Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for November 2012

NE FILLIM ISHTE FJALA- VETEM E VERTETA NA BEN TE LIRE

by

MBI LIRINË E SHKRIMIT, TË BOTIMIT DHE KUFIJTË RESPEKTIVË*)/

Nga ALBERT HABAZAJ/ studiues/

Biblioteka Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”-Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë/

Përmbledhja/ Abstract: Përzgjedhja jonë për këtë punim nuk është e rastit, sepse respektimi i shenjtërisë së Fjalës është edukatë dhe kulturë për çdo qytetar; sepse ekonomia e nderit ndaj madhërisë së parë, që njeriu krijoi në botë- Fjalës, është detyrim dhe mision gati hyjnor për çdo punëtor të mirë ndaj fjalës në letër.

Kumtesa fokusohet në rëndësinë që ka liria e shkrimit dhe e botimit, si dhe kufizimet përkatëse, nga që vërehen jo pak anomali e paradokse. “Të jesh i lirë do të thotë para së gjithash të thuash të vërtetën. Vetëm e vërteta na bën të lirë”, thotë Umberto Eko.¹) Liria sjell mundësinë për të ndryshuar pozitivisht mendimin e konkretizuar në fjalë, që të  përmirësohemi duke përparuar. Baticën e lirisë për të shkruar e botuar lirë, deri përtej kufijve të imagjinatës (në konteksin negativ) nuk mund ta gjykojmë si vlerë, por si antivlerë. Krijuesit duhet ta strukturojnë shkrimin e botuar drejt një letërsie të integruar në  tre plane: në rrafshin ballkanik, mesdhetar dhe europian, me identitetin e saj origjinal, mbushur me vlerat e virtytet më të mira, më të bukura e më të dobishme të traditës, e shkarkuar nga veset që i gërryejnë palcën e cilësisë artistike; për të qenë në rezonancë me ritmet bashkëkohore të letërsisë që jeton e lë gjurmë.

Fjalët çelës:  Liri e shprehjes, e drejta e botimit, kufiri shkrimor, kritikë letrare

Gjykojmë se ia vlen të kujtojmë se “të qenët i lirë në jetë e në punë; mungesa e shtypjes, e varësisë dhe e kufizimeve që pengojnë, vështirësojnë e ndrydhin veprimtarin딲) krijuese të letrarëve; liria demokratike për të drejtën e fjalës, shkrimit, shtypshkrimit dhe botimit; liria e mendimeve, e ndërgjegjes apo liria poetike etj., sidomos në hapësirat e mbushura me provincialitete romantike, në një kohë që sfidohet shpejtësia e dritës, po shpërdorohet në trajta të pakonceptueshme. Vërtet liria e shprehjes (ose e fjalës) është e drejtë e çdo individi për të shprehur lirisht mendimet e tij, përfshirë të drejtën për të marrë ose për të dhënë informacion nëpërmjet mjeteve të komunikimit masiv.Vërtet është një nga të drejtat e njeriut themelore, e përfshirë në Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut, dhe e shprehur në Amendamentin e Parë të Kushtetutës së SHBA. Vërtet liria e shprehjes shihet si pjesë themelore e procesit demokratik, që ndihmon për shfaqjen e së vërtetës, si dhe që siguron mënyrat për vetëpërmbushjen e individit. Veçse liria e shprehjes  nuk mund të  cenojë moralin e tjetrit dhe as nuk mund ta kalojë cakun e prekjes së reputacionit të të tjerëve, me gjithë  sjelljen e interpretimeve të reja “për parimin e proporcionalitetit”³), për të mos u shpuar nga asnjë gjemb i hidhur konfliktual e për të mos u hidhëruar nga asnjë thumbim i dëmshëm. Liria e shprehjes nënkupton lirinë e ndërgjegjes e të besimit, lirinë e shtypit dhe pjesëmarrjen e lirë në mozaikun ylberor  natyral  veprimtar, ndërkohë që në shoqëritë totalitare asnjëra prej tyre nuk lejohet. “Megjithatë, edhe në shoqëritë demokratike, liria e shprehjes nuk është e drejtë absolute. Ajo mund të kufizohet për arsye të sigurisë kombëtare, ose mund t’u nënshtrohet ligjeve që kanë të bëjnë me fshehtësinë e jetës ngushtësisht vetjake, shpifjen, pornografinë, nxitjen e urrejtjes raciale,… ruajtjen e sekretit dhe të drejtën e autorit”4).

Ndërkohë liria e shtypit, si liri për të shtypur e botuar infomacion dhe mendime pa marrë leje më parë dhe pa kufizime paraprake, duke iu nënshtruar ligjeve për çështje të tilla si shpifja apo pornografia, na kujton që të mos harrojmë urtësinë popullore: “Ndalu bek se ka hendek”. Në vende demokratike, liria e shtypit mund të bjerë ndesh me të drejta të tjera, si e drejta e individit për fshehtësi të jetës ngushtësisht vetjake, ose e drejta për t’u përgjigjur ndaj komenteve armiqësore të bëra nga shtypi

Telegrafisht, do të kumtojmë për tri piketa që kemi dalluar nga leximet e deritanishme: 1- mirësitë letrare, 2- prapësitë apo ligësitë jo vetëm artistike të letërharxhuesve, si dhe 3- disa teza, që gjykojmë t’ i shtrojmë  si të vërteta, duke i mbrojtur me argumentat që na duken mbushmendëse:

1) Të merr malli e mbushesh me lëng poetik, sa ngopesh artistikisht dhe estetikisht me krijimet e Fatos Arapit, i cili vlerësohet edhe  si “ më i mirënjohuri ndër poetët e sotëm shqiptarë 5), det i thellë i letërsisë shqiptare. Humanizmi universal, dashuria njerëzore dhe kodi moral “Liria ime mbaron po preka lirinë tënde” mishërohet në vargjet jo vetëm tejdukshmërisht të sinqerta: “Nuk i lyej kurrë këpucët/ te llustraxhinjtë!/ s’i dua njerëzit te këmbët e mia” 6),  të cilat mjaftojnë t’i japin Visar Zhitit “liçencën” e lirisë së shkrimit dhe të botimit. Nuk e di se si fluturon koha dhe të duket vetja se je mençuruar, fisnikëruar artistikisht dhe zbukuruar shpirtërisht, kur lexon, fjala vjen romanin “Premtimi” me vetëm 160 faqe të shkrimtarit Fridrih Dyrrenmat; “I huaji” i Alber Kamysë me 137 faqe; “Të vdekurit” nga Xhejms Xhojs e  vepra të tjera (s’ mund të bëjmë dot invetarin e vlerave artistike të librave, me të cilat tempulli i lirisë së shkrimit dhe të botimit global ndihet mirë në këmbë dhe me dinjitet. Iu riktheva një buzëmbremje novelëzës me 96 faqe “Lulet e mollës” të Xhon Gollsuorthit, të cilën e pata lexuar 10 vjet më parë kur isha në Itali. Në fund të libërthit kisha shkruar: “Coppito, L’Aquila, domenica, 8.06. 2003, ora 23:25’. Pa dashur më shkasin lotët, pasi mbarova së lexuari këtë prozë poetike brilante, të rrallë, të veçantë, esencë. Musht letërsie! Të lumtë Gollsuorth! “Mos nxitoni të bëheni shkrimtarë, djema”- na tërheq vëmendjen një nobelist ballkanas.

Në këtë krizë kulure, nën hijen e një fjale të madhe, edhe në Shqipërinë tonë të vockël shihet fytyra e epokës moderne tek emra të përveçëm si Petraq Risto e Mimoza Ahmeti, apo Linditë Arapi, Agron Tufa, Ervin Hatibi, Andi Bejtja, Virion Graçi, Alisa Velaj etj., por më falni, jo të shumtë janë shkrimartët e kësaj pjace krenarisht dhe lartësisht letrare, e aftë për ballafaqime rajonale, kontinentale dhe globale. Përveç funksionalitetit të harmonishëm të trinomit: ndjenjë, mendim, figuracion, këta krijues kanë favorin se jo vetëm e kanë shkelmuar kulturën e frikës, por e kanë shqyer atë, si nevojë identiteti krijues dhe ballafaqimi kulturor me të tjerët. Gjuha e shkrimtarit është e dashur si fjala e nënës, e ëmbël si mjali i bletëve që e mbledhin nektarin luleve të malit, e dallgëzuar si deti i thellë në fortunal. Gjuha e shkrimtarit ëshët gati hyjnore, sepse shkrimtari është mjeshtër i fjalës që shkruan vepra artistike. Bijtë e Homerit e të Dantes, të Shekspirit e të Gëtes, të  Naimit e të Kadaresë e pasqyrojnë jetën përmes figurave artistike që ngrihen mbi faktet, njerëzit, ngjarjet dhe dukuritë e ndryshme. Gjuha e shkrimtarit ka për objekt pasqyrimi tipiken shoqërore, dhënien në mënyra të përgjithësuara të karaktereve tipike në rrethana tipike. Mjeshtri i fjalës së bukur është inxhinier i qetësimit të shpirtrave njerëzorë. Ndryshe janë shkrimtarucët. Ata janë të paaftë e të pavlerë, që shkruajnë për të holla a për t’i bërë qejfin dikujt. Ata janë demkëra, duke mos kuptuar se shoqëria e konsumit të librit po i thotë shoqërisë së prodhimit libror: “ Të lutem, hapëm pakëz krahun, se dua të ecë!”

2) Tek shumë të tjerë, që përbëjnë taborrin e letraharxhuesve të padobishmëm, të cilët dashur padashur shndërrohen në dëmtues të pyjeve, si duket akoma s’paska ardhur koha e kapërcimit të lodhjes historike. Për një arësye a një tjetër, pensionistëve, ish ushtarakëve, mësuesve, veteranëve, të persekutuarve, sidomos ata atyre të moshës së tretë  u vijnë në dorë para, se dikush ka djalin apo vajzat në mërgim, dikush merr dëmshpërblim burgu, apo larg qoftë lekët e fëmijës së vdekur furtunave të kurbetit etj. Duke menduar ç’të bëjnë me ato lekë gjaku të pjellës së tyre, disa pleq, të cilët gjatë gjithë jetës nuk i ka lidhur asgjë me librin, mendojnë si të veprojnë me paret dhe rrufeshëm vendosin të bëhen shkrimtarër. Kemi shkrimrues fisi, mëhalle, fshati, krahine,që bëjnë monografira për hallën, tezen, gjyshin, babën etj., të cilët mund të jetë shumë të mirë në familje, si njerëz të zakonshëm me vlera familjare, por që nuk emetojnë cilësi artistike. Harrojnë fjalën e të parëve: “Nuk mëson kali revan në pleqëri”. Në vend të bëjnë një urë, një çezmë, një dhurim simbolik bamirësie, të hapin një kurs zdruktharie, hidraulikësh, elektricistësh, muratorësh, një rrobaqepësi, furrë buke apo një gjë tjetër të mirë, të bukur e të dobishme, na morën frymën me botime të pafundme, por magazinat e thasëve me krunde nuk i hyjnë kujt në punë, aq më tepër sot. Më e keqja është se këtë ves kopeja e shkrimtarllëkut ua mëkon brezave që ngrihen. Dhe prandaj Shqipëria jonë hallemadhe ngjitet majave të larta të kulturës nga moli në mol. Dhe prandaj Presidentin e letrave shqipe dhe Ambasadorin e kulturës tonë në globin njerëzor jo pak herë e shpërfillin, s’e nderojnë, s’e vlerësojnë, edhe pse emri Kadare ka kohë që ka dalë mbi re. Është kambanë kushtrimi për letrarët e vërtetë thirrja e të paharruarit Ali Podrimja : “ Të kanë rrejtur/ se je më i bukuri/ ndër trimat më trimi/ më i vjetri ndër të moçmit/ Tjetër kush do të ishe…/ Dhe unë do të kisha Atdhe” 7)

A nuk po vjen momenti, që nga gufosja e mbytjes së karbonit antiartistik, të lëshojmë thirrjen SOS-, se po na gërryen krimbi antiletrar, po na përdhunojnë të parën, të shenjtën, të shtrentjën, Fjalën. Sinqerisht, nuk më del koha të lexoj të gjitha  fletët e grumbullura në tekste. Edhe sikur gjithë vitin të merrem vetëm me lexime, me këto lexime ”veprash madhështore” e asgjë tjetrër, s’më del koha, s’më mjafton. Si mund të zgjidhet ky ngërç?  Vërtet flet për kullotën e imagjinatës Urata e Letrave Shqipe, Dritëroi, i cili dritëron me atë fjalë që gdhend dhe gurin, se poetin a shkrimtarin e quan kal hergjele, por kur është nevoja (kur s’ plotëson kushtet e letërsisë  cilësore) kalit i vihet fre, se terreni letrar ka kullota të pafundme imagjinativë, por ka edhe hone, humnera e thepa nga ku gremisesh e s’të ngelet as nam e as nishan letrar. Si duket, prandaj porosit Plaku i Bardhë i Letrave: “Prit dhe pak”  8) sepse proza e kursyer, e ngjeshur apo vargu lakonik, ku të gurgullojnë metaforat, me strukturë, me stil, me ide duhet të zërë tharmin e brumit për të bërë një bukë të mirë letrare, që lexuesi ta shijojë e të ngopet me art.

