Arben Iliazi/

Më 15 dhjetor 1942 u shua në Uashington, nga një hemorragji cerebrale, Faik Konica, i vetmuar dhe i rënë nga vakti, me 15 dollarë e 54 cent në xhep. Konica ishte një çudi e llojit të vet. Një talent i rrallë, një mendje universale dhe një filozof i botës së zjarrtë. Prapavija e tij mendore dhe imagjinative është kaq e pasur dhe e fuqishme, e pranishme në harkun e tri shekujve kolosë të njerëzimit, saqë e ka projektuar profilin e vet edhe në shekullin XXI që po jetojmë, duke ngërthyer vetëdijen e tendosur shqiptare të kombit. Njeriu tipik shqiptar, shkrimtari dhe mendimtari që i mjafton plotësisht vetvetes dhe nuk ka nevojë për mbishtresa dhe hamendësime, edhe në këtë 83 vjetor të vdekjes na del para syve si një fantazmë supreme, faustiane, që posedon sekrete të mëdha e të patjetërsueshme, jo vetëm të vdekjes por edhe të jetës. Konica është sa njeriu-histori, aq dhe historia-njeri. I ngritur në kult nga bashkëkohësit e vet letrarë, gjatë kohës së diktaturës komuniste u anatemua, sipas një koncepti ideologjizues të pashembullt.

Kronologjia bibliografike e Konicës nuk ka shumë rëndësi. Ka më shumë rëndësi stili i të menduarit të tij, përafrimi i kuptimeve, konotacioneve, ideve, rrënja dhe shkaku i tyre. Faik Konica, i shpallur si një “enciklopedi që ecën”, ishte një nga shqiptarët më të kulturuar të të gjitha kohërave, një mjeshtër i madh i shqipes së shkruar, “kalorës” i albanologjisë dhe i procesit konvergues të gjuhës kombëtare letrare shqipe, poliglot nga më të mëdhenjtë e Evropës, indoeuropianist, etimolog dhe etnopsikolog, që di historitë e fjalëve e termave. I dimensionuar jo vetëm në kulturën shqiptare, por edhe në atë frankofone dhe anglofone, ai diti të konstruktojë koncepte estetike dhe antropologjike, që nuk janë zbehur në substancën e tyre.

Konica i përkiste një racë dyshimtarësh paganë, i brujtur me njëlloj teozofie, por edhe me altruizëm, që e bën të dalë jashtë klasifikimeve të bashkëkohanikëve të tij. Ai nuk i nënshtrohet monoteizmit të emrave të veçantë të kulturave, sepse lirinë e konsideronte më të rëndësishme se çdo gjë. Madje ai është i pari personalitet shqiptar i cili, përmes shumë mishërimeve, e quante të domosdoshme procesin e eksorcizmit kombëtar, të kritikës së pamëshirshme të të metave të shqiptarëve, që ata të përfaqësojnë një komb idealisht të përsosur. Jo më kot ai shkruan se “Armiqtë e Shqipërisë janë shqiptarët, jo të tjerë” (Revista Albania, 25 mars 1897). Romani “Doktor Gjilpëra” është padyshim një prozë e shkëlqyer, e papërsëritshme, një traktat eksorcizmi i jashtëzakonshëm për aventurizmin dhe vonesat e pashpjegueshme historike, ku ironizohet “zululandi shqiptar” i situatave burleske, i dhimbjes dhe i talljes me vetveten dhe hidhen tutje alibitë. Ndihem i lumtur që së fundi arrita ta dramatizoj këtë vepër, si një antidramë absurdi, për të cilën jam i bindur se nuk do të jetë një shfaqje thjesht argëtuese për publikun, ku spikat ironia dhe humori i zi konician, por një performancë në bazë të vijave karmike.

Paradoksaliteti i Konicës, me mosbesim kundrejt çdo gjëje, i shpjegueshëm me paradokset e kohës që jetoi, si dhe me proceset e brendshme shpirtërore agnostike të tij, shpaloset edhe te vepra “Katër prralla nga Zululandi”. Konica botoi te Gazeta “Dielli”, në vitin 1922, vetëm pjesën e parë të quajtur “Një ambasadë e Zulluve në paris”, ku analizohet struktura e një bote alegorike indikuese. Proza eseistike “Shqipëria si mu duk”, një kryevepër e sintezës dhe ideve, një parodi asgjësuese ndaj regjimit mbretëror, u botua në vitin 1929 pa udhëtimit të tij në Shqipëri në vitin 1928.

Biografia:

Faik Konica lindi më 15 mars 1875 në Konicë, në një familje të vjetër shqiptare. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, ndoqi Kolegjin Jezuit Saverian të Shkodrës e më pas studimet e liceut perandorak francez të Stambollit. Pasi kreu shkollat e mesme në Francë, vazhdoi studimet në Dizhon për filologji romane dhe më pas u diplomua në universitetin e Harvardit të SH.B.A, ku mori gradën “Master of Arts”.

