Prof.dr.Muhamet Racaj
Universiteti”Nënë Tereza”,Shkup
Foto: Reporter.al/
Lufta në Ukrainë ka tejkaluar përmasat e një konflikti rajonal, duke u shndërruar në një arenë globale ku testohen doktrina ushtarake, sisteme armatimi dhe strategji gjeopolitike të fuqive të mëdha. Ky punim analizon tezën se Ukraina është shndërruar në një poligon të armëve të vjetruara botërore, përmes donacioneve masive ushtarake nga SHBA-ja, NATO-ja dhe Bashkimi Evropian, si dhe përmes aktivizimit të kapaciteteve të saj të prodhimit vendor. Në fokus janë pasojat afatgjata të këtij realiteti mbi sigurinë rajonale, stabilitetin evropian dhe perspektivën e paqes. Argumentohet se grumbullimi i mbetjeve të armatimit dhe militarizimi i vazhdueshëm i territorit ukrainas e bëjnë paqen afatshkurtër pothuajse të pamundur.
• Hyrje
Që nga shpërthimi i luftës Rusi–Ukrainë, Ukraina është shndërruar në epiqendrën e përplasjes gjeopolitike ndërmjet Perëndimit dhe Federatës Ruse. Konflikti nuk përfaqëson vetëm një luftë territoriale, por një përballje strategjike ku Ukraina shërben si terren operacional për konsumimin e kapaciteteve ushtarake globale. Në këtë kontekst, shtrohet pyetja thelbësore: a është Ukraina duke u shndërruar në një poligon të armëve të vjetruara botërore dhe çfarë nënkupton kjo për paqen dhe jetën normale në rajon?
• Donacionet ushtarake si instrument strategjik
2.1 Roli i SHBA-së
Shtetet e Bashkuara kanë qenë donatori kryesor i ndihmës ushtarake për Ukrainën. Një pjesë e konsiderueshme e kësaj ndihme përbëhet nga sisteme armatimi të prodhuara dekada më parë, të cilat në kushte normale do të kërkonin çmontim ose modernizim të kushtueshëm. Dërgimi i tyre në Ukrainë i shërben njëkohësisht:
zbrazjes së depove ushtarake amerikane,
testimit real të efikasitetit të armëve në kushte lufte,
dobësimit strategjik të Rusisë pa përfshirje direkte.
2.2 NATO dhe dimensioni kolektiv
Për NATO-n, Ukraina është shndërruar në një zonë tampon ku doktrina e mbrojtjes kolektive zbatohet në mënyrë indirekte. Aleanca ka transferuar armë të gjeneratave të mëparshme nga shtetet anëtare të Evropës Lindore, duke i zëvendësuar ato më pas me sisteme moderne perëndimore. Ky proces ka thelluar militarizimin e Ukrainës, duke e shndërruar atë në një depo të hapur të armatimit të konsumuar.
2.3 Bashkimi Evropian dhe dilema morale
BE-ja, megjithëse e ndërtuar mbi parimet e paqes dhe diplomacisë, ka hyrë në një fazë të re ku financimi i armëve shihet si domosdoshmëri strategjike. Megjithatë, dërgimi i armëve të vjetruara krijon rrezik afatgjatë për sigurinë civile, mjedisin dhe rindërtimin pas konfliktit.
• Prodhimi vendor ushtarak i Ukrainës
Në kushtet e luftës së zgjatur, Ukraina ka aktivizuar dhe zgjeruar kapacitetet e saj të prodhimit ushtarak. Kjo përfshin:
riparimin e armëve të dëmtuara,
prodhimin e municioneve,
adaptimin e teknologjive ekzistuese për nevoja të menjëhershme.
Megjithëse ky zhvillim rrit autonominë mbrojtëse të vendit, ai e ngulit Ukrainën edhe më thellë në një ekonomi lufte, duke e bërë tranzicionin drejt paqes jashtëzakonisht të vështirë.
• Ukraina si depo globale e mbetjeve të armëve
Territori ukrainas po grumbullon një sasi të jashtëzakonshme të:
armëve të dëmtuara ose jashtë funksionit,
municioneve të pashpërthyera,
mbetjeve toksike ushtarake.
Këto mbetje përbëjnë rrezik serioz për popullsinë civile dhe do të kërkojnë dekada për pastrim dhe neutralizim. Përvoja nga konfliktet e mëparshme tregon se rajone të tilla mbeten të paqëndrueshme për një kohë shumë të gjatë.