Ustallarët e botimeve me babaxhanllëkun e tyre po e vrasin artin e vërtetë, po e shtrembërojnë lastarin e njomë të talenteve të reja, po e thyejnë pa çelur në gonxhe. Por kështu, veç i mëndjemadhësojmë fëmijët, djemtë, vajzat apo dhe të tjerë të papërgatitur për të realizuar atë që thotë Kanti: “Arti i poezisë zë radhën e parë midis të gjitha arteve”. Pse e them këtë? Vetëm pak kohë më parë (tetor 2012) na ranë në dorë 56 fletë  me vjershurina, të lidhura në një libër, po i themi. Citojmë vetëm  një strofë nga ky botim i autores N.H: “Një lexim jetës i bëra,/ që kur linda, deri më sot/ jam njeri nga gjithçka isha,/ kam jetuar me mund e djersë ” (f.7).  M’u kujtua tallja galopante e Kadaresë në “Koha e shkrimeve” me “kryeveprën”, e cila qenkërkej “vjersha më e bukur e gjithë poezisë shqipe”: vetëm me dy strofa: “Kush punon/ Rahat shkon/ Detin e kalon. / Njeri s’e ndalon”. Dhe tjetra, “madhështore” fare: “Kush nuk punon/ Rahat nuk shkon Detin s’e kalon/ Njeri e ndalon”. Me entuziazëm e krenari pritej botimi në shtypin letrar, emri i madh që do të bënte jehonë. Dhe, vërtet doli, por diku në një cep, që mezi dallohej:”Ju shkruani një gjuhë që as në prozë nuk përdoret…Po të ishte kështu, do të bëheshin të gjithë shkrimtarë dhe poetë …Vetëm kini parasysh një këshillë: lexoni përpara se të vendosni të shkruani.” 9), por mos kopjoni e t’i  botoni ato që kanë shkruar të tjerët se është turp e faqe e zezë e mandej më mirë është dalja finale nga qarkullimi më fillestar qytetar e jo më të ruash kontakte kulturore- letrare me tët tjerët. Qysh më shumë se një çerek shekulli, e ka parandjerë Kadareja këtë qorrollisje të jo pak asgjëbërsave përpara botës letrare, që i kalon gjithsesi indiferentshëm, në inekzistencën e tyre artistike, jo vetëm vigani i letrave, por mbarë komuniteti i kulturuar shqiptar. U lodh dita me ne. Koha s’ka kohën tonë!…Se, ja, të tilla janë lëndimet artistike që na shkaktohen nga “plagë librash”10).  Një mik i mirë, sot shkrimtar i kujdesshëm dhe i respektuar më rrëfen se në Vlorë ka një fjalë të urtë: “Mos dil si kërriçi para gomarit”, kurse shkodrani e shpreh neverinë ndaj mëndjemadhit karabush e pa këmbë në tokë me thënien: “ Atij që s’e do, i thuaj: “Të hyftë vetja në qejf!”  dhe më dha një revistë të vjetër “Nëntori”, ku, redaksia i kishte kthyer nëpërmjet revistës këtë përgjigje për mosbotimin e prozës që ai kishte çuar për botim: “ P.SH.- Vlorë. Tregimi juaj “Me trenin për në Vlorë” ka ide të mirë, por që nuk keni arritur ta materializoni artistikisht. Subjekti është i lehtë dhe mënyra e shtjellimit të tij tepër e konsumuar: bisedë në udhëtim, e cila i vjen lexuesit nëpërmjet një narrative të dyfishtë: tregimin e plakut Malo e ritregon një i tretë që identifikohet me autorin. Përveç kësaj, tregimi ka një mungesë të theksuar realizmi… Fabula është e stisur, ashtu si dhe plaku Malo, që është një tip arkaik…Arkaizmi i tij  shihet si në botën shpirtërore, ashtu dhe në shprehjet që përdor. Ja, mendojeni edhe një herë: të vjen një i moshuar dhe të ulet përballë në tren dhe, pa e njohur e pa e pyetur, fillon të të hapë zemrën për njerëzit e ti të afërt. Dhe kush është ky? Një plak lab, sedërli. Përveç kësaj, në shtatë faqe që ka tregimi, tri të parat janë jashtë tij dhe fare mirë mund të reduktohen. Kuptohet që me këto të meta, nuk ka si bëhet fjalë për botim”11). Në shumë raste, sot mungon sinqeriteti artistik nga ata që shkruajnë e pretendojnë që bëjnë art; mungon po ashtu edhe sinqeriteti i kritikës letrare, profesionalisht skandaloze, në atë farë feje, sa që kur sheh emra të dëgjuar të kritikës letrare, nuk i beson se konkludon në përshirosje ndaj atyre që kanë në dorë fjalën dhe abuzojnë me të. Ky realitet i parë me sy, na detyron të shtrojmë pyetjen: “A do ta kapim trenin letrar për në Europë e për në Botën e Artit? ” Veç të tjerash, një grishje dinjitoze na vjen nga një poet dhe estet i njohur, se poezia ia detyron burimin e vet pothuajse krejtësisht gjenialitetit (talentit), dhe po aq ajo “nuk ia lë veten drejtimit të rregullave ose modelit”, pra gjësë së sjellë si shembull” 12), se poezia duhet ta pastrojë veten nga tepricat.

Për arsye etike bashkëkohore, realiste e tokësore, dhe në kontekst të gjendjes së sotme në bumbotimet shqiptare, nuk mund të jap më tepër informacion (për rastin e N.H, që përmenda në këtë vrojtim letrar), sepse deri këtu më lejon kufiri i lirisë. Një harmonizim midis vertikalitetit dhe horizontalitetit të shkrimit dhe botimit sjell dobi jo vetëm për letërsinë tonë, por për  kulturën e vendit në tërësi, që të kemi mundësi të krahasohemi denjësisht me të tjerët. Ne kemi male letrare në relievin kulturor, kemi dhe kodra letrare, por jo shumë, kemi shumë fusha letrare, por, pak janë ato, të cilat prodhojnë e na falin cilësi, sepse, ndoshta, nuk e peshojnë dot Vlerën e Fjalës. Funksionaliteti serioz dhe me përgjegjësi i mbi 100 shtëpive botuesve ( pa harruar që nuk dihet statistika e kasolleve botuese e shtypshkronjave, që janë si ato banesat pa leje) është i domosdoshëm. Nuk merret vesh kush është libër me vlera e kush jo, nëpër promovimet që bëjnë botuesit apo nëpër panairet vjetore, sepse secili botues thotë se libri i radhës që prezanton është më i miri, i paparë më përpara e s’ka si ai!… Para nja dy vjetësh, kam qenë dëshmitar në dy promovime të një botuesi të njohur. Prezantohej libri i një autori me emër mesatar dhe botuesi tha: “Ky është libri më i mirë jo vetëm i këtyre 20 vjetëve të fundit, por më i miri që kur njihen botimet shqipe”.  Edhe në rastin tjetër, (u ndodha për dreq), botuesi tha: “ Ky është libri më i miri…”. Tani, cili mund të ishte më i miri? Kërkohet seriozitet nga botuesi, se bëhet fjalë për libra, për dritë kulture e jo për domate e kastarvecë. Mendoj se botuesi duhet të jetë vërtet një furrëtar nikoqir, që të nxjerrë nga furra e botimit bukë të pjekura letrare, jo qullufice të shpifura. Paraja po rrënon artin. Redaktori, korrektori apo të ashtuquajturit e të vetëshpallurit redaktorë, recensentë e korrektorë për 5 lekë të qelbura shesin emrin, ulin dinjitetin e kritikut letrar apo kërkojnë të bëjnë emër, por në vend të vënë vetullat, siç thotë populli, nxjerrin sytë e tyre e kërkojnë të qorrojnë lexuesin. Harrojnë që lexuesi është me nivel arsimor e kulturor më të lartë se më parë; ka shumë burime informacioni edhe falë të dhënave digjitale që merr nga interneti; është shumë më i kualifikuar shpesh herë edhe nga stafi realizues i librit apo lumedetit libër. Ka më shumë çmime se shkrimtarë; ka më shumë shkrimtarë se lexues; ka më shumë dembelë që duan dekorata (si duket ndaj qenkërka krijuar edhe industria e dekoratave). Nuk më vjen mirë ta pohoj, por ka vërtet më shumë dembelë të lodhur e dallkaukë, që kënaqen me asgjë, se sa punëtorë të vyer të fjalës së artë, me shkëlqim diellor për ndërtimin dhe ngrohjen e shpirtrave njerëzorë. Nëpërmjet hyjnisë së Fjalës, vlen të klasifikohen si duhet ata që  guxojnë e marrin penën të shkruajë, ata që turren të botojnë, librapjekësit dhe nestorët që kanë detyrë të orientojnë lexuesin e uritur për letërsi të vërtetë.