Me 1897, në Bruksel botoi numrin e parë të revistës politike kulturore e letrare “Albania”.

Në 1909 u ftua prej shqiptaro-amerikanëve të shkonte në Shtetet e Bashkuara, ku të jepte një varg leksionesh, që e bëri në dyvjeçarin 1909-1911. Më 22 tetor 1909 mori në dorëzim prej Fan Nolit redaksinë e gazetës “Dielli”, botim javor i Shoqërisë “Besa-Besë”. Konica punoi si editor i “Diellit” deri më 18 mars 1910, për t’u kthyer sërish me 6 maj deri me 1 korrik 1910 dhe mandej prej 1 gushtit 1912 deri më 8 korrik 1913. Më 24 dhjetor 1911 në një mbledhje drejtuar nga Kristo Floqi, Konica caktohet anëtar i Komisionit për Bashkimin e Organizatave shqiptare në SH.B.A. Përpjekjet e mbarë patriotëve shqiptarë, përfshirë Konicën, arritën kulmin me themelimin e Federatës Vatra më 28 prill 1912. Mbledhja e themelimit u zhvillua në Kishën e Shën Gjergjit që atëhere ndodhej në 227 Tremont Street, Boston. Vatra bashkoi shoqëritë Besa-Besën, Flamuri i Krujës, Kombëtare dhe Dallëndyshja dhe do të luante rol shumë të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë. Një Pleqësi e përkohshme u zgjodh për të drejtuar organizatën e re. Sekretar i saj u zgjodh Fan Noli. Konica dhe Floqi u ngarkuan me ngritjen e degëve të reja të organizatës në Masaçusets dhe shtete të tjera. Pas përfundimit të stinës së provimeve për Faikun nuk do të kishte më asnjë ditë pushimi të lirë.

Me 1912 në emër të Federatës Vatra, shkon në Londër për të mbrojtur interesat kombëtare shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër.

Përreth një muaj rrjesht, nga 19 maj 1912 deri më 16 qershor 1912 Konica do të udhëtonte pa reshtur në mbarë Anglinë e Re duke ngritur dhe organizuar degë të reja të Vatrës në Worcester, MA, Lynn, MA, Manchester, N.H., Central Falls, R.I. and Southbridge, MA. Kuvendi i Jashtëzakonshëm i Vatrës i 16 shkurtit 1913 vendosi të dërgonte Faik Konicën si delegat në Kongresin e Triestes. Kongresi filloi më 1 mars 1913 nën kryesinë e Faik Konicës.

Më 1921, Konica zgjidhet kryetar i Federatës Vatra dhe me rimarrjen e drejtimit të gazetës Dielli, ai shkruante në një rubrikë të tijën “Shtylla e Konitzës”. Më vitin 1926, Faik Konica emërohet Ministër Fuqiplotë i Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara. Vdiq në Uashington më 15 dhjetor 1942. Në vitin 1995, pas rënies së diktaturës komuniste, eshtrat e tij u sollën në Tiranë.

Akademik, Prof. Dr. Beqir Meta/

Pjesa II

      Vatra mbështeti me forcë çdo element dhe përpjekje për progresin social në Shqipëri dhe për kapërcimin e trashëgimisë së hidhur të kohës osmane. Ajo kritikoi çdo faktor që pengonte këtë progres drejt oksidentit. Kështu “Dielli” kritikonte gazetën Shkrepëtima, e cila e konsideronte mbylljen e mbulimin e grave si mbrojtje të lirisë. Këto mendime “Dielli” i quante anadollake dhe sillte si shembull Perëndimin, ku gruaja radhitej në një radhë me burrin.[1]

        Në faqet e gazetës Dielli u shfaqën propozime interesante për zhvillimin e vendit edhe në sferën ekonomike e financiare. Theksohej se shqiptarët e Amerikës, janë gati të investojnë të hollat për nisjen e një Banke Kombëtare dhe se kapitalet e tyre do të shumëzohen me kapitalet e shqiptarëve të Rumanisë, Misirit, Stambollit dhe Shqipërisë.[2] Një banke e tillë, shihej si një institucion themelor shtetëror përmes të cilit populli do të shpëtonte prej fajdexhinjve, të cilët shfrytëzonin në palcë popullsinë ku fajdeja ishte kthyer në një gangrenë sociale dhe përmes saj shteti shqiptar do të shtypte të hollat e tij e do të siguronte më lehtë hua të jashtme. Në fakt ky propozim nuk ishte realist, pasi vendit i nevojitej një stabilitet i brendshëm dhe ndërkombëtar i lartë, një qeverisje e aftë e nivel i lartë zhvillimi ekonomiko-politik që të mund të krijonte një bankë të tillë popullore, të cilat nuk ekzistonin në këtë kohë.

