Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

JETA, PABESI DHE MASHTRIM

by

Jeta e Uran Kostrecit  dhe thuajse e të gjithë shqiptarëve ishte mashtrim dhe pabesi/

Nga Vilhelme Vrana Haxhiraj*/

Falenderoj z. Uran Kostreci që zgjodhi Vlorën, menjëherë pas Tiranës, për të paraqitur librin e tij në prozë, novelën “Pabesia”.Para se të flas për librin dua të hap një parantezë, që mendoj se vlen për këtë auditor. Pas viteve 90 në vendin tonë ka vërshuar një krijimtari e bollshme, ku më e shumta janë poezi, kujtime, përkushtime të të afërmëve apo njerëzve që kanë dhënë ndonjë vlerë gjatë luftës çlirimtare apo gjatë diktaturës së egër komuniste gjysmë shekullore. Asnjëherë nuk duhet ndaluar iniciativa, madje do ta quaja më shumë se gabim, faj apo më keq akoma, krim, që t’i ndalosh kujtdo të drejtën dhe lirinë për të shprehur lirisht mendimet e tij, gjë që na u mohua për gjysmë shekulli.

   Por theksoj se, liria e mendimit dhe shprehjes nuk duhet shpërdoruar. Jo të gjitha botimet janë cilësore dhe përciellin atë mesazh për të cilin ka nevojë shoqëria shqiptare sot. Për këtë unë tërheq vëmendjen e çdo krijuesi, që vetshpallet, studiues apo historian, pa i njohur analet e historisë, pa u diplomuar në këtë fushë, pa u afirmuar si i tillë apo më keq akoma pa botuar një libër. Si mund të vetquhet profesor ai që nuk e ka një titull të tillë? Si mund të vetquhet poet një bejtexhi? Si mund të vetquhet romancier një që s’ka shkruar romane, por vetëm kujtime, apo kronike ngjarjesh, me një gjuhë dhe leksik shqip tejet të çalë?  Krijuesve të mirfilltë u vjen turp t’i kenë libra të tillë nëpër bibliotekat e tyre, sepse nuk fitojnë gjë. Flas për ata njerëz  që janë të shtresës së mohuar dhe shkruajnë. Të mos ia lejojnë vetes një gjë të tillë, sepse është paradoks, cinizëm, s’është aspak profesionale dhe aq më tepër letrare. Sepse autorë të tillë do të jenë ironia e vetvetes. Mbi të gjitha dëmtojnë letërsinë e cila ka nevojë për një seleksionim të këtyre prurjeve që i ngjasin xhunglës.

Më falni z. Kostreci që ndërhyra, por mendoj se është sugjerim i domosdoshëm, me njerëzit e duhur, në vendin e duhur dhe kohën e duhur. Të riparojmë ndërgjegjen tonë ne si shtresë në kohë, sa nuk është vonë. Kujtoj se asnjëherë nuk është vonë për t’u riparuar si individ apo më gjerë si shoqëri dhe për të bërë gjënë e duhur.

  Dy fjalë për librin “Pabesia”:

Novela e z. Kostreci me titull “Pabesia”, si të parin botim në prozë, do t’i uroja sukesese autorit brilant të sonetit edhe në këtë gjini të vështirë, në prozë, e cila kërkon kohë dhe vullnet për t’u realizuar. Mund të them me plot gojën se Uran Kostreci ndoshta është i vetmi autor që lëvron sonetin 13 rroksh, tashmë i lënë në hije nga  krijuesit, ashtu siç janë lenë në harresë edhe disa gjini të tjera si skica letrare dhe letërsia për fëmijë. Pra janë tri gjini, plus romanin, se shkruhen pak romane të mirëfillta, për të cilat mendoj se letërsia shqiptare është në krizë. Novela, që nga titulli flet vet. Në pamje të parë duket si autobiografik, por jetët shqiptare janë aq të ngjashme sa , kur lexon diçka shprehesh me habi: “Kjo qenka jeta ime!”

Ngjarjet zhvillohen në dy etapa kohore: në luftë dhe në diktaturë. Etapa e luftës është në sfond si shkaktarja e gjithë të këqijave,vëllavrasjes, pabesisë ndaj vëllait të një gjaku si dhe kosovarit të cilin ia dorëzuan bishave serbe. Ishte komunizmi sllav-serbo-rus, ajo ideologji e mallkuar që solli përçarjen mes shqiptarëve duke i futur në një hasmëri shekullore. Janë pikërisht ato litarë dhe pabesia ndaj vëllait, mikut, të afërmit dhe shokut, që na i kanë lënë si trashëgimi edhe sot të pafetë.  Shumë bukur e paraqet autori mes antagonizmash, diverse mendimesh, me metafora të goditura qëndrimin e Radomit, personazhit kryesor dhe djalit të hallës, Agronit. Ky i fundit del në mal me dëshirën e atdhetarit, mori pjesë në luftë për çlirimin e vendit. Por shumë shpejt zhgënjehet krahas idealit që i injektuan dhe njohjes të së vërtetës së hidhur që përjetoi. Njohja e së vërtetës e çoi atë drejt vdekjes. Edhe pse në plan të dytë, Agroni me qëndrimet e tij si luftëtar lirie dhe si njohës i ideve komuniste, qëndron shumë lart.

Libri nis me një peizazh disa vite pas mbarimit të luftës. Agroni kthehet nga Ferri ku kaloi vitet e rinisë, me mendimin se gjithçka do të kishte ndryshuar, por përsëri pësoi zhgënjim. Radomi, zbret aty ku kaloi fëmijërinë, rininë, ku njohu vajzën e ëndrrave dhe ku u bë baba. U kthye me dëshirën,  me mallin për atë kohë të pakthyeshme, pasi gjithë kohën kishte jetuar me  ëndrrën se do t’i gjente të gjithë në shtëpinë e tij. Por për fat të keq ajo tashmë s’ekzistonte më. Buzë lumit vurin re se ende qëndronte  gorrica e përzhitur nga flakët e luftës, mure të rrëzuar si pa zot, varfëri e tejskajshme kishte mbuluar vendin si në kohë zije makabre. Me dyshimin në gjithçka të zymtë që i përfshiu syri, por edhe për kalimtarin kurioz gëlonte mendimi i trishtë, që e rrëqethi trup e shpirt “Mos vallë kjo ishte bota e re për të cilën luftuam?”! Hedh sytë nga vetja  dhe ligështohet ; ka ngelur një invalid me një sy e dhe me një dorë. Kjo tablo plotëson gjithë domethënien e novelës. Kujt i hyn në punë vallë një qorr-sakat? E megjithatë jeta qenka e dhembshur. Ai do që të jetojë ashtu, gjysmak për të birin, ndoshta për ta nisur jetën pikërisht  aty ku e kishte lënë.  Zotërinj a nuk është jeta jonë e gjymtuar? Kjo ishte teoria e idealit marksist apo socialisto-komunist për ta shkatërruar njeriun dhe fisnikërinë. Tek ky njeri i gjymtuar ,diku në shpirtin e tij të zbrazët, jetonte dashuria e tij e parë dhe mendimi i të qenit “baba”.

Ishin pikërisht këto dy ndjenja sublime, të pazëvendësueshme që e mbajtën Radomin gjallë për vite të tëra. Kjo novelë përciell tek lexuesi se tre breza vuajtën dhe ende vuajnë materialisht, shpirtërisht dhe mendërisht, madje edhe fëmijët e tyre kanë fatin e paraardhësve . Oh, ç’mëkat që na la trashëgim një sistem pa themele. Cilido në vend të tij do të mendonte : « Kur ke një shpirt të zbrazur, ke vdekur…Trupi pa shpirtin është inekezistent. » Dhe novela e lë lexuesin me një pikëpytje enigmatike . Në fund ti, unë e të gjithë pyesim: “Si u vajti filli vallëkëtyre njereëzve që shpresuan dhe jo vetëm nuk fituan, por pësuan zhgënjimin më të madh të jetës? »Novela është trajtuar bukur, rrjesdhshëm , me fjalor e frazologji të pasuraqë të bëjnë të mos e lëshosh nga dora deri në fjalën e fundit

Z.Uran ju uroj suksese, ashtu si në sonete, edhe në prozë, sepse e meritoni!

