994 një plan dhe program, bazuar edhe në planin e mëparshëm u miratua një plan edhe nga Ministria e Arsimit të Republikës së Kosovës. Janë realizua edhe projekte tjera në hartimin e teksteve mësimore veq e veq nga shtetet tona, e tani eshtë në realizim e sipër Projekti i hartimit të teksteve të përbashkëta nga dy shtetet tona Sot ekziston një kurrikulë e përbashkët për të gjithë mësuesit në mësimin plotësues, e miratuar nga dy Ministritë e shteteve shqiptare, Shqipëri e Kosovë. KASH-i gjatë gjithë kohës luajti dhe vazhdon të luaj një rol të rëndësishëm në funksionimin e Shkollës shqipe, konsolidimit të saj, zgjërimit të rrjetit shkollor, shtimit të numrit të nxënësve, organizimit të aktiviteteve të shumta jashtëmësimore, unitetit dhe ngritjes pë kuadrit arsimor, madje edhe të vetdijësimit të prindërve për rolin dhe rëndësinë e Shkollës shqipe. Në vitet e paraçlirimit nga zgjedha sllave, KASH-i ishte organ profesional, që juridikisht ndërmjetsonte dhe koordinonte punët arsimore në mes të Organeve Arsimore të Gjermanisë dhe Ministrisë së Arsimit të Qeverisë së Përkohëshme të Republikës së Kosovës. Sot ai ka rol profesional dhe bashkëpunon ngushtë me Ministritë e Arsimit dhe ato të Mërgatës të të dy shteteve tona.

MËSIMI PLOTËSUES PËR TË GJITHA GJUHËT E MINORITETEVE

Mësimi plotësues për të gjitha gjuhët e minoriteteve, pra edhe për gjuhën shqipe, që nga fillimi e deri në vitet 1992/93 është organizuar në të gjitha Landet(Republikat) e Gjermanisë Federale.Vitet e fundit shteti Gjerman në shumë Republika (Lande) e ka suprimuar fare këtë lloj mësimi plotësues për të gjitha nacionalitetet, kurse dy Republika e kanë reduktuar dukshëm, duke u mundësuar pjesëmarrje në mësimin plotësues vetëm fëmijëve të klasëve 1-4. Për të mirë prin Republika e Ëestfalisë së Rajnes Veriore, me 18 milon banorë dhe me kryeqytet Düsseldorfin, e cila jo vetëm që i jep hapsirë të madhe këtij mësimi, përfshirjes së fëmijëve prej klasës së 1-10, por edhe e paguan kuadrin arsimor, e kontrollon, e mbikqyrë, i mundëson ngritje profesionale dhe e trajton si kuadër të vetin. Kohët e fundit po bëhen përpjekje për të konsoliduar sërish mësimi plotësues edhe në ato lande ku tanimë pala gjermane nuk organizon e as nuk finanson. Kontribut në këtë drejtim po japin Ministria e Arsimit,Shkencës e Teknologjisë, Ministria e Diasporës së Kosovës, Ministria e Arsimit e Shkencës së Shqipërisë, Përfaqësitë Diplomatike të Kosovës e Shqipërisë në Gjermani si dhe prindërit që jetojnë e veprojnë këtu. Mësimi plotësues i gjuhës shqipe në Gjermani është pjesë integrale e Sistemit edukativo-arsimor të Republikës së Kosovës dhe i Republikës së Shqipërisë. Megjithatë baza materiale përcakton fatin dhe perspektivën e mësimit plotësues gjithandej ku vendet nikoqire nuk finansojnë mbajtjen e mësimit plotësues. Të gjithë e dimë se Kosova dhe Shqipëria në këtë moment i kanë mundësitë e kufizuara finansiare,

