Archives for February 2013

IKJA E AMBASADORIT TË NDËRGJEGJES, MBËSHTETËS I FORTË I NDËRHYRJES SË NATO-S NË KOSOVË

February 19, 2013 by dgreca

Nga Frank Shkreli/

Më 28 Janar ndërroi jetë në Washington diplomati i njohur amerikan dhe mbrojtësi i të drejtave të njeriut, Max Kampleman. Për më shumë se 30-vjetë ai punoi për presidentë demokratë dhe republikanë, duke ia dedikuar jetën dhe karierën e tij paqës, lirisë, të drejtave të njeriut dhe demokracisë, anë e mbanë botës. Ai punoi për Presidentin demokrat Jimmy Carter i cili e caktoi atë si përfaqsues të Shteteve të Bashkuara në mbledhjen lindje-perëndim të Madridit, (1981-1983) — e njohur si Konferenca për Sigurim dhe Bashkpunim në Evropë — me qëllim për të detyruar Bashkimin Sovjetik dhe vendet komuniste të Evropës Lindore që të zbatonin marrveshjen e Helsinkit për respektimin e të drejtave të njeriut të vitit 1975. Ai vazhdoi në këtë detyrë edhe gjatë administratës së presidentit republikan Ronald Reagan, i cili më vonë e emëroi atë si kryedelegatin amerikan në bisedimet e Gjenevës, me përfaqsuesit sovjetikë për pakësimin e armëve bërthamore, që sipas Ronald Reaganit, ”nuk kishte objektiv më të rëndësishëm”, për tu realizuar gjatë mandatit të tij të dytë presidencial. Për këtë detyrë tepër me rëndësi, ai zgjodhi diplomatin Max Kampleman, të cilin gazeta komuniste sovjetike e kohës, Izvestiya e përshkroi Kampleman-in, ”si mik i kafshëve dhe armik i komunistëve”, duke iu referuar me frazën e parë, detyrës që ai pati për një kohë të shkurtër si kryetar i organizatës, ”Miqët e Kopshtit Zoologjik në Washington”, dhe me të dytën, shërbimit të tij të gjatë si krye-negociator i Shteteve të Bashkuara për zbatimin e të drejtave të njeriut dhe për kontrollimin e armëve bërthamore. Ndaj vdekjes së ambasadorit Kempelman, Washingtoni zyrtar reagoi nepërmjet zëvendës-presidentit Joe Biden, i cili e lavdëroi atë si një kampion i të drejtave të njeriut dhe si kampion i pakësimit të numërit të armëve bërthamore. ”Në kulmin e Luftës së Ftohët, ai ishte kampion i negociatave për marrëveshje shumë të rëndësishme mbi zbatimin e të drejatve të njeriut dhe të pakësimit të armëve bërthamore”, tha Zoti Biden nepërmjet një deklarate që lëshoi Shtëpia e Bardhë me këtë rast. Në këtë deklaratë thuhet gjithashtu se ambasadori Kempelman, ”Vitet e fundit të jetës së tij, ia kushtoi avancimit të vizionit që ai ndante me presidentin Reagan dhe të tjerë – d.mth vizionit për një botë pa armë bërthamore”. Edhe Departmenti Amerikan i Shtetit (DASH) komentoi vdekjen e ambasadorit Kempelman, duke thënë se ”Ambasadori Kempelman , me një elokuencë të pashoqtë, anavoi idenë se respekti i të drejtave të njeriut është jetik për bashkpunimin dhe paqën midis shteteve.” Në deklaratë e DASH, thuhet gjithashtu se , ”Lidershipi i ambasadorit Kempelman ishte i pazëvëndsueshëm për suksesin e negociatave mbi angazhimet për zbatimin e të drejtave të njeriut si edhe për një botë më stabile gjeostrategjike. Ai nuk pushoi kurrë së punuari për kontrollimin e kërcënimit që vjen nga armët bërthamore dhe as nuk pushoi kurrë së foluri në mbrojtje të kauzës së lirisë dhe të të drejtave të njeriut. Për shërbimin e tij ndaj atdheut, si dhe paqës dhe lirisë në botë, ai mori dekoratat më të larta civile të këtij vendi nga Presidentët Ronald Reagan dhe Bill Klinton. Ambasadori Kempelman, angazhimin e tij ndaj lirisë, demokracisë dhje mbrojtjes së të drejtave të njeriut kudo në botë, e tregoi edhe gjatë krizës dhe luftës në Kosovë. Ai së bashku me personalitetet më të dalluara dhe më me influencë të politikës dhe diplomacisë amerikane të asaj kohe, si Senatori Bob Dole e Zbigniew Brzezinski, i bënë thirrje presidentit Bill Clinton se vetëm udhëheqja e fortë dhe e vazhdueshme e Shteteve të Bashkuara mund të zgjidhë krizën më të madhe të sigurimit sot në Evropë, ndërsa forcat e serbe nën komandën e presidentit Sllobodan Miloseviç vrasin e presin popullsinë civile në Kosovë, duke rrezikuar stabilitetin dhe paqën në rajon. Madje, madje, ambasadori Kempelman me kolegët e tij, i bënin thirrje administratës Klinton se përveç sulmeve ajrore, NATO duhej të përgtatitej të dërgonte forcat këmbësore në Kosovë, duke i shkruar Presidentit Clinton se tani, ”të gjithë sytë janë këthyer kah Wasshingtoni. Vetëm udhëheqja e fortë e Shteteve të Bashkuara mund të bindë Milosheviçin që të ndalojë spastrimin etnik të shqiptarëve…pasi egërsia që po ushtron ai në Kosovë, rrezikon më shumë se jetën e popullësisë civile dhe stabilitetin rajonal. Rrezikohen interesat e Shteteve të Bashkuara, kredibiliteti i NATO-s, si dhe sukseset e arritura në Bosnje.” Në një apel tjetër të nënshkruar nga Ambasadori Kempelman dhe kolegët e tij i thonë Presidenti Klinton se vetëm bombardimet nuk do të ndalojnë fushatën e Millosheviçit të vrasjeve, përdhunimeve, plaçkitjeve dhe shpërnguljeve të detyrueshme të shqiptarëve, dhe kërkonin që në asnjë mënyrë nuk duhej të bëhej ndonjë ”kompromis” ,për ta shpëblyer atë për fushatën e tij të terrorit.