* Paraqitja e novelës “ Pabesia”- në Vlorë më  3-7-2010- Vilhelme Vrana

 

 

 

Kur shpërfillet Elita, krenaria kombëtare

by

Vilhelme Vrana Haxhiraj*/

    “Nuk ka këshillë më të keqe se ajo që të shtyn të mohosh kombin tënd!” – 

Naum Veqilharxhi/

     Ky libër është si një kapitull tejet i veçantë i historisë sonë kombëtare. Është kapitull i krenarisë shqiptare të gjymtuar,  i inteligjencës së mohuar të lënë në harresë. Kalojnë dekada e shekuj dhe ngjarjet vjetërohen, moshohet kombi, rrudhet koha, plaken e ndryshken mendjet e freskëta dhe vlerat harrohen. Syrit vrojtues të cilit nuk i shpëton gjë, sheh me dhembje e lotë një lloj shpërfilljeje ndaj tyre. Diçka e tillë ka ndodhur si mungesë vlerësimi për arsye politike, kundërshti ideore apo mos vallë i ka dënuar koha e vrazhdët? Mëse e bindur them se ky libër është kapitull i së vërtetës për vlerat e krenarisë kombëtare, shumica dërmuese e të cilëve janë mohuar apo janë lënë në harresë nga politika e mbrapsht.

Më lind e drejta të pyes: Sa duhej të krenohej Shqipëria kur bota e kulturuar mburret me Elitat e saj?!

 

  “Eh Bota e kulturuar…!Bota nuk i ka heronjtë dhe i krijon, kurse ne i kemi dhe i varrosim. Kultura botërore i  vlerëson pa ditur se kujt kombësie i përkasin dhe i ngre në piedestal, sepse ata janë produkt i kohës që vepruan, pra të së shkuarës, janë ecuri e të sotmes dhe përparësi zhvillimi për të nesërmen.Ata janë Elita që udhëheq njerëzimin në rrugën e bukur të mirësisë dhe të drejtësisë, të jetës së bukur, përmes zhvillimeve të reja shkencore dhe me besimin te Zoti!”Vivra                                                                                           

    Duke marrë në konsideratë  thënien lapidar të Naum Veqilharxhit, lidhur me shtysën për mohimin e kombit, theksoj se kombi nuk është një nocion ideal. Kombi është konkret, i prekshëm, i dhembshur pasi është toka ku lindën të parët tanë, tabani ku lindëm ne dhe do të lindin sa e sa breza të tjerë, i vetmi identitet që do të ngelet në pafundësi…Janë bashkëkombasit ata që ia rrisin vlerat dhe dinjitetin atdheut të tyre. Puna dhe mendja e njerëzve e shndërrojnë atë në një shtet të zhvilluar, janë njerëzit ata, që duke u mbështetur në trashëgiminë kulturore, duke shfrytëzuar pasuritë mbi e nëntokësore, e çojnë vendin drejt progresit. Veçse cilido e ka të qartë se vetëm ai komb që rrezaton kulturë të admirueshme, integron më shpejt drejt botës së zhvilluar. Njerëzit që ia rrisin vlerat kombit, largohen nga kjo botë duke lënë pas mendjet dhe duart e tyre. Brezat ikin, kurse kombi ngelet aty dhe rigjenerohet bashkë me brezat që vijnë.

  Shqipëria e vogël, Dekania e racave, por shumë e re në arenën politike botërore dhe e njohur pak, ose aspak për botën e zhvilluar, kombi 103 vjeçar, me një histori sa të lashtë dhe po aq të mohuar, sa të pasur dhe po aq të tjetërsuar, ka vënë në dilemë shumë mendje të ndritura. Duke marrë sipërfaqen e tij dhe numrin e popullsisë, vendi ynë është kombi që i ka dhënë botës më shumë intelektualë se çdo komb tjetër në të gjitha fushat e jetës. Duke filluar nga perandorë, papë, kryeministra, gjeneralë ushtarakë, diplomatë, arkitekt, mjekë, artistë të skenës, të penelit apo të daltës, shkrimtarë, filozofë, gjuhëtarë, kanë qenë bijë të kësaj toke, personalitete shqiptare, të cilët e kanë gjetur veten jashtë kufijëve të atdheut, ku kanë shpalosur dhuntitë dhe vlerat e tyre. Dhe bota pa marrë parasysh se ç’kombësi kishin, nga vinin apo prej ç’race ishin e ç’gjuhë flisnin, i ka shpërblyer maksimalisht sipas vlerave që kanë dhënë në shkenca të ndryshme. Personalitete të shquara të të gjitha kohërave dhe në fusha të dryshme, nga Shqipëria kanë dalë shumë. Po marrë një dy shembuj vlerash. Vetëm Himara përrallore, Perla e Rivierës shqiptare, ku nga shtatë fshatrat e saj kanë dalë dhjetëra kapedanë. Pas vdekjes së Skënderbeut në histori ka mbetur akti heroik i Damjan Himariotit që më 1537 në fushën e Qeparoit sulmoi me thikë në çadrën e vet sulltanin Sulejman Kanuniun(Ligjvënsin). Kapedanët e Himarës, të diplomuar në shkolla ushtarake (Napol e Venecia) nuk mbronin vetëm bregdetin e Jonit por kanë shërbyer si gjeneralë ushtarak në Itali, Spanjë, Rusi. Mërkur Bua nga Dhërmiu, me gradën e gjeneralit ka luftuar në ushtrinë venetikase në vitin 1500 dhe në Milano. Përmendim Kiço Buçin, ndërtues anijesh në Himarë në shek. XVII. Bregdeti veç trimave,ka pasur edhe kapedanë të mendjes e diplomatë deri në Mbretërinë Spanjolle si Zhanopulli nga Qeparoi e Pano Bixhili nga Dhërmiu që shërbeu si ambasador i Rusisë në Shqipëri dhe në Greqinë Veriore me qendër në Artë më 1767, i cili punoi për zhvillimin e arsimit në Bregdet. Polo Prifti e Jorgo Prifti, kapedanë nga Qeparoi, në luftën ruso- turke të vitit 1771 morën pjesë në anën e Rusisë dhe janë heronjë të saj.

  *Bota e kulturuar evropiane qysh herët ka folur për amazonat shqiptare. Nga qyteti Kafa, ish Theodozia e lashtë pranë Detit të Zi, princi belg Charles-Joseph, figurë e ndritur ushtarake dhe letrare e kohës, i shkruante një letër Markezës së Coigny-së : “një batalion prej dyqind vajzash të reja shqiptare marshon me hap krenar në qytetin Kafa”- skenë prej së cilës Princi mahnitet. “Pashë dyqind gra apo vajza bukuroshe, me fytyrë zbuluar,me dyfekë, kama e heshta, me gjokse amazonash dhe me flokë të gjata gërshetuar hijshëm, kishin ardhur me rastin e vizitës sonë për të na nderuar, dhe aspak nga kërshëria.” (Letra VII, 1787). Dhe ka pasur të drejtë. Ishte koha kur fanatizmi fetar oriental ia ndalonte rreptësisht një vajze të re apo një gruaje të shfaqej publikisht me fytyrën të zbuluar. E megjithatë, ja ku po i shfaqeshin para syve bukuroshe të armatosura, amazona të vërteta shqiptare.

 * Amazonat ishin vajza të reja që visheshin si burra, të armatosura për të mbrojtur truallin nga pushtuesi i huaj ose ishin ngritur kundër fejesës në djep apo martesave të detyruara.A nuk ishin Amazona Nora e Kelmendit, Tring Smailja, Shote Galica etje?

   Në këtë libër për elitat e mohura apo të harruara e të pavlerësuara, kam përzgjedhur 40 figura të shquara, ku në një numër të papërfillshëm janë të vlerësuarit nga shteti shqiptar, por edhe ata ende nuk kanë vendin e merituar. Jam përqëndruar kryesisht tek:

 * Gjergj Kastrioti Heroi kombëtar, i cili me të drejtë është vlerësuar nga Diktatura,si prijësi arbëror që për 25 vite i largoi ushtritë osmane nga Shqipëria si dhe ka meritën e madhe që pengoi asimilimin e krishtërimit në Evropë nga myslimanizmi.

