Visar Zhiti – Page 21 – Dielli

VISAR ZHITI POET DISIDENT DHE ATO VARGJE TRONDITËSE PËR TË RINGJALLUR TË BIRIN

May 1, 2021 by dgreca

Nga SEBASTIANO GRASSO/

Përktheu nga italishtja Eugjen Merlika / Marrë nga gazeta “Libertà” 25 prill 2021, Itali/

Gazetari i njohur dhe poeti Sebastiano Grasso, President i PEN Clubit italian, vazhdimisht boton shkrime, kritikë arti për personalitete të njohura të letërsisë, të pikturës, të arkitekturës, etj, kryesisht nga ata që i ka njohur dhe vetë, si për bashkatdhetarët nobelistë, Quasimodo e Montale, shkrimtarët nga Siçilia e tij, Leonardo Sciascia, apo për poetë nga bota si Rafael Alberti (Çmimi Nobel), Evgenij Jevtushenko, Adonis, etj, etj, duke krijuar një galeri magjepsëse.

Para disa ditës ai nxori në gazetën “Libertá” një shkrim-ese për shkrimtarin tonë Visar Zhiti, dy faqe të plota, ku shkruan për jetën dhe veprën e tij, vlerësime dhe citate, të shoqëruara me fotografi të ndryshme, portretin e Visarit në burg apo kur ai me të shoqen takojnë Papa Franceskun në Vatikan apo foton e djalit të tyre, Atjonit, me poetin e njohur, Adonis, që jeton në Paris. Ndërkaq krahas vargjeve të Visarit, është futur një pjesë nga libri ne proces botimi në Itali, “Rrugët e ferrit”.

Po i sjellim lexuesit artikullin e plotë të Sebastiano Grasso-s duke vënë si nëntitull atë që ai ka vënë mbi CV e Visarit:

NGA PERSEKUTIMI, NË LIRI, NË PARLAMENT…

Visar Zhiti është, siç thuhet rëndom, “bir arti”. I ati, Hekurani, ishte aktor, poet e komediograf shqiptar, por, i përndjekur nga regjimi, nuk kishte mundur të botonte krijimet e tij gjatë jetës (sot është shkrimtar i njohur dhe ka rëndësi në Vëndin e Shqipeve). Çfarë do të thotë kjo? Që nga mosha më e njomë, Visari (Durrës 1952) ka patur të bëjë me teatrin dhe letërsinë.

Për fat të keq ka pësuar të njëjtin fat me prindin nën diktaturën e Enver Hoxhës. U arrestua për vargjet e tij kundër regjimit (“Rapsodia e jetës së trëndafilave”), u padit e u dënua me dhjetë vjet burg e me punë të detyrueshme (minierë bakri). Sigurisht, disave prej shokëve të tij u shkoi edhe më keq: të pushkatuar apo të varur.

Visari nuk e kreu gjithë dënimin: doli dy vite përpara, me rënien e diktaturës. Pra, një histori dramatike, po, por me një fund më të mirë, edhe se gjurmët e plagomës kanë mbetur. Ashtu si edhe kujtimet që sjellin ankthe, shqetësime, vuajtje.

Mbasi u lirua, brënda nja pesë vjetëve, boton nja dhjetë libra (poezi, prozë, esé). Vlerësohet me të njëjtën masë të Ismail Kadaresë. Caktohet si i dërguar kulturor në ambasadën e Shqipërisë në Itali. Në Romë fillon kariera e tij diplomatike. I zgjedhur deputet në Kuvendin shqiptar, thirret në Tiranë dhe emërohet ministër i Kulturës, detyrë që do e lërë, ndërron jetë biri i vetëm i tij, Atjonit. Rikthehet në trupën diplomatike: si kreu i ambasadës pranë Selisë së Shenjtë. Karriera diplomatike mbyllet në ambasadën e Uashingtonit, që e lë në moshën 65 vjeç.

Me Visarin jemi njohur në Milano, në shtatorin e vitit 1991, ku ai erdhi së bashku me gazetarin Lanfranco Vaccari, i cili e kishte nën mbrojtjen e tij. Pra, ishte vendosur pranë “Corriere della Sera”-s për një stazh gazetarie. Flokë kaçurrela, jo shtat lartë, as i bëshëm, shprehet në një italishte jo të përsosur e shpesh nuk arrin të mbarojë fjalinë. Bën praktikë në redaksi e, në të njëjtën kohë, përkthen poezi e tregime nga italishtja në shqip për gazetat e Tiranës. Dorështyp qindra faqe (veçanërisht vargje e tregime) me një makinë shkrimi shumë të vjetër, një Olivetti, që kishte së paku njëzet vite, të gjetur kush e di se ku. Me gjasë ishte një kundërveprim ndaj pamundësisë për të shkruajtur në qeli. Tani mund të nxjerrë dufin, të hedhë mbi letër ndjesitë e reja të njeriut të lirë, teksa sheh përqark që të kundrojë gratë e ëndërruara për vite. Herë herë një frymëmarrje e thellë, për të thithur ajrin e lirisë, e bën të rrotullojë kryet. Nuk buzëqesh shpesh, por kur e bën, mbi fytyrën e tij krijohen rrudha. Është i etur për lexime, por nuk ka para të mjaftueshme për të blerë libra. Dhurata më e pëlqyer për ndonjë festë apo përvjetor? Libra, vetëm libra. Aq e fuqishme është dëshira për të lexuar, saqë herë herë na rithotë se mbas pak ditësh ka ditën e emrit ose ditlindjen. Besoj se në një vit ka arritur të përmbushë pesë a gjashtë të tilla. Kur na lajmëron që ka datëlindjen prapë, të gjithë të kapluar nga harresa, i shkelim syrin. E kështu, në ditën e brohoritur, urimet shoqërohen gjithmonë nga pako me libra. Ha së bashku me ne në sallën-restourant të gazetës dhe shpesh e shëtisim nëpër qytet. Gjërat që e mrekullojnë më shumë janë mbitregjet. Gjithë ai bollëk e huton.

