Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

FLET NGA SUEDIA EKSKLUZIVISHT PËR DIELLIN DR.PERPARIM CERRI

by

SHQIPTARËT NË SUEDI DHE  BETEJA E SHTETIT SKANDINAV NDAJ COVID-19       

Dr. Perparim Cerri mjek në Spitalin Universitar të Skånes në Malmö rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, rreth menaxhimit të pandemisë globale në Suedi. Me Dr. Perparim Cerri  bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA.

SHQIPËRIA NË SYRIN TUAJ, ÇʼPO NDODH REALISHT?

Situatën në Shqipëri e kam ndjekur me vëmendje që në fillimet e pandemisë, pa u regjistruar pacienti zero, madje pa u shpallur nga Organizata  Botërore e Shëndetësisë si pandemi. Atëherë kur Italia fqinje po përballej me një numër të frikshëm rastesh dhe arritja në Shqipëri e virusit ishte çështje ditësh, e pashmangshme, për veçoritë e marrëdhënieve që kemi ne me Italinë. Atëherë në Suedi u regjistruan rastet e para të disa turistëve që kishin qenë për ski në Italinë e veriut. Habia qëndronte që përse akoma Shqipëria s’po regjistronte pacientin zero edhe pse komunikimi socio-ekonomik me Italinë nuk ishte ndaluar. Unë mendoj që pacientin zero Shqipëria e ka pasur javë më parë se ai që u regjistrua ne fillim të Marsit. Gjurmimi dhe diagnostikimi i rasteve ishte i vështirë sepse virusi ka thuajse të njëjtat simptoma me viruset stinore që janë të zakonshëm në atë periudhe. Shqipëria ndoqi një strategji sikurse pjesa më e madhe e vendeve të Europës. Izolimi total ishte traumatik për popullsinë tonë. Si në këndvështrimin ekonomik ashtu edhe në atë socio-psikologjik, pasojat e të cilit mendoj që do i vuajmë për një kohë të gjatë. Ishte i domosdoshëm për vetë specifitetin që kemi ne si popullsi që nuk i respektojmë me rigorozitet rregullat higjeno-sanitare dhe distancimit fizik dhe ajo çka është më e rëndësishme  fakti që ne nuk kemi kapacitete të mjaftueshme shëndetësore për të përballuar një fluks pacientësh që mund të shkonte me mijëra dhe mund ta çonte sistemin shëndetësor në kolaps. Dua të theksoj që Shqipëria ka numrin më të ulët të shtretërve dhe të mjekëve për banor në rajon. Pra përballja me një strategji ndryshe siç bëri Suedia do të ishte katastrofike për vendin tonë. Karantinimi në momentin e duhur  i popullsisë bëri që të kemi dhe një rezultat pozitiv nëse mund të shprehemi kështu duke shënuar numrin më të vogël të humbjeve të jetëve në rajon. Në përgjithësi menaxhimi i situatës gjatë periudhës së karantinimit është për tu vlerësuar, por mendimi im është që hapja duhej të fillohej të bëhej më parë dhe në mënyrë graduale dhe jo me ato fashat e orareve që shpesh ishin qesharake. 

Përsa i përket situatës së tanishme dua të them që një situatë e tillë pritej pas izolimit. Është epidemiologjikisht dhe statistikisht e justifikueshme. Por dua të theksoj që në kushtet e Shqipërisë nëse vazhdohet me këtë ritëm do rrezikojmë shumë sepse siç e thamë më lart kapacitetet trajtuese tona janë tepër të ulta. Nuk mund të frenosh përhapjen dhe nuk mund të izolosh popullsinë pafundësisht. Ajo që unë mendoj  që duhet të bëjnë autoritetet ose më saktë duhej planifikuar para hapjes janë masat që duhet të merreshin për shtresën më vulnerabër që janë mosha e tretë dhe ata me sëmundje kronike, duke i ekspozuar sa më pak nëpërmjet  lehtësive që mund ti krijosh kësaj shtrese për të marrë shërbimet e përditëshme të domosdoshme. Infektimi i personelit mjeksor në QSUT duhej të reduktohej sa më shumë nëpërmjet masave më të rrepta të pranimit të qytetarëve dhe familjarëve të tyre që marrin shërbim spitalor. Numri i testeve duhet të jetë më i lartë për arsye që të krijohet një panoramë më e mirë epidemiologjike ku të kemi mundësinë  jo vetëm të gjurmimit dhe parandalimit por edhe mundësinë e parashikimit më të qartë të situatës në vazdim.  Kontrolli rigoroz dhe shtimi i mjeteve të transportit publik, higjena, respektimi i distancimit fizik dhe mbajtja e maskave në mënyrën e duhur gjithmonë kur distancimi fizik nuk është i mundur janë pikat kryesore. Duhet të bëhet kontroll i rreptë i bizneseve sidomos fasoneritë, gjithashtu tani në periudhën e turizmit  kontroll i rreptë higjeno sanitar i hoteleve, bareve, restoranteve dhe i ambjenteve të tjera që pushuesit frekuentojnë më shumë në këtë periudhë të vitit. 

