Veting – Dielli

“FLIJIMI” PËR UNITET DHE QENDRUESHMËRI REALIZOHET ME “VETTINGUN”

May 27, 2018 by dgreca

Nga Fahri Dahri/

Kam ecur nëpër vende të ndryshme gjatë jetës. Kam banuar dhe shikuar në shumë fshatra si të varfra dhe të begata, qytete të niveleve të ndryshme për nga madhësia dhe bukuria. Kam parë dhe jetuar në shtete të ndryshme brenda dhe jashtë kontinentit tonë. Jam rritur me familje të plotë, me prindër, motra dhe vëllezër. Kam mësuar në disa shkolla me mësues e pedagogë të vendit dhe të huaj. Po ashtu kam punuar me njerëz të niveleve kulturore dhe arësimore, me bindje politike dhe besime fetare të ndryshëm, me asnjanjës, moskokëçarës, të pavëmëndshëm, po dhe me karaktere të kundërt, gënjeshtarë, shpifës, grindavecë, kapriçiozë, egoistë, mëndje mëdhenj, karagjozë, shkatërrues, mosmirënjohës, sikundër kam punuar edhe me njërës të humorit, shakaxhinj, tolerues, dashamirës, seriozë, të drejtë dhe të përgjegjshëm. Kjo është e vërteta. Sigurisht kjo nuk është vetëm e vërteta ime, por e shumë njerëzve, të djeshëm dhe të sotëm, sepse kjo është vetë jeta.

Kështu po mendoja një ditë i ulur në karrike në sallën e një aeroporti madhështor në pritje për të udhëtuar drejt vendit tim. Me këto realitete të shkuara vazhdova duke i risjellë ndërmend me përfytyrim edhe gjatë tre orë e gjysëm fluturime, kur piloti njoftoi se mbas 20 minutash do të fillonte ulja në aeroportin e Rinasit.

Të nesërmen u ndesha me shqetësimet, telashet, hallet dhe dëshpërimet e njerëzve, të cilat për orë dhe ditë të tëra diskutohen nëpër tavolinat e “Bareve”, duke pirë kafe, apo qoftë dhe një gotë ujë. Të gjitha këto, sipas shokëve dhe miqve të mi, bëheshin për të mposhtur hidhërimet, sikletet, recetë e sajuar për lehtësimin e anktheve të pashërueshme.

Njëri nga shokët, i menduar filloi të fliste me vargjet e Millosh Gjergj Nikollës, nga “Apoteozat e misrit” (hyjnizim). E shikuam me dhimbje, por dhe me një buzëqeshje të lehtë, shprehje miratimi; njëkohësisht të dëshpëruar ndaj gjendjes së mjeruar, “statukuosë” të këtij vendi dhe populli, si atëhere, në fillimet e “Shekullit të Ri” migjenian.

Gjatë ditës, javës, muajit, apo vitit, ndodh diçka në jetën e njeriut, e cila lë mbresa të forta, ngulitëse, që nuk të shqiten nga mendja, bile pa e fetarizuar, ndjen shqetësime në gjumë, përpëlitje, siklete, pse jo, të shfaqen ëndrra palidhje, efektet e ngjarjeve të rënda që kanë ndodhur dhe që të therin në shpirt. Nuk ka njeri nga shoqëria shqiptare që të mos ndjejë shqetësim, ankth, dëshpërim për situatat që po kalon vendi dhe banorët e saj. E shkuara iku si iku, të gjithë e dimë. Për fëmijët tanë, mbi 30-vjeçarët e sotëm u gëzuam se “ u hodh lumi”, menduam se shpëtuan nga varfëria, nga ndrydhja, nga çensura e djeshme deri edhe brenda familjes, nga spiunllëqet, nga “burgjet” klasore e mbiklasore, dhe u “turrëm” drejt demokracisë së shumëpritur.

Sa shpejt na ikin vitet, kemi kaluar njëçerek shekulli me “demokracinë”, përsëri vuajtje, varfëri, papunësi, skamje ekonomike, politike, skamje dhimshurie, pa e tepruar edhe hapa mbrapa nga ana sociale, e dukshme tek largimet e afro gjysmës së popullisë. Shqetësime të të gjitha llojeve, janë të pranishme tek mbi 85 % e familjeve shqiptare, duke filluar nga uji, buka, shtrenjtësi kudo, papunësi, vjedhje, korrupsion, ryshfete, trafiqe disallojesh, padrejtësi e vendosur nga “drejtësia”, pasiguri e vendsosur nga “siguria”, jopolitikë e bërë nga “politika”, ekonomi e vjedhur nga “eko-bankierët”, arsimim nga “të paarsimuarit”, morali diktohet nga “imoralitetet”, etj.

Të përmbledhura, sipas të veçantave, specifikave, individëve, grupeve apo shtresave të popullsisë, rezultatet e arritura janë të prekshme, të dukshme dhe të pranishme tek të gjithë, ashtu siç dhe dihen. Shqipëria e pas nëntëdhjetës, përballë shpresave, synimeve, përpjekjeve për të ndryshuar gjithçka, ka arritur të shfaqet me forma të reja, ashtu siç ishte në realitetet e vjetra, gjendja ekonomiko-sociale, me gjithë programet, projektet, premtimet, ka ngecur tek shkallët e grupeve shoqërore të korrupsionit, të trafiqeve, të nepotizmit, militantizmit, të paaftësisë dhe papërgjegjshmërisë.

Sot, duam nuk duam, na vjen mirë, apo nuk na vjen mirë, Shqipëria është ndarë në dy pjesë (jo të barazpeshuara). Shqipëria qeveriset (në fakt duhet thënë çqeveriset) nga dy pushtete paralele, njëri ligjor dhe tjetri partiak. Kuvendi i ndarë në dy pjesë, të cilat nuk shprehen për zhvillimin ekonomiko-shoqëror të vendit, por flitet me zëra të çjerrë për parimet demokratike, të cilat çdo forcë politike kur merr pushtetin i anashkalon dhe kur ikën nga pushteti vazhdon dhe ligjëron me patos të madh për ato parime, duke sulmuar palën në pushtet edhe për veprimet e mos veprimet e saj kur ishte në pushtet.

Një lëmsh i endur në vegjet e djallëzisë, një labirinth i ndërrtuar me pasqyra të zeza. Është kjo gjendje e rëndë, që shqetëson shqiptarët dhe që krijon vuajtje, ligështi, ankth, dëshpërim. Nisur nga realitetet e dukshme, në analizë të pavarur, më tërhoqën vëmëndjen tre objekte ndërrtimi shekullore, mesjetare, të cilat na vijnë në ditët tona, veç realitetit ekzistues edhe në formën e legjendave, baladave. Mendoj se këto duhen gjykuar dhe analizuar me kujdes, pikërisht për qenien e tyre vërtet si legjenda, balada apo janë profecira që na kanë treguar dhe tregojnë fatin e banorëve të trevave Ilire deri në mesjetë dhe shqiptarëve sot? Le të njihemi me to.

Ura e Mitrovicës, tregon veriun e banorëve etnikë shqiptarë. Kështjella e Rozafës, është mesi i banorëve shqiptarë dhe Ura e Artës, jugun e etnisë shqiptare.

Çfarë na tregojnë baladat apo legjendat për këto tre objekte të ndërtuara në hapësirën ku prehen, dergjen dhe jetojnë shqiptarët. Të tre këto objekte janë ndërrtuar secila nga tre vllezër, nga një nuse për flijim dhe nga tre vjet punë?

I.- Ura e Shenjtë, në veri.Nja tre vllazën, tre t’hasjanë; kankan çue e janë ra n’Gjakovë; të tre mjështër ishin kanë; shum haletet po i tubojnë; n’stom të Drinit ata po shkojnë; Urën e Shejt kanë nisë p’e marojnë. Nja tri vjet n’to po punojnë; nja tri vjet n’to kanë punue; hiç qemer s’po mujnë me i vnue; dishka natën jav kish rrxue; Të tre vllaznit shka kanë punue; nërmjet yeti janë kuvenue;- Domë m’u nalë ni natë m’e rue; me pa zidin kush â tuj na rrxue; -që tri vjet jem tuj punue; puna marë s’asht tuj na shkue; qemer ures s’po mujmë me i vnue; trupi i jonë krejt ka marue…

II.- Kalaja e Rozafës në Shkodër. Dihet se emri i kështjellës është i lidhur me Legjendën e gjirit të Rozafës, kërkesa e së cilës ishte kushti për të pranuar sakrificën, ishte lën’ja e anës së djathtë të trupit: «sýnin e djathtë që t’shoh birin t’em, krahun e djathtë qi t’a mbâj, gjinin e djathtë qi t’a ushqej, kâmben e djathtë qi m’e përkûnd djepin», që të kujdesej për të birin e sapolindur. Ndër tre nuset e tre vëllezërve, nusja e vëllait të vogël, sapo kishte lindur fëmijën, u bë fli për qendresën e punimeve të kalasë.