     Vatra ishte përkrahëse e zjarrtë e reformës agrare. Por duke pasur parasysh që në këto fillime tepër të vështira të jetës së shtetit të pavarur shqiptar realizimi i saj ishte i pamundur, ajo sugjeroi masa më të praktike dhe të realizueshme si hapa paraprijës të saj, siç ishte organizimi i fshatrave Agrikole nën mbrojtjen e Ministrisë  së Ekonomisë Kombëtare.[3]

     Një ndihmë të çmuar “Vatra” dha për shkollat në Shqipëri, duke botuar deri në mesin e vitit 1921 100.000 libra shkollorë nga autorë të shquar.[4] Jashtë vëmendjes së vatranëve nuk mbeti edhe çështja e njësimit të gjuhës.[5]

       Vatra ndoqi me shumë vëmendje fushatën  e zgjedhjeve të para politike në Shqipëri që u zhvillua në fillim të vitit 1921. Ajo mbajti një qëndrim të drejtë ndaj kësaj fushate, duke kritikuar elementët apo shfaqjet negative të saj dhe duke vlerësuar karakterin e qetë dhe të rregullt të zgjedhjeve.  Ajo kritikoi një nga fenomenet negative që u shfaqën gjatë kësaj fushate- propagandën e dasive fetare që zhvilluan disa grupe politike.[6] Nga ana tjetër, denoncoi sulmet e shtypit grek për zgjedhjet në Toskëri, i cili i quante si të paligjshme dhe si shkelje të marrëveshjes së qeverisë shqiptare me Greqinë, duke argumentuar se kufijtë e Shqipërisë ishin caktuar që më 1913 dhe ajo kishte të drejtë të bënte zgjedhje politike brenda tyre.[7]

       Ajo kritikoi daljen fitues në Shqipërinë e mesme të elementëve esadistë,[8] dhe përshëndeti me entuziazmin fitoret e nacionalistëve dhe progresistëve në qarkun e Korçës, duke propaganduar arritjen e madhe të vendit, pasi “zgjedhjet u bënë aq qetësisht dhe rregullisht sa barazohen me shtetet e përparuara, shumë më qetësisht se në Greqi.”[9]

           Vatra adresoi kritika të ashpra ndaj tendencave separatiste e centrifugale që u shfaqën gjatë zgjedhjeve, veçanërisht në zonën e Korçës, ku një grup politikanësh, që madje kishin pasur një rekord pozitiv të respektuar si nacionalistë e atdhetarë, i kërkuan me forcë dhe ushtruan presion ndaj qeverisë që të krijonte një administratë autonome në Shqipërinë e jugut, e cila të drejtohej nga të krishterët.  Vetvrasje e quante “Dielli”, Memorandumin e të krishterëve shqiptarë,[10] dhe si shkak të tij, “ambicien e shkretë që mbretëroi në karakterin e zotërinjëve që bëhen sot vegla të Jakovit, të propagandës greke, e cila po i shpie ata në vrasjen e atdheut. Shqiptarët e Amerikës e dënojnë këtë vepër antipatriotike dhe protestojnë energjikisht, duke iu lutur qeverisë të marrë masat e duhura për të mbytur veprën satanike të Jakovit.[11] Për të denoncuar fenomenet negative separatiste e centrifugale që ndodhën në këtë kohë në Shqipëri “Vatra” reagoi dhe institucionalisht, përmes një deklarate të qartë të kryetarit të saj.[12] Përveç kësaj, “Vatra” u angazhua drejtpërdrejt dhe i dha ndihmë me shumë vlerë qeverisë përmes aktivistëve e personaliteteve të saj në Shqipëri për ta tejkaluar këtë situatë të rrezikshme, si dhe për të kundërgoditur propagandën greke në Amerikë që u përpoq ta shfrytëzojë këtë rast.[13]

               Nga ana tjetër, “Vatra” kritikoi qëndrimin e qeverisë ndaj zgjedhjeve në Qarkun e Shkodrës dhe ministrin e Brendshëm, Mehdi Frashërin, për lëshimin që u bëri këtyre tendencave separatiste, duke urdhëruar që në Shkodër të zgjidheshin 8 deputetë katolikë dhe 4 muhamedanë, dhe që të votonin veç katolikët e veç muhamedanët. Këtë e kundërshtuan dhe shoqëritë patriotike të vendit. Dielli shkruante se, dashur pa dashur, me këtë veprim të trashë e të gabuar, Qeveria bëri aleancë me Memorandumistët e Korçës.[14]

           Vatranët përshëndetën krijimin e parlamentit të ri që doli nga zgjedhjet e para politike, duke e konsideruar atë një institucion me rëndësi për sendërtimin e shtetit shqiptar dhe të ardhmen e vendit, për futjen e tij në rrugën e shteteve konstitucionale, e të përparimit.[15] Ndër detyrat më vitale të tij konsideronte kujdesin për Kushtetutën e vendit, sjelljen e organizatave të huaj, krijimin e një administrate të rregullt, që të kishte formën dhe “erën” e Perëndimit.[16] Mirëpo Vatra e kuptonte se një parlament nuk mund të bëjë kushtetutën, prandaj bënte thirrje që ai duhet të kthehet në Asamble Kushtetuese, ose të bëheshin zgjedhje të reja.[17]