Se pastaj, edhe bufi e kupton që kreshnikërimi i tyre zbehet, venitet, fiket natyrshëm, si Riadi i zemëruar shumë që s’pati vijues që ta kreshnikëronin të famshmin çmim “Shpata e ndryshkur”. Përndryshe, mund t’ju vijë në ndihmë  grotesku i V. Graçit: “Tha zoti Riat Matini: (sipas “CNN”)- Nuk kam çfarë të them!” 13)

__________

¹) Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë: Konferenca shkencore “Gjuha letrare kombëtare dhe bota shqiptare sot”; Tiranë, 20- 21 nëntor 1992: Tiranë: Shkenca, 2002; shih: Agim Vinca: “Gjuha e sotme letrare shqipe dhe konteksti socio-kulturor shqiptar”, f. 93

² ) Fjalor i gjuhës së sotme shqipe; Tiranë: Akademia e Shkencave, 1980, f. 1005

³) Macovei, Monica: Manualet e të drejtave të njeriut, Nr. 2: Liria e Shprehjes; Një udhëzues për implementimin e Nenit 10 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, [Tiranë, 2003], f. 44

4) Enciklopedia e Përgjithshme e Oksfordit; Tiranë: Instituti i Dialogut & Komunikimit, 2006, f.735

5) Elsie, Robert: Histori e letërsisë shqiptare; Tiranë- Pejë: Dukagjini, 1997, f. 417

6) Elsie, Robert: vepër e cituar, f. 426

7) Podrimja, Ali: Buzëqeshja në kafaz, Tiranë: SHBLSH; 1993, f. 65

8) Gazeta shqiptare. E diel 17 Tetor 2010, f. 8

9) Kadare, Ismail: Koha e shkrimeve, Tiranë: Naim Frashëri, 1986, f. 22- 23

10) Të drejtat e njeriut: nr. 4 (32)- 2002, shih: Visar Zhiti “Kur persekutohen e drejta e shkrimtarëve, e veprave të tyre, por dhe e lexuesve”, f. 71

11) Nëntori: organ i LSHA të Shqipërisë; revistë e përmuajshme letraro-artistike shoqërore politike. Tiranë,        11/1986, f. 207

12) Ozel, Ismet: Udhëzues për leximin e poezisë: Shkup, Logos-A, 2006, f. 67

13) Graçi, Virion: “Shpata e ndryshkur”; Tiranë: PHOENIX, 1999, f.15

*) Kumtesë e mbajtur në Konferencën Shkencore Kombëtare “Në fillim ishte fjala”, organizuar nga Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, Fakulteti i Shkencave Humane, Departamenti i Gjuhës Shqipe dhe Letërsisë- në nderim të 100 vjetorit të  Pavarësisë Kombëtare

Albert HABAZAJ

Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA

 

DITA E FALENDERIMEVE NË AMERIKË- 2012

by

Në vitin 1789, pas një deklarate nga presidenti i  atëhershëm i Amerikës Xhorxh Uashington, Amerika festoi zyrtarisht ditën e parë të Falënderimit ndaj Zotit…/

Nga Frank Shkreli/

Sot në Shtetet e Bashkuara të Amerikës festohet Dita e Falenderimeve.   Dita e Falenderimeve në Amerikë është një ditë e dalluar në kalendarin vjetor të këtij vendi.   Është me të vërtetë një festë kombëtare, në të cilën përfshihen dhe marrin pjesë të gjithë qytetarët, për një qëllim të përbashkët, dhe pa dallim feje, pikpamjesh politike ose origjinë etnike, vetëm e vetëm për të falenderuar Perendinë për bekimet që u ka dhenë familjeve dhe vendit të tyre, ku ata jetojnë.

Çdo vit, Dita e Falënderimeve shënohet të ënjten e katërtë të muajit Nëntor.   Këjo festë e ka origjinën në fillim të historisë së këtij vendi kur  kolonët e parë pelegrinë nga Anglia u vendosën në këtë hapësirë në shekullin e 16-të dhe të cilët ,pas të korrurave të bollëkshme,  vendosën që të pushonin nga puna e mundshme për të falenderuar Perëndinë për të gjitha bekimet që u kishte dhënë atyre gjatë një periudhe shumë të vështirë për ta.   Thuhet se pelegrinët mësuan nga indianët vendas për të mbjellur misër,  fasulje dhe kunguj, ashtuqë në Vjeshtën e vitit 1621,  nja 90 prej tyre, se bashku me indianet vendas, përgatitën një darkë të madhe për të shënuar ditën e parë të falenderimeve.

Në vitin 1789, pas një deklarate nga presidenti i  atëhershëm i Amerikës Xhorxh Uashington, Amerika festoi zyrtarisht ditën e parë të Falënderimit ndaj Zotit, në bazë të kushtetutës së re, të caktuar si “një ditë falënderimesh publike, kushtuar të Madhit Zot, Autorit të të gjithë të mirave që kanë qenë, që janë dhe që do të jenë”.   Presidenti Xhorxh Uashington, duke caktuar ditën e Falenderimeve si festë kombëtare, u përpoq që të perdorte një ton gjithëpërfshirës dhe pa preferuar ndonjë fe ose besim, por në të njëjtën kohë, ai theksoi bekimet politike, morale dhe politike  — për demokracinë e re – të cilat sipas tij bëjnë të mundur funksionimin e një qeverisjeje të mirë, duke perfshirë edhe pendimin personal dhe kombëtar, kur është e nevojshme për të pranuar gabimet, madje edhee në nivel kombëtar.   Në Tetor të vitit 1777, të gjitha 13 kolonitë e para amerikane të asaj kohe u bashkuan për të festuar ditën e Falënderimeve, që në të njëjtën kohë shënoi edhe fitoren e kolonive të reja amerikane në luftën e tyre kundër Perandorisë britanike.  Gjatë viteve që pasuan, festimi i kësaj dite pësoi ndryshime, por më në fund, presidenti Abraham Linkolni më 1863 shpalli zyrtarisht të Ënjtën e katërt të Nëntorit si Ditën Kombëtare të Falënderimeve.

Disa prej presidentëve më të dalluar të Shteteve tëBashkuara, siç janë  Xhorxh Washingtoni, Abraham Linkolni dhe Franklin D, Rusvelti — kanë luajtur rol me rëndësi për të bërë  që Dita e Falënderimeve të jetë për të gjithë amerikanët, pa dallim,  një ditë për të festuar me familjet e tyre traditat dhe idealet amerikane.

Në të vërtetë, historikisht, këjo ditë është jo vetëm Ditë Falënderimesh, por gjithashtu shënon dhe  nënvijon rëndësinë e traditës së kuptimit të vetqeverisjes së mirë, të punës së rëndë dhe etikës në punë, të komuniteteve qe varen nga vetvetja  si edhe besimin në Zotin.   Urata e Xhorxh Uashingtonit për Ditën e Falënderimeve ishte kuptimplotë nga pikpamja përsonale si dhe në nivel kombëtar, pasi i lutej  Perëndisë me uratën:

“Le të bashkohemi dhe t’i lutemi me përvjutërinë me të madhe të Madhit Zot dhe udhëheqsit të kombeve dhe t’i kërkojmë Atij që të na fali gabimet tona kombëtare dhe mëkate të tjera dhe lutemi të na mundësojë që në jetën tonë private ose publike të kryejmë detyrat tona ashtu siç duhet dhe siç kërkohet nga ne; që qeveria jonë të jetë gjithmonë e mençur, e drejtç dhe të zbatojë ligjet konstitucionale me besnikëri.  Që Perëndia të ruaj dhe të mbrojë të gjitha shtetet sovrane, sidmos ato që janë mike me ne dhe bekojë të gjithë  ata o Zot me një qeveri të mirë, falu o Përendi paqë dhe mirëkuptim…..”

Duke   i ndejtur besnike kësaj tradite, gjatë gjithë historisë amerikane,  presidentët amerikanë i kanë ofruar lutje   Perëndisë — por pa preferuar një besim fetar ose një tjetër — në raste   fitoresh ushtarake ose në  raste fatkeqsishë   dhe katastrofash kombëtare.

Edhe   sivjet, në deklaratën e tij me rastin e kësaj dite të shënuar në jetën   amerikane, Presidenti Barak Obama tha se  ”kur presidenti Xhorxh Washington shënoi ditën   e parë të Falenderimeve të demokracisë tonë, ai iu lutë Krijuesit tonë për   paqë e bashkim dhe kur Kombi përjetoi ndasitë më të thella në historinë e tij   gjatë luftës civile, Presidenti Abraham Linkoln na kujtoi se thellë në zemër   dhe në shpirtin tonë ne jemi një Komb,  që mund të përkulet por nuk mund të   thyhet.”   Presidenti Obama tha se   këto shprehje të bashkimit kombëtar janë edhe sot aktuale.   Duke iu drejtuar bashkkombasve të tij në   këtë ditë të Falenderimeve, Presidenti Obama inkurajoi  ”qytetarët e Shteteve të Bashkuara që të   bashkohen — qoftë në shtëpitë e tyre, qoftë në faltoret, qendrat e   komuniteteve të ndryshme,  ose në   shtëpitë e miqëve e të shokëve të tyre – që të falenderojnë Perendinë për të   gjitha bekimet që Ai na ka dhënë  gjatë   vitit ë kaluar… dhe të ndajmë bekimet tona me të tjerët….”

Amerikanët,   nga natyra janë popull optimist madje edhe në kohë të vështira.   Megjithë problemet ekonomike që vitet e   fundit kanë goditur këtë vend dhe pjesën më të madhe të botës,  megjithë fatkeqsitë natyrore të kohëve të   fundit, si dhe përballë një të ardhme të pasigurtë, amerikanët sot kujtojnë   ditët e para të demokracisë së tyre si dhe vështirsitë dhe fatkeqsitë e   brendshme dhe të jashtme gjatë historisë së tyre, përfshirë edhe luftën civile   — amerikanët janë të vetdijshëm se jetojnë në një vend me shumë bekime,  dhurata të Përendisë, ku çdo person ka të   drejtë të jetojë, të punojë dhe t’i lutet Perednisë në liri.

MIRËNJOHJE MBIJETESËS SHQIPËTARE

by

Nga Zeno JAHAJ/

Ne e dijmë se historia e Shqiptarëve dhe e Shqipërisë është histori mbijetese. Gjeopolitika na vendosi në buzë të briskut pothuaj në të gjitha kohërat. Por ne e dijmë gjithashtu se më të fortët mbijetojnë. Ky është ligji themelor i evolucionit. Po kush e rrezikoi dhe e kërcënoi mbijetesën Shqiptare? Ç’forcë madhore e siguroi këtë mbijetesë? Kujt duhet t’i jemi mirënjohës?

 Zanafilla/

Etërit e kombit tonë e shkruajtën qartazi zanafillën në këngën për kombin: “Zoti vetë e tha me gojë që kombe shuhen përmbi dhé,
por Shqipëria do të rrojë”. Shqiptarët, pra, kur i bëri Zoti, i vendosi njëherë e mirë në trojet e tyre të përjetëshme. Qyshse nisën shkrimet, të gjithë njerzit e shkrimeve, të të gjitha vendeve, edhe ata të kombeve të tjerë të ardhur në këto anë, pohuan vetëm atë çka pat thënë Zoti. Nuk mund të pohonin ndryshe, edhe pse mund të dëshironin të ishte ndryshe.

 Identiteti Shqiptar – palca e mbijetesës.

Kombe të tjerë erdhën e ikën nga këto anë. Disa prej tyre mbetën, të tjerë u tretën. Shqiptarët mbetën po ata. Të ardhurit në këto anë ëndërruan dhe punuan shumë për të tjetërsuar Shqiptarët, duke sjellë me vete fuqitë e tyre me emra zotash, gërmash, racash, besimesh, kultesh: me zotat e tyre, për të t’iu ngatërruar Zotin vendasve; me artet e tyre për t’u dukur ndryshe nga ç’ishin; me shkrimet e tyre për t’iu humbur kujtesën vendasve.

Shqiptarët, përkundrazi, jetuan me Zotin dhe besimin e tyre të parë dhe të fundit: se ishin njësh me këto anë, në një marrëdhënie të përjetëshme, të patundëshme, të pashqitëshme; se kushdo që do të vinte, do të duhej të ishte vënë në dijeni se këto troje e kishin tashmë të zotin e tyre, të bekuar madje për t’a gëzuar atë përjetësisht.

Kjo ishte bindja, besimi dhe siguria e Shqiptarëve të parë, perëndia e tyre, njëjtësia e tyre, pandryshueshmëria e tyre, fuqia e tyre, kulti i tyre.

 

Shqiptarë dhe Europianë

 

Shqiptarët janë në rrënjë të Europës. Të gjithë njerzit e shkencës botërore, edhe ata të kombeve të tjerë të ardhur në këto anë, gjejnë vetëm një pemë racash e gjuhësh Europiane: atë ku shqipja është në rrënjë.

E gjithë kujtesa dhe të tëra ëndërrat e Shqiptarëve dhe e Shqipërisë janë historia e një race Europiane. Por ka një epokë mjaftueshmërisht sublime në jetën e Shqiptarëve për ta shfaqur këtë: Qëndresa kundër Otomanëve thuajse të vetëm, madje tepër, tepër gjatë në kohë, krahasimisht me thellësinë e tyre të pakët strategjike dhe me burimet shumë të kufizuara njerëzore e materiale. Europa ishte aq mirënjohëse dhe ua njeh këtë borxh Shqiptarëve përderisa pati mirësinë t’a çmojë Gjergj Kastriotin – Prijësin e Madh Europian të Shqiptarëve – me titullin më të lartë të nderit: “Kalorës i Krishterimit”.