COVID-19 NJË VIRUS ME SHUMË TË PANJOHURA

Unë mund të jap një panoramë të përgjithshme kryesisht në aspektin klinik. Di të them që është një virus me shumë të panjohura për të gjithë sferën e shkencëtarëve dhe klinicistëve në të gjithë botën. Bota pret në mënyrë të dëshpëruar fundin e pandemisë Covid-19. Pandemia vazhdon të ketë ndikim katastrofik mbi ekonominë globale, sistemin shëndetësor dhe cilësinë e jetës së njerëzve. Deri më tani asnjë provë bindëse nuk ka konfirmuar terapi të përshtatshme për trajtimin e virusit, madje shumë terapi janë bërë në mënyrë empirike, pa asnjë qasje shkencore. Spekullime të shumta janë bërë në lidhje me trajtimin medikamentoz, ku shpesh herë është përfshirë në mënyrë të pakuptimtë edhe politika. Marr shkas këtu nga deklaratat e presidentit Trump në lidhje me një preparat që e prezantoi si fitore ndaj Covid-19 por që në realitet nuk ka asnjë bazë shkencore si terapi kundra Covid -19 dhe me efekte anësore të shumta, kryesisht tek të sëmurët kardiopatë. Mjekimi sot në të gjithë botën ka marrë trajta të shumta dhe shpesh është specifik për pacientë të ndryshëm. Po studiohet shumë në lidhje me virusin sidomos në aspektin e imunizimit nëpërmjet vaksinës. Është një virus i ri, me shumë pikpyetje në disa aspekte dhe kryesisht në mënyrën si vepron nga ana fispatologjike, reagimi ndaj virusit i  grupmoshave të caktuara si edhe tek pacientët me patologji të ndryshme, imunizimi që le ky virus pasi pacienti shërohet ose e kalon ne mënyrë asimptomatike. Në lidhje me këtë të fundit dua të theksoj që është bërë një studim në një nga universitetet më të mëdha në Suedi ku konkludohet që imunizimi pas prekjes nga virusi mund te jetë i formave të ndryshme, e thënë ndryshe, ka përgjigje të ndryshme imunitare duke përfshirë lloje të ndryshme të qelizave të sistemit imun. Vaksinimi është një pikëpyetje e madhe sot edhe nëse së shpejti njerëzimi do ta ketë një të tillë. Nuk dihet nëse nëpërmjet saj do të arrihet imunizimi afatgjatë, përfitimet dhe risqet që ajo do të ketë. Shumë kompani janë hedhur në një garë të ethshme për arritjen e një vaksine,  ku shpesh nëpër media spekullohet që vaksina është në prag të zbulimit ose e kemi një të tillë tashmë. Unë mendoj që do të duhet shumë kohë deri në arritjen e nje vaksine me efektivitet 100%.Si përfundim dua te them që bota duhet të mësojë të bashkëjetojë me Covid-19.

SITUATA E KOMUNITETIT SHQIPTAR NË SUEDI

Numri i Shqiptarëve që jetojnë në Suedi arrin në shifrat nga 50 000 – 60 000  dhe janë kryesisht Shqiptarë të ardhur nga Kosova, Maqedonia e veriut, Mali i zi dhe së fundmi po shtohet edhe numri i Shqiptarëve brënda trojeve. Shqiptarët janë integruar më së miri në shoqërinë Suedeze. Nuk janë të paktë ata që janë personazhe të njohur të botës së artit, politikës, sportit, shkences dhe në shumë sfera të tjera të jetës suedeze. Përsa i përket Covid-19 në Suedi nuk është bërë një studim në bazë të etnive dhe nuk mund të them që Shqiptarët këtu mund të kenë një statistikë përsa i përket prekjes nga Covid-19. Por si pjesa tjetër e popullsisë edhe nga  Shqiptarët ka të prekur nga Covid-19 dhe që janë hospitalizuar për arsye të komplikacioneve që kanë shfaqur. Por me sa informacion kam unë në regjionin ku unë jetoj nuk ka pasur humbje jete për shkak të virusit tek Shqiptarët. Por kjo nuk përjashtohet të ketë ndodhur në regjione të tjera më të mëdha ku përqindja e të prekurve me Covid është më e lartë dhe ku numri i Shqiptarëve është më i madh.  Dua të theksoj që pjesa më e madhe e shqiptarëve këtu i përkasin grupmoshës relativisht të re 25-55 vjec dhe si e tillë risku për komplikacione në këtë grup moshë është më i ulët.

COVID-19, PASOJAT NË EKONOMI DHE SHËNDETIN MENDOR

Edhe pse Suedia ndoqi një qasje ndryshe nga bota në lidhje me Covid-19 duke qënë totalisht e hapur dhe vetëm me masa sensibilizuese për popullsinë dhe me tendencën që mos ta privonte përditshmërinë në nivele të ndryshme si në sferën socio-kulturore ashtu edhe në atë ekonomike,  pandemia sërish i ka prishur ekuilibrat socio-ekonomikë. Frika dhe ankthi janë të pranishëm kryesisht tek grupmosha e tretë që ka patur edhe numrin më të lartë të vdekjeve. Aktualisht autoritetet Suedeze po i japin prioritet kësaj grupmoshe sepse në fillimet e pandemisë nuk u menaxhua siç duhet situata në lidhje me këtë grupmoshë. Shumë shtëpi të moshuarish u bënë vatra të infeksionit dhe humbjet më të mëdha të jetëve Suedia i kishte pikërisht këtu. Qasja ndryshe që pati Suedia ndaj pandemisë bëri që suedezëve tu privohej udhëtimi në një  numër të madh shtetesh, përfshirë këtu edhe nga fqinjët e tyre danezë dhe norvegjezë. Të shumtë janë ata që  nuk mund të udhëtojnë jo vetëm për pushime por edhe për arsye të tjera. Kjo situatë ka ndikim të fortë psikologjik tek një popullsi ku 80 % e tyre udhëtojnë në vende të ndryshme të botës për të pushuar. Dua të theksoj që kjo ka ndikuar shumë te komuniteti shqiptar këtu. Shumica e shqipëtarëve kanë anulluar vizitat për në vendlindjet e tyre, qoftë për të takuar të afërmit apo edhe për të kaluar pushimet atje. Përsa i përket sferës ekonomike specialistët shprehen që çfarëdo politike të ndjekë Suedia ndikimi i pandemisë në nivel global, dukshëm influencon edhe në ekonominë suedeze. Sipas  shifrave zyrtare papunësia në Suedi ka arritur në 9% dhe pritet të ketë rritje dhe kjo është alarmante sipas autoriteteve. Shumë po humbin vendet e punës dhe shumë biznese janë në prag falimentimi. Shifrat e fundit flasin për raportim falimentimi të 40 000 bizneseve të vogla. Shteti ka përgatitur paketa subvencionimi për bizneset por kjo po has vështirësi dhe sipas specialistëve nuk i shpëton  nga falimenti. 