          Federata “Vatra” mbajti në këto çaste në fokus edhe çështjen kombëtare shqiptare. Ajo përmes gazetës së saj Dielli u rreshtua në krahun realist dhe të përmbajtur të mendimit politik shqiptar lidhur me Kosovën, duke bërë thirrje për një politikë të vetëpërmbajtur kundrejt Serbisë, pasi çdo qëndrim tjetër do të ishte me rreziqe të mëdha për Kosovën dhe gjithë kombin shqiptar. Në janar 1921, duke komentuar  mosmarrëveshjet  midis serbëve, malazezve e  kroatëve, ajo bënte thirrje që Kosova nuk duhej të ngrihej në këtë çast, sepse Serbia do tu japë ndonjë kockë malazezëve dhe do kthehet kundër nesh. Arsyeja më e madhe është se ne duam ti japim botës të kuptojë se u bindemi marrëveshjeve, sado të padrejta që janë, dhe se kemi mënyrë tjetër, mënyra më të mëdha se ajo e robërisë së Kosovës nën Serbinë.[18] “Me urtësinë e tyre, kosovarët i binden Qeverisë Shqiptare dhe sakrifikojnë mirërrojtjen dhe lirinë e tyre të hëpërhëshme për Shqipërinë e liruar”. “Me Kosovën në ngritje, shqiptarët e liruar do të mos rrinë me duar kryq. Por nuk duhet harruar që Shqipëria e sotme nuk mund të mbajë një luftë kundër Jugosllavisë, nuk duhet harruar se ende nuk jemi vendosur si shtet dhe opinioni i jashtëm do të jetë fatal për neve po të merremi që sot me luftëra. Në një rast të tillë, armiqtë do na akuzojnë e diskreditojnë dhe frika është se mos prishemi krejt si shtet, se mos pakohemi si komb”.

“Sot Serbët janë zënë pisk dhe duart i kanë të lidhura si brenda si jashtë. Ata s’kanë lëshuar ende disa toka të Shqipërisë së 1913. Marrëveshja Shqipëri-Serbi, nuk është përfunduar ende. Këto fakte nuk japin një rast të mirë nga i cili duhet të përfitojmë. Qeveria jonë le të lëvizë pak më tepër mbi çështjen e kufijve Veriorë, sa kohë që hekuri është i skuqur. Por nuk duhet harruar që fitimi ynë do të jetë shumë më i madh po të veprojmë me anën e urtësisë sesa me anën e forcës.”[19]

             Duke analizuar gjendjen në Jugosllavi, konfliktin kroato-serb e serbo-malazez, gazeta “Dielli” përkrahte luftën e këtyre popujve, të cilët u bashkuan me forcë me Serbinë prej Aleatëve. Por bënte thirrje që në këto situata, qëndrimi i urtë nga ana jonë do të jetë më fitimprurës se bashkimi me elementët e pakënaqur të shtetit të ri sllav.[20] Parashikohej tronditja e thellë e shtetit jugosllav dhe fitorja në të e radikalëve, zhvillime të cilat konsideroheshin se do të ishin në favor të çështjes shqiptare. Dielli shkruante se “Serbia, e tronditur prej luftërave të mëdha e të kushtueshme, e lodhur nga vuajtjet dhe humbjet e mëdha të tmerruara që pati gjatë 9 vjetëve të fundit, do të mos u bëjë dot ballë turbullimeve, dhe ajo që e dobëson ca më tepër pozitën e saj është fakti që socializma dhe radikalizma kanë shtënë rrënjë të shëndosha në Serbi, dhe e pengojnë tepër Beogradin për të mbytur turbullimet e sotme me hekur dhe me zjarr. Po edhe në qoftë se mbytet kryengritja e sotme, Serbia do të ketë andralla dhe ngatërrime të brendshme, të cilat një ditë do ta hanë dhe do ta hollojnë, aq sa çdo lëvizje tjetër kundër saj do ta mposhtë. Koha s’është larg që radikalët ta kenë vendin e tyre nën ‘diellin’ e Jugosllavisë; dhe kjo është një tjetër arsye pse duhet të presim neve kohën e duhur të lirisë së Kosovës, atë kohë që do të vijë një ditë, qoftë dhe sikur të kthehet prapë (mbrpasht) bota.”[21]

