Visar Zhiti – Page 31 – Dielli

COPRA NGA GJYQI… I PA MBARUAR

April 15, 2018 by dgreca

nga libri “Rrugët e Ferrit” i Visar Zhitit/ Në 14 dhe 15 prill të vitit 1980 në qytetin e Kukësit u bë gjyqi i hapur ndaj poetit Visar Zhiti, atëhere mësues në një fshat të largët. Dënohej për fjalën e lirë, për poezitë e tij me burg dhe me heqjen e së drejtës elektorale, të botimit dhe profesionit.

Eshtë një gjyq që duket sikur kërkon të vazhdojë me forma të tjera, me po atë akuzë e gjuhë, nga segmente të caktuara “të veglave të mbetura të diktaturës së dikurshme”.

Një ndjesi e tillë mbartet në burgologjitë “Rrugët e ferrit” dhe “Ferri i çarë” të shkrimtarit Visar Zhit, libra të rëndësishëm, monumentaltë, ku tregohet me forcé për burgjet e Spaçit e të Qafë-Barit.

Po sjellim një pjezës në shërbim të kujtesës kolektive, si dëshmi por dhe që të ndërgjegjësojmë për të mos qenë indiferente dhe të sprapsim sulmet kundër fjalës së lirë, që na thotë të vërtetën.

* * *

I lidhur me pranga, mes dy policëve të armatosur, po prisja në bankën e të akuzuarit, në krye, por anash, në sallën e madhe, bosh të gjyqit. E dija ku më kishin sjellë, në gjykatën e re, në qendër të qytetit. Ngrehinë gri, vazhdimisht e ftohtë si nën erëra. Isha endur rrugëve ndanë saj, ku kalimtarët rralloheshin ose nxitonin t’i largoheshin si të yshtur nga një e keqe. S’kisha ndjekur ndonjëherë ndonjë gjyq, s’i duroja dot dënimet.

I hapur apo i mbyllur do të jetë gjyqi im? Unë kisha thënë: më mirë të hapur. I hapur, sigurisht, tundi kryet hetuesi. Duhej ta shihnin si goditej armiku. Në vendin e lartë kryesor, sipër tryezave me cohë të kuqe të trupit gjykues, që ende s’kishte ardhur, pashë parullat e tmerrshme për luftën e klasave dhe për dënime të pamëshirshme ndaj armikut të brendshëm. Citatet pushtonin tërësisht ballinën, me emrin e Enver Hoxhës poshtë, shkruar me të kuqe, kurse fjala “armik” sterronte, me shkronja të zeza pisë kudo.

…Ku isha unë? I asgjëkundshëm, buzë një lumi të tretë, as Drini i Bardhë dhe as i Zi, pa realitet. Sepse po dënohesh.

Poshtë mbytej Kukësi i Vjetër prej ujërave të liqenit të hidrocentralit, që i kishin dhënë emrin “Drita e Partisë”. Veç mbi mbytje ngrihej Partia. A ta them këtë në gjyq? Edhe Kukësi i Ri po mbytej. Nën diktaturë si… Po mbytesha unë. Përmbyteshim nga një llum tmerri.

…Njëri nga policët e mi u ndërrua me një tjetër, të cilit i dha armën automatike, që, pasi u ul bri meje, e vuri midis gjunjëve ashtu si polici në anën përkarshi. Ngjanin si të ishin pasqyrime dhe unë mes tyre, ujë.

Dy armë për mua…

…Një rrapëllimë, si një sulm, revolucion province, më solli në vete. Qenë hapur dyert në fund të sallës së gjyqit, jo andej nga u futëm ne, dhe po vërshonin njerëz, me zhurmë, shtyheshin, sa më afër kreut, mundësisht. Kishte nga ata që seç tundnin në duar, ftesat me sa duket, dhe mëtonin për vende më të mira në spektaklin e zi. Pra s’kishte asnjë rebelim, protestë. As kryengritje. Të gjitha këto populli im i kishte harruar, i përkisnin një lloji tjetër arkeologjie.

Ndjeva dallgë. Radhët dallgë-dallgë po mbusheshin me fytyra, të dëshpërimit të gëzueshëm.

– S’lejohet të shohësh nga salla, – më urdhëroi polici…

– Se mos ka ardhur ndonjë nga familjarët e mi. Si e ka rregulli, lajmërohen?

– Afishohen datat e gjyqeve në korridorin e gjykatës.

– Po sa është data sot? – u interesova befas.

– 14 prill.

(- Pranverë tamam.)

– Të gjyqeve politike, jo, nuk lajmërohen, – ndërhyri polici tjetër.

– Pse politikan është, kaq i ri? – u ngurtësua polici që s’dinte gjë ç’isha unë.

Njerëzit zhurmonin si në kinema, sikur do të kishte shfaqje estrade. Kulmi, filloi dhe loja. Një të marri, çdo qytet ka lolon e vet, të cilin e ngacmojnë të gjithë, të kënaqur që s’janë si ai, por më keq, ia rrëmbyen kapelën nga koka dhe ia hidhnin sa nga njëri tek tjetri, nga skaji këtej i sallës në skajin andej, dhe ai kërcente mbi karriget tutje-tëhu. Rendte. Donte kapelën e tij fluturake. Kur i qëlloi të turrej jo shumë larg nga podiumi i vogël me parmakë si ballkon, ku rrinim unë me policët e mi anash, ndali dhe më pa me sytë e sëmurë. Uli kokën dhe s’e kërkoi më kapelën. Siç duket, e kuptoi, ka raste kur kapela është një turp. Dhe jo vetëm ajo.

…midis rreshtave, në rruginat e vogla, kishin shtuar karrige, kurse nga fundi rrinin dhe më këmbë. Ja, një grup i pikëlluar fëmijësh, nxënës të mi. Kokulur, të urtë. Mbase besonin se makina qethëse e shtetit i kishte ngulur dhëmbëzat e vet edhe te mendimet e mia, te metaforat, idetë, i kishte bërë zero dhe trutë. Njëri nga ata ngriti kokën për të më parë, a isha i tëri, a i kisha të gjitha gjymtyrët, a kuptoja dhe, kur i shkela syrin, aq shumë u çmerit, sa filloi të lajmëronte dhe të tjerët, duke i shkundur, seç u thoshte dhe ata sikur shkrinin nga një ankth. “Ngri-shkri” është dhe një lojë, më duket.

…Përtej kolegët e mi, tepër festivë, si në piknik, si në oborr të shkollës.

– Çohu! – dëgjova të më urdhëronte njëri nga policët. Ata, bashkë me gjithë njerëzit në sallë, qenë ngritur në këmbë. Zhurmat e fundit ranë si suva muresh, si korniza nga një tërmet i pritshëm. Po hynte trupi gjykues… Gjykatësi, i akullt i tëri, i mësuar me mynxyra, pasi bëri shenjë të uleshim të gjithë, u kthye nga unë dhe më duket se pyeti në isha dakord të më gjykonin ata:

– Mërgim Dragushi, gjyqtar, me Hamit Dungën dhe Ymer Bashën, ndihmësgjyqtarë?

– Po. Njëlloj është për mua, nuk ju njoh, – thashë.

– Mos rri ashtu, – më urdhëroi polici me zë të ulët. S’duhej të dukesha krenar.

