Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

“Popullin tem shqiptar e kam në zemër”

by

“Popullin tem shqiptar e kam në zemër” Një fjali e thjeshtë, thënë thjesht, që, besojmë se e ka çdo shqiptar si ‘credo’ brenda vetes, por dhe populli na mëson se fjala peshon aq sa ai që thotë… Kur kjo thënie na vjen nga një grua, madje nga gruaja më e njohur e planet, jo vetëm kaq, por që është dhe shenjte, çdo fjalë aty shkëlqen si e gdhendur në mermer, shndërrohet në porosi, në detyrë, në mision.

Nga Visar Zhiti

Prandaj dhe këtë thënie, me fuqinë e proverbit dhe të urdhëresës, Don Lush Gjergji e bëri titull libri, që jo shumë kohë më parë doli në Prishtinë dhe para disa ditësh u botua dhe në anglisht dhe ne këtu kemi dhe librin dhe autorin tani, mes nesh. Librat për shenjten tonë Nënë Tereza janë të shumtë dhe të vazhdueshëm dhe të llojllojshëm, lutje, albume, monografi, thënie, kalendarë etj., letërsi artistike, poezi e romane, deri edhe drama e filma, etj., dalin kudo, qe Vatikani, ku është Selia e Shenjtë e në Itali, në Ballkan, në Francë dhe Angli, në Gjermani etj., në të gjithë Europën dhe përtej oqeanit në kontinente të tjerë, në SHBA, në Indi, në Japoni, në Australi, në Afrikë, kudo në të gjithë botën.

Nënë Tereza i përket botës mbarë ashtu siç i përket universit të mrekullueshëm katolik, misionare e të cilit mbetet, Nënë e të gjithëve në shërbim të Krishtit në ndihmë të më të varfërve të të varfërve, të jetës së tyre dhe prandaj edhe u shpërblye me shumë çmime, duke marrë edhe më të lartin, “Nobelin për Paqe”, por ende më lart, atë të Selisë së Shenjtë, e shpallur shenjtore në shekullin XXI, por mbi të gjitha ajo ka shpërblimin e Bekimit nga Zotit dhe atë të dashurisë së pakufishme të të gjithë njerëzimit.

Librat më familjarë e më të gëzueshëm për shenjtën tonë Nënë Tereza natyrisht që për ne janë ato që dalin në gjuhën shqipe kudo, në Shqipëri e në Kosovë, nga ku ajo ka prindërit e saj, të atin nga Prizreni e nënën nga Gjakova, kur tani Kosova është e lirë siç e ëndërruan prindërit, dhe dëshiroj të them se pikërisht botimet e Don Lush Gjergjit, të ndryshëm e të njëpasnjëshëm, janë kulmi që përbëjnë një pasuri të vërtetë e të vyer, sepse dalin nga pena e vëllait të Shenjtes sonë të gjakut e të shpirtit, bashkëmisionarit, të atij që e ka njohur dhe e ka ndjekur, që ka folur me të dhe na ka treguar aq shumë, me urtësi dhe dinjitet dhe përunjësi, me përmallim si në një meshë…

Ky libër u përurua së pari në Katedralen madhështore në zemër të Prishtinës, që mban emrin “Nënë Tereza”, unë fola dhe atje, dhe po përurojmë botimin anglisht këtu në Miçigan, pas ditës së Shën Gjergjit që është dita botërore e Librit, sepse atij si çlirimtar një vajzë spanjolle i dhuroi një libër, ndërkohë në 23 prill kanë lindur dhe Shekspiri, Servantesi… jemi në kishën e “Pajtores së Shqiptarëve”, Zojës së Shkodrës, të Këshillit të Mirë, që Nënë Tereza e adhuronte dhe e kishte frymëzuesen dhe mbrojtësen e saj. 555 vjet më parë ajo kishte ikur nga Shkodra, për t’i shpëtuar pushtimit otoman, shkoi në Genacano të Italisë, që t’i kujtonte Europës popullin martir shqiptar… Kjo qendër kulturore këtu mban emrin “Nëne Tereza” dhe shenjtja jonë shpërndan vërtet vazhdimisht besim dhe kulturë.

Institucioni i Bisedës: I HOLD THA ALBANIA PEOPLE IN MY THE HEART është dhe mesazhi kryesor i librit. Autori bën një qasje ende më të afërt duke përzgjedhur biseda të tij me Shenjten Nënë Terezë në kohë dhe vende të ndryshme, me porosi përherë të vlefshme, sa herë që i lexojmë, tani dhe në gjuhën e punës së Nënë Terezës, anglisht. Çështje nga më të larmishmet, flitet për familjen dhe varfërinë, dashurinë dhe motrat e misionit të dashurisë, për Kishën tonë dhe Krishtin dhe shkojnë lart, nga toka në Qiell.

Pra, skena janë toka dhe qielli dhe personazhet: Shenjtja dhe meshtari. Don Lush Gjergji na sjell ndërkaq të përtërirë Institucionin e Bisedës, nderimin për të ashtu siç e kishin kult shqiptarët e hershëm dhe që duhet rikthyer me atë dinjitet në kuvende e parlamente.

Papa Françesku porosit që të zhvillojmë Kulturën e Takimit, se kështu do njohim më shumë, do të duam më shumë dhe do të bëjmë më të mirës së bashku. Dhe ky libër është një takim e bëhet shkak takimesh të tjera me ikonë Shenjten moderne të shekullit XX, ku mes gëlimeve të ndjesive sa tokësore, por me hirin e Hyut, përthuket dhe meraku ndaj atdheut dhe vendlindjes: me popullin shqiptar në zemër, duke marrë kështu një vlerë të fuqishme aktuale, duke u shndërruar në porosi: duajeni vendin, ku ke lindur dhe je, njëri tjetrin, të çdo race dhe besimi dhe së bashku përparoni… Libri është shoqëruar me ilustrime, fotografi e faksimile letrash të Nënë Terezës, të shkruara shqip, që kanë forcën e dokumentit.

Misionarja e përkushtuar na shfaqet njësoj kudo, si në kuvende dhe në rrugë, si mes të varfërve në Indi e gjithkund edhe para personaliteteve më të larta të botës, si në vendlindje dhe në metropole, në emër të të varfërve dhe vetëm për ta, në kriza sociale dhe në luftë, ku shkonte Nënë Tereza, ndërpriteshin luftërat.

Nga plagët tek yjet, kam thënë. Njëra nga pyetjet më të zakonshme dhe nga më të thjeshtat, por që përmbledh brenda hapësira ndjesish, që Don Lushi i bën Nënë Terezës është:

– Si e ndieni veten në mesin e popullit tuaj…?

Përgjigjja: “Jam shumë e lumtur… Mendoj në veçanti për familjen time, për babain tim të ndjerë, Kolën, dhe nënën time, Drane, që tani jeton me motrën time Age, në Tiranë, si dhe për vëllain tim, Lazrin, i cili jeton në Palermo… Nuk e kam parë nënën dhe motrën time që nga vitit 1928, që nga nisja ime… Këtu fytyra e saj, – tregon Don Lushi si një kronikan ungjillor,

– u bë hijerëndë, madje edhe paksa e pikëlluar, ngaqë, siç më tha, ajo ishte përpjekur sa e sa herë përmes autoriteteve politike të merrte leje për të hyrë në Shqipëri dhe për ta marrë nënën dhe motrën, por më kot. Sundimtarët e Shqipërisë nuk i dhanë kurrë leje për ta takuar të ëmën dhe motrën…

Unë shtoj këtu se Tirana politike nuk duhet të lajë duart si Pons Pilati për persekutimet e shumta në diktaturën komuniste sidomos të klerit katolik, burgosjet, internimet, deri edhe pushkatime, shembja e tempujve të fesë, ndalimi i besimit duke u shpallur Shqipërinë e atëhershme si vendi i parë dhe i vetëm ateist në botë.

Thënë shkurt: burg ose ferr. Dhe duhet të kujtojmë që Nënë Tereza lutej për Shqipërinë, edhe pse nuk futej dot, dhe për Kosovën, ku do të shkonte shpesh, të paktën nja 5 herë na e dëshmon Don Lush Gjergji, në Prizren, Shkup, Letnicë, Ferizaj, Gjakovë. Më mbeten sytë te Fjala e shkruar e Nënë Terezës për motrat e saj në Binçë: Ne jemi të fejuarat e Krishtit… Asgjë s’mund të na ndajë prej dashurisë së Tij.

TË VAZHDOJMË TË SHFLETOJMË LIBRIN

Ja, një tjetër episod, sa domethënës! Një ditë para ceremonisë së madhe të dhënies se çmimit “Nobel”, teksa nëpër rrugët e Oslos endeshin mijëra e mijëra njerëz me pishtarë drite në duar, përflakeshin xhamat, dyndeshin te hoteli ku kishte bujtur Nënë Tereza, kudo ku mund të ishte ajo, donin që ta shikonin, ndërkaq, ja, ç’do t’i thoshte asaj Mbretit të Norvegjisë, Ollavi V:

– … po sikur të mos vij nesër në ceremoni?