MODELI SUEDEZ DHE MENAXHIMI  I RASTEVE

 Si në çdo vend të botës edhe në Suedi pati momente ku sistemi shëndetësor përjetoi frikën e mbingarkesës për shkak të fluksit të shtuar të pacientëve. Suedia ishte më e rrezikuar sepse nuk ndoqi shembullin e karantinimit siç bëri gjithë Europa. Sistemi shëndetësor në këtë situatë funksionoi sinkron në të gjitha hallkat dhe po e përballon shumë mirë situatën. Hallka kryesore spitalore në këtë situatë padyshim që është departamenti i urgjences. Është përballja e parë me pacientin, të infektuar ose jo. Me ardhjen e pacientit në  urgjence pasi ka kaluar disa filtra parahospitalore siç janë kontaktet  24 orë me ekipet e ngritura enkas për identifikimin dhe ndjekjen, menjëherë fillon triazhimi i tij që do të thotë bëhet vlerësimi dhe vendoset prioriteti që do të marrë në varësi të simptomave që paraqet i sëmuri. Ne të gjitha urgjencat spitalore dhe në klinikat që funksionojnë pasdite dhe në fundjavë janë ngritur çadra triazhimi dhe pacienti kalon disa filtra drejt hospitalizimit, observimit ose dërgimit në shtëpi. Mjekët dhe personeli i urgjences përballen me nje risk të lartë kontamimi dhe janë të shpeshta rastet kur personeli mjekësor është infektuar. Rastet që dyshohen për Covid-19 menjëherë izolohen  dhe ndiqet protokolli strikt i observimit dhe pas testimit pozitiv hospitalizohen në pavionet Covid ose nëse parametrat jetësorë janë stabël dhe pacienti nuk plotëson kriteret e hospitalizimit dërgohet në shtëpi me rekomandimet përkatëse dhe bëhet ndjekja në kushtet e izolimit të plotë në shtëpi. Pacientët që kanë numrin më të madh të hospitalizimeve dhe të komplikacioneve janë pacientët me sëmundje kronike. Për çdo sëmundje kronike janë marrë masa që pavionet përkatëse të kenë qëndrat e tyre Covid. Fatkeqësisht kjo është shtresa më vulnerabël dhe me përqindjen më të lartë të vdekjeve.

MESAZHI JUAJ PËR LEXUESIT E DIELLIT DHE DIASPORËN NË USA 

Në radhë të parë  do të doja ti përshëndesja të gjithë shqiptarët e diasporës kudo që ndodhen, dhe në veçanti lexuesit e gazetës Dielli. Ju faleminderit që me anë të shkrimeve tuaja na afroni dhe na jepni mundësinë te njohim njëri-tjetrin. Është kënaqësi dhe krenari njëkohësisht të lexosh për arritjet e Shqiptarëve kudo në botë. Në këto kohë të vështira pandemie, mesazhi im për shqiptarët e diasporës në USA është që përveç se të respektojnë me përpikmeri masat e nxjerra nga autoritetet shëndetësore (higjenën, distancimin social dhe maskat), të tregojnë sa më shumë solidaritet me njëri-tjetrin. Kjo periudhë, përveç frikës dhe ankthit, ka nxitur tek shumë persona edhe shfaqjen e depresionit dhe ndjenjës së të qënit i braktisur për vetë situatën e krijuar të izolimit dhe distancimit, veçanërisht tek moshat e treta të cilët jetojnë vetëm. Le të ruajmë fizikisht distancën, por moralisht dhe shpirtërisht të jemi pranë njeri-tjetrit me anë të telefonit, mesazheve, email-eve etj. Të tregojnë mungesë egoizmi, pasi duhet të mendojnë jo vetem për veten, por të mendojnë dhe të mbrojnë ata që janë më të dobët e më të riskuar. Të zbatojnë me përpikmëri rregullat e higjenës dhe distancimit fizik, kjo është jo vetëm për tu mbrojtur nga virusi  por mbi të gjitha për të prishur zinxhirin e transmetimit, në mënyrë që të shpëtojmë sa më shpejt të jetë e mundur prej pandemisë covidiane.

KUSH ËSHTË DOKTOR PËRPARIM CERRI

Dr. Perparim Cerri ka përfunduar studimet ne degën e Mjekësisë së Përgjithshme në Fakultetin e Mjekësisë, Universiteti i Tiranës në 2004. Ka punuar si mjek i përgjithshëm deri në vitin 2010. Më pas është specializuar në fushën e Mjekësisë së Urgjencës (2015). Ka punuar si mjek në Urgjencën e Sëmundjeve të Brëndëshme në QSUT deri në vitin 2017, ku më pas është zhvendosur në Suedi për të kryer fillimisht një post-specializim në Spitalin Universitar të Skånes, ku edhe vazhdon aktualisht të punojë. Ka kryer disa trajnime afatgjata ndërkombëtare në lidhje me mjekësinë e urgjencës. Gjithashtu, Dr. Perparimi ka marrë pjesë në trajnimin e personelit mjekesor në të gjithë Shqipërinë per Basic Life Support (BLS) dhe Advanced Cardiac Life Support (ACLS). Ka punuar si pedagog i lëndës së Mjekësisë së Urgjencës në Fakultetin e Mjekësisë Tiranë dhe aktualisht punon në Spitalin Universitar të Skånes në Malmö si dhe është i përfshirë në fushen e kërkimit shkencor në Universitetin e Lundit ku investigon rolin e enzimes Cyr61 ne prognozën dhe ndjekjen e pacientëve me sëmundje endokrinologjike. Dr. Cerri është i martuar dhe ka një vajzë 3-vjeçare.

