Thanas Gjika – Page 5 – Dielli

STUDIUESI THANAS GJIKA VIZITOI VATRËN

August 29, 2018 by dgreca

Studiuesi Thanas Gjika i dhuroi kryetarit të Vatrës me dedikim personal librin e tij “Mosdënimi i krimit është krim i ri”, libër me artikuj, ese, biseda, kujtime etj,/

Mesditën e së hënës, 27 gusht 218, studiusi Thanas Gjika, njëkohësisht sekretar i degës së Vatrës në Worcester- MA ,vizitoi selinë e Federatës VATRA. Ai u prit nga kryetari i Vatrës Dritan Mishto me bashkëpunëtorët e tij. Z. Gjika shoqërohej nga anëtarët e Këshillit të Vatrës, biznesmenë dhe aktivistët e komunitetit, Sergio dhe Sabit Bitici. Në takim morën pjesë edhe arkëtari dhe anëtari i kryesisë Marjan Cubi, anëtari i kryesisë Zef Balaj, editori i Diellit, ish nënkryetari i Vatrës Asllan Bushati dhe gazetari Ilir Buçpapaj.

Studiuesi Thanas Gjika i dhuroi kryetarit të Vatrës me dedikim personal librin e tij “Mosdënimi i krimit është krim i ri”, libër me artikuj, ese, biseda, kujtime etj, për botimin e të cilit kanë dhënë kontribut dhe Federata Vatra, ndersa gazeta Dielli e nderoi me cmim ne Konkursin”2016-Viti i Faik Konicës”.

Gjatë bisedës u diskutua edhe rreth librit të autorit Gjika”Shën Pali punoi edhe në brigjet e Adriatikut”, ku Prof.as.dr. Thanas Gjika mbron tezën se krishtërimi në Iliri është përhapur nga goja e vet apostujve të Krishtit. Sipas tij, trojet shqiptare duhet të jenë patjetër në hartën e Vatikani dhe ai ka skicuar hartat e udhëtimit të apostullit Pal. Deri më sot kjo tezë është përjashtuar edhe nga vete Vatikani, por Gjika, sjell fakte të reja për jetën dhe veprën e Shën Palit.

Autori synon që këtë libër ta botojë në gjuhën angleze të përmbledhur duke i kushtuar vëmendje veçanërisht hartave dhe për këtë qëllim kërkoi që Vatra të shohë mundësitë për kontribut financiar, pasi libri në gjuhën angleze do të ketë efekte pozitive për identitetin e shqiptarëve.

Diskutimi i lirë i pjesmarrësve debatoi dukuritë e fundit në trojet shqiptare, ku vihet re një agresion i theksuar kulturor,veçanërisht nga kultura turke dhe rrymat eksteremiste fetare.

NË FESTA KRISHTLINDJESH ME LAZËR RADIN

July 29, 2018 by dgreca

(Në vend të portretit për kosovarin e pamposhtshëm Lazër Prend Radi)

Nga Thanas L. Gjika/

Në sallën shkencore të Bibliotekës Kombëtare në vitin 1992-’93 më ra në sy një fytyrë e re. Ishte një burrë trupmadh me kokë si të skalitur në lis. Kishte tipare të një njeriu me karakter të fortë që të ngjallte respekt. Ai ulej te tavolina e qoshes së majtë në rreshtin e fundit, pra kur hyje në sallë mund ta shikoje po të ktheje kokën nga e majta. Lexonte dhe shkruante me një përqendrim që binte në sy. Ndonëse e kishte sallën të gjithë përpara, ai nuk e ngrinte kokën për të parë kush punonte, kush hynte e delte e as për t’ua tërhequr vëmendjen atyre që ndalonin e bisedonin në këmbë gjatë hyrjeve e daljeve. Nuk i afrohej askujt. Asnjëherë nuk e pashë të pinte kafe me dikë. Kuptohej se kishte shumë mendime dhe vepra për të hedhur në letër…

Një ditë, kur po delja nga salla për të bërë pushim me shokun tim Iliaz Gogaj, i sugjerova ta ftonim burrin e qoshes për kafe, por Iliazi më bëri me shenjë se mund ta takonim një herë tjetër. Pastaj gjatë bisedës kur po pinim kafen, më sqaroi se ai burri i qoshes quhej Lazër Radi, një ish i burgosur që kishte kaluar shumë vite nëpër burgje dhe internime. Dinte disa gjuhë, ishte diplomuar në Itali për Jurisprudencë. Gjatë viteve të burgut e kishin futur në grupin e punës për përkthimin e veprave të ndryshme për të ndihmuar kuadrot e Partisë e të Sigurimit. Dikush i kishte thënë Iliazit, se gjatë viteve të burgut këtë zotëri mund ta kishin rekrutuar si informator të Sigurimit, prandaj afrimi me të mund të na sillte ngatërresa.

Një thashethem të tillë për një intelektual si Lazër Radi, që ishte burgosur në nëntor të vitit 1944 me akuzën armik i popullit, dhe pastaj humbur nëpër internime larg Tiranës, nuk mund ta kuptonim atëhere as unë as Iliazi. Mungonte informacioni dhe kuzhina komuniste e mbiquajtur socialiste vijonte të sajonte shpifje për të gjithë demokratët e vërtetë si Lazër Radi me shokë. Por sot, pasi është zbuluar ecuria e zbatimit të Planit Katovicanë shoqërinë shqiptare, e kuptoj fare mirë. E kuptoj sepse tashmë kam njohur biografinë dhe jetën e tij, si do ta tregoj më poshtë. E si të mos e kuptoj sot, pasi kam lexuar mjaft shpifje të çuditshme të pushtetarëve tanë për intelektualë e krijues të dënuar prej partisë shtet, sikur ata kanë qenë bashkëpunëtorë të Sigurimit. Po përmend për ilustrim rastin e z. Bujar Nishani, me detyrën e Presidentit të R. SH., që hodhi poshtë propozimin e zotit Edi Rama, Kryeministrit, për emërimin e shkrimtarit të shquar Visar Zhiti Ambasador pranë selisë së Vatikanit. Zoti Nishani dha si sqarim se kishte marrë një mesazh në facebook nga një person i panjohur me incialet P. V., ku shkruhej se z. Visar Zhiti, paskej qenë informator i Sigurimit të Shtetit gjatë viteve kur vuante dënimin si i burgosur i ndërgjegjes në burgun e Spaçit…!! (Gazeta Dita, Tiranë 22 mars 2017).

Pas ndërrimit të rgjimit, Lazër Radi filloi të botonte shkrimet e para te gazeta Rilindja Demokratike, por shumë shpejt iu tha se nuk ishte mirë që kjo gazetë të botonte shkrime të një të dënuari si ai, sepse njollosej Partia Demokratike si parti që po mbështetej tek ish armiqtë e popullit. Me të njëjtin pretekst u organizua më vonë dhe një farë fushate për mënjanimin e atyre deputetëve të PD-së që i përkisnin shtresës së të përndjekurve. Nga 26 deputetë të tillë që pati kjo parti në vitet 1992-’96, pas disa vjetësh mbajti vetëm nja dy prej tyre, kurse të tjerët i zëvendësoi me disa shërbëtorë besnikë të Sali Berishës, ose ish komunistë e ish sigurimsa.

Thënë shkurt, Lazër Radi me përgatitjen, talentin dhe të kaluarën e tij, i bënte hije çdo pushtetari demokrat, madje dhe vetë kryetarit të Partisë Demokratike. Po të shkruante shpesh në atë gazetë, ai do të fitonte popullaritet dhe nesër mund të zgjidhej deputet dhe mund të arrinte në poste të larta të qeverisë pluraliste.

Lazri, ashtu si Iliazi dhe unë, gjetëm një përkrahje të ngrohtë për botimin e shkrimeve tona te gazetën Rilindjae Prishtinës, që asokohe publikohej në Tiranë për shkak të përndjekjes që i bëri Millosheviçi. Vështrimet tona ishin të njëjta ndaj historisë dhe kulturës sonë. Ishim demokratë të ndershëm, por thashethemet e përhapura jo pa qëllim nga shtabi i planit Katovica, na penguan të afroheshim e të bëheshim miq.

Pas largimit tim në SHBA, më 1996, disa vjet u shkëputa nga shtypi i Tiranës dhe nuk munda të lexoja gjë nga shkrimet e Lazër Radit. Vite më vonë, kur Lazri ishte larguar nga jeta, u njoha përmes internetit me një mikun e tij, me ish të përndjekurin Lek Pervizi, piktorin dhe rapsodin e burgjeve të kohës së diktaturës, i cili publikonte në Bruksel revistën internetike Kuq e Zi. Ky më sugjeroi të publikoja shkrime të mia edhe në revistën simotër Radiandradi.comqë publikonte në Itali Jozef Radi, djali i Lazrit. Në këtë fletore lexova artikuj e pjesë nga veprat e Lazrit, si dhe studimin kronologjik në dy pjesë Krejt Jeta si një filmparaqitur në këtë revistë prej Jozefit me rastin e 100-vjetorit të lindjes së të atit 29 janar 1916 – 29 janar 2016, ku u njoha me bëmat kryesore të Lazër Radit, shoqëruarme shumë fotografi e kopertina ilustruese. Sot, më vjen keq që e njoha jetën e veprën e këtij prizrenasi madhështor mbas vdekjes. Lufta e tij këmbëngulëse për t’u shkolluar e për të fituar kulturë e dije, fitorja ndaj përndjekjeve që i bëri diktatura komuniste, pasioni atdhetar e demokrat për të shkruar artikuj e vepra, bashkë me krijimin dhe gëzimin e një familjeje të shëndoshë në kushte çnjerëzore, janë frymëzuese për çdo shqiptar të ndershëm.

Këtë shkrim e hartova mbasi e ndjej për detyrë t’i kërkoj të falur këtij intelektuali e demokrati të vërtetë, këtij krijuesi të përndjekur për faktin se nuk iu afrova për ta njohur nga afër në vitet 1992-1995, kur mund të kisha përfituar nga bisedat e drejtpërdrejta me të…

* * *

Prizren, 24 dhjetor 1924

Më 24 dhjetor 1924 afër mesnatës, nënë Gonxhja i zgjoi nga gjumi tre djemtë Antonin, Balton e Lazrin dhe vajzën Gjyliana. Pasi u veshën të gjithë me rrobat më të mira dolën jashtë shtëpisë. Me babain përpara u drejtuan drejt Kishës së Madhe në qendër të Prizrenit. Aty do të festohej lindja e Zotit Krisht. Bora kishte mbuluar anë e kënd mbi një metër. Rruga në mes të borës dukej si kanal i thellë, si transhe lufte, këpucët kërcisnin krap-krup, duke shkelur bardhësinë e mielltë. Baca Prend mbante përdore më të voglin, Lazrin gati 9-vjeçar, të cilin po e merrte në një ceremoni të tillë për të parën herë…

Kishte disa ditë që ushtarë të shumtë serbë me bajonetat ngritur përpjetë ecnin andej këtej, sidomos drejt kufirit me Shqipërinë. Shkuan të rrëzonin Qeverinë e Fan Nolit atje, për të nënshtruar pastaj në Kosovë çetën e Azem e Shote Galicës. Këta me luftimet e tyre e kishin kthyer Drenicën në një zonë jashtë kontrollit. Drenica po quhej Shqipni e Vogël.

Besimtarët katolikë po ecnin drejt kishës nga shumë drejtime në grupe familjare. Kumbimi i kambanave ndihmonte ecjen e tyre. Brenda në kishë sundonte paqja. Dritat e shandanëve e të qirinjve i jepnin ambjentit një shkëlqim që fëmija nuk e kishte parë asnjëherë në atë kishë gjatë ceremonive të meshës të djelave paradite. Këngët për Jezusin e për të shenjtën Mari tingëllonin ëmbël. Të gjithë besimtarët e ndjenin praninë e Zotit Krisht në ajrin e katedrales. Një ngushëllim i madh, një optimizëm e siguri ndjehej në zemrën e të gjithëve, sidomos te fëmijët. Sytë e tyre shkëlqenin me një dritë më të fortë se në orët e mësimit.

Lazri do t’i kujtonte emocionet e asaj nate gjatë gjithë jetës. Ato këngë, ata qirinj e shandanë të ndezur, ato këngë e psalme të ëmbla, ajo fryma hyjnore që zotëronte sallën e mbushën me ndjenja mirësie e dashurie. Kujtimi i emocioneve të asaj nate do ta ndihmonin në të ardhmen të bëhej më i sjellshëm, më i dashur me familjarët, shokët e me këdo që do të njihte. Ndikimi moral e shpirtëror i asaj ceremonie do të ishte ndoshta po aq i madh sa ndikimi i gjithë orëve mësimore që do të merrte gjatë shkollimit të tij dhe leximi i qindra librave që do të thithte gjatë jetës së ardhshme.