– E pse? – ia ktheu Nënë Tereza shkujdesshëm. – Që të mos jem unë në qendër të vëmendjes, – kishte buzëqeshur Mbreti.

– E ke gabim, në qendër s’jemi as ti, as unë, – e ndërpreu Nënë Tereza, – por Zoti… Mbretërve, presidentëve, sundimtarëve, kujtdo Nënë Tereza guxonte, duke mos e ndjerë si guxim, t’u drejtohej secilit me “ti”.

Ajo beson te vlera njerëzore dhe barazia para Zotit, vetvetja është e mjaftë. Dhe kur pritej fjala e saj, të gjithë të pranishmit e shquar në ceremoni ajo i ftoi të bënin një lutje bashkërisht. Mes gazetarëve të shumtë pohoi se: nga gjaku dhe gjuha jam shqiptare dhe i përkas zemrës së Krishtit. Ky kumt u përhap në të gjithë botën, përveçse në Shqipërinë e saj të mbyllur si një burg. Por dhe aty, në burg, u fut lajmi, mes telave me gjemba dhe rojave me armë.

-Ç’ka ndodhur ndonjë gjë jashtë?, – pyetën nja dy të burgosur të vjetër një të porsaardhur në burgun e Spaçit. Dëgjova para se të më arrestonin, në televizorin italian fshehurazi se çmimi “Nobel për Paqe” iu dha një murgeshe shqiptare.

-Vërtet?

-Po, e dëgjova vetë. Të burgosurit përreth u mahnitëm, por nuk po guxonin ta besonim të gjithë. Mes tyre isha dhe unë, “në ferr” e dëgjova për herë të parë emrin e Nënë Terezës. Në burg kishim dhe priftërinj. Dhe natyrisht s’kishim si ta dinim se në Oslo, pranë Nënë Terezës ishte dhe një meshtari i ri, bashkatdhetari i saj, i ardhur nga Kosova, si vëlla, si bashkëmisionar që shkruante, mbante shënime, projektonte librat e ardhshëm. Ishte Don Lush Gjergji. Dhe jemi së bashku këtu nën mrekullinë e Shenjtes sonë, të gjithë. Ndiej zërin e Don Lush Gjegjit që pyet prapë:

Çfarë do të thotë për ju dhe motrat tuaja çmimi “Nobel për Paqe”? Zëri qiellor i Nënë Terezës: …asgjë nuk ndryshon te ne… çmimi është vetëm për të varfrit tanë, mendoj se ka qenë dhuratë prej Zotit, ndihmë e madhe që të mund të bëjmë diçka…

Pyetje tjetër e Don Lushit: Cili është mesazhi i paqes për botën… tani kur jeni bërë zyrtarisht “Nëna e Paqes?” “Duajeni njëri-tjetrin siç ju do Zoti. Ne do të qëndrojmë të bashkuar nëse lutemi, ngaqë të luturit ushqen besimin dhe feja ushqen dashurinë. Nëse ne besojmë dhe dashurojmë, atëherë do të mund të bëjmë diçka të bukur për Zotin dhe për të tjerët”. Kështu foli Nënë Tereza.

Don Lush Gjergji e dinte më mirë se kushdo aty se cila ishte Nënë Tereza, nga vinte, ç’kishte qenë ajo, i dinte dramat e familjes së saj, babain ia helmuan kur u kthye nga Beogradi nga një mbledhje patriotike, ndërkaq ai ndjente dhe se kush do të ishte Nënë Tereza, sikur ia pa aureolën, breroren mbi krye. Dhe pati frymëzimin, s’dihet nga ç’tallaze parandjenjash për të ardhmen dhe bëri pyetjen ende më të thjeshtë, por sa të çuditshme për atëherë dhe sa e vlefshme për më pas: Kush jeni Ju?

Ishte për të mbajtur frymën dhe të dëgjoje ç’do të thoshte botërisht Nëna Tereze: “Origjina ime është shqiptare. Shtetësia ime është indiane. Unë jam katolike, murgeshë e kushtuar. Për nga thirrja ime, unë i takoj tërë botës. Por zemra ime i takon tërësisht Zemrës së Jezusit”. JAM SHQIPTARE! – tha Nënë Tereza Të gjithë do të donin të kishin sa më shumë prej saj, çdo popull do të donte ta kishte të veten, që si dhuratë të Zotit ia falte njerëzimit. Ballkani ynë, fqinjët tanë shquhen për konflikte kësisoj, për përvetësime të historisë dhe heronjve të njëritjetrit.

Don Lush Gjergji i dha fletën e bardhë Nënës dhe ajo shkroi me atë shkrimin e saj të bukur e të rregullt si rilindasit, ku kuptohet se kemi të bëjmë me një person të kultivuar që shkruan, fjalëpakë, por urtësisht saktë, me ato shkronjat harmonike si kokrrat e rruzares dhe ja, ç’na la: “Unë gjithmonë e kam në zemër popullin tem shqiptar. Shumë luti Zotin që Paqja e Tij të vijn në zemrat tona, në gjitha familjet tona, në gjithë botën. Lutem shumë për fukarat e mij – dhe për mua dhe motrat e mija. Unë lutem për juve. M. Teresa Bojaxhiu”. E noterizuar për përherë.

Pikërisht kjo letër e thjeshtë, gati si e rastësishme, ku do të vinte dhe mbiemrin e saj të familjes, i njohur ndër shqiptarë, duket se do të ndihmonte biografët, historianët dhe akademitë, do të hidhte dritë mbi hulumtimet e një të vërtete, do t’u mbyllte gojën debateve të mëvonshme për përkatësinë, rrëmbimeve të mundshme etj.

Ishte Don Lushi që bëri kështu avokatin shpirtëror duke e ruajtur si pjesë të një testamenti, duke dhënë kështu mundësinë për t’u botuar herë pas here me shumëçka të grumbulluar ndër vite për Nënën, duke u bërë ndërkohë biografi më i mirë shqiptar i Shenjtes sonë. Dhe erdhi dita që Nënë Tereza të vinte dhe në Shqipëri. Kishte rënë Muri i Berlinit dhe po binte perandoria komuniste. Vuri lule te varri i nënës dhe tek i motrës pranë. Dhe erdhi prapë e prapë, kur Shqipëria u hap dhe vendosi sistemin demokratik, e lidhur me botën euroatlantike.

Vëllezërit e mi myslimanë, thoshte ajo dhe ashtu siç bekoi projektin e Katedrales së Shën Palit në Tiranë, po kështu firmosi për ngritjen e Kryegjyshatës bektashiane atje, një degë e shëndoshë e së cilës është dhe këtu në Detroit. Nënë Tereza priti në Tiranë dhe Papa Gjon Palin II ashtu si një bijë që pret mysafirët në derë të atit, e shoqëroi dhe për në Shkodër. Aeroporti në Tiranë tani mban emrin e saj. Shqiptarët, kur udhëtojnë nëpër botë, duket sikur nga aty i përcjell Nënë Tereza drejt qiejve të hapur dhe kushdo që shkon në Tiranë me avion, përsëri në atë aeroport duket sikur i mirëpret ajo.

Lutjet e Nënë Terezës për paqe, por vëllazërim mes popujve dhe dashuri mes njerëzve, kanë frymë të përhershme kundër urrejtjes, sidomos sot, që buçet lufta në Ukrainë e vriten të pafajshëm e fëmijët mbeten rrugëve mes bombardimeve. Dhe s’ka si të mos na kujtohet lufta në Kosovë. Nënë Tereza pa dyshim si katolike e madhe ishte është kundër çdo lufte dhe kundër çdolloj arme, që nga ato të abortit dhe deri tek ato të lemerishmet që shfarosin njerëz në masë, njëlloj janë, e te pandemitë, që i përhap djalli.

Që të çlirohej Kosova, ndërhyri NATO-ja dhe bëri të parën luftë morale, të shpëtonte një popull që po kërcënohej nga përzënia, nga ai eksod si në bibël, nga zhbërja. Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Bill Clinton, do të dëshmonte botërisht në qershor të vitit 2002: “Nënë Tereza, ishte e para Ajo që më bëri ta dua kombin shqiptar, dhe tani ndihem shumë krenar që plotësova një detyrë morale ndaj saj dhe ndaj vlerave të lirisë”. Kaq herë u kishte thënë Ajo të mëdhenjve të botës: Ndihmojeni popullin tim! I telefonoi dhe Shtëpisë së Bardhë në Uashington. Dhe lutja Zotit iu dëgjua.