FLET PER GAZETEN DIELLI NGA STAMBOLLI DR.BELISA KALECI(PILAFI)

by

SHQIPTARËT NË STAMBOLL DHE TURQIA NË BETEJËN NDAJ COVID-19-

Dr. Belisa Kaleci (Pilafi) lektore dhe kërkuese shkencore në Fakultetin i Mjekësisë Cerrahpaşa në Departamentin e Histologjisë dhe Embrijologjisë në Stamboll, Turqi, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, rreth zhvillimeve më të fundit të pandemisë globale nëTurqi dhe sidomos gjëndjen e komunitetit shqiptar në Stamboll. Me Dr. Belisa Kaleci (Pilafi)bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA.

TURQIA NË BETEJËN NDAJ COVID -19

Sipas të dhënava të fundit publikuar nga Ministria e Shëndetësisë numri i përgjithshëm i rasteve të konfirmuara me koronavirus është 228.924.  Një total prej 212.557 pacientësh, nga të cilët 1.092 i përkasin vetëm 24 orëve të fundit janë shëruar dhe janë larguar nga spitalet që nga fillimi i pandemisë. Ndërkohë nga 1.280 pacientë që trajtohen nën kujdes intensiv, vetëm 403 prej tyre janë të intubuar.Gjithashtu ditën e fundit nga45.712 teste të kryera vetëm 942 kan rezultuar pozitivë. Përsa i përket numrit të vdekjeve kemi një total prej 5.659rastesh nga nga të cilat 14 i përkasin 24 orëve te fundit.Referuar statistikave të ministrisë, Turqia aktualisht renditet e 6-ta në botë për numrin më të vogël të të prekurve në çdo 1 milion banor dhe e 4-ta për numrin më të ulët të vdekjeve në1 milion banorë. Përsa i përket shpejtësisë së rritjes së rasteve aktualisht duket në rënie. Mund të thuhet se Turqia ka qenë e sukseshme në menaxhimin e situatës falë shërbimit shëndetësor cilësor edhe strategjive për menaxhimin e situates si: Për të parandaluar përhapjen në kulmin e pandemisë zgjodhi skemën e veçantë të izolimit social duke përfshire grup moshën nën 18 vjeç të klasifikuar si supër mbartësit ( pa simptoma) dhe izolimin e moshës mbi 60 vjeç  si grup më vulnerabël. Qeveria ka pasur reagim të shpejtë duke rritur kapacitetet pritëse të spitaleve shtetërore gjithashtu në skemën emergjencës qeveria ka përfshirëedhe një numër të madh spitalesh privategjë që ka bërë të mundur mbajtjen e situatës nën kontroll.

STAMBOLLI SOT

Pavarsisht se mbart rreth 46% e të gjithë rasteve të konfirmuara pozitivë, jeta në Stamboll por edhe Turqi sot dukete se i është rikthyer normalitetit. Por duhet theksuar se flasim për normalitet të ri pas pandemisë. Një realitet ku maska është detyrim ligjor dhe respektimi i rregullave të higjenës dhe distancës sociale falë mesazheve sensibilizuese  tëMinistrisë së Shëndetësisë dhe mediave duket se po rrënjoset në ndërgjegjen e qytetarëvë.

KOMUNITETI SHQIPTAR NË TURQI

Statistika të të infektuarve shqiptarë në Turqi nuk ka në dispozicon por nga komunikimet që kemi komuniteti shqiptar nuk ka shumë te prekur. Në Turqi jetojnë nje numër i madh studestësh shqiptar të cilët pas mbylljes së universiteteve dhe kalimittë mësimit online janë larguardrejtë Shqipërisë.

PASOJAT QË KA LËNË COVID-19

Ndoshta pasojat në shëndetin mendor do i shikojmë më qartë në periudhën në vazhdim por diçka është e sigurt qëCovid-19 ka ndryshuar rrënjësisht mënyrën tonë tëjetesës. Ka ndryshuar mënyrën se si sillemi me të afërmit, miqtë, fqinjët, kolegët. Ka ndryshuar mënyra se si bëjmë pazarin apo edhe si pimë kafen. Pjesa më e madhe e punëve tashmë po kryen nga shtëpia. Tani veç mësimit edhe praktikat po i kryejmë online. Po shkojmë drejtë një realiteti dhe normaliteti të ri të mirat dhe pasojat e të cilit do na i tregojë koha.

PËRJETIMI SI MJEKE NË BETEJËN NDAJ COVID-19

Si mjeke në shkencat bazë nëfillimet e pandemisë mendova se pozicioni im është larg në luftën ndaj Covid-19. Dhe përballjen e vërtetëe pata kur mora propozim nga një kolege për të bërë një studim në lidhje me Covid – 19. Ndjeva dëshirë, emocion por edhe frikë. Megjithatë për as një moment nuk ngurova dhe për ditë të tëra kam jetuar në laborator me Covid- 19 me shpresën dhe detyrimin si mjeke për të bërë diçka përballësëkeqes.