Nga shpirti i tij i dlirë lindi atë natë lutja: T’ falem nders’ o Zot, që m’ linde katolik e ma ndriçon rrugn me msimet e Jezu Krishtit! – lutje, të cilën ai do ta rithoshte më vonë sa herë do të ndodhej në situata të gëzuara ose të vështira.

Në vitin 1929, si shumë familje të tjera shqiptare të Kosovës edhe familja e Prend Radit u shpërngul e u vendos në Shqipëri, në qytetin e Durrësit. Në fund të tetorit Lazri u regjistrua në shkollë në klasën e tretë. Deri në atë kohë shkollimi i tij ishte kryer në Prizren, në sërbisht. Kishte mësuar pak shkrim e lexim shqip në kishën shqiptare. Vitin tjetër shkollor shkoi e vijoi në Tiranë, kurse në vitet 1931-38 ai ndoqi mësimet në Gjimnazin e Shtetit në Shkodër, ku për disa vite jetoi në konviktin “Malet Tona”. Aty pati fatin të ishte nxënës i disa mësuesve atdhetarë e intelektualë të përkushtuar si Ernest Koliqi, Eqrem Çabej, Skënder Luarasi, Simon Rrota, Paul Guzhoni, Filip Llupi, Kolë Kamsi, etj. intelektualë të përkushtuar, të cilët ndikuan në formimin e tij. Përpiqej të ishte ndër nxënësit më të dalluar. Filloi të shkruante në shtypin e kohës me inicialet L.R., ose me pseudonimet Lara, Lapredi, Ladi, etj.

Në vitin 1936, motra e tij Gjuliana, shërbente si mësuese bashkë me Migjenin në shkollën e Pukës. Për shkak të dimrit të ashpër, shkolla e asaj qyteze ishte verore. Gjyliana, e ftoi vëllain në verë të atij viti, të shkonte në Pukë e të njihej me poetin. Pasi shkoi dhe jetoi në ambjentet e asaj shkolle gjatë muajve qershor-gusht, ai e njohu nga afër poetin e tij të adhuruar, përjetoi momente të rëndësishme nga procesi i tij krijues. Për këto ai do të shkruante në të ardhmen artikuj të shumtë po edhe librin me kujtime Një verë me Migjenin.

Në Shkodër, gjimnazisti Radi në vitet 1934-‘37 zuri miqësi me Arshi Pipën, Kolë Ashtën, Pashko Gjeçin, Qemal Draçinin, Gaspër Palin, si dhe me Qemal Stafën, Vasil Llazarin, Xhemal Brojën, Elez Brahën etj, të cilët, nën ndikimin e Zef Malës, filluan të merrnin pjesë në lëvizjen komuniste të atij qyteti. Si njohës i serbishtes, ai u ngarkua me përkthimin në shqip të broshurave propagandistike që vinin nga Partia Komuniste Jugosllave, dega e Malit të Zi. Djaloshit i pëlqente fryma revolucionare, ideja e çlirimit, e vllazërisë dhe e barazisë midis popujve, ruajtja e konspiracionit të grupit, disa aksione për të ndihmuar qytetarët e Shkodrës nga përmbytjet e Kirit, etj. Mirëpo si prizrenas i ra në sy fakti se agjitatorët malazezë flisnin me shumë pasion për nevojën e sabotimeve, për vrasjet politike që duhej të kryenin anëtarët e grupit komunist të Shkodrës dhe mbi të gjitha i tingëlluan shumë keq vargjet e këngës sërbe O car Llazar, kurorë e artë e Sërbisë…që komunistët malazezë ia këndonin serbisht për t’ia lëvduar punën, kur ai u përkthente broshurat, ose fjalimet e tyre.

I lindur e i rritur në Kosovë, ai i kishte përjetuar nga afër mizoritë e ushtrisë mbretërore të shtetit Sërbo-Kroato-Sllovene ndaj popullit shqiptar të atjeshëm. Kënga e këtyre komunistëve për mbretin Llazar dhe shkëlqimi i syve kur flisnin për nevojën e sabotimeve e të vrasjeve që duhej të kryenin komunistët shqiptarë, shkëndijuan në mendjen e idenëqë nuk thuhej hapur: Komunistët serbë e malazesë mbas propagandës për çlirimin e popujve nga shtypja, mbas internacionalizmit proletar, fshihnin synimet e lashta për ekspansion. Ai pati kurajon dhe ua tha shokëve hapur në mbledhje, se e ndjente veten të huaj në atë grup dhe u largua, pa i bërë keq askujt dhe duke e ruajtur konspiracionin e celulave. Përvoja e tij e fëmijërisë e ndihmoi të shkëputej prej Grupit Komunist të Shkodrës.

Në Romë te Katedralja e Shën Pjetrit

Në vitin 1938, mbasi mbaroi gjimnazin, Lazri mundi të fitonte, jo prej shtetit shqiptar e as prej Mbretit, por me përpjekjet e veta, një gjysëmbursë për të ndjekur studimet për Jurisprudencë në Univeritetin famozLa Sapienza të Romës. Mbas gëzimit të shpërnguljes nga Kosova në Shqipëri, kjo ishte shpërngulja e dytë edhe më e gëzueshme se e para. Vizitat në qytetin madhështor të Romës, ku gati në çdo rrugë ai sodiste monumente të ndryshëm nga Antikiteti, Mesjeta, ose Rilindja, vizitat në kopshtin zoologjik të qytetit, frekuentimi i pallatit të Operas, ku takonte dhe të rinj të tjerë shqiptarë, e mbushnin Lazrin e ri me gëzim, por dhe me një trishtim për Shqipërinë e përgjysmuar e të ndarë në dysh, për Shqipërinë e varfër e të shkatërruar, ku pushtuesit osmanë nuk kishin lënë në këmbë asnjë monument të lashtë a mesjetar dhe më e keqja kishin lënë një mendësi turkoshake.

Në Romë, krahas miqësive të shumta, u afrua e u miqësua me disa vajza të bukura italiane si Lili Bandini, Claudia Carnavali, etj. I shtoi marrëdhëniet me me njërën prej tyre, me zonjushën Lidia Barberini, dhe më 1941, Lazri u bë për të parën herë baba, me djalin Alfredo.

Në gusht të vitit 1941, ndodhi një ngjarje tjetër e gëzueshme: Gjermania, pasi e mposhti shtetin Sërbo-Kroato-Slloven e ndau në disa shtete të pavarur, kurse pjesën jugore të Sërbisë e ndau midis Bullgarisë dhe Shqipërisë. Shqipërisë iu bashkua një territor prej gati 12.000 km katrore me popullsi mbi 820.000 banorë. Shumë shqiptarë, ndonëse atdheu ishte i pushtuar prej ushtrisë fashiste italiane, filluan të ndjeheshin optimistë për të ardhmen. Ata arsyetonin se atdheu duke pasur tani edhe pjesën më të madhe të Kosovës, disa pjesë shqiptare të Malit të Zi dhe Strugën, Kërçovën, Tetovën, Gostivarin e Dibrën, mund të realizonte në të ardhmen e afërt çlirimin e tij prej pushtuesit italian. Lufta e Vlorës e 1920-ës, ishte shembull konkret që e frymëzonte këtë ëndërr për mundësinë e lirisë së ardhshme.

Në një situatë të tillë, studenti Lazër Radi, nuk mund të mos ngazëllehej! Ishte realizuar ëndrra e bashkimit kombëtar, të cilën populli shqiptar nuk mund ta realizonte dot vetë. Ishin ndërprerë masakrat e popullsisë shqiptare prej pushtuesve gjakatarë serbë. Ai fluturoi nga gëzimi kur mësoi se ish mësuesi i tij Ernest Koliqi, në funksionin e Ministrit të Arsimit, vendosi të hapte shkolla shqipe në trevat e bashkuara ku pushtuesit serbë nuk kishin lejuar popullin shqiptar të hapte shkolla në gjuhën amëtare. Ishte gati të shkonte dhe vetë mësues në Prizrenin e dashur, por shumë shpejt mësoi se qeveria shqiptare kishte dërguar shumë mësues anë e mbanë trojeve të bashkuara, prandaj vijoi i qetë studimet…

Shqiptarët e rinj që ndodheshin në Romë për të kryer shërbimin ushtarak, ose për studime, e kishin bërë zakon që ditën e Pashkëve të Mëdha, që festoheshin në pranverë, kur celebrohej ringjallja e Jezu Krishtit dhe në mbrëmjen e 24 dhjetorit, kur celebrohej lindja e Jezu Krishtit (Krishtlindjet), shkonin në Katedren madhështore të Shën Pjetrit. Këta shqiptarë nuk kishin përjetuar festa më të bukura se këto në ambjentet aq të këndshëm dhe madhështore. Ndonëse shumica e tyre ishin nga familje myslimane e orthodkse, ata shkonin te katedralja më shumë për kuriozitet dhe respekt të qeverisë italiane, e cila po sillej edhe më mirë me shqiptarët pas disfatës që pësoi në luftën Italo-Greke, në tetor-nëntorin e 1940.

Brenda sallës së madhe të katedrales së mbushur plot e për plot, ndihej vetëm kënga e korit. Llampadarët dhe qirinjtë ishin të panumërt. Në fund secili kryente lutjen e tij në heshtje.

Lazri mërmëriste me vete: “T’ falem nderit o Zot për bashkimn e popullit shqiptar. T’ lutem o Zot ndihmom ta kryj shkollën sa ma mir e t’ shkoj n’ Shqipni me ndihmu shqiptart!”

Në Tiranën e pasluftës, 24 dhjetor 1944 dhe 24 dhjetor 1953

Pas diplomimit Doctor Juris, Lazrit iu propozua punë në Universitetin La Sapienzasi asistent i Profesorit Vidar Casarini – Sforza, në Katedrën e Filozofisë e së Drejtës, por ai vendosi të kthehej në atdhe për t’i shërbyer popullit të tij. Në verë të vitit 1942, Lazri u vendos pranë famijes në Durrës. Aty filloi punën si stazhier në studion e Avokat Golgothas. Dëshira për të ndihmuar në emancipimin e shoqërisë shqiptare e shtyu të rifillonte bashkëpunimin me shtypin shqiptar të kohës me pseudonimet e hershëm dhe me pseudonimet e rinj Ushtima e Sharrit dhe Gjergj Komneni. Në dhjetor 1942, nis bashkëpunimi me Dr. Gulielm Dedën për botimin e gazetës Balli i Rinisë, organ i grupit Bashkimi i Rinisë Universitare Fashiste Shqiptare(BRUFSh). Në verën e vitit 1943, pasi kishte kryer divorcin me zonjën italiane, Lazri solli në Shqipëri djalin 3-vjeçar, Alfredin. Kurse më 21 tetor 1943, u martua me zonjushën Vitore Vushmaqi, me origjinë nga Vermoshi, e cila jetonte në Tiranë. Ajo ndiqte studimet në shkollën e mesme Nana Mbretneshë. Në fillim të majit 1944, mori titullin avokat, ndërkohë që punonte si drejtor i zyrës së Strehimit në Tiranë. Në këtë kohë bashkëpunoi dhe për rregullimin e disa kodeve e ligjeve shqiptare. Në verë të vitit 1944, familjes së tij iu shtua dhe vajza, Veronika.

Pasi forcat partizane çliruan Tiranën, ende pa u larguar ushtria gjermane, udhëheqja e forcave partizane filloi në kryeqytet një proces arrestimesh të atyre që mendohej se ishin kundërshtarë të Partisë Komuniste Shqiptare edhe pse ata nuk kishin asnjë aktivitet kundër kësaj partie. Midis tyre, më 23 nëntor 1944, Lazër Radi u ftua prej disa partizanëve të armatosur për një punë në komandë…!, ashtu si u ftuan dhe Bahri Omari, Xhevat Korça, Kol Tromara, Mahmud Përmeti e 60 intelektualë e nacionalistë të tjerë. Këta, pasi u mblodhën në komandë, nuk u lëshuan më. Nga data 1 mars deri 13 prill 1945, për dënimin e tyre u organizua Gjyqi Special, me kryetar Koçi Xoxen dhe prokuror Bedri Spahiun, si dhe disa gjyqtarë ish partizanë, shumica të pashkolluar. Pa fakte konkrete për ndonjë punë armiqësore ose kriminale, disa u dënuan me vdekje, disa me burgim të përjetshëm, disa si Lazri me burgim të rëndë: 30 vjet, kurse të tjerë me 25 vjet burg e disa me më pak…

Për të krijuar idenë se Partia Komuniste respektonte të drejtat e njeriut, më 24 dhjetor 1944, në burgun e ri të Tiranës u dërgua Dom Shtjefën Kurti për të kryer shërbimin e meshës së Krishtlindjeve. Të burgosurit i mblodhën në sallën e ngrënies të gjithë bashkë: katolikë, orthodoksë e myslimanë.

