Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

BOTA SHPIRTËRORE E POEZISË

by

Mbi vëllimin poetik “ Vallëzimi i Frymës” të Violeta Allmuçës/

Shkruan: Natasha LAKO/Ashtu si “Një degë e këputur” dhe “Jashtë kohës pa kujtesë”, poezia e Violeta Allmuçës dhe libri i saj “Vallëzimi i Frymës”, i sapo paraqitur para lexuesit ndjek një rrugë pa takim me poetë të tjerë.Kur jeton dhe ku jeton poezia e Allmuçës? Më vjen përnjëmend si një pyetje e madhe. Është një pyetje që i bëhet çdo krijuesi. Mund të gjendesh në poezi vetëm, si përpara një stacioni autobusi, ose treni, ose duke pritur si Godoja. Mundet. Mundet…

Përpjekja e njeriut për të mbetur i vetëm dhe për të rikrijuar botën sipas përjetimeve të tij vetjake, është një histori e gjatë, që në gadishullin e Ballkanit përpiqet të zbresë drejt kohëve pellazgjike, në kohën kur gjuha shqipe mbase zgjohej prej një ndërgjegjeje të lindur.

Por nuk është vetëm kjo gjuhë e bukur, që e zbret edhe poezinë e kësaj shkrimtareje atje ku, siç thotë ajo vetë, çdo njeri, ose vetëm një njeri i vetëm ”afër zemrës mban pikëmbështetjen e jetës brenda rrënjëve tërheqëse.”

Këto rrënjë mund të jenë gjuha e bekuar shqipe, të parët tanë, por edhe vetë vdekja. Pra, tipari i parë i poezisë së Allmuçës mbetet shtrirja e frymës në një hapësirë të pafundme. Kjo frymë prej poezisë shqipe më çon deri te Serembe dhe De Rada, ku më së miri bota kthehet në një të kaluar të shprishur, vigane dhe të përjetshme. Është kjo frymë që shtrihet gjithkund, madje që e tejkalon çastin, vrullin e kapërcimit në një trotuar tjetër, nga frika se të shtypin makinat, dhe alarmin e një ambulance. Në këtë poezi nuk ka kaq gjëra të befta, por gjuhë njerëzore si të shkruar një herë e mirë. Duhet të vijë poeti që t’i lexojë.

Kështu, poezia e Allmuçës, si poezia e sotme në përgjithësi, merr trajtat e një stalaktiti ose fosili, kësaj here jo të florës dhe të faunës së dikurshme, të dinozaurëve të zhdukur, por të shpirtit ose të frymës njerëzore, po aq qarkulluese si era, po aq të pasigurtë për të gjetur vendin për t’u ndalur. Ky shpirt, pavarësisht se tërhiqet edhe nga amshimi rrezëllitës, e kapërcen atë, gjithnjë pa asnjë mbështetje.

Pyetjet vijnë njëra pas tjetrës me radhë. Ne po i afrohemi shkencës së vrojtimit të më se padukshmes sonë dhe krijimi i ngjan këmbënguljes së ftohtë. A kemi nevojë për emocione dhe a mund të lindin emocionet nga këto udhëtime pa fund rreth e rreth asaj që kërkon të na shfaqë poezia?

Sigurisht që jemi në botën e qetësisë, pothuajse të heshtjes edhe në poezinë e kësaj autoreje.

Njeriu i saj ka mbetur i vetmuar, i shkëputur, qenie as vigane, as e vogël, thjesht vetëm qenie, në një botë ku “gjethja e dritës lind e verbër”. Por ja që lëvizja ka lindur vetiu, brenda kësaj hapësire të madhe, ku s’reshtemi të themi të paktën në mënyrën e hipotezave shkencore, se bota ka pasur në fillimet e veta ndoshta dhjetë dimensione.

Poetët kanë lindur t’i shprehin këso dimensionesh të fantazisë dhe jo të shkencës, të cilat sot nuk u duhen as konstruktorëve të banesave, as varrmihësve dhe as shefave të ministrive të territoreve, të cilët kanë për detyrë të hapin rrugët.

Violeta Allmuça, me poezinë dhe në qëndrimin e saj statik, nuk e di as vetë se si e ka krijuar lëvizjen dhe dimensionet. Por drita e saj lind e verbër, pikërisht ajo dritë që na bën të shohim. Kontrasti, e papritura vjen si një rrokullimë që rrëzon atë çfarë është ngritur deri në këtë çast, duke krijuar lëvizjen e madhe poetike.

Poeti ndoshta ka lindur që të transmetojë këtë stafetë të frymës që s’do të shihet dot dhe vargjet ndoshta janë thjesht vetëm ca gjurmë.

Shpesh thuhet se leximi i poezisë është zbehur dhe se këto përsiatje s’para u shkojnë përshtat vrulleve ose mullirit ku ke zënë radhën për të bluar jetën, që nga dyqani ku blen bukën deri te tregtia e bananeve ose e naftës. Njerëzve u pëlqen shurdhëria dhe vetmia.

Por ligjet tona shoqërore dhe natyrale, pavarësisht nga zbulimet e reja të ekzistencës materiale, uljeve ose ngritjeve të prodhimit, krizave ose nën krizave, nuk para e pranojnë shterpësinë. Sikur të mendohet për një çast se një komb i tërë nuk do të ketë më aftësinë e riprodhimit (të njeriut dhe të mallrave), do të stepej. Secili e përjashton veten nga shterpësia e plotë.

Atëherë lind një pyetje tjetër, e cila në fakt shpërfill muret e përkohshmërisë.