E lëvizi botën. Dhe ajo përsëriste shpesh: Mësomë të dua, o Zot!… Dhe Don Lush Gjergji ka kaq kohë që përpiqet t’i mësojë shqiptarët se si ta duan Shenjten Nënë Tereza dhe më duket sikur e ka marrë prej dore sërish që të ecin së bashku rrugëve të vendlindjes, në Ballkan e më tej, matanë oqeanit, në SHBA, deri këtu për të përhapur dritën e saj qiellore. Nënë Tereza kishte dhe qytetarinë amerikane ashtu si atë të Vatikanit bashkë me atë italiane e indiane, por kur mori dhe pasaportën shqiptare, diplomatike madje, ishte vërtet e gëzuar.

Po ajo ishte vetë gëzimi i botës, investitore e buzëqeshjeve e quanin, industrialist e dashurisë. Jam një copë lapsi në duart e Zotit, thoshte ajo për veten e saj. E di e gjithë bota tani që ajo është shqiptare, por sa janë shqiptarët të Nënë Terezës, pyes herë pas here, kjo ka rëndësi tani, them. Zoti na e dha Shenjten Nënë Tereza 500 vjet pas kryeheroit, Gjergj Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, që me shpatë mbrojti atdheun, Europën, kulturën perëndimore dhe krishterimin dhe u bë kryekomandant i përbashkimit. Siç duket, duhet të kuptojmë të gjithë se mjaft më me shpatë dhe me armë, por me lutje dhe dashuri. Dy emblemat më rrezëllitëse që populli shqiptar ia dha botës, Kryekomandantin dhe Shenjten.

Jemi një popull që ka dhuruar shenjtër, Papa Françesku në Selinë e Shenjtë, por dhe në Tiranë, ku kreu vizitën e parë apostolike në Europë, dhe në vende të tjera ka përsëritur shpesh që duhet të jemi krenarë për këtë grua dhe e kanonozoi para 120 mijë vetëve, të ardhur nga e gjitha bota, në sheshin “San Pietro”, ku atë ditë mes shumë e shumë flamujve, të Vatikanit, Italisë, të SHBA-ve, Indisë, nga e gjithë bota katolike, valëviteshin më së shumti flamujt e Shqipërisë dhe të Kosovës, po edhe të Maqedonisë së Veriut (të Jugut për ne, shqiptarët).

Në atë shesh ka shumë pëllumba të bardhë, që u afrohen njerëzve dhe u ulen dhe mbi supe. Mos vallë njëri nga ata pëllumba fluturoi dhe erdhi sonte këtu në Kishën tonë dhe është ky libër që po përurojmë? Apo ky libër është një pëllumb paqeje, i nisur për kudo me lajmin e mire? Gjithsesi, vepra për Shenjtën Nënë Tereza është si një Ungjill sipas Don Lush Gjergjit. Aleluja!

AKTUALITETI SI HISTORI 

by

SI HISTORIA SI AKTUALITET NË NJË ROMAN…

– Rreth librit “Këpuca e aktorit” e shkrimtarit Visar Zhiti –

C:\Users\User\Downloads\694f61e3-5ba0-471f-a0ee-c802aa92b4e4.jpg

Nga Milto Skrami,

Inxhinier elektrik.

Illinois, SHBA

Të vleresosh veprën e një shkrimtari është një përgjëgjësi, do të thosha jo vetëm artistike, e kritikës profesioniste, por dhe grupeve të lexuesve, dhe e një lexuesi të zakonshëm, teksa ato varen nga tendencat apo interesat që ata kanë, shpesh jashtë letrare deri edhe ideologjike.

Unë si lexues, romanin e fundit “Këpuca e aktorit” të shkrimtarit Visar Zhiti, e lexova me kënaqësi të veçantë dhe m’u duk i veçantë, që ka vulën dhe mëshirimin e talentit dhe të personalitetit të autorit dhe më futi në mendime duke i bërë pyetje vehtes: në ç’lloj romani mund të klasifikohet? Çfarë teknikash ka përdorur autori që lexuesi të përftojë një roman të tillë? Origjinal dhe tërheqës me një gamë të gjërë kohësh dhe karakteresh, të organizuar në një mënyre të re? 

Për një gjë jam i sigurtë, ai nuk është një roman narrative i zakonshëm, por përsëri vazhdoj ta pyes vehten: 

1- A është post-modernist që eksperimenton me meta-fiction?

2- Apo modernist, që është kundër konstruksionit tradicional, i shkruar qellimshëm në mënyre fragmentare për te kapur hapësirë më shumë?

3- Apo i realizmit magik? (Teknika treguese realistike, të kombinuara me elemente surreale dhe fantazi.)

4. Apo ekzistencialist? (Thekson ekzistencen e individit si një agent i lirë dhe përgjegjës për veprimet e tij ) 

Mua më duket se romani “Këpuca e aktorit” ka  nga të gjitha këto, një përzierje e suksesshme sikurse janë edhe romanet  bashkëkohore të sotme, ndërkohë dhe më e r;endësihmja, është një roman që ka matrikullën e vetë Visarit. Për më tepër ka një shqipe letrare të bukur, që ke dëshirë ta ndjesh dhe që nuk e gjen shpesh në letersinë shqipetare bashkëkohore. 

Romani duket si një udhëtim në kohë i një familjeje, rrëfyer me aq sinqeritet sa duket si e tij, por mendoj, që është kalvari i familjes shqiptare, këpuca e saj në tre kohë, mbretëri, diktaturë dhe postdiktature apo demokraci jo funksionale, siç kemi dëshirë ta kritikojmë.

Mbetja shpesh e vetëm një këpuce, (një metaforë  e gjetur dhe kuptimplotë), duket se është edhe rrugëtimi i çalë i Shqipërisë në kohëra, po ashtu edhe teatri me dukuritë dhe çështjet e veta është vetë Shqiperia, ku të gjithë pjesëmarrësit në një mënyrë apo tjetrën, me dijen dhe mosdijen e tyre, me veprimet dhe mosveprimet, injorancën dhe vrazhdësinë, indiferendizmin, militantismin, vizionet, humbjet, etj, duke patur përsipër dhe agresivitetin shteteror, etj kontribuojnë me historitë e tyre individuale dhe kolektive në zhvillimin apo moszhvillimin, në normalitetin apo mosnormalitetin e Shqipërisë.

Nëntekstet e rrëfimtarit janë plot me dhëmbje, por pa mbllefe, me ironi, por pa urrejtje, një tjeter veti fisnike e personalitetit të autorit. Ai i përshkruan qartë dhe me koncizitet mjediset si dhe personazhet fiktive dhe ato realë, I përafron përjetimet sa dhe vetë lexuesi ndjehet pjesëmarrës në to. 

Ai bën analiza psikologjike të përthelluara të personazheve, të cilët jetonin të dyzuar, të friksuar dhe të shtypur në çdo aspekt të jetës së tyre nën diktaturën e proletariatit. 

Ishte një kohë kur sterilët trushplarë e vigjilentë, drejtuesit politikë që orkestronin atë kakofoni buçitëse dhe tërhiqnin fijet nga mbrapa si në një teatër kukullash dhe survejimi i Sigurimit të Shtetit ishin në sinkron të plotë, por absurd. Njerëzit pa mbështetje dhe ata q:e kujtonin se e kishin, nuk guxonin dhe nuk e imagjinonin që mund të flisnin të lirë, p.sh, për fenë, jo më që të ankoheshin për partine e tyre “mëmë”, apo të ndiqnin modën, qoftë dhe atë Lindore, jo më të mbanin baseta apo floke të gjata apo fund sipër gjurit sin ë Perëndim, etj. Nuk kishte pak të pakënaqur në Shqipërinë e asaj kohe, por kishte vetëm shumë pak të kënaqur, që s’donin t’ia dinim përtej pragut të tyre. Ishte vërtetë një shoqëri e privuar, e shtrënguar dhe e presuar, që dukej sikur nuk dinte të shpërthente më, por ja që ndodhi dhe vendi u hap. Kaos në çdo aspekt të jetës. Romani “Këpuca e aktorit” është një pasqyrë e kësaj. Shkon dhe më tej. Ka një kombinim intrigues i botës reale me irealen, me të përtejmen e bën librin edhe më të ngrohtë dhe më shpirtëror.

Romani “Këpuca e aktorit“ është një nga veprat më të mira të letërsisë moderne shqiptare, vleresimi im është me superlativa.

Më vinte të bëja krahasime, teksa lexoja librin, nga kapitulli në kapitull, nga njëra skenë në tjetrën me librat e tjerë të shkrimtarëve të shquar në botë, të mirënjohur, me çmime prestigjioze e nobelistë në letërsi si me Harper Lee “To kill the Mockingbird “, Toni Morrison “Beloved “, Gabriel García Márquez “One Hundred Years of Solitude “, Orhan Pamuk “Istanbul” apo Jerome Salinger “The Catcher in the rye”, etj.

