Xhevair Lleshi – Page 9 – Dielli

ABDULLA MANOPULLI – NJË SHPIRT ARTISTI

April 9, 2016 by dgreca

…. Ish prokurorë të përgjithshëm, ish kryetarë të gjykatës së lartë, ish kryetarë të gjykatës ushtarake, ish togerë-komandantë të togës së pushkatimit, të burgosur politikë – mjeshtër të mëdhenj, kandidatë të përsosur të titullit Nder i Kombit, Artistë të Popullit, Mësues të Popullit, Heronj të Popullit, H… lëre më mirë se e zgjata shumë listën. Të dëgjosh ata, or mik është ç’është, llogje Kavaje, ta them unë, Dulla. Se s’ta kam me hile! Janë të gjitha histori më vete. M’u faneps dhe po ta tregoj ty, po vetëm ty ama, se ç’bën ti më tej unë s’mbaj përgjegjësi. Po doli fjala nga mëhalla, e mori vesh tërë mëhalla…./

Ese nga Xhevair Lleshi/

Papritur u takuam në rrugë. Fytyrë e fisme, e mbushur plot energji të mprehtë, brenda natyrës së tij të qeshur dhe ironike, i dashur me të gjithë, edhe kur tregon për vizitat në Tomor dhe ndenjjet e tij të gjata në ish-turizmin e Beratit. Po kësaj radhe më duket se donte të më tregonte diçka krejt të veçantë. «Xhev, – më tha, – e dëgjove sot në mëngjes emisionin e Bashkim Hoxhës në News 24? Jo? Ou, paske humbur shansin e madh!…» «Pse?» «Isha unë, – shtoi, – dhe fola pak si gjatë. Provova ca emocione që s’i kisha ndjerë më parë. Domethënë thashë diçka të bukur, të organizuar mirë dhe të figurshme. Se ti e di që unë edhe flas me figura. Natyrisht kur jam i mbushur plot.» «E si ndodhi kjo?» – e pyeta gjakftohtë. «Ja, sikur po flasim të dy. Ti merre një kafe me mua, se unë do mbaj një gotë raki, sa për neps, se e kam araret, të shkretën, por të betohem kurrë nuk pi më shumë se një gotë. Se edhe raki të mirë nuk gjen dot… Po, i fola Bashkimit, sidozot flas me ty, për grupet e gjakut, grupet e njerëzve dhe për rezusin. I jashtëzakonshëm, do thuash ti, e di, mirëpo edhe Bashkimi i tillë u tregua, nuk ma preu fjalën, më dëgjoi, domethënë më dëgjuan edhe të tjerët… Eh, kemi folur bashkë në nëntëdhjetën sa jemi ngopur, si kemi dashur, kemi qenë në pararojë të fjalëve ne, s’përmbaheshim. Do ti që duke folur ti, m’u kujtove që s’kishe fre në fjalët që thoshe po varda, jepi. Ja, të betohem si atë kohë m’u duk vetja. Po ç’i thashë Bashkimit? Thjesht, ashtu si di unë. A nuk janë katër grupet e gjakut? Po. Grupi 0, grupi A, grupi B dhe grupi AB. Në grupin 0, nënvizova, bëjnë pjesë 40 % e njerëzve, edhe në grupin A po aq, kurse në grupin B të themi 12-14% e njerëzve. Mbetet kështu më i vogli, grupi AB, një kombinim i shkëlqyer. Lëre, nuk u zgjata dhe aq sa me ty, i rashë shkurt, se Bashkimi nuk të lë më shumë se 2 minuta, ta pret, por si duket i pëlqeva. Ku do dilja, thua? Ja, aty ku më dhembte mua, te grupet sociale të njerëzve. Qëndrova pak për të nënvizuar karakteret dhe temperamentet e njerëzve sipas grupeve të gjakut, por ama nënvizova se 80% e njerëzimit janë grupit 0 dhe A, kurse të tjerët, ata të grupit B dhe të grupit AB janë të veçantë. Po, po, të veçantë, as mos e çoni nëpër mend ndryshe. Dhe në mënyrë të veçantë grupi AB, domethënë intelektualët e çmuar, politikanët e mëdhenj, shkencëtarët e njohur, poetë, aktorë, biznesmenë Vip, njerëz që bëjnë diferencën. Kjo ndarje më sjell ndërmend një shaka të hidhur që kam bërë dikur. Ishim në spital dhe duhej gjak i grupit A. U thashë atyre të partisë të shkonin në Kombinatin e Tekstileve, se atje ishin njerëz të zakonshëm, tekstilistet tona të bukura dhe aq të mira, që 99,99 % kishin grupin e gjakut A. Por jo, se mos venin dhe i kërkonin gjak drejtorit, se ai, helbete ishte drejtor dhe nuk ishte në një grup me ta, por duhej të ishte i grupit B, me siguri. Ata më thanë se ishin afër Uznovës dhe mund të shkonin në fermë. Jo, u thashë me zë të lartë, lëreni fermën dhe kooperativën, ata janë të grupit 0. Ja, kështu. Më pas m’u mpi goja nga një therje e fortë, që e ndjeva instinktivisht. Kujtova se do të më vinin në trekëmbësh, por shpëtova paq. Ndoshta ngaqë ishte grupi i gjakut që mund të prishte mendjen… Shaka me zarar, miku im. Por ta ngas llafin me Bashkimin. Serioz dhe me fjali të shkurtra hyra në thelbin e asaj që doja të thosha. Deputetët, or mik, i kemi në grupin e gjakut B, sigurisht. Gjen ndonjë kokërr prej tyre që shkon te grupi AB, nuk them, por kryesisht janë B. Këta i zë 12-14 % i popullsisë. Mirëpo edhe deri këtu jemi dhe s’jemi në rregull. Se mos fusni biznesin e vogël tek 40 % i Zeros dhe i A-së. As tatimorët e zakonshëm, jo, madje edhe kongresmenët e të gjitha ngjyrave këtu hyjnë, kurse doganierët ndryshon puna, këta nuk i lë dot jashtë B-së. Të gjithë, nga drejtori, apo drejtoresha e poshtë. Ministrat dhe krerët e lartë të ministrive hyjnë tek B-ja, por me diferencime, jo të gjithë. Ka ca prej tyre që mund t’i futësh pa frikë te grupi AB. Gjaku i atyre të AB është blu, gjak mbretëror. 6-8 %. S’ka më mirë. Gjak që s’merr infeksion. Special. Ishkryeministra, kryeministra, zëvendësat e tyre, megjithëse këtu kemi ndonjë mos-dakordësí, le ta themi hapur, ndonjë ministër, sidomos kur është fjala për ata që ia dinë kimetin postit që kanë, presidentë dhe ishpresidentë, Zonja të para dhe ishzonja të para, kryegjyqtarë, kryeprokurorë, kryeavokatë, noterë të përbindshëm, kapitalistë të jashtëzakonshëm, po edhe ndonjë stomatolog si puna ime dhe e shokëve të mi të shquar, janë të këtij grupi të rrallë. Këta, miku im, nuk sëmuren përveç kur marrin ndonjë infeksion të rëndë, nuk pësojnë aksidente në rrugë, këta janë si moroitë e vampirëve, apo jo? I ke dëgjuar moroitë dhe shtriganët ti? Jo. Po mirë, që s’i ke dëgjuar më vjen keq, por të paktën lexo librat kushtuar atyre, sapo e lexova njërin, se tani m’u kujtua, e kishit botuar ju. Ma hodhe më duket, se kështu i lëshon mufkat ti. I ke pa u ndjerë. Uji të ka hyrë nën rrogoz dhe ti s’e ndien, ja e këtillë është edhe kjo punë…»

«Ta ngasim fjalën si jo. Dua të them se të veçantët e grupit AB, janë fisnikë denbabaden, të trashëguar, por edhe del ndonjë kokërr aksidentalisht. Të vështrosh personalitetin e tyre, or mik, i kulluar, flori, i bukur, i denjë për t’u pirë në kupë. Aftësi të mëdha, përsosmëri në të folur, në të shkruar, në të veshur, në të ecur, në pritje e përcjellje, impozantë, të sjellshëm tek zoti. Nuk i ke dëgjuar si flasin? As shajnë, as bërtasin, as kullosin sytë në ara të tjera, as harbojnë pas nepsit, as pinë e kurrë nuk fyejnë. Përkundrazi. Në sojin e tyre ka ish të burgosur politikë, krerë të fesë etj. Pa të kesh fat e t’i shohësh në dasma lum miku! Ç’të shohësh. Lumenjtë e parave derdhen mbi orkestrat dhe sheshet ku vallëzojnë. Të zë një histeri or djalë, saqë me siguri sëmuresh për t’u trajtuar me metodat e Frojdit! Keq puna deri këtu, thua? Jo, mua më duket mirë. Thonë se nuk ndryshon gjaku. Unë them se po, varet nga përputhshmëria e grupit të ushqimeve sipas grupit të gjakut që lakmon, nga ajri që thith, nga fjalët që u vjedh librave, nga bukuritë ku i kullot sytë, nga veshjet dhe në fund fare me ata që rri. Po të rrish me dhitë, dihet, era dhi do të vish! Ndryshe s’ka si ndodh. Por unë mbeta po ai, edhe pse i kam ndryshuar të gjitha tertipet, jetoj në Tiranë dhe në sojin tim janë futur ata me gjak AB. Po le të presin, háne sa ka Janina! Mund të jesh edhe një djalosh dhe burrë me pamje të zakonshme qethur e rruar taze, nuk ke hequr dorë nga besimi, që sidomos di të qeshësh bukur e ke sajdi për të tjerët, por nuk ke hyrë ndonjëherë në këto dyer! Jo, nuk futesh dot te grupi AB. Shumë-shumë mund të hysh te grupi B, po edhe aty me terezi të madhe. Se e qeshura nuk bën edhe aq efekt, ndonëse është ilaç i shkëlqyer sidomos për të shëruar personalitetin e infektuar. Apo s’ka tani infeksione që se si shpiken as ne që jemi mjekë – edhe pse stomatologë, s’po marrim vesh ç’bëhet. Ah, po, duhet të pish ujë lajthie, ky është edhe shkaku i ndryshimit. Ku ka më lajthi? Keni parë ju? S’e di. Por uji i lajthisë është si tërfili me katër fletë. Ti ma ke treguar historinë e atij shokut tënd që rrinte me orë të tëra duke kërkuar tërfil me katër fletë në fushën me tërfil, këmbadoras, vetëm se ia kishte vënë si kusht Lili, ajo vajza e persekutuar që s’linte dy gurë bashkë, trazovaçe e mrekullueshme! Të tjera mesele këto, vëlla. Apo s’ tingëllojnë krejt ndryshe dhe si çuditshëm, se unë nuk e kam fjalën për nëntekstin që kap ti, se po pive ujë lajthie bëhesh i lajthitur. Atë e thua ti, dhe unë nuk dola në këto shtigje në të folurën me Bashkimin. Kam parë unë, miku im, se si kandidatët për deputetë punojnë me të qeshurën sikur rrahin hekurin e nxehtë në kudhër, duan të bëhen mjeshtër, madje përpunojnë edhe tiparet burrërore të fytyrës, eshtrat, bëjnë gjimnastikë të madhe, jo llafe! Sa kam njohur nga këta. Sidomos kur janë në fund të moshës, por të gjithë ISH. Duan të vënë gojën dhe e kalojnë muhabetin tek viagra! Ish prokurorë të përgjithshëm, ish kryetarë të gjykatës së lartë, ish kryetarë të gjykatës ushtarake, ish togerë-komandantë të togës së pushkatimit, të burgosur politikë – mjeshtër të mëdhenj, kandidatë të përsosur të titullit Nder i Kombit, Artistë të Popullit, Mësues të Popullit, Heronj të Popullit, H… lëre më mirë se e zgjata shumë listën. Të dëgjosh ata, or mik është ç’është, llogje Kavaje, ta them unë, Dulla. Se s’ta kam me hile! Janë të gjitha histori më vete. M’u faneps dhe po ta tregoj ty, po vetëm ty ama, se ç’bën ti më tej unë s’mbaj përgjegjësi. Po doli fjala nga mëhalla, e mori vesh tërë mëhalla. Dhe kjo është si ato fjalët e urta të Pelivan Shatrit, e ke njohur? Si jo, kujt i them. Po kush nuk e ka njohur Pelon!»