Më 1997, Zhiti boton përmbledhjen e tij të parë të poezive në Itali “Kryqi prej mishi”, të përgatitur nga Elio Miracco: një dëshmi tragjike e historisë së tij vetiake, që, natyrisht, përkon me atë të Vëndit të tij. Vazhdon “Rrëfimet pa altarë”, ku Visari, edhe njëherë, i dorëzon jetën e tij dramatike vargjeve që kthehen në pasqyrë të “historisë të kombit të tij”. Poet e gladiator. Poet e muziktar. Poet e kalorës i Varrit të Shenjtë. Poet e artist. Poet e ushtar. Poet e punonjës hekurudhash. Poet e magjistar. Poet e mjek. Poet e i mërguar. Poet e punëtor. Poet e ëngjëll. Për të mos u zhytur në një dëshpërim pa rrugëdalje,

Visari çdo ditë vetëshpik shëmbëlltyra e role të ndryshme për vetvehten sepse, më së fundi, dëshëron të mbetet vetëm poet. Pra, del “Perëndia mbrapsht dhe e dashura”: një roman që në kundërshtim me atë që thuhet, nuk lexohet i gjithi me një frymë. Duhet një javë e mirë për ta mbaruar. Është një roman për t’u gjerbur si vera e mirë. Të bën të përsiatësh, të gjindesh i përzjerë, madje të mallëngjehesh. Janë Kafka e Xhojsi, bashkëkohësia letrare e realizmi magjik, shpikja e realiteti. Por është dhe një libër i vështirë, i trishtë; nga disa anë edhe i tmerrshëm, i pazakontë, shkandullues. Pra, i jashtzakonshëm. Çdo kapitull është një tregim më vehte, një lloj futjeje në një tragjedi të pandërprerë që prek vënde të ndryshme. I filluar të shkruhej në Vjenë, mbaron në Tiranë. Dy janë personazhet kryesorë. Fotografi diletant Feliks Kondi dhe Ema Marku, një gjimnaziste e re që arrestohet, sepse mban në qafë një zinxhir me një kryq dhe lexon Biblën e të tjerë libra të ndaluar nga regjimi shqiptar i Hoxhës.

E liruar, gruaja ndalohet sërish, sepse në shtypin e Opozitës padit dhunat e torturat të pësuara në burg dhe “shndërrimin” në demokraci të vrasësve politikë e të burokratëve të dhunës. Feliksi, kur ishte i pranishëm në proçesin farsë, mbetet i mahnitur nga gojtaria dhe bukuria e gruas dhe dashurohet me të. Por policia e fshehtë vendos ta vrasë. Feliksi tërbohet, rrëmben arkëmortin dhe e ngarkon mbi shpatulla. Një përçartje. Mbi sfond në fakt tërbohet diktatura. Në të vërtetë bëhet fjalë dhe për një libër kujtimesh. Mbas personazhit të Feliksit është Visari dhe vitet e tij të gjata të burgut. Feliksi vendos të vijë në Itali. Ndalesa e parë është Bari, ku braktis valixhen e vjetër për të shëtitur qytetin: do të bëjë një krahasim me Tiranën e Durrësin. Pastaj shkon në Romë, në shtëpinë e një miku shqiptar të mërguar. Pranë tij është fantazma e Emës. Viziton vënde të shikuara në Tv italian. Shpesh nuk kujton se ku gjëndet: i përhitet të jetë në Francë, në Greqi, në Vëndet Veriore, në Kosovë. Në Bolonjë është duke hyrë në një bar, por përplas me forcë kryet në derën e xhamtë. I thotë kamarierit: “Vij nga një Vënd pis, përse e keni larë kaq mirë gjithë këtë qelq? Nuk kuptohet që është një derë”. Shqipëria kërkon Evropën, por Evropa është e pamëshirëshme. Nga Roma në Vjenë. Feliksi njeh një librashitëse që i ngjet Emës, por ajo femër nuk pranon të bëjë dublanten e saj. Udhëtimi vazhdon. Feliksi mban gjithmonë me vete një dosje me dëshmira e prova të krimeve të diktaturës, përfshirë edhe vrasjen e Emës, për ta shpënë në gjykatën e Hagës. E fsheh nën xhaketë, nën jastëk, kudo ku fle; por nuk arrin ta dorëzojë. I dëshpëruar mendon se nuk ka kuptim të kërkojë të dënohet gjithë Vëndi i tij. Kthehet në Vjenë në fundvit. Qyteti në festë pret ardhjen e 2000-shit. Drita, dëborë, të dehur. Feliksit, të lodhur e të ligështuar, me flatra mbi supe, që mendon se i kanë mbirë nga që është një gjysmazot. Fillon të shpejtojë nëpër rrugë në drejtimin e kundërt me të gjithë. Makinat i kalojnë anash me shpejtësi. Mbi këmbësore pengohet e përplaset me vetrinat e shitoreve, plagoset, i rrjedh gjak, qesh e vazhdon të vrapojë. Kur kryqëzohet me një urë mbi Danub, vendos të takojë Emën. “Kush i do flatrat e mija?”, pyet para se të kridhej në ujin e akulltë.