Kështu dhe Visar Zhiti. Nëpërmjet linjës familjare përshkruan dhe jep tabllone e Shqipërisë në shumë dekada e disa epoka. Këtë ka bërë nobelisti turk në librin “ Istanbul” duke përshkruar jetën e qytetit nga përvoja vetanake pa fshehur dhe duke ndërlidhur realen me artistiken. Sikurse edhe Harper Lee në librin “To kill the Mockingbird “ (Të vrasesh zogun e vogël e të urtë) me përshkrimin e qytetit që tjetër dukej në aparencë dhe tjetër nën të, me llumin e një standarti morali  të dyzuar. Konkluzioni është që i keqi është i keq dhe horri  është horr në çdo kohë dhe në çdo vend dhe nuk ka as ngjyrë dhe as shtresë shoqërore dhe as nacionalitet. Tipin e Çaços me shokë dhe të familjes së tij në romanin “Këpuca e aktorit” e gjen kudo, Visari e solli në formën e provincës shqiptare.

Në roman, krahas rrjedhës kryesore të ngjarjeve, të sagës së familjes dhe teatrit, prishjes dhe tragjizmit përmbyllës, të shkruar me mjaft mjeshtëri, ka ndodhi dhe episode njerëzore e shumë detaje goditëse, realitet historik e aktual dhe fantazi, mbresëlënëse dhe risi si takimi me At Fishtën në Shkodër, tjetër, në shtëpinë e Nënë Terezës dhe motrave të saj në Tiranë, Mit’hat Frashëri në luftën me libra, cigania, bariu dhe ujku me delen që i shkon nga pas, etj, Pinoku, i riparuar me dru shqiptar, që mund t’i shtohej edhe dru tjetër ballkanik, lufta italo-greke dhe poeti nobelist, nëntoger Odisea Elitis, gjetja e këpucës tjetër të vjedhur dhe matriarkati në fshatrat e largët të Elbasanit, thyerja e bustit të Enverin, hapja e Shqipërisë, aktorët e rinj në teatrin e demokracisë, Irisi në Çikago dhe djali nga Prizreni, shoku i saj, etj, etj, të cilat përmbledhin kohë të atdheut dhe e bëjnë romanin me interes të gjerë e mjaft tërheqës artistikisht nga fillimi deri në fund.

Romani ka dhe anën suprizuese dhe integruese. Po rikthehem pas në episodin kyç: “Ju luani mirë”, fjalë të cilat Enveri ia tha protagonistit, aktorit Hektor Tomorri, të cilat aq sa i japin kënaqësi dhe siguri, po aq e shqetësojnë dhe ndjehet i kërcënuar. Mendon se nuk do ta ketë të gjatë. Pasi di bëmat e Enverit, vrasjen e kunatit të tij, Bahri Omari, apo çfarë ai inskenoi me dramën “Njollat e Murme“ apo eliminimin e bashkëpunëtorëve të vet në emër të partisë së tij, e lejon fantazinë ta çojë protagonistin apo këdo persoanzh para skuadrës së pushkatimit, aq më tepër që në roman na shfaqen në mënyrë dramatike gjyqet e para, të cilat u bënë në skenat e Teatrit të kryeqytetit, ku gjykatësit ishin gjykatës të vërtetë, partizanë të sapo dalë nga lufta dhe ata që do të denoheshin, do të pushkatoheshin vërtet, intelektualë e gazetarë e mes tyre dhe një grua shkrimtare. 

Hektori pati fat tjetër, shpëtoi. E pësoi teatri, kur nuk pritej, e shëmbin, pikërisht në orën kur bëheshin dhe pushkatimet, gjejmë që në faqen e parë të romanit. Dhe ndodhin mënxyra të tjera e shaktërrime, anarki dhe fundi i romanit ka prapë luftë, ajo e Ukrainës, por ama ofron shpresë dhe optimizem. Faqja e fundit e romanit, në kundërshtim me faqen e parë që përmend pushkatimet, mbyllet me Irisin, vajzën e Hektorit, të rritur dhe të lumtur, në pritje të një fëmije.

Si përfundim romani “Këpuca e aktorit” të Visar Zhitit, ku historian a vjen si kaualitet dhe aktualiteti si histori, është një ecje e bukur drejt jetës që rilind çdo ditë. 

Kepuca e Aktorit - Bukinist
C:\Users\User\Downloads\7c43660a-81fd-4aa1-8609-4d69d7601cea.jpg

        Ballina e romanit me një piktir;e nga Atjon Zhiti                      Inxhinier Milto Skrami në Çikago

DHIMBJA E IMZOT GEORG GÄNSWEIN DHE RIKTHIMI I DITËS SË TAKIMIT ME PAPËN E NDERIT…

by

Nga Visar Zhiti/

Më është dhimbur dhimbja e Imzot Gänswein, Prefekt i Vatikanit, por më shumë Sekretari i Papës së Nderit, Bendedikti XVI.

Më është dhimbur dhimbja e tij, njerëzisht vuaj, – tha ai, – por si prift jam i lumtur, Papa Ratzinger shkoi te Zoti ashtu siç dëshiroi…

Jeta e Imzot Gänswein deri më sot ishte midis dy papëve, atij të Nderit, më të cilin jetonte në Manastirin “Mater Ecclesiae”, por që sapo u përcoll me një funeral të paparë në katakombet poshtë Vatikanit dhe atij sipër, në krye të kupolës, që drejton Vatikanin, karizmatik shenjtërisht…

Dhe po pritet me bujë dhe kërshēri e shqetësim libri i Imzot Gänswein, diku ai rrëfen, që Papa Françesku, aty nga viti 2020, i paskësh thënë që prefekt do të ishte, por në punë të mos vinte më, t’i shërbente papa Benediktit… Po tani që ai nuk është? Imzot Gänswein është vënë në qendër të vëmëndjes së mediave të botës, të cilat ndjekin zhvillimet e Vatikanit. Ja, ai sot para arkëmortit të Papës së Nderit kishte rënë në gjunjë dhe e kishte puthur…

Më bëhet se kryqi mbi supe sikur ka rënë udhëkryq ndër këmbë…

Më dhimbet dhimbja e tij. Aq më tepër që dhe e kam takuar Imzot Gänswein, ashtu të qeshur, të hijshëm dhe magjepsës, sipas disa gazetareve, bashkë kemi shkëmbyer dhe dhurata ai është dhe mik i një meshtari shqiptar… mik imi, më shpirtërori dhe ndër më të dashurit që kam.

Në fakt do të doja të flisja për miqësinë si ajo e tyrja, atë të rrallën , të besës, të sprovuarën, të heshturën, të fortën, burrërore, idealen që vazhdon dhe përtej vdekjes. E pafjalë, që veç përjetohet.

Se shpesh të lënë pa fjalë miq që dinë të kthejnë kurrizet, kur s’i duhen më njëri-tjetrit, pa le të kesh qenë i përndjekur dhe i vuajtur, vetëm me praninë bën që të ndjehen keq ata që kanë qenë në anën e atyre që dhunonin njerëz, bashkëpunëtorë të së keqen, të mbushur me vetvetet, me narcizizmin e tyre ateistik dhe të pa dashur, edhe pse të konvertuar dhe lexojnë libra, madje shkruajnë dhe poezi…

Po le ta lëmë mënjanë këtë vanitet bashkëkohor, tani tek mua rrezëllin tjetër gjë, imazhi i një miqësie emblematike si e gdhendur në muzgjet vatikanase, biblike, e Imzot Gänswein, plot dinjitet dhe përungjje, me Papën e Nderit, Ratzinger. Të dy gjermanikë, arianë, njëri i moshuar, i bardhë, i pakët si qiriri, me një veshtrim të butë dhe të përtejmë, gjithë mençuri qiellore, teolog ndër më të shquarit e botës moderne, kurse tjetri i ri, buzagaz, filmik dhe joshës, – thonë gra gazetare, i gjatë dhe hapmadh, por që shetiste aq ngadalë me Atin e Shenjte, është si babai im, thoshte.

Por dhe ai vetë është si biri plot shpresë e besim, që nxë dhe jep, një e ardhme që sintetizon përvojat, konservatorizmin e duhur dhe libralizmin e matur, vlerat madhore të dy papëve, të kishës moderne, për t’i çuar ato më tej… mes dashurisë njerëzore të pambarim.

Dhe shoh letrat e tij, adresën e manastirit brenda Vatikanit, librat e Papa Ratzinger-it, që m’i kishte dërguar ai, autografin e imët të tij, fotografitë dhe lutjet e tyre, njeriu që jetoi me dy papë, të cilët bënë histori të Kishës, të adhuruar nga popujt.

