Nga Visar Zhiti/
…kisha marrë me vete librin “Fryt”, të poetit Cezar Ivãnescu dhe sikur kisha mbartur shpirt nga vendi i tij, Rumania.
Të vjen ta lexosh gjithkund, në natyrë, mes blerimesh si pjesë e tyre dhe ndërkaq të përftohen caqet, muret e shtëpisë së jetës dhe e vazhdon leximin në shtëpi, teksa të përtërihet natyra, pafundêsia e saj.
Dhuratë e bukur e shqipëruesit virtuoz, Dr. Luan Topçiu, e kam fjalën dhuratë për lexuesin shqiptar, poezisë tonë si një prurje të re nga bota, plot me ato ndjesi jete e vdekjeje e dashurie…
Është një botim dygjuhësh i “Ombra GVG”, mjaft cilësor, me skica, me një biobibliografi nga e bija, Clara Arustei, dhe parathënie nga Daniel Cristea-Enache, me një pasthënie nga përkthyesi, ndërsa poezitë midis si copa ditësh e netësh, përjetimesh me nerva e gjak e përsiatje të thella, lutje dhe muzikë njëherësh, himne e requime, thjeshtësi parake e modernitet, ritme ku përditësia bashkohet më divinen, ku e zakonshmja është dhe e pazakonshme.
Poeti, i dëshiruar mynxyrshëm për dritën e jetës, e do vdekjen, me të fillon dhe pavdekësia. Jeta dhe vdekja janë shumë bashkë pa antagonizëm në poezinë e tij, ndërkallshëm te njëra-tjetra dhe si vazhdime. Janë këngë hare-trishtuese dhe gjej se ai gjithsesi ka kultin e mëmës, domethënëse kjo, sikur mban ndër duar ikonën e amësisë dhe ecën në mugëtirë, të agut apo pasdites së vonë, nuk ka rëndësi, rëndësi ka magjia e ecjes.
Ishte shqiptare e ëma e poetit, na tregohet në libër, nga Korça. Nga adhurimi për nënën, poeti kaloi natyrshëm dhe në adhurimin për Shqipërinë. Dy herë e vizitoi mëmëdheun Ivanescu, në diktaturë dhe në postdiktaturë, qëndronte mbi to dhe ai i ngazëllehej si një fëmijë përkthimit në shqip, na dëshmon Dr. Luan Topciu, i cili vazhdimisht forconte miqësinë me të, vëllazêrisht dhe si kolegë në kulturë. Është poet atipik, i veçantë, shpjegon Luani, që s’përshtatej dhe i të papriturave, me një sinqeritet sublim, i kollajkonfliktueshëm. “Nuk zinte vend qendror në sistemin kulturor të kohês, – shkruhet në parathënie, – donin ta shtynin në zonat e harrimit… në një epokë të kontrolluar ideologjikisht…”, por “meriton plotësisht të jetë në krye të piramidës së homologimit…”. Cezar Ivanescu i refuzoi kompromiset dhe, sipas studiuesve, justifikimi me kontekstin dhe alibinë historike nuk funksion më…
Shumë interesante kjo dhe një porosi që vlen dhe për të gjykuar në autorët dhe letrat shqipe sot, një çelës që na i jep kritiku i shquar Luan Topçiu.
Ndërkaq nuk mund të rri pa treguar dhe befasinë, që më emocionoi, kur po lexoja pasthënien. Ivanescu, në shtratin e vdekjes, librin e fundit që lexoi, ishte romani im “Funerali i pafundmë”, i përkthyer rumanisht po nga Luan Topçiu, që do t’i thoshte për autorin: “Është një shkrimtar plot forcë dhe me një imagjinatë turbulluese”.
Unë nuk e takova kurrë, por ai është i gjallë në poezinë e tij plot mistikë dhe muzikë, dije dhe natyrshmëri, një bashkëbisedim që nuk të vjen të ndahesh dot, ai është siç shkruante. Librin i tij, ndër më të mirët e poezisë në botimet tona, është, si të thuash dita e tij, që ai e shndërron për të gjithë ne në copëz pêrjetësie