ASPEKTE DHE VEÇORI TË MËSIMIT  PLOTËSUES TË GJUHËS SHQIPE

Mësimi plotësues që vitet e fundit emërtohet mësimi i origjinës në të gjitha shkollat në Gjermani mbahet në orët e pasditës. Nxënësit pjesëmarrës në mësimin shqip, paradite ndjekin mësimin e rregullt në gjuhën gjermane, kursepasdite, njëherë në javë 3-5 orë marrin pjesë në mësimin plotësues të gjuhës shqipe. Ndarja e nxënësve nëpër klasë bëhet kryesisht sipas parimit klasët 1-4 dhe 5-10, por edhe kombinime të tjera, varësisht nganumri i nxënësve, fleksibiliteti i mësuesit/mësueses dhe marrëveshjes me palën gjermane. Pra për secilin grup parashihen 3-5 orë mësimore. Siç shihet klasët janë shumë heterogjene, me nivele të ndryshme moshe, me aftësi të ndryshme psiko fizike, me  kompetencë të ndryshme gjuhësore etj. Ky heterogjinitet i nxënësve, kushtëzon edhe specifikën në procesin e mësimdhënies, kërkon një përgatitje të mirë didaktiko-metodike të kuadrit arsimor si  dhe një fleksibilitet të jashtzakonshëm të mësimdhënësit në raport me situatat mësimore dhe me çdo nxënës veq e veq. Në mësimin plotësues nxënësit nxënë njohuri nga gjuha, letërsia, historia e gjeografia  si dhe nga kultura e tradita gjithëkombëtare, duke i kushtuar rëndësi zhvillimit të kompetencës gjuhësore e të  formimit, forcimit dhe ruajtjes së identitetit kombëtar. Pas mbarimit të klasës së 10 nxënësit që marrin pjesë në mësimin plotësues i arrijnë në nivel të kënaqshëm qëllimet e lartëpërmendura. Në raport me moshatarët e vet në Atdhe, këta nxënës në lëmin e kompetencës  gjuhësore ndihen pak inferior, por jo edhe në kuptimin e formimit kombëtar. Ky nivel i njohjes së gjuhës nuk paraqet kurrëfarë problemi për komunikim normal e aq më pak për t’u integruar/riintegruar, në rast kthimi, në Atdheun e vet. Këta fëmijë, në raport me moshatarët e vet, që jetojnë këtu e që për arsyera të ndryshme nuk marrin pjesë në mësimin plotësues dallojnë si “nata me ditë“ në të gjitha aspektet, në atë gjuhësor, por edhe lidhjes emocionale me Atdheun e tyre.