MESAZHI PËR LEXUESIT E DIELLIT DHE DIASPORËN NË USA

Të nderuar lexues situata duhet vlerësuar, të jemi tëkujdesshëm për vete, familjen dhe njerëzit që na rrethojnë. Mbajtja e maskave dhe respektimi i distacës sociale nuk na bën frikacakë por na bën më të ndjeshëm dhe më me respekt për jetën tonëedhe të tjetrit. Shumë prej nesh sot mund të mos e ndjenë veten grup risku dhe regullat mund t’ju duken të tepruara por të mos harrojmëse pakujdesia jonë mund të bëhet shkak për humbjen e jetës së tjetrit. Mbajtja e maskave dhe respektimi i rregullave e distancës sociale është edhe altruizëm. Të mos harrojmëse Covid-19 nuk mund të jetë më i fuqishëm se masat që ne mund të marim kundër tij. Ju uroj ditëplotë shëndet.

KUSH ËSHTË DR. BELISA KALECI (PILAFI)

Dr. Belisa Kaleci (Pilafi) është diplomuar si mjeke stomatologe në Fakultetin e Mjekësisë në Tiranë në 2010. Në vitet 2012-2018 ka qenë studente me kohë të plotë në Programin e Doktoraturës pranë Universitetit të Stambollit, Instituti i Shkencava Mjeksore,  Departamenti i Histologjisë dhe Embrijologjisë. Nga 2018 pas marjes së titullit Doktor Shkencash (PhD) dhe aktualisht është lektore dhe kërkuese shkencore në një ndër fakultetet më me emër të Turqisë, Fakulteti i Mjekësisë Cerrahpaşa në Departamentin e Histologjisë dhe Embrijologjisë.

SHTËPIZA ME GURË E ZOGJVE SHTEGTARË NË STATEN ISLAND

by

Sokol PAJA – DIELLI-

Kushdo që kalon në South Beach në Staten Island, New York mahnitet nga punimet dhe vizatimet në gurë të një mjeshtri shqiptar nga Kraja. Bajram Gjenasaj prej 12 vitesh skalit kohën dhe pasionin e tij në gurët që i mbledh në bregdetin e Midlandit. Shtëpia dhe oborri i tij i ngjasojnë një atelieje gjigande ku ai punon nën melodinë e  zogjve që e përshëndesin atë çdo çast.

Në hyrje të kopshtit të tij artistik krahas pemëve, perimeve dhe dekorimeve, mjeshtri me duar të arta Bajram Gjenasaj ka ndërtuar 5 shtëpiza për zogj dhe pëllumba. Ai i ushqen dhe kujdeset për ta çdo ditë. Krahas nipit të tij që po i trashëgon zanatin, zogjtë shtegtarë janë miqtë e tij të përhershëm. Çdo cicërimë shoqërohet me një skalitje në gurë. Një melodi që shoqëron mëngjesin deri në muzgun e vonë.

Bajram Gjenasaj është nga Kraja e Shkodrës, sot gjeografikisht në Malin e Zi. Bajrami ka 51 vite që është larguar nga Kraja dhe jeton në Staten Island në New York. Në moshën 12 vjeçare familja e tij vendosi të arratisej nga regjimi i Titos për një jetë më të mirë në perëndim. Për të mbërritur në tokën e premtuar në Amerikë, Bajram Gjenasaj dhe familja e tij ndërmorën një udhëtim tepër dhimbshëm si vetë vendimi për të lënë përgjithmonë vendlindjen e tyre.

Pas largimit nga Kraja, Bajrami me familjen e tij u zhvendosën në Trieste, nga aty në Kapua, në Napoli dhe përfunduan në Romë, Itali në kampin ndërkombëtar të emigrantëve prej nga u nisën dhe mbërritën në tokën e premtuar. Vendimi familjar për ti kthyer shpinën vendlindjes ishte shumë i vështirë, na tregon Bajrami. Kraja ishte e izoluar komplet dhe kontaktet me botën ishin inekzistente.

Shteti serb në atë kohë as që donte t’ja dinte për shqiptarët. Shqiptarët nuk preferoheshin aspak gjatë regjimit të Titos dhe u lanë të izoluar. Kraja ishte 100% popullsi shqiptare, duke qenë tërësisht e izoluar, dhe të lënë mënjanë zhvillimit, një politikë e kujdesur shpopullimi në atë kohë prej shtetit jugosllav, krajanët morën rrugët e emigrimit. Ikja ishte rruga jonë e vetme arsyeton mendueshëm mjeshtri krajan Bajram Gjenasaj. Ai kujton pak gjëra nga Shqipëria aso kohe. Punën kolektive, aksionet dhe dritat e qytetit në netët e errëta. Të gjitha këto i kundronte nga Kraja, përballë qytetit historik Shkodrës.

3 dhjetor 1969 mbërriti famijarisht në New York. Bajrami është 63 vjeç sot dhe vazhdon të punojë fort duke ndjekur pasionin që ia mësoi gjyshi dhe babai i tij. Krajanët kanë qenë mjeshtra të përpunimit të gurit. Ashtu siç ia trashëguan pasionin dhe mjeshtrinë, të njëjtën gjë është duke bërë dhe Bajrami me nipin e tij. Edhe pse nipin e gjyshin i ndajnë 60 vite diferencë, kur bie puna për mjeshtrinë dhe punimet në gurë, ata janë në një mëndje.