Ambasadori Max Kempelman ishte mbështetës i pa kompromisi i të drejtave të njeriut, besonte dhe punoi gjtihë jetën e tij për një botë pa armë bëthamore. Si politikan, ai nuk i përket asnjë kategorie dhe do të kishte shumë të vështirë të vepronte në atmosferën e ndasive politike e partiake që mbizotëron sot në Washington. Me një rast, ai pat shkruar se, “asnjë njeri që pranon të vërteten si sovrane, nuk mund të jetë ushtar i një partie ose i një lëvizjeje, sepse si i tillë nuk mund të shkojë përpara me ta, me të njëjtit hapa.” Mbi të gjitha, ai besonte se respektimi dhe zbatimi i të drejtave të njeriut dhe liria e plotë e individit, përfshirë edhe lirinë e fjalës, janë faktorë të doemosdoshëm për një paqë dhe siguri të qëndrueshme botërore.

BREAD ON RUNNING WATERS (Ani Gjika)

February 19, 2013 by dgreca

Fenway Press is delighted to publish Ani Gjika’s first book of poems, BREAD ON RUNNING WATERS.
Born and raised in Albania, ANI GJIKA moved to the U.S. at age 18 and studied poetry writing at Simmons College and Boston University. She is the recipient of a 2010 Robert Pinsky Global Fellowship and winner of a 2010 Robert Fitzgerald Translation Prize. Her first book, Bread on Running Waters, was a finalist for the 2011 Anthony Hecht Poetry Prize and 2011 May Sarton New Hampshire Book Prize. She is working on an anthology of poetry in translation by Albanian women.