Gjatë Meshës së Papa Françeskut në Vatikan – 5 qershor 2016 – Visar Zhiti shkon në kërkim të “pëllumbit të bardhë” të fëmijërisë të birit të vetëm, Atjonit. I kthyer në Tiranë nga Milano, për pushimet e Krishtlindjeve 2014, Atjoni mbaron në një aksident me motorr. Është 19 vjeç dhe studjon në Universitetin Katolik. Zakonisht mbas leksioneve, kalon tek unë. Djali im është i martuar dhe jeton gjetiu. Dhe Atjoni bëhet një prani e përherëshme në shtëpinë time. Rreth orës pesë të mëngjezit, mamaja e tij, Eda, më telefonon nga Tirana: “Atjoni… jemi në morg” dhe dënes. “A je e sigurtë? Do të jetë duke fjetur. Do të shohësh se mjafton një përkëdheli për ta zgjuar”, i përgjigjem. Kur Visari dhe e shoqja vijnë në Milano për të tërhequr gjërat e Atjonit, natyrisht i mirëpres në shtëpinë time. Arrijnë në ora shtatë të mbrëmjes. Një orë më vonë darka është gati. Në tavolinë Visari dhe Eda nuk prekin asgjë. Zbuloj n’atë çast se kanë vendosur të vdesin. Bëj një lëvizje kundërshtimi. Ngrihem: “Unë nuk pajtohem. Ose hani, ose shkoni në hotel e këtu mos shkelni më. Nuk dua të jem bashkëpuntor i një “gjëje” kështu. Kisha thënë “gjë”, sepse nuk dija si ta quaja. Shohin njëri tjetrin, më shohin mua, kuptojnë se flas me gjithë mënd. E fusin diçka në gojë.

Në vitin e dytë të Filozofisë Atjoni kishte filluar të shkruante mbi politikën në gazetat shqiptare, (në kryeqytet dikush shtrembëron buzët, me që n’atë kohë babai i tij është ministër i Kulturës). Shpesh i them të mos verë në siklet Visarin: ndonjëherë më dëgjon. Atjoni është edhe piktor. Por e mësoj mbasi ai kishte ikur; nuk m’a ka thënë kurrë për hajthmëni. Pikërisht një vizatim i tij shfaqet mbi kapakun e librit të ri me vjersha të Visarit: “Nata është atdheu im”: Po ku është pëllumbi yt, Bir/, pëllumbi i bardhë i fëminisë tënde? Pyet poeti “E nuk doje të rritëshe/ se ashtu as pëllumbat/ nuk trëmbeshin prej teje…

Si në fletët muzikore, libri fillon me një “lentissimo”: (Marr dorën e butë të kësaj mbrëmjeje e ledhatoj, pastaj e hap për të parë fatin”), për ta ndryshuar tempin në një “stringendo”: (Do të doja që shpirti im/ […] si një mantel i padukshëm t’ju mbështillte,/ku përsipër të ndiheshin fjalët e mia/ si një shi i magjepsur.), për ta mbyllur me një “doppio movimento”; Kjo ditë e gjithë për të kujtuar… /Por tmerri është më i madh, nuk e nxë dot kjo ditë,/del përtej. […]/ Dua dhe unë ditën time të harresës…”)

Më vijnë nëpër mënd dy poetë të tjerë të goditur nga fati në të njëjtën mënyrë: Giosuè Carducci dhe Giuseppe Ungaretti. Carducci do të shkruante “Rimat e reja” për të birin Dante, tre vjeç; Ungaretti , “Dhimbja” për Antonetto-n nëntë vjeç. Vargje sfilitëse të poetëve që ringjallin bijtë e tyre, mbase me mendimin se bëhen etër për të dytën herë.

Përktheu nga italishtja Eugjen Merlika

Marrë nga gazeta “Libertà” 25 prill 2021, Itali

PROFECIA E ZISO VANGJELIT

April 22, 2021 by dgreca

– nga Visar ZHITI –

Në nderim të bashkëvuajtësit, të urtit dhe të harruarit të brengosur, Ziso Vangjeli, por dhe të një ideali të përbashkët, në burgologjinë time “Rrugët e ferrit”, krahas portretit kam venë dhe fjalë të tij. “Profecia e Ziso Vangjelit” po quhet, që gjithsesi ka të vërtetën dhe përgjegjësinë time, jo vetëm kujtesën time, pra, unë jam deshmitari i vetëm i saj dhe përkujdesësi i estetikës së atij mendimi të vyer. Që nuk mund të citohet pa përmendur burimin siç shoh në këtë video anonime, ku lexohen të plota dy faqe për Ziso Vangjelin nga libri im, për besueshmërinë e të cilave përgjigjem unë si mbartës i asaj porosie.Po kështu sentenca e mëposhtme: “… nuk jam unë njeri kundër komunistëve, janë komunistët kunder njeriut.” – është pjesë në vazhdim e librit, janë fjalë të autorit, pra të miat. Duke qenë origjinale, një zbulim në përvojën time, nuk mund të përsëriten pa thënë autorin, aq më keq si të tjetërkujt siç bëhet në këtë video. Janë bërë dhe në vepra më të mëdha deri dhe në romane. I them këto për hir të së vërtetës dhe të pronësisë së autorit, korrektesës ndaj hulumtimit, dokumentit dhe respektit ndaj krijimit dhe vetes. Citimi dhe marrja e lejes është detyrim, mbrojtje me ligj e një të drejte. E di që është kohë vjedhjesh shumë më të rënda, por… nuk po zgjatem.Nderkaq gjej rastin dhe përgëzoj mikun tim dhe bashkëvuajtësin tim, personazh dhe ky në burgologjinë time, Esat Myftari, i arratisur dikur nga Kosova dhe që punuam bashkë në diplomaci, i cili në librin e tij memuaristik “Vdekja jote, jeta ime”, dalë së voni, kujton me adhurim Ziso Vangjelin tonë. Po e vazhdojnë dhe bashkëvuajtës të tjerë…Diktaturat kanë shumë frikë nga kujtesa. Dhe nga e vërteta. Dhe nga arti…https://youtu.be/B0iZZOCmViw