 * Ismail Qemali, arkitekti i Pavarësisë Kombëtare, diplomati që gjeti kohën e duhur për  të shpallur mëvetësinë, ishte lënë në harresë. Plaku i urtë e flokëbardhë vlerësohet pas 100 vjetësh me titullin “Nderi i kombit” A nuk është turp për politikën shqiptare që mburrej me aktin e Pavarësisë, por babanë e kombit e la në harresë? Kurse familja e tij u denigrua dhe u përndoq.

 *Ded Gjon Luli është dekoruar me titullin Hero i Popullit. Ishte një e drejtë e pamohueshme  se ngritja e flamurit më 3 prill 1911 në Deçiç nga Ded Gjo Luli, ishte preludi i Pavarësisë kombëtare që udhëtoi drejt Vlorës, ku u shpall Shqipëria shtet më vehte, i pavarur nga Turqia nga plaku i mençur diplomati Ismail Bej Vlora më 28 nëntor 1912.

* Ibrahim Rugova, Intelektual,politikan, akademik dhe shkrimtar shqiptar cili mbante titullin Doktor. Është Presidenti i parë i Kosovës, bashkëthmelues i partisë Demokratike. Ai udhëhoqi një luftë popullore për pavarësi,  i cili ndoqi një rezistencë paqësore ndaj sundimit jugosllav e pati mbështetje nga SHBA-të dhe Evropa. Për shkak të rolit të tij në historinë e Kosovës, Rugova është quajtur “Ati i Kombit” dhe “Gandi i Ballkanit”.Pas vdekjes u shpall “Hero i Kosovës”.

 * Adem Jashari,është një nga arkitektët kryesor të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Adem Jashari ishte kryekomandanti i UÇK-së. Forcat policore jugosllave dhe Ushtria Jugosllave e sulmuan shtëpinë e tij në mars të vitit 1998, ku Jashari heroikisht ra së bashku me pesëdhjetë e gjashtë anëtarët e familjes së tij. Ky është rast unikal në historinë e luftërave. Ai mban titullin “Komandanti Legjendar i UÇK-së“, kurse “Hero i Kosovës” iu dha atij në vitin 2008 nga kryeministri i Kosovës.

 * Nora e Kelmendit , e cila e vrau pashanë në çadrën e tij. Së pari mbrojti dinjitetin e saj si bijë e malësisë dhe i tregoi të huajit se vajzat shqiptare nuk u dorëzohen të huajve me aq lehtësi.Ishte viti 1638 kur trimëresha Norë, ishte e para femër që mori hak. Ndaj meritonte të vlerësohej si individ dhe  jo si Malësi e Kelmendit, pasi ishte gruaja e parë që theu çdo zakon.Malësia ka meritat e saj, kurse Nora apo Tring Smailja janë shembuj virtyti në gistorinë kombëtare. A nuk e meriton Nora një bust që të lartohet në Malësinë e Madhe

 *Shote Galica, heroina  pa dekoratë, sepse iu dha titulli heroinë dy herë,( çudia më e madhe), se titulli jepet vetëm një herë. Serioziteti i këtij titulli që kur është dhënë  vetëm me fjalë. Të afërmit e saj nuk kanë marrë asnjë dëshmi.
*Fan Noli, themelues i Kishës Autoqefale shqiptare

  Fan Noli ishte prift, përkthyes, shtetar, diplomat, poet e historian shqiptar.

Noli së bashku me Visarion Xhuvanin themeluan Kishën Autoqefale Shqiptare. Fan  Noli  ishte i pari klerik që e mbajti meshën në gjuhën shqipe në 25 vjetorin e Pavarësisë  kombëtare.

Në botimet zyrtare të Qeverisë së Mbretit Zog, “Shqipënija më 1937”, me rastin e kremtimeve të 25 Vjetorit të Pavarësisë Kombëtare, në kreun për historinë e kultures, shkruhet: “me të janë lidhur emnat më të bukur e më të mallëngjyer të shkrimtarëve t’onë të kaluar. Çdo alfabet pati një serë të gjatë asi shkrimtarësh, po mbi të gjithë vetëm katër shkëlqejnë si yje të pa shoqë, Naimi, Fishta, Konica e Noli”

 Dështimi i revolucionit demokratiko -borgjes i vitit 1924, e detyroi Nolin të mërgonte.Gjithsesi, megjithë gabimet lidhur me reformat e parakohëshme, ai edhe në emigracion vazhdoi punën për një Shqipëri demokratike.

***

Shumë personalitete të ndritura të fushave të ndryshme duke qenë në emigracion, u kanë shërbyer të tjerëve, të cilët edhe i ngritën në piedestal sikur të ishin bijtë e tyre. Shkrimtari dhe publicisti shqiptar Kim Mehmeti, thotë “ne jemi një popull i vetmuar”dhe mund të shtoj pa frikë se ne jemi një “popull i grabitur”. Dhe ka të drejtë se çuditërisht dhe historia na ka grabitur dhe mohuar ata që janë bijë dhe gjak i gjakut tonë. Shumë prej këtyre korifenjëve u është vjedhur identiteti. Na janë vjedhur, Arkitekt Sinani,Mehmet Sedefqari, Papa Klementi XI, Elena Gjika, Karl Gega, Naum Veqilharxhi, Marko Boçari ,Kostandin e Athanas Zografi, Kostandin Kristoforidhi, Sami Frashëri, Bilal Golemi, Aleksandër Moisiu, Laskarina Bubulina, Ibrahim Kodra etje

Është për të ardhur keq se, sa e sa figura emblema të kombit, janë lënë në harresë të qëllimshme për arsye klasore, politike, idesh dhe besimi fetar, ku kam marë vetëm disa: At Gjergj Fishta, At Martin Gjoka, De Rada, Hasan Prishtina, Faik Konica, Pater Anton Harapi, Fan Noli, Mit’hat Frashëri, Visarion Xhuvani, Kristofor Kisi, Nënë Tereza, Dhimitër Pilika, Ernest Koliqi, Josif Bageri, Ali Asllani, Mitrush Kuteli, Musine Kokalari, Isuf Luzaj, Jusuf Vrioni e shumë e shumë të tjerë

  Cilitdo që i dhemb dhe shqetësohet për cungimin dhe tjetërsimin e historisë së kombit, me të drejtë pyet: Përse shumë personalitete, ajka e elitës shqiptare janë njohur dhe i ka vlerësuar bota, kurse atdheu i tyre jo?!

   Le të shohim disa prej këtyre personaliteteve që i nxori koha, edukimi dhe kultura e gjerë por i mohoi politikae mbrapsht.

 *Nënë Tereza e mohuara dhe e denigruara nga diktatura

Është krenari kombëtare që e mohuara nga diktatura komuniste, Nobelistja për Paqen Nënë Tereza, (Gonxhe Bojaxhi) ishte shqiptare, por është turp që ajo u mohua nga diktatura. Pavarësisht se ku lindi, ajo kishte gjak shqiptari. Këtë e pohoi kur mori çmimin “Nobel Për Paqen”, ku e gjithë Bota mësoi origjinën e saj, bijë e një fisi të lashtë, prej të cilit trashëgoi bujarinë, besën, mikpritjen, durimin, dashurinë për jetën dhe mirësinë, që janë cilësi virtyti të shqiptarit. Sa bukur, sa thjesht, sa natyrshëm dhe po aq i madhërishm ka qenë pohimi i saj:  “Me gjak jam shqiptare, me nënshtetësi, indiane. Përsa i përket besimit jam murgeshë katolike.Sipas thirrjes së Zotit, i përkas botës. Por zemra ime i përket plotësisht Zemrës së Krishtit.