Komanda e burgut dëshironte që burgosurit myslimanët të mos pranonin, kurse të krishterët othodoksë të kërkonin priftin e tyre, ose të krijohej zhurmë e rrëmujë nga mosnjohja e ritit katolik. Me një fjalë komanda dëshironte që mesha të mos mbahej, ose të dështonte duke u kthyer në një farsë komike. Mirëpo të burgosurit, pavarësisht nga bindjet e ndryshme fetare, u treguan solidarë. Solidariteti i tyre buroi prej urrejtjes që ndjenin ndaj regjimit të ri komunist që i mblodhi me djallëzi gjoja për një punë në komandë dhe po i mbante për t’i dënuar pa pasur asnjë faj.

Pavarësisht nga qirinjtë e pakët dhe mungesa e korit, serioziteti me të cilin e organizoi ceremoninë Dom Shtjefni, heshtja e të pranishmëve, kënga Lavdi Zotit ndër qiej! Paqe në tokë për njerzit me vullnet të mirë, që nisi të këndohej prej disa zërave të paktë e pastaj u forcua me pjesëmarrjen e shumicës, i dhanë ambientit një frymë shenjtërimi. Zemrat e të pranishmëve u mbushën me dashuri për njeri-tjetrin. Lotë ngazëllimi rrodhën deri poshtë mjekrave dhe pikuan në dysheme. Kur mbaroi mesha e të burgosurit u larguan, në dysheme dukeshin njolla lotësh.

Dom Shtjefën Kurtin, disa vjet më vonë, diktatura komuniste e burgosi dhe ekzekutoi, por mesha e Krishtlindjeve nuk u përsërit më prej tij sepse ishte e ndaluar dhe Dom Kurtin e ruanin fort. Gjatë një pushimi, në intimitet ai i tha Lazrit: Vlla Lazr, nuk kam mbajt mesh’ ma emocionale e ma t’ devotshme se mesha e 24 dhjetorit ’44.

Lazri iu afrua dhe me zë të ulët, i tregoi se që nga ajo natë, kur shkon te shtrati, i drejtohet Zotit me lutjen: T’ falem nderit o Zot qi dhe n’ burg po je me na t’ përvujtnit e na ngushllon. T’ lutem o Zot, mbroji njerzit tanë nga tundimet e dreqit! T’ lutem o Zot, zbuti zemrat e komunistve!

Dom Shtjefni psherëtiu: Kto zemnat e komunistëve veç po egërsohen. Zoti na ndimoftë!

Vite më vonë, më 24 dhjetor 1953, kur Lazri punonte në kampin e të burgosurve për ndërtimin e aeroportit të Rinasit, pati rast të merrte pjesë në meshën që organizoi në fshehtësi i burgosuri Padër Pjetër Mëshkalla, në kapanonin e ushqimit. Edhe pse u organizua në fshehtësi e me shumë drojtje, populli u mbush gjatë asaj meshe po ashtu me ngushëllim, shenjtërim e shpresë. Lazri e përsëriti lutjen e tij: T’falem nderit o Zot qi dhe n’ burg po je me na t’ përvujtnit e na ngushllon. T’ lutem o Zot, mbroji njerzit tanë nga tundimet e dreqit! T’ lutem o Zot, zbuti zemrat e komunistve!

Besimi tek Zoti dhe bashkë me të edhe shpresa për shëmbjen e atij regjimi nuk vdiqën. Vërtet shumë të burgosur dhanë shpirt gjatë torturave nëpër qelitë e hetuesisë, nëpër burgjet e Burelit, Spaçit, etj; nëpër kampet e punës në Tepelenë, Maliq, Vloçisht, Turan, etj dhe nëpër fshatra internimi. Mirëpo të përndjekurit e ndërgjegjes nuk u mbaruan kurrë, sepse ishin të ndërgjegjshëm se një ditë diktatura komuniste do të kapitullonte ashtu si diktaturat fashiste e ajo naziste. Madje të përndjekurit e ndërgjegjes, jo që nuk u mbaruan, por u shtuan dhe dolën fitimtarë mbi diktaturën komuniste.

Ashtu si pasardhësit e Gjon Marka Gjonit, Abas Kupit, Mustafa Merlika Kruja, Preng Pervizit, etj edhe familja e Lazër Radit nuk u shua gjatë përndjekjes komuniste. Kur Lazri u lirua prej burgu më 1954, gruan ia kishin burgosur dhe vajza, Veronika, i kishte vdekur, ndërsa djalin Alfredo e kishte marrë për ta rritur vëllai i madh. E internuan në fshatin Kuç, më vonë edhe nëpër kampe të tjera si Gradishtë, Çermë e Savër të Lushnjës. Në 12 mars 1956, ia liruan gruan dhe jetuan së bashku në internim, ku rifilluan jetën familjare plot mungesa, por me një bekim prej Zotit. Vitorja para se të shkonte për t’u bashkuar me Lazrin, bëri një vizitë tek Vendi i Shenjtë i Shën Ndoit në Laç. Manastiri i lashtëishte shembur e kthyer në gërmadha, por besimi i popullit në mbrekullitë që mund të bënte shenjti nuk ishte shuar. Vitorja e ngjiti të përpjetën duke ecur gjunjazi e duke u lutur Zotit dhe shenjt Ndoit (Shën Andonit) që mbas bashkimit me Lazrin t’i falnin një djalë që të mos shuhej familja Radi.

Zoti dhe Shen Ndoi ia dëgjuan lutjen që kjo grua e përvuajtur ua drejtoi me gjithë shpirt. Ia plotësuan kërkesën, ashtu si dijnë ata me më shumë sesa u kërkon besimtari i devotshëm…

Kapitullimi i diktaturës komuniste i gjeti Lazër e Vitore Radin me familje të përtërirë me dy djem e një vajzë të martuar dhe me fëmijë, pra me familje të bekuar e të shtuar. Familja Radi u kthye dalngadal e gjitha në Tiranë me dy djemtë Jozefin dhe Luçianin dhe vajzën Adriana, si dhe me shtatë nipër e mbesa. Të gjithë të pashëm, vulnetmirë dhe të moralshëm. Nënë Vitorja shumë shpejt shkoi te gërmadhat e Shën Noit e vetme për shkak të vështirësive të transportit dhe ngushticës ekonomike. Atje ajo dhuroi disa sende dhe bëri lutjen e falenderimit për bekimin që i dha Zoti dhe Shën Ndoi.

Bekimi i Lazër Radit ishte me dy krahë: nga njëra anë familja si koshere e plotë dhe nga ana tjetër krijimtaria e bollshme letrare e studimore. Ky adhurues dhe pasues i Migjenit shkruan në një gegnishte të ëmbël, si vetë Migjeni, me fjali të shkurtra, me gjuhë të pasur plot figura letrare, gjithmonë i qartë e pa ekuivoke. Veprat e tij të shkruara gjatë viteve të internimit i plotësoi e i botoi në Tiranë në vitet 1993-1998, kur dhe shkroi shumë artikuj e vepra të reja.

Nga ana zyrtare, si për shumicën e krijuesve që bëjnë pjesë në radhët e të përndjekurve të ndërgjegjes, nuk është treguar asnjë interes dhe vlerësim i rëndësishëm. Por disa intelektualë, miq të tij dhe familjarët e tij, në tetor 1996 mbajtën një simpozium shkencor te Muzeu Historik Kombëtar, ku u vunë në dukje vlerat e tij intelektuale, shkencore e morale të këtij Njeriu që nuk u mposht prej diktaturës komuniste. Për të si shkrimtar kanë dhënë vlerësime dhe njerëz të shquar e të talentuar si poeti Visar Zhiti, etj. Studiuesi Robert Elsie në veprën dinjitoze Histori e Letërsisë Shqiptare DUKAGJINI 1997, f. 414-415 është i pari që ka dhënë vlerësime për jetën dhe veprën e tij.

Qeveritë shqiptare të tranzicionit nuk i krijuan kushte jetese as Lazër Radit e as pasardhësve të tij, prandaj ata i gjen sot të shpërndarë nëpër botë, sepse Ramiz Alia me klanin e tij punuan që Shqipërinë dhe pasuritë e saj t’i trashëgojnë të bijtë dhe pasardhësit e kupolës komuniste, sipas planit Katovicatë formuluar para se të shpallej kapitullimi i diktaturës komuniste.

Sot djali i madh Alfredi (nga martesa e parë) dhe dy djemtë e tjerë, Jozefi e Luçiani, jetojnë në Itali me gjithë familjet e tyre, kurse vajza Adriana jeton në SHBA me bashkëshortin dhe vajzat.

Jozefi i ngjan babait për nga talenti e përkushtimi atdhetar, politik e shoqëror. Ai ka pesë vjet që publikon në Itali revistën internetike Radiandradi. Aty ai boton përveç shkrimeve të bashkëpunëtorëve dhe krijime të babait e të veta. Jeta dhe krijimtaria letrare dhe ajo shkencore e Jozefit meritojnë një shkrim analitik, të cilin mund ta bej unë ose dikush tjetër më vonë. Përkushtimi i tij për ta mbledhur, redaktuar e botuar veprën e plotë të babait, është i ngjashëm me përkushtimin e Eugjen Merlikës për mbledhjen, redaktimin dhe botimin e veprës së gjyshërve të tij Mustafa Merlika dhe Sotir Gjika. Kjo punë shkencore filologjike meriton vlerësim si prej shoqërisë dhe prej institucioneve shtetërore të Shqipërisë dhe Kosovës…

Sivjet Jozefi arriti t’i grumbullojë gjithë shkrimet e babait në një korpus me 17 vëllime, prej të cilëve këto javë arriti të botojë dy vëllime Mjegullnaja e nji kohe të largët -I- Prizrenidhe Ministri i hekurt – Mirash Ivanaj. Këto dy vëllime të Lazër Radit u paraqitën në panairin e librit në Prizren, ku intelektualët e atij qyteti e pritën me dashuri e vlerësime të ngrohta rikthimin e bashkëqytetarit të tyre.

Nga ana e saj vajza Adriana i ngjan nënës për nga përkushtimi familjar e fetar. Ashtu si Alfredi, Luçiani dhe Jozefi edhe Adriana kanë ndihmuar dhe ndihmojnë financiarisht për përgatitjen dhe botimin e korpusit të veprave të babait të tyre të talentuar.

Jeta dhe vepra e Lazër Radit do të studiohet e vlerësohet si meritonpasi të realizohen Vetingu dhe Reforma në Drejtësi, kur shoqëria jonë të ketë shporrur nga pushteti pushtetarët pseudodemokratë e pseudosocialistë. Në jetën e veprën e tij të mbledhur në këto 17 vëllime shqiptarët do të gjejnë burrin e qëndresës, shkrimtarin dhe intelektualin e përkushtuar ndaj çështjes kombëtare dhe shoqërore, që ia kushtoi gjithë energjitë dhe njohuritë e veta luftës për emancipimin e popullit shqiptar pa u stepur nga pengesat dhe vuajtjet çnjerëzore të panumërta…

LITERARY VALUES AND MAIN THEMES IN FRANK GJETO SHKRELI’S WORK

July 11, 2018 by dgreca

Thanas-Gjika

by Thanas L. Gjika/

In the years when Albania did not have diplomatic relations with the US, “Radio Zëri i Amerikës”, played the role of the US Embassy in helping to keep the Albanian people informed about the main events. The credit for carrying out this mission goes to a number of Albanians such as Jozef Paskali, Talat Karagjozi, Xhevat Kallajxhi, Ilia (Louis) Priest, Lulu Vrioni (niece of Mit’hat Frashëri), Ruzhdi Daca, Gasper Kiçi, Bardhyl Pogoni, Dr. Elez Biberaj, Idriz Lamaj and Frank Gjeto Shkreli.

The work of journalist Frank Shkreli as shown in various newspapers of diaspora, Albania and Kosovo, along with his new book “Democracy does not wait” (Morava Publications, Tirana 2016, 476 pp.) is a veritable mine of political, scientific and cultural values. This author’s main stylistic feature is his forthright interpretations of Albanian politics, American-Albanian relations and Balkan issues, which directly or indirectly concern the Albanian world, Russia’s and Turkey’s foreign policy toward Western Balkans and the domestic policies of neighboring states that continue to violate the rights of their respective Albanian populations.

Hope shall overcome despair

As a political scientist, Frank Shkreli is a critical thinker when it comes to the causes that hinder Albania’s progress towards joining the European Union. Yet he does not lack the optimistic orientation for the future. Reflecting on the favorable US and EU geopolitics toward Albania, he has formulated the positive idea that “hope will overcome despair” (Democracy Does Not Wait, page 30). Shkreli’s objective optimism is backed by the events of the last 27 years, including the collapse of the communist dictatorship in Europe and Albania, the liberation of Kosovo and the increased efforts of Albanians living in Macedonia, Montenegro and Serbia to gain more political and civic rights.