NË KOPSHTET E VATIKANIT, ME PAPËN E NDERIT,…

April 19, 2021 by dgreca

-risjellim emocionet me rastin datëlindjes së Atit të Shenjtë-

Nga Visar Zhiti/

Ç’kopshte të mrekullueshëm brenda mureve në Vatikan, aq sa na duket se jemi futur në një ëndërr! Nga lart rrjedhin ujëvara qiellore, nga ato me misterin e dritës tjetër. Po edhe një qetësi mërmëritëse, që sikur ia zbulojmë kumtin tek udhët mes blerimeve, aq ndjellëse, për të ecur sa më paqësisht, tani e gjithmonë, në dashuri. Gjethnajë dhe bar gjallërues, cicërima të kristalta dhe frushullima flatrash. Jo, nuk janë vetëm zogjtë, por edhe engjëjt, kështu na duket. Pasditja sikur merrte frymë me mushkëritë e “Shpellës së Lourdes-it”, që na shfaqet befas fare pranë. Dhe na kap një ndjesi përlehtësimi dhe përhapjeje, sikur nuk kemi kufizime, jo vetëm ndaj njëri-tjetrit dhe ndihemi frymë gjithandej. I shtrëngova dorën sime shoqeje. Sikur merrnim nga drithmat e njëri-tjetrit kështu. Para nesh, e ndienim, rendte djali ynë, i padukshëm, ja, ja, i pashë një pjesës flatre, kjo pendë prej tyre ra… Andej duhej të shkonim. Tej pjerrinave të edenta pemët presin si meshtarë të lumtur. Dhe ja, lule të tjera që sendërtojnë me ngjyrat e tyre çaste të tjera mrekullie. Emblema papnore. Prej lulesh dhe ajo në sheshin qendror aty. Nga shatërvanët hovnin ujëra si bekime të kthjellëta. Kupola e mermertë e Bazilikës së Shën Pjetrit vezullon e madhërishme dhe nuk kuptohet ku mbaron ajo dhe ku fillon qielli. Një përzierje mistike me retë anash si të ishin një grup me Mikelanxhelo. Poshtë nëpër nikie statuja biblike… ja, ja, ati yt. Pranë është stacioni i trenit të Vatikanit, që sikur sjell dëshira dhe pak më tej gjykata, jo, jo e gjyqit të fundit dhe burgu, shpesh e më shpesh bosh, por ndodh të bujtë ndokush, ngjarje e rrallë, do ta kenë lajmin patjetër gazetat. Ime shoqe ma shtrëngon dorën prapë. Buzëqesha trishtueshëm. Madona që na mirëpresin. Ja, Zoja e Këshillit të Mirë, që është dhe Pajtorja e shqiptarëve, shkodrania. Dhe drurë biblikë, të mbjellë nga personalitete të larta të botës, presidentë, kryeministra… edhe ty ta pranuan kërkesën që si titullar i ambasadës, por edhe si bashkatdhetar i Shenjtes Nënë Tereza, – po nëpërmendja, – që me rastin e kanonizimit të saj, në jubileun e marrëdhënieve mes dy shteteve tona, të sillje një ulli nga vendi yt, të mbillej këtu. Ia thashë kryeministrit. Prita… Mure të tjera kështjellore, heliodromi i vogël, livadhe me gëmushat si qingja, pylli natyral, një shenjtërore e mermertë, kthesat si ngazëllime mahnitjesh, kështu më erdhi t’i krahasoj, stola të drunjtë, të rrallë, rojat që të përshëndesnin të parët, Radio-Televizionit i Vatikanit, dielli që vazhdonte dhe derdhte ar. Me siguri po afroheshim. Pashë kolonat e Akademisë. Përballë, pas degëve të pemëve, sërish dritare, mbase ato të Arkivit Sekret a të Bibliotekës së vjetër Apostolike. Se ishte bërë dhe një e re, por ajo ishte pesë kate nën tokë, e bunkertë. Ku ishin letrat e Gjergj Kastrioti – Skënderbeut, po librat shqip? Mes qiparisave, tej në thellësi, vegim që afrohej, nuk po u besonim syve, në këmbë, me të bardha si i statujtë, ai, Papa i Nderit, Bendedikti XVI. Në kohën pas lutjeve të pasdites po na priste aty. Nuk mund të iknim pa e parë, pa i puthur dorën. S’po duronim sa të mbërrinim dhe një si lulnajë emocionesh po binte mbi supet tona. Ndjemë se shtangëm, nuk po ecnim ne, por pllaja mitike, sikur afrohej ajo, me Papën e Nderit në krye, ende larg, rrezëllitës. Po na aviteshin qiparisat. Një vezullim. Mbase i kryqit të argjendtë që i varej në gjoks Atit të Shenjtë, Ratzinger.