– Ke të drejtën e fjalës, – më tha gjykatësi me zë të lartë, por që s’ishte dot i lartë, dhe salla duhej të mbante qetësi, nëse do të donin të dëgjonin. – Ke të drejtën e mbrojtjes, – po vazhdonte ai dhe mund të mbaja shënime, por s’duhej të bërtisja, as të shaja. Ndryshe gjyqi zhvillohej edhe pa praninë time…

S’e di a iu dha fjala prokurorit apo vetë e dinte radhën, ai u ngrit më këmbë, atje pas tryezës së tij të vogël, në anë të trinisë së përbindshme gjykuese, ballë për ballë me mua. Ashtu trupmadh, pa shprehje në fytyrë, si i zbrazur nga fryma, me flokë të shkurtër, por të hirtë e të butë, të shtrirë përpara si të xhelatëve klasikë, po ai xhup i trashë me kafshë te jaka si e mbërthyer e gjallë, nisi të lexonte, keq, shumë keq, me gabime të trasha ortoepike, akuzën, kopjen e zbehtë të së cilës unë e mbaja mbi gjunjët që më dridheshin. Përgatitur nga Nexhat Selimi, kryexhevapnxjerrësi me hu i oborrit të Enver Pashait. Ishte po ajo, autopsia a aktekspertiza e dy (sh)krimtarëve, sozitë e të cilëve, gjoja si punëtorë a ndihmësgjyqtarë, i shihja aty, në krye.

…Po dëgjoja të flitej për poezinë, pra gjendja duhej të zbutej, të çdramatizohej disi, por ajo u bë më absurde, sharëse dhe e egër. Kisha shkruar me qëllim të keq politik, nxija realitetin, isha hermetik, dekadent, pesimist, doja të çoroditja mendjet e njerëzve, që Partia i kthjellon. Shikoni deri ku arrin, kërkoja diell të dytë, a është parë e dëgjuar kjo? Kisha dalë kundër Partisë, herë hapur dhe herë s’guxoja, nga frika e popullit, por fshihesha pas… metagaforeve armiqësore, edhe kundër udhëheqësit të lavdishëm me poezinë “Sfinksi” etj., kundër klasës punëtore që ky armik te poezia “Lustraxhinjtë” shkruan se janë te këmbët, është kundër socializmit dhe realizmit socialist. Mbrojtës i klasave të përmbysura, të cilave dhe u përket, kisha bërë thirrje të hapur për kryengritje dhe për përmbysje si te poezitë… nuk dëgjoja dot më, ndërkohë sa keq lexonte prokurori, të vinte të protestoje! Ju lutem, lexojini mirë poezitë e mia, ky është tjetër dënim! Pastaj u hodh te lidhjet e mia armiqësore, me të gjallët dhe me të vdekurit, rrëmujshëm, që kur isha student, me poetin e burgosur Frederik Rreshpja, por dhe me poetin revizionist sovjetik Jevtushenko, donim dhe ta përkthenim, me priftin reaksionar dhe poetin antibolshevik, Gjergj Fishta, lidhjet e mia vazhdonin me francezin Bodler, dekadent i shpallur, kompozitorin reaksionar gjerman Wagner, me hermetikun italian Ungareti, me anglezët, dhe arrinin deri në Japoni. I shtrembëroi mizorisht të gjithë emrat. Me siguri e bënte dhe me qëllim, jo se s’ishte aq i trashë, por për të thënë se ata aq vlerë kanë për ne, s’na duhen, kemi Partinë. Dhe pa çarë kokën për homoniminë në shqip e përsëdyti emrin e poetit Takuboku, duke thënë “taketukja”…

Gjykatësi pa nga unë dhe u kthye nga salla si për të marrë lejen e popullit.

– I pandehur, e pranon Akuzën? – pyeti ftohtë.

Brenda heshtjes u vorbullua një heshtje tjetër, më e thellë, përpirëse e tëra. U ngrita më këmbë:

– Jo, nuk e pranoj, natyrisht!…

Gjyqi juaj është dhunë, duhet gjyq tjetër. Gjyq për gjyqin…

– Kalojmë me dëshmitarët, – thirri gjykatësi.

…Tani po më dridhej i gjithë trupi. Dukshëm. Nuk i mposhtja dot. S’kisha folur kurrë para kaq shumë njerëzve. Më hutonte dhe drita, dhe salla e pamatë. Ndryshe është klasa me nxënësit. Jam dhe i qethur. Ashtu i kafkët, fjalët e mia do të duken sikur nuk i përkasin më botës së të gjallëve, por thjesht një makthi të një dite gjyqi dhe aq. S’më duhej asnjë rol, përveç ai i vetes dhe i së vërtetës sime.

– Zoti gjykatës, zotërinj të pranishëm, zoti prokuror! Është vuajtje të flasësh siç jam unë i shtrënguar ta bëj.

– Ke qenë i cenuar, je prekur, i pandehur? – më pyeti gjykatësi.

– Uria, minjtë. I mbyllur… S’kishte nevojë për tortura të tjera. Mjafton dhe kërcënimi. Ënjtja, veshkat. Trysni psikologjike dhe shpirtërore, po, vazhdimisht. Por ajo që më shkatërron, është se me mua duan të sajojnë armikun, jo se e kanë zbuluar. Nuk ka asnjë provë serioze që ju të merrni kurajën të dënoni një jetë. Poezitë e mia, që dikush i quan armiqësore, së pari nuk janë të tilla, sepse nuk mundin, nuk është ky misioni, i çdo poezie qoftë, përkundrazi. Së dyti, poezitë e mia ende s’janë libër, s’kanë lexues dhe nuk i kanë bërë kurrkujt agjitacion dhe propagandë kundër Partisë dhe shtetit.

Prokurori u ngrit vrikthi më këmbë, se ç’donte të thoshte, por gjykatësi i bëri shenjë me dorë që të mos më pengonte…

Në sallë filluan mërmërimat. Prita sa mbaruan. Gjykatësi s’deshi të ma jepte fjalën prapë, por mua më duhej të thosha, e kisha vendosur:

– Me 100 lepuj nuk formohet dot një kalë, me 100 supozime nuk formohet dot një provë. Kështu thotë një proverb, – dhe nuk shtova: anglez. – Ju doni të më dënoni me supozime.

– I pandehuri, – kërceu prokurori – është kundër tufëzimit të bagëtive, e dëgjuat.

– …kundër është ky gjyq! – Më kapi një dhembje koke më keq se në qeli.

Prokurori po lexonte pjesë nga ditari im, pashë që ia zgjati hetuesi nga radhët e para të sallës, ndalte te fletët e përthyera. Ato që s’i kuptonte, i mbulonte me të thirrura. “…hapëm gropa si varre të vegjël… nxorëm patate e futëm brenda të shtunën tonë të masakruar… Një mollë hëngri Adami me Evën dhe i përzunë nga Parajsa. Përditë ha mollë të egra këtu unë (kemi mbetur pa bukë, s’ka…) dhe s’po i shpëtoj dot kësaj parajse të tmerrshme…” Flaku ditarin…

Njerëzit ishin nemitur. Dallgët e kokëve hidhnin shkëndijime sysh me habi gojësh që shuheshin pa mbërritur të gjitha tek unë.

Ndjeva se po më rrallohej ajri përreth. E kotë, thashë me zë. Pranoje hëpërhë mynxyrën ashtu siç të vjen batërdi e pandreqshme…

– Do të lypësh mëshirë, i pandehur? – pyeti gjykatësi, duke më parë më gjatë, por gjithmonë i akullt.