«Po tani dua të depërtoj në thelb të çështjes. Se mirë grupet e gjakut i morëm vesh, edhe grupet e njerëzve që u përkasin atyre besoj i kuptuam. Po ç’ka mbetur akoma? Ka mbetur majaja miku im, majaja e bën brumin, ajo e thukon bukën, ajo jep shijen tjetër, ajo, pra, arrin tjetërsimin e personalitetit. Dhe s’ka më bukur se kjo. Ja le të marrim faktorin që i bashkon grupet e gjakut, që i përshkon, që u jep tharm dhe i debuton. Ky është rezusi. 85 % e njerëzve kanë rezus pozitiv! Por ndaluni pak. Rezus pozitiv nuk është ndonjë gjë edhe kaq pozitive. Kjo ngjet pak me përfundimet pozitive të analizave. Emri i bukur pozitive i analizave të çmend, apo jo? Por, megjithatë ne na duhet rezusi, pjesa e padukshme që bëhet e dukshme kudo, sidomos me rezolucionin e lartë të minusit. Se rezusi negativ është energji e lartë, është shpërthim, është elegancë, të folur i jashtëzakonshëm, zë i lartë, i trashë – mundësisht bas, mendim i thellë për më tepër kritik, bukuri trallisëse, pa sindromë, pa lajthitje, pa mendim të fshehur, të hapur – ekstrovert, zbulues, rrojnë orë të caktuara me botën e krimit, përfillin drogën – madje e duan atë, krijojnë shoqëri të madhe, u pëlqejnë së tepërmi sahanlëpirësit dhe servilët (e kush ka parë keq nga servilizmi? – thoshte një shoku im, dikur!) etj. Ja, merrni një mësues me grupin e gjakut A me rezus negativ. I zbardhet të mjerit! Por nuk mund të bëhet më shumë se drejtor shkolle, ose shumë-shumë inspektor në Ministrinë e Arsimit! Merrni një mjek, jo nga ata që kanë qenë në Karkanjoz apo në Karbunarë, po ata të qytetit, që mund të jenë me gjak të grupit B dhe me rezus negativ (po të jetë pozitiv rezusi, aha, s’ngre dot kokë kurrë, mbetet kurdoherë ai që ka qenë!) atëherë shikoje ç’ndodh or mik! Drejt e në ministri shkon. E kam fjalën për Ministrinë e Shëndetësisë dhe them se nuk merret me ndalimin e duhanit, as edhe me projekte dokudo, por atje ku është rreziku më i madh, atje hidhet! Si në zjarr. Domethënë ku bëhen tenderë të mëdhenj, atje ku ka mjaltë, atje ku ngjit fjala. Është një më një! Është raca ideale për të fituar. Ky soj bëhet deputet, bëhet njeri për së mbari, tronditet dheu kur ecin ata, bota bëhet sy e veshë, sëmundjet patologjike dhe ato fiziologjike i njohin menjëherë, kur plaken nuk kanë nevojë të stimulojnë hormonet, drogën e pinë të holluar dhe kurrë nuk e marrin në gjak (gjak nuk dhurojnë kurrë!), s’bëhen pishman për asgjë, femrat dominojnë, meshkujt nganjëherë edhe bëhen harbutë, shajnë top më top, mësojnë në perfeksion gjuhën e huaj, duan të duken – madje shumë, merren së tepërmi me komunikimin masiv, shohin vetëm ëndrra të bukura, shprehen me ndonjë tik nervor. Këta pra janë mjekët e grupit B me rezus negativ, por gradën e lartë e fitojnë ata të grupit AB me rezus negativ. Udhëheqës shtetesh bëhen edhe kur zotërojnë popuj të vegjël si puna jonë, komandantë ushtrie dhe lënë nam në luftë, shpesh zverdhen – u ikën gjaku nga fytyra, janë me energji të pasosura, nuk merren as me kurva e as me dobiçë, dinë të mbahen. U pëlqejnë mjaft OJF, por profesionistë të vërtetë në këtë fushë arrijnë të bëhen kur s’kanë ndonjë profesion të përcaktuar qartë, mjaft të kenë futur këmbët në ujin e ngrohtë të politikës…»

«Kështu jam njohur me mjaft tipa që kanë gjak çfarëdo grupi por me rezus negativ. Thagma. Ku nuk i gjen tani, ndonëse zënë vetëm 15% të popullsisë. E pra që të gjithë janë bërë parallinj të mëdhenj dhe janë krejt me rrogë shteti. Si, qysh, tek kjo është jo aq e komplikur dhe merret me mend lehtësisht. Sepse energjia e madhe të imponon të gjesh edhe rrugë të allasojta! Se e mira t’i zë sytë dhe pastaj t’i lidh duart (në emër të popullit? – jo, s’ka më në këtë emër!) të zgjedh e të zgjidh, të deh dhe të bën të njohur, të ndreq e të prish, të ngre e të rropos, të hedh në kujtime të ëmbla dhe të kredh atje ku s’e ke shkuar kurrë në mendje! Jo, ata, janë njerëz paqësorë, kurrë nuk shajnë e nuk ofendojnë pa e pasur hak! Kurrë nuk bëjnë dëm kur s’ua punon hakën! Ata vetëm kush i dëmton, sidomos kur janë ata të llojit që s’kanë marrë dot ndonjë profesion të përshtatshëm me grupin shoqëror ku rrojnë, ku janë dhe kur nuk janë në habitatin e tyre. Eh, më ka mbetur në përfytyrimin tim të mallkuar njëri prej tyre, qengj i uruar, por që u bë ujk e shkuar ujkut. S’ka zagar që e kap dhe s’gjen çifte që ta vrasë! Tani ai është klan tjetër. Apo nuk ndërsen të tjerë. Kam njohur njërin prej tyre që u tërbua dhe ndonëse i bënë 101 gjilpëra antirabike, nuk i zuri asnjëra, por mbeti i tërbuar në potencë. E lash që u bë deputet dhe më nuk e takova. I trembesha se mos kush e di kafshonte. Dhe edhe shikimi i tij tërbon (harbon) të tjerë, jo më prekja e gjakut! Deputetët e tjerë duhet t’u tremben dhëmbëve të tij e jo grushteve dhe dyfekëve që mund të ketë! Nejse, e teprova më duket. Por mirë që i kemi të pakët në numër dhe për më tepër pak gra, nëna e vajza si puna e tyre. Se nëna pjell këlyshë si ata! Zot na ruaj! Do të jetë diçka e tmerrshme. Ajo sëmundje nuk është ngjitëse por infeksion tërbues i shkallës më të lartë! Edhe kur kanë mbetur me lëkurën e qengjit, edhe kur janë blatuar në kishë, edhe kur janë me trashëgim të mirë bir pas biri. Miku im, mos e merr për keq, por ata kanë dalë nga mitra e besimit! Gjë e rrallë dhe e lartësuar, racë, jo llafe, gjak i vërtetë mbretëror! Pa le sikur të kishin qëlluar në racën e mrekullueshme të poetëve! Do të trallisej skena! Sepse kurrë s’kanë për të rënë orët për ta! Edhe orët e tyre na mungonin! Ndoshta mund të hiqje ndonjë si Frederik Reshpja nga lista. Por, po e them fundja, kam njohur edhe ndonjë të mëdhenjtë që lëpihen rëndshëm. Të lirë, plot dell, arrogancë, delir, po edhe madhështi. Veç t’i shohësh kur dehen (ata i deh edhe fjala mjeranët kokëkrisur!), kur vjellin edhe në prehër të zonjave: ato atje nuk marrin para! …»

«Të kujtohet kur më gjete një ditë me Plakun e Madh, ish kryetarin e gjykatës së lartë, 94 vjeçar, tek rregullonte dhëmbët rruazë tek unë? Zë lumi! Tërmet shkaktonte. Ai është AB me rezus negativ! Po. Gjak i kulluar. Ata janë të pavdekshëm. Rrojnë, këndojnë, eshtërmëdhenj, pinë, bëjnë qejf, nuk lodhen kurrë, s’kanë pleqëri, po të duan edhe tani të shtrojnë në dru. Bëj hesap, që edhe tani nuk i diskuton kush, s’u preket qimja (apo s’e kanë atë të uruar qime, si të derrit të egër!», shkruajnë dhe gjykojnë letra anonime, dalin në media dhe tërheqin vëmendje, ngaqë sytë e tyre kanë rreze tërbimi. Them se kam shpëtuar paq!… Po mendoja një ditë se të kthesh nga një gotë me ta është dëfrim i madh, se të bëjnë për të qeshur, të gudulisin mendimin, të mekin. Për Zotin ç’është një! Pse ta fsheh, kanë gjak të ëmbël. Futen në çdo vrimë dhe dalin nga të gjitha vrimat. Kanë ndrojtje, si jo, por vetëm kur duhet dhe me karar. Karakteri i tyre është arrë gungë. Nuk kthejnë nga e tyrja. Vrasin e presin. Bëjnë çmos! Duan dhe lakmojnë erëza pikante, pëlqejnë gra të serta (dhe e kundërta për gratë!) pinë birrë të freskët që lëre-lëre. Ngrohen në zjarr oxhaku me drurë lisi, e duan mishin të pjekur në skarrë, duan ta shoqërojnë pijen me ullinj Berati dhe djathë dhie Tepelene. Dhe vetëm qeshin të shumtën e herëve pa shkak. Ruhuni prej tyre, janë të rrezikshëm, një rrezikshmëri e veçantë! Shijet e tyre të kërthndezta kanë të bëjnë me dritën, me errësirën, me aroma trëndafilash të Kazanllëkut e të Maricës plot kundërmime, janë aq po aq të vështirë sidomos në dashuri. Nuk agjërojnë kurrë dhe e ngjërojnë të mirën jo në tepsi por në pëllëmbë të gruas (jo të çdo gruaje! Mos qoftë e udhës e kundërta!), i pëlqejnë fort çmimet e kripura edhe sikur të jetë mall skerco!… Ky or miq është burri i shtetit dhe horri, miku dhe hajduti, besniku dhe i forti, i dashuri dhe i adhuruari për orgji, tekanjozi dhe i çmenduri pas një darke pa fund, shoqërimadhe dhe i vetmuari, i buti dhe i egri: çfarëdoqoftë grupi i gjakut (por mbi të gjitha AB !) por me shkëlqimin e rezus negativ!…»

Këtu e mbylli miku im, Dulla, historinë. Dhe shtoi se as ditën e mirë nuk e kishte përshëndetur dot drejtuesin e emisionit të mëngjesit asaj dite të bukur e me diell shkurti të këtij viti…

SKËNDERBEU I VOGËL I FILMIT

April 8, 2016 by dgreca

Ese nga Xhevair Lleshi/

Pse m’u shfaq edhe më i madh Roland Dasho sot? E lexova në facebook, në një kumt të tijin, se qenkej ai djali i vogël i filmit «Skënderbeu» që dërgohet peng te sulltani. Gjergji i vogël, Gjergj Kastrioti Skënderbeu i ardhshëm, mbreti i shqiptarëve që do të spikatej me zulmë të madhe, luftëtari dhe diplomati habitës, njeriu që i dha famë shqiptarëve dhe luftës së tyre kundër Perandorisë Osmane… Kjo është vetëm një sekuencë që i jep tjetër kredit personalitetit të një njeriu të mësuar, të shkathët intelektualisht, i jep zë të veçantë dhe kur të mos jetë më do kërkojnë të dinë më shumë për Rolandin, jo thjesht si një student i zoti i biokimisë, as edhe si profesionist dhe as si një njeri që di t’i organizojë mirë punët që bën. Po vetëm për këto tri-katër minuta, pa e ditur sheshpushimin dhe sheshveprimin e filmit, pa ditur rrethanat që e çuan deri te filmi, derisa regjisori i vuri vulë. Çdo njeriu i mjaftojnë ato pak çaste të mbetura në film, me kulmin e emocionit të përftuar. E vërteta është se karakteristikat e tij sot janë të tjera dritare që e shohin jetën e këtij njeriu krejt ndryshe. Ndryshe në çdo hap…

Ata që jetojnë në lagjen «Kala» të Beratit e dinë ku është kisha e Onufrit, ose muzeu i veprave të tij, e njohin sheshin para tij edhe sikur të ndodhen në situata të papërshtatshme, madje edhe në grahmat e fundit të jetës. Edhe Rolandit kur ishte jashtë atij sheshi pothuaj nuk i kujtohej fare që dikur, kur ishte i vogël, ai, i shënjuari nga fati, djali i rrëmujshëm dhe i përkëdhelur, do të mbetej përjetë në celuloid, duke sjellë diçka madhore në kujtesën kombëtare, do të ishte për këdo djali i fundit i Gjon Kastriotit dhe do të merrej peng nga sulltani. Kur e vështrojmë në sy të vërtetën e tmerrshme të asaj kohe, barbarizmin dhe energjinë e saj, atëherë mund ta ndiejmë edhe më thellë emocionin që vjelin këto çaste. Në raste të tilla kushdo mund t’ia vërë fajin jetës, madje mund ta mallkojë atë e të nënvizojë me psherëtimë të thellë se sa e tmerrshme qenkej kjo jetë! Për këdo ky mund të ishte një zhgënjim i llahtarshëm, sepse fëmija, i mbrojtur tek e fundit edhe nga një instinkt madhështor i prindit, nuk mund të «dhurohet» ashtu, nuk mund të jetë si plaçkë. Por ja që, siç e dimë nga historia, ky zakon barbar dhe aq i hidhur, kështu lozte me fatin e njeriut. Me fatin e Skënderbeut tonë, po edhe me fatin e kujtdo tjetër personazh. Por ne shohim aty Rolandin tonë, Roland Dashon, që, pa e ditur ç’bënte, do të luante një rol krejt episodik, krejt të veçantë, që do të mbetej i fiksuar në të gjitha lëvizjet e mësuara e mbi të gjitha të tijat. Dihet se fëmijët nuk u shpëtojnë dot «së tyres», pjesës më interesante, sado që ne shpesh na pëlqen të themi «të mësuarës». E mësuara është aty, sigurisht, por e tretur brenda kuptimit që i jepte ky djalë i vogël, derisa më në fund regjisori të kënaqej me veprimin, zërin, sjelljen, lëvizjet, si ta hipnin mbi kalë për të kalëruar me një «osman» drejt zemrës së Perandorisë së madhe, aty ku ishin jeniçerët, aty ku do mësonte forcën dhe kulturën, gjuhët, diplomacinë, por që, siç e dimë do të mbetej shqiptari më i madh i të gjitha kohërave!Rrugicat e kalasë së Beratit, edhe ato do të duhej të krenoheshin me episodet e filmit «Skënderbeu», pasi ato dhe eleganca e tyre e përsosur janë lënda e gatshme mesjetare që i dhurohet filmit. Aty hidhej sera, uji i vluar, aty ngriheshin shkallët dhe para mureve zhvilloheshin betejat e mëdha të historisë njerëzore. Por rrugicat dhe muret nuk kanë gojë të tregojnë, siç bën Rolandi që na sjell me dy rreshta fëmijërinë me yllin e fatit të tij ngarkuar. Rrugicat dhe muret e heshtur janë e do të jenë aty me një pëshpërimë plot dalldi, se ato kanë qenë dikur, pa dashjen e tyre, natyrisht, sfida e madhe e Skënderbeut, zulma e tij, pse jo edhe turpi i madh, helmi dhe thika pas shpine, fusha e mbjellë me të vrarë (vetëm ullinjtë janë dëshmitarët e historisë!)… Por ja që edhe e hidhura e madhe kthehet në mjaltë. Vetë Kalaja e Beratit mori hak për vete, derisa e bindi me një thjeshtësi të madhe regjisorin që aty të zhvillohej veprimi, pa e ditur historinë, veç t’ia kenë treguar aktorët shqiptarë gjatë ndenjjes në sheshpushim. Dikush do të thoshte se karaktereve njerëzorë që vepronin në film këto rrugica u kanë dhënë fisnikëri dhe kjo ka mbetur përgjithnjë në imazhin e filmit. Aq më tepër që filmit i intereson sidomos karakteri. Këta i kemi në të përditshmen tonë, me ta mund të përshëndetemi, siç ndodh me Rolandin, i cili ka mbetur si figurë e bukur e një historie të trishtme, për ta bërë sot krahasimin me kureshtje të fortë jo vetëm për t’ua rrëfyer njerëzve. Por, megjithatë, kjo është edhe histori argëtuese, e tillë edhe për vetë personazhin, ndonëse e veshur me petk interesant dhe të jashtëzakonshëm, që mbart me kujdes tharmin «e kohës», shoqëruar me fytyrën e bukur, sjelljen e zakonshme e shoqëruar me virtytin e rrallë që fal me vulë të përjetshme magjia e kinemasë.