PREJ PRINDËRVE KËRKOHET MË SHUMË

Duhet ta pranojmë se gjendja e mësimit plotësues në Gjermani, por edhe në gjithë diasporën shqiptare as përafërsisht nuk është në nivelin e duhur. Arsyet janë të ndryshme, nga ato objektive, deri te ato subjektive. Në bazë të konstatimeve, jo edhe aq të verifikuara përfshirja e nxënësve në mësimi plotësues, në Gjermani nuk e kalon kuotën  e 30%, në qytetet ku funksionon Shkolla shqipe, 10% në nivel të Republikës Federale Gjermane, kurse në planin global, pra gjithëpërfshirës, në mësimi plotësues  marrin pjesë 3-5% të fëmijëve. Siç shihet gjendja e mësimit të origjinës është shumë nën nivelin e dëshiruar. Nisur nga ky fakt na duhet një mobilizim shumë më i madh i të gjitha subjekteve tona: udhëheqësve të shteteve tona, udhëheqësve të  përfaqësive tona diplomatike, prindërve, madje edhe vetë kuadrit arsimor, që kjo gjedje të përmirësohet. Duhet bërë shumë më shumë punë, që sa më shumë, mundësisht të gjithë fëmijët të ndjekin mësimin e gjuhës shqipe. Prindërit duhet të bëjnë përpjekje më të mëdha në hapjen e shkollave shqipe, këmbëngulje në dërgimin e fëmijëve të vet në mësimin e gjuhës shqipe, edhe atëherë kur të dy prindërit janë në punë, të investojnë edhe materialisht, po qe nevoja, për kuadrin arsimor dhe në përgjithësi për shkollën shqipe. Me një fjalë, të vetdijësohen për rolin dhe rëndësinë e mësimit të gjuhës shqipe. Prindërit duhet shumë më shumë të investojnë në dërgimin e fëmijëve të tyre në Shkollën shqipe. Ata nuk duhet të kursejnë kohë as lekë për tua mundësuar fëmijëve të tyre mësimin e gjuhës shqipe. Në të kundërtën me vetëdije apo pa të ua vjedhin fëmijëve të tyre elementin kryesor identifikues, të qenit shqiptar/e. Fëmijët që zotrojnë gjuhën e Atdheut të të parëve të vet, nuk e dinë nga vinë, nuk dinë ku gjenden dhe kah duhet të shkojnë. Fëmijët shqiptarë pa njohuri në gjuhën e prejardhjes shumë më pak kanë interesim ta vizitojnë vendin e të parëve të tyre, shumë më pak e duan dhe do punojnë në të ardhmen për Atdheun. Madje unë e them dhe më pak dashuri do të shprehin edhe për vet prindërit e tyre. Me vullnet dhe vetëdije më të lartpër rolin dhe rëndësinë e të njohurit e gjuhës së Atdheut, gjuhës së prejardhjes dhe edhe me një sakrificë më të madhe të prindërve do të tejkaloheshin edhe ato vështirësi e pengesa objektive që i ka jeta e mergimtarit. Edhe qeveritë e të dy shteteve tona duhet të bëjnë shumë më shumë për mësimin e origjinës në mërgatë. Në radhë të parë duhet të arrijnë marrëveshje ndërshtetrore, me të gjitha shtetet ku jetojnë shqiptarët, për organizimin dhe legalizimin e mësimit të origjinës. Duhet të obligojnë përfaqësitë tona diplomatike dhe të ngarkuarit për arsim e kulturë të punojnë shumë më shumë në vënjen e kontakteve në radhë të parë me mërgatën dhe vetdijësimin e saj për rolit dhe rëndësisë e mësimi plotësues e pastaj edhe me organet vendore të arsimit. Përvoja e gjertanishme, sipas mendimit tim, lë shumë vend për të dëshiruar.

ROLI I VEÇANTË I MËSUESIT NË MËSIMIN E GJUHËS SHQIPE

Rol të veçantë në tërheqjen e fëmijëve në bangat shkollore ka edhe kuadri arsimor. Mësuesi/ja në mërgatë nuk është thjesht vetëm mësimdhënës, por shumë më shumë. Është mësimdhënës që duhet të jetë i përgatitur mirë në aspektin didaktiko-metodik. Të njoh dhe respektoj dallimet dialektike të fëmijëve, por edhe të prindërve në të folur dhe të punoj në zhvillimin dhe kultivimin e gjuhës së unisuar shqipe. Për shkak të specifikave të mëdha të mësimit plotësues, mësuesi/ja duhet të jetë shumë fleksibil për sitruatat mësimore. Mësuesi/ja duhet të jetë i pajisur dhe aftësuar edhe në aspektin kulturor, mundësisht me njohuri në luajtjen e ndonjë instrumenti, i aftësuar dhe përkushtuar në organizimin e aktiviteteve të lira jashtmësimore, si kusht shumë i rëndësishëm në motivimin e fëmijëve për të marrë pjesë rregullisht në mësimin plotësues. Mėsuesi/ja duhet ta ketë të zhvilluar sensin e bashkëpunimit dhe komunikimit të sinqertë e me dashuri me prindërit e fëmijëve dhe me gjithë komunitetin shqiptar e atij rrethi. Dhe pavarësisht se kemi zyrtarët e përfaqësisve diplomatike, mësuesi/ja duhet të jetë, siç thuhet, ambasador pa protofol i pjesës së kombit që jeton e vepron në atë rreth.

TETORI ROZË, TETORI I NDËRGJEGJËSIMIT NË LUFTËN NDAJ KANCERIT TË GJIRIT

by

Dr. Fjolla Hyseni, Mjeke Radiologe, Kandidate PhD, aktualisht hulumtuese shkencore në NYU Langone Health, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, rëndesinë e ndërgjegjësimit mbi kancerin e gjirit në muajin rozë Tetor por edhe në çdo muaj tjetër të vitit, situatën e Covid-19 në USA, gjëndjen në Kosovë, skenarët që presin botën në përballje me pandeminë, ecurinë e infektimeve dhe trendin e shifrave. Me Dr. Fjolla Hysenin bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.