Pushtimi Otoman që zgjati disa shekuj, synoi dy nga qendrat më jetësore të Europës: Vienën dhe Romën. Synimi për të marrë Vienën mbeti një ëndërr. Synimi për të marrë Romën dështoi plotësisht. Shqiptarët vuajtën pjesën e vet, madje shumë të dhimbëshme në këtë qëndresë. Kundërqëndruan. Qëndresa ushtarake Shqiptare, krahas faktorëve të tjerë, pati rol vendimtar për sigurimin e hapësirës Jugëlindore të civilizimit Perëndimor.

Çka është më e rëndësishme vjen pikërisht pas kësaj qëndrese: Përballja Otomane në trojet Shqiptare iu kostoi aq shumë Shqiptarëve sa iu përgjysmoi burimet njerëzore. Në këto kushte, për të mbijetuar, Shqiptarët toleruan fenë për të mbetur Shqiptarë, për të mbetur vetja e tyre, domethënë Europianë. Kjo është aq shumë e rëndësishme sa meriton të përsëritet: Shqiptarët toleruan fenë për të mbetur Shqiptarë, domethënë Europianë.

Europianëve, mund t’iu duket disi i çuditshëm ky pohim dhe mund të pyesin: Po popujt e tjerë Ballkanikë që nuk toleruan në fe, nuk mbetën vetja e tyre?

Sigurisht që kanë të drejtë të habiten dhe kanë po aq të drejtë të pohojnë se popujt e tjerë Ballkanikë që nuk e ndërruan fenë, mbetën vetja e tyre. Atëherë cili është ndryshimi? Ç’bënë apo ç’nuk bënë Shqiptarët që, edhe pse ndërruan fenë, mbetën vetja e tyre?

Ndryshimi qëndron pikërisht këtu: Të tjerë popuj Ballkanikë që nuk toleruan në fe, me të vërtetë mbetën vetja e tyre, por ata as nuk mund të bëheshin, as të mbeteshin Europianë, sepse ishin vetëm gjysmë-Europianë. Në të kundërtën, Shqiptarët, nuk mund të bëheshin ndryshe, as nuk mund të mbeteshin ndryshe, përveçse Europianë. Sepse ishin vetëm Europianë.

Shqiptarët toleruan myslimanizimin pikërisht për të mbetur Shqiptarë dhe mbetën Shqiptarë pikërisht për të mbajtur Europën në Ballkan. Ajo që ka ndërruar kombi Shqiptar është thjeshtë emri i fesë dhe jo feja vetë. Popuj Ballkanikë që nuk e ndërruan fenë, me të vërtetë mbetën vetja e tyre, por mbetën brenda përzjerjes ideologjike të Pan-Sllavizmit, Ortodokësisë Politike dhe Komunizmit, saqë u bënë luftëtarë për të fshirë nga Ballkani edhe atë pak Europë që kishte mbetur.

 

                      Gjeopolitika e Europës

 

E qarkuar në Veri, në Perëndim dhe në Jugë vetëm me dete e oqeane, gjeografia i fali Europës burime të begata dhe ritme krahasimisht shumë të larta zhvillimi. Siguria e Europës ishte siguria e detrave dhe e oqeaneve. E gjithë Europa, veçanërisht ajo Perëndimore, ka qenë gjithnjë e kushtëzuar nga liria e veprimit në detra e oqeane. Çfardo kombinacioni fuqish të mëdha që do të prekte këtë status të saj, do të ishte i patolerueshëm. Ishujt, kalimet, ngushticat, rrugët detare, etj, kanë qenë dhe mbeten jetësore për Europën. Cilado fuqi që do të kërcënonte këtë interes jetësor të saj, pavarësisht nga përkatësia gjeopolitike, gjeostrategjike, shtetërore, kombëtare, fetare, apo kulturore, do të përballej ushtarakisht me Europën. Këtu është edhe baza e konfliktit shumëshekullor që edhe vetë Europa pati me vetveten.

Vetëm në Lindje, gjeografia i ka rezervuar Europës një fat të ndryshëm: vetëm në Lindje Europa merr e jep me tokë, jo me det. Vetëm në Lindje, Europa ëshë e lidhur me “ingranazhe” apo “kthetra” të tjera që quhen kufij politikë. Aty fillon ndeshja për thellësi ekonomike, tregëtare, etnike, të mbrojtjes e të sigurisë. Aty konflikti për hapësirë është i përjetshëm.

Europa pra, është rrezikuar vetëm në Lindje dhe kërcënimet kryesore kanë qenë dy: Kërcënimi Otoman dhe kërcënimi Rus. Por kërcënimi Otoman, në origjinë dhe në zhvillim, mbeti kryesisht një kërcënim tokësor. Në dallim, kërcënimi Rus në origjinë ishte kërcënim tokësor, por në zhvillim ishte një kërcënim kryesisht detar.

 

                          Kërcënimi Otoman dhe Shqipëria

 

Turqia synoi dy nga qendrat më jetësore të Europës: Vienën dhe Romën. Synimi për të marrë Vienën mbeti një ëndërr. Synimi për të marrë Romën dështoi plotësisht: përpjekja Otomane për të pushtuar Otranton rezultoi në një inkursion të mallkuar.

Në të dyja rastet, gjeografia Shqiptare rezultoi të ishte vendimtare për aq sa populli Shqiptar pati fuqi të ushtrojë qëndresën. Qëndresa ushtarake Shqiptare, edhe pse heroike, nuk mund të zgjaste pa fund. Thellësia strategjike dhe burimet njerëzore e materiale Shqiptare nuk premtonin më shumë. Mbështetja financiare nga Europianët pati gjithashtu një fund. Për më tej, populli Shqiptar do të detzrohej të përdorte një instrument unik qëndrese: ruajtjen e identitetit të vet, identitetit Europian, të kombit, të gjuhës, të zakoneve dhe kulturës Shqiptare. Në këto kushte, Roma dhe Viena, më të rrezikuarat nga pushtuesi Otoman, mbetën të interesuara dhe të përkushtuara për të stimuluar këtë qëndresë të gjatë anti-Osmane të shfaqur tanimë si një hapësirë identiteti Europian në Gadishullin Ballkanik.

George Fred Uilliams, Ish Ministër-Ambasador i Amerikës në Greqi e Mal të Zi dhe vëzhgues i Komisionit Ndërkombëtar në Durrës në fillimshekullin e ’20, do t’a përcaktonte në mënyrë të përkryer këtë “kimi” Europiane ndaj Shqipërisë:

“Austria dhe Italia urdhërojnë ose komandojnë detin Adriatik përveç ballit të Shqipërisë. Këta dy shtete kanë pritur mepadurim vite me rradhë rastet për të shtirë në dorë portet e këtij vendi. Ata kanë shpenzuar të holla duke mbajtur në Shqipëri agjentë dhe shkolla për të shtuar ndikimin e tyre mbi këtë popull. Të dy këto kanë pritur ditën kur “i sëmuri i Lindjes” do të varrosej në anën tjetër të detit Egje. Mbi dy pika Austria dhe Italia qenë posaçërsisht në marrëveshje: e para, që asnjëra prej tyre të mos sundonte Shqipërinë dhe e dyta që asnjë fuqi tjetër të mos vendosej në Adriatik. Nga pikpamja  diplomatike e përgjithshme, kjo nuk qe një gjë shume e paarsyeshme. Pse, po të kish nën sundimin e vet Austria Shqipërinë, ajo do të gjendej vetëm 74 km larg bregut Italian në mës të Vlorës dhe Otrantos. Dhe, po të bëhej Italia sunduese e Shqipërisë, do ta kthente Adriatikun në një gji të Italisë duke e bërë ‘il mare nostra’, sikurse italianëve u pëlqen t’a thonë. Në anën tjeter, çdo fuqi detare me zotërimin e Shqipërisë do të ishte një kërcënim e kanosje për të dyja, Austrinë dhe Italinë”.

 

                       Gjeopolitika e Rusisë dhe Shqipëria

 

Përndryshe nga Europa, Rusinë e ka “burgosur” gjeografia: Në very-detet e ngrira të Polit të Veriut, në lindje-Siberia e shkretë dhe e ftohtë, në perëndim dhe në jug-barriera të panumërta popujsh, racash dhe fesh, të angazhuara në një konflikt të përjetshëm për hapësira e thellësi. Në këto kushte, Rusia e stërmadhe, është thjeshtë një fuqi tokësore. Nga ku rrjedh edhe ankthi e halli i saj i përjetshëm: dalja në ujra të ngrohta.

Për të arritur këtë qëllim, Rusia ka vetëm dy mundësi, dy drejtime strategjike daljeje: Balltikun dhe Mesdheun. Këto drejtime dallohen thelbësisht në pikëpamje të perspektivës së thellësisë strategjike:

Drejtimi strategjik për Detin Balltik nuk siguron perspektivë strategjike për dalje në Atlantik. Sapo të tentosh të shkosh më tutje nga Deti Balltik, do të ndeshësh përpara “mure” të njëpasnjëshme shtetesh tradicionalisht të fuqishme, fortesa natyrore e njerëzore, të cilat nuk do t’i lëshonin kurrë hapësirat që iu ka falur gjeografia: “Muri” i parë: Suedi-Danimarkë-Gjermani dhe muri i dytë: Angli-Norvegji. Pikërisht për këtë arësye, synimet strategjike të Rusisë në këtë krah janë kufizuar në kapjen dhe mbajtjen e hapësirave të mjaftueshme për të siguruar vetëm mbrojtje strategjike, jo për të ndërmarrë operacione mësymëse strategjike. Në këtë kuadër, zgjidhja më e mrekullueshme dhe më e guximshme strategjike, ka qenë çvendosja e kryeqytetit Rus nga Moska në Petërburg. (Sipas postulateve tashmë të njohura, për kryeqytet përzgjidhet apo krijohet ajo qendër strategjike nga ku garantohet në radhë të parë siguria dhe mbijetesa e tërë vendit. Kryeqytetet, si rregull, planifikohen vetëm për operacione mbrojtëse. Nga kryeqytetet, si rregull, nuk nisen operacione mësymëse pushtimi. Mjafton të kujtojmë qëndresën legjendare të Petërburgut-Leningradit gjatë Luftës së Dytë Botërore kundër pushtuesve gjermanë).

Përndryshe nga drejtimi i daljes për në Detin Balltik, drejtimi strategjik për dalje në Detin Mesdhe, siguron perspektivë strategjike, sepse:

Përpjekjet e mundëshme për daljen në Mesdhe nuk zhvillohen në terren Rus. Kostoja e një ndërmarrjeje të tillë është shumë herë më e vogël në krahasim me zhvillimin e saj në terren Rus.

“Terreni” gjatë përhapjes në këtë drejtim përbëhet nga një mori kombesh, racash njerëzore, pakicash, fesh e orientimesh të shumëllojta, vendesh të varfëra e konomikisht e shtetesh relativisht të dobëta në pikëpamje të traditës dhe qëndrueshmërisë së institucioneve. Nuk ka pra, një barrierë relativisht homogjene sikurse janë barrierat kombëtare, të racave njerëzore e të feve në Perëndim të Rusisë.

Drejtimi për dalje në Detin Mesdhe ofron gjerësi të mjaftueshme për operacione pushtimi apo përhapjeje strategjike: vija bregdetare nga Vlora deri në Stamboll e siguron këtë gjerësi.

Me mbritjen në këtë vijë, sigurohet sundimi mbi Mesdheun Lindor

Sigurimi i sundimit në Mesdheun Lindor, krijon kushte për të vënë nën kontroll Kanalin e Suezit.