Wow! – do ia bënte djali ynë. Po aty, në krah, si i veshur me natë, sekretari i tij i veçantë, arqipeshkvi Georg Gänswein, njëherësh edhe Prefekt i Pallatit Pontefik të Vatikanit. Në këmbë dhe ai. Ruba e zezë i derdhej hijshëm deri në fund. Vetëm koletoja si një tufë rrezesh zbardhëllente. Dy gjermanë, besëtarë të një miqësie apostolike, magjepsës. Të dy pa kësula mbi krye. Flokë e bardhë të Ratzinger-it si fllad. Si muzg të Gänswaein-it. Ndalëm para tyre. U përkulëm. Arqipeshkvi, gjithë përzemërsi buzëqeshëse, na paraqiti te Papa i Nderit, që na përgëzoi për ardhjen. Sa zë të ngrohtë kishte, me pak si ngjirje si të marrë katakombeve, andej nga varret biblike. I thamë se është lumturi të takosh Shenjtërinë e Tij. Vuri buzën në gaz si me druajtje. Dhembshurisht. Ime shoqe i dhuroi një stola të kuqe, si gjaku i martirëve të kishës tonë, 38 prej të cilëve sapo ishin lumturuar dhe stola ishte punuar nga gra shqiptare të Veriut, këto po shpjegonte ime shoqe, kur Imzot Gänzwein ndërhyri entuziast: – Paskeni ardhur me dhurata, faleminderit! Atij i kisha dhënë ditë më parë një bibël të vjetër dy shekullore në gjermanisht, ma solli studiuesi nga Kosova Bejtullah Destani, s’e di ku e kishte gjetur. Dhe Gënswein ma ktheu duke më dhuruar “gemelli” embelematike manshetash. Heshtje. Heshtje folëse. – …dhe të kanë dënuar për poezi, s’mund të besohet… – tha Ati i Shenjtë duke më parë me sytë tejpërshkues si të një ikone. U trondita, ai e dinte, pra, se me kë ishte takuar. Kishte shkruar poezi dhe vetë në rininë e hershme. Kishte parë dhe Luftën e Dytë botërore si nxënës dhe i kishte ikur asaj, “dezertoi”. Gjithsesi, dënohesh dhe për poezi dhe Papa thotë “e pabesueshme”, me qëllim që e tillë duhet të jetë, të mos ndodhë më. Kurrë. Ndërsa fliste, po e vështroja me adhurim. Te sytë kishte rrathë të lehtë, pakëz të fryrë, mbase pagjumësia, lutjet e leximet natën. Ashtu i mpakur nën pallton e bardhë e të gjatë, ku renditeshin kopsat, edhe ato të bardha si varg i argjendtë yjesh, shtati sikur nuk ia pengonte shpirtin që të shtjellej edhe më, i përforcuar si me një si ethe përvëluese të ftohtë duke na dhënë dhe neve përreth forcë enigmatike. Filozof i Zotit, yll në teologji, shkruanin për të dhe “bashkë me Lessing, Kant dhe Beethhoven janë përfaqësuesit e fundit të gjenisë gjermane”, fat të jesh pranë tij, thoshin. Ula kryet, nuk e vështroja dot. Pashë nga këmbët që Papa i Nderit tani mbante sandale murgu. Ne të tjerët ishim me këpucë të zeza. Eda kërkoi leje për të bërë ndonjë foto. Imzot Gänswein u tregua i gatshëm, e mori ai aparatin. Pas nesh ishte muri i mbushur me bimë kacavjerrëse. Më shkrepi t’i kërkoj Papës një autograf mbi librin e tij “Deus Caritas Est”… Më dridhen duart, tha shenjtërisht, kur të shkoj në shtëpi do ta shkruaj… Dhe do na e dërgonin bashkë me librin e tij më të fundit “Ultime conversazioni” dhe me dy kartolina brenda. Ja ç’kishte shkruar: “Con la mia benedizione. Benedetto XVI”. Po dhe atje në kopshtet parajsore të Vatikanit u lut për mbrojtjen tonë. Amen! Në ballinën e pasme të librit më tërhoqi citati i tij: “Kurrë nuk e kam përftuar pushtetin si një pozicion force, por gjithnjë si përgjegjësi, si një detyrë të rëndës e të vështirë. Një detyrë që të shtrëngon çdo ditë dhe të kërkon: a ishe në atë lartësi”? Dhe tërheqja e Tij ishte po në atë lartësi, gjest historik për një papë, që ndryshoi rrënjësisht “ministrimin pjetrin” duke rifutur, krahas dimesionit njerëzor, edhe atë spiritual të origjinave. Iki se jam lodhur, të vijë ai që mund të bëjë më shumë. Dhe Papa i Nderit na mëson se nuk mund të japësh dorëheqjen në ditë të vështira e krizash, që t’u shmangesh detyrave, jo, por mund të ikësh, kur gjendjen e lë mirë që të bëhet më e mirë. Shikoja nga Papa dhe mbushesha me një lloj përdëllimi të tjetërsojtë, të ngjashëm me ato kur je para një kryqi të bukur. Vetmia e tij, pa vetmi. Kam Zotin, thotë. I mbyllur pa mbyllje. Është bota që s’e lë. Herë pas here i shkon pasardhësi, Papa Françesku, përqafohen, shkëlqejnë dhe kokë më kokë një Zot e di se ç’bisedojë, për një jetë pa luftëra e uri, por të begatë të mbarë njerëzimit, me paqe, dashuri e hirin e Hyut. Dhe përkushtimi i tyre, siperan e i përulur, është dritë shpresëdhënëse, udhërrëfyese. Kishim parë në Pallatin Papal në Castel Gandolfo, në muzeun vatikanas divanin ku rrinin dy papët. Janë të shenjta miqësia, bashkëpunimi e vazhdimi. Fjala ka nevojë për frymëzim, thotë Ratzinger. Dhe Vepra e tij vlerësohet si themel në doktrinën e besimit për mijëvjeçarin e tretë. Shkronjat në autografin e Tij e jepnin dridhjen, që jo, nuk ishte vetëm e dorës. Gishtërinjtë e bardhë, të hollë e të gjatë të tij më ishin dukur sikur pikonin muzikë. Na kishin thënë të njohur se ai është dhe pianist i shkëlqyer, i apasionuar pas Mozartit. Dhe po ata na kishin treguar gjatë një darke në Selinë e Shenjtë një thënie të Papës së Nderit, lakonike, përmbledhëse, se kur kishte rënë njëherë fjala që dhe vëllai i tij, klerik dhe ai, i binte pianos a ndokush tjetër, s’kishte rëndësi dhe Ratzinger ishte përgjigjur: “Po, ashtu i duket”, – dhe kishin buzëqeshur përreth. Më bëri përshtypje, merrte më forcë qortuese se kishte dalë nga goja e atij që njihet si “bashkëpunëtor i të vërtetës”, guximtar i fjalës. Dukja sot është bërë një dukuri e padurueshme, po mendoja. Ashtu na duket, kjo është çështja. Sa shumë pësohet nga ata njerëz, qofshin dhe vëllezër apo dhe vetja, që u duket sikur dinë të bëjnë atë që pikërisht nuk munden, veç e tjetërsojnë dhe bëhen shkak prapësish të rënda, jo veç në arte e letërsi, por edhe në veprimtari të ndryshme shoqërore e politikë duke i kthyer ato shpesh në të kundër të vetvetes, fare brutalisht. Poezia në kryq, m’u fanit, si Krishti, me dy hajdutë anash dhe turma që bërtiste: kryqëzojeni!… dhe këtë bëritmë ta quash poezi? Kjo po bëhet… Po më vinte rëndë që e kapa veten duke përsiatur kësisojshëm, kur isha kaq pranë së shenjtës, me një Papë që dhe tërheqjen e kishte bërë shenjtërisht dhe që po më dukej se më shumë se sa toka, tani po e ndillte qielli i pafund. Ai qiell ku ne kishim sytë, sepse të rënë në tragjedinë tonë si në një hum(b)nerë, vetëm lart mund të shikonim… Dhe ne nuk duruam pa e përqafuar Lartësinë e Tij të Shenjtë. Si për ta mbajtur sa më shumë pranë vetes. Kështu dhe Ai, na u duk. Pastaj, po kaq njëlloj, dhe me Imzot Gänswein. Mirënjohës, i mërmëritëm, që na i dha këtë mundësi, të një takimi që ndoshta vetëm një herë në jetë na ndodh. Pastaj erdhi një makinë e bardhë, e xhamtë. Papa Mobile. Qerre moderne e apostujve, e vikarit të madh. Ndali pranë nesh. Papën Ratzinger e ndihmoi për të hipur në të Imzot Gänswein. Dhe askush tjetër. Ne s’guxuam të lëviznin, por zgjatëm krahë të padukshëm dëshirash. Papa vështroi nga ne qiellërisht. Kryqi i argjendtë mbi gjoksin e pakët vezulloi sërish si në fillim. Na e bëri me dorë, ndërsa Monsinjori buzëqeshte. Aq tërësore ishte ajo buzëqeshje, sa dukej sikur shkonte dhe te gjërat përreth. Makina e bardhë zbriti pa u ndjerë në rrugën me drurët e lartë cedër anash dhe mori për nga Manastiri “Mater Eçlesiae”, mes blerimeve, ku banonte Papa. Zhurma e lehtë e një porte do të ishte e fundit. Dhe dielli gjithë urtësi të perëndishme treti nga ana tjetër e qiellit, ku nuk shihej, nga rifillonte një botë e dimensioneve të tjera, mbase ajo e amshueshmërisë. Po kërkonim nëpër qiell se mos pikasnim ndonjë flatër, atë të djalit tonë, që na paraprinte. Kishim mbetur ashtu në këmbë, të mahnitur. S’di se sa kohë, deri më tani…