The Freedom of the Press violations and other abuses

Shkreli denounces the violations of the Press Freedom in the Republic of Turkey and in the Republic of Albania. After explaining how the international organizations criticized the Turkish government for the difficult situation concerning its country journalists in the article “The press under pressure in Turkey and Albania” (pp. 16-21), Shkreli presents the case of Mr. Gjiknuri’s verbal assault directed at Tirana-based independent newspaper “Telegraf”. The author concludes that Mr. Gjiknuri’s attitude warrants concern of other human rights violations, on account of a fragile Albanian democracy…

The Catholic Church and Her Pastors

As a member of the Albanian Catholic community, Frank Shkreli is fully aware of the devastation brought upon the faith from the communist regime. He feels the spiritual duty to recall from time to time the lasting consequences of the havoc that communism caused to the church and religion. On that note, he notices that in the post-dictatorship Albania there is no appreciation for Father Gjergj Fishta. -”…due to the country’s Ministry of Culture’s lack of patriotism” ….

Nostalgia for the dictator Hoxha – A Serious Obstacle for Albania

A disturbing issue in Shkreli’s analysis is the nostalgia for Enver Hoxha during the transition years. In his view, this phenomenon is similar to Russia’s nostalgia for Joseph Stalin. The starting point is the celebration of Martyrs’ Day on May 5, 2014, where photos of the dictator where circulating among the school children who were visiting the National Cemetery in Tirana. Shkreli describes this act as “despicable and unforgivable” particularly in the context of Albania’s membership in NATO and aspirations to join the European Union. The honoring of the dictator by the key members of the party, the government and the Albanian Parliament, who were present at the ceremony, indicates that “They … live entirely outside the Albanian and international reality … that they are unable to present to the Albanian people new ideas for solving the many problems they face, by telling the world that they are always proud of being part of a regime with a lost history “(pp. 459-460).

In this context, Shkreli strongly criticizes the Minister of Culture, Ms. Mirela Kumbaro, who has suggested that the statues of Lenin and Stalin should no longer be held in the backyard of the Art Gallery but rather placed in the halls of the Ministry of Culture. Shkreli condemns not only this minister but also the political forces of the position and the opposition, the intellectuals and the people, who stay silent when hearing such suggestions. Instead of the failed ideologists of communism, it should be the statues of Father Gjergj Fishta and the deserving Albanian patriots that must be placed in the office spaces of the Ministry of Culture.

The Secret FILES!

In December 2014 and April 2015 several German institutions and foundations helped to open an exhibition on Europe’s history during the twentieth century. The main purpose was to draw lessons from the life of the peoples of this continent under their dictatorship regimes and how are they now living in democracy. The lessons learned from the German people in this respect were not followed by the Albanian people. After the system changed, no measures were taken to prevent former communists and former state security members from taking part in the ruling coalition. Understandably the former communist and the secret security members who continue to rule the country’s politics are not interested in opening up any debate on the crimes of the communist dictatorship. Precisely the failure to punish the crimes of the dictatorship has stagnated the Albanian politics. The author of the article, aware of the 25 year long rhetoric on this subject, along with the commissions and the draft laws, points out that this process “is unlikely to be completed, it will be hovering continually, neither successful nor unsuccessful “(p. 148).

The Western Balkans, the US Russia and Turkey

Albania and the Western Balkans are at the center of attention of countries like the United States, Russia and Turkey. In contrast with the United States’ efforts to make the people aware of their independent path towards democracy, Russia and Turkey, each have tried to stop the process of democratization of these countries and disrupt their membership into international organizations such as NATO and the EU. Russia and Turkey strive to extend their influence to these countries as part of the re-creation of old empires in new forms, specifically as powerful economic empire ruled by autocratic regimes.

The US needs to be supported in its mission “to help these states to take their own independent decision with respect to their Euro-Atlantic future … as well as the efforts to root out corruption that is wearing down the societies” (p. 135).

The Turkish government has long been working to revitalize a l spirit among the Albanian people in Albania, Kosovo and Macedonia, a phenomenon that Shkreli criticizes without hesitation. In April 2015 countries around the world were commemorating the 100th anniversary of the Turkish genocide against the Armenian population. The Turkish diplomats in Macedonia encouraged many Muslim Albanians, as well as members of the Turkish and Bosnian minorities to take part in a protest in front of Murat Pasha’s mosque to counter the historical truth, namely the killing of one million Armenians who were seeking union with the motherland. Shkreli is revolted by this fact and condemns the demonstration. He goes on to denounce regressive policies such as the revision of the history of the Albanian people as claimed by the Turkish, Greek, and Serbian governors, who aim to alter and eventually eradicate the Albanian identity in the lands where Albanians have always been autochthonous. The author of the article insists that the main culprit is the Albanian government that does not protest openly but submits to such absurd anti-national demands. This silence urges Shkreli to voice his criticism by quoting Faik Konica: “The greatest enemy of Albanians have been and still are the Albanians themselves” (p.146).

Democratic ideas do not fade away, they illuminate the people’s path to the future

In his review of Ndiçim Kulla’s “Anthological Encyclopaedia of Albanian Thought, 1807 – 1957 vol. 1-3 ” which includes the writings of 75 Albanian intellectuals of the right-wing outlook, Shkreli asks rhetorically: “Where would Albania and Albanians be today, if the thinkers with Western views had prevailed in the last century?” (409). This optimistic scholar and sociologist suggests that the democratic ideas of prominent intellectuals who were thwarted by Albania’s Communist Party remain a valuable ideology in the present time. To illustrate, the author reminisces to a meeting with Ernest Koliqi in Rome in 1968. While honoring the 500th anniversary of George Castriot Scanderbeg’s death, Koliqi had told Frank that after the passing of the National Hero Albania was invaded by the Ottomans, yet the light of his work and ideas revived the nation and ultimately led it to freedom. Shkreli believes in the power of progressive ideas, …the progressive thinking of 20th-century Albanian intellectuals will help our people find their own path of revival…

The High Price of Bickering

With his solid knowledge of history and character of the Albanian people, Shkreli appreciates the positive attributes as generosity, hospitality, bravery, faith, etc. but does not hesitate to point out the disagreeing disposition that has hindered our progress as a society and as a nation. In the reviews of the book “The Suicide of a Nation” by Kol Bib Mirakaj and Albert Lulushi’s “Operation Valuable Fiend” (in English), Shkreli supports the idea articulated by both authors that Albanian anti-communists forces (independent supporters or members of Balli, Zogu and pro-government in 1941-1944) or subversives within these groups who were sent back into Albania with the help of CIA in 1948-1953 were defeated by the Communist Party on account of internal bickering and lack of a common program.

Diaspora – a Wealth of Scientific, Literary and Cultural Assets

As a scholar on the patriotic spirit of the Albanian diaspora of America, the author writes articles and full feature stories on distinguished figures such as Xhevat Kallajxhiu, whom he calls the Dean of Democratic Albanian journalism, Professor Arshi Pipa writer, scholar, literary critic and lecturer of Italian Literature at the University of Minnesota; Professor Sami Repishti, one of the leaders of Albanian intellectuals of our diaspora in the United States as a prominent human rights activist; Dr. Elez Biberaj, Head of the Euro-Asian Department at VOA and author of several books on Albania and the Albanian people in the transition years; Idriz Lamaj, a “Voice of America” journalist and author of several works including “Vatra dhe Vatranët”, etc.

The courage, clarity of thoughts and critical analysis of the non-democratic actions of the Balkan states as well as the United States are prominent traits of Shkreli’s journalistic writings all the way up to date.

WORCESTER MA- ME DARDHARËT E SHOQËRISË “BLETA” NË PIKNIK

June 20, 2018 by dgreca

OLYMPUS DIGITAL CAMERA 2 Usteri

WORCESTER MA- ME DARDHARËT E SHOQËRISË “BLETA” NË PIKNIK

Nga Thanas L. Gjika/

Banorët e fshatit Dardhë me punën, mikpritjen, me karakterin e tyre të logjikshëm e të gëzueshëm, me këngët e vallet, i kanë dhënë këtij fshati një emër të bujshëm, që ka tërhequr dhe tërheq gjithë shqiptarët. Për shkak të këtyre karakteristikave të banorëve të saj dhe të ndihmave të mërgimtarëve të shpenzuara me mençuri, ky fshat arriti që në vitet 30-të të shekullit XX-të, të bëhej një qendër turistike ku kalonin pushimet shumë korçarë, madje dhe shqiptarë nga krahina të tjera. Në këtë drejtim Dardha la pas çdo fshat tjetër të krahinës, por dhe Voskopojën dhe Vithkuqin, këto dy ish-qytete që kanë pasur e kanë pamje natyrore shumë të bukura, deri diku edhe më të bukura se ato të Dardhës.

Banorët e parë të Dardhës ishin shqiptarë të grumbulluar nga fshatra e qytete të ndryshme për të mos u konvertuar në fenë e pushtuesit. Bashkëjetesa midis tyre ka arritur një mirëkuptim e fqinjësi për t’u lakmuar. Në historinë gati 400-vjeçare të këtij fshati, nuk është shënuar asnjë vrasje midis banorëve dhe as midis banorëve dhe vizitorëve. Mirëkuptimi dhe respekti ka sunduar dhe vijon të sundojë edhe sot midis dardharëve kudo ku jetojnë nëpër Shqipëri dhe në mërgim. Duke qenë një fshat i madh malor me toka të pakta, rrethuar me pyje të shumta, banorët e tij ushtruan që herët krahas bujqësisë e blegtorisë edhe zanatin e druvarit e të sharrxhiut. Së pari ata filluan mërgimin sezonal duke punuar si druvarë e sharrxhinj nëpër zonat rreth e rrotull deri në Greqi, e më vonë morën edhe rrugët e kubeteve të largëta, midis të cilave pëlqyen më shumë Rumaninë dhe Amerikën.

Karakteristikë e mërgimtarëve dardharë ka qenë prirja e tyre për t’u organizuar në shoqëri me programe mirëbërëse për fshatin e tyre. Këtu në SHBA ata e krijuan shoqërinë e parë më 1905. Një vit më vonë ishte dardhari Sotir peci që filloi botimin e gazetës “Kombi” së parës gazetë shqipe në SHBA me manaxher dardharin tjetër Gjolekë Konda. Ishin dardharët ata që ndihmonin më shumë se mërgimtarët e tjerë financimin e gazetës, krahas mbledhjes së ndihmave për të ndihmuar rregullimin e rrugëve brenda fshatit, e rrugës Dardhë-Korçë, vorrezat e fshatit, ujësjellsin dhe çezmat, shkollën shqipe, etj.

Më 1984 dardharët e Shqipërisë zhvilluan një sesion shkencor për historikun e fshatit dhe pastaj i mblodhën e i botuan kumtesat e atij sesioni. Zonja Adriana Koruni (Stefani) dhe z. Vaskë Bruko i kanë pasqyruar disa të dhëna kryesore të këtij historiku në website-in <Dardha.org>, ku përmenden shumë fakte me vlera njohëse, si rritja e fshatit gjatë shek. XIX-të në gati 500 shtëpi, përdorimi i 148 mbiemrave familjarë, përmendja e emrave të dardharëve më të shquar të mërgimit në SHBA, si William Gregory, astronauti që shpalosi flamurin shqiptar në Kozmos, Kosta Isak, Josif e Vasil Pani, Kosta Raci, Thoma Nasi (kompozitor dhe dirigjenti i Bandës VATRA), Thoma Vishnja, Kostë Mangëlli, Ilo Zdruli, Misto Millona, etj.

Aty mësova se dardharët e rinj Petro Vishnja, Thoma Nasi, Koli P. Kaçauni, Gaqi L. Qano, Nikolla K. Isak, Vangjush Çika, u diplomuan nëpër shkolla të larta amerikane dhe e nderuan veten dhe Shqipërinë duke shërbyer në punë të ndryshme. Dardha ka nxjerrë dhe disa piktorë e fotografë, nga familjet Zengo, Sulidhi, etj.

Shoqëria më jetëgjatë e dardharëve të SHBA-ve ka qenë shoqëria “Mbleta” e cila u krijua nga riorganizimi i shoqërive të mëparshme në vitin 1918 dhe vijoi veprimtarinë e saj për gati 70 vjet deri nga fundi i viteve 80-të të shekullit të kaluar.

Në vitet e para mbas ndërrimit të sistemit, dardharët që jetonin në Tiranë krijuan shoqërinë “Shpresa”, kurse dardharët që erdhën këtu në SHBA krijuan shoqërinë “Bleta” në respekt të shoqërisë “Mbleta”, me kryetar z. Sotir Pani. Rifilluan përsëri takimet për të nderuar shkrimtarë, gazetarë, etj, mbrëmjet dhe ja tani dhe pikniket e dardharëve. I paharruar do të mbetet ing. Jani Melka (1940-2004) si një nga veprimtarët më aktivë të këtyre rifillimeve.