III.- Ura e Artës, qytet jugor në Çamëri.Fat të njëjtë gjejmë edhe gjatë ndërtimit të urës së Artës, e cila po nga tre vëllezër ndërtohej ditën dhe prishej natën, dhe për të siguruar qëndresën duhej flijuar një nuse. Në rastin e Urës së Artës, ndodhia na vjen me vargje, në dialektin e shqiptarëve të Çamërisë, e cila këndohet edhe në ditët e sotme, sidomos gjatë bregdetit të Artës: “Tre vllezër kaha Lluri; Ki Panua, ki Mihal Guri; Kiçua i vogël si nuri; Të tre vllezër jemi; Dizet punëtorë kemi; Urën e Nartës dërtojmë; Natë e ditë nuk pëshojmë; Dot në këmbë se qëndrojmë; Tre vllezër duarartë; Po dërtonin urë në Artë; Ura ditën lartësonej; Vinte nata e rrëzonej; Vjen atje një plak magjistar;“O fatkeqër punë të barë; Kur një nuse të flijoni; Urën e Artës do mbaroni!…”

Siç vihet re, në të tre rastet kemi ngjashmëri baladash lidhur me ndërtimet, që tregon se zakoni i murosjes së gruas ka qenë i egër, por me kohë, kaloi shkallë-shkallë në flijim bagëtish apo shpendësh. Më pas dihet, murimi i njeriut të gjallë u zëvendësua me murimin e hijes së tij, duke murosur një fill pe, në masën e një trupi, ose kanë murosur një bust druri të një vajze të re.

Edhe gjatë ndërtimit të një shtëpie, të një ndërtese tjetër apo të një ure, theret zakonisht një dash, por edhe një gjel ose pulë, kokat e të cilave zakonisht i hedhin në themelet e shtyllave të urës. Në çdo themel të banesave shqiptare është patjetër koka e një “flije”, zakonisht e një dashi. Ditën kur kryhet “flija” dhe muroset koka e kafshës, ndërtuesit dhe pjesëtarët e familjes e festojnë. Sidoqoftë, në të tre rastet kemi tre vëllezër, tre nuse, tre ndërtime në tre vjet dhe që kryhen tre “flijime”.

Pavarësisht kalimit nga tradita e vjetër në një të re, qëllimi nuk është tek përqëndrimi i murosjes, por tek ekzistenca e një veprimi që siguron mbijetesën, qëndrueshmërinë e një objekti, në rastin tonë të shoqërisë shqiptare për të siguruar ecjen përpara të saj.

Legjendat që shtrihen në trupin e shqiptarizmës, vallë mos duan të na kujtojnë diçka që neve e kemi harruar? Mos vallë ka diçka që fshihet pas tyre dhe që ne duhet ta zbulojmë? Mos vallë është profeci, që shqiptarizma të jetë e bashkuar duhet të sigurojë unitet të qëndrueshëm, e, për këtë duhet të sakrifikojë në emër të prishjes së “syrit të keq”? Nëse shkëputemi për një çast nga të thënurit se janë bestytni, le të ndalemi për të parë realitetet në sy se ku qëndron “syri i lig” për ne!

Dikur ilirët i bënë karshillëk romakëve. Romakët përdorën metodën “përça dhe sundo”, joshjen dhe stimuluan tradhëtinë brenda mbretërisë ilire. Në përfundim ata fituan. Iliria u nda në katër pjesë, ku pjesa veriore e këmbës së urës ilire u shkërmoq, u asimilua.

Mesjeta e gjeti Arbërinë dhe Epirin të përfshirë në Perandorinë Bizantine, e cila u drejtua edhe nga perandorë të racës me prejardhje ilire, por u shërbyen interesave perandorake dhe privilegjeve vetiake. Ishte koha kur “syri i keq” ra në letargji, në saje të bashkimit dhe unitetit të fiseve u lidh “besa” mes principatave. Arbëroro-epirotët mbrojtën jo vetëm feudet e tyre por dhe Europën nga shembja e “urave” dhe “kështjellave”.

Më pas përsëri “syri i keq” apo “magjia e zezë” u rizgjuan, kur Arbëria dhe Epiri u gjendën mes dy pashallëqeve të mëdha dhe të fuqishëm, me mbështetje të sigurtë nga sulltanati. Të dy pashallarët shqiptarë u përfshinë nga egoizmat ndaj njërit-tjetrit, me vizion deri tek hundet e tyre, të joshur nga “gradat” i shërbyen interesave perandorake, gëlltitën kapadaillëkun, mendjemadhësinë duke dëmtuar popullin me shkatërrime, vrasje, tradhëti.

Po kështu vazhdoi historia edhe me periudhën prej Pavarësisë deri në vitin 1944. Luftë për pushtet personal, ndarje dhe copëtim të Shqipërië mbi baza fisnore, apo feudale deri në tradhëti, duke e dorëzuar vendin pa rezistencë shteteve të huaja. Erdhi epopeja e Luftës për Çlirimin nga okupatorët. U ngrit i madh e i vogël në mbrojtje të vendit. U çlirua Shqipëria. Përsëri nuk na u shqit “syri i keq” i shoqëruar edhe me “magjinë e Zezë”. Hasmëri dhe ndasi mes vetvetes. Disa “komunistë”, disa “Ballistë”, disa “Legalistë”. Ligjërata nga më të shëmtuarat për të ulur prestigjin e njëri-tjetrit, luftë klasash, gjykime, pagjykime, vrasje, burgosje, internime, deri në eliminimin moral dhe fizik edhe të vetë “elitës udhëheqëse” nga njëri-tjetri. Iku dhe epopeja e komunisto-socialistëve. Populli dhe vendi, ecte me shpirt nëpër dhëmbë, i vrarë, i sakatosur, i ngjyrosur me nofkat komunist, ballist, legalist, kulak, armik.

Epope e vuajtjeve, mjerimit, izolimit dhe e përçmimit mes të dy palëve, si e komunistëve ndaj ballisto-legalistëve ashtu dhe e ballisto-legalistëve ndaj komunistëve, pa gjykuar se veçimet specifike rëndonin në shpirtin, zemrat e vllezërve të një gjaku, të të njëjtit popull, të së nëjëjtit fis apo familje, ku njëri ishte armik, kulak dhe tjetri komunist dhe për hir të së vërtetës, spiunoheshin, akuzoheshin mes tyre, për idealet e partive përkatëse. U arrit krijimi i një “morali” deri antifamiljar. Tymi fjollë i “Magjisë së Zezë”.

Erdhi demokracia. I gjithë populli, “i pangjyrosur” doli në rrugën e shpresës, në sheshet e përbashkëta, brohoriste për demokracinë, për një jetë pa vuajtje, larg burgosjeve politike, ideologjike apo fetare, për lirinë e fjalës, për shkëputjen nga intrigat, tradhëtitë, internimet, dallimet klasore, për të hyrë në epokën e dëshiruar të “Rilindasve”, drejt një shoqërie të denjë, europiane demokratike. Po besonim në mbytjen e “syrit të keq”, atë që na kish shembur urat, kështjellat, unitetin vllazëror, që na kishte lidhur “duar” e “këmbë”. Po gëzonim se “Urat”, “Kështjellat“ që do ndërtonim në vazhdim, nuk do të kërkonin më flijime, por do të siguronin qëndrueshmëri e siguri edhe për brezat.

Por nuk ishte e thënë. “Syri i keq” i bashkuar me “magjinë e zezë”, nuk u shqitën po thuaj gjatë këtij çerekshekulli. E njëjta sëmundje, urat, kështjellat nuk kanë qëndrueshmëri, në mos njëra këmbë, tjetra do rrëzohet, jo se mungon uji, çimento, hekuri, apo mjeshtëria, jo asnjëra. Na mungon “flijimi” për të mposhtur “syrin e keq”, dhe “magjinë e zezë”.

Ku ta gjejmë këtë “flijim”, për të hequr “syrin e keq”, “magjinë e zezë”? . “Syri i keq”, ashtu si gjahtari, e drejtoi shënjestrën tek orientimi i vazhdimit të fenomenit “luftë klasash”, por në drejtimin e hakmarrjes ndaj të së djeshmes.

Njerëzit vazhduan toprrotullimin sa majtas, djathtas, para, mbrapa, duke u marrë orë e çast me të djeshmen. Mllefi, ndasia vazhdojnë me epërsi, herë të njërit krah dhe herë të tjetrit, pa e kuptuar se këta njerëz që toprrotullohen janë po vetë ata, por është “syri i keq” që shemb urat e unitetit vllazëror, kështjellat e qendrueshmërisë. Mjerisht nuk kuptohet se baza e të vepruarit me këtë mënyrë, gjendet tek ndjenjat e ushqyera nga e djeshmja, për të penguar të ardhmen. Nuk kuptohet se e djeshmja duhet të jetë e kaluara. Jo e sotmja, si tërësi e shoqërisë njerëzore, të veprojë kundër të djeshmes, por ndaj së keqes së djeshme të veprojë ligjshmëria, e bazuar në parimet e shoqërive demokratike me përvoja.