Here is Rosanna Warren’s introduction to BREAD ON RUNNING WATERS:

Ani Gjika has managed a feat of tact in these poems recalling a harsh childhood in Albania and a peripatetic life that has taken her to India, Thailand, and to citizenship in the United States. Other poems in the book delicately register the ebb and flow of feelings in a marriage, with equal tact. In the Communist Albania evoked here, danger looms: from hunger, cold, political surveillance, the threat of execution. Quietly the child’s perceptions inflect the adult poems. Just as quietly the poems of adult life, anxiety, and loss keep their balance. “Inarticulate,” which opens the collection, presents a scene of people getting off a bus in a mountain valley to drink from a stream: “I never dream of it/but I remember being watched/ as I stood at the edge of the water/ stirring images with my foot.” As the poems progress and expand this portrait of the recollected world, the sense of being watched grows more sinister: “Each family eavesdropped on the next like clockwork,” we learn from “White Noise.” But the most powerful watcher here is the poet herself: the child who observed, the grown woman who remembers and records.

Gjika has turned English, her adopted language, into a subtle instrument, a beautifully judged voicing that never slides into self-pity or melodrama, never loses its cool. It is an achievement in which ethics cannot be distinguished from poetic style. The justness of Gjika’s phrasing has everything to do with her exact and trustworthy weighing of justice, the unspoken norms of decency that stand, immensely implied, in the background of these poems whether set in or out of Albania. In “The Winter of my Childhood,” one of the key poems of the book, the child draws stars while “Politics on TV scratched at the screen,” and freezing weather menaces the family:

That year winter threatened our small house.

I heard winds howl, but I had drawn enough stars

to burn in the stove to keep us warm.

With similar reticence, in “White Noise,” a poem mostly concerned with details of domestic life, a one-line stanza coolly declares, “Nobody I loved was taken into the woods and shot.”

In “Inarticulate,” Gjika showed us a snapshot of herself as a child at the edge of water, “stirring images with my foot.” She stirs images throughout these pages; her metaphoric, metamorphic imagination roils the poems to an intensity that the tone keeps pressing back down. That conflict gives her art its essential charge. Her world is animate, almost Ovidian. Watch these transformations: “I believe a river caught up with us” (“Inarticulate”). “India runs away the moment I arrive,” and “Drums so loud/ they beat a god inside me” (“Last Day,” from “India: Three Poems). “It’s raining again, a chain stitch/ unraveling on my windshield/ a form of writing you understand” (“Passageway”). Her diction and syntax are clear and direct, an almost transparent medium in which images and story are revealed, “developed” like photographic film in the darkroom.

The subject matter taking shape here is often violent or sensual, or both. In one of the Albanian poems, children “…awoke in spring, our bodies// overgrown with weeds. Our parents/ had no idea how to save us” (“The Winter of my Childhood”). In “Children Story,” a retarded boy named Çimi who has been abandoned by his mother and eats ants sets a cat on fire with gasoline and watches “the mad cat dance.” Girls sneak into their mother’s bedroom, borrow her necklaces, and slide them over their vaginas: “What the older one keeps thinking of/ is their mother wearing these necklaces/ afterwards—the smell of her sex/ rising and falling on a woman’s chest” (“Little Women”).

Gjika carries these virtues of clarity and startling imagination into the poems set in other countries and in adult life. The third section, “Portrait of a Couple on the Grass,” takes its title from her poem inspired by a photograph of George and Mary Oppen in which the balance observed between the man and wife in the picture (“so that one’s weight never cancels the other’s”) seems an ars poetica for Gjika’s own work. The Oppens in “Portrait of a Couple on the Grass” and Vallejo and his unnamed bride-wife-widow in the poem “His Wife” create a context for the scenes of the poet’s marriage under the stress of the husband’s unemployment, depicted here with affection, sorrow, perturbation, and stoic calm. In the charged atmosphere Gjika has created, each simple object acquires the force of symbol with no explanatory intervention. On the unemployed husband’s neat desk, this poignant printed statement accompanies a recent battery order: “no special instructions necessary/ for rebuilding”—in a life that urgently requires rebuilding.

Ani Gjika’s book follows a gentle narrative arc from her Albanian childhood, her life in India and Thailand, to accommodation to life with all its immigrant difficulties in the New England. It is also a life in her adopted poetic language, in which the sound of a commuter train becomes a promise of composition and integration: “Whistles weeeeeave weave weeeeave…” (“Location”). She has made this language her own in poems beautifully woven in a design of great depth of feeling aTo read Rosanna Warren’s introduction, and to order your copy of this remarkable debut performance go to http://fenwaypress.wordpress.com/bread-on-running-waters-ani-gjika/nd intelligence.