GREVA E URISË NË BURGUN E QAFË BARIT ËSHTË PËR SHQIPËRINË

April 19, 2021 by dgreca

– Kërkesa nr. 9, vulnerabile, si plaga e nëntë e Gjergj Elez Alisë –/

Nga Visar Zhiti/

Që një grup (ish) të përndjekurish politikë janë futur në një grevë të re urie dhe ku? – në burgun e tyre të dikurshëm, në Qafë Barin famëkeq, të rrënuar si kujtesa e Shqipërisë, është një lajm tronditës, është një kambanë e rëndë për Shqipërinë.

Grevës së urisë nuk po i japet mbështetja e duhur dhe as jehona e duhut, se qeveria, partitë, deputetët, kandidatët për deputetë, militantët, qytetarët, opinionet, media e gjithë janë të përfshira në fushatën zgjedhore politike të tanishme, të 25 prillit, kështu po thuhet, ndërsa përtej oqeanit, në SHBA diaspora po sensibilizohet dhe bën apelin që grevës së urisë t’i jepet përgjigje.

Në fakt është kjo që i ka munguar në këto 30 vjet demokracisë postdiktatoriale të Shqipërisë, tranzicionit të pa mbarim, zhgënjyes dhe të trishtë, që edhe pse vendi është hapur, ka pluralizëm partiak, ekonominë e tregut të lirë, pavarësisht se cilët pasurohet dhe si, njeh të drejtat e njeriut, kur ka shumë rëndësi si zbatohen ato dhe sa arrijnë dhe te qytetari më i thjeshtë, kur Shqipëria ka hyrë në NATO, në koalicionin më të fuqishëm euroatlantik, por sa jemi ne në gjendje dhe të vendosur të mbrojmë veten, truallin dhe detin tonë dhe aspirojmë të futemi në familjen e saj të natyrshme evropiane, ishim të parët që e kërkuam me qeverinë e parë deokratike dhe kemi mbetur të fundit në raport me të gjitha shtetet afër dhe larg, që bënin pjesë në perandorinë komuniste, megjithëse vendi ynë kishte diktaturën më të egër dhe më mizore, që ende vazhdon, mashtrueshëm, me forma të përditësuara, etj, etj.

Futja në Europë kërkon dhe qëndrimin e Shqipërisë ndaj së kaluarë së saj, diktaturës dhe diktatorit Enver Hoxha me bashkëpunëtorët, se sa janë dënuar ata dhe sa janë integruar në shoqërinë e tanishme të dënuarit e tyre, qëndrimi ndaj isht të burgosurit politikë, të gjallë dhe të vdekur

Në fund të fundit në këtë realitet të përzierë janë dhe shkaqet e grevës së re në burgun e Qafë-Barit.