Unë e përfytyroj njohjen me djalin e vogël që sot ka një emër dhe mbiemër, Roland Dasho, teksa rrinte pranë së ëmës, e cila ishte valltare amatore – edhe ajo e shënjuar në film, për skenat e magjishme të dasmës së Skënderbeut në sheshin e kishës së fshatit Drobonik, i cili e sheh Beratin dhe magjinë e tij në pëllëmbë të dorës. Rolandi i vogël luante rreth e rrotull këmbëve të aktorëve, nuk përmbahej në kënaqësinë e vet, se aq shumë njerëz nuk kishte parë ndonjëherë, aq shumë kostume popullore, aq shumë ngjyra, aq shumë skena, aq mrekulli që i binin nga qielli. Aty shtroheshin dreka e darka, aty kishte shumë verë, pihej e këndohej, aty luhej luftash, vrapohej, kishte aq shumë kuaj të bukur sa ai vogëlush s’kishte parë kurrë në jetë. Një botë e mrekullueshme. Regjisori do ta ketë parë në prehrin e së ëmës dhe do të ketë bërtitur «E gjeta Skënderbeun e vogël! Është i mrekullueshëm!» Së ëmës së Rolandit do t’i ketë rënë atë çast një nur tjetër, siç u bie zakonisht nënave kur flitet për bijtë e tyre. Por regjisori mund ta ketë pikasur edhe në sheshe duke luajtur, duke mbledhur ndonjë lule, duke e parë në sy fytyrën e mahnitur nga lëvizjet e dendura të «luftëtarëve», me aq shumë armë, klithma dhe vrapime saqë do ta ketë pasur të vështirë të mos habitej. Atëherë regjisori do ta ketë ngritur në krahë, duke e çuar lart, rrahur nga rrezet e diellit dhe fjalët me siguri do të kenë qenë po ato që tha më lart. Se fytyra e kujtdo vogëlushi të mahnit, aq më tepër ajo e Rolandit që ne njohim. Ai sikur të vinte nga thellësia e historisë do të mbinte aty në sheshxhirim si djali i fatit të plakur, si biri i një komiti të pamësuar me atë çfarë ndodhte rreth e qark. Ai më mirë se çfarëdo tjetër mund të bënte vrima në tokë me një copë dru, mund të imitonte një makinë, një kalë, një shpatë. Ta filmoje lëvizjen ditore, veprimet dhe habinë e tij të jashtëzakonshme, kjo kishte për të qenë një magji më vete… Një magji dhe shkollë për ata që studiojnë psikologji. Jam i bindur se kushdo që do ta shihte kështu vëmendjen e kamerës do të mahnitej me këtë sy regjisorial…

Gjatë gjithë jetës, Roland Dasho, për ne që nuk ia njihnim këtë detaj të fëmijërisë, do ta kujtonte, ashtu siç edhe e solli, si një gjë fare të zakonshme, me të lexuar në facebook se një tjetër personazh i gazetarisë shqiptare, Ylli Polovina, shkruante që i ati i tij, Shaban Polovina, kishte qenë figurant në filmin «Skënderbeu». Dhe Roland Dasho u zbërthye. E tregoi atë që e ruante sekret. Kujtesën ia ka forcuar e ëma, duke ia nanurisur si rrëfenjë të vjetër, pse jo edhe si përrallë të bukur. Dhe kujtesa e Roland Dashos u freskua menjëherë, u ngrit lart, kas, si kali i Skënderbeut të filmit, si «luftëtarët» aty rreth e rrotull. Kjo shenjë e fatit nuk u përmend kurrë në rrethet shoqërore, nuk zuri vend në CV e tij, as edhe se qe dikur në një shenjë kaq të bukur dhe sigurisht emocionuese. Ai nuk protestoi asnjëherë që nuk ia përmendnin këtë fakt dominues, të cilin do të donte shumë t’ia zinin ngoje, nuk kundërshtoi askënd, i ndershëm në kumtin e ditës, rrethuar me heshtje të ftohtë, ndërsa zemrën – sikur thërriste – që t’ia linin të paktën t’i rrihte në kraharor. Roland Dasho nuk kërkon famë, nuk ka harruar asgjë, mbetet gjithnjë stoik, nuk kërkon të merret me letrat vetëm se i pëlqen letërsia, u hedh parfumin e tij tregimeve që lexon dhe mban për vete një dhimbje të bukur…

Unë e besoj se adresa e tij e facebook-ut këto ditë ka pasur shumë klikime. U pëlqeu pyetja interesante e Roland Dashos: a kishte të drejtë ai të fliste për Skënderbeun e vogël, për Vojsavën bijë të Gostivarit, për dasmën e famshme të Skënderbeut me Donikën, për drekat dhe darkat me aktorët shqiptarë dhe sovjetikë, për Skënderbeun gjeorgjian… për gjithçka të atyre ditëve të mrekullueshme të regjistrimit të filmit. Rolandit i pëlqen të merret me këtë subjekt, ndonëse nuk ka aspak ndërmend të shkruajë, edhe pse i vjen keq që s’mundet më shumë, pa u ndodhur kurrë në rrethana të papëlqyera. Ky burrë i qeshur, interesant, shprehës dhe herë-herë hokatar, njeri që s’bie kurrë në dëshpërim, të cilit vetëm i hanë duart për punë, njeri me humor të mirë, gjithnjë i shkujdesur dhe muhabetçi i thekur, natyrisht kështu i pëlqen të jetë. Ai deri në fund kështu do të mbetet: njeri, po edhe aktor në moshë fare të vogël që luajti rolin e Skënderbeut tonë në film. As më pak e as më shumë ky është Heroi ynë Kombëtar… kur ishte fëmijë!… Roland Dasho nuk ka frikë se mos e shpallin «tradhtar», po edhe nuk i ankohet kujt, nuk kërkon asgjë përveç faktit se atë sekuencë të largimit si peng te sulltani të gjithë duhet ta mbajnë mend, ndonëse asokohe nuk mbante ditar dhe nuk ruante shënime për ngjarjet e ditës. Sa mirë do të ishte sikur ta mbante mend dikush tjetër atë datë dhe ta përkujtonin si ngjarjen më të shënuar si familje dhe pse jo edhe të pinin të gjithë nga një gotë shampanjë…

«Unë jam nga Berati», thotë Rolandi, Skënderbeu i vogël i filmit. «Kam si shenjë filmin e madh «Skënderbeu», film që e bëri aq të njohur Shqipërinë, më solli edhe mua fat të paparashikueshëm, sepse u lidha pazgjidhshmërisht me Beratin, qytetin tim dhe e kuptova se edhe Berati fitoi aq shumë nga ai film i madh. Por e fshehta mbeti magji për Beratin, ashtu edhe për mua.» Jorgji Doksani më thoshte gjithnjë se një shoku i tij i fëmijërisë, Kom Nova, bënte ç’bënte dhe pinte dolli për Skënderbeun. Vonë-vonë e ngacmova dhe mora vesh se kishte qenë figurant në film. Doni s’doni, jam luftëtar i Skënderbeut. Ja që kështu qenkej bota: ata që luftuan vërtet, ikën pa fytyrë, kurse ne që lojtëm filmin mbetëm me portretet tona! Thirri mendjes! Hajt, gëzuar! Qeshja me Jorgjin, por ma merr mendja që këtë humor bën edhe Roland Dasho, sepse i pëlqen të ketë me vete tharmin e humorit. «S’jam aq i fuqishëm sa jetën time ta kthej në art. Tek e fundit kjo do të kishte qenë e dobishme! Sepse pikërisht kjo do të donte stil, t’i jepeshe fort me pasion të madh një gjëje dhe bota do të ishte me siguri më e mahnitshme, më e thjeshtë, më poetike, më e natyrshme, më e pastër, pse jo edhe më e joshur dhe më e tunduar! Po nga kush më e tunduar? Në fillim fare duhej të studioja art, por ku të linte biologjia të merreshe me art? Sepse mjafton sa të futësh pak majat e këmbëve te biologjia dhe ishte e sigurt se do të bie brenda. Pa le që rinia (ah rinia!) më mbante në krahë me një lehtësi krejt të gabueshme. Pyes veten sa herë bie në kujtimin e asaj dite që u xhirua filmi: mërzia e qetë dhe më pas shpërthyese, të qenit kokulur dhe i dëshpëruar, pa miniera të kota, po gjithnjë brenda vetes sime, i ëmbël dhe me aromën e thukët të fëmijës, sidomos duke më hipur në kalë para «osmanit» me një lloj përdëllimi sikur do të më kungonin ndryshe, ku bënte zë një delikatesë e patreguar…

E çfarë pastaj po të mos ishte filmi «Skënderbeu»? Unë njëlloj do të vija si një mysafir i vonuar, do ta ndieja njëlloj frymën e ngrohtë të të tjerëve, se njeriut i ka lezet jeta pasi është bashkë me të tjerët. Do të guxoja në mendt e mia të isha pjesë e një filmi? Kurrë, sepse nuk u bëra dot ajo që më kaploi atëherë dhe në atë moshë. Kjo më duket e prekshme, pse jo edhe e besueshme! Nganjëherë them se shaka të tilla janë të bukura. Them po ashtu se sikur të isha unë Gjergji i vogël… Dridhem me një rrëmujë të pazakontë mendimesh dhe nuk e besoj se do të bëja dot atë vepër aq të madhe! Eh, të madhe! Dhe kjo ma fut më tej ngasjen, më bën të qesh e ta sulmoj veten time ashtu siç di unë, mbarë e prapë. Kurse tani që po përparoj bukur mirë në moshë, them se këtu bie edhe erë spekulim, pasi fëmija kurrë nuk mendon aq gjatë. Tmerri i fëmijës është kur sjell ndërmend se mund të mos i ketë më prindërit e tij, por jo, sigurisht jo të luajë në zgjatimin e thekshëm të kohës, të qëmtojë me sy atë që i mungon, t’i pëlqejë edhe ato që brenda gjërave të zakonshme janë fare të mërzitshme. Fëmija nuk ka shpella në mendjen e vet, as bën plane, thjesht fëmija edhe kur s’ka asnjë mundësi është i dashur. E ka bërë perëndia të tillë, të gjejë të domosdoshmen më të hollë, më të bukur, siç e krijoi Grabovi i madh, më të përshtatshme edhe kur është në humbëtirat më të harruara, edhe kur endet në prehrin e kotësisë, edhe kur jeta e zhyt në gjanën e banalitetit, edhe kur është tronditur aq thellë jeta e tij e krisur… Ja kështu do të më pëlqente ta rigjeja edhe njëherë fëmijërinë time, paçka se ato tri-katër minuta, ajo sekuencë e përgatitur me aq mundim e thjeshtësi më detyron shpesh që të vë buzën në gaz. Ne, sigurisht, i pëlqejmë gjërat e mira e të bukura pasi kanë kaluar, sepse habia e kohës së vërtetë nuk na lë rehat, na shtyn ose na tërheq, na detyron nganjëherë ta mendojmë ndryshe, si një sprovë e dështuar, edhe pse imitimi na rrëmben. Mahnia e fëmijës: të bëjë sikur! Detajet (ah sikur të m’i gjenit ato, sa mirë do të qe!), do të kenë qenë shprehëse, paksa të çuditshme, do të më kenë zënë në befasi, mbushur plot pandehma e sekrete (sekretet e asaj moshe janë një tjetër mahní dhe duhet thënë se më i forti është pikërisht ai që mbart sekrete të mëdha!), një sugjestion i çmendur, edhe pse ia beh aq shpejt e shpejt sikur të ishte thjesht një tronditje dhe aq, një ndjenjë që përfundon si shaka. Do të doja ta rijetoja, Zot i madh, dhe kudo të prezantoja as më pak e as më shumë veten time. Se s’ka gjë më bukur se sa egoizmi i fëmijës, që shpesh duket si aureolë mbrojtëse, bëhet pastaj edhe metaforë… Mendo, egoizmi fle mes ëndrrash, me siguri matematike – tejet të zmadhuara, se ndryshe nuk shkojnë, s’kanë pikë shijeje. Mendo, sikur të mos e kisha Skënderbeun në atë skenëz të paharrueshme a do të kisha mbetur pa ëndrra dhe a do të ndihesha i mposhtur nga fati? S’e di, as e kam menduar ndonjëherë, por ama e di egoizmin e fëmijërisë sime, atëherë kur bëja diçka për t’u plakur, kur punoja rrengje, kur dëshiroja vetëm të bëja po atë jetë që bëja, të ngrija në këmbë entuziazmin e magjishëm të moshës, dhe t’ua tregoja plot mburrje të gjithëve se çfarë kisha bërë, domethënë atë që nuk bëja dot kur u rrita. Ç’më mbeti nga ai vit i largët, kur luhej në Beratin tim filmi «Skënderbeu»? Ndoshta pak trishtim, po aq edhe mërzi, ildisur me një shaka të kërthndezur, e jeratisur si keqardhje, e pra, pak jetë. Mbaron filmi, pastaj fillon loja, arratisur nga e vërteta. Të vërtetat që pa dashjen tonë na injektoheshin në gjak. Një rreth vicioz gjërash ku mbytemi nga pak për ditë, po edhe lumturohemi përditë, të heshtur dhe të mahnitur se si na rrodhi koha kaq shpejt e pa kuptuar…