Bajram Gjenasaj gurëgdhëndës prej më shumë se një dekade në Staten Island mrekullon këdo që sheh punimet e tij si: vazo në gur, piktura guri, mure të veshura në gurë deti të ngjyrave të ndryshme, përpunime të gurëve të detit të të gjitha ngjyrave në çemento dhe allçi, mure rrethuese të stolisur në gurë, rrethime pemësh, dekoracione shtëpiash, dekorime dyersh e dritaresh, shkallë të ndryshme, parmakë, objekte të përdorimit të përditshëm etj. Bajrami na tregon për Diellin se idetë e fillimit nuk mbarojnë ansjehërë njësoj. Çdo projekt pëson ndryshime gjatë punimit. Ajo që e bën të veçantë si artist është se punimet e tij ose i dhuron  për miqtë ose i mban për veten e tij. Bajrami na shpjegon se punon për pasion jo për industri fitimi. Kjo sipas tij është një terapi fantastike për të gjetur vetvetën në shpritin krijues. 

Bajrami punon me porosi të veçanta nga miqtë dhe realizon krijime spontane apo ide të tijat krijuese. Ngjyrat që përdor në punimet e tij janë në varësi të krijimit, elementi patriotik, sportiv dhe mënyra e të shijuarit të jetës. Ky pasion i nisur që nga fëmijëria bën që të përshkruhet i gjithë rrugëtimi i tij jetësor në punimet e tij. Bajrami na shpjegon se puna me gurin dhe vizatimet në murin e skalitur të gurit kërkojnë shumë durim e përkushtim. Atij ju deshen dy vite përkushim e punë për të përfunduar oborrin e tij e kopshtin e tij gjigand, teksa kryen dhe veshjet e mureve, rrugicat, tablotë prej guri etj. Bajrami na shpjegon rreth punimeve të tij se një punim vazo në gurë mund të realizohet në një ditë, ndërsa zakonisht objektet e tjera që gdhend në gurë dhe allçi zgjasin rreth 1 javë. Bajrami e ka trashëguar prej gjyshërve këtë mjeshtri dhe shprehet i lumtur se në fëmijërinë e tij ka arritur të punojë me gjyshin nga babai dhe nga nëna në punimin e murit të gurit, kalldrëmeve, rrugicave, gureve zbukurues të varrezave etj. Kënaqësia më e madhe sipas Bajramit është se atë pasion dhe dhunti që ia trashëguan të parët po ia lë dhe ai nipit të tij i cili edhe pse vetëm 3 vjeç praktikon dhe e shoqëron gjyshin e tij teksa i formon atij një talent artistik. 

LAZER STANI PER DIELLIN: KOLIQI DHE CAMAJ, MAJA TË LETËRSISË SHQIPE

by

Shkrimtari Lazër Stani komenton ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, debatin mbi figurën e Martin Camajt dhe Ernest Koliqit ku shprehet se dokumentet dhe dosjet e përpiluara nga sigurimi i shtetit, ky aparat monstruoz dhe kriminal, nuk mund të trajtohen si dokumente historike. Sigurimit nuk i ka interesuar kurrë e vërteta, po vetëm goditja, eleminimi, asgjesimi e diskreditimi i atyre që ai i konsideronte si kundërshtarë politikë të regjimit. Me Lazër Stanin bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA. 

BALTË MBI ERNEST KOLIQIN DHE MARTIN CAMAJN. PSE PIKËRISHT SOT KY DEBAT?

Nuk mund të them se është debat. Në këtë rast nuk ke se për çfarë të debatosh. Në këtë rast vetëm mund të refuzosh me përbuzje, riciklimin e akuzave të hartuara nga Sigurimi i Shtetit Komunist që synonte të denigrojë dhe të defaktorizojë dy prej personaliteteve kulturore më të rëndësishëm shqiptarë në shekullin e shkuar. Eshtë një praktikë e njohur kjo e përdorur nga shërbimet sekrete Lindore, ndaj personaliteteve kulturore disidentë, që nuk pajtoheshin me regjimet e dhunshme të instaluara në këto vende. Vlerësimi për Ernest Koliqin, Martin Camajn, por edhe Arshi Pipën, Petro Markon e ndonjë shkrimtar tjetër nuk mund të bëhet duke përdorur trillimet e Sigurimit të Shtetit ndaj tyre. Vepra e tyre letrare është dëshmia më e mirë e personalitetit të tyre letrar të padiskutueshëm, por edhe dëshmi e atdhedashurisë, e lidhjes se tyre shpirtërore me kombin dhe gjuhën shqipe. Joseph Brodsky shkruan se “për shkrimtarin ekziston vetëm një lloj patriotizmi, qendrimi i tij ndaj gjuhës.” Nëse i shohim në këtë kontekst, unë nuk di patriotë më të mëdhenj se Koliqin dhe Camajn. Të dy kanë shkruar një shqipe të mrekullueshme. Nëse e lexon krijimtarinë e këtyre dy shkrimtarëve, gjen një lidhje shpirtërore të fuqishme me gjuhën, arketipin, shpirtin dhe identitetin shqiptar, të pandotur nga rrjedhat e historisë. Vetëm një njeri që e do shumë vendin e vet, gjuhën e vet, kombin e vet, mund të shkruajë një letërsi të tillë. Në Shqipëri nuk kemi shumë gjëra për të cilat mund të krenohesh, por emrat e këtyre dy shkrimtarëve, gjithmonë më kanë bërë të ndjehem krenar për vendlindjen time, vendin tim. 

PSE SULMOHEN SHKRIMTARËT KUNDËRSHTARË TË REGJIMIT? PO ATA QË I SHËRBYEN REGJIMIT KOMUNIST?