Unë magjepsem nga perkushtimi i tij prej biri ndaj atit, edhe kur ai s’mundej dot, nga ajo miqësi siperane që tashmë ngjan si një ungjill tjetër në Bibël…

Ishte Imzot Gänswein që u kujdes që unë me Edën time të takonim një ditë Papën e Nderit, ai na i bëri këtë dhuratë. Emocion i madh. I shkruajta mbresat e atij takimi, shkrimi u botua në disa gazeta. Po e risjell:

ATË DITË

NË KOPSHTET E VATIKANIT

Ç’kopshte të mrekullueshëm brenda mureve në Vatikan, aq sa na duket se jemi futur në një ëndërr! Nga lart rrjedhin ujëvara qiellore, nga ato me misterin e dritës tjetër. Po edhe një qetësi mërmëritëse, që sikur ia zbulojmë kumtin tek udhët mes blerimeve, aq ndjellëse, për të ecur sa më paqësisht, tani e gjithmonë, në dashuri. Gjethnajë dhe bar gjallërues, cicërima të kristalta dhe frushullima flatrash.

Jo, nuk janë vetëm zogjtë, por edhe engjëjt, kështu na duket. Pasditja sikur merrte frymë me mushkëritë e “Shpellës së Lourdes-it”, që na shfaqet befas fare pranë. Dhe na kap një ndjesi përlehtësimi dhe përhapjeje, sikur nuk kemi kufizime, jo vetëm ndaj njëri-tjetrit dhe ndihemi frymë gjithandej. I shtrëngova dorën sime shoqeje. Sikur merrnim nga drithmat e njëri-tjetrit kështu. Para nesh, e ndienim, rendte djali ynë, i padukshëm, ja, ja, i pashë një pjesës flatre, kjo pendë prej tyre ra… Andej duhej të shkonim. Tej pjerrinave të edenta pemët presin si meshtarë të lumtur. Dhe ja, lule të tjera që sendërtojnë me ngjyrat e tyre çaste të tjera mrekullie. Emblema papnore. Prej lulesh dhe ajo në sheshin qendror aty. Nga shatërvanët hovnin ujëra si bekime të kthjellëta. Kupola e mermertë e Bazilikës së Shën Pjetrit vezullon e madhërishme dhe nuk kuptohet ku mbaron ajo dhe ku fillon qielli. Një përzierje mistike me retë anash si të ishin një grup me Mikelanxhelo. Poshtë nëpër nikie statuja biblike… ja, ja, ati yt. Pranë është stacioni i trenit të Vatikanit, që sikur sjell dëshira dhe pak më tej gjykata, jo, jo e gjyqit të fundit dhe burgu, shpesh e më shpesh bosh, por ndodh të bujtë ndokush, ngjarje e rrallë, do ta kenë lajmin patjetër gazetat. Ime shoqe ma shtrëngon dorën prapë. Buzëqesha trishtueshëm.

Madona që na mirëpresin. Ja, Zoja e Këshillit të Mirë, që është dhe Pajtorja e shqiptarëve, shkodrania. Dhe drurë biblikë, të mbjellë nga personalitete të larta të botës, presidentë, kryeministra… edhe ty ta pranuan kërkesën që si titullar i ambasadës, por edhe si bashkatdhetar i Shenjtes Nënë Tereza, – po nëpërmendja, – që me rastin e kanonizimit të saj, në jubileun e marrëdhënieve mes dy shteteve tona, të sillje një ulli nga vendi yt, të mbillej këtu. Ia thashë kryeministrit. Prita… Mure të tjera kështjellore, heliodromi i vogël, livadhe me gëmushat si qingja, pylli natyral, një shenjtërore e mermertë, kthesat si ngazëllime mahnitjesh, kështu më erdhi t’i krahasoj, stola të drunjtë, të rrallë, rojat që të përshëndesnin të parët, Radio-Televizionit i Vatikanit, dielli që vazhdonte dhe derdhte ar. Me siguri po afroheshim. Pashë kolonat e Akademisë. Përballë, pas degëve të pemëve, sërish dritare, mbase ato të Arkivit Sekret a të Bibliotekës së vjetër Apostolike. Se ishte bërë dhe një e re, por ajo ishte pesë kate nën tokë, e bunkertë. Ku ishin letrat e Gjergj Kastrioti – Skënderbeut, po librat shqip? Mes qiparisave, tej në thellësi, vegim që afrohej, nuk po u besonim syve, në këmbë, me të bardha si i statujtë, ai, Papa i Nderit, Bendedikti XVI. Në kohën pas lutjeve të pasdites po na priste aty. Nuk mund të iknim pa e parë, pa i puthur dorën. S’po duronim sa të mbërrinim dhe një si lulnajë emocionesh po binte mbi supet tona. Ndjemë se shtangëm, nuk po ecnim ne, por pllaja mitike, sikur afrohej ajo, me Papën e Nderit në krye, ende larg, rrezëllitës. Po na aviteshin qiparisat. Një vezullim. Mbase i kryqit të argjendtë që i varej në gjoks Atit të Shenjtë, Ratzinger. Wow! – do ia bënte djali ynë. Po aty, në krah, si i veshur me natë, sekretari i tij i veçantë, arqipeshkvi Georg Gänswein, njëherësh edhe Prefekt i Pallatit Pontefik të Vatikanit. Në këmbë dhe ai. Ruba e zezë i derdhej hijshëm deri në fund. Vetëm koletoja si një tufë rrezesh zbardhëllente.

Dy gjermanë, besëtarë të një miqësie apostolike, magjepsës. Të dy pa kësula mbi krye. Flokë e bardhë të Ratzinger-it si fllad. Si muzg të Gänswaein-it. Ndalëm para tyre. U përkulëm. Arqipeshkvi, gjithë përzemërsi buzëqeshëse, na paraqiti te Papa i Nderit, që na përgëzoi për ardhjen. Sa zë të ngrohtë kishte, me pak si ngjirje si të marrë katakombeve, andej nga varret biblike. I thamë se është lumturi të takosh Shenjtërinë e Tij. Vuri buzën në gaz si me druajtje. Dhembshurisht. Ime shoqe i dhuroi një stola të kuqe, si gjaku i martirëve të kishës tonë, 38 prej të cilëve sapo ishin lumturuar dhe stola ishte punuar nga gra shqiptare të Veriut, këto po shpjegonte ime shoqe, kur Imzot Gänzwein ndërhyri entuziast: – Paskeni ardhur me dhurata, faleminderit!

Atij i kisha dhënë ditë më parë një bibël të vjetër dy shekullore në gjermanisht, ma solli studiuesi nga Kosova Bejtullah Destani, s’e di ku e kishte gjetur. Dhe Gënswein ma ktheu duke më dhuruar “gemelli” embelematike manshetash. Heshtje. Heshtje folëse.

– …dhe të kanë dënuar për poezi, s’mund të besohet… – tha Ati i Shenjtë duke më parë me sytë tejpërshkues si të një ikone.

U trondita, ai e dinte, pra, se me kë ishte takuar. Kishte shkruar poezi dhe vetë në rininë e hershme. Kishte parë dhe Luftën e Dytë botërore si nxënës dhe i kishte ikur asaj, “dezertoi”. Gjithsesi, dënohesh dhe për poezi dhe Papa thotë “e pabesueshme”, me qëllim që e tillë duhet të jetë, të mos ndodhë më. Kurrë. Ndërsa fliste, po e vështroja me adhurim. Te sytë kishte rrathë të lehtë, pakëz të fryrë, mbase pagjumësia, lutjet e leximet natën. Ashtu i mpakur nën pallton e bardhë e të gjatë, ku renditeshin kopsat, edhe ato të bardha si varg i argjendtë yjesh, shtati sikur nuk ia pengonte shpirtin që të shtjellej edhe më, i përforcuar si me një si ethe përvëluese të ftohtë duke na dhënë dhe neve përreth forcë enigmatike. Filozof i Zotit, yll në teologji, shkruanin për të dhe “bashkë me Lessing, Kant dhe Beethhoven janë përfaqësuesit e fundit të gjenisë gjermane”, fat të jesh pranë tij, thoshin.

Ula kryet, nuk e vështroja dot. Pashë nga këmbët që Papa i Nderit tani mbante sandale murgu. Ne të tjerët ishim me këpucë të zeza. Eda kërkoi leje për të bërë ndonjë foto. Imzot Gänswein u tregua i gatshëm, e mori ai aparatin. Pas nesh ishte muri i mbushur me bimë kacavjerrëse. Më shkrepi t’i kërkoj Papës një autograf mbi librin e tij “Deus Caritas Est”… Më dridhen duart, tha shenjtërisht, kur të shkoj në shtëpi do ta shkruaj… Dhe do na e dërgonin bashkë me librin e tij më të fundit “Ultime conversazioni” dhe me dy kartolina brenda. Ja ç’kishte shkruar: “Con la mia benedizione. Benedetto XVI”. Po dhe atje në kopshtet parajsore të Vatikanit u lut për mbrojtjen tonë. Amen! Në ballinën e pasme të librit më tërhoqi citati i tij: “Kurrë nuk e kam përftuar pushtetin si një pozicion force, por gjithnjë si përgjegjësi, si një detyrë të rëndës e të vështirë. Një detyrë që të shtrëngon çdo ditë dhe të kërkon: a ishe në atë lartësi”?