Ndjej dhimbje dhe shqetësim të madh. Duket sikur na kthen po në atë gjendje. Gjej një nga poezitë e mia të shkruar fshehurazi në Qafë Bari, botuar në posdiktaturë, por e ruaj ende fletën e origjinalit. Ruaj atë vuajtje, ato plagë. Ja, poezia:

GREVË URIE

Edhe brenda në burg

ka prapë një burg.

Të fusin brenda

po s’punove për shembull,

e të tjera, e të tjera.

Ti, i shtrirë mbi dyshemenë

e birucës së arkivoltë, sot s’hëngre bukë.

As dje. As pardje. As para tri ditësh.

Që kur mbaroi Lufta e Dytë Botërore.

Dhe s’do të hash as nesër, as pasnesër,

as i vdekur.

– Ngordhsh! – tha polici ditën e parë.

Të dytën u zgërdhi si një çizme e shqyer.

Heshti të tretën.

Njollat e murit i dridheshin mbi fytyrë.

Ditën e katërt: ha! – të tha.

– Ç’ke? – të pyeti ditën e pestë.

Pastaj erdhi dita e gjashtë. Në fakt

asgjë s’erdhi. Dita e shtatë u fsheh

pas të nëntës. Viti i parë i Krishtit

u hodh para festave të Nëntorit.

Ditëvdekja e diktatorit vononte.

Ngulte këmbë si mushka.

Por erdhën ata të komandës

në birucën tënde.

Kokëposhtë ishin të gjithë. Se

pasqyroheshin në pjatën me supë

të ftohtë. Si sy ciklopi – pjata.

Bukën e hanë minjtë që lëvrinin lirshëm –

nota muzike mbi vijat e … doktrinës.

Muret vallëzojnë. Herë afrohen,

herë largohen.

Një britmë vrapon zbathur

nëpër korridor.

Brumbujt u trembën. Shih si dalin

nga të çarat e kujtesës pa kafkë.

Njolla drite

se nga ranë,

si të vjellat e ditës së sëmurë.

Dhe u mblodhën rreth teje

oficerët, mjeku. Byroja politike. Marksi.

Revolucioni kulturor Kinez. Ti hesht.

Nuk lëviz nga vendi.Ende

di të kuptosh absurdin e atyre

që ta japin bukën tënde

dhe të marrin jetën.

E shtunë, 4.II.’84

Dhe prapë grevë urie, sikur vazhdon në shekull tjetër, në mijëvjeçarin e ri, në Shqipërinë tjetër, demokratike. Tani, në prag të zgjedhjeve të reja…

S’i kanë dhënë jehonë, mund t’u duket përsëritje, pengesë, e pa kohë, etj. Ajo mund të politizohet, të përdoret, mund të jetë e nxitur siç nxitet nga çdo opozitë dhe goditet nga çdo pozitë, po ajo, edhe e pas shprehur, është “Nyja Gordiane” e realitetit posdiktatorial shqiptar, në fund të fundit mbart të drejtën e atyre që u përndoqën dhe u burgosën për një Shqipëri antidiktatoriale, demokratike, ka dufin e lirisë, dëshirat dhe idealet për një Shqipëri më të mirë, që dënon krimet e çdo kohe, vendos drejtësinë në shoqëri dhe në pronën e saj e të gjithsecilit.

Pra, sërish në grevë urie futen në burgun e shpartalluar të Qafë-Barit ish të burgosurit politikë të atij burgu e të tjerë, ata që bënë dhe revoltat në burg kundër dhunës komuniste para më shumë se 3 dekada, në Spaç e Qafë-Bari, të vetmet në të gjitha burgjet politike në perandorinë komuniste, kur tani ata grevistë nuk janë më të rinj, janë 60 vjeçarë, madje njeri midis tyre në këtë grevë grevë, bashkëvuajtës yni, ka ende në shpatull vragën e plumbit, që e goditën gjatë revoltës ata oficerë të burgut, që jo vetëm nuk u ndëshkuan, por një pjesë e atyre u lanë të ikin si azilantë politikë, jo në Rusi, Kinë a Kubë, por në Perëndim dhe që andej guxojnë ende të sulmojnë të ish të burgosurit e tyre, ndërsa të tjerë zunë detyra të reja në Shqipërinë Demo(n)kratike, shpesh të larta, madje ndonjë koleg i tyre, ndër më të këqinjtë, u bë dhe president Republike, edhe ai sulmon i pa ndëshkuar ish të burgosurit politikë e tani seleksionoi kanditadët për deputet të partisë më të madhe të opozitës, ku të burgosurit politikë mbështetën shpresat dhe një pjesë dhe iu përkushtuan, pra në këtë kaos, edhe të dëshiruar, greva është e domosdoshme dhe ulëritëse. Ajo është fushata e vërtetë.

Shpesh kërkesat e (ish) të përndjekurve politikë, të mohura në këto dekada, i reduktojnë në kushtet ekononomike, në dëmshpërblimin e tyre, që më së shumti, moralisht i ka ngjarë një shpërblimi-të-dëmshëm. Edhe tani gjej se kërkesat e tyre në Qafë Bari përmblidhen në 8 çështje:

1. Ndryshimi dhe përmirësimi i ligjit që përjashton, persekuton dhe diskriminon qindra të ish-të burgosur politik (2007-2009 e në vijim).

2. Përfshirja e letrave me vlerë në dëmshpërblimin financiar

3. Kthimi i parave të mbajtura në faturën e dëmshpërblimit nga përfitimi

falas i banesave nga shteti për kategorinë tonë

4. Kompensim fizik e material të pasurive të konfiskuara, pronat dhe tokat bujqësore të grabitura nga diktatura e ligjit 7501

5. Njohja me projektligj dhe vlerësimi i punës së papaguar të të gjithë të dënuarve dhe të përsekutuarve politik

6. Status të veçantë pakete ligjesh për pensionet duke u dëmshpërblyer të gjithë të dënuarit pa avokat mbrojtjeje

7. Financa të ligjëruara për sëmundje profesionale të fituar dhe trashëguara nga puna e rëndë e me pasoja në miniera, këneta etj

8. Vlerësimi i krimeve të komunizmit si krime kundër njerëzimit, në përputhje me praktikat ndërkombëtare të shteteve ish-komuniste.