Send a check for $16 (includes shipping; MA residents please add $.88 sales tax) to Fenway Press, 68 Pembroke St. Newton, MA 02458

Libri si ilaç shërimi

February 19, 2013 by dgreca

Nga Behar GJOKA*/
Kërkimi në internet, më solli një lajm që mu duk i pazakontë, në Londër ishte hapur një librari, ku libri trjatohet për shërim. Në fakt, kur flitet për letërsinë, krahas atributeve të tjera, gjithnjë e me shumë i mëvishet edhe gjasa shëruese. Shërimi, me anë të librit, e ka marrë emrin biblioterapi, pra një shërim, unik dhe specifik. Thelbi i biblioterapisë shprehëse, lidhet me komunikimin, si akt i leximit dhe shërimit, për gjithë grupmoshat. Për të kuptuar diçka, le të nisemi nga një situatë shërimi me anë të psikoterpisë, që realizohet me anë të psikologut. Këto dy anë të shërimit me komunikim, nëse i bashkon komunikimi, ato ndahen në formën e komunikimit, sepse biblioterapia realizohet me tekstet letrare, pra është një komunikim specifik, që mundësohet me anë të leximit/aktiv. Megjithëse në mjediset tona, pak dihet, e prandaj është momenti pwr të ndezur drita jeshile për ta hipotekuar si një shans të ri, aftësinë shëruese të teksteve letrare, e njohur dhe përdorur gjerësisht. Kështu, grekët e lashtë, qysh në hershmëri, kanë besuar në fuqinë shëruese të leximit, prandaj gjithmonë në derë të bibliotekave kanë vënë mbishkrimin “vend shërues për shpirtin”. Formën e vetë të plotë si koncept dhe shkencë, Biblioterapia, e fiton sidomos rreth viteve ’30 të shekullit të kaluar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ndërsa në këtë periudhë ka një zgjim të jashtëzakonshëm ndaj libri si një mënyrë dhe mjet shërues, në Londër. Në mes të tjerash kemi një situatë të tillë që lajmëron se: Libraria e fundit është hapur këto ditë dhe quhet “School of Life” (“Shkolla e Jetës”). Për të kuptuar përbërjen dhe rolin e saj, duhet ndjekur filli i njoftimeve që vijnë, ku mes të tjerash shkruhet: Është një lloj “farmacie kulturore” shumë e veçantë, që u ofron vizituesve të saj ushqim për barkun dhe mendjen. , që në fakt të sjellë në mend gjithë ndihmesën e dhënë nga shkrimtarja Virginia Woolf. Për të sjellë për lexuesit edhe një mendim tjetër që ilustron idenë shëruese të librit: Pasi përfundova së lexuari për të 12-ën herë librin Lufta dhe Paqja, shkruante në 1951 në ditarin e tij shkrimtari rus Mikhail Prishvin, kuptova më në fund domethënien e ekzistencës sime. Këto fakte na mundësojnë jo pak, që të krijojmë një ide mbi skeretin që bart një tekst letrar, që përpos se të të njohë me botën, të edukojë dhe zbukurojë shpirtin, ndikon edhe për shërimin nga lëngatat e ndryshme jetësore dhe psikologjike. Prandaj, këto e bëjnë të pashmangshme një diskutim mbi këtë prani, një diskutim të institucioneve të kulturës dhe të shëndetit mendor, të shkrimtarëve dhe studiesve, të shkollës dhe familjes, të gjithë shoqërisë. Po flasim për një hemisferë të tjetër të tekstit letrar, që aty ka qenë, që nuk e kemi vënë re, ose nuk e kemi ditur, por që tashmë do të duhet të njihet, të zbulohet dhe mbi të gjitha të hipotekohet si mënyrë e re e forcës shëruese të librit. Bazuar në rezultatet ku ka mbërritur biblioterapia në hapësirat e tjera, kryesisht të perëndimit, aq sa vihet re se tanimë njihen edhe fazat e ndryshme, të cilat na vijnë edhe të përcaktuara: Identifikimi – kur lexuesi e gjen dhe identifikohet me personazhin; Katarza – kur lexuesi ndan shumë mendime dhe ndjenja me personazhin në veprën letrare; Mishërimi– kur lexuesi përmes personazhit kupton se si të përballet me problemet dhe çështjet e veta. Duke qenë një temë e re, në marrrëdhnie me librin, tashmë si mjet utilitar, vetvetiu lindin disa pyetje, që në përnjohje të kësaj hapësire. Si do të realizohet njohja e problemeve, e simptomave që mundet të shërohesh duke lexuar? Kush do të merret me ata që kanë shqetësime, pra cilët do të jenë terapeutistë të njohjës së librit, apo të shenjave të rëndimit shpirtëror dhe mendor, pra psikologët? Nga praktika e përbotshme, këtë rol dhe mision, e kanë marrë përsipër shkrimtarët, studiuesit, por edhe njohës të librave. Por, përcaktimi i shenjave të dëmtimit, bëhet e nevojshme për tu ndjekur nga një psikolog. Pra, mbase do të duhet të kemi një ndërthurje të palëve që mundet të jenë ekspertët e biblioterapisë. Cili do të jetë pozicioni dhe marrëdhëniet e institucioneve, si shkolla, bibliotekat, libraritë, lidhur ngushtësisht edhe me këtë aspekt të përfaqësimit të hapësirës së teksteve letrare? Po familja, në çfarë lidhje do të jetë me librin, tanimë edhe si një mjet shërues? Kuptohet se biblioterapia, pasi të njihet si vlerë, të kuptohet si mision, shpejt do të jetë një bashkudhtar i jetës së njeriut, si shkrim letrar, që përmban energji të shumëfishta, por disi më tepër si lexim, që ndihmon për të çliruar këto energji dhe përmes tyre të shërohet nga jo pak shqetësime që e shoqërojnë qenien njerëzore.
*Shkrimtar, studiues