Disa vjet më parë, gjatë drejtimit të kësaj shoqërie prej Prof. Dhimitër Skende u ndërmor mbledhja e ndihmave financiare për rindërtimin e kambanores së Kishës së Shën Gjergjit, këmbanore e cila u prish prej regjimit komunist kur u krijua kampi i pushimit të punëtorëve në Dardhë. Kryetari Skënde, i ndihmuar dhe prej shokut të afërm Frank Zdrulit, siguroi bashkëpunimin për këtë nismë dhe të besimtarëve të kishës “Fjetja e Shën Marisë” Worcester MA, sidomos të të ndjerëve Father Spiro Page dhe ing. Philip Giantri; Mitropolitit të Korçës Imzot Johan Pelushi. Nga ky bashkëpunim u arrit grumbullimi i shumës së nevojshme, e cila u dërgua në fshat. Me këto pare u rinovuan disa ambjente të kishës së Shën Gjergjit dhe u rindërtua këmbanorja e re në formën e saj origjinale. Sot kjo kishë është kthyer në një simbol besimi për banorët dhe vizitorët e Dardhës.

* * *

PIKNIKU I 16 QERSHORIT 2018

Më 16 qershor shoqëria “Bleta” sipas lajmërimit që kishte shpërndarë në facebook dhe me telefona, mblodhi tek pika çlodhëse “Purgatory Chasm” në Auburn MA anëtarë dhe miq të shoqërisë për të kaluar disa orë së bashku. Organizatorët e piknikut, Dhimitër Skende, Frank Zdruli dhe Klodi Melka, shkuan që në ora 8:00 AM, lajmëruan zyrtatët e pikës turistike dhe zunë vendin me më shumë tavolina pranë parkingut kryesor. Parkimi i makinës kushtonte $ 5:00 për gjithë ditën.

Njerëzit filluan të mblidhen aty nga ora 9:00. Shumë prej tyre erdhën me gjithë fëmijët të moshave të ndyshme. I papërtuari Klodi Melka mblodhi shkarpa dhe i vendosi mbi qymyrin e gurit, e ndezi zjarrin dhe priti me durim derisa u krijua prushi për pjekjen e mishrave.

Ndonëse ishte ditë kur kishte ndeshje të kampionatit botëror, aty erdhëm nja 50 dardharë nga Massachusets dhe Conecticut, burra e gra, disa me prindërit e disa me fëmijët.

Filluan lodrat me topa, bisedat në grupe, pastaj Jani Kotnani me kitarën e tij krijoi një grup që ia mori këngëve korçare. Kiço Zdruli, si zakonisht u muarr me filmime me aparatin e tij. Ai xhiroi mjaft momente nga bisedat e grupeve, këngëtarët, pjekësit e qofteve, salçiçeve, hamburgerve, tryezat e ngrënies etj. Me materialet që ka grumbulluar Kiçua, në të ardhmen duke bashkëpunuar me z. Sotir Millona mund të krijojnë një film dokumentar për veprimtaritë e dardharëve në Amerikë.

Në filim unë u takova me z. Dhimitër Skënde dhe gjatë bisedës me të mësova disa të dhëna të panjohura për Father Spiro Page (1930-2014), shqip i thoshim Atë Spiro Paze. Ai ishte prifti që shërbeu më gjatë në kishën tonë “Fjetja e Shën Mërisë”. Father Spirua ishte bir i familjes dardhare Paze, dhe ishte prifti i fundit i shugurar prej Peshkop Theofan Nolit në vitin 1962. Ai shërbeu gjithsej 52 vjet si prift orthodoks shqiptaro-amerikan. Nga këto vite ai shërbeu në kishën e Ustërit mëse 30 vjet dhe meriton ta përkujtojmë veçmas në ndonjë nga takimet e shoqërisë “Bleta” dhe t’ia vendosim foton në sallën e poshtme të kishës ashtu si kemi vendosur dhe foton e Atë Thimi Theodosit. Nuk dua të le pa përmendur edhe faktin se kisha orthodokse shqiptare “Fjetja e Shën Mërisë” u projektua prej dy arkitektëve dardharë, vëllezërit Isak.

Më tej u hap biseda për shoqërinë “Vatra”. Dhimitri është nënkryetar i degës së kësaj shoqërie për qytetin Ustër (Worcester MA), kurse unë kryej detyrën e sekretarit. Dhimitri thirri të vëllanë e tij, z. Koço dhe i propozoi të bëhej anëtar i “Vatrës”, sugjerim të cilin ky e pranoi dhe premtoi se do ta dorëzonte çekun brenda muajit qershor. Pastaj iu drejtua z. Vaskë Bruko, por ky tha se nuk dëshironte të bëhej anëtar i “Vatrës”, mbasi kjo shoqëri nuk është thjesht një shoqëri patriotike e kulturore, por shpesh merret dhe me politikë. Mesa duket qëndrimi i djathtë i “Vatrës” nuk i pëlqen këtij dardhari…

E lamë Vaskën dhe iu afruam zjarrit ku futëm disa nga ushqimet tona për t’i ngrohur sepse i kishim marrë të gatshme nga shtëpia.

Njoha aty disa dardharë që nuk i kisha njohur më parë si djaloshin Kristi Pina (Raci) student për Computer Science, mekanikun Mondi Ballo nga Zheji, i cili është dhëndër në Dardhë. Ky më njohu me djalin e tij simpatik Tomin, për të cilin tha se e kishte marrë me revan procesin e amerikanizimit dhe lexonte shumë pak shqip…

Më interesoi shumë njohja me z. Sotir Karamelo nga Sinica, martuar dhe ky me një vajzë Dardhe. Sotiri më prezantoi me djalin e tij Janin, gjimnazist. Më intrigoi mbiemri Karamelo dhe e pyeta Sotirin a e kishte fis Thoma Karamelon. Me disa fjali ai më tregoi se ky kushëri i tij kishte qenë një nga ata gjemnazistët e Liceut të Korçës që bashkë me Raqi Qirinxhiun dolën partizanë. Disa vjet mbas luftës, Thomain e dërguan në Bashkimin Sovjetik për t’u specializuar si punonjës i Sigurimit. Mirëpo, ky pasi u kthye në atdhe, kur pa shkelje dhe krime që kryheshin prej punonjësve të Sigurimit u pendua që i kishte hyrë asaj rruge dhe u shpreh kundër politikës së partisë shtet. U dënua dhe pasi kreu shumë vjet burg dhe internim u lirua më 1990…

Kur i shpreha dëshirën për të mësuar më shumë për këtë komunist të ndershëm, që guxoi ta shprehte pendesën e vet hapur, Soriti më tha se ishte shkruar një libër për jetën e Thomait dhe do të ma japë ta lexoj. U ndamë pasi i mora shënim numërin e telefonit dhe e falenderova për gadishmërinë për të më dhënë librin.

Më tej në një tavolinë ku disa gra po provonin lakrorët e njëra tjetrës, takova zonjën Elsa Gjino (Peci), ish-bashkëshorte e gjeneralit Vaskë Gjino, një nga kuadrot më të përgatitur të ushtrisë sonë, por që Enver Hoxha e dënoi padrejtësisht me grupin e Beqir Ballukut. Elsa ka dy djem të martuar e me fëmijë, por ata janë dhënë pas punëve dhe familjeve të tyre dhe nuk afrohen nëpër veprimtari të shoqërisë dardhare edhe pse anëtarët e kësaj shoqërie, si dhe gjithë ne të tjerët, kemi nevojë për të mësuar nga jeta e tyre në internim, ku humbën vitet më të mira të rinisë së tyre pa asnjë shkak. Bisedat me ta do të ndihmojnë për çlirimin e shumë njerëzve që vuajnë ende nga nostalgjia ndaj sistemit komunist…

Aty nga ora 2:00 PM e mori fjalën Frank Zdruli, i cili doli përballë tavolinave dhe dha disa mendime për të ardhmen e shoqërisë. Midis tjerash ai tha:

“Këtë piknik e organizuam me rastin e 100-vjetorit të shoqërisë “Bleta”.

Shoqëria civile amerikane dhe ne si pjesë përbërëse e saj kemi kaluar shumë etapa emancipimi dhe zhvillimi. Në të njëjtën kohë shoqëria Shqiptare në atdhe, si pasojë e një shpërfytyrimi dhe degjenerimi gjatë viteve të diktaturës çnjerëzore, sot gjendet në nje amulli të plotë korruptimi dhe degradimi. Gjithashtu nëqoftëse 100 vjet më parë shqiptarët kishin nevojë për një rindërtim të institucioneve shtetërore dhe të një shteti kombetar, sot rruajtja e identitetit shpirtëror dhe territorial shqiptar nuk dëmtohet nga armiqtë e jashtëm por nga vetë papergjegjesia e elitës drejtuese brenda vendit dhe vendimeve të papërgjeshme që po e shtysin vendin në një greminë në mes të Europës spekulative. Sot ne Amerikanët me origjinë shqiptare, pas tre a kater breza emigrimi, shikojmë vetëm një mundësi për të risjellë në vend integritetin kombëtar shqiptar. Kjo mundësi qëndron në organizimin dhe veprimin tonë si Amerikano Shqiptarë për të ushtruar një trysni të plotë kundrër këtij degradimi, që po vijon të dëmtojë thellë dhe të pengojë integrimin e shoqërisë shqiptare në një shoqëri te civilizuar perëndimore. Ne sot punën dhe kohën tonë të çmuar, nuk mund ta harrxhojmë vetëm ne piknike dhe festivale shqiptare, por do t’i vemë në funksion të rruajtes dhe përtëritjes së traditave dhe trashegimnisë shqiptare duke shpalosur integritetin tonë amerikan në lidhje me çeshtjen shqiptare. Përpjekjet tona si Amerikano Shqiptarë do të jenë për të sjellë drejtësi në gjithë padrejtësitë që vijojnë kundrejt nesh si dhe anashkalimet e legjislaturës dhe rregulloreve ligjore nga administratat e shtetit Shqiptar dhe Amerikan. Gjithashtu do të vlerësojmë arritjet dhe kontributet e komuniteteve tona respektive në ecurinë dhe zhvillimin e mëtejshëm të shoqërisë Amerikane.

Qytetaria Amerikane e jona nuk është një kartë udhëtimi me avion por është dëshmi e integrimit që ne mund dhe duhet t’ua u trasmetojmë dhe shqiptarëve të Shqipërisë në përpjekjet e tyre për drejtësi.

Ky është i vetmi koncept që mund të drejtojë Shqiptarët drejt demokracisë së vërtetë dhe mund të realizohet vetëm kur ne Amerikanët me origjinë Shqiptare do të vlerësojmë si duhet interesin dhe integrimin tonë në këtë shtet të Lirisë si Amerikanë dhe më tej duke e rruajtur këtë interes mund t’ia transmetojmë edhe shoqerisë në Shqipëri për ta nxjerrë në rrugën e integrimit të vërtetë.

Së fundi, tha z. Zdruli, kryesia e shoqërisë “Bleta” mendon që në vjeshtë të organizojë një mbrëmje fondmbledhëse për rindërtimin e tremit rreth kishës së Shën Gjergjit, sepse muret e saj po dëmtohen nga lagështira.”

Më tej vijuan lodrat, këngët, të ngrënat e të pirat me shëndete dhe bisedat. Shumica u shpreh se do të ishte mirë që shoqëria “Bleta” ta caktonte çdo vit një ditë të djele për organizimin e piknikut, sepse bashkimi i njerëzve në të tilla ambjente i afron më shumë dardharët e këtushëm dhe miqtë e tyre, sesa mbrëmjet nëpër restorante…

ELITA SHKODRANE NË INSTITUTET E ALBANOLOGJISË

June 3, 2018 by dgreca

(Kujtime dhe meditime me rastin e vdekjes së akademikut Kolec Topalli)/Nga Thanas L. Gjika/

Qyteti dhe krahina e Shkodrës, gjatë historisë i kanë dhënë botës shqiptare shumë luftëtarë trima edhe burra të mençur. Mjafton të kujtojmë qëndresën e shkodranëve ndaj hordhive osmane për mbrojtjen e qytetit gjatë rrethimeve të viteve 1478-1479, humanistët shqiptarë në Itali gjatë shekujve XVI-XVII, punën intelektuale e shpirtërore të klerit katolik për qëndresën ndaj shtypjes dhe presionit asimilues osman, taborin e rilindësve tanë me Zef Jubanin, Pashko Vasën, At’ Gjergj Fishtën, Dom Ndre Mjedën, Luigj Gurakuqin, etj, rezistencën e qytetarëve shkodranë ndaj ushtrisë malazeze gjatë rrethimit të viteve 1912-1913, pasrilindasit Ernest Koliqi, Migjeni, etj.