Çfarë do të ishte pa poezinë dhe rikrijimin e vazhdueshëm të fjalës, përpos koha e dinozaurëve të zhdukur, çfarë do të shihte bota nëpërmjet shterpësisë së krijimit? Me sa duket, një përgjigje vjen edhe me poezinë e Violeta Allmuçës, madje e gjithë poezia e saj është një përpjekje për t’i gjetur vetes një përgjigje. Kështu, në këtë vetmi të plotë, kur gjendet ende vetëm një njeri i vetëm në të gjithë botën, gjithçka, qoftë edhe kjo vetmi është po aq madhështore. Në botën e autores, “trupi digjet si tym”, por “fijet e barit bëjnë dashuri me tokën, nën velin hënor”.

Jo rastësisht tingëllon gjithnjë ndryshe poezia e saj nga një varg në tjetrin. Për hir të kësaj vetmie të përgjithshme, një emër, i nxjerrë nga bota femërore, kërkon rreth vetes pjesën e lirisë. Në këtë hapësirë pothuajse të zbrazët të njeriut të vetëm, shfaqet herë pas here njeriu i dytë, herë skelet dhe herë i gjallë, në një botë ku është shumë e vështirë të gjesh dhe të kuptosh lidhjet. Poetja, në poezinë “Pikëtakimi”, thotë:

Unë dhe ti

Në një pikëtakimi

Përse nuk i takojmë

Zemrat në atë pikë

Unë dhe ti

Rreth pemës tokësore

Lidhim këpucët

Nëpër udhët e kësaj bote

 Unë dhe ti

Rendim në prapahije

Ende nuk e dimë

Se çfarë kemi për të gjetur

Por, në këtë botë të ftohtë, në poezinë e saj digjen herë pas here edhe fijet e barit. Në këtë vetmi sublime dhe përpjekje për t’u shkrirë në pafundësi me tjetrin, ngrihet në një piedestal më vete, njësoj si emri i nënë Terezës, figura e nënës së paemër.

Ajo ndjek në largësi

Shpirttrazuar anijen

Vegimeve të harruara

Fluturave blu e yjeve

Me copëzat e shpresës

Dhe valët në breg qan

Batica e zbatica klith

Kur derdh lot të kripur

Më poshtë: Atje tej murit të dritës i shfaqet Ave Maria, dhe më tej: Fjala e ngjyrosur me liri shemb muret e botës / Eh, të gjallët njerëz i çliron vetëm dashuria.Autorja ka zbuluar klithmën e shkruar në historinë e botës duke e kthyer njësoj si fosilet e tjera. Domosdo pas këtij rishikimi kaq vetjak, lind edhe pyetja tjetër, e vetmisë, pasi poeti nuk është pothuaj askund pjesëmarrës, madje nuk i nevojitet edhe aq të thotë me të madhe se domosdoshmërisht i takon farës femërore. Kjo shkrimtare ka aftësinë ta kthejë edhe farën femërore në një forcë neutrale.Ne si shqiptarë nuk jemi mësuar edhe aq me çdo lloj neutraliteti, megjithëse kemi jetuar gjithmonë në një kryqëzim të kulturave të mrekullueshme dhe të ndryshme të botës. Ky lloj neutraliteti e bën poezinë e Allmuçës të mos i diferencojë edhe poezitë nga njëra-tjetra. Të gjitha poezitë qëndrojnë bashkë për të krijuar të tërën. Nuk mund të thuash se secila prej tyre mund të marrë me vete një jetë të plotë dhe të jetë mbështjellë me membranën e saj. Ka poetë që me çdo poezi krijojnë një botë më vete, ka poetë që një botë më vete e krijojnë të ndarë dhe të thyer në copë-copë reflektimesh, për të thënë se bota dhe njerëzimi është vetëm një. Jeta e secilit njësoj si e peshkut rrotullohet nga akuariumet në oqean.Poetja e mbyll vëllimin e saj më të ri “Vallëzimi i Frymës“ me poezinë “Trup dhe shpirt”, ku nuk i kujtohet asnjë dashuri pa dashuri.  Ende, siç thotë vetë në këtë pafundësi, dritat nuk janë ndezur të plota. Ajo shpreh njeriun e etur dhe të pashtershëm që frymon duke u endur pafund.Libri është një copëz, ku ndoshta çlodhet kjo frymë e një shkrimtareje të veçantë shqiptare me emrin Violeta Allmuça, e cila pas disa romaneve të sukseshëm i kthehet farës së saj poetike.

BIOGRAFIA

Violeta Allmuça, poete, romanciere, publiciste, kritike letrare u lind në Dibër. Studimet e larta për Gjuhë-Letërsi shqipe i përfundoi në Tiranë në vitin 1991. Pasioni i saj për letërsinë iu shfaq qysh herët. Vite me radhë shkruajti e botoi, poezi, tregime, ese dhe publicistikë. Librin e parë me poezi “Sytë e Natës” e publikoi në vitin 1994. Sipas kritikës letrare poezia e saj është e prekshme, vizionare në kuptimësinë e fjalës. Njihet si një profil i veçantë që afirmohet me vargun e shprehimësisë së nëntekstit e mendimit të thellë, i cili konvergon nga realja drejt tokësores. Poezitë e autores janë botuar në gjuhët, italisht, anglisht dhe spanjisht. Po ashtu është përfshirë në disa antologji ndëkombëtare me poezi.Modeli i saj më i mirë në publicistikë është realiteti në terren, ku ka spikatur me shkrime në gazetat e pavarura, sidomos gjatë luftës në Kosovë.