***

  *Aleksandër Moisiu, aktori me fame botërore që luajti role të paarritura më parë

Aktori i famshëm, Aleksandër Moisiu që për madhështinë e tij në skenë duke realizuar role të paarritura më parë të kryeveprave botërore, e kishte për nder që ishte shqiptar. Artisti me famë që bëri evolucion në artin skenik, që u ngrit kundër artit dekadent e mondan ,sot renditet mes 10 personave më të shquar të Austrisë. Shtetet e mëdha donin t’i jepnin pasaportën dhe kombësinë e tyre, por ai kërkoi shtetësinë shqiptare. Shpesh ai shprehej:” Babai im ishte shqiptar, nëna ime ishte arbëreshe…unë nisa të shkoja në shkollë në Durrës, në Dyrrakjumin antik…Madje atje në Shqipëri ende jeton një pjesë e familjes sime Moisiu. Ose thoshte: kam  lindur në Trieste, por nuk dua të jetoj atje…” Artistit që ishte lidhur shpirtërisht me atdheun e të parëve, Ahmet Zogu nuk ia dha këtë të drejtë legjitime, pasaportën shqiptare. Përse Zogu u tregua aq kurrnac ndaj një personaliteti botëror?

 ***

 “Mikelanxhelo i Orientit”Arkitekt Sinani,  shqiptari i hapërdarë mes Ballkanit e Azisë
   Koha dhe politika kanë qenë të egra dhe të padrejta me shqiptarët në tërësi dhe me njerëzit  e vlerave kombëtare në veçanti. Karriera e lavdishme e Arkitekt Sinanit numëron rreth 400 vepra që nga Meka, në Krime e në Vjenë. Ishte njeriu që i ndryshoi faqen Stambollit me ndërtime teologjike, urbane dhe ushtarake… Është ndërtues i xhamisë në qendër në Vlorë dhe i Kalasë së Aulonës së lashtë, rrënojaat e së cilës janë nën pallatin para stadiumit Flamurtari.Ndër veprat e tij vlen të përmenden 40 çesmat që i çuan ujë gjithë Stambollit dhe kryearkitekt Sinani vdiq i etur për një pikë ujë.

Nxënësi i tij Mehmet Sedefqari nga Elbasani bashkë me ndihmësin e tij Ahmetin nga Opari ishte projektuesi dhe ndërtuesi i xhamisë Blu dhe Taxh Mahallit në Agra të Indisë, një nga shtatë mrekullitë e botës. Edhe sot në Stamboll thuhet “Kalldrëmet shqiptare”, se ishin arkitektët shqiptarë që shtruan me pllaka guri rrugët e Stambollit.

***

 *Gjergj Fishta, i pari shqiptar i kandiduar për çmimin“Nobel”

   Homeri Shqiptar i vlerësuar me “Medalje e Artë e Lidhjes së Prizrenit– Kosovë”-1911,“Kurorë Argjendi”-Shkodër-1911;“Dekorata Mearif”-Turqia-1912, “Dekorata Ritterkreuz”;Austria-1912, “Penë floriri”- Berati-1913; “Medaglia di Benemerenza”-Papa Piu XI -1925) ; “Lector Jubilatus”- Urdhri françeskan -1929; “Dekorata Phoenix”-Greqia -1931;

Gjergj Fishtën e nderuan në kohën e duhur shtetet e huaj, kurse Shqipëria, vetëm më 2002 e vlerësoi  me Urdhrin “ Nderi i Kombit”

***

 *Shqiptari Papa Klementi XI-Albani,iniciator i Kuvendit të Arbërit.

Me thirrjen e  Kuvendi të Arbërit më 1703, është i lidhur ngushtë emri i Gjon Françesk Albanit që njihet në historiografinë shqiptare, si dhe në fushat e tjera albanologjike, pasi është “me origjinë shqiptare”. Është nismëtar për thirrjen e Kuvendit të Arbërit. Ai kishte merita të veçanta për çështjen shqiptare”. Por mjerisht në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar (1985) nuk figuron as Papa KlementiXI dhe as familja Albani që kanë lënë gjurmë të thella në jetën kulturore e politike në Itali “…Në të vërtetë, Papa Klementi XI nuk është as i pari e as i fundit shqiptar i vlerësuar botërisht. E kaluara tashmë e varrosur romake-bizantine njeh emra shqiptarësh të mëdhenj si perandorët Justiniani, Diokleciani, Anastasi apo Kostandini, ky i fundit i njohur si njeriu që e futi përfundimisht Krishtërimin, dikur monoteist , në trajtën e tij të sotme.

***

*Elena Gjika ose Dora d’Istria, një nga 10 femrat intelektuale më të dëgjuara të shek.XIX.

Elena Gjika ishte shkrimtare dhe publiciste përparimtare rumune me origjinë shqiptare. Familja Gjika, si shumë shqiptarë të tjerë, kishte emigruar nga Përmeti dhe ishte vendosur në Rumani. Ajo mori pjesë gjallërisht në lëvizjen kulturore përparimtare të Evropës si kundërshtare e sundimit despotik monarkist dhe e shtypjes Kombëtare. U radhit në mes të 10 femrave intelektuale më të shquara në botën e shek.XIX. Përkrahu nxehtësisht Rilindjen Kombëtare Shqiptare, mbajti lidhje të ngushta me veprimtarë të shquar të saj, si: Jeronim de Rada, Dhimitër Kamarda, Zef Jubani, Zef Serembe, Thimi Mitko etj, me të cilët diskutonin për problemet që shqetësonin kombin. Në 110 letërkëmbimet e saj me De Radën,problemi më madhor ishte gjuha dhe letërsia shqipe. Elena Gjika kërkoi barazinë gjinore dhe shprehej: “Pa Rilindje letrare, nuk ka Rilindje Kombëtare, duhet rritur ndërgjegjja kombëtare”.

***

* Sami Frashëri, ideologu i madh shqiptar ,autor i manifestit të Rilindjes Kombëtare shqiptare

 Vepra e Rilindasve shqiptarë ,vëllezërve Frashëri është e pandarë.  Unë po përqëndrohem tek njëri… Sami Frashëri i pajisur me kulturë të gjerë, zotërues i 8 gjuhëve është ndër themeluesit e “Komitetit Qëndror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare” dhe themelues e  kryetar i  “Shoqërisë së të shtypurit me shkronja shqip” (1879). Drejtoi revistat e para në gjuhën shqipe  “Drita“, “Dituria” (Stamboll, 1884-85),hartoi librat “Abetare e gjuhës shqipe” (1886), “Shkronjtore e gjuhës shqipe” (gramatika, 1886) dhe “Shkronjë” (Gjeografia, 1888) në gjuhën shqipe. Vepra më e shquar e tij është “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet“,1899 që u bë manifesti i Rilindjes Kombëtare Shqiptare.

***

  *Karl Gega projektuesi i hekurudhës së parë në botë 

  Për projektin e hekurudhës malore të Semmeringut u shpall një konkurs  për ndërtimin e një lokomotive më të fuqishme, e cila duhej të përballonte udhëtimin në lartësitë malore të Semeringut. Suksesi varej nga forca tërheqëse e lokomotivës. Në vitin 1860 përfundoi kjo linjë që është hekurudha e parë malore në botë, projektues dhe zbatues i së cilës ishte inxhinieri dhe matematicieni shqiptar Karl Gega. Gjatë linjës së kësaj hekurudhe u ndërtuan 16 ujësjellësa, me gjatësi të përgjithshme prej 1502 metra, dhe 15 tunele, me gjatësi të përgjithshme prej 4520 metra, të projektuara nga ai. Karl Gega radhitet ndër 100 emrat më të mëdhenj” të të gjithë historisë së kombit austriak, krahas Mozartit, Froidit, Maria Terezës, Franz Josefit, Kafkës etj
***

*Prof.Dr.Isuf Luzi, i pari që ka kërkuar bashkimin e Shqipërisë etnike në Mukje, gusht 1943  Prof.Dr.Isuf Luzi, linguisti, profesori i filozofisë dhe i gjuhës franceze dhe spanjolle, një nga 7 filozofët më të mëdhenj të shek XX, i cili u dha diplomat disa presidentëve,si: Reganit, Fidel Kastros dhe Çe Guevarës etje, i vlerësuar nga De Gol, nga Presidenti i Argjentinës, nga Regani dhe Bill Klinton, kurse atdheu i tij, të cilit i ka kushtuar 120 vepra filozofike letrare e historiogarfike, e la në harresë. Isuf Luzaj u dënua nga Ahmet Zogu, nga Musolini, i shumëkërkuar nga Hitleri, nga Stalini dhe nga Enveri. I mohuari nga diktatura komuniste  jep obsione mbi Lirinë, duke filluar që nga mendimtarët e filozofët e antikitetit e deri në ata të kohëve moderne

Vlerësimet

-Më 1984 Presidenti Regan i jep titullin “Profesor i Amerikës” dhe Medalje Ari ,i cili  e falenderon për gjithë sa ka mësuar prej tij.Ai burrë i mençur i përgjigjet: “Zoti President, vetëm atë nuk e dimë. Më duket se kam mësuar më shumë unë nga ju Shkëlqesi, se sa ju nga unë…Nëse gaboj, Zoti më faltë!”