Perspektiva e vënies nën kontroll të kanalit të Suezit siguron sundimin e Oqeanit Indian dhe, prej këtej, të të gjithë botës Islamike, domethënë të rezervave kryesore globale të naftës.

Pikërisht për këto arësye, synimet strategjike të Rusisë për dalje në Mesdhe kanë qenë në themel të doktrinave të saj ushtarake, etnike, ideologjike, ekonomike, kulturore dhe fetare.

Synimet e Rusisë për dalje në Detin Balltik kanë qenë dhe mbeten afatgjata në kohë, por të kufizuara në hapësirë. Synimet në Mesdhe kanë qenë dhe mbeten gjithashtu afatgjata në kohë, por, në dallim, ato kanë qenë e mbeten të pakufizuara në hapësira. Kjo është shumë e rëndësishme, sepse në bazë të këtij koncepti strategjik janë përzgjedhur apo ndërtuar instrumentet dhe mënyrat përkatëse për t’a vënë atë në jetë.

Synimi kryesor në drejtimin e Mesdheut ka qenë marrja e hapësirave që siguronin pushtime për përhapje të mëtejshme të karakterit strategjik. Rusia nuk ka patur nevojë të organizojë mbrojtje në këtë krah, sepse asnjëherë nuk është rrezikuar nga ky krah. Çdo përparim, çdo bazë apo bazim që Rusia ka mundur të sigurojë në këtë krah, ka shërbyer vetëm si një trampolinë për përparime të mëtejshme strategjike, ideologjike dhe ekonomike.

Kjo ka qenë doktrina Ruse e të gjitha kohërave. Mbase Testamenti i famshëm i Pjetrit të Madh – Car i Rusisë në shekullin e ’17, që pushtoi me dhunë zotërimet Suedeze në pjesën lindore të Balltikut dhe cvendosi me dhunë kryeqytetin e Rusisë nga Moska në Shën Petersburg – e shpreh më mirë këtë doktrinë:

“Kombi Rus duhet të jetë gjithnjë në luftë…në interes të zmadhimit dhe rritjes së prosperitetit të Rusisë…Asnjë rast nuk duhet humbur për të marrë pjesë në punët e Europës, sidomos ato të Gjermanisë…Polonia duhet ndarë…Ne duhet të marrim sa më shumë territore të jetë e mundur nga Suedia…Ne duhet të jemi të kujdesshëm që të ruajmë aleancën tregëtare me Anglinë…Ne duhet të avancojmë sa më shumë të jetë e mundur në drejtim të Konstandinopojës (Stambollit)…Ne duhet të grumbullojmë përreth shtëpisë sonë sin ë një qendër të gjitha seksionet e shkëputura të Grekëve…dhe t’i bëjmë ata të vështrojnë nga ne për ndihmë, duke krijuar kështu me kohë një lloj supremacie fetare ortodokse me qëllim që të shtrojmë rrugën për sovranitet universal. Kur Suedia të jetë e jona, ….Polonia të nënshtrohet, Turqia të pushtohet…Përthithni  Mesdheun…Rusia do të jetë atëherë në zotërim absolut të … pjesës më të mirë të Europës…”

Tre shekuj më vonë, të njëjtën doktrinë Ruse, Europa do t’a mësonte nga Çou En-lai (Ish Kryeministër i Kinës në vitet ’60), i cili, do t’i deklaronte një delegacioni të nivelit të lartë të NATO-s: “Sovjetikët nuk do t’ju sulmojnë në fushat e Gjermanisë. Ata fillimisht do t’ju hipnotizojnë mendjen dhe shpirtin tuaj me këtë kërcënim. Pastaj ata do të jenë të lirë të zbatojnë një strategji të rrethimeve të gjera dhe njëpasnjëshme të Europës. Rrethimi i parë që kalon përmes Angolës dhe Mozambikut do t’ju kërcënojë rrugët tuaja të furnizimeve me Hemisferën Lindore. Një unazë e dytë do të krijohet për të parambyllur Perëndimin nga pllajat e larta të Etiopisë, Adenit dhe Afganistanit e, ndoshta, Iranit dhe Gjirit Persik. Influenca juaj në Indi do të pakësohet aq shumë sa do të bëhet thuajse zero; Pakistani do t’a gjejë veten në një situatë të vështirë. Ndërsa do t’a kenë përfunduar të gjithë këtë, udhëheqësit Sovjetikë do të fillojnë të ndërtojnë një unazë të tretë rrethimi. Këtë herë, ata do të synojnë të futin nën kontrollin e tyre Gadishullin Ballkanik dhe Mesdheun Lindor. Nëqoftëse ndodh kjo, atëherë Perëndimi, sikurse e dijmë, mbaron në këtë pike.”

Synimet Ruse janë të qarta: Në Balltik – fortifikim për mbrojtje, në Mesdhe – përhapje për pushtime. Në Balltik, procesi i zgjerimit të Rusisë përfundon. Në Mesdhe, ky zgjerim është një proces në zhvillim.

Mbetet të qartësohen skemat e mundëshme të procesit në zhvillim për përhapje në Mesdhe.

Rusia Perandorake e Carëve do mund të delte në Mesdhe vetëm përmes kapjes së vijës bregdetare Vlorë-Stamboll. Rusia e Perandorisë Sovjetike komuniste, do të përdorte edhe një skemë tjetër shtesë: blerjen e influencës dhe të bazave ushtarake në shtetet që shtrihen në vijën bregdetare Egjypt-Siri. Baza Ruse në Tartus, Siri, është vetëm një prej tyre, por e mjaftë për të kalcifikuar praninë dhe influencën Ruse në Mesdheun Lindor, për të orientuar zhvillimet në këtë rajon sipas skenarëve të paracaktuar në Moskë.

Për të kapur vijën bregdetare Vlorë-Stamboll, ka tre korridore të mundëshme:

Korridori i parë për nga rëndësia është ai që kalon përmes Ngushticave të Bosforit e Dardaneleve.

Rusia tradicionalisht ka qenë një ekonomi bujqësore dhe Ngushticat kanë qenë me rëndësi jetësore për eksportet e saj. Dalja përmes Ngushticave, në pikëpamje thjeshtë gjeografike do mund të ishte zgjidhja më e mirë, sepse është në kontakt të drejtëpërdrejtë kufitar me Rusinë. Të dy shtetet i lidh Deti i Zi. Nëse përdoret instrumenti ushtarak, kjo dalje mundëson më mirë përdorimin e të gjitha llojeve të forcave detare, tokësore e ajrore. Ngushticat janë afër burimeve njerëzore e logjistike Ruse. Por, për të kaluar Ngushticat, duhej kaluar Turqia. Prandaj energjitë më të mëdha ushtarake të Rusisë Perandorake u përdorën në radhë të parë kundër Otomanëve. Në rreth 4 shekuj Rusia ka zhvilluar plot 13 luftëra të mëdha me Perandorinë Otomane – një konflikt shumë i gjatë në kohë dhe tepër i ashpër në dhunë, ndoshta unik në historinë e vet.

Rënia e Perandorisë Otomane në fillimshekullin e ’20, e vuri në alarm Europën, kryesisht Anglinë. Rënia e Perandorisë Otomane, do të thoshte rënie e Stambollit në duart e Rusisë. Këtë nuk mund t’a toleronte kurrë Anglia, sepse kjo humbje do mund të vinte në pikëpyetje të gjithë Perandorinë Britanike. Humbja e Stambollit ishte humbje e Mesdheut Lindor, e Kanalit të Suezit, e Oqeanit Indian, e botës Arabe e deri edhe e Indisë, ku Mbretëria e Bashkuar kishte investuar aq shumë dhe ku kishte ndërtuar me kohë urat dhe rrugët e kalimit. Prandaj Europa vrapoi shpejt për të shpëtuar korridorin e Ngushticave duke e “konservuar” Turqinë nga hiri i Perandorisë Otomane. Më tej, për një shekull të tërë, ishte Turqia që punoi për Europën. Turqia mbase nuk ishte Europë, por plotësonte Europën në kundërshtinë e saj të përjetëshme me Rusinë.

Korridori i dytë që mund të sigurojë dalje Ruse në Mesdhe është ai që kalon nëpër Selanik, domethënë përmes Greqisë. Kjo është arësyeja që krijimi i Greqisë moderne ishte frymëzim, organizim, mbështetje dhe financim i drejtëpërdrejtë i Rusisë. Prandaj Europa, kryesishit Anglia, u vunë në alarm qyshse po krijohej Greqia për të asnjanësuar praninë Ruse. Një Greqi si bazë Ruse nuk mund të tolerohej kurrë nga Anglia, sepse, edhe në këtë rast mund të vihej në pikëpyetje e gjithë Perandoria Britanike. Humbja e Greqisë ishte po aq humbje e Mesdheut Lindor sa edhe humbja e Ngushticave Turke. Prandaj Europa vrapoi shpejt që të mos ia lejonte inisiativën Rusisë në Greqi.

Por, ndërsa për të ruajtur Ngushticat, Anglia llogariste disponimin anti-Rus të Turqisë, për të ruajtur Selanikun Greqia nuk mund të llogaritej si e tillë. Greqia, në atë masë sa është Perëndim, është edhe Lindje, domethënë e dyzuar. Prandaj Europa nuk kishte rrugë tjetër vecse t’a blente me pará besnikërinë Europiane të Greqisë dhe rrjedhimisht largimin e pranisë Ruse nga Greqia. Kësti prej disa qindramilardë dollarë që i detyrohet sot Greqia Europës është disa herë më i vogël në krahasim me këstet në pará që Greqia ka marrë në dy shekujt që kaluan.

Korridori i tretë që mund të sigurojë dalje në Mesdhe është ai që kalon përmes Adriatikut dhe Ngushticës së Otrantos. Në pikëpamje strategjike, ky kalim sundohet nga hapësirat gjeografike Shqiptare, përkatësisht nga trekëndëshi Sazan-Karaburun-Vlorë. Rënia e Shqipërisë nën influencën Ruse do mund të rrezikonte drejtëpërdrejtë kontrollin e brigjeve lindore të Adriatikut dhe rrejdhimisht, dalje të sigurtë të Rusisë në Mesdhe. Efektet do të ishin të njëllojta me marrjen nën kontroll të Selanikut apo të Ngushticave.

Këtu fillon raporti i Britanisë së Madhe me Shqipërinë. Mbretëresha e detrave nuk do të toleronte kurrë që “Gjibraltari” i Adriatikut të binte nën ndikimin apo zotërimin e ndonjë fuqie armiqësore. Prandaj ajo, ashtu siç u kujdes në mënyrë të posaçme për konservimin e Turqisë, si dhe për të blerë besnikërinë Greke, ashtu u kujdes edhe për ruajtjen e kontrollit mbi hapësirat Shqiptare. Prandaj Mbretëria e Bashkuar do të ishte jo vetëm pjesë e procesit diplomatik të formimit të Shtetit Shqiptar, por edhe në krye këtij procesi.

 

Pan-Sllavizmi, Ortodokësia Politike, Komunizmi

 

Dalja përmes Selanikut dhe dalja tjetër përmes Adriatikut në Ngushticën e Otrantos, janë shumë larg gjeografikisht nga kufijtë dhe bazat Ruse. Si Rusia Cariste, ashtu edhe ajo komuniste, nuk kanë patur kontakt të drejtëpërdrejtë kufitar me këto dalje, sepse do t’u duhej të kalonin mbi shumë entitete të tjera shtetërore, kombëtare, racash, popujsh e pakicash, shpesh të ndryshëm me njeri tjetrin. Terreni në zonat e Ballkanit nga ku kalohet për në këto dalje, është malor dhe tepër i thyer. Dalja në këto dy korridore e largonte shumë Rusinë nga bazat dhe burimet njerëzore e logjistike. Për më tepër, zonat nga ku do të duhesh kaluar për të dalë në këto korridore, ishin nën zotërimin Turk.