Do të kisha dashur të isha takuar ndonjëherë me ata që luajtën filmin «Skënderbeu», do të doja që ishim edhe njëherë në sheshet brenda kalasë dhe të përcillja emocionin e asaj kohe të papërsëritshme. Nuk paskam qenë as atëherë i qetë, siç nuk u ndjeva kurrë në jetë, duke ecur në jetën time pa thekse të mëdha e pa bëma të atilla që të thosha se më shkonin, se po ecja edhe unë nëpër maja… Kjo, pikërisht kjo mbeti e fshehta ime, po në një farë mënyre edhe rreziku im – sepse më duhej të ktheja gjithnjë kokën prapa, pasi i prishja baraspeshat e çmendura dhe njëherit të shenjtëruara. A thua se e kuptova ndonjëherë kotësinë e atypëratyshme të çastit? Kurrë! Çasti të kredh brenda pa u ndierë, pa u kuptuar, ashtu siç edhe të rrëmben, të bën për vete, si nën një furi të papërballueshme, si pasion që dikur do të vinte dhe unë do të bëhesha zot i vetvetes. Dhe i pari për mua do të mbetej emocioni…

Metafora mbeti e fshehur brenda jetës sime. Emocioni doli sheshit, jelekzbërthyer dhe si djalosh që të prish mendjen duke pasur nën vete një butafori sëkëlldisëse, mahitur me diçka krejt njerëzore e të vdekshme, në kulmin e gjërave të bukura që kam dëshiruar të bëj. Gjithçka sikur ndodh sa për t’u marrë me mend, si një mërzi e bukur që s’kthehet kurrë më. Dhe mbeta rob i atij çasti: Skënderbeu i vogël i filmit…»

Tiranë më 07.04.2016

FASLLI HALITI: SHPIRTI I POETIT SI ARË E PUNUAR…

April 2, 2016 by dgreca

Ese nga Xhevair Lleshi/

Mos më shiko nga duart për ndonjë dhuratë, / Dhurata më e bukur e duarve – / Shtrëngimi. Ai recitoi me mërmërimë vargjet e tij, sikur të kujtonte një këngë të vjetër. Dhe unë po e shihja me vëmendje në sy. M’u bë sikur donte të thoshte diçka tjetër, por kësaj dite këto tre vargje do të luanin ndikim të madh tek unë. Shtrëngova duart me Faslliun dhe bëra të largohesha. Ai ende ruante kryqëzimin. Më erdhën ndërmend vargjet e tij befasuese, ala Majakovsk, ku edhe britma më e ulët sociale merr vetiu tone mjaft të larta. Dhe nisa të meditoj me vargjet e tij. Diku lexoja: Mos bëj turpe, / Ruaje nderin e burrit si burrë! / Ne do të plakemi një ditë, / Por «turpi dhe nderi nuk plaken kurrë». Vërtet turpi dhe nderi nuk plaken kurrë. Antipod të njëri-tjetrit dhe midis tyre duarshtrëngimi. Ndoshta gjërat e thjeshta dhe vetëm pse na duken të këtilla (të thjeshta) e kanë fajin që na e ngarkojnë kot jetën ose na e zbukurojnë me madhështinë që fitojnë. Më duken se vargjet marrin vetiu pamjen e lartësuar të njeriut, fitojnë një prarim të epërm dhe gurgullojnë me hijeshi. Është aftësia e vargut që të fut në ngasje të tjetërfarta, është edhe mrekullia e poezisë që endet si frymë qiellore midis njerëzve të dashuruar. Dhe në një brendësi fatlume ato bëhen shpirti i poetit, një shpirt i trazuar qoftë edhe vetëm për një fjalë goje, apo për udhën e grunjtë të qumështit.

E kërkon miqësisht nderin Faslli Haliti, një tetëdhjetëvjeçar që ecën si djalë i ri, e kërkon dhe me ngulm. Ja, edhe vetëm me një fjalë ai thur një varg që rri si gur i veçuar metaforik brenda ngrehinës së figurës. Sepse figurat e tij perceptohen të gjalla, të lëvizshme, pa u ënjtur të mëshojë në fryrjen e fjalëve, të cilat kërthndezin vetiu, japin alarm, ngrenë të tjerë për t’u bashkuar me ty, ulërijnë, ruajnë prushin që u duhet më vonë, mërmërijnë pastaj çuditërisht, përplas në buzë një melodi që e cilëson prej fushe. Dhe ty, kushdoqofsh, të vjen t’ia shtrëngosh dorën kujtdo që del përpara, herë duke t’u dridhur buza, herë me madhështi të përbashkët. Dhe sheh si vegim poetin që largohet tej, në arat e lëna djerr të Myzeqesë, të cilat pas një harrese të gjatë sërish kanë filluar të punohen…

Topat e borës ishin premtime të bardha, / Të qeshurat, britmat gazmore. Qesha me vete. Një lirizëm i hollë, sikur të ecte në një tra ekuilibri të ëndërrt. Janë vlerat që pikojnë nga shpirti i një poeti të angazhuar dhe të qelqët njëherësh. Dhe thua me vete se gjërat fillojnë edhe nga një syth mendimi që çel vetiu ose duke ecur rrugëve, ose nga një trill i ardhur befas. Kjo i ndodhte shpesh Faslli Halitit duke shëtitur fushës, dhe nuk zuri mend nga kjo shëtitje e munguar. Se në fushën e tij të gjerë kishte dhe ka lule. Shtëpitë e fushës janë të përmbytura në lule. Pa ngrënë mund të mbeteshin, por pa lule kurrsesi. Dhe lulet binin si yje e si meteorë përmbi fushë. Ah, poezia e kishte fajin! Andralla, gëzim, marrjemendsh, budallallëqe, të flasësh me vete, të të fanepsen puthje e magji, flokë të gjatë… Dhe Faslliu e vendosi: po, do t’i mbaj flokët të gjatë! Mirë mustaqet që s’më shkuan kurrë, por flokët e di që më shkojnë dhe unë do të kujdesem për to. Sikur të mundja, pëshpërit ngadalë dhe me një maturi që s’dihet si i erdhi për momentin, sikur të ndërtoja një pallat të mbushur me lule. Dhe aty do kalojnë vetëm të mirët mbi kurrizin tim dhe poeti mund të bëhet edhe urë edhe vig. Por, shton, sikur të banonte ndonjë njeri i lig do ta shembja në vend ose do t’ia mbushja thjesht me gjemba, me lule gjembi! Fusha dhe përfytyrimi për lulet! Aty në fushë nxirrej buka nga tepsia, dhe vendosej përmbys mbi hambarin e madh të fushës, në këmbët e pallatit të luleve. Dhe, o çudi, faqja e bukës me pika djerse mbuluar si balli i babait në arë. Aty para pallatit magjik me lule fushe. Ah, lulet e fushës, s’ka ngashënjim më të hareshëm se ato!…

Fushëtirë që nuk mbaron. Bluja dhe e kuqja si një akuarel (akuarelet e të birit, Helidonit, Donit pra, nuk i heq nga goja, me ngjyra që treten si qiqërimë mjegulle me njëra-tjetrën, duken sikur bien me rrëmbim e madje me rrokopujë teposhtë, aty ku duan të mbërthejnë prenë e mendimit, ndjekur nga një ushtri e pafundme fjalësh. Fjalët e Faslli Halitit! Madhështi.

Fjala ngroh, zgjati duart! Fjala ftoh, atëherë vërua etheve si leckë me uthull në ballë! Fjala vret, e pra, vëri asaj siguresën pushkës! Fjalët shërojnë, kështu po lyejmë plagët me to! O Zot i madh! Fjala me vend a nuk vihet në qoshe dhe ajo pa vend lihet pas derë, jashtë! Le të bredhë nëpër fushë, të kullosë bar… Fjala e pathënë ose jo e duhur edhe pritet, prandaj poeti i thyen thikat që nuk arrijnë t’i presin dot. Mendo: të presësh fjalë, apo t’i mprehësh ato. Mjafton një gur zjarrmi që i mpreh dhe fjalët lëshojnë shkëndija! Fjala ndalet, siç ndalet një lumë i harbuar dhe në këtë magji bëhet sfrat, bëhet digë. Por fjala e ndalur mund të bëhet pranga, burg, qeli. Atëherë shembe pritën që pengon! Dhe fjala ngrihet me fuqinë e madhe titanike dhe bëhet bereqet, ndoshta prandaj dhe mbillet në ugaret e fushës së gjerë (edhe të mendimit!). Ndaj dhe të urtët këshillojnë që fjala e kotë të mos mbillet, pa lëre pastaj kur na duhet ta tëharrim dhe fjalët bosh t’i hedhim aty ku e meritojnë! Le të vijnë pastaj djemtë me biçikleta dhe t’i mbledhin, sepse fabrika e fjalëve aty është dhe pret për t’i ricikluar! Miku im, fjala fluturon (fluturon more, nuk e kini parë?), ndaj ia lëshojnë frerin fjalës dhe ajo bën këmbë, ecën veri, ngrihet kas, hyn në gjeratore a në tornado, vrapon e vrapon pa u lodhur, pa fund. Ka njerëz që e mbajnë fjalën për dore! As këta nuk i kini parë? S’ka gjë, për to ka menduar Faslli Haliti. Kujdes, mos rrëzohet fjala! Mos plagoset e mjera! Brrrr! E tmerrshme, t’ia lidhësh plagët fjalës! Por më e tmerrshme është fjala që vret. Se, kot nuk thonë që fjala e rëndë e birit është si gozhdë ngulur gjirit! Më në fund fjala qet fjalën, si me grep, po edhe si punë artistike, si qëndisje, si ornament, si filigran… Kujdes me grepin e hedhur fjalëve! Vjen çasti dhe fjalën e merr era, prandaj, thotë poeti duhet ta ngarkojmë mirë me peshë mendimesh. Sepse çdo njëri prej nesh di të flasë, por s’di të hesht dhe fjala humbet funksionin, qëllimin, përditshmërinë… « I shpëtova plumbit / Më vrau një fjalë… / Dhimbja e saj po më kalb të gjallë!» – psherëtin poeti me një lloj mllefi.

Çfarë i mungonte poezisë? Ky njeri e pyet veten çdo çast: mos vallë i mungon tharmi domethënës i një gjëje të rrallë? Ndoshta. Edhe një ide e çmendur të shtyn në ngasje poetike, të bën përshtypje edhe e zakonshmja përveçuese të mbush me emocion. A mos është vallë mistika, e cila sigurisht të bën edhe poet? Mund të shohësh çdo çast Baba Tomorrin dhe të krenohesh. Mund t’i biesh ndër këmbë Dodonës Dimërkeqe e Famëmadhe dhe t’i thurësh lavdet e duhura. Afër është Ardenica, le të vemi aty. Të dy me Faslliun dhe të kundrojmë manastirin e famshëm. Tomori prej aty duket edhe më mirë. Më të bukur s’mund ta bënte vetë Zoti. Afreske. Bareliefe. Mure të punuar me fisnikëri. Gërvishtje të kohëve. Ndoshta edhe gjak mbi të kuqen. Deti aty vjen si fllad. Murgj. Priftërinj. Era ua ngre leshrat e thinjur deri te ligustrat. Nuk erdhi dot aty Tefta Tashko Koço? Si ishte e mundur? Papu Kozmai do të thoshte një liturgji, por poezia e Faslli Halitit e mbajti drejt në këmbë. Dy fëmijë fillojnë të recitojnë. Faslli Haliti emocionohet. Si ishte e mundur? Edhe këtu mund të merrje fjalët e bukura me shumicë, mund ta ngrije e të ulje tonalitet, mund të krijoje muzikalitet të rrallë, distikët e fjalëve t’i lartësoje në qiell. Në dritë duhej të dilnin fjalët, të cilat si në Amsterdam edhe në Myzeqe, që këtej nga manastiri i Ardenicës, do të ndriçohen si fjalët, krejt si në fotot e Gjon Milit. Ja, për një çast, mbyllini pak sytë… shikoji mirë, fjalë që të prekin me gishtat e tyre në trupin tënd, të ndjekin pas, bubullijnë përbrenda manastirit dhe sheshit të tij, më në fund ja tek thonë: po, pikërisht kështu dashurohet…

«Po ti ike, moj nënë, thotë Faslli Haliti në këngën e tij që i buron vetiu, ç’pate për të thënë i the të gjitha… Kam edhe unë diçka për të thënë: nëse njeriu s’u ngopka me jetë, fëmija nuk ngopet me nënë…» E pashë tek ikte nëpër fushë dhe më bëhej sikur thoshte me vete: Eh, gjërat e vogla sa zhurmë që bëjnë, thashë… Farëhedhës i sinqertë për të fituar atë që u duhet fjalëve. Sapo e pa diellin dhe hedh farën e lisit. Lisat! Fjalë me ngarkesë poetike dhe poezia është gati të përleshet me rrufetë…! Sepse uji, miqtë e mi, ka etje për të shuar vetë etjen. Sepse buka edhe ajo ka uri vetëm e vetëm për të shuar urinë, ndërsa ajrit i merret fryma, dhe jep frymën. Gjë e rrallë. E vërteta është se edhe diellit i digjet balli, të japë ngrohtësi, të djersijë çelikun dhe… edhe akullin! Çudi! Edhe akullin! Eh, dihet temperatura e vdekjes. Para saj ka djersë… «Po unë, për

çfarë kam etje, për çfarë kam uri, përse më merret fryma vallë? Ç’e kam këtë temperaturë në ballë?» Dhe vjen përsëri nëna, të cilat, siç rënkon poeti, qofshim me shall të zi e me shami të bardhë, qofshin flokëjashta, moderne, sidoqofshin merakun dhe dashurinë e kanë prej perle! Besojini Faslli Halitit. Ai nuk vuan nga fjalët e fshehta, nga një premtim fjale, nga tërbimi i fjalës, nga një kusht fjale, as nga mjalti i saj. Ai i tmerrohet fshehjes, mistikës detyruese…

Poeti zbret nga qielli dhe bëhet me këmbë në tokë: hëna pluskon kurdoherë në bardhësinë e një reje brenda një të verdhe veze, «dhe unë fëmija i dikurshëm qe kisha uri, zgjasja duart drejt vezës hënore. Reflekse hëne haja ndër gishtat e mi netëve te dëborta dimërore…»

A piqet hëna në prushin e yjeve si misërnike e verdhë? A lëshon djersë buka e sapobërë? Dhe avujt e bukës me siguri përhapen në qiell. Mos harroni se në përfytyrimet e një fëmije uria është e vërteta e magjishme që e çon tek hëna, e verdha e vezës dhe misërnikja. Dhe vetiu kuptohet që fëmija do zgjasë duart, duke e ndjerë gjallë dëshirën për të thyer një copë nga misërnikja. Sepse, miku im (Faslliu më rreh shpatullat) hënën po e hanë netët, ditët, drita… Fëmija-poet mbetet me gisht në gojë!