E kishin shumë qejf dhe mezi e prisnin rënien e kundërshtarit te këmbët, të mposhtur, që kërkon mëshirë. M’u fanit arena, e qarkuar nga pafundësia e duarve me gishtin e madh poshtë, duke e tundur në kërkim të dënimit. Por populli im s’ka duar të lira, i ka të lidhura me zinxhirë, po thosha me vete, me poezi të papërfunduara dot. Komunistët nuk e njohin mëshirën. Ata njohin veç një dorë, atë që i udhëheq drejt dhunës.

– Jam mësues, – ngrita zërin tim të lodhur, – pra, pishtar drite, – dhe heshta. (Mos duhej të shtoja “siç thotë Partia”?) (Ishte sforcimi i fundit.) – Dhe, si i tillë, – vazhdova, – kam flakën time, por edhe tymin tim… Nuk duhet ta shuajmë flakën… me gjyq. – Dhe heshta mes heshtjes së rëndë si rërë. S’kuptova ç’përshtypje bëra, por më erdhi keq për veten, m’u duk se pata shpresë për një çast.

Trinia gjykuese, duke kthyer kokët nga njëri-tjetri, i afronin, se ç’mërmëritnin duke mbuluar fjalët me pëllëmbë ose me ndonjë fletore nga të miat, që i kishin marrë për provë, nëse do të duhej t’i përdornin, vendosi të tërhiqej mënjanë.

Gjykatësi nuk urdhëroi të m’i hiqnin prangat, por shkurt dhe thatë tha:

– Gjyqi do të vazhdojë nesër…

Vendimi

Nuk po lëvizte asgjë, veç po përsëritej si në ankth dita e djeshme, prangat, makina, salla e gjyqit, banka e të akuzuarit, trinia e inkuizicionit (Minosi, Eakusi, Radamanti, kështu quheshin? Po, po, këta janë gjyqtarët e botës së përtejme!), prokurori, policët e mi, të pranishmit në sallë, patjetër dhe i akuzuari, unë dhe jo unë, turma e nemitur, dhe nuk po e përjetoja, jo, isha përtej asaj vorbulle të vdekur, jashtë kufomës sime, shpirt, po i këqyrja të gjitha me një ftohtësi të nxehtë, pa i kuptuar pse bëheshin, për se duheshin.

Gjykatësi në këmbë po lexonte atë që lexoi prokurori dje, dhe ne në këmbë po dëgjonim. Poezia ime po më fuste frikën tani. Ajo paskësh qenë një bombë shkatërrimtare, që, mbi të gjitha, donte të hidhte në erë shtetin dhe Partinë. Po unë do të flas? Çfarë do të them apo nuk vlen asgjë? Dëgjo, dreqi e marrrtë, se janë për ty këto:

…Vepra kriminale e të pandehurit paraqet rrezikshmëri të theksuar shoqërore, sepse drejtohet kundër shtetit të diktaturës së proletariatit.

Në masën e dënimit gjykata ka parasysh rrezikshmërinë e theksuar shoqërore të veprës kriminale, rrezikshmërinë shoqërore të vetë të pandehurit, i cila ka vazhduar për një periudhë té gjatë në rrugën kriminale me gjithë vërejtjet që i janë bërë herë pas here, ka parasysh origjinën e tij shoqërore, arsimin dhe moshën e të pandehurit.

Për këtë arsye

Gjykata duke u bazuar në nenet 249-159 të K.Pr.P.

Vendosi

të deklarojë fajtor të pandehurin Visar Zhiti për agjitacion e propagandë kundër shtetit dhe në bazë të nenit 55/1 të K. Penal e dënon me 10 vjet heqje lirie… Vuatja e dënimit i fillon nga data që është arrestuar.

Shpenzimet gjyqësore i ngarkohen të pandehurit… ………………………………………………………

Sekretari Gjyqtari

Rexhep Gashi Mërgim Dragusha

(Firma) (Firma)

Dhe vula në mes si gropë e zezë që të hedh në ferr… Nuk po e ndieja që po m’i shtrëngonin duart me pranga.

* * *

Edhe nëse prangat e diktaturës së dikurshme janë të ndryshkura, ka ende mendësira të atilla, akuza si atëhere, veprime të dhunshme dhe arrivizëm diktatorial, që arrin edhe kreun e shtetit…

Dhe vërtet, poezia mbetet përgjigjia e vetme, që edhe ajo duket si e mënjanuar dhe e nëpërkëmbur?!.

PËRSËRI LUTJE PËR SKËNDERBEUN NË DY GJUHË

February 6, 2018 by dgreca

…..DHE STUDENTI SHQIPTAR NË SHBA…/

Nga Visar Zhiti/

Në Mbrëmjen Gala për Skënderbeun në Michigan ishim plot të ftuar, nga Shqipëria e Kosova dhe nga trevat shqiptare përreth, edhe nga arbëreshët në Itali dhe sigurisht nga diaspora e re në Amerikë, por dhe në Kanada dhe televizonet, shtypi i shkruar, informimet elektronike njoftuan për veprimtarinë tre ditore.

…vendosje kurorash në shtatoren e Skënderbeut, simpoziumi me historianë dhe hulumtues, mesha e së dielës nga Dom Fred Kalaj, mbrëmja poetike për Kryeluftëtarin e Madh dhe Mbrojtësin e paepur të qytetërimit Perëndimor, etj, etj, ku u falenderuam Dom Ndue Gjergjin, kryetarin e grupit organizator i përbërë nga përfaqësues katolikë, myslimanë e bektashianë, Konsulli i Nderit dhe ambasadorja, pjesëmarrësit të gjithë, etj, por unë dua të kujtoj dhe ata që nuk kujtohen, që harrohen të parët, ja, shoferët e veprimtarisë, që në fakt ishin inxhinierë e pedagogë, Valentino Lumaj nga Shkodra, Edvin Hoti nga Lezha, apo Mondi, etj, të përkushtuar, të zellshëm, modestë, “prapavia skënderbejane” që rendnin aeroporteve, hoteleve, na mbartin andej –këndej me makinat e tyre… Ndërsa në mbrëmjen gala për Skënderbeun në Rochester, në sallën “Gjergj Kastrioti” pranë Kishës shqiptare të “Shën Palit”, ndërsa bashkqytetari im Dalip Greca, kryeredaktor i “Diellit” nje shekullor” ndërsa fotografonte, fiksonte momentin qe do t’i duhej kujteses, pashë dhe të rinj e fëmijë të veshur me kostume kombëtare, një begati ngjyrash kuptimplote, që kishin kapërcyer oqeanin, dëgjova këngët dhe valet në valavitja flamujsh dhe kur më thirrën që të bëj dhe unë një përshëndetje, i emocionuar, sic dhe e kam treguar, lexova dhe një lutje, që sapo e kisha shkruar mbi ftesë,.

Por mbresëlënësja për mua ishte dhe kjo që do të tregoj: m’u afrua një student, quhem Xhuliano Pjetrushi, nga Lezha dhe ai, do të ma japësh dhe mua atë lutje, më tha. Është shkruar kështu shpejt e shpejt, i thashë, s’e di a kuptohet shkrimi. E fotografoi me celular dhe mbas ca ditesh ma nisi të përkthyer në anglisht.

