Shkruan: Fadil LUSHI/

Mbaj mend vitet e gjashtëdhjeta kur atdhetarët a ikonat e ndërgjegjes kombëtare ktheheshin në Tetovë dhe përreth saj nga kazamatet “PETROVA RUPA” të Goli Otokut famëkeq. Para se të vazhdojmë ndërtimin e këtij paragrafi, le të themi se ne nuk do të bëjmë avokatinë e historisë së tyre, por edhe as që do mëtojmë t’i shtojmë a t’i heqim as një të vetme pikë a presje. Nuk do e bëjmë sepse na mungon teseri…, thjeshtë neve na mbetet ta lexojmë drejt dhe pa shtrembërime, në një kohë krejt tjetër fare. Kjo histori e kthimit ndalon në vendlindjen e tyre. Përveç familjarëve, ata nuk i priste asnjeri, nga frika se mos vallë nga pushtetarët e atëhershëm do të etiketoheshin si mbështetësit e tyre. Ata dukeshin si njerëz të humbur në hapësirë dhe në kohë, me zemra të thyera për rininë e humbur dhe të papërjetuar…, kalorës me mendje të “mashtruar” e të kllapitur. Komunikimi i tyre i cunguar të krijonte përshtypjen se ishin “jabanxhi” në familjet e tyre, në lagjen a në kasabanë e tyre. Kishte fare pak njerëz që i përshëndesnin…, po edhe ata që kishin “guximin” ta bëjnë atë, detyroheshin ta mbanin mënjanë kokën dhe shikimin, ndërkaq buzëqeshjet për ta ishin të ulëta, madje edhe të fshehura…, megjithatë ata kurrën e kurrës nuk lejuan që në hidhërimin e tyre të marrin pjesë njerëzit që nuk i përkrahën, që nuk i përshëndetën dhe që nuk thanë asnjë fjalë për ta.

Ata që janë dëshmitarë të gjallë të asaj vakie, sot mund të thonë se historia e tyre, gjegjësisht  “gramatika e retrospektivës së tyre politike”, ishte sa e lavdishme po aq edhe atdhetare, andaj sot e gjithë ditën e Perëndisë, pasardhësit e tyre nuk kanë nevojë për solidarësi morale, për solidarësi materiale (ndonëse ca kalorës të vonuar të çështjes kombëtare a më mirë të themi ca që u është ndalur ora, pandehën ta margjinalizojnë e ta materializojnë pandershmërisht) dhe as për solidarësi ideologjike. Sot historia e tyre nuk mund të pjesëtohet a të shumëzohet…, nuk mund të harrohet a të nëpërkëmbet, nuk mund të hiqen nga mbamendja jonë kolektive emrat si: shipkovicasi Sadudin Abdullah Gjura, tetovarët: Vehbi Ahmet Lushi, Raif Ali Maleziu, Qerim Ramadan Arifi,  Ismail Said Saidi, Sabri Ruzhdi Ramizi, Mehmetriza Gega, Rafi Halili dhe shumë e shumë të tjerë atdhetarë (u kërkojmë ndjesë familjarëve të atyre që nuk i përmendëm në këtë shkrim).

Dikur edhe ata kishin të “drejtën e votës së tyre”, një votë që kishte një ngjyrë, një mesazh, një urdhëresë…, thjeshtë ishte votë jovullnetare…, një votë që e numëronte kush tjetër,  pos diktatorit…, ai që ua mori “masën e samarxhiut”. (Kur jemi te vota jonë e sotme, Fjalori i gjuhës së sotme shqipe për këtë nocion e jep këtë shpjegim: E drejta e secilit për të shfaqur mendimin në kohën e zgjedhjeve ose kur vendoset një çështje bashkërisht në një organizatë politike, shtetërore a shoqërore; shprehja e mendimit a e vullnetit nga secili për të zgjedhur dikë në një organ…, ose për të vendosur për një çështje…,votë vendimore-deliberative, votë këshillimore-konsultative). Ti, i nderuar lexues imi i paanshëm, pa më thuaj se ç’dallim ka vota e sotme me atë të atdhetarëve!?