Dhe tërheqja e Tij ishte po në atë lartësi, gjest historik për një papë, që ndryshoi rrënjësisht “ministrimin pjetrin” duke rifutur, krahas dimesionit njerëzor, edhe atë spiritual të origjinave. Iki se jam lodhur, të vijë ai që mund të bëjë më shumë. Dhe Papa i Nderit na mëson se nuk mund të japësh dorëheqjen në ditë të vështira e krizash, që t’u shmangesh detyrave, jo, por mund të ikësh, kur gjendjen e lë mirë që të bëhet më e mirë. Shikoja nga Papa dhe mbushesha me një lloj përdëllimi të tjetërsojtë, të ngjashëm me ato kur je para një kryqi të bukur. Vetmia e tij, pa vetmi. Kam Zotin, thotë. I mbyllur pa mbyllje. Është bota që s’e lë. Herë pas here i shkon pasardhësi, Papa Françesku, përqafohen, shkëlqejnë dhe kokë më kokë një Zot e di se ç’bisedojë, për një jetë pa luftëra e uri, por të begatë të mbarë njerëzimit, me paqe, dashuri e hirin e Hyut. Dhe përkushtimi i tyre, siperan e i përulur, është dritë shpresëdhënëse, udhërrëfyese.

Kishim parë në Pallatin Papal në Castel Gandolfo, në muzeun vatikanas divanin ku rrinin dy papët. Janë të shenjta miqësia, bashkëpunimi e vazhdimi. Fjala ka nevojë për frymëzim, thotë Ratzinger. Dhe Vepra e tij vlerësohet si themel në doktrinën e besimit për mijëvjeçarin e tretë. Shkronjat në autografin e Tij e jepnin dridhjen, që jo, nuk ishte vetëm e dorës. Gishtërinjtë e bardhë, të hollë e të gjatë të tij më ishin dukur sikur pikonin muzikë. Na kishin thënë të njohur se ai është dhe pianist i shkëlqyer, i apasionuar pas Mozartit. Dhe po ata na kishin treguar gjatë një darke në Selinë e Shenjtë një thënie të Papës së Nderit, lakonike, përmbledhëse, se kur kishte rënë njëherë fjala që dhe vëllai i tij, klerik dhe ai, i binte pianos a ndokush tjetër, s’kishte rëndësi dhe Ratzinger ishte përgjigjur: “Po, ashtu i duket”, – dhe kishin buzëqeshur përreth. Më bëri përshtypje, merrte më forcë qortuese se kishte dalë nga goja e atij që njihet si “bashkëpunëtor i të vërtetës”, guximtar i fjalës. Dukja sot është bërë një dukuri e padurueshme, po mendoja. Ashtu na duket, kjo është çështja. Sa shumë pësohet nga ata njerëz, qofshin dhe vëllezër apo dhe vetja, që u duket sikur dinë të bëjnë atë që pikërisht nuk munden, veç e tjetërsojnë dhe bëhen shkak prapësish të rënda, jo veç në arte e letërsi, por edhe në veprimtari të ndryshme shoqërore e politikë duke i kthyer ato shpesh në të kundër të vetvetes, fare brutalisht.

Poezia në kryq, m’u fanit, si Krishti, me dy hajdutë anash dhe turma që bërtiste: kryqëzojeni!… dhe këtë bëritmë ta quash poezi? Kjo po bëhet…

Po më vinte rëndë që e kapa veten duke përsiatur kësisojshëm, kur isha kaq pranë së shenjtës, me një Papë që dhe tërheqjen e kishte bërë shenjtërisht dhe që po më dukej se më shumë se sa toka, tani po e ndillte qielli i pafund.

Ai qiell ku ne kishim sytë, sepse të rënë në tragjedinë tonë si në një hum(b)nerë, vetëm lart mund të shikonim… Dhe ne nuk duruam pa e përqafuar Lartësinë e Tij të Shenjtë. Si për ta mbajtur sa më shumë pranë vetes. Kështu dhe Ai, na u duk. Pastaj, po kaq njëlloj, dhe me Imzot Gänswein. Mirënjohës, i mërmëritëm, që na i dha këtë mundësi, të një takimi që ndoshta vetëm një herë në jetë na ndodh. Pastaj erdhi një makinë e bardhë, e xhamtë. Papa Mobile.

Qerre moderne e apostujve, e vikarit të madh. Ndali pranë nesh. Papën Ratzinger e ndihmoi për të hipur në të Imzot Gänswein. Dhe askush tjetër. Ne s’guxuam të lëviznin, por zgjatëm krahë të padukshëm dëshirash. Papa vështroi nga ne qiellërisht. Kryqi i argjendtë mbi gjoksin e pakët vezulloi sërish si në fillim. Na e bëri me dorë, ndërsa Monsinjori buzëqeshte. Aq tërësore ishte ajo buzëqeshje, sa dukej sikur shkonte dhe te gjërat përreth. Makina e bardhë zbriti pa u ndjerë në rrugën me drurët e lartë cedër anash dhe mori për nga Manastiri “Mater Eçlesiae”, mes blerimeve, ku banonte Papa. Zhurma e lehtë e një porte do të ishte e fundit. Dhe dielli gjithë urtësi të perëndishme treti nga ana tjetër e qiellit, ku nuk shihej, nga rifillonte një botë e dimensioneve të tjera, mbase ajo e amshueshmërisë. Po kërkonim nëpër qiell se mos pikasnim ndonjë flatër, atë të djalit tonë, që na paraprinte. Kishim mbetur ashtu në këmbë, të mahnitur. S’di se sa kohë, deri më tani…

RADIOGRAFIA E SHOQËRISË SHQIPTARE NË TRI PAMJE

by

Mbresë nga leximi i romanit “Këpuca e aktorit” të Visar Zhitit.

Nga Kadri Metaj, 

Prishtinë

1- …dua ta rekomandoj për lexuesin shqiptar dhe sidomos për studentët… 

2 – Teatri është përzgjedhë si metaforë e shoqërisë shqiptare…

3 -Në romanin e tij Zhiti pikturon në mënyrë të shkëlqyer gjeografinë sociale të Shqipërisë… 

4 – Romani sjell nota të forta ekzistencialiste…

5 – ..libri lexohet me një fryme dhe çdo lexues gjën aty një copëz të nostalgjisë nga jeta e vet.

 *   *   *

Për romanin e shkëlqyer të Visar Zhitit, “Këpuca e aktorit”, Onufri, Tiranë 2022, do shkruaj më gjërësisht në ndonjë revistë letrare, ndërkaq këtu dua ta rekomandoj për lexuesin shqiptar dhe sidomos për studentët e mij si një roman, i cili me shumë sukses dhe me mjete letrare na sjell radiografinë (inçizimin) e shoqërisë shqiptare në tri pamje apo tre breza:

– Shqipërinë e përiudhës së midis dy luftërave botrore; 

– atë të komunizmit gjysëmshekullor, i cili prodhoi diktaturën më të egër në Europë dhe, 

– Shqipërinë e tranzicionit demokratik  dhe të tejzgjatur, i cili ndryshe nga Europa lindore, nuk po arrin të shkëputet nga trashëgimia moniste.

Teatri është përzgjedhë si metaforë e shoqërisë shqiptare, në përputhje me idenë e filozofëve të antikës, sipas të cilëve në teatër gjejmë shoqërinë në miniaturë dhe mënyrën e funksionimit të saj.

Shoqëria shqiptare nuk arriti të gjejë konsenzusin për teatrin dhe aty manifestohet fakti se sa e ndarë është shoqëria shqiptare.

Teatri u rrënua në orët e pasmesnatës, ashtu siç bëheshin edhe pushkatimet në diktarurë! “Atje ku s’ ka teatër, s’ka qytet, s’ ka deshmitarë artistik të jetës…”.

Shoqëria shqiptare është aq e ndarë, sa nuk ka një pajtueshmëri as për një datë historike se kur u çlirua Shqipëria dhe kur iku gjermani i fundit?

Zhiti del me një përfundim domethënës duke konstatuar se mbase kjo ndodhë për shkak se akoma nuk jemi çliruar.

Në romanin e tij Zhiti pikturon në mënyrë të shkëlqyer gjeografinë sociale të Shqipërisë etnike, të zakoneve dhe mënyrës së jetës, ku fshatari dikur jetonte në mënyrë aq sovrane, sa nuk ja kishte fare nevojën shtetit. Këtë idilë dha aftësi të jetës së shqiptarit e rrënuan pushtimet dhe përfundimisht komunizmi dogmatik dhe hakmarrës ndaj shqiptarit krenar dhe sovran. Nuk ka rëndësi, thotë autori, kur iku gjermani i fundit, po kush erdhi më pas.

Kjo ndërthurje kaq kreative midis shoqërisë shqiptare, gjeografisë, etnologjisë dhe etnografisë bën që libri të lexohet me një fryme dhe çdo lexues gjën aty një copëz të nostalgjisë nga jeta e vet.