Po e risjell lutjen dhe përkthimin e Studentit, që nuk do të futen në asnjë arkiv apo bibliotekë, por dhe kështu dicka bënë. Se Skënderbeu, jo Skënderbeu vetë, as fantazma e tij, por kumti, një pjesë nga thelbi i kohës së përjetëshme, që na duhet, që u ngjiz dhe u krijua e më shumë mbetet mister e anonime, një si kërkesë e nevojë, vetëmbrojtje, vision e mund të shtohen dhe plot të tjera, si një mrekulli vazhdon udhëtimin, përshkon shqetësime shekujsh, harrime, vende dhe gjuhë sërisht dhe ndalin atje ku nuk e pret, te një i ri, p.sh., po ai është dhe luftëtar modern i Skënderbeut, mund të thotë ndokush, por unë shtoj, ai është universi vetë.

Po ç’është ajo që mbërrin kaq larg nga aq larg? Nuk di ta them, ngjan me Frymën…

LUTJA NË DY GJUHË

GJERGJI YNË, QË JE NË QIELL

Gjergji ynë, që je në Qiell,

Atë i Kombit tënd dhe Bir i popullit tënd,

u shenjtëroftë emri yt,

ardhtë mbretëria jote,

u bëftë vullnesa jote

nga Qielli në tokën, kudo ku ka shqiptarë,

të bashkuar të jemi, se kështu bëhemi më të fortë,

që të fitojë e mira.

Porositë e tua si bukën e përditëshme na i jep sot,

Të duam AtDheun dhe njëri-tjetrin dhe punën

dhe virtytet t’i bëjmë tonat. Na i fal fajet tona

dhe mos lejo faje të të tjerëve mbi ne.

Me shpatën tënde të godasim urrejtjen,

me mburojën tënde të mbrojmë dashurinë,

kali yt të bëhet Pegasi i muzave

dhe mos na lërë të biem në tundimet

e egoizmit dhe korrupsionit dhe na liro nga i keqi

brenda vetes e përreth nesh,

me ndihmën e Zotit, o Zot!

Kurora paqeje me lule shpirti të vëmë mbi veprat e njeriut

ja ashtu si sot në statujën tënde në Michigan

dhe bekime bashkatdhetarëve të tu kudo e përgjithmonë!

Amen!

OUR GEORGE, WHO ART IN HEAVEN

Our George, who art in Heaven

The Father of our Nation, and the son of our people,

Hallowed be the name,

Thy kingdom come,

Thy will be done,

From the heavens onto the earth, where there art Albanians,

Let us be united, as that will make us stronger,

The allow the good to overcome.

Give us this day, like our daily bread, your orders,

To love our motherland and one-another,

And to make our hardwork and virtues ours.

Forgive us our betrayals, as we forgive those who betray against us.

With your sword let us fight the hate,

With your shield let us protecht the love,

Let your horse be like our Pegasus

And lead us not into tempations, and egos, and corruption

But deliver us from evil, from within us to the people around us,

With the help og God, oh God!

Let us place the crown of peace with sacred flowers

On the heads of the deeds of good people

Like today, on your statue here in Michigan,

And bless your Albanian people, forever and always,

Amen!

Përktheu Xhuliano Pjetrushi

SKËNDERBEU – PRINCI I VIRTYTEVE

February 1, 2018 by dgreca

….DHE NJË LUTJE PËR ATË…/

Në manifestimet tre ditore në Michigan në nderim të Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, në Vitin Mbarë Kombëtar të Tij, në Jubileun e 550 vjetorit, shkrimtari Visar Zhiti, ndërkohë dhe ministër këshilltar i Ambasadës së Shqipërisë në Washington, vuri kurorën me lule te shtatorja e Skënderbeut në emër të Ambasadës, ku ndër të tjera tha se për Skënderbeun nuk është vetëm ky vit që shqiptarët e përkujtojnë, por të gjitha vitet, shekujt, gjithë pavdekësia e Tij.

Në darkën solemne, koncertuale, ku përshëndetën pjesëmarrës nga të gjitha trojet shqiptare e nga diaspora, Visar Zhiti, pasi përshëndeti në emër të Ambasadores, znj. Floreta Faber, improvizoi një aspekt tjetër dhe ndryshe, atë të “Skënderbeut qytetar”, që gjatë bisedave më pas e zgjeroi emocionalisht dhe e mbylli me një lutje të bukur, që po i botojmë:

…erdhëm të dëgjojmë dhe të flasim për Skënderbeun këtu, ku po shpalosen nga vlerat siperane të Tij si udhëheqës i popullit dhe mbrojtës i Europës, ndërkaq këtu pamë nga vlerat e bijve dhe bijave të tij, të diasporës së mrekullueshme shqiptaro-amerikane në Michigan, përbashkimin e komunitetit, të të gjitha shoqatave dhe besimeve fetare, aq sa m’u duk si një tjetër kuvend Skënderbean, ku u përzien kohëra, kujtesa kolektive, bëmat historike, datat, emblemat, por dhe poezia e kënga, nën hijen e Flamujve tanë, me ngjyrat mahnitëse të kostumeve tona popullore.

Dhe më lindi befas dëshira të flas dhe për “Skënderbeun qytetar”, për virtytet e Tij, nga që këtu ka shumë të rinj, sepse Skënderbeu është dhe institucion i lirisë, i dijes dhe i paqes, jo vetem i luftës, i luftës për mbrojtjen e atdheut, sepse sic thoshte dhe Shën Gjon Pali II, Papa Vojtila, miku i madh i shqiptarëve: “Nuk na duhet një demokraci pa virtyte”.

Skenderbeu ishte dhe tejet i virtytshëm, Ai e thoshte dhe vetë: “unë nuk jam rob i fatit, por i virtytit.”. Shkëlqyer! Një Skënderbe mendimtar, elegant, me poezi të fshehtë brenda, orator i rrallë, le të kujtojmë fjalimet e tij në Krujë “lirinë nuk ua solla unë, por e gjeta midis jush” apo në Romë, ku foli atje me nocione si të sotmet: “Ne jemi shpata dhe mburoja e Europës” – tha në sheshin para shtëpisë së tij në “Palazzo Skanderbeg”.

Komunikues brilant, Skenderbeu ishte i drejtëpërdrejtë, le të rilexojmë nga letrat e Tij drejtuar miqve dhe aleatëve në Vatikan e Napoli, apo në Venetik a kundërshtarëve në Konstandinapojë, Sulltanit vetë. Është po Ai Skënderbe, sovran zemërgjerë, i drejtë si Solomon, i sakrificave deri në martirizim dhe ka po atë timber të shqiponjës dykrenore.

Po nxitoj të rëndis disa cilësi të Fisnikut të Madh: kryepunëtor, i zellshëm, kurajoz i mahnitshëm, trim, i besës, dinak për mirë, duhej, i zgjuar si populli, elitar, i kulturuar, fliste disa gjuhë, se sic na tha në simpozium dhe historiani P. Xhufi, që ambasadori i Milanos në Vatikan dëshmonte se “Skënderbeu e flet italishten si ne”, Ai dinte dhe latinisht, arabisht, etj.

Skënderbeu ishte i hijshëm, e donin grate, tërhoqi vëmendjen e Rembrandit a të shkollës së tij me një portret gjithë hije dhe dritë, që kërkohet nga interpoli sot, se u është grabitur pasardhësve të tij në një kështjellë të tyren në Itali.

Bashkëshort gjithë dasghuri dhe baba i urtë, testamental. E përsëris, e donte paqen, lufta e tij prandaj bëhej në fund të fundit, ja, na e tregon “ulliri”, Ai e cmonte pemën ilirike të ullirit, jo vetëm si vlerë ekonomike, por dhe si një si symbol i paqes, se të rinjve që martoheshin u kërkonte të mbillnin rrënjë ulliri. Pajë për të gjithë .“Lufton luftën dhe fiton” – fillon poema e poetit të madh amerikan Longfellow, në shqipërimin e Kryevatranit, imzot Noli.