Jeni të merakosur? Para «togës» së ekzekutimit fjala ka qenë e lidhur para një shkëmbi, por mund të jenë edhe para një bliri. Fjalët shohin majën e malit Tomorr. Dhe poeti ngre lart tufën e fjalëve dhe i bie në gjunjë me gjuhë urtësie: Tomorr o sfidë qiejsh, i lartë si maja me dritë dhe fytyrë të ndritshme, ku edhe më e lartë dhe më sfiduese ngrihet forca e fjalës… Betim, betim premtues. Fjala u bë lis. Qindra, mijëra gozhdë i ngulën (dhe i ngulin) fjalës (lisit) në trung. Metali në trup të Lisit e than këtë pemë fisnike. Po fjalën? Lisi i kalb gozhdët më në fund. Po fjala si? Kini dëgjuar t’i kalb gozhdët, vallë? Nuk e dimë. Jeta është e gjatë…

Sapo ndërhyn tek yjet, sapo merr një premtim, mendo premtim nga yjet e jo nga Njeriu, kushdo qoftë do të humbë tonelata dinjitet…!

Dua t’i shoh format, dimensionet, thërret poeti madhërishëm. Forma të holla si cipë vese, të amullta dhe e holla si hija e fjalës, si bisk i njomë, po edhe të krisura, të mbara, të kënduara gjer në dhembje zemre… E ç’na duhen format dhe dimensionet? Ja që na duhen, s’mund të vritet mendja edhe për to, edhe për dëshirat e skajshme që ta bëjnë zemrën gur, që të punojë me flukth dashurie, për ta mbajtur zemrën me dorë nën ritmin madhështor të Kohës, nën tiktakun dramatik të së nesërmes. Edhe ti, poet, bëj përpjekje t’i formosh në përmasën e duhur edhe fjalën edhe muzikën. Një arie e pasfiduar!…

E dëgjoja Faslliun dhe më mbyste habia. Kockë e fortë, sy shprehës, që ngjajnë nganjëherë si të menduar e që të ndjell mall, pastaj sërish e dëgjoja të këndonte. E mbath mirë fjalën, e duron kumbimin e saj dhe e bën përcjellës të përshtatshëm si bartës drite, dhe e sheh tek ecën tërë lezet, jo si hapat e një plaku… më e mira fare si sevdalli sikur t’i thoshte gjithë botës se njeriu kur plaket gati e ka flakën… dhe herë të tjera bëhet djalë i sajdisur, duke kthyer nga një kupë vere për orgjinë e zakonshme të fjalës… «Hapësirat poetike nuk dua t’i përshkoj me ultratinguj poetik, nuk dua të eci kuturu nëpër një terr poetik të zi. Duhet të ecësh nëpër dritë ti, si unë dhe jo unë errësirave si ti. Njeri! Nuk dua të hiqem si një filozof, si orakull. Por nuk i duroj ata poetë që kuakin si bretkosat nën akull.»

Madhërishëm tingëllon angazhimi lirik, i bukur si një kreshtë mali, i poetit: «Pasi m’i dëgjuan me vëmendje vargjet. Fshatarët më thanë se ti na fërkon shpatullat, si qeve… Na përkëdhel. Ne s’jemi as qe, as makinë… Unë u skuqa dhe e grisa në vend poezinë.»

Një të riu Faslli Haliti do t’i thoshte me zë të lartë: Poezia nuk ka kryeqytet, qytet, provincë, lagje, periferi. Poezia ka vetëm një qendër. Poezia lind dhe banon vetëm në zemër! Prandaj poetit i duhet të ruhet nga korrentet! Se po mori ujë në zemrën fisnike poezia, a mund ta durojë pastaj kombi kollën tënde «poetike»?

Dhe kështu kërkohen karakteret: «Ndrit hëna me dritën fiktive, / Xixëllonja demonstron dritën e vet, / Përbrenda stralli lëviz xixat. / Ndonëse i qetë.»

Mëngjeseve të blerta të prillit ecën në këmbë Faslli Haliti. Dhe mediton i shqetësuar, sigurisht i shqetësuar. «Sa e lodhur po më dukesh, moj tokë, balli yt me vesë mbuluar si me djersë. Por mëngjesi me pëllëmbë diellore, vesën, moj tokë, ta fshiu nga balli, dhe djersa fillon e shkundet si petale nga çdo ballë punëtori, fshatari.» Ky është karakteri! Askush nuk ia ka dhënë kështu vlerën e duhur!»

Ja edhe një pamje tjetër e karakterit. «Ju jeni burra, / Mos e futni djalin e kryetarit klubeve, / Pastiçerive / Kafeneve. / Mos i jepni cigare me filtër, / Mos ia zverdhni dhëmbët dhe gishtat. /

Mos e mësoni me birrë, / Me verë, / Konjak / Raki, / Mos i flitni për vajza, për nuse, fejesë, /

Ai është ende i ri. / Mos dilni me të pazarit përnatë, / Djali i kryetarit nuk është vaksinë, /

Nuk është tel përçues i tensionit të lartë…» Vërtet një skenë për ta pirë në kupë. Karakteri njerëzor ndërtohet edhe kështu, përpunohet si një shkallë të lartë e motivuar jo si traditë por si intelekt…

Më kapi në dorë. E, si thua? E la paksa mënjanë stilolapsin anash tavolinës dhe u ngrit duke vështruar jashtë. Një pyll i vërtetë me lisa, që të detyrojnë t’u përulesh. Forma e papërsëritshme e gjetheve me gjelbërim të spikatur nën pahun e një meditimi të jashtëzakonshëm me një si cipë tejdukshmërie. Mund t’i kenë lënë mendja miqtë e mi, poeti i këndon dritës dhe ju shpalos shpirtin… di ta lërojë shpirtin, dhe një poet e di mirë këtë punë… Hera-herës ai bëhet plak i urtë, e ul edhe të qeshurën në pëllëmbë të dorës. Nganjëherë edhe të shastis, pëshpërit melodinë e njohur të fushës, gjithnjë shoqëruar me shumë gaz. Ja, për shembull, unë jam edhe piktor. (Qesh pak.) Jo, natyrisht jo i kalibrit të tim biri. I ke parë punimet e mia? Jo, s’i ke parë. Aty ndihet shpirti plot dallgë, si një arë e punuar. Dehesh nga aroma e dheut. De-he-sh! Ta dini prej meje. Aty është vera, qumështi i bukës dhe i jetës, bari, burimi i dritës dhe i ujit, zjarri, mendja e hollë, femra. Po, po, femra! E punon, e kthen përmbys, e sjell në afsh, i modelon trupin dhe ndjenjën e hollë dhe atë çast i ndjen tërë aromat e shpirtit, aty thëthin tingujt më të ëmbël në botë, kaq të bukur që s’i ke dëgjuar kurrë, pastaj ndizesh zjarr, e jep shpirtin dhe të mbetet në duar afshi i ndezur. Poeti këndon me fuqi perëndie për dashurinë që zjarri të mos fiket. Poeti merr në krahë gjindjen ngre afshin e arës së punuar në virtytet e njeriut, në shijen e puthjes… Vdesin burrat sigurisht, prandaj vdes dhe poeti, marrin një sy gjumë dhe pastaj çohen e këndojnë, por ama i flasin me zë të ngrohtë parajsës, i japin shenjë një marrëdhënieje të ngushtë me të, prandaj dhe s’ka më bukur… Poeti e ndien i pari ndryshimin jashtë dhe brenda vetes, duke zotëruar atë shqisë plus që të tjerët nuk e zotërojnë… Kjo shqisë është parfumi, delikatesa e jetës që kthehet në luks shpirtëror. Dhe kjo arrihet po zotërove femrën, jo në forcë, kurrsesi jo, por në shpirt! Dhe këtë ta jep madhështia e saj, të bëhet sikur zotëron aromën tjetër, të veçantën, atë të një trëndafili. Se femra, miku im, të merr mendjen, të deh, të mban përjetësisht të ngrohtë, ja si kjo arë e punuar që lëshon këtë avull të bukur e këndellës… Faslli Haliti ecte në arën e punuar, i dehur nga poezia e tij.

Tiranë, më 13.02.2016

GJAKU I ËMBËL I BESIM GOLEMIT

March 31, 2016 by dgreca

Ese nga Xhevair Lleshi/

Ai erdhi pa njoftuar. Më gjeti në zyrë dhe kur hyri në derë u përkul tej mase. S’kisha parë ndonjë piktor tjetër aq të gjatë. I qeshur, aq sa mund të them se e «kishte dënuar» Zoti të ishte aq i qeshur. «Vetëm duart kam marrë me vete», tha kur u tokëm. «Besim Golemi. Jam gjithçka dhe asgjë. Të falat për ty i kam nga Bujar Xhaferri, poeti.» Dhe e mbuluan mjegullat e së qeshurës, aq sa nuk ia dalloje dot fytyrën. «Kam ardhur për ekspozitën personale që do ta hapim këtu, në këtë qytet që vjetërsinë e ka si një perlë të shtuar. Nuk e marr dot me mend se si do dukej po të mos qe i vjetër…» Kjo ishte njohja e parë. I bëmë të gjitha ato që na takonin dhe mbetëm në pritje të fjalës që do thoshin krerët. E vërteta është se asaj kohe Abdyl Pilafi ishte i dhënë pas poezisë, arteve figurative, muzikës dhe gjithçkaje tjetër të bukur dhe nuk ia prishte dot Llazar Verës, por as të tjerëve. Kështu që ekspozita e Besim Golemit erdhi në mes të pranverës, duke krijuar një pështjellim që s’u mor vesh se nga erdhi: nga gjaku i ëmbël i piktorit apo nga veprat e tij të jashtëzakonshme. Nuk u dëgjua se kush e tha i pari atë punën e gjakut të ëmbël, por që të nesërmen atij ia thoshin si pa teklif shprehjen «paske gjak të ëmbël, Besim!»…

E kam të fiksuar portretin e tij: fytyra pakëz gjatoshe, tiparet e skalitura fort, sytë e zjarrtë si gaca që të digjnin, vështrimi i tij pak flu por i kujdesshëm në përqendrim, dhe e qeshura e tij e çuditshme, pak si e fshehur dhe që pastaj çelej e shtrihej në gjithë tiparet e fytyrës. Besim Golemi! Që nga njohja e parë nuk u ndamë asnjëherë. Të bënte për vete dhe të jepte mundësi ta përqafoje, edhe pse duhej të zgjateshe ca për të bërë atë që dëshiroje. Edhe sikur të kishte një bukuri të shëmtuar atij do t’i shkonte shumë. Mbi të gjitha të bënte përshtypje fytyra e tij e qëruar, e shndritshme, me një shprehje që sigurisht s’mund ta ketë askush tjetër. Më dukej se do të na rrëmbente gjithë vajzat e qytetit dhe t’i çonte atje në Lushnjën e tij, te prindërit për të cilët linte kokën. E gjeje sa në Karbunarë, në shkollën e së cilës e patën «detyruar» të jepte vizatim. Pastaj gjithë kohën në studio. Punonte me një rrëmbim stuhie, shpejt, saktë, gjithnjë me buzën në gaz, drejt e me penel në kanavacë. Nuk vuante për temat që gjente, imagjinata e tij pjellore të detyronte ta shihje në dritë të syrit për të parë se si nga retina do të shfaqej një peizazh, apo një grup figurash. Ai nuk pikturonte por bënte një lloj skulpture me penel, nëse kjo do të qe e mundur. Ndoshta ngaqë raportet e dritës me hijen rrinin pranë me madhështi. Sekreti i pikturave ishte fshehur gjetiu, pse jo edhe tek gjaku i ëmbël. Besimi thuajse nuk fliste, por edhe kur ndodhte kjo s’di pse i treteshin gjithë tiparet e fytyrës në një ëmbëlsi të qeshure që të rrëmbente e të detyronte të mendoheshe thellë. E pse me zë aq të ulët? E pse tupej dhe skuqej paksa kur donte të shprehej për diçka të lënë diku, për një penel, për një vajzë që e priste te dera dhe ai nuk dinte ku të futej nga një ndjenjë fërgëlluese. Ke bërë gjë për këtë qytet? Domethënë ke krijuar ndonjë pamje të tij, ndonjë peizazh? Po, tha ai, veçse ka rënë mjegulla! E pse duhet kjo që të kem bërë një punë, një vepër? E po, ndryshe nuk të pranojnë për ekspozitën! Aty vura re se si kridhej ai brenda të qeshurës së tij, madje digjej krejt. S’kisha parë kurrë një djegie të tillë! E çuditshme. Ndoshta si metaforë do ta donin të gjithë që ta zotëronin atë të qeshur, kurse ajo e tij ishte e pamundur as të prekej e as të gjeje një pikë tjetër takimi. Ishte pikë për pikë e njëjtë me mjegullën që hapej mbi Mangalem duke zbuluar ca shtëpi nën vel, por me një bukuri të tillë saqë thoshim se ishte llahtarisht magjepsëse. Me siguri që ai vuante brenda të qeshurës së tij, digjej ngadalë dhe pa u kuptuar, ndaj dhe nxitonte të kapte ndoshta kohën që do t’i humbiste, duke e shprehur këtë djegie të llahtarshme në gacat e syve të tij, mbuluar me një vel që të mos kishin mundësi t’u depërtonte ndonjë dritë tjetër irrituese. Vuante shumë Besimi dhe këtë ndjenjë nuk u desh shumë ta kapnim, teksa mbrëmjeve te «Shtëpia e Bardhë» rrinim para gotës së verës, duke qëmtuar pak ullinj ose pak shnicel, të cilin e donte vetëm nga dora e Llazar Qendros…