TETORI ROZË, TETORI I NDËRGJEGJËSIMIT

Fillimi i Tetorit nënkupton fillimin e muajit të ndërgjegjësimit të Kancerit të Gjirit. Muaji i vetëdijesimit të Kancerit të Gjirit, ndihmon në rritjen e vëmendjes dhe mbështetjes për vetëdijen, zbulimin dhe trajtimin e hershëm, si dhe kujdesin për këtë sëmundje. Përmes ofrimit të edukimit për karakteristikat e kancerit të gjirit për publikun e gjerë, mbështetësit besojnë se më shumë njerëz mund të informohen për sëmundjen, duke çuar në rezultate të përmirësuara të trajtimit për gratë e prekura për shkak të zbulimit të hershëm dhe metodave më të mira të trajtimit. Ky është një lloj avokimi shëndetësor që mbledh fonde dhe lobe për kujdes më të mirë, njohuri më të thella dhe fuqizim të grave me kancer të gjirit. Fushatat përqendrohen në rritjen e ndërgjegjësimit për zbulimin dhe trajtimin e kancerit të gjirit. Si rezultat i këtyre fushatave, ka pasur një rritje të konsiderueshme në numrin e rasteve të zbuluara të kancerit të gjirit dhe grave që kanë nevojë për trajtim. Në përgjithësi, rastet e kancerit të gjirit tani po trajtohen më herët sesa ishin bërë më parë, në një fazë kur kanceri është më i shërueshëm. Statistikat tregojnë se përhapja e kancerit të gjirit është 1 në 8 femra. Për nga prekshmëria renditet në vendin e parë në sëmundshmërinë e popullsisë femërore në tërë botën e industrializuar. Kontinenti amerikanoverior (SHBA dhe Kanadaja) rezulton të ketë prekshmërinë më të lartë, zbulohen çdo vit 90 raste në 100.000 gra. Në Europë dhe në Australi të dhënat tregojnë për një përhapje paksa më të ulët. Në vendet e BE, fjala vjen, çdo vit preken 300.000 gra nga kjo sëmundje. Afrika Qendrore, Amerika Latine  dhe Europa Lindore kanë parametra shumë më të ulët, pothuajse të përgjysmuar në krahasim me Perëndimin, ndërsa në Japoni kanceri i gjirit është fare pak i përhapur. Në përgjithësi në Azi e në Afrikë është shumë më pak i përhapur se sa në Perëndim. Sipas kërkuesve shkencorë në këtë fushë, këto diferenca kanë të bëjnë jo vetëm me pozicionin gjeografik dhe shkallën e zhvillimit industrial, por me stilin e të jetuarit, mjedisin dhe ushqimin. Një aspekt tjetër thelbësor i ndërgjegjësimit për kancerin e gjirit është mbledhja e fondeve për kërkime shkencore mbi kancerin e gjirit. Shpresohet që njohuritë e mëtejshme në lidhje me patologjinë e kancerit të gjirit mund të çojnë në zbulimin ose një kurë më të besueshme dhe të përhershme sesa ajo që është aktualisht në dispozicion. Ekzistojnë shumë forma të ndryshme të ngjarjeve të mbajtura në Tetor të çdo viti për të rritur ndërgjegjësimin për kancerin e gjirit, të tilla si gara në këmbë, shëtitje në këmbë, ngritje biçikletash, konferenca ose ngjarje të tjera. Ngjarjet që zhvillohen gjatë gjithë muajit ndihmojnë mbështetësit e kauzës që të bashkohen dhe të vazhdojnë të ndërtojnë vetëdijen në lidhje me kancerin e gjirit, si dhe financimin e kërkimeve të vazhdueshme. Shirita rozë është simboli për ndërgjegjësimin për kancerin e gjirit, i cili përdoret si markë konceptuale. Ajo kombinon frikën nga kanceri me shpresën për një trajtim të suksesshëm dhe inkurajon njerëz të tillë të blejnë ose të veshin një fjongo rozë për të demonstruar mbështetjen e tyre dhe për të rritur ndërgjegjësimin e markës. Ndërsa muaji i ndërgjegjësimit për kancerin e gjirit, po bëhet përparim në betejën kundër sëmundjes. Sipas Shoqatës Amerikane të Kancerit (ACS), vdekjet e lidhura me kancerin e gjirit në Shtetet e Bashkuara kane pasur një ulje nga 39 përqind midis 1989 dhe 2015. Ky lajm i mirë i atribuohet niveleve të incidencës gjithnjë e më të qëndrueshme, trajtimit të përmirësuar dhe zbulimit të mëparshëm përmes depistimit. Sidoqoftë, ka ende shumë punë për të bërë.