Politika totalitare e shtetit të Diktaturës së Proletariatit shkaktoi arrestimin, burgosjen dhe internimin e dhjetra klerikëve, intelektualëve të shquar shkodranë dhe arratisjen e detyryruar të disa shkodranëve të rinj. Arshi Pipa, Martin Camaj, Sami Repishti, etj, pas shkollimit të mëtejshëm jashtë shtetit, shkruan vepra letrare e shkencore që bëjnë pjesë në veprat më të mira të letërsisë desidente shqiptare dhe të shkencave albanologjike. Popullsia katolike e këtij qyteti dhe e kësaj krahine ndonëse u përndoq më egërsisht se pjesa tjetër e popullit tonë, i dha Shqipërisë një elitë intelektuale që u shqua në shumë fusha të artit, letërsisë, shkencës dhe kulturës sonë. Këta intelektualë punonin nën zgjedhën e rëndë komuniste me përkushtim të madh. Ata e sfidonin këtë zgjedhë duke punuar për Shqipërinë dhe jo për partinë. Kjo sfidë i ndihmonte ata të përjetonin lirinë shpirtërore, që na mungonte ne të tjerëve, të cilët ngazëlleheshim nga “sukseset e partisë” dhe i serviloseshim asaj për përfitime.

* * *

Ndarja nga jeta e Profesor Kolec Topallit, anëtar i Akademisë së Shkencave të RSH, më nxiti disa kujtime dhe meditime për të dhe kolegë të tij e të mij, punonjës shkencorë të shquar të instituteve të Tiranës që më vonë formuan Akademinë e Shkencave.

Në vitet 1962-1966, isha student në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë të UT. Fakulteti përdorte dy katet e para të asaj godine dhe sallën e madhe në mes të katit të tretë, kurse në dy anët e katit të tretë ishin zyrat e Institutit të Historisë dhe të Gjuhësisë dhe të Institutit të Folklorit. Gjatë pushimeve midis orëve mësimore në oborrin e fakultetit rastiste të shikonim duke ecur ngadalë për të vajtur tek kafja aty pranë Prof. Eqrem Çabejn, të shoqëruar prej treshes shkodrane: Pashko Geci, Anton Krajni dhe Filip Fishta, intelektualë të shkolluar në Austri, Gjermani, ose Itali. Ashtu si Profesor Çabej edhe ata shquheshin për njohjen e thellë të disa gjuhëve të huaja, por në Institutin e Historis dhe të Gjuhësisë ata punonin si forca teknike për vjeljen e fjalëve të gjuhës shqipe në gazeta dhe libra të ndryshëm.

Më 1970, unë u transferova nga Radio Tirana në Institutin e Historis dhe të Gjuhësisë. Gjatë punës në këtë institut njoha dhe simpatizova disa shkodranë, midis të cilëve historianët e shqaur Injac Zamputi e Zija Shkodra, përkthyesin Kol Luka; leksikologët Ferdinand Leka e Palok Daka, etnologun Rrok Zojzi dhe bashkëpunëtorin e jashtëm Kolec Topalli. Të gjithë këta punonjës shkencorë dalloheshin midis nesh për një qendrim jo entusiazt, madje indiferent, ndaj politikës së partisë. Ata punonin me këmbëngulje si individë. Për çudinë time nuk shoqëroheshin me njëri tjetrin edhe pse kishin shumë tipare karakteri të përbashkëta dhe ishin bij të të njëjtit qytet, të kryeqytetit të lashtë, Shkodrës Loce, për të cilën kishin pse të mburreshin, por nuk i ranë gjoksit kurrë, si bënim e si bëjmë ne korçarët…

Injac Zamputi (1910-1998) Ishte një nga bijtë e elitës katolike shkodrane. Ai kishte kryer studimet e larta para L2B për politikë në Itali. Kishte shkruar disa vepra letrare dhe njihte mirë latinishten, italishten mejsetare, italishten moderne dhe frëngjishten. Për formimin që kishte e kishin marrë në institut, sepse ai mund të përkthente dhe interpretonte dokumente të ndryshme për kohën e Antikitetit dhe të Mesjetës. Punoi me përkushtim si paleograf dhe përkthyes dokumentesh dhe si studiues i disa problemeve të historisë sonë mesjetare. Historianët e rinj më thoshin se prej tij kishin mësuar shumë. Ai kishte drejtuar kursin e gjuhës italiane për disa kuadro, u kishte mësuar mënyrën e nxjerrjes së skedave shkencore gjatë leximit të teksteve të ndryshme dokumentare, jo në një kopje, por në tre dhe të krijonin skedarin e tyre personal ku t’i vendosnin, njërën në ndarjen sipas autorit, tjetrën në ndarjen sipas kohës (datës) së cilës i përkiste ngjarja e dokumentit dhe të tretën në ndarjen sipas problemit që trajtohej. Mirëpo edhe pse kreu shumë punë të lavdërueshme dhe shërbeu si mentor dhe konsulent për disa kuadro, titulli Profesor nuk iu dha kurrë derisa doli në pension. Pas shkërmoqjes së diktaturës, iu kushtua dhe studimeve letrare për të vlerësuar poetin kombëtar At’ Gjergj Fishta, ku i mprehu shpatat me sukses edhe me Ismail Kadarenë.

Zija Shkodra (1925 – 2002). Ishte nga familjet myslimane të Shkodrës, kishte qenë partizan, studimet e larta i nisi në Zagreb dhe i përfundoi në Bukuresht, por nuk shikohej me sy të mirë nga drejtoria dhe organizata e partisë.

PKSh-ja / PPSH-ja, në qytetin e Shkodrës ndoqi një politikë përçararëse midis anëtarëve të komunitetit katolik dhe atyre të komunitetit mysliman. Ajo përkrahte hapur myslimanët që përbënin shtresën mesatare dhe nënvlerësoi e luftoi elitën katolike. Për katolikët jepeshin shumë pak punë zyrtare dhe bursa studimi, kurse për myslimanët jepeshin me shumicë, majdje shumë prej këtyre dërgoheshin jashtë shtetit, si Qemal Mandia, Hamit Beqja, Hamit Boriçi, etj, që u emëruan më vonë në detyra të rëndësishme në Tiranë.

Zija Shkodra nuk bëri pjesë në këtë tabor. Ai, duke qenë trim dhe intelektual, e urrente servilizmin dhe i shprehte mendimet e tij hapur pa drojtje. Vepronte si ia thoshte koka e vet, gjë që kishte shkaktuar disa herë zemërimin e drejtorit dhe të sekretarit të partisë. Ai u martua me një vajzë nga familja patriotike Toptani, por që partia e kishte luftuar dhe e luftonte si familje feudale aristokratike.

Në vitin 1966, Enver Hoxha, duke zbatuar mësimet e Revolucionit Kulturor Kinez, gjoja se donte të nxiste mendimin e lirë, tha se kushdo mund të shprehte kritikat e veta hapur e pa frikë me anë të “fletë-rrufeve”. Studiuesit Zija Shkodra, Dhimitër Pilika, Ligor Mile e disa të tjerë, duke mos e kuptuar djallëzinë e diktatorit, shkruan dhe varën në institut një “fletë-rrufe”, ku shprehën mendimet e tyre kritike ndaj disa sjelljeve e mendimeve jo të denja të drejtorit dhe të disa kuadrove. Mirëpo organizata bazë e partisë, në vend që të fillonte të analizonte këto kritika, propozoi që kritikuesit të qarkulloheshin jashtë Tiranës sepse nuk e njihnin jetën e popullit, se nuk vlerësonin arritjet e shkencës së re shqiptare dhe se kishin ndikime nga bota borgjeze. Kështu Dhimitër Pilika u dërgua në një fshat të Lushnjës për shumë e shumë vjet, kurse Ligor Milja në Korçë dhe Zijai në Lezhë ku punuan shtatë vjet si mesues. Për shkak të formimit dhe kontributit të tyre si historianë, këta të dytët i rikthyen në institut, kurse Dhimitër Pilikën e lanë për ta shkatërruar në humbëtirën e Myzeqsë.

Studimet e Zija Shkodrës për esnafët shqiptarë dhe zhvillimin ekonomik të qyteteve shqiptare gjatë shek. XVIII-XIX-të ishin me vlera të spikatura për mbarë shkencat balkanologjike, por as këtij studiuesi nuk iu dha ndonjë titull shkencor derisa doli në pension.

Pas formimit të Partisë Demokratike, pensionisti Zija Shkodra u bë një ndër anëtarët e parë të saj dhe nxitësit kryesorë të hartimit të Promemorjes së 100 intelektualëve në mbështetje të PD-së. Mirëpo në vitin 1994, kur pa se kjo parti nuk po u jepte përkrahjen e duhur intelektualëve dhe nuk po punonte me përkushtim për t’ua kthyer pronat pronarëve të vërtetë, u largua prej saj, duke i thënë në mbledhje z. Kalakula, kryetarit të PD-së për Tiranën: “Unë nuk e ndjej veten se jam brenda partisë sime demokratike, prandaj po largohem që sot.” Me fjalët “nuk e ndjej veten se jam brenda partisë sime demokratike”, ai donte të thoshte se PD-ja nuk ishte partia demokratike e vërtetë, që ai dëshironte…

Kolë Luka (1916-1993), ishte një burrë trupmadh i shëndetshëm, bir i borgjezisë së pasur shkodrane. Kishte kryer studimet në Zvicrën frankofone. E kishin marrë në institut si përkthyes për të përgatitur materialet e ndryshme shkencore për revistën “Studi Albanica”. Punonte gjithnjë me makinë shkrimi duke mbajtur cigare në gojë. Në fytyrën e tij shihej një farë mërzie. Punonte në një zyrë më vete dhe nuk përzihej me njeri, punonte gjithë ditën pa pushim dhe nuk delte as për kafe. Të gjithë ne punonjësit shkencorë i ishim borxhlli Kolës sepse ai na kishte përkthyer artikuj të ndryshëm në frëngjisht, pra na kishte ndihmuar të bëheshim të njohur midis albanologëve të botës. Edhe bashkëpunëtorë të jashtëm si Kolec Topalli e kishin këtë ndjenjë respekti për të. Përveç punës si përkthyes ai hartoi dhe studime shkencore mbi ciklin e kreshnikëve, etj.

Tani vonë mësova se Kolë Luka kishte vëlla Gjovalin Lukën, një bashkëpunëtor shpirtkeq të Sigurimit. Kështu që jetën e mënjanuar prej asketi të Kolës, unë e shpjegoj me turpin që ai ndjente prej vëllait të vet. Kjo sjellje e tij tregonte se ai përjetonte një vuajtje shpirtërore për rrugën e gabuar që kishte marrë i vëllai. Një reagim të tillë ndaj së keqes brenda familjes, e shpjegoj me faktin se ai ishte një burrë i ndershëm dhe i moralshëm. Ndershmëri shembullore dhe urtësi të përulur manifestonte edhe vajza e tij, Liza, të cilën e njoha gjatë viteve që punoi si forcë ndihmëse në Institutin e Historisë…

Ferdinand Leka (1930- ) Pasi kreu shkollën e mesme, gjimnazin e Shkodrës, punoi disa vjet në shtëpinë e kulturës në Kukës, pastaj ndoqi studimet e larta në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë të UT për gjuhë letërsi ruse. Duke qenë se zotëronte mirë përveç rusishtes dhe italishten e frëngjishten, u muarr në institut për të punuar në sektorin e terminologjisë. Gjatë viteve të punës në këtë institut, jashtë orarit, mësoi si autodidakt anglishten. Krahas punës për hartimin e shumë fjalorëve terminologjikë të fushave të ndryshme, ai, në bashkëpunim me elitarin tjetër shkodran, Zef Simonin, hartoi veprën madhore “Fjalor Italisht – Shqip” me 50.000 fjalë. Vetëm në vitin 1986 këtij studiuesi mezi iu dha titulli Docent (Bashkëpunëtor i Vjetër Shkencor).

Ferdinandi drejtonte kursin e gjuhës frënge. Kur dëgjoi se unë kisha mësuar frëngjisht dhe rusisht në shkollën e mesme dhe se doja të filloja italishten e pastaj dhe greqishten, sa për t’i shfrytëzuar për interesat e punës, më tha: “Mos u shpërnda e mos mëso disa gjuhë për gjysëm, po thellohu e mëso mirë njërën prej tyre, sepse po të dish mirë njërën mund të përfitosh shumë më tepër sesa po të dish disa gjuhë për gjysëm.” Kjo porosi e tij më ka mbetur peng, sepse e lashë pa e realizuar.