Të etur për t’u shkëputur nga skamja, varfëria, boshllëku i krijuar në ndjenjat e shoqërisë nga e djeshmja, e kanë rrëmbyer shoqërinë tonë, e cila ka kaluar, pa e kuptuar në ekstremet e etapave frenuese për zhvillimin ekonomiko-shoqëror. Dëshirohet për të luftuar varfërinë dhe për tu pasuruar sa më parë, por nuk arrijmë të njohim, ose nuk duam të respektojmë normën e fitimit. Krijojmë bisnese, por nuk njohim, ose nuk duam të respektojmë kërkesën dhe ofertën. Krijohen institucione të pavaruara që mbikqyrin fushat e zhvillimit ekonomik e shhoqëror, mungojnë aftësitë profesionale, etike, morale. Ligjet për konsolidimin dhe mbarëvajtjen e institucioneve të pavarura, të shoqërive anonime, shoqërive me përgjegjësi të përkufizuara, etj. nuk gjejnë zbatim, gjë që i kthen ato në institucione personale, private!. Ndasitë e djeshme të shtresave shoqërore, shfrytëzohen sot për të frenuar zhvillimin dhe të ardhmen. Përplasje serioze, të ashpra, konfliktualitet i acaruar në ekstrem, na shoqëron këto 27 vjet.

Ekstremizmi i individualizmit personal, apo i grupimeve nepotike dhe militante, të glorifikuar me hakmarrjen ndaj të djeshmes, me shtritje konfliktesh mes shtresave, gjoja të trashëguara nga e kaluara, janë bazat e ngecjes së përparimit tonë shoqëror. Asgjë nuk justifikon veprimet e gabuara trashanike në dëm të shoqërisë shqiptare, kur shqelmohen shanset historike të favorshme që ofrohen, as heshtja ose mos marrja e përgjegjësive për zgjidhjen e traumave, qoftë dhe ato të ndodhura në brezin e djeshëm. Nuk do ndalem këtu për shanset e shumta historike të humbura, por për korrektësi ndaj lexuesve dhe gjithë shoqërisë do përmendim veprimet e pajustifikuara nga të dy krahët e politikës, të realizuara haptazi kundër përmbushjes së kritereve për anëtarësimin në Bashkimin Europian.

Opozita e djeshme i vinte kushte pozitës së atëhershme për të kaluar miratimin e tre ligjeve, ndërsa pozita nuk toleronte, nuk pranonte konsensus. Koha kaloi, Shqipëria mbeti në klasë. Elektorati shqiptar gjykoi dhe vendosi për rrotacionin politik, me shpresë se klasa politike do të kuptonte qëndrimet e pakuptimta kundër njëra-tjetrës në zgjidhjen e problemeve kombëtare me ndikim të drejtpërsëdrejti në interes të mbarë shoqërisë, do të merrnin fund, do arrihej bashkëpunimi politik në përmbushjen e kritereve të caktuara.Por asgjë nuk ndryshoi. Kundërshtitë u shtuan, u forcuan, u sofistikuan më tej. Pengesa serioze herë të justifikuara, herë jo, as politikisht, por të motivuara në interes sa personal, aq dhe në interes grupimesh politike.

Disa institucione të rëndësishme shtetërore dhe grupime profesionistësh, në konflikte interesi, rrjedhojë e amullisë, e lejimit të zhvillimit liberal të ekonomisë, mos zbatimit të normave ligjore, stimulim i korrupsionit, trafiqeve, mos kontroll për lulëzimin e tregit të zi, përfitime pasurish të siguruara në mënyra korruptive, mungesa e llogaridhënies etj. Të gjitha këto janë bërë barrikadë për mos kalimin e disa reformave tepër të rëndësishme, jo aq për integrimin e Shqipërsië në BE, sa për shndërrimin e shoqërisë shqiptare, nga një shoqëri e mbytur në errësirat perandorake e diktatoriale, në një shoqëri të lirë, të hapur demokratike.

Në këto situata, ku “urat”, “kështjellat” nisim për t’i ndërrtuar, por nuk i përfundojmë, padyshim kërkohet të gjejmë objektin e përshatshëm për qëndrushmëri. Mesa duket qenka “flijimi” për të shkatërruar “syrin e lig”, “magjitë e zeza”, që përmbysin synimet tona. “Flijimi” duhet gjetur dhe realizuar me doemos. Dhe “flijimi” nuk kërkohet të bëhet me koka njerëzish(koka burrash, grash, djemsh apo vajzash), koka kafshës apo shpendësh, ato le të mbeten për legjendat, baladat. Koha kërkon që të “flijojmë” dhe objekti i flijimit gjendet brenda nesh. Janë veset brenda qënies dhe ndërgjegjes tonë.

Së pari, për të arritur në “flijimin” e domosdoshëm, detyrimisht duhet të realizohet institucioni i dorëheqjes nga postet, detyrat dhe profesionet, prej të gjithë atyre, që kushtet e krijuara në këto 25 vite, kanë lejuar përlyerjen gjatë kryerjes së detyrave. Të realizohet pendimi publik, i shoqëruar me kthimin e pasurive të paligjëshme, me baza të vullnetshme dhe ligjore. Pas këtyre “flijimeve”, deomos shoqërisë shqiptare i duhet të realizojë institucionin e faljes. Vetëm atëhere do të arrihet të shpëtojmë nga “syri i keq” dhe nga “magjia e zezë”.

Nga legjendat, baladat, e dy urave dhe kalasë Rozafa, të cilat kanë arritur deri në ditët tona, del profecia e popullit, e cila na këshillon të rigjejmë unitetin dhe qendrueshmërinë e bashkimit mes nesh, të cilat janë harruar nga lodhjet e shumta, ankthet, çoroditja, pabesia, të ndikuara nga pushtimet dhe agresivitetet e ndryshme. “Urat” ti ndërrtojmë dhe tu sigurojmë qëndrueshmëri, sepse lidhin unitetin mes nesh, eliminohen ndasitë klasore që na kanë nxirë dhe shkretuar jetën; ndërsa “kështjellat” na duhen të qëndrushme, sepse tregojnë pathyeshmërinë, forcën e unitetit, ruajtjen, sigurinë ndaj veseve të këqia brenda nesh, apo ndaj agresioneve të ndryshme që vijnë nga faktorë të jashtëm shoqërorë dhe natyrorë.

Kështu arritëm tek domosdoshmëria e “Flijimit”,i cili sa ka filluar të veprojë në jetët tona me emërtimin “Vetting”.Efektet e pushtetit të “Vettingut”, do të çlirojnë shoqërinë njerëzore nga oligarkët politiko-ekonomikë joformalë, do na shkëpusin nga nepotizmi dhe militantizmi.

Zbatimi me rigorozitet i Vettingut, sipas mendimit tim do të na çojë, në një “Rend të ri ekonomiko-shoqëror”, nëpërmjet të cilit pasuria e përqëndruar në disa miliarderë dhe “super miliarderë”, do të rishpërndahet nëpërmjet vendosjes së disa normave, që sigurojnë raporte të drejta fitimi ndërmjet punës dhe kapitalit.

Vettingu apo “Rendi i Ri ekonomiko-shoqëror”, erdhi si kërkesë objektive e kohës, si i tillë nuk mund të kushtëzohet vetëm në hapësira të caktuara gjeografike, politike, ekonomike, shtrirja e tij, për nga epërsitë pozitive, do gjej përshtatshmëri dhe shtrirje në gjithë shtetet e Europës dhe më gjërë. Një epokë e re sapo ka filluar!

Urojmë të arrihet sa më shpejt bashkimi dhe qëndrueshmëria mbarëshqiptare!

Itali, më 25/maj/2018.-

VETTINGU: “PASURITË E GRABITURA POPULLIT TI RIKTHEHEN POPULLIT”

May 15, 2018 by dgreca

NGA FAHRI DAHRI- ITALI/*

I.-Toka-baza e zhvillimit të jetës-

Shtresa, sipërfaqja e sipërme e Planetit të Tokës, është baza mbi të cilën zhvillohet jeta, për gjithë gjallesat, është trup i gjallë, gjithmonë në proces ndryshimi, formimi dhe shkatërrimi. Ajo është përbërësja esenciale, qendrore për të gjitha ekosistemet tokësore. Toka është kapitali bazë, ku ushtrohen veprimtaritë e jetës njerëzore. Të vepruarit me kapitalin në “Tokë”sigurohet mbarëjetesa e gjallesave. Kapitali është vlera materiale në duar të pronarëve-kapitalistëve, të cilët blejnë në treg fuqinë punëtore dhe nëpërmjet kontratave të punës, përcaktohen koha, proceset e punës, pagat dhe shtesat mbi pagat. Kapitalistët me kapitalet e tyre dhe fuqinë punëtore realizojnë të ardhura. Mbasi zëvendësohen shpenzimet e kryera, të cilat përbëhen nga kapitali i qendrueshëm dhe kapitali i ndryshueshëm, pjesa që mbetet është fitimi.