Serbia and Kosovo: The Path to Normalisation

February 19, 2013 by dgreca

INTERNATIONAL CRISIS GROUP – NEW REPORT/

Serbia and Kosovo: The Path to Normalisation/

Pristina/Belgrade/Brussels, 19 February 2013: Serbia and Kosovo must build on a recent breakthrough in negotiations and extend dialogue to sensitive issues, especially northern Kosovo’s institutions, in order to keep their fragile relationship moving forward.

Serbia and Kosovo: The Path to Normalisation, the latest report from the International Crisis Group, examines the progress made in bilateral dialogue since the EU-facilitated negotiations began in March 2011. It argues in favour of transforming Serbian structures in the North so that they can fit into a common Kosovo framework based on a flexible and extended application of the plan devised by the former UN special envoy and Nobel Peace Prize winner Martti Ahtisaari. At the same time, Serbia should welcome Kosovo’s membership in the Coun! cil of Europe and other international and regional organisations and events.

“The dialogue is now at a decisive point. Belgrade’s and Pristina’s positions on northern Kosovo have never been closer”, says Marko Prelec, Crisis Group’s Balkans Project Director, “but low-level violence in the North is increasing and could worsen if the opportunity for important new progress is missed”.

In December 2012, Serbia and Kosovo reached a landmark agreement on border control, opening two jointly-managed posts at crossings that had been barricaded or circumvented for the two years. As soon as possible, the two should finalise its implementation; agree on how to collect customs duty and VAT; and define the modalities of a special fund to collect and disburse these revenues in the North. Kosovo and EU officers should be provided freedom of movement to reach the border, while the Kosovo government should continue to allow residents to cross with Serbia or Kosovo issued documents and plates.

Northern Kosovo Serbs oppose the border agreement and much of the current dialogue, and violent incidents still occur. Securing local acceptance will be hard; to help pave the way Belgrade should make deals reached in the dialogue more transparent, Kosovo should allow Serbian representatives to visit northern Kosovo, and the latter’s leaders should accept an invitation to participate when the dialogue addresses issues of local concern.