Romani na sjell herë pas here edhe nota të forta ekzistencialiste, duke inkuadruar aty edhe vetë përsonazhin apo autorin e romanit, duke dalë në përfundimin se ekzistencializmi kuptohet më së miri me aktorin dhe skenën e tij, ku atje ka vetëm të tashme dhe ai është për të tjerët si një tjetër, përsonazh i tjetërsuar.

Gjetja më e guximshme e autorit është radiografia e tranzicionit shqiptar. Duke qenë edhe vetë viktimë e burgjeve të diktaturës, ai si të gjithë shqiptarët kishte pritshmëri të lartë për lirinë dhe demokracinë shqiptare. “Ndonjëherë më duket se kjo ngjarje ndodhi në postdiktaturë” (banalizimi i krimit apo siç thoshte Hannah Arendt, banaliteti i së keqes).

Kur po ndodhnin ndryshimet, kur po ndaheshin dy kohë apo po lidheshin, që të vazhdonin, se ata, shefa të krimeve, policë, hetues etj. Ishin të njëjtët, po ata nga sigurimi i shtetit të diktaturës, në SHIK-un e demokracisë, po ata zëra e kërcënime.

Kjo është më shumë se diagnozë për etimologjinë e ngërçit shqiptar drejt lirisë dhe demokracisë së munguar!…

Kepuca e Aktorit - Bukinist

Ballina e romanit 

me një pikturë nga Atjon Zhiti.

“KËPUCA…” E SHKRIMTARIT VISAR ZHITI, ECJA E SHQIPËRISË…LUSHNJA, KU U RRIT, E SHPALL “QYTETAR NDERI”

by

Nga Kozma GJINI/

Njeriun/

Sa pak gjej tek njeriu,/

Prandaj u drejtohem pemëve,/

Mësoj nga heshtja plot fruta..

.

     Janë vargje të poetit Visar Zhiti, të shkruara në ferr, kanë dëshpërim dhe shpresë, duket sikur e përjashtojnë mesazhin e unitetit mes njerëzve, (për momentin), përvijuar nga Rilindasit tanë. Më saktë: Mesazhi i unitetit s’ishte pjesë e filozofisë “kritike”, mishëruar në kontekstin e vargjeve, që godasin diktaturën. Po kritika këtu është dhe universale. Do të thoni, pse? Sepse realiteti, koha është matësi i qendresës dhe i kumteve të krijimtarisë artistike… 

Sot, koha ndaloi.Vetëm për disa minuta.Ndoshta për një orë. Ndaloi, e “turpëruar” prej vargjeve të poetit? Apo vargjet u “tërhoqën” nga “llogorja” për t’i lënë rrugë unitetit. Unitetit të kujt? Të popullit?… Në pluralizëm ka shumë parti dhe populli duket është bërë copa-copa sot. I gjori popull: S’ di as vet se në ç’strehëz të fus kokën që të mos laget…Prandaj rrjetet sociale (pak muaj më parë…), çaheshin duke shprehur vullnetin e lirë të njerëzve shqipfolës se simboli më i mirë i unitetit “Presidenti”, besohej, firmosej e propozohej të ishte shkrimtari Visar Zhiti… Ai perbashkon veçantësitë në tërësinë kombëtare fare mirë. E dëshmon dhe krijimtaria e tij si shkrimtar. 

     Romani i ri “Këpuca e aktorit” e Visar Zhitit, sot theu çdo rekord dhe përmbysi çdo “tymnajë” që cënon unitetin. Festat e pavarësisë dhe të çlirimit i gjetën shqiptarët të “përçarë”. Të përçarë për punën e një date. Atë të ikjes së gjermanit të fundit nga Shqipëria. Dhe ç’ndodh në shkallë republike? Ditën e festës së pavarësisë e të çlirimit, te varrezat e dëshmorëve çuan lule e mbajtën fjalime vetëm ata të pozitës.Asnjë nga opozita. A, ndjesë, se vunë lule te busti i “Nebi Sefës”, “Nënshkruesit të Pavarësisë…” S’është ndonjë risi kjo. Se, kështu e ka bërë edhe pozita, kur ishte në opozitë. Ky ritual…”më 28 apo më 29…”  vazhdon gërr-vërr… 30 e kusur viteve, saqë populli është mërzitur nga politikanët.Sikur  ata, (të rënët për atdhe), të ishin vetëm të palës që është në pushtet! Nuk do ta lodh më tej lexuesin tonë të nderuar.

     “Këpuca…” e Visar Zhitit e rrëzoi “Murin e Berlinit”. Pra: i bashkoi  në një sallë, të majtë e të djathtë. Se libri është “pa parti”. Ose më mirë: Libri është “partia “ e bashkim-vëllazërimit të njerëzve. Libri e sfidoi kohën, apo koha librin?!

     Këto ditë, krijuesit lushnjarë dhe jo vetëm, patën mes tyre shkrimtarin shumëdimensional, 

z. Visar Zhiti, më të mirin e tyre, (por më përpara, më të mirin sa i përket rrezatimit  shpirtëror). Vet autori, përmes ligjëratës së tij, shfaqi virtytet më të larta të një intelektuali e krijuesi me në qendër njeriun.Djalin e qytetit tonë e ka vlerësuar kritika letrare botërore me nota maksimale.Ishte ndoshta një koincidencë e bukur që promovimin e librit në qytetitn ku ka kaluar rininë e vet, ta bënte këto ditë, kur  kritika botërore do ta shpallte atë në listën e poetëve më të shquar të globit. Njëherësh i urojmë dhe përvjetorin jubilar të ditëlindjes! 

Pas disa promovimeve të “Këpucës…” në Tiranë, Shkodër, Durrës, Korçë, Vlorë, etj, Visari e priti me kënaqësi ftesën tonë për të mbyllur ciklin e përurimit të “Këpucës…” në qytetin e tij të adoleshencës dhe të rinisë së parë, në Lushnjë. Dhe kjo finale, ishte kurora e artë e manifestimit të unitetit mes njerëzve të “depolitizuar”. Libri ishte i tillë. Të pranishmit i bënë jehonë librit dhe autorit të tij, Visarit, ndërsa politikën e lanë pas krahëve, atëhere kur të jetë momenti për të shprehur vullnetin e lirë, para kutisë së votimit.

Kishin ardhur për të marrë pjesë në përurimin e librit të Visarit: mësues te letërsisë, dashamirës të librit, shkrimtarë, banorë e fqinjë të autorit, ish-moshatarë, gjimnazistë dhe politikanë. Ndodheshin edhe kryetari i këshillit bashkiak të Lushnjës ing. Ferdinant Gjermeni dhe deputeti, avokat Saimir Korreshi me një grup miqsh. Shkurt, “Këpuca e aktorit” e Visar Zhitit mblodhi në hollin e Muzeut të qytetit një auditor te kualifikuar profesionalisht e pluralist. Në emër të kryesisë së krijuesve të qytetit, autorin e përshëndeti Kozma Gjini.

“Mirë se keni ardhur, të çmallemi, të shikojmë e të bisedojmë me Visarin tonë, të dashur miq! Mire se keni ardhur në qytetin tuaj, z. Visar!

Sot, nuk jemi ne që nderojmë Visarin, por është Visari ai që na bën neve një nder të madh me personalitetin e tij, me letërsinë brilante, me rezistencën heroike ndaj regjimit diktatorial,  qëndresën burrërore 10 vjet në burg dhe vargjet e vrarë që të rininë passhkollore. Ndërkaq vepra e tij mbart liri dhe art europian…

           Visari është djali i artistit të papërsëritshëm të estradës së qytetit të Lushnjës, aktorit e krijuesit, humoristit që improvizonte  në skenë dhe bënte spektatorin të mbante brinjët me duar nga të qeshurat e gazi që shpërthente pas fjalës e batutave të tij…djali i të madhit Hekuran Zhiti.Pas gjimnazit në qytetin  tonë, Visari kreu Institutin për letërsi në Shkodër. Në Lushnjë nisi vargjet e para, në Shkodër ra edhe në “grackën” e metaforës së vargjeve “reaksionare” që do ta prangosnin për agjitacion e propagandë… kurdisur nga sigurimsi… në një rrugicë të përbaltur të Kukësit (1979) teksa shkonte t’u jepte mësim vocërrakëve të tij… (Në ditë festash ishin të ndaluara arrestimet, por për poetin, regjimi bëri një “përjashtim”…?! Ku-ku…breee!” ). Ku ta dinin që i brishti poet i kishte hapësirat e lirisë poetike shumë e shumë më larg se kufiri që  kishin vënë (!) Vëllimi “Rapsodia e jetës së trëndafilave” kishte kaluar në sitën e plenumit famëkeq të 4-t dhe ishte vënë në rreth të kuq, me porosi nga lart, nga Komiteti Qendror i PPSH, nga vetë zv/diktatori i Enver Hoxhës. “Po, ç’deshe more bir, që  kërkoje një diell të dytë?” Sa një kokër breshëri duhej të ishte pika e fshehtë e lotit, teksa shikonin atë të ri të kryqëzuar.Në të vërtet, (mesazhi i autorit), ishte që të kishte një tjetër diell, për më tepër dashuri mes njerëzve, por kjo alegori e çoi 10 vjet burgjeve të vendit, deri sa më 1987, ku e lirojnë. Mbushi afatin, se me punën prej skllavi në minierë e ndonjë amnisti mjerane që u bë, uli dhe ca kohë nga dëmimi mizor. Me trastën e poezive në sup, e sollën mësuesin e ri, poetin që donte të përmbyste pushtetin  nëpërmjet vargjeve … të punonte në fabrikën e tullave, por pa të drejtë botimi e votimi. Por nuk iu ndanë, prapë e përndiqnin dhe ai si të paktit qendrestarë, me forcë të lartë morale guxoi dhe refuzoi bashkëpunimin me Sigurimin e Shtetit. Vetëm lirine e ajrit…sa për të marrë frymë kishte… dhe priste ta kthenin sërisht në burg! 