Fitimet që rezultojnë nga çdo veprimtari prodhimi apo shërbimi, zakonisht krijohen në momentin kur mallrat apo shërbimet dalin në treg dhe shiten. Fitimi – qëllimi kryesor i çdo biznesi – rezulton si diferencë mes kostove (shpenzimeve) dhe të ardhurave të realizuara. Fitimi në vetvete përcaktohet nga dy koncepte të ndryshme: Vlera e shtuar dhe fitimi netto.

Vlera e shtuar është shuma e parave të mbetura mbasi zbriten kostot direkte (shpenzimet direkte materiale), nga të ardhurat nga shitja. Vlera e shtuar është e barabartë me të ardhurat nga shitja minus shpenzimet direkte. Fitimi bruto është rezultati që përfitohet nga të ardhurat e realizuara nga shitja duke zbritur shpenzimet direkte dhe indirekte; ndërsa fitimi netto është rezultati që merret duke zbritur nga fitimi bruto tatim fitimin.

Kostot përfshijnë të gjitha shpenzimnet e bëra nga një shoqëri apo firmë me qëllim që të nxirren të ardhura. Shpenzimet ndahen në dy kategori, shpenzime direkte dhe shpenzime indirekte. Kosto direkte, ose shpenzimet direkte janë shpenzimet materiale si dhe shpenzimet e punës direkte. Në kostot indirekte, ose shpenzimet indirekte përfshihet kostoja e materialeve që nuk formojnë produktin përfundimtar, por përdoren gjatë procesit të prodhimit, si karburant lubrifikantet, pagat indirekte të punonjësve që kryejnë detyra kontrolluse, si për cilësinë, standartet, punonjësit e transportit etj.

Kapitali themelor për çdo veprimtari përbëhet nga pasuria fillestare, vlera e të cilave shprehet në para. Kapitali themelor i investuar në aktivitete të ndryshme, shoqërohet me kapitalin industrial, pasuria e investuar (mjetet e prodhimit dhe vlerat materiale). Me përfundimin e kapitalit industrial, sigurohet Kapitali monopolist, i cili shpreh vlerat materiale të fituara për marrjen e monopolit në degë apo sisteme të ndryshme ekonomike.

Krahas sa sipër, kapitalistët, biznesmenët, përballen edhe me pasojat e Kapitalit të vdekur, i cili përbëhet nga pjesa e pasurisë në materialeve të mbetura stoqe ose me qarkullim të ngadalshëm që nuk futen në proceset e prodhimit. Eksportimi i kapitalit realizohet përmes veçimit, tërheqjes së vlerave materiale nga një model, apo sistem ekonomik në një model tjetër. Deri këtu u njohëm me:

– akumulimin fillestar që disponohet nga pronari, i cili e investon në një aktivitet të caktuar;

– kapitalin industrial, pasuria e investuar dhe,

– fuqinë punëtore me kontratë pune.

Elementet materiale, përfaqësojnë kapitalin e qendrueshëm dhe fuqia punëtore, përbën kapitalin e ndryshueshëm (c+v), të dy së bashku japin kapitalin monopolist, ndryshe vlerat materiale të përfituara në fund të procesit. Në një fazaë të caktuar të procesit të prodhimit, realizohet shndërrimi në kapital i parave të hedhura.

Nga një vështrim i përgjithshëm, duken si lojë fjalësh kur trajtohet qarkullimi i mallrave, sipas formulës (M-P-M) (mall-para-mall). Në rastin e (M-P-M) kuptohet që shitja e një malli bëhet për të blerë një mall tjetër; ndërsa tek formula e pergjithshme e kapitalit (P-M-P) (para-mall-para), kuptohet që blerja e një malli bëhet me qëllim për tu shitur, po kështu dihet që dalja në treg për të shitur ka si objektiv fitimin.

Vlera e shtuar, që fitohet me çmimin e shitjes, njihet si “mbivlerë”, e cila e shndëron paranë në kapital. Dallimi mes shtijes së mallit për të blerë një mall tjetër qëndron në atë se, nga qarkullimi i mallrave nuk sigurohet mbivlerë, por vetëm shkëmbim mallrash (jep mall dhe merr mall) prej të cilave nuk krijohet ndonjë përfitim apo rritje çmimi; tek blerja e mallrave për të shitur (shet mall dhe merr para), reralizohet vlera e shtuar nëpërmjet çmimit.

Mbasi u njohëm me dallimin mes dy formulave, konkludohet se me formulën (M-P-M) sigurohet kapitali i qendrueshëm, i cili studiohet dhe përdoret nga kapitalisti pët tu gërshetuar me formulën e dytë (P-M-P), ku në këtë formulë (M)-ja perfaqëson formulën (M-P-M), e cila blihet me para, hidhet në procesin e prodhimit, por do ishte e pa realizuar nëse nuk do i shtohet procesit të prodhimit, fuqia punëtore, me të cilën plotësohet cikli i realizimit të produktit të gatshëm për të dalë në treg. Tek (M-P-M) nuk kemi vlerë të shtuar nga këmbimi, pasi vlera e shtuar realizohet tek shitja e mallit, e përfshirë në çmimin e produktit që shitet.

Kështu lind domosdoshmëria e pjesëmarrjes së kapitalit kostant (C) dhe e kapitalit të paqendrueshëm (fuqia punetore) (V). Pronari, kapitalisti apo bisnesmeni, për realizimin e mbivlerës bazohet tek shpenzimet e punës, e cila duke u prdorur në procesin e prodhimit siguron shtesë vlere.

Arritja në fazën e përfundimit të kontributit nga mpleksja e elementeve materiale (jo frymorë) me fuqinë punëtore (frymorë), sigurohen të ardhurat. Nga mos shpërndarja e fitimit ndërmjet pjesmarrësave në zhvillimin e aktiviteteve prodhuese ose të shërbimit, kriojhet pabarazia e theksuar mes akumuluesit fillestar me fuqinë punëtore të kualifikuar ose jo.

Më qartë, të ardhurat e akumuluara, mbas zëvendësimit të akumulimit fillestar dhe shpenzimeve tërësore në procesin e prodhimit, që shprehen në normë fitimi, lindin diferencat mes pronarit, biznesmenit dhe fuqisë punëtore. Sipas ligjeve aktuale, zotëruesi i kapitalit përvehtëson fitimin në masën 100%. Kjo rishpërndarje krijon disnivelet pasurore mes pronarit dhe fuqisë punëtorëve. Pronari priret drejt rritjes së vazhdueshme të normës së fitimit me të cilën shton pasurinë; ndërsa shpenzimet e punës, fuqia punëtore mbetet po thuaj e pandryshuar.

Statusi ekonomik, mes pronarit dhe punëtorëve apo nëpunësve me mëditje, krijon raporte të zhdrejta. Pronarët rrisin fitimet dhe kapitalet (pasuritë) e tyre në mënyrë progresive; ndërsa punonjësit me mëditje, më e shumta mund të përfitojnë thjeshtë një rritje të vogël në pagat e punës. Rishpërndarja e padrejtë e të ardhurave krijon polarizim të theksuar ekonomik dhe grumbullim të pasurive në pak duar, të cilët jo gjithmonë pasurinë e grumbulluar e përdorin për të kryer investime të mëtejshme, si rrjedhojë lindin pengesa serioze në zhvillimet ekonomike si brenda dhe jashtë vendit, shtohet papunësia, shtrihet varfëria. Për ta sqaruar më thjeshtë po i drejtohemi disa të dhënave të marrë nga shtypi:

Edhe për të pasurit, pasuria e vërtetë është e paarritshme, askush nuk mendon se e ka arritur pasurinë e menduar. Në referim të shifrave të botuara në gazetën “Dita” të datës 5 maj 2018, rezulton se 5% e amerikanëve janë milionerë. Prej këtyre, rreth 95% kanë nga 1 deri në 5 milionë dollarë. Megjithatë këta super miliarderë, mendojnë se nuk e ndjejnë veten të pasur.

Shumë njerëz kujtojnë se nëse përballojnë mbulimin e pjesës së pronave dhe shërbimet, gjithë shpenzimet e domosdoshme, dëshirat për të shijuar një jetë luksi si dhe të mbeten, ose tu teprojnë edhe shumë para gjendje, prej të cilave të sigurojnë për çdo fëmije një shumë parash, përafërsisht 25 milionë dollarë trashëgimi, atëhere me këto arritje sigurohet të qenurit të pasur.