KANCERI I GJIRIT MBETET SHKAKU I DYTË KRYESOR I VDEKJES NGA KANCERI TEK GRATË

Kanceri i gjirit mbetet shkaku i dytë kryesor i vdekjes nga kanceri tek grate, pas kancerit të mushkërive. Parandalimi mbetet arma më e mirë në luftimin e sëmundjes. Rreziku për kancerin e gjirit mund të ulet me ndryshime të ndryshme të jetesës. Gratë që ushtrojnë, shmangin pirjen e duhanit, zvogëlojnë konsumimin e alkoolit dhe mbajnë një peshë të shëndetshme pas menopauses mund të ulin shanset e tyre për të zhvilluar sëmundjen. Muaji i ndërgjegjësimit për kancerin e gjirit hedh dritë mbi realitetet befasuese të sëmundjes, por përtej të mësuarit të fakteve të vështira dhe sesi mund të përfshiheni për të mbështetur luftën, muaji shërben gjithashtu si një mundësi për të përfunduar një ushtrim të thjeshtë, por të fuqishëm për nder të grave dhe burrave të prekur nga kanceri i gjirit. Parandalimi mbetet arma më e mirë në luftimin e sëmundjes. Rreziku për kancerin e gjirit mund të ulet me ndryshime të ndryshme të jetesës. Gratë që shmangin pirjen e duhanit, zvogëlojnë konsumimin e alkoolit dhe mbajnë një peshë të shëndetshme pas menopauzës mund të ulin shanset e tyre për të zhvilluar sëmundjen. Mjeti më i përdorur për të kontrolluar kancerin e gjirit është mamografia. Mjetet e tjera të depistimit përfshijnë provimin klinik dhe të vetë-gjirit, si dhe MRI për ata me një rrezik të lartë për sëmundjen. Rekomandohet që gratë të flasin me mjekët e tyre për opsionet më të mira të shqyrtimit për to. Nuk ka dyshim se kanceri i gjirit mund të jetë vdekjeprurës. Sidoqoftë, është e mbijetueshme nëse diagnostikohet mjaft herët.