Në këto kushte, përdorimi i forcës ushtarake do të ishte një aventurë që mund t’i shkurtonte jetën Perandorisë së Carit apo asaj Komuniste. Nëse Rusia Perandorake hapte një konflikt ushtarak në hapësirën Ballkanike, atëherë do të hynte në lojë domosdoshmërisht edhe Perandoria Austro-Hungareze, interesi gjeopolitik i së cilës në këtë rast do t’a bashkonte me Perandorinë Otomane. Këto janë arësyet pse Rusia nuk përdori asnjëherë forcën e hapur ushtarake për të dalë në Mesdhe përmes Selanikut apo Adriatikut, por vetëm forcën “e mbuluar”, të mbështetur nga ideologjia pansllaviste, ortodoksia politike dhe ideologjia komuniste.

Në Europën lindore nuk ka patur as shtete kombëtare, as kultura kombëtare. Qyshse kur raca Sllave filloi përhapjen në shekullin e 7-të, ajo nuk do të  gjente dot hapësira në Perëndim, sepse do ndeshej me racat e njohura luftarake Gjermanike, me konstitucionin mendor e psikologjik, identitetin, qëndrueshmërinë, karakterin, artet, institucionet dhe besimet e racave Gjermanike. Në këto kushte, mundësia më e mirë për Sllavët ishte përhapja në drejtimin e Ballkanit. Europa nuk pat qenë aq e interesuar për gjeografinë malore të Ballkanit, sepse ka patur hapësira dhe drejtime të tjera më të lehta e më të frytëshme për të eksploruar. Entitetet e shumta kombëtare e shtetërore, të racave, popujve e pakicave, shpesh të ndryshëm me njeri tjetrin që e karakterizojnë Ballkanin, përbënin një pre më të lehtë për depërtimin e racës së disiplinuar e luftarake Sllave.

Janë pikërisht ngulmimet Sllave në Ballkan që shërbyen si shtysë qëndrore për lindjen e Pan-Sllavizmit si ideologji. Tepër interesante është se kjo ideologji e mori formën doktrinore menjëherë pas pavarësimit të Serbisë dhe u zhvillua më së shumti ndër Sllavët e Ballkanit (të ashtuquajturit Sllavë të Jugut), si një instrument politik si për Rusinë Cariste, ashtu edhe për atë Komuniste. Synimi ishte që, përmes këtij instrumenti, Rusia të kontrollonte tërë Ballkanin, të bashkonte tërë popujt e këtij rajoni nën këtë ideologji duke krijuar kësisoj kushte e lehtësira për dalje në Mesdhe. Kjo skemë mori fillimisht formën e Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve dhe pastaj atë të Jugosllavisë.

Të vetmit Sllavë që mbetën jashtë kësaj skeme ishin Bullgarët, por kishte, gjithsesi, plane të mjaftueshme për t’i futur edhe Bullgarët në këtë “vath”, si Republikë të Shtatë të Jugosllavisë. Një skemë e tillë pat qenë ndërtuar edhe për përfshirjen e Shqipërisë, e mishëruar më ashpërsisht në vitet e para të pasluftës së Dytë Botërore.

Shtylla tjetër e ekspansionit Rus është Ortodoksia Politike. Hierarkia Ortodokse, në dallim nga hierarkia gjithëpërfshirëse Katolike, është e fragmentarizuar sipas shteteve. Duke qenë fe shtetërore, Ortodokësia është ortake me shtetin në orientimet politike, madje në atë shkallë sa e kontrollon shtetin, vecanërisht politikën e jashtme të tij. Shtrirja e ortodoksisë përputhet saktësisht me thellësinë strategjike të interesave të shteteve përkatës. Ortodoksia Politike nuk do mund të arrinte të pushtonte shpirtin Polak e Bohem, edhe pse këto vende janë aq afër me Moskën – kryembrojtësen e Ortodokësisë. Ortodoksia Politike ka synuar e synon kryesisht Ballkanin, sepse, vetëm përmes Ballkanit mund të sigurohet dimensioni shpirtëror i ekspansionit të kombeve gjysmë-Europiane në Mesdhe.

Kontrolli Rus mbi Ortodokësinë do t’i jepte asaj një instrument tepër domethënës për të krijuar dhe ushtruar avantazhe dhe influencë deri në Mesdhe, domethënë, duke e kthyer atë në Ortodoksi Politike. Ideologët Rusë janë të bindur si trashëgimtarë të Bizantit Ortodoks dhe si shteti më i madh Sllav, se fati i Rusisë shtrihet pa asnjë mëdyshje në Ballkan. Ky është një parim i përhershëm i politikës Ruse.

Gjeografia e përhapjes së ideologjisë dhe institucioneve komuniste jo rastësisht shtrihet në të gjithë boshtin dhe periferinë e shtrirjes së Sllavizmit dhe Ortodoksisë. Një projekt djallëzor duket se i pat krijuar dhe i pat prurë në një “hinkë” Pan-Sllavizmin, Ortodokësinë dhe Komunizmin. Një nga modelet politike të kësaj “hinke” është shprehur në parullën “Ballkani për Ballkanasit”. Pavarësisht nga maskat, një Ballkan për Ballkanasit do të thotë një Ballkan ortodoks, sllav, Rus dhe komunist. Është fakt tanimë se, pas çdo Lidhjeje Ballkanike ka qenë Rusia, me synim të parë të mos lejonte terren për Austrinë, Gjermaninë dhe Italinë në këtë gadishull dhe me synim të pastajmë, t’a shfrytëzonte këtë instrument për të siguruar akses dhe përhapje në Mesdhe.

 

Europa, Ballkani, Shqipëria  

 

Europa, e dehur me lirinë që i fali gjeografia për të sunduar në Atlantik, në Afrikë e në Mesdhe, gjithnjë e ka përjetuar me frikë Ballkanin. Falë lirisë në Atlantik, në Afrikë e në Mesdhe, Europa e shtriu praninë, kulturën dhe civilizimin e saj deri në Argjentinën e largët, por jo në Ballkan.

Ballkani, është i frikshëm për vetë pozicionin gjeografik ku janë kryqëzuar e kryqëzohen perandoritë, tri bashkësi kulturore, tri qytetërime të gjalla e të stërmëdha, tri mënyra themelore të menduari, të besuari e të jetuari. Në të vërtetë, sikurse e shpreh aq bukur Braudel, “janë tre përbindësha gjithmonë të gatshëm për të treguar dhëmbët”.

Por, në krahasim me qendrat Islame e Ortodokse të qytetërimeve, Ballkani është shumë shumë më afër me Romën, domethënë me kryeqendrën e qytetërimit Perëndimor. Atëherë pse dhe nga kush ka patur frikë Europa që, proporcionalisht, të influenconte më shumë Ballkan? Mos vallë ka një pakt për ndarje misterioze zonash influence midis Perandorisë Romake të Lindjes (Bizantit) dhe asaj të Perëndimit që mund të jetë akoma në fuqi?! Nga ndonjë marrëveshje misterioze për ndarje po aq misterioze zonash influence midis Katolicizmit e Ortodoksisë?! Nga frika se mos prekej Rusia e Madhe?! Apo nga halli se mund të vijë koha (siç po duket) që Europa t’i falet Rusisë?!

Këto janë pyetje por, ca më pak e ca më shumë, janë edhe arësye pse Europa është gjetur pothuajse gjithnjë e papërgatitur për të përballuar ngjarjet në Ballkan dhe, në rastin më të mirë, është përfshirë pikërisht në castin e fundit, duke mos arritur të parandalojë traumat e përmasave botërore që e patën zanafillën pikërisht në atë Ballkan të mallkuar të shekullit të ’20!

Shqiptarët dhe hapësirat Shqipëtare përbënin një zgjatim të natyrshëm të interesave jetësore të Austro-Hungarisë, Italisë dhe Anglisë në Ballkan. Këto interesa nuk mund të toleroheshin për t’u menaxhuar nga entitete të tjera me disponim armiqësor ndaj tyre, sikurse ishte Serbia e, pas saj, Rusia.

Austro-Hungaria vlerësonte se arma kryesore që do të duhej të stimulonte tek Shqiptarët për këtë qëllim ishte pikërisht identiteti kombëtar, gjuha dhe kultura Shqiptare si faktorë jetësorë që Austro-Hungaria të mos humbiste terren në Ballkan. Për këtë arësye, Austro-Hungaria vlerësonte se një nga shtyllat e politikës së saj ndaj Shqipëtarëve duhej të ishte stimulimi dhe/ose kontrolli mbi zhvillimin e një identiteti kombëtar Shqiptar.

Interesi i Britanisë së Madhe ndaj Shqipërisë ka qenë kushtëzuar nga interesi i veçantë për të mbajtur dhe ruajtur kontrollin e Mesdheut Lindor, ku njera nga rrugëdaljet kryesore është edhe Ngushtica e Otrantos që kontrollohet nga Shqipëria dhe Italia.  Në kushtet kur Shqipëria e formuar si shtet në 1912, nuk i pati asnjëherë kapacitetet për të ushtruar kontroll të plotë dhe efektiv mbi Otranton (ku, për shkak të gjeografisë, kishte përparësi strategjike),  atëherë, Britania e Madhe toleroi madje edhe një Itali fashiste, vetëm e vetëm të siguronte mbajtjen nën kontroll të brigjeve perëndimore të Ballkanit nga një fuqi Europiane. Natyrisht demokracia klasike Britanike nuk pajtohej me një regjim fashist. Por interesi gjeopolitik justifikonte çdo instrument që mund të hynte në punë për të mos lejuar që, në hapësirat Shqiptare të vinin këmbë fuqi armiqësore ndaj interesave Britanike.

A e ka bërë detyrën Italia si mëkëmbësja e Europës, posaçërisht e Anglisë, në Shqipëri? Disfata e pakthyeshme që pësoi Italia pas aventurës ushtarake për të pushtuar Greqinë gjatë Luftës së Dytë Botërore rezultoi “çuditërisht” në një tërheqje strategjike të turpëshme, gjë që ndikoi t’a faktorizonte edhe më shumë Ortodokësinë Politike, Pan-Sllavizmin dhe Komunizmin në Shqipëri.

 

                                  Kombi Europian i Ballkanit

 

Shqiptarët, ashtu siç janë, me të mirat dhe mangësitë e tyre, me arritjet dhe mosarritjet e tyre, janë këmba e Europës në Ballkan, duan apo nuk duan Europianët t’a shprehin zyrtarisht këtë fakt. Pozicioni i lakmuar gjeostrategjik i territoreve Shqiptare vecanërisht në Ballkanin Perëndimor, nga ku mbahen nën kontroll si hyrja për në Detin Adriatik, ashtu edhe bregdeti lindor i Detit Jon; raca dhe gjuha Europiane e Shqiptarëve; përkatësia e natyrshme Europiane e tyre; afeksioni pro-Europian i tyre, etj, ishin dhe janë pasuria e Europës në Ballkan. Popujt e tjerë gjysëm-Europianë në Ballkan e më tej kanë qenë e janë të aspiruar, të indoktrinuar, të organizuar dhe të vendosur për t’a tjetërsuar këtë identitet Europian në Ballkan.

Shqiptarët, në kohë të ndryshme, kanë mbetur edhe të izoluar nga Europa, por nuk janë tjetërsuar. Thjeshtë kanë mbetur Shqiptarë. Jo rrallë të lënë mënjanë nga Europa, Shqiptarët kanë pritur edhe Rusinë, kanë pranuar edhe Kinën kundër Rusisë, por asnjëherë nuk janë vënë kundër Europës. Me të drejtë Gellner thotë se “Banditët rebelë të maleve Ballkanike, duke e njohur veten si kulturalisht të ndryshëm nga ata kundër të cilëve luftonin, dhe për më tepër të lidhur nga besimi apo humbja e besimit me një qytetërim të ri tejet të fuqishëm, u bënë kësodore banditë ideologjikë: me fjalë të tjera, nacionalistë”.