Po kështu, sipas disa analistëve nga “US Trust”, për të qenë i pasur kanë parashikuar se një çifti do ti duhet të ketë një pasuri prej të paktën 100 deri 190 milionë dollarësh, të siguruojnë një jetë lluksoze dhe të quhen të pasur. Madje “qindëshen” si kufi e quajnë “hundy” (‘hundred’), në të folurit e zakonshme thuhet:“Tani e kapën veten. E bënë një Hundy”. Këto shifra ilustrojnë disi të qenurit të pasur ose “pasanikë”. Në masën e gjërë të njerëzve, të gjithë e dimë përdorimin e shprehjes: “I pasuri nuk ngopet kurrë me pasuri”.

Adam Smithi sheh një marrëdhënie dallimi midis interesit të individit dhe të interesit të shoqërisë, dhe vë re se mbajtja e individit në brendësi të një bashkësie sigurohet nga mekanizmat e këmbimit: këmbimi lejon lojën e përbashkët të kërkesës dhe ofertës. Trajtimi që u bëhet mekanizmave të tregut është me vlerë edhe sot(¹).

Por në një shoqëri të dalë nga një rend ekonomiko-shoqëror, ku ligjet e konkurencës dhe kërkesë – ofertës nuk vepronin, marrëdhëniet mes individit dhe shoqërisë, sigurisht e lejojnë që këmbimi të bëjë lojën e përbashkët të kërkesës dhe ofertës, por fusha e veprimit ishte e pafavorshme për shkak të mungesës së kushteve për të hyrë në treg oferta. Mungesa e ofertës, favorizoi klasën politike të para dhe të pas nëntëdhjetës, të zotërojnë tregjet me mallra e materiale të importit, gjë që lulëzoi dominimi (mbizotërimi) i monopoleve në disa duar.

Para vitit 1991, mekanizmat e ligjeve të kapitalit nuk vepronin në fushën ekonomike (të prodhimit dhe tregut), për ne ishin shfaqje borgjeze dhe mikroborgjeze. Nuk ishin pjesë e moralit tonë shoqëror. Në këtë fazë u gjind qenia dhe ndërgjegja shqiptare, në lidhje me moralin dhe përvojat ekonomiko-politike kur kapërcyem “ylberin” politik.

E vërteta është se ky mentalitet qendronte vetëm tek 90 përqind e popullsisë; ndërsa pjesa e njerëzve të përfshirë në politikë, shfrytëzoi çdo aset pasuror dhe moral duke marrë rrolin e kapitalistit, dmth u bënë pronarë me kapitalin shtetëror, jo me kapitalin e tyre. Siguruan të ardhura nëpërmjet rrugëve të padrejta, informale duke u pasuruan mbi bazat e kapitalit të të gjithë shoqërisë. Krahas përvetësimit të kapitalit ekzistues, që ishte shtetëror, u ndërrtuan edhe legjislacione, ku klauzolat krijonin hapësira për informalitete në ekonomi, siç u veprua së pari me Reformën Agrare.

Reforma agrare gjatë këtyre afro tre dekadave, është përdorur me sukses nga politika në fushatat elektorale. U përdorën mashtrime, grabitje dhe vjedhje, por të habitshme dhe “bajate”, ishin fenomenet e ndodhura në Bankën Qendrore Kombëtare. Lëvizje e parave jashtë rregullave dhe normave, spekullime me interesat për kredimarrësit; mos regjistrim të prerjeve të reja monetare; nuk veprohej me nxjerrjen jashtë përdorimit të parave të dëmtuara, por rifuteshin në qarkullim. Nga individë të caktuar, u përdorën paratë e bankës në tregun informal të këmbimit valutor. U sajuan luhatje të shpeshta me kurset e këmbimit të valutave, duke përvehtësuar djersën, mundin dhe sakrificat sublime të moshave të reja në emigracion. Sipas gazetës “Telegraf”, të datës 06 prill 2018, në fund të muajit shkurt 2018 shuma e kredive me probleme kapte shifrat 560 milionë euro.

Këto ndërhyrje të qëllimshme vazhdojnë të jenë më të thelluara dhe me ndikime të ndjeshme, duke shkaktuar humbje në ekonomi. Po kështu sipas shtypit të ditës, vetëm me deeurozimin, masë e marrë nga Banka Kombëtare, dëmi llogaritet në 140 milionë euro, etj.

Krijimi i kapitalit pas 1990-tës në vendin tonë

Ndërrimi i rendit ekonomiko-shoqëror, që ndodhi tek ne, në fillimet e viteve “nëntëdhjetë”, e gjeti sektorin e bujqësisë pa pronar. Gjatë viteve të qeverisjeve socialiste, toka ishte shtetëzuar dhe administrohej nga shteti nëpërmjet ndërmarjeve të ndryshme shtetërore dhe kooperativave bujqësore, organizohej, administrohej e drejtohej me ligjet e ekonomisë socialiste që, siç dihet mungonte konkurenca, inisiativa e lirë, nuk funksiononte ligji rregullues i tregut, kërkesa dhe oferta.

Kjo ishte situata në të cilën ndodhej sistemi tërësor i sektorit të bujqësisë. Pikërisht nga kjo situatë, përfituesi i vetëm u bë klasa politike, e cila nxorri ligje që favorizonin ngritjen e një klase pronarësh të tokave që do i shërbente klasës politike në dy drejtime, në atë ekonomik dhe politik.

Mos ralizimi i pronësisë ndaj tokave ka sjellë dhe sjell dëme të pallogaritshme, të cilat pengojnë në kryerjen e investimeve nga investitorë të ndryshëm vendas dhe të huaj. Ligjet e miratura për pronësinë e tokave, ishin ligje që nuk mundësonin zgjidhjen njëherë e mirë të të drejtave të pronarëve të vërtetë. Fakt i vërtetuar gjatë 27 viteve.

Nuk është as e panjohur dhe as e pakuptueshme rëndësia e zhvillimit të sektorit të bujqësisë tek ne. Sipas gazetës “Dita”, dt. 10 maj 2018: “Sektori bujqësor, i cili zë më shumë se 40% të punësimit dhe një të katërtën në PBB kufizohet kryesisht në operacionet e vogla familjare dhe në bujqësinë e ekzistencës, për shkak të mungesës së pajisjeve moderne, të drejtave të paqarta të pronësisë dhe ngastrat e vogla të tokës”, thuhet në vlerësimin e CIA për 2017.

Politika, nga kjo gjendje, ka përfituar politikisht me premtime të vazhdueshme elektorale dhe me tjetërsime pronash, mënyrë efektive në lindjen dhe zhvillimin e korrupsionit aktiv dhe pasiv, me shtrirje horizontalisht dhe vertikalisht në shumë institucione shtetërore.

Negativitetin e veprimeve që kryhen në vendin tonë, e gjejmë të shprehur edhe nga institucione të huaja dhe që na bëhen me dije në gazetën “Dita”, dt. 10.05.2018, lexohet: “CIA vëren se kodet komplekse të taksave dhe kërkesat e licencimit, sistemi i dobët gjyqësor, korrupsioni endemik (tipik për këtë vend), zbatimi i dobët i kontratave dhe çështjet e pazgjidhura të pronësisë, si dhe infrastruktura e vjetruar kontribuojnë në mjedisin e varfër të biznesit në Shqipëri, duke e bërë të vështirë tërheqjen e investimeve të huaja”.

Klasa politike, krahas përfitimeve politike dhe ekonomike të arritura nga sektori i bujqësisë, ndihmoi edhe me anë të ligjeve në mundësitë e krijimit të kapitalit fillestar nëpërmjet privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore. Veç grabitjeve, vjedhjeve dhe shkatërrimeve që u lejuan në pronat shtetërore, u veprua qëllimsht në mos venien në funksionimi të tyre, masë e cila njëkohësisht goditi prodhimin vendas dhe çvlerësimin e aseteve. Me këto veprime i u dha mundësi subjekteve të caktuara, personave, grupnjerëzve pranë politikës, për blerje me çmime të papërfillshme. Kështu filloi të lindi një klasë pronarësh me kapital fillestar të siguruar në rrugë informale.

Pronarët e kapitalit fillestar informal, si efekt i mjeteve të kufizuara financiare, nuk mund të kryenin investime në fusha të rëndësishme të prodhimit. Me sipëmarrjet e tyre ata u drejtuan tek ato aktivitete që mund të siguronin mjetet fiananciare për kryerjen e investimeve. Ishte ky fakt që aktivitetet e tyre i shtrinë në fushën e ndërrtimit, duke patur garancitë e politikës e cila u siguronte sheshet dhe lejet e ndërrtimit, kundrejt përfitimeve të ndërsjellta. Burimet e financimit për këto sipërmarrje ishin të ndryshme, por permendim disa prej tyre:

a) Kapitali fillestar informal, të cilin e trajtuam.
b) Kredi të buta bankare, sipas afërsisë me politikën. Më pas u trajtuan si kredi të këqia, gjoja nga pamundësia e kthimit.
c) Forma e kleringut (mall me mall) me pronarët e trojeve, dhënie truallit të konvertuara me sipërfaqe banimi, dyqane, depo, magazina etj.