The disagreement between Kosovo and Serbia centres on the Ahtisaari plan, which sets in place Kosovo’s internal structure and statehood. Flexible application would allow Serbia and Kosovo to find the best solutions to the impasse over northern Kosovo. In particular, the transformation of the North’s existing structures into self-governing bodies and a region that could fit into Kosovo’s jurisdiction could ease tensions, meet the needs of the local community and preserve Kosovo’s integrity. Kosovo Serbs should have additional oversight over appointments of local officials, especially in the northern police and judiciary.

Substantial progress in normalising their bilateral relations, in particular settling disagreements over northern Kosovo, would open up negotiations for an EU Stabilisation and Association Agreement for Pristina; Belgrade would benefit from starting formal EU membership negotiations. Both steps should amplify EU influence and over time create a better climate for resolving remaining bilateral disputes.

“Belgrade and Pristina should seize this chance to engage in a substantial discussion on the transformation of existing structures in North Kosovo”, says Sabine Freizer, Crisis Group’s Europe Program Director. “Navigating a sure route will be hard, but early stages of the talks and recent developments provide hope that a new normality is slowly emerging between the two neighbours”.

EUROPA NUK KA PIKEN E DESHIRES TA PRESE SHQIPERINE

February 19, 2013 by dgreca

Kadare: Shqipëria e ngatërruar dhe e korruptuar ëndërron Europën, por ajo s’ka pikën e dëshirës të na presë/

Nga Frederic Ferney/

Shkrimtari i rikthehet me një “sprovë letrare” historisë dhe mitologjisë së këtij vendi të vogël – antik, i trazuar, i harruar nga Europa – që është i tiji: Shqipëria. Për të thuhet se është i errët, lunatik, i humb durimi me budallenjtë. Nuk gënjejnë. Ismail Kadare di edhe të jetë i ngrohtë, i gëzuar, ironik e i këndshëm. Është shpifur rreth tij për një kohë të gjatë, jashtë dhe brenda vendit të tij, është akuzuar dikur (ndonjëherë nga të njëjtët!) për “modernizëm”, për “antisocializëm” dhe pastaj për “nacionalizëm”. Ai u ka ikur gjithmonë kategorive ku e vendosnin. As shkrimtar zyrtar, as disident, sot ai u ka mbyllur gojën të gjithë përndjekësve të tij. Në krah të Philip Roth ose Haruki Murakami në listën e shkrimtarëve kandidatë për ‘Nobel’, Ismail Kadare, 77 vjeç, mbetet një autor i paklasifikueshëm dhe enigmatik. Është një bir Homeri që ka shkruar Iliadën me bojën e Orwell ose Huxley. Vepra e tij – madhështore, paralajmëruese, muzgore, flet për të. Më tepër se 100 libra, ndër të cilët rreth 40 të botuar në frëngjisht – një Komedi Hyjnore në erën e stalinizmit. Thoni Shqipëri dhe mendja ju shkon menjëherë te “Kadare”; shohim të valëvitet shqiponja me dy koka, emblema kombëtare ndërmjet djallit (Enver Hoxha) dhe ikonës (Nënë Tereza). Kadare ka mishëruar, dhe kjo ndonjëherë kundër dëshirës së tij, ndjenjën e fajit të Shqipërisë, skllave dhe zonjë në të njëjtën kohë; Koha nuk i ndan të gjallët nga të vdekurit. Historia është populluar nga fantazma dhe nga krime që i rivizitojnë njerëzit: udhëtohet ndërmjet qiellit dhe tokës – madje dhe nën tokë, sikur Zhyl Verni të kishte njohur Plutonin. Gjithçka fillon nën shi dhe në baltë, gjithçka përfundon me erën, në një vjeshtë të përjetshme, a thua autori u mohon heronjve të tij ëmbëlsinë e një vere. Libri i tij i ri (Mosmarrëveshja, La discorde në frëngjisht, botimet Fayard), është një ese njëherazi kritike dhe satirike, ku ai na rrëfen peripecitë e një kombi të përçmuar nga Europa: Shqipëria. Me këtë rast, ai na priti në shtëpinë e tij, në Quartier Latin, ku jeton që prej vitit 1990.

Frederic Ferney: Si mund të jesh shqiptar?