*Profesior i Filozofisë në Universitetin e New Hampshire.

*Në Argjentinë i jepet Medalia Ari për Paqen më 1956

*Profesor i letërsisë spanjolle e frënge dhe Estetikës në Departamentin e gjuhëve moderne në Universitetet: Bert (Barat), Leik Forest, (Lake Forest) dhe Ilions (Illinois) të Sh.B.A.

*Profesor i letërsisë franceze në Universitetin Jozef në Indiana.

*I është dhënë çmimi “Akademik i Shquar për Përgatitje të Përkryer në Harward dhe për Bibliografinë” nga Presidenti Bill Klinton.

*Profesor i Merituar me çertifikatën e përmasave botërore nga presidenti Klinton më 1996.

* Shef i Katedrës së Filozofisë i 93 prof-dok-ve në Universitetin në Iliona.

*Vetëm 12 vite pas vdekjes, nga Presidenti Bamir Topi i jepet Urdhri” Mjeshtër i Madh”-2012

***

* At Martin Gjoka, kompozitori i simfonoisë dhe operës së parës shqiptare.

Martin Gjoka është krijuesi i një gjuhe muzikore specifike shqiptare, e cila rrezatoi tek mjaft kompozitorë shkodranë.  Me të fillon muzika profesioniste shqiptare.  Dy kompozimet e para të At Martin Gjokës të vitit 1910 për pianoforte “Liria” dhe “Atdhe dhe gjuhë shqiptare”.  Disa tituj të veprave vokale: “O ata t’lumtë që dhanë jetën”, “Shqyptarja e qytetnueme, “Atmes”, “T’falem Shqypni..; “Lamtumirë, o vendet e mia”; “Grueja shqyptare”, “Porsi shqipe n’hove t’veta”, “Ushtari i vogël”, “Juda Makabe” (opera, 1917), etj. Në muzikën instrumentale, simfonike e operistike: “Dy lule mbi vorr të Skanderbegut”(simfoni, 1922), etje.Mjafton të kujtojmë  që kanë një emër në kompozicicion: Prenkë Jakova, Çesk Zadeja, Tish Daia, Tonin Harapi, Tonin Rrota, Pjetër Dungu, Abdulla Grimci, Simon Gjoni, Zef Gruda, Llukë Kaçi, Gjon Kujxhi,sepse  kanë qenë nxënës të At Martin Gjokës.

 ***

*Josif Bageri një shekull shqiptarizëm, aktual edhe sot

  Një ndër figurat më të shquara të Rilindjes sonë Kombëtare, Josif Bageri ishte prej Dibrës. Ai ishte poet me talent të rrallë, prozator që shkroi shumë tregime (sidomos për fëmijë), gazetar dhe publicist. Njihet si atdhetar i flakët, i cili tërë jetën dhe veprën ia kushtoi çështjes kombëtare shqiptare. Ka bashkëpunuar me Nikolla Ivanajn, Luigj Gurakuqin dhe shumë atdhetarë të tjerë. Në vitin 1913 në Vlorë themeloi shoqatën atdhetare kundër Dorës së Zezë (shoviniste greko-serbe), e cila kishte 13 anëtarë të këshillit nga familjet fisnike të Vlorë. Si qendër u bë shtëpia e Ibrahimn Shytit në Skelë . Josifin e zgjodhën kryetar. Ai ndihmoi shumë në përhapjen e arsimit shqip. Në formimin e tij si  Rilindas ndikoi takimi me Naim Frashërin në Stamboll më 1899.Në shtator të vitit 1908 hapi në fshatin e lindjes Nestrovë, një shkollë në gjuhën shqipe, kurse në maj të vitit 1910, në Sofje fillon të botojë gazetën me titull “Shqypeja e Shqypnisë “

.Nderimi më i madh që mund t’i bëhet Josif Bagerit aktualisht është rikthimi i identitetit të gjithë atyre që në periudhën e komunizmit harruan amanetin e bashkëkombësit të tij nga Nestrova, për ta ruajtur dhe kultivuar me xhelozi gjuhën dhe përkatësinë kombëtare shqiptare.

***

Musine Kokalari, e varrosura me pranga pas 42 vjet mohim lirie

Musineja, e arsimuara në Institutin femëror “Nëna Mbretëreshë “ dhe më pas kreu studimet universitare  në Romë, ishte vajza shqiptare përparimtare, e cila vlerësonte lirinë vetjake , pa të cilën nuk ka liri kombëtare dhe nuk mund të ketë demokraci. Femra kurajoze që me Isuf Luzin, prof. Bego Gjonzenelin, më 1943 bashkëthemeloi Partinë Social demokrate. Ajo ka botuar librat : “Seç më thotë nëna plakë” më 1939, “Rreth vatrës” (1944), “Sa u tund jeta”-1945 dhe ka lënë qindra faqe dorëshkrim.  Më 23 janar të vitit 1946, ajo u arrestua e u dënua me 20 vjet heqje lirie. Në vitin 1961, e nxjerrin nga burgu dhe e internuan në Rrëshen, dhe vdes më 1983 nga kanceri. Në vitin 1993, Presidenti Sali Berisha i dha pas vdekjes medaljen “Martir i Demokracisë”.

***

*Dhimitër Pilika, albanologu që ende gërthet: Pellazgët, origjina jonë e mohuar…

Studimet dhe tezat që kanë parashtruar lidhur me origjinën iliro-pellazge të mohuar, tre korifejtë e Albanologjisë: Dhimitër Pilika, Gjergj Zheji  dhe Aristidh Kola, Akademia e Shqkencave në Tiranë nuk i ka marrë në konsideratë.  Albanologu Dhimitër Pilika thekson: në librin e tij studimor me titull “Pellazgët, Origjina jonë e Mohuar”, rezulton:“Shkenca historiografike botërore e pranon njëzëri që trualli ynë, ka qenë i banuar të paktën qysh prej 30 000 vjetësh (nga filimi i i paleolitit). Së këtejmi rrjedh pa një pa dy, se te ne kan gjalluar njerëz shumë mijë vjet para ilirëve , parailiret-Pellazgët. Gjurmimet më të reja të shkencës ekzakte të antropologjisë dokumentojnë qartazi gjithashtu rrembat parailire, parahelene, pellazge, të shqiptarve të sotëm. Prej një karvani kumtimesh nga më të stërlashtat, parailirët autokton, pellazgët, cilësohen shprehimisht si bijë të tokës, të mbirë prej dheut, madje si “para-hënor”, si të gdhirë në Evropë që përpara  shfaqjes së hënës në hapsirat qiellore.”Cili ka qenë vlerësimi i shtetit për Dhimitër Pilikën?”- heshtje, se qeveria shqiptare nuk mund ta fyejë “Akademinë e Nderuar të Shkencave”

***

*Pater Anton Harapi, atdhetari i vrar nga komunizmi më 1946, që nuk i dihet varri