ç) Parapagim nga blerësit për sipërfaqe ndërrtimi, kundrejt favorizimit në ulje të çmimit të shitjes.

d) U përdorën për blerje sipërfaqe ndërtimi edhe paratë e sjella nga emigrantët, kjo sidomos gjatë viteve nëntëdhjetë, etj.

Asgjë nuk është e thënë të mbetet e palëvizur, kështu bashkë me vitet, u rritën kapitalet dhe bisnesmenët u fuqizuan. Ndërmorën të tjera sipërmarrje, siç janë ato të ndërtimit të rrugëve, jo pak tërheq vemendjen edhe fusha e mediave, artit, sporteve, etj. të cilat sponsorizohen të diktuara me ligje të caktuara. Fshehja e të ardhurave dhe pagesat me zarf, jashtë listës pagesave të punonjësve nga biznesmenët ka krijuar dhe krijon humbje vlerash të konsiderueshme për buxhetin e shtetit. Dhjetë vjetët e fundit shtrirje kanë marrë edhe dhëniet (lëshimet) e konçesioneve shoqërive apo bisnesmenëve të pronave ende shtetërore, po kështu janë edhe dhëniet me qera të shërbimeve publike, autostradat, doganat, bile u fol edhe për institucionin e tatimeve, etj.

Të gjitha këto transaksione komerciale, të mbështetura nga klasa politike, në pushtet ose jo, shoqërohen me përfitime personale të ndërsjellta, të cilat fuqizojnë ekonomikisht të dyja palët, por jo buxhetin e shtetit.

Brenda një kohe tremujore, sipas “nxitjes” së Bankës Qendrore për deeurozimin, euro është zhvlerësuar kundrejt lekut me afro 4%, veprim ky që sipas Qendrës Shqiptare të Eksporteve (Albexport) dhe Albanian Food Industry (AFI), do ti mungojnë në qarkullim ekonomisë shqiptare rreth 14 miliardë lekë më pak. Ndërsa buxheti i shtetit do të humbasë rreth 25 %, ose 26 milionë euro më pak gjatë këtij viti. Në tërësi dëmet nga këto “lojra” me “mallin para”, mund të kapin shifrat mbi 50 milionë euro.

A- Koha për rishikimin e Rishpërndarjes së vlerës së shtuar!

Duhet ndalur tek rishpërndarja e fitimit. Dihet se fitimet e realizuara në përfundim të procesit të prodhimit apo shërbimit, me sistemin e sotëm ekonomik, janë përfitime vetëm të bisnesmenit (kapitalistit) qoftë individ, grup njerëzish apo kompani. Në organet tona tatimore janë të rregjistruara si: persona fizik dhe juridik, shoqëri me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëri anomime.

Me ligjet që veprojnë në ekonominë e tregut, për rishpërndarjen e të ardhurave, ndeshemi në një anshmëri po thuaj të ligjëruar dhe të moralshme. Fitimi i realizuar i mbetet subjekteve ekonomike të rregjistruara, ndërsa fuqia punëtore, nëpunësit e administratës, janë të ligjëruar me kontrata pune për tu trajtuar me pagat e caktuara për punën që kryejnë. Fuqia punëtore nuk ka përfituar nga vlera e shtuar prej shitjes së produktit të realizuar edhe si efekt i punës së saj.

Nuk do trajtojmë këtu rishpërndarjen e fitimit duke praktikuar raporte të pranuara ndërmjet subjektit juridik dhe fuqisë punëtore, sepse kërkohet një studim përmbysës i mënyrës së shpërndarjes së të ardhura të krijuara nga kapitali dhe puna. Por koha e ka sjellë si kërkesë të domosdoshme për tu studjuar dhe zbatuar. Idea këtu përqëndrohet tek njohja e ligjëshme për përfitim nga krijimi i një vlere të shtuar edhe për punën e kapitalit variabël (V)-(shpenzimet e punës).

Me një mendim të shpejtë dhe të thjeshtë, ideja mund të gjej një zbatim të përafërt nga raporti ndërmjet kapitalit konstant (C) dhe kapitalit variabël (V). Nëse vlera e kapitalit konstant që hidhet në një proces prodhimi është 100.000 Euro dhe shpërblimi i fuqisë punëtore të shprehura në para është 45.000 Euro, me një raport të thjeshtë, lidhur me ndarjen e fitimit ose mbivlerës së krijuar nga C+V, e supozouar 29.000 Euro; në një periudhë të caktuar, rezulton ky raport: 69% -31%. Sipas këtij raporti pronari do të përfitojë jo më 100% të fitimit, por 69% ose rreth 20.000 Euro; ndërsa fuqia punëtore do të ndajë mes vetes 31% të fitimit, ose 9.000 Euro nga zero.

Ashtu si pronari ka të drejën e rritjes së aksioneve nëpërmjet fitimit përkatës edhe fuqia punëtore duhet ligjëruar në pjesëmarrje me aksionet e saj, pa përjashtuar edhe transferimin e aksioneve në aktivitete të tjera brenda apo jashtë kompanisë, shoqërisë apo firmës ku kontribuon.

B.- Koha për të caktuar tavan për normën e fitimit.

Për të frenuar rritjet kapërcyese të pasurive të kompanive, shoqërive apo firmave, krahas ligjërimit të pjemarrjes së fuqisë punëtore në rishpërndarjen e vlerës së shtuar, është kërkesë e kohës edhe rishikimi i vendosjes së tavanit në normën e fitimit. Përcaktimi i saj duhet të variojë nga 15 deri në 20 %, në vartësi të përparësive të kërkesave ekonomio-sociale të shoqërisë. Kufizimi do të ndikojë në uljen e çmimeve të mallrave apo shërbimeve me përfitim mbarë shoqëror, jo vetëm në rritjen e mirëqenies por dhe në një qarkullim më të shpejtë të shitjes së mallrave.

Me vendosjen e ndryshimit në mënyrën e rishpërndarjes së të ardhurave (pjesmarrja e fuqisë punëtore në rishpërndarjen e vlerës së shtuar dhe caktimi ligjor i tavanit në normën e fititmit), sigurohet zbutja e polarizimeve të krijuara mes kapitalit dhe shpenzimeve të punës; frenohet fenomeni i grumbullimit të kapitalin në disa duart, që aktualisht përbëjnë 5% deri në 10 % të popullsisë. Fenomeni nuk është vetëm shqiptar, por ndjellkeqës në ecurinë e mëtejshme të mekanizmave në ekonominë e tregut.

III.- Sekuestrimi dhe konfiskimi i pasurive si efekt i vettingut

Problem tepër i rëndësishëm dhe që kërkon kujdes të veçantë, është mënyra e administrimit të pasurive, qofshin në mall apo para, të subjekteve fizike dhe juridike, të cilat krijohen nga funksionimi normal i Vettingut. Bëhet fjalë për vlerat materiale dhe monetare të përfituara nga vepra penale, financimi i terrorizmit, pastrimi i parave, vlera të realizuara nga krimi i organizuar, nga tjetërsimi i pronave, vlera pasurore në mall dhe para nga korrupsionet aktive dhe pasive etj, që sipas vendimeve gjyqësore, sekuestrohen apo konfiskohen.

Tek ne vlerat më të mëdha objekt konfiskimi dhe sekuestrimi do të jenë pasuritë e paluajtshme; toka, pallatet e ndërtimit, hotelet, pasuritë e luejtshme si makineri të ndryshme, automjetet dhe vlerat në para përfshirë edhe thesarin. Pasuritë e konfiskuara apo të sekuestruara, duhet të menaxhohen nga institucione shtetërore dhe aspak nga subjekte apo institucione joshtetërore, kushdo qofshin. Institucioni shtetëror, në bazë të vlerësimeve nga ekspertë përkatës të pavarur, do të bëjë vlerësimin dhe shitjen e tyre.

Të ardhurat nga shitja e objekteve të këtyre kategorive duhet të derdhen në llogari të posaçme bankare dhe të përfshihen në zërin buxhetor “të ardhura nga sekuestro dhe konfiskim prej Vettingut”.

Deri tani nuk ka rezultate të dukshme në drejtim të sekuestrimit dhe konfiskimit të pasurive nga persona që kanë kryer vepra penale të korrupsionit. Lidhur me këto çështje, mungesa e vetëdijes ligjore, profesionale dhe përgjegjshmëria tek disa prokurorë dhe gjyqtarë, në drejtim të ndjekjes korrekte të kryerjes së detyrës për të vendosur për sekuestrimin, apo konfiskimin e pasurisë të personave me veprimtari kriminale nuk është më konstatim, por janë fakte reale. Prandaj është krijuar bindja mbarë popullore se marrjet e këtyre masave bëhen të realizueshme kur sistemi i drejtësisë të jetë vërtet i pavarur, të mos jetë i kapur dhe as të ndikohet nga politika.