Në librin tim të fundit “”Rugë pa krye” në njërën nga esetë kam shkruar ndër të tjera: “Dosjet e policisë sekrete, dosjet e sigurimit të shtetit patën tmerruar njerëzit për dekada me radhë. Njeriu në këto dosje gjymtohej, shtrembërohej, tjetërsohej, ngarkohej me një mijë e një të zeza, faje e krime të pabëra kurrë, deri sa një ditë ky njeri i dosjes e çonte njeriun e vërtetë në bankën e të akuzuarve, e shndërronte në viktimë të ndëshkimeve dhe dënimeve të padrejta”. Pikërisht kjo ka ndodhur, dosjet e përpiluara nga Sigurimi i Shtetit kërkojnë të çojnë edhe tani pas tridhjetë vjetësh, në bankën e të akuzuarve dy prej personaliteteve më të shquar të kulturës shqiptare, dy maja të ndritshme të letrave shqipe. Duket se “studimi” i prezantuar me dokumente të manipuluar dhe raporte të shkruara nga Sigurimi” është vetëm vazhdim i punës së nisur shumë vite më parë për të goditur këto personalitete, që me emrin dhe veprën e tyre i bënin hije shkëlqimit të rremë të diktaturës. Unë mendoj se dokumentet dhe dosjet e përpiluara nga Sigurimi i Shtetit, ky aparat monstruoz dhe kriminal, nuk mund të merren si dokumente historike. Sigurimit nuk i ka interesuar kurrë e vërteta, po vetëm goditja, eleminimi, asgjesimi e diskreditimi i atyre që ai i konsideronte si kundërshtarë politikë të regjimit. Dosjet e përpiluara prej tij janë të mbushura me shpifje, intriga, shtrembërime, falsifikime e manipulime të së vërtetës. Ato dosje vetëm se dëshmojnë se sa kriminal, monstruoz dhe antinjerëzor ishte regjimi në të cilin kemi jetuar; një ferr për njeriun dhe një parajsë për të ligun, kriminelin, të pashpirtin, intrigantin, manipulatorin, gjithfarë lloj monstrash që për fat të keq toka jonë i ka prodhuar me shumicë. 

ÇFARË PËRFAQËSOJNË CAMAJ E KOLIQI NË LETERSINË E KULTURËN SHQIPTARE?

Koliqi dhe Camaj janë individualitete krejt të veçantë të letrave shqipe, vijnë si zë autentik i shpirtit shqiptar, të pandotur e të papërçudnuar nga masakra që iu bë kulturës shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit të njëzet. Eshtë kjo arsyeja ndoshta që ata urrehen nga bartësit ende aktivë të ideologjisë së diktaturës.

A E DËMTON SHOQËRINË DHE SHKENCËN KJO HAPJE ARKIVASH NGA NJERËZ JO KOMPETENTË?

Shoqërinë e dëmton sigurisht. Akte të tilla poshtëruese i bëjnë njerëzit të demotivohen, të ndjehen të zhgënjyer në vendin e tyre. A këta jemi ne? Nëse jemi kështu, e meritojmë këtë fat që kemi, ndaj hajt të ikim nga sytë këmbët, të shpëtojë kush mund të shpëtojë, në mos veten, të paktën fëmijët. Ndërsa për shkencën është vështirë të flitet. Ajo qëndron përtej këtyre banaliteteve.

ÇDO TË THOTË TË SULMOHEN MITET LETRARE TË NJË KOMBI?

Historia jonë është e mbushur me barbarizma të tilla. Eshtë përçmuar letërsia e vjetër shqipe dhe krijuesit e saj, autorët e Rilindjes, Faik Konica dhe Gjergj Fishta, At Anton Arapi dhe Ernest Koliqi e shumë e shumë shkrimtarë të tjerë. Komunizmi si filozofi në ADN-në e vet ka urrejtjen, sepse është i mbështetur mbi urrejtjen klasore dhe konfliktin që lind midis klasave të një shoqërie për shkak të kësaj urrejtjeje. Kjo ka sjellë shumë shkatërrime në vendin tonë, Shqipërinë. Dhe që për fat të keq është ende e pranishme, si sindromë, si lëngatë, që bren vlerat dhe virtutet e kombit. Një komb matet me njerëzit e tij të shquar, shkruante Ernesto Sabato. Nëse ne si komb i asgjesojmë njerëzit tanë më të shquar, e në mes tyre edhe Koliqin e Camajn, atëherë me çfarë do të matemi, me partizanin e vogël Velo? Megjithatë, në fund dua të shtoj se letërsia e mirë është superiore, është e paasgjesueshme. Të tillë janë edhe Koliqi e Camaj si autorë të një letërsie të tillë.

RRËFIM EKSKLUZIV PËR DIELLIN: FILMI SHQIPTAR NË FESTIVALIN E FILMIT NË NEW YORK

by

Julian Biba, Drejtor i Përgjithshëm Festivalit të Filmit “New York True Venture Film Festival – NYTVFF” rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, rreth festivalit të filmit që do mbahet në New York dhe filmat shqiptarë që konkurojnë me dinjitet përkrah filmave botërorë. Me Julian Bibën bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA. 

EDICIONI I PARË I “NEW YORK TRUE VENTURE FILM FESTIVAL”

Më 6 shtator të këtij viti mbahet në New York edicioni i parë  New York True Venture Film Festival. Ky festival filmi në fakt ishte planifikuar të mbahej në daten 2 maj të këtij viti, por për  shkak të pandemisë, e cila goditi mbarë globin, (ashtu siç edhe shumë aktivitete të tjera), u shty për në muajin shtator. Pasioni për kinematografinë më ka shoqëruar gjithë këto vite, dhe jam përpjekur që kohën time të lirë t’ja kushtoj këtij zhanri aristik, i cili sa më thellë të hysh brenda tij, kupton se gjenden akoma më shumë labirinthe të panjohura e rrugë ende të pazbuluara. Në fillim copëza kujtimesh të hedhura në letër, e më pas shkolla për të marrë leksione të mirëfillta skenari, dashur pa dashur mi lidhi të dyja këmbët në këtë rrugë që sot me plot gojë them se ja vlen. Ja vlen kur njeriu ndjek një ëndërr. Kështu që festivali nuk erdhi kot, erdhi si pasojë e gjithë asaj ëndrre, pune, studimi e pasioni.