  At Anton Harapi ishte frat françeskan, mësues, mendimtar, shkrimtar dhe politikan shqiptar. Pasi kreu kolegjin e françeskanëve në Shkodër, një nga kolegjet më të mira të Evropës, vazhdoi studimet e larta në Salzburg,  Schwaz e Villach të Tirolit në Austri. Më vonë kreu studimet teologjike në Romë.  Për bisedimet mes Berthold dhe Ismail Qemalit, për Pavarësinë shqiptare. Ministria e jashtme Austro-hungareze kërkoi Patër Anton Harapin si përkthyes. Në bashkëpunim me L. Gurakuqin dhe Gjergj Fishtën,më 1918 hartoi peticionin (një memorandum)në emër të 200 përfaqësuesve të bajrakëve të Hotit, Grudës dhe Triepsh, drejtuar Konferencës së Paqes në Paris, ministrave të Jashtëm të ShBA-së, Anglisë, Francës dhe Italisë. U burgos në lëvizjet e qershorit të vititi 1924.  U emërua drejtor në Shkollën Normale Femrore të Motrave Stigmatine po në Shkodër. Në vitet 1930-1936 është drejtor i “Hyllit të Dritës”, Me 13 shtator 1943 . me lejën e Papatit, emërohet anëtar i Këshillit të Regjencës, ku qëndroi deri në fund të vitit 1944. Më 6 ose 8 qershor 1945 arrestohet dhe me vendim të datës 19 shkurt 1946 të Gjykatës speciale në Tiranë, P. Antoni i shpallur si kriminel lufte dhe armik i popullit, sabotator i pushtetit. U dënua me pushkatim dhe u ekzekutua të nesërmen. Nuk i dihet as varri.

*Faik Konica, erudit, gjeniu dhe themelues i kritikës letrare shqiptare

Konica, ky “njeri me kulturë të lartë” (Noli), “enciklopedi shëtitëse” G. Apolineri), eseist i shkëlqyer, stilist i përkryer, themelues teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, poliglot, solli një model të ri në mendësinë shqiptare. Në vitin 1926 Ahmet Zogu e emëroi Konicën ministër fuqiplotë në SHBA, post që e ushtroi deri në vitin 1939, kur Italia e pushtoi Shqipërinë. Pas kësaj u shfuqizua nga Qeveria Amerikane ngaqë delegata e diplomacisë shqiptare ishte zhytur në borxhe. Prish raportet përfundimisht me Ahmet Zogun, që i ristabilizon më 1942 në verë për çështjen shqiptare nën okupacionin italian. Faik Konica me rastin 140 vjetorit të lindjes vlerësohet me titullin “Nder i Kombit” më 15 mars 2015

***

*Ernest Koliqi hapi katedrën e gjuhës shqipe në Universitetin “La Sapienza”, Romë,mësuesi poeti, romacieri, dramaturgu që parashikoi rënien e komunizmit

Ernest Koliqi  ishte mësues, poet, romancier, eseist, përkthyes, gazetar, madje dhe dramaturg, ministër arsimi në qeverinë Vërlaci, botues dhe pedagog. Bashkë me Mitrush Kutelin, njihet  si themelues i tregimit modern shqiptar, ndërsa në punët politike e arsimore ka meritën e dërgimit e 200 arsimtarëve në trojet e Shqipërisë së Liruar

Ka qenë Kryetar i Institutit të Studimeve Shqiptare

Mirënjohje dhe vlerësime                                            

* Medalje ari nga Shoqria “Dante Aligheri”.

*Ylli i artë për Meritë të Shkollës.

*Akademik ordinar i Akademisë Tiberiane.

*Akademik Nderi i Akademisë Teatine të Kietit për Shkencat.

*Antar i Akademisë së Abrucit për Shkencat dhe Artet.

*Antar efektiv i Akademisë së Mesdheut.

*Antar Nderi i Qendrës Ndërkombëtare për Studimet shqiptare.

*Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit Kosovë

***

*Hasan Prishtina, politikani , jurisrti që luftoi për çlirimin dhe bashkimin  e trojeve shqiptare

Dy herë e burgosën pushtuesit serbë e bullgarë. Gjashtë herë e dënuan me vdekje xhonturqit, feudali Esat Toptani, qarqet shoviniste serbomadhe dhe tri herë qeveria e Ahmet Zogut. Më 14 gusht 1933 u vra në Selanik me atentat. Hasan Prishtina ka lënë një varg artikujsh si edhe kujtimet e tij për kryengritjen antiosmane të 1912 që kanë vlerë për historinë e lëvizjes sonë kombëtare e demokratike.Më 4 maj 2014, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bujar Niashani vlerëson atdhetarin e shquar Hasan Prishtina (pas vdekjes) me “Dekoratën e Flamurit Kombëtar”

***

Mit’hat Frashëri ,figurë poliedrike e intelektit shqiptar, bibliofili i parë shqiptar

 

Mit’hat Frashëri (Lumo Skendo apo Mali Kokojka),  ishte nëpunës i lartë në Perandorinë Osmane, e më pas publicist, shkrimtar, përkthyes, albanolog, diplomat, veprimtar i çështjes kombëtare, kryetar i Ballit Kombëtar e i Komitetit “Shqipëria e Lirë”.”Ç’kam pasuri të tundshme e të patundshme, libra, mobilje, karta, plaçka etj. i lë për krijimin’ e një “Instituti Albanologjie” si qëndër e studimevet shqipëtare”- ishte testamenti i tij, më 4 prill 1929. Një nga objektet e sekuestruara ishte edhe biblioteka personale e Mid’hat bej Frashërit. Sot rreth 40,000 vëllime të kësaj biblioteke ruhen (dhe janë pjesë) e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë. Për këtë arsye Ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve i Republikës së Shqipërisë  dhe Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë vendosën që çmimi për bibliofilinë të emërtohet Bibliofili Lumo Skëndo,më 23 prill 2006. Ky çmim do të ndahet çdo vit në Ditën Botërore të Librit.

***

Personalitetet e shquara të kombit i ka vlerësuar dhe i nderon bota, kurse ne i mohuam duke i hedhur në humnerat e harresës…, sepse komunizmi i varfëroi kombet  materialisht mendërisht. Ndërtimi i një sistemi politik të paprovuar më parë në Shqipëri, komunizmi i huajtur nga sllavët e Moskës dhe Beogradit, ishte vetëvrasja e kombit.

 Askush nuk e sqaron më bukur se filozofi i madh,Prof.dr. Isuf Luzaj, i cili thotë:…”dëmet që u sjell popujve komunizmi, nuk janë vetëm krimet, terrori, genocidi, verbimi nga deklaratat ateiste, tradhtia ndaj historisë së imponuar nga të huajt, por shkatërrimi që sjell komunizmi, është demoralizimi, degjenerimi, pluhurizmi dhe çoroditja në tru dhe në nerva të individit dhe gjithë shoqërisë, duke sjellë një seri brezash me vlera morale të vdekura… Komunizmi nuk është filozofi, por ideologji anti-natyrale, kundër ligjeve të natyrës, e destinuar të falimentojë sepse mbartet prej imagjinatës së sëmurë…” I.Luzaj

 Pothuajse të gjitha vlerësimet e elitave shqiptare janë bërë në këto vite tranzicioni demokratik.