Aktualisht punon e jeton në Tiranë

Titujt e veprave të autores

“Sytë e Natës”, Poezi 1994

“Era e Pasionit”, roman 1995, Bestseller, ribotuar 1996, 1999, 2001, 2005

“Zonjusha në Mjegull”, roman, 1998

“Jetoj me Zjarrin”, Poezi, 2000

“Zë Gruaje”, publicistikë, 2002

“Julia”, roman, 2004

“Dashuria vjen nga Jugu”, roman, 2010, ribotuar 2012

“Vallëzimi i Frymës”, poezi, 2015

Libra në gjuhë të tjera

“Zë gruaje”, publicistikë, 2002, italisht, anglisht

“Vallëzimi i Frymës”, 2014, anglisht, SHBA

 

 

Për poezinë dhe poetin

by

Zëri unik i poetit Xhevdet Bajraj në vëllimin “Copa ime e qiellit”/
NGA VIOLETA ALLMUCA/
Shkrimtare/
Në çdo kohë poeti gjithnjë vështron diçka të padukshme brenda e jashtë qenies së tij. Pastaj ai e zbulon botën nëpërmjet fjalës, ëndrrës, kohës, endjes, dashurisë, vetmisë, kujtesës apo metaforës duke e bërë botën të dukshme. Në qiellin e madh poeti Xhevdet Bajraj kërkon hisen e tij. Në zgjim, vargjet pothuajse melankolike i lindin pa pikëpyetje, i rrjedhin si mollët e pjekura, i qasen si atdheu, e përgjumin mbi një cigare të fikur. Në tymin e saj është liria, helmi, rrezet e fshehura të diellit. Aty është edhe poeti, koha dhe hapësira e tij poetike. Më herët kam lexuar disa poezi të Xhevdet Bajrës dhe jam befasuar. Në thelbin e tyre kam zbuluar, se autori që kishte ardhur nga një qytezë e vogël e trojeve shqiptare shkruante më shumë për dimrin e vendlindjes se sa për verën djegëse të Meksikës. Pra Bajraj i ishte nënshtruar poezisë po aq sa i është nënshtruar paqes, vendlindjes, emocioneve, jetës e realitetit. Xhevdet Bajraj është një profet i artit të fjalës dhe na bën ne të flasim me poezinë, me botën, me kohën duke krijuar hapësirën e tij artistike. Teksa përdor figurat letrare për të ngjizur vargun, ai u jep atyre jetë dhe zë për të komunikuar me njeriun. Poeti kërkon vetëm një udhë, aty ku shkohet tek vargjet, ku gjen frymëzimin, dhimbjen, shpresën edhe kur ka pezm. Prandaj poezia e tij ka peshën e fjalës, si aleatin më të mirë të krijuesit. Çka është më e veçantë, Bajraj i bindet poezisë po ashtu siç edhe poezia i përulet poetit. Secili ka trashëgiminë e tij. Gjatë ditënatës ata kanë diellin dhe hijen e tyre. Mëngjeseve fjala kryqëzohet nëpër imazhet e fytyrës së njeriut, atij njeriu që nuk i mungon asgjë, përveç hapat në një tokë ku ka lënë peng shpirtin. Ai bën dialog me vargjet duke përdorur ndjenjën e brendshme për të kërkuar të vërtetën filozofike, kundër së keqes, ose monolog me veten kundër konfliktit njerëzor. Duke urryer luftën ky poet i lirë është i dashuruar me lirinë. Kurrë nuk kam pranuar që një shkrimtar ta krahasoj me një të ngjashëm si vetja e tij, pasi nga ngjashmëritë nuk duhet të përfitojë askush. Poetët nuk mund t’i zgjidhin problemet e globit por mund të shkojnë tek krijimi nëpërmjet lirisë së fjalës. Vetja e vërtetë e këtij poeti krijon një fluks paralel me botën e madhe përreth lirisë njerëzore. Ja çfarë shkruan ai tek poezia: “Në këngën time”: Nëse në këngën time hasni një njeri, në ditën me diell, tek pi ujë në lumë, me gjunjët mbi gurë, e lini të qetë, ai u lind i lirë. Të gjithë poetët i këndojnë lirisë, por me zërin tokësor poeti Bajraj shkruan për lirinë e munguar të atdheut të vërtetë. Secili i këndon lirisë sipas kultit të tij! Liria nuk ka hapësirë. Është e pafund. Pse Bajrës i rikujtohet atdheu? Sepse ai sigurisht i mungon. Pa atdhe sipas gjasave nuk mund