Ismail Kadare: Sa për këtë, edhe unë vras mendjen! E dini se çfarë shkruante në shekullin II një autor latin, në Nuits attiques: “Në fund të botës, ndodhet një vend i quajtur Shqipëri, ku lindin burra të cilëve u zbardhen flokët që fëmijë dhe që shohin më mirë natën se ditën…”

Nuk është shumë e gëzueshme…

Çfarë t’i bësh fatit, atje u linda!

Ju vetë thoni për Shqipërinë: “Është një vend heroiko-absurd”

Dhe përsëri jam treguar modest! Shqiptarët i janë nënshtruar zgjedhës turke dhe gjuha e tyre kombëtare ka qenë e ndaluar për 5 shekuj. Gjatë shekullit XX, ata përjetuan, njëra pas tjetrës, republikën, monarkinë, pushtimin hitleromusolinian, komunizmin stalinist dhe maoist – një nga më të këqijtë që ka ekzistuar ndonjëherë. Shqipëria është një vend me histori të gjatë dhe tradita; qoftë brenda vendit, qoftë me pushtuesit tanë apo me fqinjët që kanë dashur të sillen si të tillë, përballjet për pikëpamjet janë zgjidhur, për një kohë të gjatë, me armë dhe me kufoma të dergjura anëve të ndonjë lumi!

Nga e ka origjinën urrejtja shekullore e serbëve dhe shqiptarëve?

Ah, kjo… fillon që në shekullin VIII dhe IX, kur pushtuesit sllavë, të ardhur nga stepat e Uraleve, ushtruan mbi shqiptarët një trysni që tkurri territoret e tyre. Pati luftëra pa fund. Sllavët pushtuan përkohësisht Kosovën dhe një pjesë të Shqipërisë, pa arritur ta shkatërrojnë këtë vend të vogël që i ndan nga Adriatiku. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, gjermanët çuditërisht donin të bënin për vete shqiptarët dhe, akoma më e çuditshme, i klasifikuan ndër “racat superiore”. Ata donin që shqiptarët të kishin nën Rajhun e tretë, të njëjtin pozicion si nën Perandorinë Otomane. Ata bashkuan Kosovën me Shqipërinë. Nuk është nevoja t’ua them se nuk na leverdis t’ia dimë për nder Hitlerit këtë bashkim të përkohshëm. Historia e Shqipërisë është e mbrujtur me aleanca të tradhtuara, me pashallarë me koka të prera, mekalorës mizorë, me masakra, me mesha. Çfarë thesari për një autor romanesh! Ndikimi i Perandorisë Otomane në Shqipëri është i pamatshëm, është një trashëgimi tragjike, groteske, burokratike, që at’herë totalitare, që ka rënduar mbi ndërgjegjet dhe ka ravijëzuar mentalitetet më fort se komunizmi. E dini, ka ende nostalgjikë për gjumin e thellë turk! Por, e vërtetë, është një rezervuar mitesh, heronjsh, tradhtarësh. Një thesar për letërsinë shqiptare që kumbon nga thirrjet dhe betimet për besnikëri ndaj Nënës Shqipëri, nga premtimet e ujitjes së saj me gjak, nga këngë të pasionuara ku ëndërrohet çlodhja mbi gjirin e saj. Por të gjitha këto himne të zjarrta, thjeshtmaskojnë realitetin: robërimin, diasporën, mërgimin. Kjo është e kaluara… Posi, vetëm me fjalë! Në shqip, numërojmë nga 2 në 5 në latinisht, më pas në turqisht, më pas në sllavisht, por shifra “1” thuhet njëlloj si para tre mijë vjetësh. Është një gjuhë më e vjetër se gjuha e Homerit.

Si mund ta harrojmë të kaluarën?

Ajo që europianët kanë harruar, është se Shqipëria është një zgjatim mitologjik i Romës dhe Greqisë.

Sot Shqipëria është një republikë parlamentare demokratike dhe përfaqësuese që aspiron të pranohet në Bashkimin Europian, apo jo?

Le të themi: një republikë e ngatërruar dhe e korruptuar, që ëndërron Europën, por që, për fat të keq, komuniteti europian nuk ka pikën e dëshirës për ta pritur krahë hapur.