Vallet dhe këngët sonte më kujtojnë një fakt të bukur sa më s’ka, Skënderbeu ka ftuar në Lezhë muzikantë, na e ka zbuluar studiuesi arbëresh M. Mandala. Sipas tij, e thotë muzikologu Italian Cavallini, po përmend emra, që ta besoni, “që trombetisti venecian, i quajtur Xorxi, u ftua nga Skënderbeu në oborrin e tij mbretëror për të luajtur muzikë flamengoje”, që atëhere ishte muzikë avanguardiste në Europë dhe që ai kishte marrë nga “Princi shqiptar një shumë të madhe parash si kurrë më pare”.

Skënderbeu mecenat arti – shkruan një studiuese.

Sa bukur! Kur Shqipëria e vogël luftonte me një perandori, nga më të fortat dhe Arka e Shtetit nuk ishte dhe aq plot. Skënderbeu vizionar, Skënderbeu i së ardhmes, se do të vinin kohëra kur vriteshin poetë e burgoseshin.

Jo rastësisht po ridel këto ditë dhe një portret i hershëm, vizatuar nga të huajt, “Skënderbeu me libër në dorë”. A nuk kishte Ai mik dhe me shkrimtarin Marin Barleti? Patjetër që Ai e dinte thënien e Muhamedit, që boja me të cilën shkruajnë fëmijët, është më e shtrenjtë se gjaku i dëshmorëve”. Po që është dhe një libër i rëndësishëm konstitucional për Shqipërinë “Kanuni i Skënderbeut”? Pra Ai udhëzonte se si të administrohej dhe paqja.

Dhe u bë “Yll i Karvanit” për popullin e tij në shekuj. Dhe jo vetëm kaq. Mbrojtës i qytetërimit Perëndimor. Si tha një kongresmen amerikan, që pa Skënderbeun dhe Amerika mbase do të kishte ndryshe.

Prej virtyteve vijnë të gjithsa këto…

Dhe meqënëse sot morëm pjesë në një meshë, më vjen të lutem tani para jush.

GJERGJI YNË, QË JE NË QIELL

Gjergji ynë, që je në Qiell,

Atë i Kombit tënd dhe Bir i popullit tënd,

u shenjtëroftë emri yt,

ardhtë mbretëria jote,

u bëftë vullnesa jote

nga Qielli në tokën, kudo ku ka shqiptarë,

të bashkuar të jemi, se kështu bëhemi më të fortë,

që të fitojë e mira.

Porositë e tua si bukën e përditëshme na i jep sot,

Të duam AtDheun dhe njëri-tjetrin dhe punën

dhe virtytet t’i bëjmë tonat. Na i fal fajet tona

dhe mos lejo faje të të tjerëve mbi ne.

Me shpatën tënde të godasim urrejtjen,

me mburojën tënde të mbrojmë dashurinë,

kali yt të bëhet Pegasi i muzave

dhe mos na lërë të biem në tundimet

e egoizmit dhe korrupsionit dhe na liro nga i keqi

brenda vetes e përreth nesh,

me ndihmën e Zotit, o Zot!

Kurora paqeje me lule shpirti të vëmë mbi veprat e njeriut

ja ashtu si sot në statujën tënde në Michigan,

dhe bekime bashkatdhetarëve të tu kudo e përgjithmonë!

Amen!

KJO DITË E GJITHË PËR TË KUJTUAR

January 26, 2018 by dgreca

NGA VISAR ZHITI/*

KJO DITË E GJITHË PËR TË KUJTUAR-Botohet me rastin e 27 Janarit, Ditës së KUJTESES/

Çdo Solomoni, të persekutuar a mbret, ligjvënës a mjek, /

poet e mik, kujdo qoftë tjetër, edhe pa këtë emër,/

bashkëvuajtës dhe i përndjekur, edhe në harrime…/

Kjo ditë e gjithë për të kujtuar… /

Por tmerri është më i madh, nuk e nxë dot kjo ditë, /

del përtej. Kanë mbetur nëpër ajër klithma pa gojë

dhe lotë pa sy, /

të përziera me shiun që nuk bie, por rri pezull/

si një ankth. Dhe dhëmbja e mëpastajme /

si lodrat e fëmijëve pa fëmijët, /

të shkelura, të thyera./

Urtësi pleqsh të flakura tej si borsalinat e tyre të çara/

dhe heshtje e zezë si një qen këmbëthyer,

gjysma macesh, copra pasqyrash, flatra zogjsh e librash…

I vërvit era andej-këndej apo kujtesa e çoroditur.

Në rrugën e zbrazët një këpucë gruaje e hedhur,

si zemër e shtrembëruar, e kuqerremtë si gjak i tharë…

dhe një djalë me pranga,

fantazmë që e arrestojnë çdo ditë…

Ku po e çonin jetën? Ku?

Shpejt, shpejt, shpejt, ec, lëviz! Ju – andej harrimit,

këtej harrimit – ju.

Shtyhuni! Të nisen makinat? Ku? Ku? Dhe urdhërat

kanë mbetur nëpër natë, në natën që s’ka yje,

por tela me gjëmba.

Në natën e fundit, ku nuk zbardh më…

Brenda natës ka prapë natë,

minierat e zeza të ferrit…

Nga lart na vijnë fatkeqësitë, por jo nga Qielli.

Nga Golgota e dënimit

ku ngjitemi vetë,

të shtyrë nga djalli që gjithmonë mbetet poshtë,

në terr

dhe i ushqen rrënjët e së keqes

me egoizmin helmues, me ambicjet vrastare,

që bëhen çmenduri kolektive. Doktrinë e krimit…

Po unë dua ditën time të harresës…

Avitem për andej, kaloj në kohë i lemerisur,

ndal mes dënimit, shpirt dhe i largët,

plagë që vetëm dhëmb, dot nuk pëshpëris: të kishit

shkuar në vendin tim, dikur, nuk do ju përzinin,

do ju prisnin nëpër shtëpitë e varfëra, do ju mbronin,

edhe pse të pushtuar

nga vrasësit e përbashkët. Bukën

dhe frikën me ju do ta ndanin. Se ndodhi vërtet,

si nuk ndodhi?

Qëndresa dhe nderi si në librat tuaj të lashtë…

Dua dhe unë ditën time të harresës…

Se pastaj u vësulën mbi ne shumë më keq,

Na vranë tanët

dhe pastaj të vrarë na mbyllën burgjeve dhe punonim

në minierat e ferrit si skllevër…

Djalli po hakmerrej.

Popull i zgjedhur, po Zoti na zgjedh dhe ne,

s’e dimë pse, për të vuajtuar,

se vuajtja na e bëka më të mënçur botën

e martirizimi të shenjtë. I duhen të ardhmes si drita…

Të ecësh pas një Krishti prej ere, me dishepujt

e shenjtët e përhapur gjithandej.

Në vend të breroreve të tyre përshfaqen

pllanga të dritave të projektorëve të luftës,

në burgje e në kufi,

mbi fytyrën e atij që do të zbraseshin plumbat

si breshër i mortjes.