të ndjehesh i lirë. Mund të zenë dhimbjet, të shfaqen sëmundjet, të shohësh ëndrra dimri. Kjo është pastaj një zhgjëndër e vërtetë. Le të shohim përsëri vargjet e tij. Në poezinë “Maja e vetmisë” poeti shkruan: Diku në dhe të huaj, në emër të lirisë, bredh nëpër botë, apo në poezinë: “Valle me Fyell” poeti thotë: Lumi i gjakut doli nga shtrati, Ç’ves, dikush jeton përditë, e unë përditë vdes! Në poezinë “Paqe” Xhevdet Bajraj revoltohet nga mëkatet kundër lirisë: Botën e përzë nga dhoma me të mbyllur dritaren, flamurin kuqezi e ruaj për varr. Një poet me kulturë universale me ide e një stil po aq universal në boshtin e origjinalitetit të tij poetik sjell atë, që në poezinë e sotme njihet si çlirim i shpirtërores. Çdo varg i këtij poeti ka një metaforë. Ky frymëzim magjik me ndjeshmëri të thellë, me fuqinë e fjalës, realisht i bën vargjet që t’i përshkojë një rrymë e brendi dashurie të cilat na bëjnë ta konsiderojmë këtë poet, një vlerë të madhe të poezisë shqiptare. Tek lexoj me emocione poezinë “Diku Përtej Oqeanit” më lind pyetja: pse shamija e dhimbjes ndjek diellin dhe pëllumbi ulet mbi një gur varri, si plis i gjallë, ku diku përtej oqeanit, një burrë qan shqip. Sa madhështi ka poeti në këtë poezi meditative veshur nga metaforat! Kush qan përveç një poeti kaq të talentuar? A nuk i ka poeti ëndrrat, pëllumbat, varret, simbole poetike dhe pse ëndërron vetëm shqip? Pse ëndrra kthehet në vargje për një copë Shqipërizë? A është Xhevdet Bajraj një poet që burim frymëzimi ka atdheun dhe që ende bën lutje shqiptare? A ka poezia e Bajrës reflekse surrealiste? E kam menduar edhe këtë! Ai shkruan për ëndrrat e njeriut shqiptar, ashtu siç shkruan edhe për botën, pasi trualli i tij poetik lutet për paqe! Krijuesi e ka fituar betejën me poezinë duke e mbushur atë me jetë. Tipizimi universal i spektrit krijues përshkohet nga mesazhe të thella ku emocioni dhe perceptimi i dedikohet një ëndërrimtari të përjetshëm të shpirtit njerëzor. Tek profili i tij krijues janë ngjizur bashkë nëpërmjet ideve filozofike, talenti artistik dhe identiteti poetik. Është mesazhi që vjen nga gjuha e shpirtit e cila është gjuha e të gjitha poezive që të magjepsin me shprehësinë dhe vizionin e lirisë universale e cila harmonizon energjinë e krijuesit me vargun e lirë, formën dhe figuracionin. Tematika poetike e ndjeshme për lexuesin e gjerë do ta bënte këtë poet të mrekullueshëm të udhëtonte me lexuesin në ballë të poezisë shqipe dhe më gjerë. Ai është padyshim sot njëri nga poetët më të mirë që ka krijuar përmasën e tij të veçantë artistike, një mjeshtër i vargut të zgjedhur me fuqinë e shprehjes letrare, me një ndjeshmëri të thellë dhe gjuhë të pastër shqipe e cila latohet e sjell tingullin poetik. Ai e shndërron ëndrrën në një himn poetik. Ja një poezi që më ka mbetur në mendje “Ëndërrime“: I strehuar në një shpellë të fildishtë, lëpij plagët në hijen e kujtimeve, O Zot, më fal që ëndërrova aq shumë, dashuria ishte tepër larg, e jeta ishte tepër e shkurtër. Ai e kthen në shpresë e dritë të pafundme ndjenjën e prekshme rrezatuese, të bukurën e dhembjen si një vlerë estetike me frymë. Ta bësh këtë nëpërmjet vargjeve është një akt përpos artistik edhe njerëzor. Është si ta pushtosh botën dhe njeriun pa luftë, por me dashuri. Këtë mund ta bëjë vetëm një poet unik që na ka pushtuar të gjithëve duke ëndërruar dhe kënduar shqip në universin e madh të poezisë.