Po ra Muri i Berlinit edhe perandoria komuniste. Pas ardhjes së demokracisë, (ai ka pjesën e vet të kontributit për ardhjen e demokracisë ), punoi si gazetar, në parlament, ambasador, ministër e deputet i Kuvendit. Ah…! nuk deshën ta bënin President! Visar Zhiti ka botuar  mjaft libra si: “Kujtesa e ajrit”, ”Hedh një kafkë te këmbët tuaja”, “Mbjellja e vetëtimave”, “Dyert e gjalla”, “Si shkohet në Kosovë”, ”Kohë e vrarë në sy”, etj, burgologjitë monumentale “Rrugët e ferrit” dhe Ferri i çarë”, tregime dhe ese e studime, romanet “Funerali i pafundmë”, “Perëndia mbrapsht dhe e dashura”, “Në kohën e britmës”, etj, për të ardhur te romani më i fundit tani, “Këpuca e aktorit”.

         Poezia e Visarit është e mbrujtur me të gjithë elementët e frymëzimit, me dhimbje, me lot, me dritë dhe shpresë, me dinjitetin e njeriut. Krijimtarinë letrare artisike të Visarit e kanë vlerësuar jo vetëm në vend si: shkrimtarët e mëdhenj Ismail Kadare, poeti Ali Podrimja, kritiku Ali Aliu, etj, por edhe personalitete të kulturës në botë, ku ai është përkthyer në shumë gjuhë, që nga anglishtja e italishtja e në të gjitha gjuhët e ballkanit, etj, e së fundmi dhe ne Esperanto, si filozofi dhe semiologu më i madh i shekullit XX, Umberto Eco, poeti Mario Luzi, kandidat për Nobel, shkrimtarët dhe kritikët si Aurel Baros, Enino Grassi, etj, ndërsa albanalogu i madh kanadezo-gjerman, Rober Elisie do të shkruante: “…jeta dhe vepra e Visar Zhitit janë pasqyra më e mirë e historisë së kombit të tij”. Një rastësi e bukur është fakti që ndërsa me miqtë e tij në Lushnjë përuronte librin në fjalë, kritika letrare e huaj do t’i sillte sihariqin, se Visar Zhiti është listuar si një nga poetët më të mirë botërorë.Ja, pse është nder të kesh përballë shkrimtarin Visar Zhiti.

        Në takim e Lushnjës si mes miqsh vlerësuan krijimtarinë letrare dhe staturën e shkrimtarit Visar Zhiti edhe mjaft të tjerë poetë, mësues e ish-fqinjë të autorit, shumë prekës ky takim me lule dhe kujtime.  Folën Ermelinda Myzeqari, Valter Dauti, Zhaneta Këmbora, Amarda Sulo, Liri Bello, Pëllumb Zela, dr..Koli Prifti, Rrapi Prendi, Sheqere Sina, Zija Cela etj, ndërsa këngëtari lirik Gëzim Xhaxhai këndoi një baladë. 

Përmes romanit të ri “Këpuca e aktorit”, autori zhbiron njeriun shqiptar në tri kohët e historisë së tij të re, një periudhë mbi 100 vjeçare, duke i bërë skanerin periudhës së mbretërisë së Zogut I, diktaturës komuniste dhe demokracisë… romani enden nëpër atdhe, që nga Lushnja jonë, në kryeqytet e shkon deri në SHBA. “Këpuca…” në mënyrë metaforike është rrugëtimi i Shqipërisë…me zig-zaget e saj… ku të gjithë jemi nga pak personazhe, por edhe përgjegjës… ka luftë dhe paqe dhe dashuri, histori kolektive dhe e secilit prej nesh.

Me sa kam ndjekur imazhin letrar e mediatik te Visarit, kurrë nuk e kam dëgjuar këtë burrë që të zbrazë mllefe e inate, por me logjikë të ftohtë, di ku e vë gishtin, drejtësi dhe dhëmbje, kujtesë dhe vision. Me fjalën e tij kaq të bukur, kaq natyrshëm, të lë pa frymë e të jep frymë, i bën të flasin dhe sendet, pa ua falur lapsin “Stalinistëve” e Co, të cilëve ua lë “inatin” shkrimor si një testament tek librat e tij.

Shkrimtari Visar Zhiti në fjalën e tij, falenderoi kryesinë e degës sonë të shkrimtarëve për ftesën, gjithë të pranishmëve, që mbushën sallën e madhe të Muzeut të qytetit, diskutantët, deputetin Saimir Korreshi, kryetarin e këshillit bashkiak, Ferdinant Gjermeni të cilët sollën mbresat dhe kujtimet, si për librin dhe krijimtarinë e tij letrare artistike, ashtu edhe për personalitetin e autorit.

       “Unë e dua Lushnjën, tha Visari. – Babai im, ish-normalist, ka punuar mësues në Karbunarë dhe më pas u bë ndër themeluesit e Estradës Profesioniste të qytetit të Lushnjës. Gëzohem që thatë fjalë të mira, tim atë njerëzit që e takonin rrugës, e thërrisnin me emrat e personazheve, që interpretonte, çka tregonte dashurinë që kishin për artin dhe artistin. Kam kaluar një pjesë të jetës në Lushnjë dhe ruaj respekt për njerëzit. Kam mbaruar shkollën “Kongresi i Lushnjës” gjimnazin “18 Tetori”, kam patur përkujdesin e mësuesve tanë të respektuar si Liri Kazazi e Faslli Haliti, etj. .Pra, Lushnja do të gjejë pjesën e saj në librin  “Këpuca e aktorit”.  Çdo njërit prej jush i uroj gëzime në familje e suksese në punë…” 

       “ Deputeti Saimir Korreshi në fjalën e tij solli disa kujtime nga puna dhe jeta aktive e deputetit, ambasadorit dhe ministrit të kulturës, zotit Visar Zhiti, i zgjedhur nga të dy kahet e forcave politike. Visari i përket elitës së shkrimtarëve që sollën risi në letërsinë shqipe të pasviteve ’90.” Librat e Visarit janë dëshmi të vuajtjeve dhe persekucionit te egër që ai përjetoi dhe të rrugës drejt Europës të Shqipërise tonë. Librat janë një aktakuzë e shkruar në mermer ndaj së keqes dhe duhet t’u shërbejnë brezave që  kurrë të mos përsëritet më e kaluara…pasi diktatura jo rrallë na vërtitet si hije e zezë për ta na dominuar. Librat e Visiarit janë liri dhe apele të dashurise njerëzore.

        Ferdinant Gjermeni, kryetar i Këshillit bashkiak i dorëzoi  zotit Visar Zhiti titullin e lartë “Qytetar Nderi i Lushnjës”, miratuar njëzëri nga Këshilli bashkiak i qytetit, me këtë motivacion: “Personalitet i shquar i letrave dhe kulturës shqiptare. Duke rezistuar u ngrit mbi vuajtjen e persekutimit komunist, përfaqësoi popullin në kuvend dhe i shërbeu vendit si ministër dhe ambasador.Vepra letrare e shkrimtarit Visar Zhiti u botua dhe u vlerësua në Shqipëri dhe jashtë vendit. Shquhet për nivel të lartë artistik dhe për pasuri jetësore”  Titulli u shoqërua me medaljonin e Shtëpisë “Kongresi i Lushnjës.”

Aty përmblidhej zëri i gjithë qytetarëve të qytetit të tij dhe mirënjohja jonë e përbashkët.
20120516125416_00001

Kozma Gjini

Visar Zhiti merr titullin “Qytetar nderi i Lushnjës”

Nga e djathta ne te majte:Saimir Koreshi (deputet i PD), Ferdinant Gjermeni (Kryetar i Keshillit bashkiak),Visar Zhiti dhe Kozma Gjini