Besim Golemi. Nuk kishte të bënte as me Golemin e Lushnjës e as të Kavajës, por me Golemin e Gjirokastrës. Nga uji i Golemit të Labërisë do t’i kishte rrënjët ngjyra, trupi i tij, gjaku, e qeshura me përmasë të paparë, syri aq depërtues dhe mjegulla që zaptonte majat e maleve. Jam lodhur një ditë tërë ditën, derisa e shkëputa nga duart e Dhimitër Topit për ta marrë me vete. Do të vemi bashkë në Tabie të Kalasë. Kam nja dy të fshehta që dua t’i tregoj vetëm ty. Edhe Sejdin Cekanit dhe Ymer Çirakut, teksa drekonim në shtëpinë e ringritur si për pritje në Tabje, aty ku ishte varri i Babë Dudë Karbunarës (tani as unë nuk e di se ku është!), as atyre nuk ua tregova, sepse vera e kuqe nuk na la të shihnim dot më tej se hunda jonë. E kam vetë merak, mos ki dert. Hë, po, kemi pirë një natë aty, tek Tabja, unë, Sheri Mita, Ferdinand Radi – ai shëmtira e bukur dhe Llazar Vera, e deri pas orës dy të natës kemi ecur këmbadoras një orë për të gjetur qiririn e ndezur!… Dhe nuk e gjetëm dot! Besimi qeshte pa zë, por fytyra i ndrinte. Muzgu na gjeti në Kala. Binte një dritë që se si thyhej në shkëmbinjtë e nxehur nga fundi i majit. Dielli ishte fshehur pas faqes së kodrave veriperëndimore të Myzeqesë dhe tek ne vinte pak muzg i ndritshëm që t’i ndryshonte emocionet dhe të bënte për vete. Ja këtu, i thashë, është shkëmbi Çekbení, rri me sytë ulur nga turpi, sepse këtej zbritën me litar korrierët që duhej të lajmëronin ushtrinë e sulltanit, ndërsa shqiptarët mërzenin nëpër ullishtë, duke pritur që portat e kështjellës të hapeshin vetiu. Dhe po që këtej erdhën lajmëtarët osmanë dhe e vunë në gjumë pashain e fshehur në Akropol. Këtë ti mbase e ke ditur, po kështu si ta them unë nuk e ke ditur kurrë. Ai e vështronte së larti Shën Mëhillin e fshehur në gji të shkëmbit, nën Tabie, shihte çatitë e Mangalemit dhe harqet e dritës mbrëmjesore që vraponin sa nga cepi i Goricës, mbi Atik, mbi Gjyn Gjormes, mbi Holek, mbi… Ky është qytet i llahtarisur, qeshte Besimi si i marrosur. Nuk ngopem dot. Se si më rriten përmasat e tij. Zgjatet përpara pa fund dhe kap grykën atje tej pa filluar Çezma e Vodicës, në Mimias, duke u kreshpëruar rreth e qark me një lloj elegance kryeneçe. S’ka, jam i dashuruar tani dhe ky çast magjik s’do të më shqitet kurrë nga mendja. E jashtëzakonshme. Dhe Besimi i hodhi të gjitha mbresat e tij, më vonë, ditëve të ekspozitës në një triptik të magjishëm të cilin s’di kush pati fatin ta ketë të tijin. Një perlë. Sepse imazhi lëvizte me shpejtësi edhe kur e shihje. Përmasat treteshin dhe bëhej një harmoni «zërash» e ngjyrash gati e pashpjegueshme, duke hedhur një dritë të fshehtë, që s’dihej se nga buronte. Të dukej se ishe në një përqafim të malluar, të etur dhe me një pamundësi të habitshme për ta rrokur. Pra, një tjetër mjegull, e hedhur vende-vende, si enkas për të detyruar që të mbeteshe pa frymë. Vello e hollë, e tejdukshme, por edhe që ta largonte «syrin e keq», të jepte mundësi të kërkoje më tej brenda asaj fshehtësie të mrekullueshme.

E ndjente veten të braktisur Besim Golemi brenda vetes, po dhe me atë që e rrethonte. Por kjo nuk e trishtonte, sepse, ashtu si thoshte me qetësi, është e pamundur të jem vetëm, ngaqë më rrethojnë ata që dua, me një kujdes të përkryer, krejt të harruar. Të ishte iluzion e gjitha kjo, se vërtet kjo botë ngjan së tepërmi me iluzionin, të gënjen dhe po aq të bën për vete. Herën tjetër do vemi bashkë te shtëpia ime në Lushnjë. Jetoj me dy prindërit e mi. I kam të mrekullueshëm. Hm. Qeshi si dinte ai. Kur t’i shohësh s’do t’u gjesh thinja, ato i kam rrëmbyer unë të gjitha, kurse nëna (ah nëna, e mira ime!) ndihet shumë e lumtur sapo më sheh. Ata sy, për besë, atë çast nuk e fsheh dot, nuk kam arritur t’i vizatoj dot, pa le t’u japësh përsosje rrudhave, dritë ballit, flokëve. E dua me shpirt se ka një mirësi që më duket se ma ka dhuruar mua. Kurrë nuk është mërzitur me mua dhe me asnjë tjetër, madje ka një tipar që e kam vënë re shpesh tek njerëzit: «hiqen sikur», domethënë hiqen të mërzitur, hiqen të qeshur e çakërrqejf, hiqen sikur kanë inat… e çë tjetër? Ndaj them se asaj gjithçka i vete mbarë. E di ti që kur ka e kur s’ka ajo është behar! Ia marrsha të ligat! Sa e mirë që është! Do ta shohësh. Dhe kishte të drejtë: e tillë ishte. Nuk mund të ngopeshe dot kurrë kur e shihje. Buronte një mirësi e pavdekshme. Edhe kur e gjeta në divan, mbështetur, për ta ngushëlluar pas asaj hataje që ndodhi, mirësia e saj e patreguar nuk qe shuar, ndonëse e ildisur me një dhimbje të jeratisur thellë! Dhembje e çuditshme kjo e saja!

Në një nga ditët e ekspozitës personale që hapi tek ne, iu desh të përballej me një skenë të çuditshme. I kishte vajtur për të parë ekspozitën sekretarja e parë, një grua energjike dhe gati e paepur, e veshur zyrtarisht mirë dhe e mbajtur me tërë seriozitetin e duhur. Ku janë tekstilistet? – e pyeti. Ku është figura e naftëtarit? S’paska asnjë ushtar! Vetëm vajza! Vajza, vajza, vajza! Çudi me ju piktorët! Pse nuk janë vajza tekstilistet tona? Apo mbledhëset e pambukut? A nuk janë fytyrat e vajzave tona si boçe të hapura? Po gruri? Gruri i Myzeqesë?… Besimi i llahtarisur qe larguar me hapa të gjatë dhe kishte ikur me vrap drejt lumit. Hapat e tmerruar dhe vrapi i thekur të krijonin përshtypjen se kishte ndodhur diçka tepër e rëndë. Por gjatë mbrëmjes vetëm aftësia e Abdyl Pilafit e ndryshoi gjithçka për ta treguar krejt ndryshe, si për të qeshur. Një pikturë e dhuruar për sekretaren e parë, një traktor që shkulte pemë (O Zot, shkulte pemë!) vajti mbarë që të zbukuronte zyrën e saj. E, mirë e kini ju, po unë isha gati të shkulja zemrën dhe mëlçinë bashkë, jo më pemët! Pse nuk bëre një peshkatar nga Karavastaja? Apo s’të pëlqejnë lalucët, ç’ke me ta? Burra esnafë janë. Se edhe zotrote ujë Myzeqeje ke pirë, prandaj nuk je si div? U duk se ekspozita ia mori gjithë fuqinë, por ama të qeshurën nuk ia preku. Po edhe sikur t’ia prekte mendoj se ai me ngulm s’do ta jepte, megjithëse gjithnjë mbetej shumë herë vetëm, mendonte gjatë dhe ashtu i tretur dhe me kokën e futur mes shpatullave ecte duke u mbajtur sidomos kur ishte natë pas dritës së fashitur. Se ai kurdoherë shihte dritë, qoftë kjo edhe e mekur. Ti i dashur mik mbete për mua, ato pesëmbëdhjetë ditë, si në ato legjendat e bukura që tregojnë këtu. Erdhe si erë dhe tani po ikën si bijë e erës, si stuhi. Ishe i qeshur kur erdhe dhe na ledhatove të gjithëve me atë buzëqeshje marramendëse, kurse tani po ikën si stuhi, po na merr dhe ne me vete. Do të vijmë me ty në Lushnjë, do hapim ekspozitat tona personale, si kalamajtë, ca me duaj gruri, ca me gurë Tomori, ca me tufa buzëqeshjesh, ca me tekstile (sidomos ai Agim Ajazi ngordhte për to!), ca me barsoleta e me thagma… Ca edhe me ngërdheshje, tha Bujar Xhaferri, sepse po i dukej sikur aty po konkurrohej për poezi. Çudira të thekshme, po edhe të famshme… Ndonëse s’ngopeshim me të qeshur Besimi kishte mbetur i kapur në çarkun e trishtimit, të ardhur befas. Ashtu ishte. Pesëmbëdhjetë ditë të paharruara. Si ishte e mundur? Një mal me piktura. Të gjitha të shitura. U pasurua Besim Golemi me to? Bëri lek sigurisht, por me t’u kthyer në Lushnje ato ikën fir. Sikur i zhduku rruga e keqe e me gropa! Apo jeta e mbushur krejt me to? Mos ia fut kot plako, mos ma shpif me këto që thua për Besimin! Kur m’i lexoi mendimet, qeshi. Dhe midis nesh ndriti dielli. Duhet punuar çuna, ekspozita tjetër gati për dy muaj! Tani kam punë vetëm me mjegulla, vajza të bukura, ujë kristal nga Tomori, sy të qielltë Myzeqeje, dritë në një hapësirë të pamasë, si një buzëqeshje gjigante midis detit dhe fushës… Paskam punë këto dy muaj! Atij i hynte në sy vetëm deti. Lozte me dallgën, krijonte brenda mijëra figurëza të padukshme, si pa u vënë re, të trembura, drithëruese, të çartura, kokulura, të turpshme, kryeneçe, të lodhura, të epura, të ethshme, të pangopura… Valë deti, por jo vetëm det Divjake, me pyllin e egër e pa shok aty pranë, po edhe det nga Durrësi matanë Currilave, det Vlore e det Shëngjini, det Himare dhe Sarande, det Karaburuni dhe det Qeparoi! I sajonte aty për aty. Mjaft që ti të flisje. Edhe kur qenë broçkulla. Kishte një aftësi fantastike. E fillonte si me të qeshur dhe kur të shihje ngrihej para teje diçka krejt origjinale e madhështore. Mund të thoshe diçka për të qeshur, Besimi e bënte epikë; mund të mbeteshe një grimë brenda vulgaritetit, Besimi ngrihej mbi të gjithë me një lirizëm të shfrenuar! Brenda filozofisë së tij prej krijuesi të fuqishëm zgjohej artisti i çmendur pas harmonisë së padukshme. Dhe për mendimin tim ky dhe ishte gjaku i ëmbël i Besim Golemit, prej këtej rridhte, aty nervozohej pa shkak, aty dhe qeshte duke u mekur po me të njëjtën pamje të shkrirë në gjithë fytyrën dhe trupin, si të ishte pasojë e tmerrshme e njeriut të mirë. Kur është më i mirë nga ç’duhet! Pastaj mbetej peng i pashërueshëm i brengës së tij, i trembur sidomos nga paraqitja e asaj që krijonte, derisa ta mbaronte dhe të derdhte aty gjithë ç’kishte me një patos të frikshëm. I dashuruar? Marrëzisht, por edhe i trembej pastaj, mbetej bosh për shumë kohë, kërkonte me ngulm dhe nuk i shqitej kurrë asaj që e tërhiqte si për ta skllavëruar. Ato momente dridhej. Dridhej fort e nuk përmbahej. Një epilepsi e papërshkrueshme, një magji e patreguar kurrë. Ai duronte thumbat e Bujar Xhaferrit, ai përballej me vetveten, ai qeshte pastaj me gjithë ata që e tregonin me gisht, që edhe gjenin rast të ngrinin kult për paranë dhe për energjinë e pashuar. Ç’ishte ky njeri, vallë? Një bohem, në shpirt e palodhur dhe i paepur – shpirt që digjej me shpejtësi marramendëse, njeri i lirë – vërtet i lirë në mënyrë tjetër nga liria që njohim (atij nuk ia gjeje dot tragën e lirisë!), njeri i gëzuar dhe në çdo qelizë të trupit e përjetonte gëzimin, njeri i trishtuar dhe po ashtu në çdo ind të trupit ndihej trishtimi i tij! Ai i pëlqente dëshirat e vogla njerëzore! Ai i donte të gjithë. Nuk urrente njeri Besim Golemi.