COVID-19 NË USA, ÇFARË ËSHTË DUKE NDODHUR DHE SKENARËT E SË ARDHMES

Qytetërimi njerëzor po kalon nëpër momentin më kritik të këtij mijëvjeçari ndërsa ekzistenca e tij po sfidohet nga shfaqja e Covid 19 (SARS-Cov-2) që po shkel territore në të gjithë botën dhe në mënyrë të shpejtë. Në Shtetet e Bashkuara, numri i infeksioneve është rritur në mënyrë dramatike që nga java e parë e marsit, dhe SHBA tani ka më shumë raste dhe vdekje të konfirmuara se çdo vend tjetër në të gjithë botën. Të 50 shtetet janë prekur, me Nju Jorkun që raporton numrin më të lartë të vdekjeve dhe California dhe Texas me numrin më të lartë të rasteve në Shtetet e Bashkuara. Që nga tetori i vitit 2020, kishte më shumë se 8,900,000 raste dhe 228,000 vdekje të lidhura me COVID-19 në SHBA, që përfaqësojnë 20% të vdekjeve të njohura në botë. California ka më së shumti raste nga çdo shtet i SHBA, me më shumë se 799,000 njerëz të diagnostikuar, sipas të dhënave të Johns Hopkins. California ndiqet nga Texas dhe Florida, përkatësisht me mbi 746,000 raste dhe mbi 693,000 raste. Rastet e koronavirusit në Shtetet e Bashkuara po rriten përsëri në nivelet më të larta që nuk janë parë që nga kulmi i pandemisë në korrik. Sipas Universitetit Johns Hopkins, ishin raportuar 71,671 infeksione të reja. Ky është totali i katërt më i lartë ndonjëherë, dhe më pak se 4,000 nga kulmi i mëparshëm prej 77,362 më 16 korrik. Shumica e vendeve, madje edhe ato me të ardhura të larta, ishin në mënyrë spektakolare të papërgatitur për pandeminë COVID-19 që ka dominuar rutinat tona ditore në vitin 2020. Dhe meqenëse shkencëtarët nuk besojnë se virusi do të zhduket së shpejti, është e rëndësishme që për të luftuar zjarrin pandeminë aktuale, ne përgatitemi për shpërthime të ardhshme të COVID-19. Parashikimi i evolucionit të një pandemie është i ndërlikuar, por duhet të bëhet për disa arsye, jo më pak sepse pyetja në mendjet e të gjithëve është ‘kur do të mbarojë kjo?’.

TRE SKENARË TË MUNDSHËM QË EKSPERTËT E SËMUNDJEVE INFEKTIVE KANË SKICUAR

Ajo që duket e qartë është se fundi i vitit 2020 nuk do të jetë fundi i COVID-19 dhe se ka të ngjarë të merremi me të të paktën 18-24 muajt e ardhshëm. Se si do të duken jetët tona në një të ardhme afatshkurtër dhe afatmesme është e pasigurt, por ajo që duket qartë është se ne nuk do të kthehemi në një jetë para-COVID-19 së shpejti. Këtu janë tre skenarë të mundshëm që ekspertët e sëmundjeve infektive kanë skicuar për mënyrën se si mund të zhvillohet pandemia.  Një skenar do të shohim mini-valë të shpërthimeve më të vogla çdo disa muaj, me periudha prej vetëm disa rastesh në mes. Vendndodhja e shpërthimeve mund të varet nga ndryshimet rajonale në llojin e masave zbutëse që janë në fuqi. Në skenarin dy, ky shpërthim i tanishëm do të pasohet nga një valë e dytë masive që është dy herë më e madhe dhe afatgjate. Kjo është pikërisht ajo që ndodhi me pandeminë e gripit spanjoll në vitin 1918; një valë e moderuar në Mars 1918 u pasua nga një shpërthim në rastet në Shtator, i ndjekur nga maja më të vogla deri në fillim të 1919. Në skenarin e tretë, do të ketë shpërthime të vazhdueshme të COVID-19 të ngjashme me ato që po përjetojmë aktualisht, deri në fund të vitit 2022. E vetmja gjë që do të parandalojë të gjithë këta skenarë të mundshëm është zhvillimi i një vaksine, dhe nëse dikush nuk bëhet i disponueshëm, atëherë ka të ngjarë të kemi shpërthime të vazhdueshme derisa të paktën gjysma e botës të jetë infektuar – vetëm 5% e botës vlerësohet të jetë infektuar deri më tani.