Si leksikolog i mirëformuar, Prof. A. Kostallari e aktivizoi si bashkautor në grupin e punës për hartimin e 4.000 fjalëve në veprën “Fjalor i Gjuhës së Sotme Shqipe” me 41.000 fjalë, vepër që u botua më 1980.

Të shumtë janë dhe referatet dhe artikujt studimorë me karakter teorik dhe analitik të këtij studiuesi. Mirëpo, në vitin 1991 drejtoria e nxori në pension, kur Ferdinandi ishte në kulmin e energjive dhe në maksimumin e mundësive për të hartuar studime e fjalorë të rinj. Në vitet e pas 1992-shit ai hartoi veprën e re “Fjalor Shqip – Italisht” me 40.000 fjalë, që pati disa ribotime. Redaktoi e përgatiti për botim veprë “Fjalor Arbërisht – Shqip” të lënë dorëshkrim prej studiuesit shkodran Kol Kamsi. Vend të veçantë zenë dhe përkthimet e tij të një vargu veprash letrare prej autorësh të rëndësishëm si A. Manzoni, F. Petrarka, S. Cvajg, Erazmi i Roterdamit, etj. Ferdinandi ishte dhe trim, mbante gjithnjë qëndrim burrnor ndaj shokëve të punës.

Palok Daka (1925-1988). Studiues që u shqua per ecurinë si autodidakt. Studimet e larta i kreu me korrespondencë gjatë kohës që punonte në Institutin e Shkencave. Nga punonjës teknik që vilte fjalë të gjuhës shqipe prej shtypit dhe prej gojës së popullit duke shkuar fshat më fshat, Paloka arriti me punën e tij këmëngulëse të bëhej një punonjës shkencor shembullor. Nga koleg pune i treshes së vjetër shkodrane P. Geci, A. Krajni e F. Fishta, Paloka u bë koleg pune i punonjësve shkencorë si Jani Thomai, Miço Samara, etj. Ai zotëronte dhe shfrytëzonte për interesa të punës shkencore italishten, gjermanishten dhe frëngjishten, të cilat i kishte mësuar në rrugë autodidakte. Ndryshe nga ne të tjerët që shkruanim me dorë, Paloka shkruante drejtpërdrejt në makinë shkrimi.

Krahas punës shkencore si leksikolog për grumbullimin e fjalëve të shqipes dhe hartimin e “Fjalorit të Sotëm të Gjuhës Shqipe”, ku Paloka punoi si bashkautor, kreu dhe shumë punë të tjera shkencore jashtë planit të punës. Po përmend grumbullimin dhe hartimin e bibliografisë së studimeve për gjuhën shqipe, fjalorin me emra shqiptarë për t’i vënë fre përdorimit të emrave me origjinë të huaj arabo-turke, greke dhe italiane; grumbullimin dhe hartimin e një fjalori të pseudonimeve të përdorur në gazetarinë dhe letërsinë shqiptare në vitet 1848-1944, krijimin e kartotekës me emra vendesh (toponime) të Shqipërisë, etj. Paloka, gjatë punës si grumbullues i fjalës shqipe, e mblodhi atë duke shkuar pothuaj në gjithë fshatrat e Shqipërisë.

E paharrueshme do të mbetet thënia e Palok Dakës “Unë punoj për Shqipërinë dhe jo për partinë dhe as për socializmin”, të cilën ma tha në intimitet gjatë një pushimi kur po pinim kafen e ditës. Kjo shprehje e Palokës tregonte se ai e kishte të qartë që atëhere, se partia dhe socializmi, ishin të përkohshëm, kurse Shqipëria ishte e përjetshme. Në atë kohë, ne të tjerëve propaganda e partisë na i kishte mbushur mendjen se të tria ishin të përjetshme.

Këtij shkodrani që punonte sa për tre a katër kolegë, që u bë autoriteti më i rëndësishëm në plan botëror i bibliografisë për shkencat gjuhësore, nuk iu dha asnjë titull ose gradë shkencore, madje dhe kur u sëmur, nuk u dërgua për kurrim jashtë shtetit edhe pse vdekja e tij e parakohëshme do të dëmtonte, ashtu si e dëmtoi, punën shkencore të institutit, sepse shumë vepra të tij mbetën të papërfunduara dhe të pabotuara. Emri i tij nuk figuron në asnjërin nga botimet e FESH-it (“Fjalor Enciklopedik Shqiptar”) të viteve 1985 dhe 2008.

Rrok Zojzi (1910 – 1995) U lind në Shkodër, ku kreu dhe shkollën e mesme. Njihte mirë gjermanishten dhe italishten. Para L2B filloi punën si mësues fshati. Ndjekës i traditave shkencore etnologjike të albanologut austriak, baronit Franc Nopça dhe të At’ Shtjefën Gjeçovit. Grumbullues dhe studiues i shquar i dukurive etnografike të popullit tonë. Gjatë viteve 1942-1944 shërbeu si mësues në pjesën e Kosovës që iu bashkua Shqipërisë. Në vitin 1947 me krijimin e Institutit të shkencave, u emërua aty si punonjës shkencor. Nuk ka fshat të Shqipërisë ku nuk ka shkelur këmba e këtij studiuesi. Zojzi u shqua si ideator dhe nismëtar në fushën e etnografisë për krijimin e Muzeut Kombëtar Etnografik, realizues i disa ekspozitave etnografike brenda dhe jashtë shtetit, bashkërealizues i Muzeut Kombëtar të Armëve dhe i shumë muzeumeve etnografike nëpër rrethe. Ishte njohësi më i mirë i kostumeve popullore të Shqipërisë, sidomos i atyre të Shqipërisë Veriore. Rroku botoi shumë materiale dhe studime të mirëfilltë për traditat tona të lundrimit, për fiset e Shqipërisë Veriore, themeloi dhe kreu detyrën e kryeredaktorit të parë të përmbledhjes “Etnografia Shqiptare”, etj. Doli në pension me titullin Docent (Bashkëpunëtor i Vjetër Shkencor), ndonëse titullin Profesor e kishte merituar prej shumë vitesh.

Midis veprimeve të mira që kreu Qeveria Demokratike gjatë legjislaturës së parë (1992-1996) ishte dhe dhënia e titullit Profesor, studiusve shkodranë Injac Zamputi, Zija Shkodra, Rok Zojzi, Ferdinand Leka dhe dy studiuesve korçarë Dhimitër Pilika dhe Ligor Mile, edhe pse ishin nxjerrë në pension disa vjet më parë.

* * *

Kolec Topalli (1938-2018) Ishte i treti vëlla i intelektualit të njohur shkodran, Nush Topalli. Familja e tij përjetoi disa vjet internim pas ardhjes së PKSH në pushtet. Shkollën e lartë për Gjuhë Shqipe Letërsi e kreu me korrespondencë. Punoi shumë vjet si mësues i gjuhës shqipe në shkolla 8-vjeçare në rrethet Kukës, Gramsh, Krujë. Gjatë gjithë kohës iu kushtua studimeve për gjuhën shqipe, sidomos studimeve në fushën e historisë së saj. Nuk pati rast të dëgjonte asnjë leksion drejtpërdrejt nga goja e Profesor Çabejt dhe as pati rast të punonte me të si koleg në zyrat e institutit tonë, por me përkushtimin dhe aftësitë e tij u bë nxënësi më i denjë i këtij profesori të madhërishëm.

Njohja me djaloshin Kolec Topalli

Në vitin 1973 gjatë pushimeve verore, në plazhin e Durrësit, shoku im Stavër Sharrxhiu, më prezantoi me një djalosh që punonte si mësues në fshatrat e Gramshit. Me të e kishte njohur Aleko Ballauri një shok korçar i Stavrit, që punonte dhe ai mësues në fshatrat e Gramshit.

Ishim me rroba banje në korridorin e katit të dytë te Hotel Kruja.

-“Ky është Kolec Topalli, më tha shoku im, duket më i ri se ne, edhe pse është disa vjet më i madh dhe jeton në kushte më të vështira se ne.”

Koleci kishte një pamje që të bënte për vete. Fytyrë ovale të lëmuar, kokën e kishte pa flokë, sytë e mëdhenj plot dritë, trupin e rregullt, elegant, por jo të dobët. Nuk i dukeshin muskujt askund. Dukej që ishte bir i një familjeje të pasur, të ushqyer mirë në disa breza. Nuk kisha parë djalë më të pashëm se ky shkodran. Më hyri në zemër, por ai nuk dha ndonjë shënjë se donte të afrohej me ne dhe kështu, pasi këmbyem disa fjali, u ndamë.

Koleci kishte një fyryrë që nuk harrohej. Pas disa vjetësh e takova në një sesion shkencor në Fushë Krujë. Iu afrova dhe biseduam disa minuta bashkë. Më tha se punonte mësues i gjuhës shqipe në fshatin Nikël, në mos gaboj. Ishte rregulluar me strehim në një shtëpi private në Tiranë dhe vente e vinte në fshat brenda ditës. Pasditeve dhe të djelave shkonte në Bibliotekën Kombëtare për të marrë libra e revista që i duheshin dhe vijonte studimet e veta në shtëpi, jo në sallën e Bibliotekës Kombëtare dhe as në bibliotekën e institutit tonë.

Në atë sesion u njoha me shefin e seksionit të arsimit të Rrethit të Krujës, ishte vëlla i Faik Lamaj-t. Faiku jetonte në një pallat me mua dhe punonte si historian në Institutin e Historisë. Pas sesionit iu afrova z. Lamaj dhe pasi i tregova lidhjet e mia me Faikun, iu luta që të shikonte ndonjë mundësi që Kolecit, si bashkëpunëtor i jashtëm i institutit tonë, t’ia mblidhte orët e mësimit në pesë ditë, në mënyrë që t’ia linin të shtunën pushim, për të punuar si studiues. Këtë sugjerim-kërkesë ia bëra jo thjesht në emrin tim, por dhe si mendim të drejtorisë, edhe pse unë nuk kisha asnjë pushtet në institut. Zoti Lamaj nuk e vuri ujin në zjarr fare. Ndoshta kishte frikë të shtronte një kërkesë të tillë tek eprorët e tij.

Të nesërmen, në institut, në kohën që bënim një pushim për të pirë kafe, ftova Ferdinand Lekën. I fola për Kolecin, për përkushtimin e tij ndaj studimeve gjuhësore dhe e pyeta: “Pse nuk e kërkon instituti këtë njeri të formuar e të pasionuar, po merr punonjës të rinj që sapo kanë mbaruar fakultetin?”

“Për Kolecin mos u intereso se nuk e merr instituti”, m’u përgjigj Ferdinandi, pa më dhënë asnjë sqarim.

Të nesërmen i bëra të njëjtën pyetje dhe shefit të sektorit tim, të cilit i shkonte fjala tek drejtori. Mirëpo ky ma preu shkurt:

“Kolec Topallit i është dhënë e drejta të punojë si mësues dhe të shkruajë e botojë artikuj shkencore në revistën tonë “Studime Filologjike”, por po të vijë koha e tij, ti dhe unë nuk do punojmë më as si studiues në institut e as si mësues fshati.”

Pa e zgjatur, e mbylla me një: “Ashtu? Mua më duket shumë paqësor.”

Pas disa ditësh, Paloka më sqaroi se Koleci ishte nga një familje e dënuar dhe kishte vëlla Hilën, shkodran i arratisur në Gjermaninë Federale…

Njohja me familjen Topalli

Aty nga viti 1986, me shokun tim Romeo Durolli, që bashkëpunonte si fotoreporter në gazetën Bashkimi, organizuam një vajtje në Shkodër. Pasi mbarova takimin tim me disa bashkëpunëtorë të jashtëm të institutit, shkuam me Romeon te Ndërmarrja Artistike për të realizuar një fotoreportazh nga prodhimet e atjeshme. Po na shoqëronte një sekretar partie i ndërmarrjes. Gjatë vizitës nëpër ambjente të ndryshme Romeoja mbante shënime për rezultatet që i komunikonte sekretari i partisë. Ndalëm tek reparti i xunkthit, ku përgatiteshin ndënjëse karrikesh për eksport. Ishte koha e mbarimit të pushimit të drekës. Na kaluan pranë dy vajza shumë të bukura, që na tërhoqën vëmendjen. Ato na hodhën një vështrim mospërfillës kalimthi dhe vijuan ecjen drejt vendit të punës. Ato nuk shikonin poshtë ku shkelnin, por në një farë lartësie, sikur donin të thoshin: “Bukuria jonë nuk është për aparatin tuaj.” Krenaria e tyre na e shtoi kureshtjen dhe më shumë.

Romeoja, duke menduar se e gjeti objektin e duhur, tha: “ Një foto e këtyre dy bukurosheve në proces pune, e nderon ndërmarrjen dhe Shkodrën.” Mirëpo sekretari, sqaroi me zë të ulët: “Janë kunatat Topalli. Ajo e gjata është Meri, vaza e Gjenarin Topallit, kurse ajo tjetra, Jozefina Çoba, është e fejuara e vëllait të saj. Janë blozë nga biografia.”