Me rëndësi është gjithashtu edhe krijimi i kushteve optimale që prokurorët dhe gjyqtarët të mos kenë mundësi të bien në situata korruptive. Konfiskimi dhe sekuestrimi i pasurive të paligjshme, duhet të gjejnë mbështetje ligjore në Kodin Penal dhe Kodin civil. Veprimtaritë kriminale dhe korrupsioni duhet të përballen me ligjet.

Ish Presidentit Obama gjatë Asamblesë së Përgjitshme të OKB-së, në Shtator 2012 ka deklaruar se: “E ardhmja nuk duhet t’u përkasë të korruptuarve që vjedhin burimet e një vendi. Ajo duhet t`i përkasë studentëve dhe sipërmarrësve, punëtorëve dhe pronarëve të bizneseve, të cilët kërkojnë një prosperitet më të gjerë për të gjithë njerëzit…”.

Ndofta ka ardhur koha që ligjvënësit duhet të amendojnë (përmirësojnë) pjesë të Ligjit Nr.10 192, datë 3 dhjetor 2009 ”Për parandalimin dhe goditjen e krimit të organizuar dhe trafikimit nëpërmjet masave parandaluese kundër pasurisë”, me të cilin duhet të rregullohen shumë çështje që lidhen me krijimin, sekuestrimin, konfiskimin dhe administrimin e pasurive të paligjshme. Kërkohet një përsaktësim më i prerë në ligjërimin e përqëndrimit, administrimit dhe përdorimit të këtyre fondeve të shprehura në vlera monetare, apo asete të ndryshme të palëvizshme e të lëvizshme.

Ka shtete që kanë krijuar “Fondin Sovran të Pasurisë, pasuria e popullit rikthehet tek populli”. Fondet Kombëtare të Pasurisë duhet detyrimisht të zotërohen dhe menaxhohen nga shteti me synim për të ruajtur me rigorozitet të ardhurat e siguruara nga konfiskimet dhe sekuestrimet. Kapitali fillestar i këtyre institucioneve apo kompanive shtetërore, të krijohet nga vlerat e arkëtuara nga privatizimet e ndryshme në formën e parave apo aseteve.

Institucioni shtetëtor i administrimit të “Fondeve nga Pasuritë Sekuestro” si dhe të fondeve të tjera, duhet të ligjërohet që të jenë subjekte për auditim vetëm nga Instituti i ekspertëve kontabël të autorizuar (EKA-Auditët).

Transferimi i vlerave materiale dhe monetare në ”Fondin nga Pasuritë Sekuestro” mundëson krijimin e burimeve të fuqishme financiare në duart e shtetit; krijohet një institucion i gjallë, energjik me efekte pozitive në përballimin e fenomeneve ekonomike negative.

Nuk duhet të trembemi se po devijohet nga teoritë ekonomike që aktualisht veprojnë, as të tërhiqemi se ndofta centralizimi i disa degëve kryesore ekonomike në duart e shtetit, të cilat po jepen me konçesione, apo privatizohen në disa duar të paracaktuara, të paafta, papërvojë drejtimi dhe administrimi, i hapet shtegun sistemit socialist në ekonomi. Jo, aspak, nuk është ky këndvështrim! Përvojat përfitohen gjatë ushtrimit në kohë, dhe jo nga militantizmi apo nepotizmi.

Është vërtetuar gjatë 27 viteve se privatizimi i disa degëve kryesore të ekonomisë, apo pjesëmarrje me aksione shtetërore, nuk kanë patur prurje zhvillimi, përkundrazi në përgjithësi kanë rezultuar ose në falimentim, ose i janë drejtuar rritjes së çmimeve, duke rënduar ekonomikisht si familjarët në përgjithësi dhe buxhetin e shtetit. Faktet tregojnë se nxitimi drejt privatizimeve në forma të ndryshme të degëve kryesore të ekonomisë, ka qenë jo vetëm irentabël por ka krijuar situata të rënda deri edhe në tensione ndërshtetërore.

Në shumë nga degët ekonomike të privatizuara, shërbime, apo dhënie me konçesione, ka rezultuar se “sipërmarrësit” i trajtojnë veprimtaritë dhe efektet financiare thjeshtë prona personale-private, krejt ndryshe nga konceptet e ekonomisë së tregut.

Përpara realiteteve të sotme të këtyre fenomeneve, të cilat në vazhdimësi kanë thelluar hendekun mes rreth 10 përqindshit dhe 90 përqindshit të popullsisë, shtrohet detyra për marrjen e disa masave, me përqëndrim kryesisht tek pasuritë e përfituara nga informalitetet, pa përjashtuar mundësitë e qendrimeve në tërësi ndaj rishpërndarjes së të ardhurave.

Ndikimi fillimisht rekomandohet për tu shtrirë në rastet e para, nëpërmjet vendosjes dhe zbatimit të suksesshëm të “Vettingut”.

Të gjithë jemi ndërgjegjësuar tek domosdoshmëria e katarsit, që ka filluar të veprojë në disa nga institucionet tona me “Vettingun”. Efektet e “Vettingut”, do të çlirojnë shoqërinë nga oligarkët politiko-ekonomikë joformalë, do shpëtohet nga nepotizmi dhe militantizmi.

Nëpërmjet zbatimit rigoroz të Vettingut, pasuria e përqëndruar në disa miliarderë dhe “super miliarderë”, do të sjellë nevojën e një rishpërndarjeje dhe vendosjen e disa normave, që sigurojnë raporte të drejta për ndarjen e fitimit ndërmjet punës dhe kapitalit. Realizimi i Vettingut, është kërkesë objektive e kohës. Shtrirja e tij nuk duhet kushtëzuar me hapësira gjeografike, politike, ekonomike. Për nga epërsitë pozitive, Vettingu duhet të shtrirhet në shtetet e Europës dhe më gjërë.

Të gjithë njerëzit gjatë jetës aktive dallohen në grupe apo kategori në vartësi të veprimtarive që kryejnë. Është zgjedhja e tyre, kushtet, rrethanat hisorike, sociale dhe ekonomike. Do veçojmë dy kategori njerëzish, ata të grupimeve politike dhe grupimet e studimeve shkencore, të dijes në përgjithësi. Grupnjerëzit e politikës, pavarësisht nga kapacitetet e dijeve dhe përvojave, arrijnë të shfrytëzojnë rezultatet tepër të dobishme në zhvillimet e të gjitha fushave të jetës, të studjuara dhe zbuluara nga grupnjerëzit e dijes. Edhe në këtë rast, zhvillimi shoqëror ka pranuar dhe ligjëruar në heshtje pabarazinë e theksuar mes këtyre dy kategorive, qoftë në drejtim të pasurisë dhe të plotfuqishmërisë.

Kategoria e grupit politik, përfiton nga përvehtësimi i arritjeve të grupit tjetër, siguron pushtet dhe pasuri; ndërsa kategoria e grupit të studimeve dhe çpikjeve, shpërblehet me ligjet që nxjerr grupi politik, nuk priren drejt pasurive, mbetet në histori me një cilësim “Emër i mirë”. Politikani, me arritjet e studiuesave në fushat e ndryshme të shkencës, krijon pasuri dhe pushtet. Pushtetin e tyre, me anë të politikës, e shtrijnë në të gjitha drejtimet, bile deri edhe tek nënështrimi i kategorisë së shkencëtarëve duke shfrytëzuar dhe përdorur pikërisht rezultatet e tyre, prej të cilave sigurojnë përfitime pasurore. Një shembull tepër interesant është, fjala vjen, mbajtjet në kasafortë nga politikanët çelësat e “bombës atomike”, dhe sa herë ju duhet kërcënojnë Botën. Një e padrejtë e madhe që shoqëria njerëzore duhet të reagojë fuqishëm për të ndrequr ekuilibrat.

Besoj se të gjithë kemi një mendim: “Paradokse të shëmtuara, kontradikta, anomalira që shoqëria duhet të çlirohet, prandaj duhen ndrequr!”

Shpresojmë se një epokë e re po troket në shoqërinë tonë!

Itali, më 14 /maj /2018.-

Shënim (¹): Adam Smith (05.06.1723-17.07.1790), filozof dhe ekonomist skocez i Iluminizmit. Ai qëndron në histori si babai i shkencës ekonomike moderne, vepra kryesore e të cilit “Pasuria e kombeve”, është një nga tekstet themeltare të liberalizmit ekonomik.