Me të drejtë Mit’hat Frashëri ka thënë :“ Është punë e të gjithë njerëzve të shkencës që të bëjnë rivlerësimin e historisë së tyre, sepse vetëm kështu një popull mund të ecë përpara. Me sentimentalizma, eufori dhe rrahagjokse nuk zhvillohet një komb. Ai vetëm zhytet në ëndërr dhe humb ndjenjën për realitetin”

* Fragmenti është marrë nga dorëshkrimi i librit “Elitat…krenari kombëtare”

Ku isha unë, kur ti më kërkoje?!

by

-analogji-Përgjegjësia e prindit për fajet e fëmijës./
Nga Vilhelme Vrana Haxhiraj/
Ajo qëndroi në pragportën e fëmijërisë, sepse vetëm ajo i dilte parasysh e qartë, e brishtë, ishte një kohë e papërsëritshme, kur ajo ndihej plotësisht e lumtur. Ndoshta në atë shtëpizë kishte ngelur një kënd i paqmë nga ajo kohë e qetë, e panjollosur, e papërdhosur, si dhe e pamolepsur me mashtrime dhe intriga. Qëndroi jashtë porte gjatë e përhumbur në mendime dhe e pavendosur…”Të hyj apo të mos hyj…? Cila jam unë në të vërtetë? Jam një hije që zvarg qorrazi ditët e ndotura të jetës sime të shpërdoruar. Sot kam ardhur nga një rrugë e largët dhe po aq e afërt, si në kohë, ashtu edhe në hapësirë. Rrugëtimi im ishte i kushtëzuar, i paravendosur, ishte pa kthim pas. Tek e fundit kjo është shtëpia ku linda e që më bëri kjo që jam sot.”- me dorën e dridhur trokiti në atë portë që tani i dukej e huaj. Papritur dera u hap dhe asaj iu përplas në fytyrë ftohtësira e diçkaje të vdekur prej kohësh. Në një çast të vetëm të pranisë së saj të padëshiruar, si për të dhe për …, aty kuptoi se asgjë nuk do të ishte kurrë si më parë…
Të dyja përballë njëra –tjetrës…, nënë e bijë. Ashtu në heshtje, pa folur, ajo priste shikimin e qashtër, të butë e tolerant të nënës, por…
-Ti¬…ti këtu? Nga dole? Nga mbive? Kishim vite që nuk merrnim asnjë lajm nga ty… çudi tani u kujtove se ke prindër, ke familje? Mirë të tjerat, por asnjë letër nuk dërgoje dot?
-Nuk po më fton të futem brenda? Gjithsesi unë ndodhem këtu, edhe pse s’ka nevojë për fjalë, pasi shikoj shumë më tepër në sytë e tu
-Natyrisht kur ngelen në udhëkryqet e jetës, fëmijët plangprishës kujtohen se kanë një derë ku mund të trokasin.
-Për këtë heshtje të gjatë, ti a nuk ndjen ndonjë lloj përgjegjësie, si nënë?
-Ti kishe një jetë të sigurt e punë të mirë, por mjerisht kërkove ëndrra në diell. Ike pa pyetur, pa lajmëruar, duke na lënë një barrë të rëndë, një foshnjë që kërkonte orë e çast nënën. Tani që u vele me të mirat dhe me jetën luksoze në një vend të huaj, një jetë që aq shumë e doje, kurse tani erdhe ta përplasësh kokën tek dy pleq.
-Sikur ta dije se ç’ jetë luksoze kam bër, nuk do të flisje në këtë mënyrë. Gjithsesi unë erdha…
E ëma heshtëte dhe qëndronte në këmbë si gur varri.
-Çudi, si nuk më kuptove kurrë, së paku njëherë të vetme?! O Zot, sa nevojë kam pasur për një këshillë tënden, moj nënë! Sa herë kam dashur të të hapja zemrën, që të të rrëfeja të pathënat që më mundonin, por…,për fat të keq“unë isha më e mira, më e bukura, më e mençura ,e përkëdhelura e mamasë. Për ty unë isha mbi shoqet, ndaj fati…më ironizoi e më hodhi në krahët e lojës së mëkatit… Besoj tani e di se cili ishte shpërblimi?!
-Ku isha unë kur ti kërkoje mbështetje?
-Kishe jetën tënde…ëndrrat dhe hallet e tua, nënë…Meqë më kishe dhënë në duar të sigurta, nuk doje ta dije nëse unë kisha nevojë për ndihmë.
-Çfarë të mungonte që ju dorëzove rrugës së madhe?
-Dashuria, kujdesi dhe vëmendja jote prej nëne që nuk ia zë vendin askush.
-Unë të dhashë burrë, që ti ta ndërtoje jetën më mirë se unë…
-Po është e vërtetë. Më dhe burrë, madje në kryeqytet. Por kishe harruar se martesa nuk të jep as fat dhe as lumturi…
-Nuk di çfarë kërkoje më shumë nga jeta, nuk di?
-Për sytë e tu dhe të babait, po…Mjafton që e patë ju, edhe e kishte parë e vulosur Perëndia.
-Nuk e kishe fat, se ai ishte djalë i mirë.
-Nënë, merr sytë dhe shpirtin tim për ta parë se si e përfytyroja unë jetën. Atëherë do të kuptosh se çfarë kam dashur unë.
-Natyrisht nuk jemi njësoj. Janë disa faktorë që ndikojnë në realizimin e një njeriu.
– Sa mirë që e kuptove. Janë mosha, koha në të cilën jeton dhe shkalla e qytetërimit, pa harruar formimin individual, ndjenjat, nivelin ekonomik etje…Veçse tani është vonë, shumë vonë , nënë.
-E di mirë se e bëra nuk mund të zhbëhet. Tashmë e keqja ka ndodhur. A e pyetët ndonjëherë zemrën time?
-Cili prind ia do të keqen fëmijës?
-Pa u thelluar, ju më nxorët në treg sikur isha bagëti. Vetëm skllevërit para se t’i shisnin i kontrollonin nga dhëmbët. Kurse mua ju më shitët lirë, vetëm për hiret trupore, për bukurinë, e cila më shndërroi në një lëkurë(peliçe) të rrallë që ka vlerë të madhe. Gëzofi origjinal që zbukuron jakat e palltove të grave, tregon edhe nivelin aristokratik të asaj apo atij që e zotëron. Me këtë çmim të lartë,por jo të paarritshëm, që kanë gëzofët e kafshëve të rralla si kunadhja, apo lëkura e bardhë e dhelprës polare, më detyruat ju, që unë me ato hire femërore, bleva mëkatin. Jetën time e barazuat me vlerën e gëzofit të palltove, që është veçse një tekë e zonjave të rënda për t’u dukur mbi të tjerat. E tillë ishte jeta ime, derisa ajo u kthye në mall ankandi, ku çmimi i tij rritej nga ofertat e epshorëve shtazarak, të cilët për të realizuar tekën e tyre foshnjarake, apo për mburrje, edhe symbyllur e zgjidhin kuletën. Kjo kam qenë unë…
-Vetë e zgjodhe atë mënyrë jetese. Tani mos të vjen turp nga vetja, vallë.
-Djalin dhe vajzën i ka ushqyer nëna me gjakun e zemrës, marrin ushqim nga trupi i saj, edukohen me atë kulturë që ajo zotëron. Sido që të bëhen, të mirë apo të këqij, ata janë pasqyrë e nënës dhe e babait. Edhe djali im që unë e braktisa, është im bir. Po kështu edhe unë ,e mirë apo e keqe, për ty dhe për të tjerët jam jot bijë. Jam ajo llastica, “më e mira e shoqeve, më e bukura e vajzave të qytezës që e kisha mirësinë në mes të shpatullave”, apo i ke harruar mburrjet e tua që më bënë të fluturoja nëpër ëndrra, nënë.
Po të tregoj një ndodhi të lashtë…“Një djalë për vjedhjet dhe krimet e panumërta që kishte bërë, e dënuan me varje në litar. Para se ta ekzekutonin e pyetën:
-Cila është fjala jote e fundit si pendesë apo falje para Zotit dhe drejtësisë?
-A mund t’ia them nënës ? Mundësisht afër, se dua faljen e saj.
-Patjetër…,- dhe ekzekutorët ia plotësuan dëshirën.
E ëma iu afrua me lotë në sy duke i thënë:
-E shikon se çfarë i bëre vetes dhe mua? Më le me duar në gji…Gjithësesi ti je im bir.
-Nënë,ti ke qenë dhe je avokatja dhe gjykatsja ime. Gjuha jote më lëvdoi se isha “djalë i mirë kur unë gënjeja dhe bëja prapësira.. Gjuha jote jo vetëm nuk më dënoi për gabimet që bëja, por më rrihje krahët duke thënë: ‘Ja kështu e kam dashur tim bir’. Ishte gjuha jote që i pranonte si trimëri gjithë krimet dhe vjedhjet që kam bërë. Ndaj afrohu këtu pranë që ta shoh se çfarë lloje gjuhe ke, si nëna që ka detyra dhe përgjegjësi ndaj fëmijës.
Sa u afrua ajo dhe i nxori gjuhën, ai ia kafshoi aq fortë sa iu preh mespërmes…”-kjo është fabula e jetës së çdo fëmije.
-Nuk e pranoj. Ne të rritëm me gjithë të mirat, kurse ti, more rrugën e të paudhit.
-Prej jetës sime të vështirë, fitova përvojë e dije. I njoh detyrat dhe përgjegjësitë e prindit. Madje di dhe si e kur edukohet për së mbari një fëmijë.
Oh, nënë! Lindja e një fëmije është e njëjta gjë si lindja e alfabetit. Nëse ky i fundit është krahasuar me një nga çelësat e historisë së njerëzimit, sepse alfabeti është kodi i çdo gjuhe që flitet në rruzullin tokësor, si dhe një nga veçoritë themelore të kombit. Kurse fëmija ngjason me mistikën e shkronjës fillestare , pra është bërthama nga ku nis gjeneza. Në këtë rast ka shumë mundësi që arsyeja nuk ka ndonjë domethënie të veçantë, pasi fjalët që fillojnë me të njëjtën shkronjë mbështillen nga diçka karakteristike, na një lloj misteri të cilat i bashkon vetëm shkronja e parë. Pra edhe fëmijët e ndryshëm të një komuniteti, i bashkon të qenit njerëz, por ata i ndan nga njëri- tjetri, geni dhe kultura e trashëguar.
Nënë, shpesh thuhet se nga ferra mbin trëndafili dhe nga trëndafili mbin ferra.Edhe në këtë rast arsyeja nuk ka ndonjë domethënie të veçantë. Për saktësimin e plotë të alfabetit është dashur shumë kohë që ai të plotësohej për të realizuar marrëdhëniet gjuhësore mes njerëzve të një race. Shumë kohë duhet edhe për edukimin e një fëmije, i cili nis me ngjizjen e tij. Pra qysh në embrion, nis edukimi i çdo krijese humane. Ç’ bëre ti nënë për të më edukuar me një karakter të forte e të qëndrueshëm? Mbaj mend se më ke plotësuar të gjitha dëshirat,edhe atëherë kur nuk duhej. Plotësimi i tekave të mia, lëshimet apo anashkalimet me vend e pavend, ja ku më çuan. Sot jam një vejushë e shpërfillur, për të cilën mungon respekti i të tjerëve. Mos vallë të gjitha gabimet e fajet bijen mbi mua? Po ti, ti, moj nënë nuk ke asnjë gabim ndaj meje?
-Mendoj se kam qenë nënë e mirë. Jam munduar që të mos mungonte asgjë. Nuk doja të ishe nën shoqet e tua…
-Sedra e sëmurë prej nëne egoiste, e ushqeu egon time duke më shndërruar në një tjetër njeri. Nuk kam dashur kurrë që të jem kjo që u katandisa. Ironia e fatit më rrëzoi për tokë, porse loja e mëkatit më mësoi se si të ringrihem. Veçse jeta ime kurrë s’ka për të qenë si më parë…