NJOHJA E TË VËRTETAVE HISTORIKE

by

NGA VIOLETA ALLMUÇA/
Para disa ditësh kam njohur një studente shqiptare 20-vjeçare këtu në Strugë që kishte lindur dhe ishte rritur në Turqi. Ashtu si arbëreshët edhe ajo fliste gjuhën shqipe, gjuhën e të parëve të saj. Asgjë më tepër se historia e saj, më shtyu ta pyes: Pse ndodhej në Stamboll ajo me familjen e saj? Përpos që më tregoi që kishin mbi gjysëm shekulli, kur, stërgjyshi i saj kishte shkuar në Turqi, më shkoi menjëherë memoria tek Platformat Famëkeqe të Çubrilloviçit dhe nuk di pse e lidha historinë e studentes shqiptare në Turqi me shpërnguljen e dëbimin e shqiptarëve nga trojet e veta. Ndoshta edhe prindërit e saj mund të mos e dinin të vërtetën e largimit të paraardhësve të tyre nga trojet shqiptare në Maqedoni.
Shumë pak njerëz kishin dijeni për të vërtetën e “Dëbimit të Shqiptarëve” nga atdheu i tyre, megjithëse mund të kishin dëgjuar ndonjëherë prej dikujt se, ishte akademiku serb Vasa apo Vaso Çubrilloviç, i cili hartoi planin më të zi kundër shfarosjes së shqiptarëve, zhbërjes së tyre, nëpërmjet shpërnguljes me dhunë nga trojet e veta shekullore dhe kolonizimit të trojeve tona. Por projektin e tij sigurisht nuk e kanë lexuar pjesa më e madhe e shqiptarëve.
Pas viteve 90-të u fol më hapur dhe dolën në dritë këto materiale sekrete të fqinjëve tanë të cilët në shekuj mund të krahasohen me Hitlerin dhe dhunën më çnjerëzore për zhdukjen e hebrenjëve. Po bëj një analogji me Hitlerin sepse historia e tij tashmë ka dalë e qartë si drita e diellit. Por sigurisht, nuk kam asnjë dilemë, se historia e Çubrilloviçit është e njëjtë sikurse edhe Platformat e tij për shpërnguljen e shqiptarëve. Më në fund vjen këtu sot në gjuhën shqipe Memorandumi mbi masakrat dhe krimet e serbëve për të zhbërë një popull që nuk mundi ta zhbënte as historia e para 600-vjetëve kur ne kishim heroin e epokës shqiptare Skënderbeun. Më së miri këtë e tregon edhe zëri i arbëreshëve që prej 6-shekujsh u vendosën në Itali dhe nuk harruan kurrë, po as do të harrojnë që vendi i tyre është Arbëria. Edhe pse Platformën e parë ia drejtoi mbretit serb më 7 Mars 1937 e cila kishte për qëllim shpërnguljen e shqiptarëve në masë me anë të brutalitetit dhe dhunës kriminale, kurse Platformën tjetër ia drejtoi Marshallit Tito me 3 Nëntor 1944, mbi shpërnguljen e pakicave, ku ai projektoi se zgjidhja më e mirë ishin luftërat, të dyja këto platforma ishin kriminale. Kuptohet se shpërngulja e shqiptarëve ka qenë një krim i rëndë kundër hapësirës shqiptare. Memorandumet vijnë në shqip nga origjinali ku jepen të dhëna edhe për shqiptarët në Maqedoni mbi të vërtetën e hidhur të shpërnguljes me dhunë. Ky akt ishte antishqiptar në rradhë të parë, pasi Serbia kërkonte dominimin e saj në trojet shqiptare dhe kolonizimin e tyre me ardhacakët sllavë. Edhe pse nuk kemi pranuar kurrë, se Kosova nuk ishte Serbi por atdheu i shqiptarëve dhe po ashtu trojet shqiptare në Maqedoni nuk ishin Maqedoni, shqiptarët janë konsideruar pakica prej fqinjëve tanë edhe pse shqiptarët nuk u ndjenë kurrë serbë, malazezë apo maqedonas. Ata mbetën në shekuj shqiptarë të vërtetë në gjuhën, kulturën, traditat dhe historinë e tyre. Asimilimi i shqiptarëve në përgjithësi ka qenë pothuajse i pamundur megjithë mënyrat dhe metodat e zbatuara nga regjimi sllav. Libri u përgatit për botim nga Zoti Medi Coma Connecticut, SHBA. Në parathënien e librit Zoti Coma na njeh me fakte të gjalla, të shpërnguljes së shqiptarëve autoktonë në Turqi, kur ndaj shqiptarëve në Maqedoni, familjes së tij dhe mijëra shqiptarëve të tjerë, kanë qenë Platformat e Çubrilloviçit, që në fillimet e veta kanë nisur të zbatohen kudo, ku kishte shqiptarë. Po ashtu besoj se paraardhësit e studentes shqiptare në Turqi si të shumë shqiptarëve të tjerë atje, janë viktima të dhunës serbe duke i larguar me dhunë nga trojet e tyre të të parëve. Këtë histori të krimit akademik serb e dinë tashmë të gjithë shqiptarët kudo që ndodhen, sepse historitë e kombeve nuk mund të fshihen e të mbeten sekrete të përjetëshme. Është fatkeqësi kombëtare dhe një përgjegjësi historike, se këto platforma ende po gjejnë zbatim në politikën e sotme antishqiptare të Maqedonisë. Më lejoni, t’u lexoj më konkretisht bisedën e Gordana Jankullovskës dhe Sasha Mijallkovit.
Mijallkov: Nuk ka bashkëjetesë me ata! Duhet të pastrojmë hesapet njëherë e përgjithmonë. Nevojitet strategji! Këto janë tezat e shkruara të Çubrilloviçit dhe përmenden me qindra herë në faqet e platformave të tij. Siç dihet kjo shpërngulje funksionoi edhe në qershorin e vitit 1999 kur serbët i dëbuan me dhunë mbi një milion shqiptarë të Kosovës nga trojet e tyre etnike, drejt shtetit amë, një strategji e shkruar në platformën e Vaso Çubrilloviçit të vitit 1937, e cila shkaktoi një tragjedi për të gjithë shqiptarët.
Ja si i përgjigjet Gordana Jankullovska: Edhe unë jam për një zgjidhje të tillë, për hir të së vërtetës. T’i pastrojmë përgjithmonë.
Kur ta lexoni këtë libër jo vetëm do të njiheni aty me platformat për shfarosjen e shqiptarëve, por do të njihni edhe llojin e Jankullovskëve të rinj të cilët vazhdojnë të ecin me këto ide për të pastruar sipas tyre “shqiptarishtat”. Kjo nuk do të ndodhë më kurrë, pasi shqiptarët kanë treguar se do të jenë qytetarë të hapësirës së re Evropiane. Qëllimi dhe publikimi i botimit në shqip të Platformave të Çubrilloviçit është një detyrë e veçantë për brezat e rinj të shqiptarëve të cilët në të ardhmen duhet të njohin realisht të vërtetat historike për kombin e tyre.