         Kundërshtimi i një kryengritje kundër sundimit serb në këto momente justifikohej me rrezikun që ajo mund të shtypej dhe se mund të bashkonte elementët sllavë dhe shtetet e tjera të Ballkanit kundër shqiptarëve. “Po të ngrihemi neve sot kundër serbëve, atëherë mund të ngjasë ajo që ngjau më 1912, kur shtetet e tjera të Ballkanit, të frikësuara nga zgjimi i shqiptarëve, i lanë prapë zënkat dhe ndryshimet që kishin midis tyre, dhe i ranë Turqisë për të krasitur Shqipërinë. Historia e asaj periudhe në Ballkan mund të përsëritet sot në Jugosllavinë e turbulluar dhe atëherë, në vend që ti vëmë vetulla, i nxjerrim sytë.[22] Kosovarët u treguan mjaft të urtë në kohën e invazionit serb të fundit kundër Shqipërisë. Koha nuk është larg  që bija e madhe e Shqipërisë të futet në gjirin e s’ëmës. Ëndrra jonë në Veri është tani më e dukshme se kurdoherë, dhe ajo do realizohet aq më shpejt sa më të urtë që të tregohemi në rastet e tanishme.[23]

       Në prill 1921 Dielli ngrinte zërin kundër krimeve që po kryenin serbët në Kosovë. Theksohej se “serbët ende nuk e kanë pushuar planin përmbysës për Kosovën që po e zbatojnë që nga viti 1913. Veç thikës që i kanë futur kosovarit mu në zemër me dorën e tyre, imperialistët serbë kanë lëshuar kundër vëllezërve tanë të robëruar ushtarët e etur për gjak të Vrangelit, ato banda barbare që mbolli gjenerali rus për të shtypur bolshevizmin në Rusi. Dhe kjo tragjedi po bëhet brenda në Evropë, m’u tek goja e botës së qytetëruar.”[24] Gjithashtu denoncohej edhe qëndrimi mospërfillës i Fuqive evropiane ndaj kësaj shtypje. Dielli shkruante se këtë dramë “Evropa e shikon me një apati të çuditshme, me një gjakftohtësi të madhe. Ankimet e delegacionit tonë, të qeverisë tonë, thirrjet e miqve tanë, nuk kanë bërë asnjë efekt gjer më sot në MPJ të Fuqive të Mëdha. Liga e Kombeve, jo vetëm që e ka për detyrë të ndalojë therje njerëzish të robëruar, por edhe shtrëngohet prej kushtetutës së saj që të mbrojnë minoritetet.  Fuqitë e Mëdha e Liga e Kombeve duhet të ndalojnë tragjedinë në Kosovë. Kazani mban, po më në fund pëlcet.”[25]

     Ashtu si në kohët e mëparshme Vatra dhe Dielli vijuan të ishin gardianë të patundur të Shqipërisë së Jugut dhe denoncues të fuqishëm të propagandës antishqiptare të organizatave vorio-epirote. “Dielli” denoncoi telegramin që Shoqëria “Panipirotiqi Enosis” i dërgnte Lidhjes së Kombeve, ku protestonte për keqbërjet e shqiptarëve në Epir, si dhe gjithë propagandën greke në Amerikë kundrejt Shqipërisë .[26]

---

[1]  “Dielli”, 24.03.1921, Mbulimi i gruas-Mbrojtësi i lirisë

[2]  “Dielli”, 25.02.1921,  Kosta Isak, Formimi i një Banke Kombëtare në Shqipëri është i nevojshëm për shtetin tonë

[3]  “Dielli”, 26.04.1921, Jorgji Bubani, Kimist, Rumani-Dhepunëtorët në Shqipëri

[4] “Dielli”, 14.03.1921, Shkollat tona

[5] “Dielli”, 26.02.1921, Gjuha e përzjerë

[6] “Dielli”, 01.03.1921, Burracakët fshihen prapa perdes

[7]  “Dielli”, 18.03.1921, Too  Bad

[8]  “Dielli”, 19.03.1921, Kuçedra ende e gjallë

[9] “Dielli”, 22.03.1921, Ylli i nacionalistëve ndriçon

[10]  “Dielli”, 28.03.1921, Vetvrasje

[11]      Po aty

[12]  “Dielli”, 18.04.1921, Anastas Pandele, Qëndrimi i “Vatrës” Në të thuhej-“Nuk aprovojmë obstruktimet që bëhen në Shqipëri nga ana e tufave të ndryshme, që për të ngopur “idenë fikse” të tyre se kështu “dua unë”, shkaktojnë pengimet përpara udhës së përparimit, pa marrë në sy “faktet aktuale”. Jemi kundër mënyrës së sjelljes së ish deputetëve të Korçës, që me qëndrimin e tyre “konditional” kërkuan të frikësonin qeverinë, të marrë anë e të veprojnë si duan ata, pa dhënë asnjë formë arsyeje e ndryshimi.

Jemi kundër sjelljeve të Dr. Turtullit e Sotir Pecit me shokë, të cilët, me mënyra fare ilegale, nisën përçarjen në mes të qeverisë dhe grupeve të ndryshme, duke intimiduar qeverinë me fjalët që “po të pranohet Imzot Noli në Shqipëri, neve të krishterët do të largohemi nga Tirana”. Ishte një obstruktim që solli dhe shkaktoi një radhë krizash minsteriale, që shkaktoi pakënaqësi të shfaqur prej shqiptarëve të Amerikës, që kushtoi qindra dollar, dhe mosvajtja e Nolit në Shqipëri, kryesisht solli rënien e Kabinetit të Sulejman Delvinës.