Ai njeri vetëm krijonte. Jam meteor, thoshte. Nuk e di ku do përplasem. Ndoshta krijoj një Megarë tjetër. E ke parë Megarën ti? I pohoja dhe ai vijonte. Fantastike po të them. Nuk e ka bërë dora e robit, por thjesht e Zotit. I dërgoi vet nga larg, i përplasi dhe i fryu në vesh që të ngrenë aty vendin për t’u falur. E tmerrshme! E jashtëzakonshme. U them të gjithëve sa njoh, u thashë edhe atyre të gjimnazit: Shkoni në Megarë! Puthni shkëmbinjtë! Puthni erën dhe mbrëmjeve tretuni bashkë me mjegullën… Aty janë ikonat më të mëdha të botës, në natyrë. Mos vdeksha pa i parë dhe njëherë! Dhe nuk i pa dot. Peng. Por peng i madh është për ata që s’e kanë parë Megarën… I kishte thënë njëherë muzikantit tonë të njohur, Limoz Dizdarit, i cili mirë bëri që vajti në Ksamil, po që të mos i vinte dëm e gjithë sakrifica, duhej të lutej natë e ditë që t’i falte Zoti një faltore. Dhe Zoti e kishte dhuruar faltoren e Davidit në Sarandë, por askush nuk e shihte. Ia shtiri në vesh por Limozit ia fshihnin çapaçulët specialistë. Do t’i ha ishujt e Ksamilit thoshte, do ngre shtylla të larta gjer në kupë të qiellit në Butrint, pikërisht aty ku është kryeqendra e fantazmave të botës, aty ku bën magji fëshfërima e pemëve të ndezura nga dashuria. Eh, Besim! Do të doja të jepja me shpirt të madh një arixhi në kulmin e gëzimit të tij, të shkoja mik te një fshatar i varfër dhe ta shikoja se si e përtërin dhe e bën tjetër njeri kjo ndjenjë e madhe prej njeriu të sinqertë, të përfshihesha tërësisht nga instinkti dhe të vija re se deri ku mund të arrijë kënaqësia shtazarake! Zot, s’di përse bëhem keq në çdo rast kur dal nga vetja dhe nuk ngrohem në zjarrin e ndjenjave të mia. E kur t’i bëj të gjitha ç’kam në mendje? Koha ikën dhe unë kam mbetur në mes të katër udhëve! Dua të hyj në kishë dhe ka vetëm një të tillë! Kjo është kisha e çuditshme e Shën Mëhillit në gji të shkëmbit Çekbení, nën Tabie të Kalasë, aty ku mbrëmja e bruztë nuk na linte të mbusheshin dot me frymë. Të kujtohet, besoj. Ai pastaj qeshte me rregullin moral dhe gjithnjë shpërthente: Ç’ka ndodhur që nuk më besoni? Ja në mes të sheshit digjen qirinjtë. Nuk i shihni? Eh, sa gjëra nuk shihni ju o të mjerë. E kam fatin të shoh gjëra që ju nuk i shihni dot! Ka ardhur kohë tjetër, e shoh. Tani s’ka më ekspozita personale. Nuk gjen dot as Abdyl e as Dhimitër, nuk gjen dot as vajza të bukura e topolake prej Myzeqeje, nuk gjen dot as brigje të virgjra deti, as brinja të epërme mali, as burra pa mustaqe e pa mjekra. Tani po ma shpifin të gjitha. Dhe mëma e tij ishte bërë dorë dhe i ati tretej brenda buzëqeshjes së vetë, ngujuar në një madhështi të varur në greminë. Ishte vajza më e bukur në botë që ma tha të vërtetën në sy. S’kam si e fsheh. Kot të lodhesh për ta gjetur të vërtetën. Ajo mbetet gjithnjë në zemër, e strukur brenda kujtdo që është djegur më në fund në gjithë gjendjen e tij fizike të drobitur dhe shpirti rri atje tej, larg, duke e vështruar në një lodhje të mefshët e të trembur. Besim Golemi i donte shumë vajzat, por thellë dhe fshehur, edhe pse me një lëngëzim që ia digjte madhërisht shpirtin, paksa i lodhur dhe i mbytur nga një trishtim që as ai vet nuk e kuptonte se nga i vinte. Ai dilte çdo mëngjes herët nga pallati i tij dhe shëtiste gjersa gremisej nga lodhja nëpër rrugët e Lushnjës. Dhe vinte në shtëpi. Shihte nga ballkoni i katit të pestë rrugën ku shisnin që me natë fshatarët perimet e tyre. Aty, me sytë ngulitur mbi asfalt mbetej një kohë të gjatë. «Nuk kam më ç’them. Nuk më djeg asgjë përbrenda…» Sigurisht i mbusheshin sytë me lot. I bëhej e gjithë rruga e mbushur me ujë. Mund të hidhej mbi ujë nga një lartësi e tillë?… Më morën në telefon. Ishte vëllai i Besimit dhe të nesërmen, fshehtas, ma tregoi se ç’ndodhte me të. U ngjita në katin e pestë. Ai sa më pa u ngrys. Por nuk foli asnjë fjalë. U mbyll në heshtje. Siç vajta, ika… Kur po dilja, i vëllai më dha një tub letre speciale të mbështjellë me gazetë. Sytë e Besimit qeshën dhe e tërë pamja e tij u përndrit. U rrokëm në qafë dhe unë u largova duke e mbajtur kokën pas. Sikur ta ndieja se ky do të ishte takimi i fundit…

Besim Golemi mbeti shumë ditë në ndërdyshje, por një mëngjes të bukur, iu bë sikur një nga ato vajzat e bukura po i rrinte pas. Ai mendoi se edhe ajo donte të fluturonte nga kati i pestë. Dhe fluturoi… E mora vesh. Mbeta vërtet pa frymë.

E qeshura e ngrohtë e Besim Golemit më shoqëronte kudo e kurdoherë. Më në fund vendosa, një mëngjes, ta hapja tubin e letrës, dhuratën e tij. U mahnita. Kishte bërë portretin e tim biri që nuk jetonte më. Mes lulesh pa fund. Si një lule e bukur dhe fytyra e tij. E shoh tërë këto vite portretin e tim biri, në një kornizë të thjeshtë dhe kurdoherë më mbetet para syve Besim Golemi. Nuk pyeta kurrë si e njohu tim bir, si e bëri fytyrën e tij, si arriti të gjejë detaje aq mrekulluese… Po ndryshe si do të mbetej edhe ai i gjallë në shpirtin tim?… Sa i bukur më dukej brenda të qeshurës së tij të habitshme! Kishte gjak të ëmbël Besim Golemi…

Tiranë, më 30.03.2016

FJALA E DASHURUAR E MËSUESE VALIT

March 14, 2016 by dgreca

Ese nga Xhevair Lleshi/

Përse na pëlqen aq shumë diçka që të tjerët ose nuk e bëjnë ose edhe e përçmojnë? Pyes kot se në të vërtetë ajo e ka përgjigjen me vete. Ne ishim mësuar me një stereotip fjale dhe atë bënim. I kishim futur fjalët në kallëpe dhe me to bënim tulla, tjegulla, qerpiç, blloqe, pllaka, dritare e dyer, rafte e dollapë… Gjithnjë qëndronte në themel fjala e bërë nga një formë e caktuar. Dukej një gjë aq pa vlerë dhe e bezdisur. Kjo ndodhte sepse nuk kishim parë më tej se hunda jonë. Na u duk se kishin ikur kot dy vite shkollë. Pëshpërimat në korridor bënë efekt magjik. Do të vinte për të bërë mësim tek ne të vitit të tretë «C» mësuese Vali, që u jepte mësim atyre të vitit të parë. E shihnim çdo herë me veshjen e saj të veçantë, kostum blu pantallona e xhaketë, kostum gri po ashtu pantallona e xhaketë, kostum i bardhë, kostum bezhë, kostum lejla… E shihnim gjithmonë me kërshëri, madje Alqi Klemo edhe e ngacmonte nganjëherë me të folurën e lezetshme prej durrsaku dhe me mendjemadhësinë e këndshme e të mirëpritur që i jepte të qenit gjimnast klasi. Veç të tjerash Alqin e donin të gjithë, vajza e djem. E pra, na erdhi mësuese Vali në klasë. Ajo na dha vetëm një orë mësimi. Më tepër se gjithçka ajo zotëronte një bukuri të brendshme e ngjizur me shpirtin dhe që sipëranej si një elegancë e jashtëzakonshme intelektuale. Ndihej. Kapej me hundë dhe besohej menjëherë. Trupi me gjatësi pak mbi mesataren dhe elegant me një përsosmëri të skajshme të bënin për vete. Erdhi me hap të ngadaltë (ne ndienim trokitjen ritmike të pllakave të korridorit), hyri në klasë duke e hapur derën me një shtyrje sikur do të kërkonte dikë për ta ndihmuar, buzëqeshi vetëm me një cep buze plot finesë dhe e la regjistrin mbi tryezën e katedrës. Sot kemi bisedë letrare mbi estetikën dhe fjalën e figurshme. Nuk di pse m’u bë sikur e sajoi vetë temën. Bëri apelin si për të na njohur. Kam bindjen se nuk donte të vepronte ashtu. U gjet se asaj ore mungonte Vangjeli Heqimi me Androniqin. Dy kushërirat kalaresha. Na hodhi një vështrim përtej të ngrohtës dhe na mbajti për pak pezull. Ishte një lloj depërtimi simulant dhe dukej i pabesueshëm. Por ne e shihnim dhe e preknim. Ajo ende nuk qe futur në rol. Merrte frymë thellë dhe kjo më tepër ndihej. Ishte ushtrim i përsëritur…

Ne shohim një lule të bukur dhe kjo na bën përshtypje, filloi të fliste. Zërin e kishte të hollë, por melodioz, të këndshëm, që të bënte për vete. Lule e bukur… Po si mund t’i themi ndryshe? Po. Ka njëmijë mënyra për ta përcaktuar bukurinë e një luleje, ashtu siç ka vetëm një formë, një kallëp, për ta thënë thjesht e pa bërë kurrfarë gabimi. Pra, mund të jesh i saktë, cerebral, në përcaktim. Kaq do të mjaftonte. Dhe dihet se kur nuk gabon të takon nota pesë! (Atëherë ishte ende në fuqi vlerësimi me notën pesë.) Dihet që nota pesë ka elegancë! Pa mendoni pak kur ajo nga notë e epërme të kthehet në një notë të ulët? Ku do t’i vejë eleganca, bukuria, përsosmëria? Ka për të humbur vlera e numrit ngaqë nota do të bëhet e papërfillshme? Ja, edhe një numër aq i bukur dhe me thyerje të jashtëzakonshme vjen e bëhet i padëshirueshëm, saqë ty s’të vjen ta shohësh me sy! A nuk të vjen keq për numrin pesë? Po si do ta shihnim shumëfishin e tij, numrin dhjetë? Dhjetë… A nuk duket si një fjalë e egër, që do të na duhet shumë kohë për ta zbutur? Si do t’ia bëjmë, atëherë? Mirëpo keni për ta parë: dhjeta ka për t’u bërë edhe ai numri më i bukur. Sepse rrezaton të pakapshmen, sepse bëhet i lakmueshëm dhe do të marrë fytyrën e një vajze të bukur, do të kthehet shpejt në metaforë. Dhe ne do të duam të vallëzojmë me të, do të duam të bëhemi dashnorë të saj, do të duam ta kemi sa më pranë zemrës. Ajo, dhjeta e famshme do të ketë ritmin dhe muzikalitetin e zemrës sonë. Diçka që duket e habitshme. E kështu me radhë. E di, ju mund të kapeni pas fjalës. Është ndjenja që i jep ngjyrim fjalës, apo është arsyeja e ftohtë, logjika e mprehtë. Të dyja, thotë dikush, si dashuria. Edhe ajo ka ndjenjën ashtu siç edhe është, por s’mund ta zhveshësh nga logjika. Se bukuria, e pabesueshmja e madhe dhe e fuqishme, që na ngre peshë dhe na jep zjarrin e shpirtit, që na mbush me frymëzim dhe na çon peshë, po edhe që na plas për tokë ndoshta me mëri dhe pa kujdesin e duhur. Një amalgamë e papërmbajtur, gati frenetike dhe pse jo edhe elegante. Të dyja janë aty, bashkë dhe e ngrenë në këmbë e madhërisht të bukurën magjepsëse, e bëjnë atë padyshim pjesë të jetës sonë. Po të mos ishte kjo alkimi e mrekullueshme e ndjenjës dhe logjikës do të kishim o zjarr, o akull. Zjarri të djeg, të përvëlon, akulli të ngrin edhe pse të tregon fin. Përfytyroni një njeri të ftohtë, të veshur bukur e me përsosmëri, që ecën drejt, me kokën lart dhe që natyrisht bie në sy, bën figurë… Pastaj shihni një tjetër njeri, sigurisht të veshur pa ndonjë magji, pa ndonjë përsosmëri e që kjo do t’i ulte mjaft pikë nga estetika klasike, por ama ai është zjarr, i shkathët, i qeshur, atij i buit nga çdo qelizë ndjenjë e gjallëri. Ai nuk ecën serbes e me kokën lart, ai ecën sidokudo, si t’i vijë, por gjithnjë buzagaz, me një ndriçim të papërfytyrueshëm fytyre e sidomos të syve. Gjithçka i siglon. Ai do të merrte pesë me yll. Them pesë se ende nuk e kemi dhjetën e ndritshme. Ja, ky krahasim na jep në dorë dallimin midis fjalës së bukur dhe fjalës plot elegancë, fjalës cerebrale të krekosur e me sqimë. Mirëpo revolucionin e bën fjala e ndezur, zjarri, ndjenja, kurse logjika të mban fort tek evolucioni. Fjala e ndezur të hedh ku të kesh dëshirë, aq fuqi e magji ka. Nganjëherë edhe të pamëshirshme, pse jo edhe të kulluar. Një magji shpirtërore e përsosur. Kush nuk do ta donte…

Heshti pak, u mbush fort me frymë dhe na pa të gjithëve në sy.