ËNDËRRIM I VËRTETË MBI JETËN

by

REFLEKSIONE MBI NOVELËN “PSE U DASHUROVE TEK UNË” të Sabije Dervishi Veselit/
Shkruan Violeta Allmuça*/
STRUGE : Shqiptarja Sabije Dervishi Veseli është një shkrimtare me origjinë nga Struga e cila ka botuar 5 libra në gjuhën angleze në SH.B.A. Veprat e saj kanë tërhequr vëmendjen e publikut amerikan ku autorja shpalos ngjarje të atdheut të shqiptarëve, të luftrave për liri, dashurive dhe sekreteve njerëzore të cilat përbëjnë histori horror. Lufta dhe vdekja nëpërmjet ëndrrave përcaktojnë temat e këtyre veprave ku eksplorohet jeta njerëzore. Autorja punon e jeton në New Jersey.
Qenia njerëzore edhe në gjendje të ëndërrt jeton emocione të veçanta duke përjetuar një frymëzim deri në shkrimin e fjalëve që në ngrehinën e tyre shënojnë një vepër të mirëfilltë letrare, ku ëndrra bëhet po aq reale dhe udhërrëfyese si vetë jeta njerëzore. Afëria e lidhjeve shpirtërore me fjalën ka qenë një komunikim i shkrimtares Sabije Dervishi Veseli me jetën, në veçanti me vendlindjen nga ku i merr ngjarjet e novelës “Pse u dashurove tek unë”. Lexuesi e kupton që në krye të librit se ka të bëjë me një vizion për jetën, dhimbjen për atdheun, njeriun e botën, i cili shfaqet nëpërmjet një fantazie të brendshme edhe jashtë autores. Duke na sjellë këtë libër të vërtetë për ngjarjet njerëzore që ndodhin në kohën e jetës, me të shkuarën dhe të ardhmen e tyre, apo në kthimin përmes misionit të ëndrrës që e çon autoren m’u aty tek dheu i të parëve, lyer me ngjyre gjaku nga betejat për liri, autorja arrin në kthimin nga jetë-vdekja, në ringjalljen, ku vetë ëndrra përbën fabulën e kësaj novele.
Kam besuar se jeta fillon me një ëndërr, e cila lind në kohë të çuditshme, po aq sa e vërtetë vjen në sistemin e mendimit njerëzor me shpejtësinë dhe thellësinë e krijimit, duke menduar, se një ëndërr mund të ruhet brenda vetes si pjesë e saj. Kjo ka ndodhur sigurisht edhe me Sabije Dervishi Veselin që duke u mbështetur tek ëndrrat ka nxjerrë nga trupi gjithçka të shenjtë mbi letrën e bardhë të shkrimit. “Të shkruarit nuk është asgjë më shumë se sa një ëndërr e udhërrëfyer” shkruan Jorge Luis Borges. Autorja beson tek ëndrrat dhe ka një dashuri të veçantë për ruajtjen e tyre në memorien e njeriut duke besuar në të vërtetën, po aq sa kthehet në një aleate, e cila e lidh me vendlindjen, traditat, krenarinë, dëshmitë, besën, lirinë dhe luftërat në Ballkan si pjesë e tij. Autorja e di se bota e njeriut fillon tek vetvetja, ndaj nuk harron se krijimi i një vepre letrare përfundon tek lexuesi. Arti i shkrimit të një historie, për ta njohur edhe njerëzit përreth si histori të lindur nga një ëndërr, para lexuesit bëhet gjithsesi një realitet i prekshëm, ndonëse arsyeja e brishtë e kohës së ëndërrt mund të jetë një gjendje amshimi që ndodh tek njerëzit edhe pse në formë të ëndërrt vetëm në kujtesë.
Autorja i ruan si një trashëgimi idetë e saj për të vërtetën. Në novelën “Pse u dashurove tek unë” ajo i vendos ngjarjet në një vend me fuqi për paqen, ku personazhet edhe pse të pajetë dalin të vështrojnë botën e të gjallëve, pra personazhet janë të zhveshur nga pajetësia e tyre duke u bërë pjesë e jetës që kaplon të gjallët para varreve në thelbin e të cilave jeta ka një formë tjetër. Udhërrëfyesja e kësaj historie vetë shkrimtarja Sabije Dervishi Veseli, na tregon se jeta kurrë nuk mbetet në harresë, por një arsye për ta veshur me petkun jetësor. Dialogu mes jetëve të ndryshme nga i vdekuri tek i gjalli apo nga i gjalli tek i vdekuri shkrihet në një dialog shpirtëror, ku flasin vetë shpirtërat e personazheve. Në hapësirën e jetës dhe të vdekjes edhe pse dilema mes të gjallëve dhe të vdekurve është zbuluar, dilema e shpirtërarve ende është një realitet ku njerezit e botës së gjallë i besojnë shpirtrave të ikur.
Me këtë përjetim autorja shkon deri në botën tjetër me të cilën e lidhin ëndrrat e hershme. Dilema tjetër e shkrimtares Veseli: Pse ekziston lufta? i përket një ideje të drejtë të saj, siç i përket edhe njerëzimit, ku atdheu i vërtetë kthehet në një shpirt të vërtetë. Duke krahasuar botën e të vdekurve me botën e të gjallëve, Vukovarin me vendlindjen e autores për të përcjellë një amanet njerëzor, një realitet i kahershëm i shqiptarëve i njohur në traditën e popullit tonë, përshkruar bukur edhe në veprën e Ismail Kadaresë “Kush e solli Doruntinën” mbetet edhe tek kjo shkrimtare ideja e besës së dhënë që përshkon librin deri në fund të tij. Kjo traditë e veçantë e shqiptarëve të cilët betoheshin për “besën” si para flamurit kuq e zi është një nyje interesante që autorja e përcjell nëpërmjet linjës së dashurisë shpirtërore. Edhe pse njeriu në kohë përjeton ngjarje të mëdha në jetën e tij, dilema e rrëfimit frymor mes shpirtërave në dy botë të kundërta duket sikur është një rrëfim aq sa jetësor edhe horror. Duke u ndodhur mes dy të kundërtave Sabije Dervishi Veseli rrëfen jetësoren edhe kur kalon ditën apo natën duke rrëfyer për një hero të kohës së shkuar të cilin lufta e ka kthyer në viktimë.
Teksa përjeton një ngjarje të frikshme në kohët moderne dhe dëgjon lutjet e një shpirti të ringjallur që do t’i takojë të përjetshmes ne lidhemi me ndjesinë e dashurisë për jetën. Autorja e shfaq personazhin e veçantë të novelës oficerin nga Vukovari me një botë të brendshme dhe të thellë, i cili në netët e kthyera në terr, dëgjon zërin e rrëfimtarit që kërkon të ndizet një qiri për shpirtin e tij. Pyetja e çiltër, “Pse u dashurove tek unë” ka kuptimin e kahershëm se njeriu nuk mund të jetojë pa dashuri, pasi në botë gjëja më e bukur që i ndodh njeriut është vetë dashuria. Udhëtimet e personazheve novelistike si të ishin në një realitet të ngjashëm me të shkuarën, na sjellin kohën e tashme, ku historia sipas autores përsëritet dhe ku ushtarët e luftës kthehen në viktima duke u lutur të mbizotërojë paqja, jo lufta.
Kjo histori nën refleksin e ëndrrës kthehet në faqet e librit si një lutje e përbotshme në fushat e betejave. Nën këtë refleks solemn, amaneti dhe besa e dhënë për ta qetësuar shpirtin e heroit, i cili fitoren e sheh si ringjallje të çdo shpirti të të rënëve në tokat e huaja deri tek kthimi i përjetshëm në tokën e tij, mbetet një porosi shpirtërore. Drejtimi i erës së lirisë drejt hapësirave, ku është toka e shpirtit të humbësve bëhet një lutje e përditshme për kthimin në tempullin e vogël të një varri, tek i cili duhet të prehet përjetësisht njeriu.
Gjuha emocionale që shoqëron novelën “Pse u dashurove tek unë” mbetet një gjuhë frymëzuese, e cila na bën të besojmë se autorja ka dashur të përdorë gjuhën e bukur të atdheut të saj për të na dhënë një vepër me vlera, duke filluar nga gjuha e rrjedhshme deri tek frazat e ndërtuara thjesht dhe bukur, që na shfaqin një kompozicion me strukturë të plotë të diskursit novelistik bashkëkohor. Mbyllja e novelës me mbajtjen e besës së dhënë të shqiptarit, tregon se kjo shkrimtare së pari shqiptare e pastaj me vlera të përbotshme na zbulon më thellë në kohë identitetin tonë kombëtar si një komb që mbetet i etur për lirinë.