Normale dhe të drejta. Që ato të plotësohen me ndërgjegje e drejtësi, duan përgjegjshmëri shtërore dhe historike, se rrënjë janë më të thella Kërkesa është bërë herët, e përsëritur shpesh, ku krahas konkretes, është idealja, madje dhe universale.

Që të kuptohet më mirë, po ripërsëris atë që ka shpjeguar një ish i burgosur në kampin e Aushvicit, hebreu-hungarez Imre Kertész, shkrimtar nobelist, dhe kjo përbën thelbin e krijimtarisë së tij, por dhe ndërgjegjen shoqërore që duhet të kenë të jithë.

Sipas tij “Holokausti është një përvojë universale… që nuk ndan, përkundrazi bashkon… Ai thekson se “holokausti tani ka krijuar një kulturë”… e cila tashmë s’mund të mohohet se ka ardhur dhe vjen ende… mundi të frymëzojë Shkrimet e Shenjta dhe tragjedinë greke – dy kolonat e kulturës evropiane, – në mënyrë që realiteti i pafalshëm të mund të lindë faljen ose vetë shpirtin dhe katarsisin.

Kur lexojmë holokaust kam të drejtë të nënkuptoj dhe persekutimin tonë..

“Evropa nuk është vetëm treg i përbashkët dhe bashkim doganor, por dhe frymë dhe spiritualitet i përbashkët. Cilido që kërkon të bëhet pjesë e këtij shpirti, duhet të tejkalojë, midis shumë provave, dhe atë të përballimit moral dhe ekzistencial me holokaustin”. (Kupto: persekutimin, shën. imi. “Il secolo infelice”, Imre Kertesz, “Bompiani”, Milano 2007. fq, 54, 258, nënvizmet e mia.)

Ja, pra kërkesa vulnerabile, nr, 9 po e quajmë, por kryesorja e të gjithave, shqetësim dhe kredo e shoqërisë, që duhet të ishte dhe thelbi i fushatës elektorale të tanishme: të përshkuarit nga fryma e vuajtjes së atyre që ëndërruan dhe deshën atdheun të lirë, një shoqëri demokratike, që u ndëshkuan për këtë, të nxjerrjes së përgjegjësive ndaj së kaluarës, me kujtesën historike, dënimin e krimeve, me drejtësinë në themele, ndërgjegjësimin dhe vizionet për një ardhme më të mirë, të shëndetëshme moralisht, etj.

Një Shqipëri demokratike dhe e begatë, është dëmshpërblimi i vërtetë. Të burgosurit politikë i dhanë Shqipërisë lirinë e tyre dhe rininë, punën e madhe të papaguar kurrë, të gjithë veprat e mëdha të ndërtuara në diktaturë kanë gjakun dhe djersën e tyre, tharja e kënetave, kanalet, taracat, themelet e uzinave e të shumë pallateve, të stadiumeve, aeroportit të vetëm, ku ende s’ka një pllakë memoriale, etj, etj. Ata sollën moralin e munguar, mos-hakmarrjen, bashkëjetesën me paqen, etj.

Prandaj dhe ambasadorja Yuri Kim, e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, superfuqisë së botës, aletatit dhe mbështetësit jetik të Shqipërisë tonë të vogël, tha: “Nëse doni ndryshim, votoni për ndryshimin. Nëse doni kriminelë, votoni për kriminelë. Votuesit shqiptarë janë shpresa e parë më e mirë.”

Me SHBA duhet bashkëpunuar, jo thjeshtë bindje për të mbajtur rotacionin e pushtetit. Votoni dhe për ata që janë futur në grevën e urisë e bashkëvuajtësit e tyre. Kanë vite kështu, të uritur për drejtësi më shumë e demokraci të vërtetë, jo thjeshtë atë të atyre që bënë dhe diktaturën.

Kjo grevë e vogël ka shqetësimin e madh për Shqipërinë. Prandaj…

VISAR ZHITI: POEZIA QË NA NDJEK…

April 11, 2021 by dgreca

Me poezi u mbrojtëm, kur na sulmonin

edhe nga shkaku i poezisë. Prandaj ka dhe poezi të urrejtjes, nga vuajtja… Kështu po mendoja, kur një mik burgu, H. Bajo, më kërkoi poezinë që kisha bërë me mend në qeli kunder diktatorit, e donte se nuk e mbante mend mirë. Dhe ku? Larg, shumë larg me të gjitha kuptimet, në New York.

E fotografova në librin tim “Thesaret e frikës” dhe si vazhdim gjeta dhe një poezi tjetër në librin e botuar në SHBA, dy gjuhësh, shqip dhe anglisht,

me përkthim të albanalogut Robert Elsie,

“The condemned apple”, “Molla e dënuar”. – E tillë është poezia jonë, – po vazhdoja përsiatjet. – Na përndoqi në përndjekje. Në burg ishte dhe copëz lirie, kam thënë. Ne urryem dhe me poezi. Me atë luftuam. Poezinë e angazhuar një poet i njohur botëror e quan “poezi të mbrojtjes së të drejtave të njeriut.”

Diktatorët s’janë më, por diktaturat e zhbëra sikur kërkojnë të ribëhen gjithandej. Edhe klithmat e liga të realizmit socialist po aviten si korba…

Ne prapë do t’i vemë përballë poezinë e jetës, që s’është më në burg.

Në fund të fundit ajo mbetet…

Visar Zhiti