Rreth katër krimeve të fundit në Tiranë

Jo më kot -, për analogji, shkëputa fragmentin e mësipërm, prej romanit tim që kam në dorë me titull “Loja e mëkatit”. Të gjithë prindërit e dinë se fëmija që përfundon kriminel, trafikant, përdorues droge, arrogant, hajdut apo prostitutë, faji rëndon mbi familjen. Shkolla dhe formimi shkencor i jep njohuri, është vazhdimësi e bagazhit që i ka dhënë familja në procesin e gjatë të edukimit, pasi kohën më të madhe ai e kalon me prindërit apo me shoqërinë.
Jetojmë në një kohë të trazuar dhe të pasigurt, ku çdo mëngjes, qytetari sa hap sytë ndjen shijen e hidhur të kronikave të zeza, me të cilin nisin lajmet e ditës së re. Vrasjet tek ne kanë nisur të bëhen si diçka normale. Nga e njëjta dorë vrastare humbën jetën katër djemë nënash dhe një (Alfred Musabelliu) para tre vitesh, të cilët kishin faje në ndërgjegje apo jo, me këtë duhet të merreshin organet e drejtësisë.
Po kur ama?
Vetëm kur ajo funksionon si duhet duke zbatuar me përpikmëri ligjet që sanksionon kushtetuta.
Unë, si nënë, si gjyshe, si qytetare, u përciell ngushëllimet e mia të sinqerta katër familjeve , si dhe familjes Musabelliu që humbën djemtë nga dora kriminale e shokut të tyre.
Më vjen çudi se u çanë ekranet televizive duke dhënë opinione keqardhjeje për atë që kreu krimin dhe asnjë fjalë për viktimat. Dikush shprehet “jam me ty Luiza”, dikush tjetër “epo ç’faj ka nëna, kur i biri është 26 vjeç?”
Unë si prind i quaj gjykime të padrejta. Në vend që të analizojnë thellë këtë krim makabër, motivohen nga pozita shoqërore, kulturore apo politike e prindit. Nëse vrasësi nuk do të ishte bir i një familjje artistësh, apo i deputetes së Parlamentit shqiptar, jam e bindur se këta diskutantë apo opinionist do të ishin të parët që do të kërkonin nga drejtësia dënim kapital për kriminelin. Sepse atij i mungonte një ombrelë për ta mbrojtur nga stuhitë
Më ka bërë përshtypje rrëfimi i K.Xhuvanit, “se si u bëra vrasës”. Mendoj se të bëhesh kriminel e të vrasësh me gjakftohtësi katër persona në të njëjtën kohë, krim i përsëritur, të jesh person i kërkuar për trafikime, duhet shumë kohë. Prindërit e tij intelektualë dhe të kamur, për të qenë të lirë në përsosjen e profesionit të tyre, e kanë toleruar djalin e vetëm dhe ai me ndërgjegje se do të kishte përkrahjen e tyre, vazhdoi të gabonte. Ata të zhytur në ëndrrën e tyre, në rritjen individuale dhe në egon politike, nuk kishin kohë të shihnin gabimet e tij që me kohë mund të riparoheshin. Xhepat nuk ia linin kurrë bosh, gjë që solli pavarësinë e tij. Duke luajtur me para, si një elektron i lirë, pa kërkesë llogarie nga familja, u fut në rrugën e vesit, nga ku nuk dilte dot më. Karakteri i tij u formua me egoizëm, se ishte i biri i artistes, i deputetes dhe regjisorit, ndaj duhej të dëgjohej nga të gjithë dhe të ishte në krye, ndryshe, shokët i priste plumbi.
Ku ishte nëna kur i biri bënte jetë nate, kur dehej, sa nuk logjikonte më? Unë jam nënë dhe si e tillë e di se ku është im bir në çdo orë të natës, se të ditës poe po. Natyrisht ai do dalë nga burgu, siç doli edhe herën e parë e s’është çudi që të dalë i pafajshëm me kartelë mjekësore, si njeri me aftësi të kufizuara mendore. Drejtësia mos të kërkojë faje të paqena për njerëzit e zakonshëm si shpërdorues detyre,duke i futur në administratën e lartë. Mjerisht janë nëpunës të mesëm, të cilët numërojnë qindarkat dhe për ta kërkojnë qimen në qull, vetëm e vetëm t’i shohin pas hekurave . Para ligjit në një shtet ligjor të së drejtës qytetarët janë të barabartë para ligjit. Ndaj drejtësia duhet të shoh krimin që e përqesh, duke i nxjerrë gjuhën e duke i thënë: “Unë jam më i fortë se ligji, ndaj ti që zbaton e kontrollon zbatimin e ligjit, s’më bën dot gjë…Unë kam vrarë dje,vrava sot dhe do të vrasë edhe nesër.” A nuk është paradoks një opinion i tillë, që në vend të kalojë nga viktimat, i dhimbset krimineli.
Me të drejtë e ëma e tij, Luiza dhe e çdo vrasësi, duhet të pyes ndërgjegjen : “ku isha unë kur djali kishte nevojë për mua?