Po për të vajtur deri te kjo magji, të dashurit e mi, jeta ime, na duhet pak të merremi me një dukuri tjetër. A nuk e ndieni se e ndryshova pak tonin? Sikur isha përfshirë më tepër nga ndjenja, zjarri, energjia e madhe e njeriut që e zotëron këtë flakë. Tani sikur jam më me këmbë në tokë. Thjesht sepse po kërkoj arsyen, rrënjët, thelbin. Dhe kjo sikur m’i zhvesh fjalët dhe ato humbasin fuqinë. Ku, mund të pyesë dikush, ku e gjejnë fuqinë fjalët e veshura me ndjenjë dhe me ngjyrën emocionuese? Ku tjetër, mendoni ju, përveçse në natyrë. Eh, ka dy natyra; një jashtë që e shohim, e perceptojmë dhe e bëjmë tonën përmes shumë formave, me anë të të shikuarit dhe të dëgjuarit, të ndijës, të shijes, të prekjes, të ngacmimit. Kurse kemi atë më madhështoren, magjinë e të vërtetave të mëdha, natyrën tonë të brendshme! Ajo është e papërsëritshme te secili, që ndryshon me gjithsej. Ja, mendojeni pak: një së brendshmi vesh fjalët me një tis trishtimi, një tjetër i thotë me zë të lartë kryengritës, një tjetër të përhitura me një mjegull të lehtë të qeshure, një tjetër akoma i ruan nën një lëvozhgë ironie, një harbon nga mëria… Dhe secili sipas mënyrës së tij, jo vetëm nga magjia e zërit, as thjesht nga eleganca, nga rroba, nga ngjyra e tyre, nga cilësia e përzgjedhjes, por më tepër nga karakteri dhe temperamenti, nga motivimi që marrin fjalët, duke i bërë o të madhërishme, o të bezdisura, të përfolura, hera-herës edhe mbeturina. Estetika, miqtë e mi, është bashkim i përkryer i të pamundurave! Gjejini gjëra të pamundura për t’i bërë bashkë dhe do të shihni si xiglojnë, madje japin një dritë të allasojtë, të paparë ndonjëherë. Ju shikoni ndërkohë një dru të shtrembër dhe kjo, e marr me mend që nuk ju bën përshtypje. Pastaj ju qëllon të shihni një kavak, plep i hollë, i lartë, i drejtë që çan qiellin. Dhe juve kjo ju emocionon, madje ju bën të mendoheni plot gjallëri. Kjo gjë ju shtyn edhe të krijoni një mendim plot estetikë e larmi gjërash. Veçse në çdo rast të tillë kemi elementë të veçuar bukurie ose gjëje të rëndomtë. Atëherë natyra vetë ka ecur e para te bashkimi i gjërave të kundërta, në idenë e të pamundurës: tek bima, pema e kërrusur, e shëmtuar që na jep frytin e mirë e aromatik, ose na jep aromën e përsosur, të dëshiruar. Se edhe trëndafili ferrë është, por trëndafili është kurorë bukurie. Se edhe dafina nuk është një bimë e lartë aq sa e ngre mendimi për të vajtur te kurora e lavdisë! Se ulliri, kjo pemë e shëmtuar, nuk se të tërheq aq me madhështinë dhe lakueshmërinë e trupit, se sa me gjelbërimin e përjetshëm, me frytin magjik, me kurorën e paqes dhe me lavdinë e jetës, me vetë jetëgjatësinë e lakmueshme. Atëherë si mund të puthim gjërat e pamundshme? Ja, tani po shkojmë drejt saj, siç mund të shkojë kryelartësia dhe forca e burrit drejt elegancës dhe përsosmërisë së gruas. E pamundur t’i bashkosh të dy, por ata janë të detyruar të jenë bashkë dhe për këtë duhet të gjejnë rrugën e duhur për ta arritur bashkimin dhe magjinë e jetës. Tek të dy do të kemi përsosmërisht magjinë e jetës, përsosmërinë e amshueshme. Ku dëshironi ju të shkojmë? Ja, vrapojmë drejt detit: dallgë, erë e fortë, fishkëllima, ulërima, stërkala të akullta uji, dimër që duket pakthyeshmërisht i egër, mahnitës në potencën dhe energjinë e tij të llahtarshme. Mirëpo ne jemi mësuar ta shohim detin edhe në verë. Paqe, diell, nxehtësi, dallgëzim i lehtë, fllad, njerëz të qeshur, trimëri lojcake, energji tjetërsoj e të tjera pa fund. Ku ta shohim veten më mirë? Kujt t’i afrohemi? A nuk do qe më mirë që kur flasim të bashkojmë elemente të njërës pamje me tjetrën? A nuk do shohim se figurat e krijuara vetiu do të jenë më të ndjeshme? A nuk fitojnë më tepër energji fjalët, shprehjet? A nuk do të na bëjë kjo edhe më të veçantë? Si thoni? Unë mendoj që pasivisht kjo do të ndodhë. Pse pasivisht? Po ja, nuk do ta bëjnë këtë të gjithë, por disa kokrra të veçuara sigurisht. Ndërsa bashkimi i gjërave të pamundura, domethënë estetika realisht do t’na çojë edhe tek estetika e fjalës! Ndryshe s’mund të ndodhë. Merrni dukurinë më të egër dhe bashkojeni me atë më të pëlqyeshmen dhe do të shihni se do të qëndrojnë mrekullisht më bukur se çdo gjë tjetër që mund të keni provuar. Si një kalë i azdisur dhe që duket në kulm të egërsisë, sapo ndien flladin e bukur shkrofëtin dhe krijon një lëvizje magjike duke na dhënë një hingëllimë të gjatë me një përsosmëri do të thosha të llahtarshme. Se ç’vlerë ka llahtaria me përsosmërinë, eja ta gjejmë së bashku ju lutem. Se ç’të përbashkët ka një buzëqeshje përballë një inati të çartur? Si thoni? A nuk janë të vërteta këto? A nuk janë mendim i hollë dhe i kulluar? Poo! Kjo po e gjallë të bënë për vete, sigurisht, por ajo qëndron bukur ballë përballë me një jo kryeneçe dhe të krisur mendsh! Ndryshe lezeti i saj do të ishte pa magji, pa sajdinë e dukur. Hë, i kini dëgjuar nënat tek thonë «e kripim me sheqer»? Po, me siguri, po. A nuk janë të dyja të kundërta? E pse të mos i kripim me sheqer fjalët tona? Dy shije kë kundërta, besoj, që rrinë aq bukur pranë njëra-tjetrës. Atëherë, pse, kjo tjetra si iu duket? Ja: e thartoi fytyrën e bukur! Gajasesh së qeshuri! Janë afruar me një përsosmëri të çuditshme ato që largojnë gjërat e zakonshme. Sepse e tharta ta mbledh fytyrën fine dhe ta bën surrat. Prandaj dhe fytyra e bukur thartohet. Nuk e pëson këtë vetëm pse ha një thelë limoni, por mbi të gjitha pse pëson një dackë fjale, një klithmë dashurie, një britmë të bukur, një ethe përvëluese admirimi, një gjak i mirëfilltë armiqësie, një elegancë e paturpshme!… Janë pa fund!…

Përsëri një frymëmarrje e ngrohtë dhe një shikim e zvogëluar, i tkurrur dhe i mbështjellë me një qiqërimë elegance pas syzeve me rrathë të ndryshëm nga rrathët e vërtetë, të vegjël e të kërthndezët. Ne s’thoshim asnjë fjalë. S’ngopeshim duke dëgjuar mësuese Valin. Sa paskëshim humbur! Pa fund. Një botë të tërë! Dhe befas donim ta kapnim me një çast të vetëm. Pak më tej meje pashë një fytyrë të nevrikosur. Iliazi!? Pse? E kishin tmerruar fjalët?…

Mrekulli. Një orë mësimi, nxënës të dashur, aq është. Sa një rrugëtim i shkurtër. Unë doja t’ju lija një detyrë të thjeshtë: sa fjalë të mbarsura me ide të tilla mund të formojmë, thjesht duke parë e dëgjuar, duke prekur e nuhatur a shijuar të kundërtat e bezdisura me të bukurat e pastruara nga pluhuri i kohës apo harresës. Atëherë le t’i pastrojmë fjalët. Të bukura, madje me një bukuri tronditëse e skrupuloze janë edhe lulet artificiale. Po a mund t’i dallojmë dot lulet natyrore me ato artificiale në një pikturë «natyrë e vdekur»? Tek e fundit si do t’i dallonim të dyja, kur s’kemi asnjë element tjetër ndihmës? Dikush do t’i dallonte! E kam lexuar tek Rembrandti, kur pikturonte një saksi lulesh mëllage për t’i dhënë gjallëri oborrit të ngushtë me pllaka guri. Asnjë lule artificiale, e vizatuar me përsosmëri të jashtëzakonshme nuk më doli e gjallë! Kjo është edhe e vërteta e tmerrshme midis asaj që duam dhe nuk duam, mes ulërimës dhe melodisë, midis tmerrit dhe gëzimit… Një i ikur prej kësaj bote nuk arrin ta kuptojë dot të gjallën edhe kur jeton me siklet të vegjetuar! Kujt i duket përditë të ndahet prej njerëzve, nuk e sheh dot të bukurën e magjishme te njerëzit që përjetojnë jetën së toku. Sepse qenia bashkë mbart humorin, ngashënjimin, tëharrjen e të këqijave, veseve, thith ajrin e pastër dhe aromën e vetë jetës. Po le të futemi pak më thellë. Mendoni pak një shokun a shoqen tuaj teksa thotë një fjalë të gëzuar. Ai, patjetër që e thotë gjithnjë sipas natyrës së tij, me një timbër të veçantë, me theksin ku e mendon ai, me rrobën dhe ngjyrat që ka për hosh, me zë të kthjellët a të bruztë, me sytë ulur apo me vështrimin larg. Dhe gjithnjë është ai vetë tipi që njohim, është bota e tij e brendshme, janë nevojat e tij të domosdoshme, interesat, qëndrimet, motivet, forma e tij trupore, pamja e fytyrës, njohja që ka, kultura që zotëron, gjaku që i vërshon…

Befas u dëgjua tringëllima e tmerrshme e ziles. Mbaroi ora e mësimit. Ne kishim mbetur të shastisur, gati me gojë hapur, si të sfilitur, të tmerruar. Mësuese Vali na kishte thithur brenda magjisë së fjalës. Si ishte e mundur? Po më mirë kaq pak. Do të vinin më vonë për dy vjet rresht orët e mësimit të letërsisë dhe ne do të ndienim një mungesë drobitëse, duke kërkuar kurdoherë fjalët e pathëna të asaj magjie të zhdukur, edhe pse e shihnim çdo ditë, për ato ditë që mbeteshin. Sepse erdhi një ditë që shkolla u gdhi nën thurimën e ca fjalëve të endura hollë si fije merimange, por jo me atë rrjetë që e heqim pa finesë e si me bezdi. Ishte tjetër lloj rrjete ajo. Sikur mësuesi më i bukur i shkollës (mësues i matematikës, të mendosh që mësuesit e matematikës nuk i kishim aq të bukur!) me emrin Nuri Borshi, pak i zeshkët, si i rrahur nga bronzi i detit Jon dhe me një palë mustaqe të holla spicë që i shkonin aq shumë fytyrës së tij dhe kjo mësuese ishin parë diku anës lumit bashkë, sikur ashtu e sikur kështu… Po a mund t’i bashkonim fjalët e kundërta këtu? A mund të thurnim një histori tjetër? Ku e dinin endësit, se ata të dy nuk flisnin për të bukurën? A nuk mund të thuhet se ata bënin një insert rinor elegant e të zjarrtë, fije të holla që lidhnin talentin me shpirtin e tyre të jashtëzakonshëm? Pse të mos themi se ata thërrisnin pranë shumë miq, artistë të fjalës së bukur e njerëz të thjeshtë, pse jo edhe gjahtarë e ëndërrimtarë, letrarë që thurnin papritur serenata, po edhe fotografë të dështuar, alkoolistë të djallëzuar, ndonjë aventurier të zverdhur si ftua, gra të bukura që dilnin edhe ato aty buzë lumit, regjisorë të krimbur, tek-tuk aktorë estrade të përvjelë në fytyrë, dromca hamgjitëse, që në fund të fundit përbënin thelbin e shoqërisë që po këpuste frytet e para universitare… Prej elegancës mund të lindte edhe harrimi. Mësuese Vali nuk e donte harrimin. Por atë dhe Nuri Borshin nuk e harruan, edhe pse nuk deshën t’i nxirrnin në skenë, siç mund të donin zemrat e tyre. Kështu e përdhosën elegancën, të bukurën, përsosmërinë, me një ngashënjim habitës. Askush nuk e mendonte. Fati ynë ishte se e dëgjuam njëherë të vetme dhe ndoshta në zenitin e fjalës, në kulmin e ditës së yllit të saj. Na dukej më vonë se fjalët e bukura u shteruan, humbën në thellësitë e tokës. Sepse nuk i pamë më Valin dhe kostumin e saj blu, aq elegant sa dhe fjalët e saj plot magji dhe përsosmëri.

Kjo natyrisht s’kishte të bënte me asgjë, përveçse me faktin që ne të së tretës «C» na erdhi një mësues kot, një fatkeqësi. Ai mund të ketë qenë edhe i mirë, i ziu, po ne kishim kaluar ylberin të gjithë. Dhe i pari që shtrembëronte turinjtë ishte Iliaz Bregu. Vetëm Vangja dhe Niqi nuk shihnin ndonjë magji, se ato patën «fatin» të mos qenë asaj dite të tmerrshme kur ne dëgjuam për herë të parë dhe të fundit, magjinë e fjalës së bukur nën trysninë e thekrisjes së mendimit e duke mbajtur në duar trëndafila të kuq…

Tiranë, më 15.02.2016