NDJESI E PËRJETIMIT POETIK

by

Duke përjetuar vargjet e poetit Jeton Kelmendi/

NGA VIOLETA ALLMUÇA/ Shkrimtare/

 Sa herë më shfaqet fjala e një krijuesi në të shkuarën dhe në të sotmen, e di se brenda saj më lind një mendim i hershëm ose i tanishëm, lidhja e poezisë me kohën dhe jetën. Kam dashur të besoj se këto reflekse të veçanta letrare brenda për brenda tyre kishin një formë sa të brendshme po aq edhe të jashtme estetike që përbënin atë çka quhet sot në artin e fjalës poetike harmonizimin artistiko- estetik. Poeti që ka jetën dhe vargun e përjetësisë në tërësinë e të bukurës, specifike për një shkrimtar që hyn në oazin e gjerë të poezisë universale, na tregon një zë të fuqishëm në realitetin e botës dhe jetës, pasi tek poeti Kelmendi vargjet lindin me ëndrrën. Kjo dukuri ndryshe e një krijuesi në sytë e lexuesit kthehet në një perceptim të thellë si për poetikën, ashtu edhe për letërsinë.   

Sapo lexon librin më të ri të tij « Thërras Gjërat e Harruara » me ndjesi nga imagjinata tek realiteti ku temë të kahershme ka dashurinë dhe vetveten, më ngjan se autori e ndan me të gjithë shpirtin e tij poetik me një zë ndryshe, i cili dëgjohet deri thellë në rrashtin e asaj çka poeti krijon.

Në këtë poezi ndjenja e mendimit është sa origjinale po aq edhe meditative në ritmin e frymëzimit, e cila grish atë që quhet bota e madhe emocionale me një kulturë të domosdoshme për një poet. Universalizmi i poezisë së Kelmendit  komunikon jo vetëm me « Unin » e poetit që udhërrëfen jetën e dashurisë njerëzore, por edhe me universin e tij tokësor të mëvetësishëm përjetësues. Nëpër vargje lëvizin idetë e njohura dhe të panjohura në kohë dhe hapësirë, motivet e ndjenjave njerëzore në larminë e figurave letrare, simbolet e metaforat me nuanca të pafundme semantike.Ai di të zbulojë jo vetëm botën vetjake në poezi, por edhe të përbotshmen që e fut në përjetimet e tij. Ky përcaktim i realizimit të vargut të drejtpërdrejtë e lidh ndjesinë njerëzore me artin, funksionin e misionin e tij, në dobi të të shkruarit dhe mendimin e përhershëm të realitetit estetik brenda njeriut.

Duke qenë një shkrimtar idealist i përfshirë mes atdheut të vet dhe perëndimit Jeton Kelmendi kërkon të gjejë në poezinë e tij atë krijesë unike të formësuar nga vargjet. Ai ngjan i papërsëritshëm, i mirëfilltë, shpirtëror, ekzistues në deshifrimin e mistereve të poetikës në kontekstin e të tashmes. Me aftësi krijuese e ndërkohore qenia e shfaqjes së poezisë është vetëm një formë e lirisë dhe funksionit kulturor për të vlerësuar fjalën e autorit. Hipotezën se fjala mbetet një përshkrim me domethënie të larmishme për njeriun, atdheun e poetit, dashurinë, gjendjen, sharmin tokësor, ku harmonizohet jeta metafizike brenda jetës universale e gjen si provë, ku së pari flet krijuesi me materjen e tij. Aty Kelmendi gjen atë çka e quan të « paemërt » ose dilemë. Në jetën e tij shpirtërore gjallojnë mitet e epokës kulturore, idetë se universalja është po aq e madhe sa edhe madhësia e lëvizjes në legjendat e vendlindjes, të cilin ai nuk e ndan nga universalizmi. Edhe pse vetëdija e poetit vargëzohet mes gjendjes dhe ëndrrës ai emërton gjithsesi kahun e ligjërimit. Në krye të herës figura e njeriut dhe e vetvetes, konceptuar nga dinamika e njëkohshme e ritmikës lirike nëpërmjet lidhjes së njeriut me jetën, dhe autorit me realitetin, na sjell këtë strukturë në hapësirën letrare nëpërmjet gjuhës së poezisë. Kjo gjuhë përbën një bashkësi mes shpirtërores e mendimit, ku lindin themelet e shfaqjes së brendashkrimit së poetikës dhe evoluimit letrar.

Ashtu si shtrirja e rrezeve mbi tokë, Jeton Kelmendi dukurinë e vargjeve e quan jetësore,  (Poezia : Peja në pesë të mëngjesit), ku ai sundimin e jetës e riemërton « ikje » nga ëndrrat. Ripohimi i ëndrrës si një identifikim i lindjes dhe qenies në mendimin e poetit na bën ta quajmë çdo ëndërr, « kujtim ëndërrues » ose meditim i thellë i jetës dhe realitetit jetësor. Gjatë ngadhënjimit të qenies njerëzore letrare, aty kur vijnë shkuarjet e poetit ndihet fryma që e mban poezinë në shpirtin e tij, me shenjtërinë e fjalës së dashurisë. (Poezia : Afrohmu pak). Është ky dualitet mes shpirtërores dhe dashurisë që i prin Kelmendit deri në fund të veprës poetike dhe që përbën thelbin e tij poetik.  (Shpirtin ta shpaloj si librin e shenjtë, të mësoj ty, qysh me të dashtë thekshëm).