Pas 15 shekujsh nën Bizantinët e pas 4 shekujsh nën Otomanët, Shqiptarët fare mirë mund të përzgjidhnin alfabetin cirilik apo Arab për të shkruar gjuhën Shqipe, por ata përzgjodhën alfabetin Latin pikërisht për të shprehur latinizmin e tyre, Europianizmin e tyre.

Po a e ka bërë detyrën Europa, megjithë këtë përkushtim shpirtëror?

Shqipëria e Gjergj Kastriotit u gjet vetëm në përballjen me Otomanët, përvec ndonjë paraje që mund të jetë dhënë nga Europa. Shqipëria u gjet pothuaj vetëm 500 vjet nën Turqinë e detyruar të sakrifikojë edhe gjëra të shenjta për të mos humbur identitetin Europian të saj. Shqipëria u gjend vetëm gjatë Luftës së Parë Botërore, kur u bë shesh lufte dhe pretendimesh për t’a copëtuar. Por mbeti përsëri Shqipëri, domethënë Europë.

Shqipëria dhe Shqiptarët nuk janë aq të mëdhenj sa për të tregtuar mall. Më së shumti ata kanë tregtuar shërbime. Dhe shërbimi më i madh i Shqiptarëve është që konservuan Evropën në Ballkan. Pa shqiptarë, Europa do kish mbetur gjysmë-Europë. Gjysma tjetër do të mbahej nga gjysmë-Europianët. Objektivi i gjysmë-Europianëve ka qenë dhe është Stambolli, por Stambolli nuk pushtohet ndryshe përvecse duke u krahëmarrë nga Selaniku apo nga Vlora, përgjithësisht nga Ballkani. Europa e di se këto strategji nuk mund të zbatohen në trojet Shqiptare. Thjeshtë sepse Shqiptarët janë vetëm Europianë.

Shqipëria, përpara se të jetë Europiane në gjeografi, është Europiane në shpirt, në rracë, në gjuhë, në alfabet. Për Shqipërinë varkë shpëtimi është vetëm Europa. Prandaj Shqipëria e ka bërë vetë detyrën e vet Europiane edhe pa Europën e cila, natyrshëm ka interesin por edhe përgjegjësinë e detyrimin për të ruajtur praninë, identitetin e nderin e saj në Ballkan.

Europa indiferente e la të lirë bashkimin e Sllavëve të Jugut nën emrin Jugosllavi, edhe pse kishin ndryshime të mëdha e madje edhe urrejtje për njeri tjetrin sikurse ishin Kroatët katolikë me Serbët e Sllovenët Ortodoksë. Ishte pikërisht ajo Jugosllavi ku u prodhuan doktrina, platforma dhe praktika genocidiste nga më të urryerat e më masivet që kanë ndodhur në historinë e njerëzimit. Pse, pra, kjo Europë nuk i la të lirë, madje i ndau Shqiptarët që ishin vëllezër të një gjaku? Jugosllavia u bë shteti më i madh në Ballkan në territor e popullsi për 100 vjet. Pse Europa e la e, madje, e stimuloi një disekuilibër të tillë fuqie, ku një Jugosllavi të ishte superfuqi Ballkanike dhe të tjerët të shpresonin për aleanca tej Ballkanike nga frika e saj? Pse u desh ndërhyrja përtej Europiane që ky shtet mostër dhe feja e ideologjia mostër që e ushqeu, të shpërbëhej vetëm në fillimshekullin e ’21 ?

 

                     Borxhi i Europës

 

Europa ndoshta ua njeh edhe një tjetër borxh Shqiptarëve: atë të faturuar në ato ditë të ftohta shkurtit të vitit ’45, në Krimea (cuditërisht, një emërtim i ngjashëm me krimin!), në Detin me emrin e cuditshëm “i Zi”, kur Europianët, bashkë me gjysmë-Europianët u pajtuan në heshtje që influenca e tyre mbi Shqipërinë e Shqiptarët të ndahej 50 me 50! Shifra disi të frikëshme e misterioze, dicka midis qenies dhe jo qenies!

Europa ecte kësodore në shinën e një krimi që e kishte shtruar me kohë: Aty nga viti 1913 nuk pat ndarë thjeshtë influencën mbi Shqiptarët, por tërë egzistencën e tyre: tokën dhe gjakun. Ndarja kishte pasë qenë saktëisht e njëjta: 50 përqind e tokës dhe e gjakut tej kufijve kombëtarë dhe 50 përqind përkëtej tyre. Të njëjta shifra makabre, terri e makthi!

Sidoqoftë, Europa e pati mirësinë t’a njohë këtë faj të saj dhe ua ktheu pjesërisht borxhin Shqiptarëve: Shqiptarët në Kosovë e Maqedoni i bëri qytetarë.

Këto janë shumëcka. Por jo gjithcka. Europa iu ka ende një borxh kolosal Shqiptarëve:  Europa i detyrohet mbijetesës Shqiptare! Një borxh që nuk mund të shpërblehet as me gjak e as me tokë, por vetëm me mirënjohje! Një mirënjohje që deri tani ka munguar.

Një mirënjohje që duhet të burojë nga njohja, nga arësyeja. Nuk do duhet shumë guxim intelektual për t’a thënë më shkoqur: Europa pa Shqiptarët do kishte mbetur gjysëm-Europë, thuajse 50 me 50, po aq sa po kjo Europë pat rezervuar dikur për Shqiptarët!

 

                                Përfundim

 

Shqiptarët, në radhë të parë, mbijetuan sepse Zoti i pat vendosur qysh në fillim në trojet ku rrojnë ende sot dhe me të cilat kanë krijuar një marrëdhënie të përjetëshme, të patundëshme, të pashqitëshme. Nuk janë një popull i ardhur. Palca e mbijetesës Shqiptare buron pikërisht nga ky identitet. Asnjë degë e shkencës nuk ka vërtetuar të kundërtën. Ky identitet iu ka dhënë Shqiptarëve fuqinë, besimin dhe kujtesën e mjaftueshme për të mbijetuar dhe për të mos u tjetërsuar nga fuqitë, perënditë, gërmat, racat, besimet dhe kultet e të ardhurve.

Një nga etërit e kombit Shqiptar, Pashko Vasa, Europian sa vetë Europianët, është lutur që të ruhet “populli më i vjetër i Europës, raca më e papërzier… që, falë një fenomeni të mrekullueshëm dhe që nuk mund t’a spjegojmë, ka ditur t’i rezistojë kohës që shkatërron dhe transformon, ka mundur të ruajë gjuhën pa pasur as letërsi as qytetërim të përparuar dhe për më tepër, ia ka dalë të ruajë pa u treguar e mbyllur dhe përjashtuese  në shfaqjet e veta të jashtme ndaj besimit dhe riteve të feve që ajo ka përqafuar gjatë përhapjes së tyre fitimtare përmes evoluimit në shekuj.”

Shqiptarët mbijetuan sepse janë një komb Europian. Pushtime pas pushtimesh, fe pas fesh, ideologji pas ideologjish, të gjitha lindore, por Shqiptarët mbetën mbetur vetja e tyre, domethënë Europianë. Sepse këto ishin rrënjët e tyre.

Tretja e identitetit Europian të Shqiptarëve rrezikonte drejtëpërdrejtë kombet Europiane. Gjysmë-Europianët patën dhe kanë projekte për këtë qëllim. Pa Europën Shqipëria nuk do të ishte Shqipëri. Por pa Shqiptarët, Europa do të kishte mbetur vetëm gjysmë-Europë. Pa shqiptarë, Europa politike do të ndahej me gjysëm Europën në meridianin që kalon nëpër Detin Adriatik.

Kombi Shqiptar është relika më e vjetër Europiane dhe Europa ka detyrimin por edhe nderin t’a ruajë atë. Shqiptarët e dijnë përgjegjësinë e tyre. I kanë rrënjët e degët për projekte më të përparuara: Bashkim kombëtar përmes propsperitetit apo prosperitet përmes bashkimit kombëtar. E rëndësishme është të shpresojnë dhe të investojnë, jo vetëm me ndjenja e dije, por në radhë të parë me projekte kombëtare. Pa projekte kombëtare do të mbeten gjithnjë në nivelin e mbijetesës.

32 PIKTORËVE NE EKSPOZITE NË VLORË

by

NGA GËZIM LLOJDIA/

32 piktorë vlonjatë dhe nga rrethe të tjera të vendit morën pjesë në një ekspozitë të arteve pamore, që u çel në hollin e Teatrit “Petro Marko”, organizuar nga Bashkia Vlorë në kuadrin e 100 Vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare.

Në këtë ekspozitë u përfshinë 50 punime, peizazhe, kompozime e portrete, krijime të muajve të fundit. Autorët e ekspozitës sollën punimet etyre më të realizura.

Mes tyre, evidentohej përfaqësimi i piktorëve të njohur, Nestor Jonuzi, Skënder Kamberi, Ilmi Bani e Agron Dine, si dhe më të rinjve, Xhorxhi Talo e Edi Kojani. Po ashtu, merrnin pjesë me punimet e tyre edhe piktorë nga qytete të tjera të vendit, mes të cilëve, Agron Polovina e Ikbale Kalaja. ndërkohë, përfaqësohej me një foto të tij edhe fotografi dhe studiuesi, Qerim Vrioni arkitekti Arben Meksi. Cdo të thotë një ekspo në prag të ngjrejs madhore të kombit: piktori Xhorxhi Talo: çelja e ekspozitës, është një përpjekje serioze për të konsoliduar përpjekjet e piktorëve vlonjatë, për ruajtjen e vlerave të krijuara në dekada në gjininë e pictures.Piktorët Skënder Kamberi dhe Ilmi Bani, :çelja e ekspozitës, është një nismë shumë e mirë dhe një angazhim i përpbashkët i të gjithë piktorëve, për të pasuruar jetën shpirtërore në qytet. Ata vlerësuan pjesëmarrjen e piktorëve me kontribut dhe standarde të spikatura, në krijimtarinë e tyre.

Shkolla e pikturës vlonjate

Rrëfimi Agron Dines :Kam pasur një pikturë në dorë me trio polifonike dhe më ngjet se erdhi pikërisht kështu edhe trio e pikturës vlonjate.Skënderi ekspresiv, Nestori poetik, mes tyre bëra vend.Bërthamëzat e kësaj shkolle kanë një ngjizje.2 piktorë, përveç elementit kohë bënë art të vërtetë në kuptimin e mirëfilltë.Skënder Kamberi me kompozimet më tepër ishte ekspresiv.Nestor Jonuzi ishte poetik.Kur erdha në Vlorë, aty nga ‘73, njoha këtë rrugë të këtyre dy pikorëve vlonjatë.Tek Skënderi dallova në kompozime se ai vetë hynte në tablo. Kurse Nestori qëndronte në mënyrë klasike larg tek kompozimi. Ky i fundit i ndërtonte me klasiken, figura e tij ishte tre herë larg.Kështu disa tablo si”Bramyshja,”, ”Gëzimi i fitores”, kurse Skënderi tek “Greva e bukës” dhe ”Vrana Konti” thyente rregullat.Te ‘Vrana Konti” ai kishte shkuar përtej tyre, të gjitha figurantët në këmbë, të gjithë drejtë, ose tek “Ndihma e shokut”.Nestori, “Zgjim aksionist”, ”Zgjim i fitores”, këto ishin më poetike, më lirike.Shfaqet Agim Sulaj, një peisazhist, me një frymë skrupuloze, Zihni Veshi, Edi Kojani, Ovenaz Rrapi, Zamira Xhafa, Agron Jakupi.Por brenda shkollës së vërtetë përfshihen edhe dy piktorë të njohur Rakip Shabani dhe Sabaudin Xhaferi.Ashtu siç zgjohet nga gjumi, muza e poetit në ekspozitat tona kishim, adhuruesit tanë, Nestori të tijtë, Skënderi gjithashtu, unë.Shkolla vlonjate me rreth 10 piktorë mbajti një periudhë kohe, një befasi për pikturën.U bë qyteti epiqendër i ekspozitave.