• Perspektiva e paqes dhe jetës normale në rajon
Duke marrë parasysh nivelin e militarizimit, sasinë e armëve të pranishme dhe interesat gjeopolitike të aktorëve ndërkombëtarë, perspektiva e një paqeje të qëndrueshme në Ukrainë mbetet e zymtë. Edhe në rast të ndalimit formal të luftimeve, prania masive e armëve do të vazhdojë të prodhojë pasiguri, kriminalitet të armatosur dhe tensione të reja rajonale.
3.Të Dhëna Statistike për Armatimet dhe Ndihmën Ushtarake për Ukrainën
3.1. Ukraina si importues kryesor i armëve në botë (2020-2024)
📌 Sipas Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), midis viteve 2020 dhe 2024, Ukraina mori 8.8 % të importeve globale të armëve — duke u renditur si importuesi më i madh në botë për këtë periudhë.
Kjo tregon një rritje historike të kërkesës për armë gjatë luftës së vazhdueshme.
SIPRI
📌 Nga armët që iu dërguan Ukrainës, 45 % erdhën nga Shtetet e Bashkuara, 12 % nga Gjermania dhe 11 % nga Polonia.
Kommersant Ukraine
2. Rritja e importeve evropiane dhe ndikimi amerikan
📊 Në periudhën afër 2019-2023, Ukraina përbënte rreth 23 % të importeve të armëve të Evropës, duke u bërë importuesi më i madh kontinentit dhe i katërti në botë për importet e armatimit.
IntelliNews
📌 Sipas analizave, 71 % e armatimit amerikan të dërguar në Evropë për Ukrainë ishte marrë nga depo ushtarake ekzistuese, pra shumë prej këtyre armëve janë të përdorura ose të vjetruara — një indikator i qartë për tezën se Ukraina shërben si poligon për “armë të dorës së dytë”.
Defense News
3. Ndihma ushtarake totale (vlera monetare)
📌 Instituti Kiel ka mbledhur të dhëna të ndihmës për Ukrainën që nga fillimi i luftës:
Deri në fund të qershorit 2025, vendet e Evropës kishin alokuar të paktën €35.1 miliardë në ndihmë ushtarake për Ukrainë — më shumë se SHBA-ja gjatë të njëjtës periudhë.
United24 Media
📌 Ndërkohë, sipas raporteve të tjera, ndihma totale ushtarake amerikane që nga fillimi i luftës është shumë e lartë dhe përfshin miliona runde artilerie, sisteme raketore, tanke dhe mjete të tjera.
Business Insider
4. Shifrat e transferimit fizik të armatimit amerikan
📦 Transportet e SHBA-së për Ukrainë që nga fillimi i luftës përfshijnë:
rreth 3 milionë runde artilerie dhe
mbi 471 milionë runde armë të vogla deri në janar 2025.
Këto të dhëna janë të mbledhura nga Statista—një platformë e bazuar në burime të DoD dhe të tjera të besueshme.
Statista
5. Transferime të mëtejshme dhe transparenca
📊 Sipas ATT Monitor 2024, të paktën 26 shtete transferuan armë në Ukrainë vetëm në vitin 2022, me 118 transferime të ndryshme duke përfshirë armë të lehta, artileri dhe tanke.
attmonitor.org
📌 Si t’i Përdorësh këto të Dhëna në Artikullin Akademik
Kur të përfshish këto statistika në punimin tënd, mund t’i paraqes si:
Shembull teze me fusnota
*Ndërmjet viteve 2020-2024, Ukraina mori rreth 8.8 % të importeve globale të armëve, duke u bërë importuesi kryesor në botë — me 45 % të furnizimeve që vinin nga SHBA-ja, 12 % nga Gjermania dhe 11 % nga Polonia.*¹
*Për më tepër, 71 % e armatimit amerikan të transportuar në Evropë për Ukrainën ishte marrë nga depo ushtarake ekzistuese për shpejtësi dorëzimi.*²
• Përfundime
Ukraina sot përfaqëson më shumë se një shtet në luftë; ajo është shndërruar në një poligon global të armëve të vjetruara dhe interesave strategjike ndërkombëtare. Donacionet ushtarake nga SHBA-ja, NATO-ja dhe BE-ja, të kombinuara me prodhimin vendor, e kanë futur vendin në një cikël të thellë militarizimi. Në këto rrethana, paqja e qëndrueshme dhe rikthimi i jetës normale në rajon mbeten sfida afatgjata, që kërkojnë jo vetëm armëpushim, por edhe një strategji gjithëpërfshirëse çmilitarizimi dhe rindërtimi.