Sot edhe pas pesë a gjashtë dekadash, asnjeri nuk ka të drejtë morale që ndaj historisë së tyre të ketë botëkuptim, qëndrim a edhe sjellje çifligare…, asnjeri nuk ka të drejtë që historisë së tyre t’i bëjë “gojëtari të rreme”, nuk ka të drejtë që këtë histori ta riprodhojë (për hesapet e veta), ta abuzojë dhe në instancë të fundit edhe ta shtrembërojë. Mos vallë sot, pas pesë a gjashtë dekadash, këta emra që i përmendëm më lart, nuk janë shembuj të mjaftueshëm për një të kaluar tonën të dhimbshme…, mos vallë këta emra të atdhetarëve që i përmendëm më lart, nuk flasin diç më shumë për atë se si duhet të duket morali ynë kolektiv…, mos vallë këta emra nuk janë trashëgimi jona kolektive…, mos vallë bijtë, bijat dhe nipërit e tyre nuk duhet t’u referohen këtyre emrave. Mos vallë emrat në fjalë, nuk mund ta ndërtojnë atë kështjellën e pamposhtur të çështjes kombëtare. Mos vallë shqiptarët që frymojnë këtej pari trojeve të tyre autoktone, duhet të vazhdojnë që të mos i vlerësojnë virtytet e njëri-tjetrit…, pse gjithsecili mëton të hetojë a të zbulojë dobësitë e njëri-tjetrit, pse gjithsecili vazhdon ta “ushqejë” mosdurimin ndërvëllazëror, pse vazhdojnë ta harrojmë trashëgiminë po edhe retrospektivën e vuajtjeve shekullore.

Sot, një miku im i nderuar me profesion historian, më thotë se ne shqiptarët ishin të parët banorë të Gadishullit Ilirik, por fatkeqësisht qemë të fundit që shpëtuam nga sundimi a pushtimi i Perandorisë Otomane, ne shqiptarët ishim të fundit që shpëtuam nga diktatura dhe të fundit që e shembëm atë, ne jemi të fundit që ende rrugëtojmë atë “tranzicionin politik” të stërgjatë dhe të bezdisshëm… Ky miku im kosovar, që është më i mençur se unë, vazhdon të më thotë se “ju shqiptarët e Maqedonisë, jeni të fundit që ndërtuat a shpallët atë demokracinë parlamentare me ortakëri, të sakatosur dhe me paterica”!?

Ky “kosovari” im i nderuar, nuk pandeh të thotë se “… ju shqiptarët e Maqedonisë”, njëri-tjetrin e konceptoni vetëm si VOTA…, ju, edhe pas dy dekadash, ato vota i shikoni si tufë dhensh që e kanë humbur rrugën…, si qengja që nuk nuhatin erën e nënave të tyre…, si foshnjat të cilat nuk thithin qumështin e nënave të tyre biologjike…, si jetimë që jetoni në një lëkurë, në jetimoret e shtetit që u ka lënë pas dore…, si njerëz që ju është ndaluar t’i referoheni trashëgimisë suaj politike, kulturore, territoriale, arsimore…, që ju është marrë e drejta e të dalit zot pronës suaj intelektuale…, investimit shpirtëror e të tjera investime, qofshin ato individuale a kolektive…, juve që u kontestohet e drejta e të qenit aristokrat sa i përket bërjes së gjyqit moral. Dhe, pas dy dekadash, ju shqiptarët e hapësirës së Maqedonisë nuk keni “takatin” që të divorcoheni nga ai fjalori juaj fyes…, nuk divorcoheni dot “kollaj” nga urrejtja juaj e tërbuar dhe patologjike…, nuk mëtoni që edhe pas dy dekadash ta mësoni atë tabelën e shumëzimit politik, shumëzimin e vlerave, tabelën e ndërgjegjes kombëtare, atë tabelën e klasifikimit të vlerave…, ju, si duket, o keni flakur, o keni humbur atë tabelë nderi ku dikur kishit vendosur emrat dhe fotografitë e atdhetarëve që u nënvizuan në krye të këtij shkrimi”!? Pra sot, pas pesë e gjashtë dekadash, ne shqiptarët e Maqedonisë, “me një sy të verbër, me një vesh të shurdhër si dhe me një mendje të hallakatur”, nuk arrijmë dot të ndërgjegjësohemi sa i përket pështjellimit politik që na ka zaptuar. “Ndoshta kohërat e komunizmit ishin më të mira për solidaritetin kolektiv, për unitetin ndërshqiptar, për mendimit unik etj., etj.”!?

“Fatmirësisht”, që evropianët nuk dinë ta lexojnë, nuk dinë ta shkruajnë e ta flasin gjuhën shqipe, sepse po ta dinin këtë, atëherë me plotë të drejtë do ta parashtronin pyetjen se ç’kërkojnë shqiptarët.