AFATI I DORËZIMIT TË FILMAVE PËR FESTIVAL

Festivali mbyll pranimin e filmave për konkurim në fund të muajit korrik pikërisht më 31, dhe pastaj është radha e jurisë për të përzgjedhur më të mirët, ata që do të shkojnë në finale, e cila mbahet në datën 6 shtator. Ne si staf festivali jemi të kënaqur sepse përveç shtrirjes së gjërë (pasi festivali është ndërkombëtar) cilësia, produktiviteti, shumëllojshmëria e tematikave, është  mjaft e mirë, sa edhe unë vetë ndonjëherë kur i shoh, jam në dilemë midis përzgjedhjes, por e di që juria ka për të përcaktuar saktë më të mirët. Anëtarët e jurisë janë të fushave të ndryshme, regjisorë, skenaristë, kompozitorë, nga fusha e medias, etj dhe njerëz me mjaft përvojë dhe të suksesshëm në profesionin e tyre, kështu që e di që kanë për të gjykuar drejtë dhe saktë.

FILMI SHQIPTAR NË NEW YORK

Festivali ka patur një shtrirje jo vetëm në Amerikë, Europë, kontinentin aziatik por edhe në Shqipëri edhe Kosovë. Janë disa filma dhe dokumentarë nga këto shtete, ku të rinj të talentuar janë pjesëmarrës me prodhimet e tyre në NYTVFF. Do të thosha me plot gojën që konkurojnë në mënyrë dinjitoze dhe të barabartë, përballë edhe disa emrave të njohur që ne kemi në festival, që nëse filmi nuk do të kishte titra, nuk do të arrijë të kuptojë se cilit shtet i përket. Teknikat e xhirimit, muzika, efektet, loja e aktorëve, ngjarja, i bën të jenë të barabartë me të tjerët. 

ZHANRET E KONKURIMIT NË FESTIVALIN E FILMIT

Në NYTVFF konkurohet në disa zhanre si film me metrazh të shkurtër, të gjatë, dokumentarë, video muzikore etj dhe prurjet kanë qenë të shumta në numër dhe realizime të shkëlqyera. Ajo që do të veçoja unë dhe që natyrisht është edhe një nga fushat që e dua është ajo e dokumentarit. Janë jo vetëm historik, biografik, ose që kanë të bëjnë me një temë të caktuar por vijnë disa dokumentarë me tematikë natyrën dhe burimet nënujore saqe mrekullia e kameras të përdorur nën ujë, vërtet të magjeps e të lë pa frymë. Do veçoja pastaj një gazetar të njohur suedez i cili në mënyrë mjaft profesonale sjell bukur botën e brëndshme të njeriut, luftën me veten dhe të tjerët, denigrimin, forcën e ringritjes. Do të veçoja gjithashtu zhanrin horror dhe thriller, të cilët herë pas here të ndërthurur me komedinë sjellin një tjetër larmi në këtë edicion të parë. Janë pastaj cartoon animation me teknikat e punuara pasurojnë festivalin. Janë shumë dhe mua më vjen jashtë mase mirë. E di që juria ka një punë jashtëzakonisht të vështirë për të bërë, por unë si drejtor i festivalit jam i kënaqur dhe i befasuar me cilësinë.

ELONA PAJA GAZETARJA E TVSH DREJTORE EKZEKUTIVE E  FESTIVALIT

Ne si staf kemi rreth 1 vit që përgatitemi dhe natyrisht që përgjegjësia e secilit është e madhe. Unë kam fatin të kem në krahe si Drejtore Ekzekutive një ish gazetare të Televizionit Publik Shqiptar, e cila gjatë karrierës së saj televizive ka prodhuar disa dokumentare si regjisore dhe skenariste, gjithashtu ka lëvruar edhe fushën e filmit, ajo është Elona Paja, me të cilën kemi gjetur një gjuhë të shkëlqyer të përbashkët në organizim dhe menaxhim. Ajo eksperincën, unë pasionin po përpiqemi që këtë festival ta mbajmë në nivele të larta profesionalizmi dhe në vitet në vazhdim të vijë gjithmonë në ngritje. Janë pastaj përkrahja dhe dashamirësia e njerëzve që na rrethojnë, të cilët e duan të bukurën dhe artin dhe janë pranë nesh duke na mbështetur dhe përkrahur në realizimin e këtij festivali madhështor në New York. 

FESTIVALI I FILMIT NJË MARKË SHQIPTARE

Sivjet është edicioni i parë i këtij festivali dhe ne si staf mendojmë që tashmë ta kthejmë në traditë. Ky është një festival që bëhet nga shqiptarët, pasi vetë organizatorët janë shqiptarë dhe unë do ta shihja pak edhe si një ngjarje shqiptare. Sa më shumë aktivitete të kemi ne shqiptarët, sa më të mirëorganizuar të jemi aq më mirë e më fort nxjerrim në dritë vlerat tona si popull. Sa më të shumë organizata,sa më shumë biznese, sa më shumë aktivitete artistike, aq më shumë identitet dhe pasuri kombëtare.