I gjatë rreshti i të dënuarve, shumë i gjatë,

dhe rreshti i ushtarëve po ashtu, ende më i gjatë…

gjysma në të shkuarën

dhe gjysma në të ardhmen

dhe thashë, nuk mjafton një ditë për të kujtuar…

Dua dhe unë ditën time të harresës,

Të gjithëve u duhet një ditë tepër, jo vetëm të vrarëve…

Çizme të mëdha diktature

kanë bllokuar horizontet, njëra si e hitlertë, e zezë

dhe tjetra si e stalintë, e kuqe…

Alarm! Po ecën historia, jo kundërhistoria si përbindësh!

Midis tyre këpucë të kalbura, që ecin vetë pa këmbë.

Mos janë këpucët e vuajtjes, të durimit të padurueshëm,

të frikës së shndërruar në guxim paranojak? Ja,

dalin nga rrethimi, poshtë telave me gjëmba, ku

po shkoni, mijëra këpucë, se si jeni,

gojë ulërimash të vrara,

nuk ju nxë dot asnjë kujtesë,

pirgje leckash të gjalla, por krimi

është më i madh, ohu-u, sa i madh! Dhe sa e pakët

ndjenja e atyre që kryejnë krime, më e vogël

se guriçka brenda në njërën nga këpucët e vdekura.

Ja, ja, dhe këpucët e mia aty, as këpucë nuk ishin,

copa çizmesh të çara në minierat e ferrit…

Dhe unë, i zbathur, me këmbët e përgjakura,

me dobësitë sikur të ishte e Akilit,

me një shigjetë fatkeqësie të ngulur, që s’duket,

jo, jo, nuk dua të marr këpucë jetime të të tjerëve.

Dhe në m’u bindshin, teksa endem mes tyre

dhe kërkoj të miat. Por një amanet të fshehtë

mund ta marr,

i kujdoqoftë, është i njeriut, teksa i mbush me elegji

këpucët e nxira të netëve

dhe këpucët e zbardhura të ditëve…

Ndërgjegjen e botës nuk e mbyt dot të gjithë

gazi i kobshëm i furrave të së keqes.

Ky hi i hidhur jete s’është nga zjarri prometean,

nuk bën genocid zjarri

dhe nuk marroset pas ndonjë doktrine.

Është i zjarrit tjetër të djallit

Që të fut të ftohtin e vdekjes. Kolla e krimit

u përhaq gjithandej, te rrugët e dyert,

kolliten shkallët, dritaret, shpresa, automatiku i zi,

deliret, pemët, librat, zhgënjimet, pendesa, stinët,

ëndrrat kolliten në ëndrra të sëmura…

Dhe ai sapun makabër, i nxjerrë nga të gjallët,

si mund t’i lajë duart e mëkatit?

Dua dhe unë ditën time të harresës,

Të gjithëve u duhet një ditë tepër, jo vetëm të vrarëve,

edhe vrasëse,

që të pendohen…

M’u mor fryma, errësirë… Më sillni një rreze të thyer,

diçka që feks, një pikël drite sa loti.

Ç’janë këto vezullime? Mijëra unaza

të mijëra gishtrinjve të prerë,

në atë shiun e ngrirë që nuk bie…

Po ora, ku është ora e njeriut, vajti vonë për kthimin

ku s’do të mbërrihet dot asnjëherë.

Kërkëllijnë skeletet,

çohen nga balta e asgjësë dhe kërkojnë mishin

që ua zhvatën,

duan pyllin e djegur të flokëve. Ditën e hapur të syve,

kohën e pajetuar. Kujtesën prapë. Përsëri. Gjithmonë.

Pa kujtesë bota bëhet vetëm një kafkë.

Pse heshtin fjalët, po kalben

bashkë me buzët e kohës,

puthja e mortjes mbulon brigjet

dhe mijëra e mijëra këpucë bosh mbushen me shi

dhe ecin mbrapsht, nga dita e sotme e kujtesëz

i aviten fillimit,

ditës së parë të krimit… këpucë Buhenvaldi,

Aushvici, Dahau… nga gulagët në laogai… në Spaç,

Burrel, Qafë Bari… në burgjet pa emër të botës.

Fundosen në gropën ku kanë hedhur të gjallë

njerëzimin,

se qoftë dhe vetëm një njeri,

ai është njerëzimi i gjithë.

Skeletet me koska mermeri

ulërijnë për atë pjesë jete të pakryer

më fort se sirenat ngjethëse të atyre trenave të egër

që s’ndalnin asgjëkundi,

veçse në stacionin e fundit të fundit.

Autoburgje dhe kamionë internimesh…

Le të bien epidemitë përreth, masakrat, ka prapë stacione,

është ai i ndërgjegjes së popujve,

stacion tjetër i fantazmave…

Stacioni i tmerrshëm i kujtesës…

Ja, erdhën nga prapa diellit. Stacioni i fundit

i mallkimeve.

Po i mëshirës, i faljes? Stacione gërmadhë, që…

Ju – andej harrimit,

këtej harrimit – ju. Në mes ndarja

si një e çarë fatale e tokës.

S’ka më rreshta, as rregull,

turma mëkatesh, histori e shqyer

nga bishat që s’kanë histori, veç atë të daljes

nga shpellat,

gjëmojnë hapat e shurdhëta të akuzave të gjërave,

se ç’lëviz poshtë dheut të huaj, hapen vetë varret masive,

dal dhe unë.

E si të mos jem hebre, kur kam holokaustin tim?

Dhe gjerman i dënuar jam, polak, rus hungarez,

rumun, edhe palestinez, etj, etj, afrikan, aziatik,

amerikan, kryeqi është njëlloj kudo,

jam shqiptar në Kosovë, dal nga gropa e përbashkët…

E ti je unë… Kohë s’kam dhe aq që të ringjallem,

vërtitem në vorbulla gjyqesh,

jo në atë të fundit,

kërkoj ashtu si pallton time të kalbur – kujtesë,

vetëm një ditë, e ç’i duhet më shumë një fantazme?

Parandjenjat rendin me motorë të zinj rrugëve të natës.

Mbi një fron era shfleton fletët e një Kurani vëllazërie…

Pallton time e ka vrasësi im, është ftohtë

dhe atij i duhet fati im,

ky i më pastajmi, i pasluftës,

i rënies së perandorisë të së keqes.

Palltoja e fatit shndërrohet në metal të ndryshkur,

e ngrirë mes erërave

ashtu si këpucët e zbrazëta në bregun e një lumi,

që nuk harron. Ku i pashë, në ç’makth?

Të jetë art aluçinant? Pse ka më pas kësaj? Shpirti

gjithmonë është lakuriq në qiell.

Dhe një ditë kujtese për të gjithë…

A mjafton një ditë për të kujtuar, i nxë dot të gjitha…?

Dua ditën time të harresës… Ja, vjen agu i ditës tjetër

me një diell kryecopëtuar. Nuk mjafton as kjo ditë,

aq më pak një jetë.

As harresa nuk mjafton, s’mundet, nuk e përpin dot

të tërën, nuk mjafton as vdekja.

T’i kujtojmë të vrarët tanë… Vrasja e tyre na kujton

që nuk i mbrojtëm dot, por të mos rivriten me harresë…

Të vrarët nuk kanë vdekjen e tyre,

prandaj ata nuk vdesin kurrë.

Kurse vrasësit, ah vrasësit, ata janë të pa edukuar,..

Po kjo është pak, pu-pu sa pak që mund të thuhet

e s’ka pike rëndësi për ta.

Të egër janë, të tmerrshëm, pa shpirt, asgjë s’kanë

që të mund t’u shkojë në Qiell.