Se çfarë ishte kjo shkollë, Ober Rube, kryetar i Lidhjes së Artistëve Austriakë, në ditën e inagurimit të galerisë tha:”Përse nuk më keni prurë në parë këtu?

Ditët e pikturës vlonjate

Ka tre vjet që  nën kujdesin e arkitektit Piro Stefa mbahen në qytetin Vlorës edicionet e pervitshme të pikturës me pjesmarrës piktorët vendas si dhe nga qytetet dhe nga trojet  mbarëshqiptare.Këto edicione zgjasin disa ditë në përfundim të të cilave piktorët sjellin krijimet e tyre në gjinin e pikturës.

49 VJET NGA VRASJA E PRESIDENTIT JOHN F.KENEDY

by

Nga BEQIR SINA, New York/

Vrasja me atentat e Presidentit Kenedi e renëditë atë në një  nga 10 ngjarjet me konspirative te historise se re -në  botë

DALLAS TEXAS : Ndër 10  ngjarjet me konspirative te historise se re e para renditet 1. Vrasja e  Xhon Kenedit, dhe më pasë janë :  2. Mbulimi i sulmeve të 11 shtatorit, 3.  Zona 51 dhe Alienët, 4. Paul McCartney ka vdekur, 5. Shoqëri sekrete  kontrollojnë botën, 6. Ulja në hënë s’ka ndodhur,7. Elvis Presley nuk ka  vdekur,8. Operacioni “Northwoods”,9. Bashkimi i Amerikës Veriore,10. Princesha  Diana është vrarë

Presidenti Xhon Kenedi u vra më 22 nëntor 1963 nga dy plumba, një  në kokë dhe një në qafë, teksa udhëtonte me një limuzinë të hapur në Dallas. Lee  Harvey Oswald u akuzua për vrasjen e tij.Dyshimet mbi shpjegimin zyrtar se  Oswald ishte personi i vetëm përgjegjës për vrasjen e presidentit  amerikan,vazhdojnë sot e kësaj dite të diskutohen. Ekzistojnë një sërë teorish  konspirative, asnjë prej të cilave s’është provuar.Në vitin 1979 doli teoria se  ndaj Keneditt kishte pasur të paktën katër të shtëna nga drejtime të  ndryshme.

49 vjet më parë, më 22 nëntor të vitit 1963, u vra presidenti amerikan Xhon  Kenedi, ndërsa po kalonte me autokololën e tij në Dallas të Teksasit.

Kenedi ishte presidenti amerikan më i ri në moshë, 46 vjeç. Pranë tij, në  makinën e hapur ishte bashkëshortja e tij Zhaklinë. Lajmi për vdekjen e  presidentit u dha nga spitali i Dallasit dhe po atë ditë nënpresidenti Lindon  Johnson bëri betimin si president i SHBA.

Vrasja e Presidentit Kenedi ka mbetur një moment historik me përmasat e një  ikone dhe ajo është e gjallë në mendjen e shumë amerikanëve. Hetuesit arritën në  përfundimin se mbi presidentin qëlloi Lee Harvey Oswald, i cili u arrestua  menjëhererë pas vrasjes, por i cili nuk doli kurrë para një gjykate për këtë  akt.

Dy ditë pas vrasjes, pronari i një klubi nate në Dallas, Jack Ruby, qëlloi  dhe vrau Oswaldin, ndërsa policët po e shoqëronin atë në polici.

Vrasja e Presidentit amerikan John F. Kennedy para 48 vjetësh më 22 nëntor  1963 , tronditi gjithë botën. Ishte hera e parë që nga viti 1901 – kur ishte  vrarë presidenti Uilliam Mekinli – që një presiden amerikan humbte jetën nga  plumbi i një vrasësi.

Shërbimi Sekret përgjigjet për mbrojtjen e presidentit dhe familjes së tij.  Vrasja, ashtu si edhe përpjekje të mëpasshme për vrasjen e Presidentëve Gerald  Ford dhe Ronald Regan, sollën si rezultat ndryshime në mënyrën se si mbrohen  Presidenti dhe familja e tij.

Më 22 nëntor, 1963 kur krismat u dëgjuan në Dallas, agjenti i Shërbimit  Sekret Klint Hill ishte në pozicionin më të mirë për të reaguar. Analiza e tij  për atë ditë është e thjeshtë.

“Nuk ka dyshim që ne dështuam në mbrojtjen e Presidentit Kennedy”.

Edhe Agjenti Xherald Blejn ishte në Teksas atë ditë, por jo në Dallas. Ai  thotë se një pjesë e përgjegjësisë bie mbi mungesën e personelit të  nevojshëm.

“Në vitin 1963, kishim 330 agjentë; 34 prej tyre mbronin anëtarët e familjes  presidenciale”.

Agjentët dalloheshin menjëherë. Disa vrapuan ose mbetën në makina në  autokolonën presidenciale. Por Blejn thotë se ata nuk mund të komunikonin me  njëri-tjetrin.

“Ne nuk kishim radio. Komunikonim me sinjale me duar. Kishim fotografitë e  subjekteve për të cilët kishim dyshime dhe atyre ua mësonim fytyrat përmendësh.  Na duhej të mbështeteshim tek njëri-tjetri duke punuar së bashku si ekip”.

Shkrimtarja Lisa Mekubin bashkëpunoi me ish-agjentin Blejn për librin  Agjentët Sekretë të Kenedit. Ajo thotë se dobësitë që dolën në pah nga vrasja e  Kenedit sollën ndryshime në mënyrën sesi financohej Shërbimi Sekret.

“Kjo i bëri të kuptonin sesa i rëndësishëm ishte misioni i tyre dhe ata  arritën ta bindnin Kongresin t’u jepte më shumë para. Prej vitesh ata kishin  kërkuar më shumë fonde, më shumë agjentë. Ata e dinin që nuk e mbronin dot  Presidentin me aq personel sa kishin”.

Pas vrasjes së Kenedit, Klint Hill vazhdoi të punonte në Shërbimin Sekret. Ai  u bë ndihmës drejtor dhe arriti të shihte ndryshimë në agjenci: nuk kishte më  udhëtime në makina të hapura. U shtuan fondet dhe agjentët dhe komunikimi ishte  më i mirë. Por Hill nuk i shpëtoi dot ndjenjës së fajit, pas vrasjes. Ai doli në  pension në vitin 1975. Disa muaj më pas, dy herë pati atentate ndaj Presidentit  Xherald Ford gjatë vizitave që ai bëri në Kaliforni.

Në vitin 1981, një tjetër katastrofë u shmang në momentin e fundit.  Presidenti Ronald Regan, duke dalë nga një hotel në Uashington u godit nga John  Hinckly. Regani u dërgua në një spital ku iu nënshtrua një operacioni që i  shpëtoi jetën. Agjenti i Shërbimit Sekret Tim Mekarthi u plagos. Sekretari i  shtypit u godit në kokë dhe pati pasoja të rënda. Por askush nuk vdiq. Mekarthi  thotë se ky incident solli ndryshime të tjera.

“Pas këtij sulmi, u vunë në përdorim detektorët metalikë për të kontrolluar  këdo që i afrohej presidentit. Që nga ajo kohë nuk ka pasur më sulme ndaj  presidentëve nga vrasësi karakteristik që është një njeri i armatosur e që  vepron i vetëm”.

Megjithëse vrasja e Presidentit Kenedi ishte një ngjarje transformuese për  Shërbimin Sekret, incidentet e kohëve të fundit janë kujtesë se presidentët ende  janë në shënjestër. Një 21 vjeçar nga Ajdaho është arrestuar se kishte qëlluar  me disa plumba Shtëpinë e Bardhë më 11 nëntor

Në luftën e Koresë (1961-1963), ShBA-ja ndërhyjnë në majën e një konflikti të  OKB-së, në anën e Koresë Jugore ndërsa në Krizën e pasimit të raketave të ruse  në tokën e Kubës (tetor/nëntor 1962), nën udhëheqjen e presidentit J. F. Kenedit  (1961-1963) ja arrijnë që të detyrojnë Hrushqovin të ndërpriste mbështetjen  ushtarake që i jepte Kubës dhe të mënjanonin shpërthimin e krizës.

Kenedi në politikën e brendshme qëndronte për reforma të ekonomisë e sistemit  në përgjithësi e veçanërisht për barazinë e plotë qytetare të të zinjve. Më 22  nëntor të vitit 1963, në Dallas (Teksas) në një paradë ndodhë vrasja e  Presidentit Kenedi dhe pasardhësi i tij zgjidhet presidenti L. B. Gjonsoni (L.  B. Jonson) i cili udhëhoqi deri më 1969. Gjatë kësaj kohe shpërthen konflikti i  Vietnamit në Luftën e Vietnamit si  lufta më e madhe pas luftës së II-të botërore; presidenti Gjonson me një ligjin  e të drejtave qytetare mundohet të arrijë barazinë e të zinjve; Aktivisti dhe  udhëheqësi i lëvizjes për barazinë e të drejtave qytetare të të zive M. L. King  vritet në një atentat më 1968. Nga viti 1969 udhëheqjen e ShBA-së e merr  përsipër republikani R. Nikson (R. Nixon) të cilit më 1974 i duhej të tërhiqej  për shkak të një aferë që në histori ka hyrë si Afera Vatergetë (Watergate).  Niksoni e kufizojë pjesëmarrjen e ShBA-sl në luftën e Vietnamit dhe vuri në  lëvizje “Vietnamizimin” e konfliktit dhe më 27 janar 1973 vije deri futja në  fuqi e marrëveshjes për armëpushim.

Më 1 janar 1979 ShBA-ja vendosë marrëdhëniet diplomatike me Republikën  Popullore të Kinës dhe i ndërpresin me Tajvanin. Nga viti 1977 president ishin  Gjimi Karteri (J. Carter) deri më 1981 pastaj Ronald Regani (R. Reagan) deri më  1989, Xhorxh H. Bushi i Vjetër (G. H. W. Bush) deri më 1993, Bil Klintoni (W. J. -Bill- Clinton) deri më 2001. Gjatë zgjedhjeve të vitit 2000, demokrati Al Gore  pësojë humbje nga kundërshtari dhe presidenti i 43-të me radhë i tanishëm Xhorxh  H. Bushi i Riu (G. W. Bush).

 

Biblioteka dhe Muzeu i Presidentit Xhon Kenedi në Boston publikoi 45 orë me  regjistrimet e fundit të Presidentit Xhon F. Kenedi në zyrën ovale, që deri dje  ishin sekrete.

Në regjistrim përfshihet një bisedë që sot tingëllon e frikshme, mbi ditën  kur në fakt u zhvillua funerali i tij. Duke ju drejtuar ekipit të punonjësve të  Shtëpisë së Bardhë, që po planifikonin orarin e tij të takimeve, Presidenti  Kenedi thotë se 25 nëntori i vitit 1963 do të ishte një ditë e vështirë për të,  pas kthimit nga Teksasi dhe nga Kape Kodi, ku ai ishte në plan të qëndronte.

Në regjistrim zbulohen hollësi të panjohura më parë nga muajt e fundit të  Presidentit të 35-të të Shteteve të Bashkuara, si diskutime mbi luftën në  Vietnam, marrëdhëniet me sovjetikët, gara amerikano-sovjetike e hapësirës,  planet për Konventën e Demokratëve të vitit 1964, stratgjia për rizgjedhjen e  tij, si dhe momente private të Presidentit me fëmijët e tij.

Kasetat e publikuara janë të fundit ndër ato me 260 orë regjistrime të  takimeve dhe bisedave private të Presidentit Kenedi para vrasjes së tij në  Dallas më 22 nëntor të vitit 1963.