Duke e kërkuar dhe gjetur materjen  tek krijesat njerëzore apo dëshmimin e kohës Kelmendi trupon të thënat e të pathënat për atë që ai e quan ëndërr apo zhgjëndërr. Ai identifikon me anë të perceptimit të tij realitetin e botës poetike me intonacion nëpërmjet krijimit filozofik, me një delikatesë dhe një komunikim universal. ( Brenda saj, në mendimet e mia, pa format të caktuar, m’i nxjerr parametrat e materies. (poezia Materje). Estetika ose ajo çka duam të përjetojmë si lexues brenda kompleksitetit të mënyrës së të shkruarit na bën të ndjejmë atë çka shpërthen në vargjet poetike dhe ku na shfaqet origjinaliteti si mision i veçantë i Jeton Kelmendit.

Teksa ripohon « meditimin » në poezinë e tij, si një krijim letrar ose një kuptim për artin e fjalës që përkon edhe me hapësirën si përkufizim të lirisë, ai depërton në çlirimin e vargut si akti i depërtimit të poezisë tek lexuesi, përkatësisht për vetjakësimin e krijimit artistik. Kelmendi nëpërmjet lirisë është frymëzuar dhe dashuruar me poezinë ashtu siç është pasuruar me kohën e jetës letrare ku ka përfshirë edhe jetën njerëzore. Ai e ka pasuruar e kthyer vargun në një dashuri të madhe edhe me lajtmotive humane për lexuesit e tij. Tematika e zgjedhur nga motivet origjinale të përjetimeve të jetës plotëson unitetin e veprës letrare me elementë të mbizotërimit jetësor, të atdheut ku ka lindur dhe të poetit në hapësira të tjera duke lëvizur edhe brenda qenies së tij poetike. Poeti Kelmendi di të zbulojë të panjohurat si një element që i ndjek vargjet për t’i bërë të njohura para vetes dhe lexuesit. (Nanë është, më e bukura gjë për të cilën flitet, ajo i ka dy kuptime: ky që e marrim vesh të gjithë dhe kuptimi i saj për mua: Jeta në kuptimin e parë (poezia Fjala Nanë). E panjohura për poetin lind e shfaqet tek vetvetja. Fjala pra, nëpërmjet një gjuhe të kthjellët, si përkatësi e madhe e krijimit letrar vjen si mendim e rishfaqet krejt e re, selektive, duke u formuar nga filli i së njohurës si një zëdhënëse për shtjellimin ku kohët nuk humbin por vijojnë.  (S’më pret pak kohë, Koha, tutje nuk shkohet vetëm, marr me vete kohën, dita po shkon drejt mesdite, sërish bashkë vazhdojmë, ecim, dita po shkon drejt mesdite). (Poezia, Ecje Lirike).

Bashkimi i të panjohurës me të njohurën tek Jeton Kelmendi është një element i ri i poezisë sonë bashkëkohore shqipe, që dëshmon se kjo arritje kulmore vetjakëson me fuqinë e saj bashkimin e dy kohëve, të së kaluarës dhe të së ardhmes. Duke hyrë në kryqëzatën e poezisë mes kohëve, për një autor, vargu mbart atë çka është më shumë sipërthënës, burimin poetik dhe Kelmendi na sjell prurje të reja mbi vështrimin e botës shpirtërore të fenomeneve letrare si një krijues mjaft i talentuar.

Atëhere kur autori kalon nga ëndrra për të takuar realitetin të cilin e shpall nëpërmjet vargjeve, ai thërret gjërat e harruara, për të mos harruar ardhjet e reja të tashme që do të ndodhin brenda botës së tij. Poetin e thith jeta me lëngun e vargjeve plot ndjenjë në fronin e shkrimit të planetit njerëzor. Udhëtimi i tij për të gjetur të panjohurën nëpërmjet vargjeve është zgjedhur si i tillë, pasi vetë poezia vezullon edhe në ditën kur bëhet natë, apo kur errësira vjen e ikën në pikënisje. Duke pasur si shkallë përjetimin e tij në botën e dashurisë, temë e cila në këtë libër ze pjesën më të prekshme sa intime aq edhe si mesazh poetik vjen edhe nga një filtrim i thellë i vargjeve që marrin kuptimin ekzistencial. I pari akt i domosdoshëm për mënyrën e shtrirjes së vjershërisë, është perfeksionimi i saj në konotacionin e realitetit të jetës dhe diskursit poetik ku shfaqet pesha e fjalës. Kelmendi e percepton botën sipas vetes dhe mendimit të tij. Përdorimi i figurave letrare, në veçanti i metaforës me të cilat perfeksionon stilin dhe vetë poezinë vjen nga përvoja e hershme e autorit në botimet e kaluara, të cilat për hir të së vërtetës e kanë ngjitur poezinë e këtij autori dukshëm në lartësinë e poezisë shqipe, ku përveç magjikes autori përcjell edhe harmoninë e vlerës së artit poetik.

Po aq e vërtetë është kjo sa emri i tij tashmë intuitivisht është përcjellë edhe në poezinë europiane e më gjerë, një parandjenjë kjo që ishte vërejtur edhe nga kritika shqiptare dhe ajo botërore. Poeti i ardhur nga një vend me legjenda të njohura, ka sjellë edhe në poezinë universale kodin e poezisë së atdheut nga i cili vjen, duke i kthyer motivet në nuanca të gërshetuara me universalen, nga një akt abstrakt në vlim shpirtëror. Kjo poezi mbetet frymëzuese, me vetëdije origjinale në mjeshtrinë e vargut, një zbulim ekzistencial deri në pikën e mendimit të shpirtit të tij shqiptar me frymëmarrje dhe ndjenjë që e përafron poezinë me botën e jashtme. Duke shijuar esencialisht një poet që na bën të përjetojmë thellësisht edhe mendimin estetik me ide të dallueshme, autori ka gjetur kodin e përjetimit në poezinë e së ardhmes që mesa duket është bërë jeta e dytë e Jeton Kelmendit.