Itali, më 14/ maj /2018.-

* E falenderojme z. Dahri per artikullin studimor profesional, qe ndau me lexuesit e Gazetes Dielli. Shkrimit te tij i paraprin edhe nje mesazh i shkurter derguar redaksise se Diellit:” Kisha disa kohe qe nuk e kisha e-mailin tuaj, por me ndihmoi nje shok dhe sot deshiroj tju pershendes dhe tju uroj per informimet e sakta, te plota qe ju me portalin tuaj na ofroni. Siç jeni ne dijeni tek ne ka filluar te veproje disi Reforma ne drejtesi. Me ane te Vettingut por na krijohen shpresa se me ne fund edhe tek ne do te veproje drejtesia e vertete e munguar per shume dekada. Lidhur me situaten qe po kalojme kam nje material studim, te cilin po ju a postoj, qe nese permbush kushtet qe kerkohen nga organi juaj publik, te botohet. Ju kam derguar edhe para disa vitesh materiale dhe ju i keni marre ne konsiderate. Ju falenderoj dhe sinqerisht uroj per pune te mbare . Pershendetje dhe respekte”.

Fahri Dahri.

A DUHET VETTING PËR “KOPSHTARËT” E (PA)DREJTËSISË…!?

October 9, 2016 by dgreca

….Disa nga këta pseudoavokatë, sekser gjykatash, sot zotërojnë “studio avokatie” që në fakt s’janë gjë tjetër, veçse studio gjobevënësish ndaj atyre që janë më të dobëtit e shoqërisë, (viktima dhe gjahu i lakmueshëm i kapur në rrjetat e tyre të mashtrimit), që për çudi, në kurriz të këtyre të fundit, këta “avokat – kopshtarë” të korrupsionit, sigurojnë dhe kalojnë nëpër duart e tyre milionat e punëve të pista duke bërë pse jo, edhe evazion fiskal./

NGA ILIR ÇUMANI/

Korrupsioni është një plagë e madhe, me rrënjë shumë të thella që shfaqet në çdo sistem, veçanërisht në sistemet me demokraci të brishta dhe shoqëritë hibrite si kjo e jona.Arsyeja përse korrupsioni është tepër i vështirë për t’u luftuar me efikasitet të plotë, qoftë edhe me mjete më të stofistikuara që zotërojnë sot agjensitë shtetërore të ligjitzbatues, është fakti se, në të nuk përfshihen vetëm ata individë të zakonshshëm që ushtrojnë paligjshmërinë e tyre në mënyrë sporadike.

Në tipologjinë klasike të ekzistencës këtij fenomeni tepër shqetësues, gjithmonë kanë qenë të përfshirë dhe përfshihen një numër i konsiderueshëm i atyre njerëzve konspirativ të pamoralshëm por kurajoz, që zotërojnë funksionet publike dhe që kanë pushtet.

Këta individë, me veprimet dhe mosveprimet e tyre shpërdorojnë detyrën dhe keqpërdorin besimin e publikut në mënyrë të kamufluar dhe tepër të zgjuar e të rafinuar, duke rekrutuar një numër të konsiderueshëm bashkëpunëtorësh “besnik” në zinxhirin administrativ ku ata veprojnë. Për rrjedhojë, të gjithë personat e përfshirë në këtë skemë, kush më shumë, e kush më pak, janë përfitues përmes abuzimit dhe paligjshmërisë.

E veçanta që e bënë të vështirë luftën ndaj korrupsionit është fakti se, hallkat e zinxhirit që e mbajnë të sigurt rrjetën e thurrur të këtij sistemi, janë aq fort të lidhura e të koklavitura pazgjidhshmërisht me njëra tjetrën dhe në mënyrë kapilare, aq sa është e pamundur t’i zgjidhësh ato nyje dhe fije të padukshme që janë përdorë për ta mbajtur sa më aktiv dhe vital.

Gjykoj se, fenomeni i korrupsionit, ka një “imunitet” jashtëzakonisht të fortë në një mjedis si ky i yni edhe për shkak të kulturës, të perceptimit që mbart dhe ushqen një pjesë e shoqërisë në raport me të.

Kjo kategori shoqërore, gjithmonë i ka konsideruar dhe i konsideron të gjithë ata persona që janë të përfshirë në korrupsion si njerëz të “zot”, të “shkathët”, që janë të aftë të bëjnë atë që shumica e shoqërisë nuk e bën.

Madje, modeli i përfitimit përmes abuzimit, duke u pasuruar sa më shpejtë dhe në një kohë të shkurtër në kurriz të paligjshmërisë, është ai më tunduesi dhe më joshësi që ndodh shpesh në koracën njerëzore.

Këtu qëndron dilema: “Të jesh apo të mos jesh, të bëhesh apo të mos bëhesh”, që shpesh, ky grupim njerëzish nuk arrin të kuptojë qartësisht shkallën e lartë të rrezikshmërisë dhe pasojat që sjell ky fenomen në dëm të shumicës, në dëm të shoqërive që luhaten në ekzistencën dhe mosekzistencën e tyre, sidomos në periudha të zgjatura transitore dhe kaq kaotike siç është shoqëria shqiptare.

Padyshim, armiqtë më të mëdhenjë të korrupsionit deri në agoninë e tij, kanë qenë dhe janë pushteti gjyqësor dhe prokuroria, ata që në emër të DREJTËSISË kanë instaluar sistemin e PADREJTËSISË.

Janë disa palo “avokatë” – sekserë apo të ashtuquajtura “studio avokatore”, që në vendin tonë janë kthyer në “kopshtarët” më të zellshëm që gatuajnë lëndën e parë të korrupsionit dhe “ujisin dita ditës kopshtin” e (pa)drejtësisë. Janë “gjykatat familjare”: baba – gjyqtar, bir – avokat, nënë – notere dhe mbesë – “përkthyese”.

Të gjithë këta, e kanë kthyer sistemin e (pa)drejtësisë në një çorbë që nuk e merr vesh i pari të dytin. Atëherë, natyrshëm lind pyetja: Me këtë produkt do të shpresojnë dhe gjejnë shqiptarët drejtësi..!?

Ligji i vettingut, duhet të mos lërë jashtë pikërisht jo vetëm atë pjesë të trupës gjyqësore më të korruptuar në rajon dhe më gjerë, por edhe atë kontigjent pseudoavokatësh, adoleshent në profesion, të pispillosur e të kapardisur me veshje super të shtrejnta firmato, të cilët edhe pse buzët i kanë ende me qumësht dhe mjekrren me push, falë baballarëve – gjyqtarë të korruptuar, (edhe pse fëmijët e tyre nuk i kanë ditët e mjaftueshme të përvojës së punës në profesionin që ushtrojnë), sot, zotërojnë studio të tilla superluksoze “avokatie” në qendër të Tiranës, që në fakt, edhe një avokat karriere i moshës 80 vjeçare me mjekër në Gjermani, në SHBA, në Kanada apo në Zvicër, do ti kishte zili këta “avokatë” – axhami.

Në respekt të profesionistëve të vërtetë, duke qenë i kujdesshëm për të mos i përgjithësuar të gjithë ata gjyqtarë dhe avokatë profesionistë dhe me integritet të plotë në karrierën e tyre, që nuk kanë asnjë lidhje me pjesën tjetër paçavure në mjedisin ku veprojnë këta të fundit, (që nuk janë pak), pa frikë dhe pa asnjë reserve, do t’i konsideroja një rrezik potencial për gjithë sistemin e drejtësisë, një e keqe e madhe për mbarë shoqërinë shqiptare.

Disa nga këta pseudoavokatë, sekser gjykatash, sot zotërojnë “studio avokatie” që në fakt s’janë gjë tjetër, veçse studio gjobevënësish ndaj atyre që janë më të dobëtit e shoqërisë, (viktima dhe gjahu i lakmueshëm i kapur në rrjetat e tyre të mashtrimit), që për çudi, në kurriz të këtyre të fundit, këta “avokat – kopshtarë” të korrupsionit, sigurojnë dhe kalojnë nëpër duart e tyre milionat e punëve të pista duke bërë pse jo, edhe evazion fiskal.

Këta individë, jo vetëm që nuk i shërbejnë aspak filozofisë dhe doktrinës së jurisprudencës, por e deformojnë dhe e dëmtojnë edhe më rëndë atë, sikurse edhe kauzën humane të atyre që kërkojnë drejtësi sociale, barazi para ligjit nga institucionet kushtetuese të Shtetit të së Drejtës.

Me një fjalë, “fshesa” e reformës në drejtësi dhe ligji i “vettingut”, nuk mund të mos përfshijë edhe këta pseudoavokatë, sekserë gjykatash, të cilët janë një nga arsyet kryesore të korrupsionit në drejtësi, ata që janë kthyer në “kopshtarët” e krimit social dhe “ujisin” çdo ditë “kopshtin” e (pa)drejtësisë në gjykatat tona. Kjo do të ishte reforma reale në sistemin tonë të drejtësisë!