Jemi kundër dhe protestojmë energjikisht “Memorandumin” të bërë prej propagandës së huaj dhe e servirur nga një grup  i “ ish atdhetarëve të mirë”. Që ta mejtojë njeriu këtë vepër antikombëtare, antishqiptare, e kundërt me principet dhe parimet e një shteti të vetvendosur dhe independent, lypset të harrojë ndodhjen e tij si njeri, ca më tepër si një nga luftëtarët për Shqipërinë, se ndryshe “shpirti nuk lidhet me trupin, ndërgjegja ikën nga logjika dhe mbetet si një skelet i thatë, pakuptimi dhe njohje cilësie.

-Jemi kundër dhe nuk aprovojmë sjelljet e shkodranëve që janë “një trup” dhe punojnë të ndarë.

Qëndrimi ynë është për një njësi në mes të shqiptarëve, në bashkëpunim në mes të elementeve të ndryshëm, pa i kufizuar dhe pa i stigmatizuar me emra që na sjellin dëm dhe ndalim në udhën tonë të veprimit për mbarëvajtjen e Shqipërisë.

Qëndrojmë dhe kërkojmë të duhemi e të quhemi “vetëm Shqipëtarë”.

Feja nuk ka asnjë lidhje me kombësinë dhe secili prej nesh, sipas dëshirës, është i lirë të nderojë atë fe që i pëlqen.

Qëndrojmë për një Shqipëri të pavarur, për një Shqipëri Shqiptare. Qëndrojmë në parimet që çdo kundërshtim të bëhet me logjikë dhe çdo kritikë të bëhet konstruktive dhe jo obstruktive. Apelojmë që gjithë shqiptarët të mejtojnë Shqipërinë, të vazhdojnë përpjekjet e tyre në rrugën kombëtare me zemër të qëruar për t’i arrirë qëllimit të shumë dëshiruar.

Konkluzioni: Jemi përkrahës të çdo qeverie kombëtare idealistike dhe të gjithë institutave që i shërbejnë Shqipërisë.

[13]  “Dielli”, 21.04.1921, Po të gjitha më kot

[14]  “Dielli”, 26.05.1921, Përçaj dhe mbretëro

[15]  “Dielli”, 04.04.1921, Parlamentit të ri

[16]  “Dielli”, 04.04.1921, Parlamentit të ri

[17]  “Dielli”, 05.05.1921, Ta zëmë punën në rrënjë

[18] “Dielli”, 14.01.1921, Urtësia më efektive se forca

[19] Po aty

[20]  “Dielli”, 02.02.1921, Shpresat tona në Veri më të dukëshme

[21]  “Dielli”, 02.02.1921, Shpresat tona në Veri më të dukëshme

[22]  “Dielli”, 02.02.1921, Shpresat tona në Veri më të dukëshme

[23]  “Dielli”, 02.02.1921, Shpresat tona në Veri më të dukëshme

[24]  “Dielli”, 23.04.1921, Serbët po shtrydhin kosovarin

[25]   “Dielli”, 23.04.1921, Serbët po shtrydhin kosovarin

[26] “Dielli”, 25.02.1921, Ende këngën e Mukës

Saimir Kadiu/

86 vjet më parë, më 12 dhjetor 1939, u shua në Shkodër Kolë Idromeno, një nga artistët më polivalentë që Shqipëria ka pasur ndonjëherë: piktor, arkitekt (projektoi dhe ndërtoi mbi 60 ndërtesa private e publike, gjurmët e të cilave janë të dukshme edhe sot), urbanist, fotograf, skenograf, siparist, muzikant, instrumentist, kompozitor i këngëve shkodrane, si dhe organizatori i shfaqjeve të para kinematografike në Shqipëri në vitin 1919.

Por mbi të gjitha ai ishte një përfaqësues i shquar i pikturës moderne shqiptare.

Kolë Idromeno konsiderohet si një prej piktorëve më të mëdhenj të shkollës shkodrane të arteve pamore, së bashku me Ndoc Martinin dhe Simon Rrotën.

Emri i Kolë Idromenos është bërë i njohur me pikturat e famshme “Motra Tone” dhe “Dasma Shkodrane”, që e identifikojnë lehtë autorin si “Mikelanxhelo i Shqipërisë”.

Të gjitha pikturat e Idromenos kanë vlera, sepse secila prej tyre mbart veçantinë e vet artistike.

Kolë Idromeno pikturoi portretin e motrës së tij, Tonës, në vitin 1883, në moshën 23-vjeçare. Kjo vepër është më përfaqësuesja dhe më realistja e tij, por edhe një ndër kryeveprat e arteve pamore shqiptare.