REAGIMI I INSTITUCIONEVE NË KOSOVË NË LUFTËN NDAJ COVID-19

Kosova me 1.8 milionë banorë ka regjistruar rastet e para me koronavirus më 13 mars dhe qysh atëherë ka konfirmuar gjithsej 19 328 raste pozitive. Nga ky numër 15 367 janë shëruar. Pas kulmit gjatë Qershorit dhe Korrikut, numri i rasteve aktive në Kosovë ka shënuar në mënyrë të qëndrueshme nga fillimi i Gushtit. Shkalla ditore e rasteve të reja COVID-19 ra nga një mesatare javore prej 110 raste (5,96 për 100 000 banorë) në ditë në 54 raste të reja (2,92 për 100 000 banorë) në ditë. Deri më tani ka pasur 17,328 raste COVID-19, me 678 vdekje të raportuara. Mirëpo, ne muajin Tetor Kosova ka parë një numër rekord të rasteve të reja COVID-19 në një ditë të vetme, ku Instituti Kombëtar i Shëndetit Publik (IKSHP) njoftoi të Premten (30 Tetor) se kishte pasur 418 infeksione të reja të konfirmuara në 24 orët e fundit. Numri i mëparshëm më i lartë ishte një ditë më parë (e Enjte, 29 Tetor), kur kishte 284 raste të reja të konfirmuara. Katër vdekje të reja u njoftuan gjithashtu të Premten, duke e çuar numrin e përgjithshëm të njerëzve të konfirmuar të kenë vdekur nga COVID-19 në 678. Numri i testeve zyrtare RT-PCR të kryera është rritur ndjeshëm ditët e fundit, me një rekord 1,600 teste të kryera në 24 orët e fundit. Numri i testeve zyrtare ditore të regjistruara nga NIPH rrallë kaloi 700 deri në mes të Tetorit, por është rritur në mënyrë të qëndrueshme në rreth 1,000 teste ditore në dy javët e fundit. Sidoqoftë, Instituti Kombëtar i Shëndetit Publik, vazhdimisht po bën apel për respektim të masave për parandalimin e përhapjes së virusit Covid-19, por këto masa nuk po respektohen nga qytetarët dhe për pasojë ka rritje të madhe të infektimeve. Përkundër kapacitetit të pamjaftueshëm për t’u marrë me një pandemi, sistemi i kujdesit shëndetësor të Kosovës dhe veçanërisht punëtorët shëndetësorë, punuan heroikisht për të përdorur sa më mirë burimet e kufizuara. Pasojat socio-ekonomike kanë qenë të rënda, megjithatë, me pasojat psikologjike gjithashtu të ndjera gjerësisht në të gjithë shoqërinë.

COVID-19 DHE NDIKIMI NË SHËNDETIN MENDOR TË NJERËZVE

Viti 2019 dhe muajt e parë të vitit 2020 u shoqëruan me zhvillime globale që përcaktuan dhe problematika të ndryshme në psikologjinë e njeriut. Në situata anormale siç është kjo e tashmja, pandemia COVID 19, shumë reagime psiko-emocionale dhe fiziologjike do të ndërlidhen me vet situatën. Që nga frika për shëndetin tonë dhe të të dashurve tanë, tek pasiguria për të ardhmen, pyetjet ende pa përgjgje dhe tek ndryshimet dramatike në mënyrën e jetesës, kriza e koronavirusit ka sjellë ankth dhe stres të jashtëzakonshëm. Studimet e mëparshme në Wuhan të Kinës ose në Evropë, tregojnë që mjekët ose infermierët që kanë punuar direkt me njerëz që vuajnë nga COVID-19, kanë shfaqur pasoja të rënda të shëndetit mental, ose shenja të rëndimit të gjendjes emocionale. Të jetosh një eksperience të re që  shkakton pasiguri, kercenim dhe rrezik për shendetin e individit, familjes, të afërmve dhe komunitetit, kjo eksperience në vete përbën një nga faktorët e rrezikut dhe për shendetin mendor  të të rriturve dhe fëmijëve. Përballë një konteksti të tillë, shumë njerëz do të shfaqin reagime të stresit, ankthit dhe depresionit si dhe çrregullime të tjera psikologjike. Situata e krijuar për shkak të pandemisë që preku mbarë botën nuk ka lënë pa ndikuar edhe në psikologjinë e fëmijëve. Çdo gjë e panjohur ndikon në psikologjinë e njerëzve dhe aq më tepër në psikologjinë e fëmijëve. Duke qenë se fenomeni i COVID-19 është i panjohur, fëmijët, meqenëse arsyetojnë më pak se të rriturit, kanë rrjedhimisht më shumë pyetje që rrjedhin nga frika ndaj të panjohurës.