Bëmë nja dy foto me të tjera punonjëse dhe ikëm për Tiranë duke komentuar rrugës atë vështrimin kryelartë dhe mospërfillës të kunatave Topalli. Në raste të tjera punonjëset dhe punonjësit na shikonin me një farë respekti dhe me një si lutje në sy për t’i fotografuar e botuar në gazetë, kurse këto, as deshën t’ia dinin, madje na panë me një farë përçmimi…

Atë vit, ose një vit më vonë, Meri Topalli u martua në Tiranë me djalin e vogël të etnografit Rrok Zojzi, me Tefën (Shtjefnin, emër që i qe vënë për respekt të At’ Shtjefën Gjeçovit). Kësaj familjeje të re iu dha strehim në pallatin ku banoja unë. U bëmë komshinj, por Meri dhe Tefa nuk afroheshin me asnjë nga komshinjtë.

Në vitin 1990, kur u pa se diktatura e kishte jetën të shkurtër, u morën masa që të organizoheshin mbrojtje të gradës “Doktor i Shkencave” prej disa personave që ishin penguar, kurse disa të tjerëve t’u jepej titulli “Profesor”. Në këtë fushatë Kolec Topalli mbrojti në institutin tonë doktoratën, kurse historianit Kristo Frashëri dhe mjekut Sali Berisha u dha titulli Profesor.

Në vitin 1992-1993 Tef Zojzi dhe Meri me djalin e tyre, Rrokun, emigruan në Itali dhe në apartamentin e tyre erdhën për të banuar prindërit e Merit, zoti Gjenarin dhe zonja Gita (Margarita). Këta u afruan shpejt me Julian, time shoqe e pastaj dhe me mua. Gjenarini, ishte vëllai i madh i Kolecit, por këtë nuk e pashë asnjëherë të vinte për vizitë tek vëllai. Ishte emëruar Sekretar i Përgjithshëm i Presidentit Sali Berisha dhe mesa dukej nuk kishte kohë për vizita.

Gjenarini ishte një nga burrat më të urtë që kam njohur. Kishte qenë disa vjet në burgun e Shkodrës ku i kishin bërë tortura çnjerëzore e pastaj e kishin dërguar në internim disa vjet bashkë me të shoqen, ndoshta para se të shtoheshin me fëmijë. Nevoja e kishte bërë Gjenarinin specialist për gjithëçka. Çfarë i shihte syri, ia bënte dora. Vetë suvatoi pjesët e dëmtuara të mureve, vetë e leu apartamentin, vetë rregullonte çezmat kur prisheshin, skaldabanjën prej llamarine, etj. Gjatë vizitave në atë apartament u njohëm me motrën e Gitës, Luçianën dhe me kompozitorin Gjon Simoni, bashkëshorti i saj dhe me fëmijët e tyre; si dhe me këngëtaren Marie Kraja dhe vajzën e saj Ignis, kushërira të Gitës, etj.

Vizita te zyra e sekretarit të Presidentit të Republikës

Në vitin 1992, një shqiptar i Maqedonisë, emigrant në Zvicër, ku punonte si shofer transporti në qytezën Zermat, pikë turistike malore për skiatorë, erdhi në Tiranë bashkë me studiuesin Salajdin Mehmeti, të cilin e kisha njohur gjatë shoqërimit kur kishte ardhur si studiues për kërkime shkencore. Ata më propozuan që të bëhesha përfaqësues i një firme të vogël transporti pasagjerësh që donte ta krijonte zoti Halit Maliqi, emigranti nga Zvicra. Unë pranova, duke menduar që të ndihmoja rrogën duke e kryer këtë punë jashtë orarit të punës shkencore. Haliti dërgoi tre mikrobuzë 12-vendesh të mirë, por të përdorur. Unë gjeta tre shoferë dhe duhej të gjeja e të blija një truall për të krijuar një parking ku të pushonin makinat dhe ku mund te ndërtohej një zyrë e një servis makinash. Shoferët filluan nga puna sipas një kontrate që nuk e zbatonin si duhej. Gjatë vitit 1993, fillova të bridhja zyrave për të siguruar truallin, por kjo ishte një punë tepër e vështirë. Pagova një mik arqitekt për të realizuar projektin e parkingut dhe të servisit te një tokë pa trashëgimtar te rruga e Elbasanit, karshi Fakultetit Histori Filologji. Mirëpo sekretari i rajonit ku banoja unë dhe ku ndodhej trualli, zoti Dragush Butka, një komunist e bir komunisti që ishte shpallur demokrat brenda natës, po më vërtiste pa mbaruar punë. Atëhere mendova t’i shkoja Kolec Topallit, sekretarit të përgjithshëm të Presidentit të Republikës.

Koleci më priti mirë, por pasi dëgjoi problemin, më tha: “Puna e pronave të tokave është shumë e ngatërruar. Kemi aq shumë kërkesa sa nuk mund të realizojmë as një të qindën. Unë vetë nuk po mund të marr as disa nga pronat që na u konfiskuan më 1945. Vatikani po kërkon një vend për të ndërtuar një katedrale të Shën Palit dhe nuk po ia gjejmë dot. Mendoj se për ty është më mirë të vijosh t’i parkosh makinat nëpër parkinget private që janë krijuar nëpër oborre shtëpish, sepse marrja e tokës prej teje më duket e parealizueshme.”

E kuptova se ishte e pamundur realizimi i kërkesës së z. Halit. Shoferët më mërzisnin sepse donin të pasuroheshin brenda disa muajve dhe vidhnin pa skrupull. Dalngadal hoqa dorë nga kjo punë e dytë dhe aplikova lotarinë amerikane të cilën e fitova më 1995 dhe u shpërngula me gjithë familje një vit më vonë, sepse me të ardhurat që kisha dhe me apartamentin prej një dhomë e një kuzhinë nuk mund të jetonim dot tre breza: nëna gati 90-vjeçe, unë me Julian rreth të 50-tave dhe djali e vajza 12 e 17-vjeçarë.

Takimi i fundit me Kolec Topallin

Gjatë viteve 1992-1996 (para se të largohesha për në SHBA), kur koha e Kolec Topallit kishte ardhur, mua dhe atij kolegut tim që kishte frikë se kjo kohë do të na largonte nga instituti dhe nuk do të na jepej punë as si mësues fshati, nuk na gjeti gjë. Vijuam të punonim në të njëjtin departament të instututit, madje mua më zgjodhën dhe anëtar të Këshillit Shkencor.

Gjatë këtyre viteve u takuam disa herë me Kolecin në Tiranë në mbledhje të ndryshme të institutit dhe një herë në Shkodër gjatë një sesioni shkencor me temë “Shkodra në Shekuj”. Bisedat zhvilloheshin për aspekte të punës shkencore.

Pas ardhjes sime në SHBA, e takova nja dy herë gjatë vizitave që bëra në Tiranë dhe i dhuruam njëri tjetrit librat tanë të rinj që kishim botuar. Pastaj këmbyem disa e-maile. Në prill 2016, kur ia dërgova me e-mail kujtimet e mia për Profesor Çabejn, më uroi: “Thanas, i lexova me një frymë. Ti ke çfarë të tregosh dhe di si t’i tregosh. Të falenderoj dhe të uroj nga zemra! Kolec.”

Në gusht të atij viti, pasi kisha botuar librin “Mosdënimi i krimit është krim i ri” OMSCA-1, (450 f.) e njoftova në telefon për vizitën që do të bëja në Tiranë e Prishtinë për ta shpërndarë librin e ri. Lamë takim më datë 21 gusht ora 10:00 AM tek kafe Postiqja. Po ashtu lashë takim me telefon edhe me zotin Zef Simoni, vëllain e Gjon Simonit, për t’i dhuruar dhe atij një kopje për respektin e madh që kisha për të si përkthyes i “Pinokut”, “Gjeniut” dhe i shumë kryeveprave të tjera të letërsisë botërore. Lajmërova edhe koleget e institutit, Profesoreshat Klara Kodra dhe Floresha Dado dhe historianin Pëllumb Xhufi me bashkëshorten e tij Anila Omari. Këtyre ua lashë takimin në ora 9:00 me qëllim që kur të vinin elitarët Topalli e Simoni, t’i prezantoja e t’iu thosha se këta intelektualë kishin qenë etalon i qytetarit shqiptar gjatë diktaturës dhe se duheshin krjiuar e forcuar lidhjet me ta larg politizimit. Por prej tyre erdhi vetëm Profesoresha Klara, kurse Akademikja Floresha Dado dhe Prof. Xhufi me bashkëshorten nuk erdhën, ndonëse më kishin premtuar në e-maile se do të vinin.

Klara dhe ime shoqe, Julia, ishin shoqe të hershme si poete. Orën e parë të takimit e konsumuan më shumë ato të dyja. Në ora 10:00 erdhën bashkë Zefi me Kolecin. Zefi ishte zvogëluar pak, kurse Koleci nuk e kishte atë shkëlqimin e dikurshëm të lëkurës së tij. Takimi kaloi shumë shpejt, na u duk një orë e gjysëm si çerek ore. Ata ngjanin midis tyre. Zefi ishte nip i Doktor Filip Shirokës dhe fis i afërt i Ernest Koliqit dhe i Kardinalit Koliqi.

Si Zefi dhe Koleci kishin përjetuar nga afër përndjekjen e diktaturës komuniste ndër familjarët e tyre dhe përbuzjen e njerëzve të pushtetit. Këta dy intelektualë kishin qenë idhujt e mij në vitet e diktaturës. Tek ata shikoja dritë intelektuale dhe forcë morale, sepse ata e mbanin të gjallë në shpirt kujtimin e së keqes që i kishte bërë regjimi komunist shoqërisë shqiptare, sidomos asaj shkodrane dhe kjo kujtesë i ndihmonte të ishin vigjilentë, reagues, qëndrestarë. Me qëndrimin e tyre larg veseve, me punën e tyre thellësisht të përkushtuar, me vrasjen brenda tyre të dëshirës egoiste për të rënë në sy, ata ishin kthyer në model të qytetarit të vërtetë shqiptar.

Sa më shumë i nënvlerësonte pushteti, aq më shumë angazhimi i tyre në punën gojëkyçur merrte natyrën e angazhimit dhe të rezistencës ndaj atij pushteti. Mirëpo ne, bijtë e punëtorëve dhe fshatarëve të varfër, që na kishte ndihmuar shteti diktatorial për t’u shkolluar, brenda ose jashtë shtetit, dhe na kishte emëruar nëpër punëra të mira në sferat e propagandës, artit, shkencës, ishim shumë larg këtyre modeleve të qytetarisë. Ne entusioazmoheshim dhe përshëndesnim “sukseset e partisë shtet” dhe i serviloseshim pa pikë turpi. I serviloseshim atij pushteti, që kishte bërë aq shumë krime, prej të cilave ne dinim vërtet pak, por ishin të mjaftueshme për të mbajtur një qëndrim kritik, ose të paktën një qëndrim disi neutral. Më të mjerë midis nesh ishin ata që nuk i rezistuan tundimit për pushtet dhe pranuan të merrnin poste, sepse pushteti i korruptonte, i tjetërsonte dita ditës, duke i degjeneruar në servilë të paturpshëm të diktatorit dhe të partisë, pra i kthente në antiqytetarë, në të kundërt me Zef Simonin, Kolec Topallin dhe grupin elitar shkodran.

Biseda vijonte me zë të ulët. Ime shoqe më tha nën zë: “Këta duken si engjëj.” Unë nënqesha. Vërtet dukeshin si engjëj. Të tillë rol kishin luajtur dhe me jetën e tyre. Ndjehesha i lumtur që i pata njohur dhe isha përpjekur t’u ngjaja sadopak.

Folëm për punët e reja. Koleci kishte botuar një varg veprash të reja në fushën e historisë së gjuhës shqipe dhe tha se po përfundonte fjalorin etimologjik.

– “Jam 77 vjeç, tha, dhe shtoi, besoj se fjalori do të jetë vepra ime e fundit.”

– “Ti je i ri, i a preu fjalën Zefi, ç’ duhet të them unë që jam 86 vjeç?”

Ndoshta Koleci e parandjente sëmundjen…

Para se të ndaheshim ua dhurova librin me didikim duke shprehur dëshirën që të takoheshim edhe vitin tjetër, por kjo dëshirë nuk u realizua. Unë nuk shkova dot në Tiranë, as vjet e as sivjet…

I përjetshëm qoftë kujtimi i studiuesit të talentuar Kolec Topalli, nxënësit më të denjë të Profesor Çabejt!

« Previous Page
1
…
3
4
5
6
7
…
11
Next Page »