I lindur në Shkodër më 15 gusht 1860, por me origjinë nga arvanitasit e ishullit Hidro në Greqi, që i përkisnin religjionit ortodoks dhe ishin vendosur në Çamëri, familja Hidromeno erdhi në Shkodër nga Parga e Çamërisë.

I ati, Arseni, ushtronte profesionin e marangozit dhe shpesh e merrte edhe Kolën e vogël, i cili kishte prirje për vizatim, që të zbukuronte orenditë që përfundonte.

Martesa e Kolës me vajzën qytetare Roza Saraçi e shkodranizoi edhe më shumë. Ai u dha pas muzikës popullore, kompozimit dhe instrumenteve muzikore. Merrte pjesë në ceremoni dasmash bashkë me motrën Tone, e cila këndonte sikur të kishte studiuar kanto.

Më vonë, vdekja e djalit të vetëm dhe e motrës Tone në moshë të re e pikëlluan thellësisht, por ai nuk u tërhoq kurrë nga rruga e një artisti e patrioti.

Lidhjen me paraardhësit, Kolë Idromeno e paraqet në pikturën “12 luftëtarët e Pargës në lundër”, ku përjetëson trimat e Pargës dhe të mbarë Çamërisë.

Lundra në vetvete mbart një histori sa heroike, aq edhe të dhimbshme. Ata që ishin në të mund të ishin ortodoksë shqiptarë, të detyruar të largoheshin sepse nuk pranonin të quheshin grekë për hir të religjionit; mund të ishin myslimanë shqiptarë, të cilëve ua mohonin kombësinë, tokën, pasurinë dhe trashëgiminë, e për këtë i dëbonin me forcë nga vendlindja.

Në atë varkë mund të kenë qenë edhe paraardhësit e Mitrush Kutelit, të religjionit ortodoks, nga fisi i përmendur Kuteli, me origjinë nga Arta e Çamërisë, të cilët u përjetësuan në vargjet e birit të tyre, Dhimitër Paskos, që ngriti zërin me vendosmëri:

“Se jam këtu, kur s’kish njeri dhe as kufi, as fqinjëri…

Nga një det në tjetrin det isha zot vetë…

Unë jam këtu, dem baba dem…” (M. Kuteli)

Te Kolë Idromeno u bashkuan në mënyrën më të mirë traditat, zakonet, shpirti artistik dhe kultura e një familjeje që vinte nga jugu i Shqipërisë — nga Çamëria, Parga — e gërshetuar aq bukur me kulturën shkodrane, të qytetit ku u vendos dhe u integrua, duke na dhënë vlera të padiskutuara.

Rrallë tek ndonjë artist, të paktën në përvojën time, kam parë të jenë bashkuar në një harmoni të plotë piktori, skulptori, fotografi, skenografi, butaforisti dhe arkitekti. Kjo e bën Idromenon një figurë poliedrike.

Falë dhuntisë, talentit dhe formimit që kishte, kjo shumësi aftësish është lehtësisht e dallueshme në krijimtarinë e tij. Pa dyshim, vepra më e spikatur mbetet piktura, ku ai konsiderohet si përfaqësues i pikturës moderne shqiptare.

Ai dha shfaqjet e para kinematografike në Shqipëri me kinemanë e vitit 1913, që ishte risi në jetën kulturore të Shkodrës. Quhej ndryshe “Teatri elektrik”. Si arkitekt, projektoi dhe ndërtoi mbi 60 ndërtesa private e publike, gjurmët e të cilave janë ende të dukshme. Bazat e inxhinierisë dhe të arkitekturës i mori nga i ati, autodidakt edhe vetë.

Si fotograf, hapi studion e tij më 1883 me pajisje të importuara nga një kompani e njohur franceze. “Dritëshkronja Idromeno” u bë e njohur për veprimtarinë e saj, madje edhe jashtë vendit, ku Idromeno konsiderohej si një ndër fotografët e parë shqiptarë. Fatkeqësisht, shumë nga punët e tij janë humbur.

Si muzikant, ai luante në trombë, violinë dhe instrumente të tjera, dhe tingujt e tyre mbahen mend nga bashkëkohësit. Nuk është çudi që kompozoi edhe këngë, jo pa sukses.

Si skenograf, la gjurmë të rëndësishme në vendosjen në skenë të shumë shfaqjeve, duke ditur të ndërtonte gjithçka në funksion të përmbajtjes dhe idesë së veprës dramatike. Për kuriozitet, ai realizoi dekorin skenik të njëvjetorit të Pavarësisë në Vlorë.

Kosova is with America and America is in Kosova.

By Agim Aliçkaj/

We awaited, rightfully and with great joy, the day of the Hearing Session on the Western Balkans in the House Foreign Affairs Committee of the U.S. Congress, chaired by the well-known Congressman Keith Self, a friend of the Albanians.

And we were not disappointed. The questions and issues raised by the congressmen and the answers given by the witnesses—whenever Kosova was the subject—were almost entirely in Kosova’s favor. Serbia was in the seat of the accused for all its destructive and destabilizing policies in the Balkans.