Në baltën e ferrit do të mbeten duke e bërë baltën

edhe më të keqe…

Mëshirë dhe lutje. Edhe për armikun. Ta duam,

aq sa na do, më thua ti…

Me drejtësi në fillim edhe për ata.

Pastaj për vete të duam

më shumë, të mos jemi si ata, kemi lindur që të duam,

pa dashuri nuk ka jetë…

durim dhe paqe!

Edhe baltën ta shpëtojmë, ta bëjmë siç ka qenë,

baltë krijuese, të jetës, e artit të njeriut…

10.

Koha pa kohë, e gjithkohëshmja… ecën

me hapat e zbathura të një Krishti.

U riktheve, Bir? Po unë që përjetoj një lamtumirë

që s’mbaron,

që lëkundet si dorë e këputur,

ja, u zvogëlua prej largësisë,

u bë si ajo dorëza prej argjëndi,

që hebrenjtë e quajnë yad, që me gishtin e zgjatur

të saj lexojnë librat e shenjtë.

Prekini plagët e mia

dhe dora do ju shndërrohet në argjend…

Si penë që dua të shkruaj, u bë lamtumira,

si çelës i shtëpisë tënde qoftë ora e kthimit,

e ke varur në qafë si një fëmijë,

që mos të të humbë gjatë lojës, se e gjitha lojë qënkërka,

Biri im, në tokë dhe në Qiell.

Dot nuk e kujtoj të gjithën, vuaj,

dhe të harroj të gjithën nuk mundem dot, vuaj.

Kujtesë-harresë… harresë-kujtesë… janë ditët e mia,

Kujtoj nga ato që duhen harruar,

harroj nga ato që duhen kujtuar,

Ç’po shkrin kështu mbi Ungjillin tim, çasti?

Pika të nxehta kohe

pikon kujtesa prej dylli e qiririt që ndeza

me shkëndijëzën time mes qerpikëve të pambrojtur,

prandaj dhe mërgoi nëpër yjet e largët.

Qiriri im i fundit

Romë, datë e harruar…

*Botohet me rastin e 27 Janarit, Ditës së KUJTESES/

GJERGJ KASTRIOTI DHE MBI PEGAS

January 18, 2018 by dgreca

Nga Visar Zhiti/

Teksa po nxirrja nga librat e mi baladat për Gjergj Kastrioti Skënderbeun, thashë me vete se ka mbi 5 shekuj që Heroi ynë enden dhe nëpër këngë si nëpër pllaja e fusha betejash, së pari në ato të popullit të tij dhe të gjuhës së tij, por dhe në popuj të tjerë e gjuhë të tjera.

Shkon te të gjithë fqinjët ballkanikë, që nga pasardhësit e tjerë të ilirëve, kroatë e malazias, te grekërit dhe te sllavët e jugut, në Serbi, Bullgari, etj, te rumunët dhe rend triumfator nëpër Itali, jo vetëm te arbëreshët e tij, shkon në Francë, Belgjikë, Gjermani, në vendet e Europës Veriore, në gjuhët anglo-saksone, në Poloni e në Rusinë dy kontinentale, edhe në Azi, pse jo dhe në Afrikë, Egjipt dhe kapton tej, në Amerikë ku adhurimi shtohet si për një Kryeluftëtar të lirisë dhe mbrojtës të qytetërimit Perëndimor..

Kali i tij duket se është bërë me flatra, i shndërruar në Pegas dhe ai ndal i bronztë në sheshe dhe poema…

Dua të risjell disa prej baladave të mia, pjesëza të nxjerra nga libra të ndryshëm, të shkruara ndër vite, edhe në burg, fshatrave, por dhe në metropole të Europës.

Se si më frushullojnë tani, si flatrime të flatrave të Pegasit Skënderbejan.

NË SHTËPINË E VOJSAVËS

Ndërsa ngjiteshim

nëpër rrugën e bardhë

(me borën si shpirt i hapur)

për të shkuar

në shtëpinë e Vojsavës

të gjithë nga pak

u shndërruan

në Skënderbej…

Gradec, 17. 02. 1993

( nga libri “Mbjellja e vetëtimave”)

SKËNDERBEU

DHE NJË ÇËSHTJE E ERRËT

NË JETËN E MOISI GOLEMIT

Kur isha fëmijë,

Babanë tim dhe Skënderbeun

kam adhuruar më shumë nga burrat e botës

Dhe të gjitha vetëtimat

më dukeshin si vringëllima të shpatës së heroit.

Çdo vit në shkollë do të mësonim

për vdekjen e Skënderbeut

dhe do të qaja, kur të tjerët dilnin,

i fshehur tek dera.

Ashtu si kali i tij që s’pranoi më zotëri tjetër

dhe unë s’pranoja më të mësoja gjëra të tjera.

E urreja Moisi Golemin që iku, na tradhtoi,

tradhtinë s’do ia falja kurrë.

Tokë mëmë, atë që në një rrugë të tillë do të shkojë,

Lëre fëmijë, mos e rrit,

ç’e bën kot burrë!

Tani vonë, në një si legjendë,

im atë ma rrëfeu,

që ikja e Gjeneralit paskësh qenë e sajuar: plan, plan!

Atë e kishte nisur vetë Skënderbeu…

Në luftë duhet të jesh herë me kryet-skile

dhe herë me trupin-luan.

Ç’mision i rëndë mes të huajve… të shtiresh…

sulltanit dorën t’i puthësh,

Të përsëritësh thëniet e tij të vrazhdai gjoja si mençurira.

Të hash me frikë se mos helmi vdekjeprurës

është me sherbetin e ëmbël

në kupat e florinjta.

Të kesh frikë dhe në harem, nëpër qejfe,

se femrat raportojnë dhe mënyrat

e shtrirjes mbi pelerinë…

Që nga çadra ushtarake deri tek gjysmë hëna qiejve

hija jote duhej të komplotonte me gjithë perandorinë.

Dhe të mos kuptohesh

si identiteti nën përkrenare!

Ti në rrezik që atdheu sa më larg rrezikut të jetë!

Po e ardhmja merret veç me ato që duken, si malet,

ku ta gjesh, si ta shpjegosh

një pikëz loti të fshehtë?

Eh, sa jetë që humbin kuturu

si dyndje shigjetash nëpër luftëra…

Po ai që sakrifikoi në shekuj diçka ende më të shtrenjtë:

Emrin e tij.

Janë vënë gabim statuja, janë hequr statuja,

por të lutem, ndreqi gabimet, moj histori!

Gjeneral, ç’torturë dhe për kohën

pas vrasjes tënde,

e cila është pjesa më e rëndësishme për heronjtë.

Prindërit diçka biblike ripërtërijnë, ja ashtu me hamendje,

që emrin “Mojsi” vënë tek djemtë edhe sot.

—————————————————–

Kur u dënua autori, në aktakuzë pati dhe këtë poezi

“si shtrembërim të realitetit historik me qëllim që t’u dalë në mbrojtje

tradhtive që zbulonte dhe ndëshkonte PPSH” (Viti 1979).

Nga libri “Mbjellja e vetëtimave”

* * *

… erdhën arbëreshë

me plisat e bardhë mbi krye. Vija e zezë në tirq –

shenjë zie e përhershme për Vdekjen e Skënderbeut.

… kambanat nisën të bien vetë…

* * *

…a e di si përdorej folja bërtas në kohën e Gjergj

Kastriotit Skënderbeut? Nkelthas. Po qaj? Nklaj.