Among the most important points was the harsh criticism directed at Serbia for the systematic violation of the human rights of the Albanian population living in the ancestral regions of Preseva, Bujanoc, and Medvegja. Everyone present agreed on this point, and Congressman Self even presented a congressional resolution which may be considered historical.

The danger posed by Russian-Serbian hegemonism was emphasized, with a request that the Trump Administration engage more to preserve peace in the Western Balkans.

America has invested greatly in Kosova since 1999. This investment must be protected, maintained, and further developed. Since Europe, for many reasons, lacks the capacity to restrain Serbian aggression, it is essential that America be directly and decisively involved in the Balkans. The conflict between Kosova and Serbia can only be solved through American intervention.

Mr. Edward Joseph’s proposal for Kosova’s membership in NATO is the quickest solution to the problem with Serbia, because it extinguishes Serbian hopes for border changes and for returning to the place where it committed its crimes.

American engagement is always good news for Kosova, provided that one works hard with American officials—discussing calmly, with arguments, and with respect.

All this good news for Kosova was attempted to be belittled, distorted, and misused for personal, clan-based, and party interests by some representatives of Kosova’s opposition parties, together with their analysts and journalists from all sides, sold to the enemies of the Albanian people.

In the style of “oh men, the Bistrica river is on fire,” they fixated only on 15 seconds of this extraordinary session—more than four hours long—in which, during one of Congressman Self’s short routine questions about whether PM Albin Kurti is considered “an obstructionist” by some career bureaucrats in the State Department, two panelists answered yes, and the third mostly yes.

In many media, especially social media, sensational and disgracefully low-level headlines against Kurti exploded, with fantastical, illusory predictions about the “end” of his political career. The “blocker, obstacle” chorus began, along with the dance of his opponents and the enemies of Kosova. The internet nearly exploded. The day after the hearing was a circus day—it would have been funny if it weren’t shameful.

Where were these clowns three years ago when, in a Senate hearing, Senator Menendez asked senior State Department official Derek Chollet whether President Vučić had ties to organized crime, and he answered Yes?! Imagine if this had been said about Mr. Kurti—there would have been the end of the world.

It is well known that various career bureaucrats in the State Department may have differing opinions on certain issues, which they can change as needed.

During my 35 years of lobbying activity in Washington within the Albanian American Civic League, with national legends Joseph DioGuardi and Shirley Cloyes DioGuardi, we often were confronted with high-level U.S. officials influenced by Serbia, including former Secretary of State Lawrence Eagleburger.

Some of them called former Congressman DioGuardi a “troublemaker”. Such people were calmed by the U.S. Congress after the wise actions of the AACL and pressure by the Albanian-American community.

It must be emphasized that there are serious indications that the coordinator of many actions against Kosova and American interests in the Balkans—within certain American circles as well as within the Kosova opposition—is the former U.S. Ambassador Richard Grenell, influenced by Aleksandar Vučić’s fascist regime.

He is a sworn opponent of PM Albin Kurti, an open destroyer of Kosova’s democracy in 2020, a direct interferer in the free parliamentary elections of February 2025, and an adviser to Kosova’s opposition on how to block Kosova’s institutions and make political chaos, with the goal of removing Kurti from politics.

It is widely believed that he is also behind Bedri Hamza’s sudden and surprising trip to Washington—without any logic or need—just to boost the opposition’s chances and weaken Kurti before the elections. This is an anti-democratic act with the aim of interfering in the free elections of one country for the interests of another enemy country.

As former Ambassador Grenell’s public statements became noticeably pro-Serbian, he has begun to change his strategy, asking other American officials to come out publicly against Kosova and Prime Minister Kurti, including the American Embassy in Prishtina.

He is trying to empower the hostile organization “Lista Srpska” and facilitate Serbia’s return to Kosova, camouflaged by supposed economic relations.

The well-known Republican Congressman Mike Lawler recently told us in a meeting with the Albanian-American community, that Grenell presents himself as more important than he actually is within the Trump Administration. Furthermore, by supporting Serbian aggression, he seeks conflict in the Balkans, while President Trump is against conflicts and wars. For this reason Grenell’s time is on the decline.

Former Ambassador Christopher Hill, who has become Serbia’s lobbyist in Washington, is acting in the same way. He is criticizing Kosova and Prime Minister Kurti without any basis. Grenell and Hill do not represent official U.S. policy— they represent Serbian interests in America.

I hope that the people of Kosova will give their answer with their vote—by a majority for PM Albin Kurti on December 28, and at the appropriate time, for President Osmani. Only the people of Kosova can save Kosova from Serbia’s return, for a secure pro-European and pro-American future.

American support will not be lacking. In the end, America prefers strong and uncorrupted leaders like Vjosa Osmani, Albin Kurti, and Glauk Konjufca.

Kosova is with America and America is in Kosova. Serbia is with Russia and Russia is in Serbia. This will never change.