Ç’është ajo “n” përpara, shenjëz e urave të përmbysura,

e skeleteve të ngrehinave?…

Nga libri “Si shkohet në Kosovë”

MBRËMJE TETORI, FLETË E GRISUR DITARI

Po prisja shiun turk, s’po vinte që s’po vinte, si grua edhe shiu,

rruga e panjohur mbeti e thatë, e pandjeshme, gjithë ato brigje

përreth, pa sirenat magjepsëse. Urat mbi Bosfor, aq të mëdha

dhe të famshme, nuk arrinin te asnjë dorë zonje, te asnjë puthje,

kot binin më gjunjë. Ndala te një librari, më e afërta, po shfletoja

një antologji, kërkoja një emër gruaje. Ku është poezia e saj,

mes flokëve dhe shamisë si një petale e mbetur fluture,

te vështrimi dinak i syve të zinj, te buzët e enjtura të mosfoljes,

një poezi femër kërkoja, të vezullonte si manikyr dielli në thonjtë

e gjatë prej Kostandinopoje, si buqeta me lule në dyqanin

e mbrëmjes me burra, që s’iu dhurua asnjë dashurie, si abazhuri

i harruar ndezur në anë të shtratit të zbazur buzë detit. Dhoma ime

lundron në Stambollin e madh të sulltanëve.

Ç’më porosit i fshehur

brenda meje Skënderbeu?

Dera e xhamtë rrotullohet si gjeratore

prej uji, del ëndrra e gruas,

mëndafsh dhe hënë dhe premtim.

Një çadër e kotë në dorë. Shiu është dashuri, s’po bie që s’po bie.

E shkruar në Stamboll,

nga libri “Thesaret e frikës”

DY VARRE PESËQIND VJET LARG NJËRI-TJETRIT

Përsëri erdhën nga larg, nga shkretëtirat. Kaluan

malin e fundit. Panë detin e madh, të huaj.

Si llahtarí të kaltër, harbonjëse shtynte dallgët,

si gjokset lakuriqe të grave të haremeve. Ja çadra e

tyre si trëndafil mes mijëra çadrave ushtarake, mes

topave dhe kuajve nën rrapëllimën e daulleve dhe kazanëve,

nën emblemat absurde. Pluhur i para pesëqind vjetëve.

Atje poshtë ishte qyteti i vogël, i pushtuar.

Kisha dhe varri i Gjergj Kastriotit, i xhindit, që xhindosi Sovranin e madh.

Do të suleshin ata, gjithmonë ata, të njëjtët ata,

do të shkulnin pllakën e rëndë të varrit,

do të nxirrnin eshtrat e heroit si eshtrat e vetë kombit.

Pastaj do t’i thyenin, copa-copa, eshtrat me baltë, të gjata sa shpatat.

Do të thyenin kafkën si kubenë e qiellit. Të çmendur dhe makabër.

Nga një copë kockë si hajmali do të varnin në qafë ushtarët

për të pasur fat nëpër betejat si armiku i tyre i madh.

Pesëqind vjet më parë, kur dhe varret tani janë varrosur në harresë.

Ra nata. Nata e kombit. Me heroizma si me gërmadha, pa skelete heronjsh.

Nata me britma robërish që digjeshin si pishtarë.

Pesëqind vjet natë ballkanike.

Frutat e pemëve ashtu si buka s’kishin shije.

Rrënjët thithnin gjak të turbullt, të përzier.

Nëpër tokë kalbeshin trupa barbarësh dhe dezertorësh,

bejtexhinjsh dhe devesh, spiunësh e kuzhinierësh të paqes më të kuqe se lufta.

Njeriu binte e malet bëheshin më të lartë nga kufomat.

Malet u mbushën me partizanët e luftës më të fundit tëbotës, plot si me pyje.

Gërmadhë u bë mishi i historisë dhe ne kujtuam se erdhën ditë të reja.

Besuam tek urat. Besuam që deti u bë e dashura e të gjithëve si liria.

Kështu thoshin këngët.

Pastaj, ah, pastaj kur u hap tymi i betejave,

nëpër pellgje pamë pasqyrimin e sundimtarëve të ikur,

të sundimtarëve tanë që na udhëhoqën,

u përzjehej pasqyrimi nëpër pellgje,

binin si pluhuri i pushtuesve të para pesëqind viteve.

Na merreshin mendtë si këmbët.

Dhe u sulëm ne, vetë ne, jo pushtuesit, te kishat tona.

Thyem kryqin e megjithatë nuk shpëtuam dot nga udhëkryqi ynë.

Në një tjetër kishë gjetëm skeletin e Gjergjit… jo, jo të Kastriotit…

të Gjergj Fishtës, më të madhit rapsod të shekullit njëzet, e fundmja lahutë e botës.

Në zjarr i kishim hedhur librat e tij. O Zot!

Jo, jo, nuk do t’ju them që pushtuesit anadollakë

na vodhën skeletin e kryetrimit dhe ne, vetë ne,

me duart tona, ditën me diell, humbëm skeletin e poetit, (s’ua ndamë letrarëve të rinj si copa hajmalish

kockat e tij), e hodhëm në lumë. Në lumin që vinte

nga sllavët. Me brinjët e poetit mund të bëhen lira të bukura.

E shkruar në burg, Spaç, 14 janar 1983

Nga libri “Hedh një kafkë te këmbët tuaja”

E shkruar në burg, Spaç, 14 janar 1983

Nga libri “Hedh një kafkë te këmbët tuaja”

PËRKRENARJA E GJERGJ KASTRIOTIT

Ka më shumë se pesëqind vjet

që udhëtoj

për të mbërritur

te kjo përkrenare –

me një dhi të florinjtë përsipër,

fluturuese,

që u hidhet qiejve.

Mbi brirë ka ende copëra yjesh,

shirita ylberësh.

Poshtë ka diçka nga toka e saj e errët. Ja,

reliefet e fatit, gunga të metalta – nyje ngjarjesh

dhe prapë terr.

Ka më shumë se pesëqind vjet që udhëtoj,

kalova mes betejave si mbi kufoma. Lashë pas

kështjellat. Ç’male që na vodhën

si sëndyqe karvanësh në Ballkan.

Ujëvarat rrëzohen –

valle vajzash

që hidheshin humnerave.

Gjithmonë në atdheun tim ulet nata,

ja si kjo përkrenare,

që unë e shoh i magjepsur.

Bie më gjunjë.

Xhamat si koha s’më lënë të prek.

Polen fluturash aty – gjurmët

e gishtave të poetëve.

Dëgjoj këngën e tyre si kori i burrave

në tragjeditë e lashta.

Dhia e praruar më njohu,

më ndjell me sy.

Afrohem drejt saj dhe blegërij

si livadhet e atdheut.

Gjithmonë kjo dhi kullot brenda meje.

Dhe shpesh herë

brirët e saj kanë dalë

mbi kokën time.

Hutohem. Flas përçart.

Ç’ëndërron përkrenare

e ikur kaq larg?

Cilin vallë? Përveçse kryet e popullit!

Po shpata e tët zoti

ku është?

Mbase mjaft goditëm midis nesh. Ti

na duhesh më shumë sot,

o Përkrenare,

hijerëndë

dhe sublime,

e bukur si ideja e kombit.

Vezullim yt vazhdimisht

na avitet

… si mëngjesi.

Vjenë, 30.12.1991

Nga libri “mbjellja e vetëtimave”