Përse ky rikthim i përjetshëm tek e kaluara, kur ajo është e dhimbshme, ky trazim i hirit, ky lëndim i plagëve të vjetra? Është mazokist shqiptari?

Po. Pyetje tjetër? Popujt, nëse refuzojnë të gënjejnë veten, duhet të jenë të aftë për një ekzaminim të tillë. Ju mund të më thoni: është si të zbresësh në fund të një shpelle të mbushur me skelete dhe flamuj të rreckosur, me armë të ndryshkura, me gazeta të vjetra të mbajtura nga spektrat. Po, objekte të panevojshme dhe që u përkasin legjendave, por që i duhen të vërtetës. Është pikërisht kjo që quajmë histori ose destin. Kësaj s’ke çfarë t’i bësh.

Si do t’i përgjigjeshit ju atyre që mendojnë se kombi është vetëm një mbijetesë barbare?

Ne kemi njohur shumë versione mitologjike dhe të njëpasnjëshme të kombit: feudal, republikan, perandorak, komunist.Është gjithmonë një ndërtim. Dhe një mister. Në Ballkan është thirrja e gjakut. Është Lufta e Trojës. Edhe te ju (në Francë), çështja e identitetit kombëtar ngjall akoma debate pasionante, ngjall “mosmarrëveshje”. E pamë shumë mirë gjatë presidencës së Nicolas Sarkozy, në një vend si Franca, që e mban veten demokratik, europian, universalist. Shmangia e këtyre pyetjeve është e rrezikshme, edhe nëse ato bëhen nga njerëz idhnakë dhe antipatikë, të nisur nga prapamendime kobzeza.

Kush është ky Skënderbeu që e kërkojnë shumë vende si hero kombëtar dhe që ka ngjallur kaq shumë grindje?

Është pak si Karli i Madh ose Rolandi për ju. Do të më duheshin orë të tëra për të shpjeguar arsyet e qarta ose të errëta të grindjes për këtë përkatësi të lashtë ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve. Druaj se, për një francez do të jetë po aq e paqartë sa luftërat Pikrokroline te Rabelais, ose grindjet midis Gelfëve dhe Gibeli-nëve te Dante. Për shembull, në vitin 1999, gjatë luftës në Kosovë, mbajta një ditar (i botuar me titullin Ra ky mort e u pamë, botimet Fayard). Gjithçka filloi nga një shkrim në Le Courrier International, që i dha shkas një polemike të egër në faqet e periodikut nju-jorkez Illyria. Titulli i tij ishte: “Nëna e Skënderbeut ishte sllave”.

Ju vjen për të qeshur?

Kaq mjaftoi për t’i çmendur njerëzit dhe për t’u trajtuar, reciprokisht, si tradhtarë dhe fashistë. Në atë kohë, ishte kulmi i fushatës së bombardimeve të NATO-s mbi Serbi. Natyrisht, faturën e paguan shqiptarët e Kosovës. Hakmarrja serbe është e papërfytyrueshme: foshnja të shkuara në thikë, gra të përdhunuara, shtëpi të djegura, dëbime masive. Një makth!

Pse serbët treguan kaq tërbim kundër Kosovës?

Pa dyshim, ata donin të hakmerreshin ndaj dënimit të Europës dhe Aleancës Atlantike. Argumenti më i vjetër i propagandës së tyre është se Kosova qenka djepi historik i Serbisë dhe “serbizmit”.

Po si qëndron puna?

Është një përrallë që rrëfehet për të përkundur budallenjtë. Për ta, Kosova është shpirti i pavdekshëm dhe origjina e Serbisë! Për ta, është lugthi ku filloi gjithçka dhe ku do të përfundojë gjithçka; është një kauzë e shenjtë, gjë që, sipas tyre, justifikon kryqëzatat dhe spastrimin etnik. Kosova qenka serbe jo vetëm prej varrezave, manastireve, fshatrave, por për më tepër, Skënderbeu, heroi kombëtar i shqiptarëve, qenka edhe ai serb! Më kujtohet në atë kohë, shkrimtari dhe ministri i Punëve të Jashtme të Serbisë, Duk Draskoviç, më akuzoi se u isha dorëzuar mirazheve të nacionalizmit shqiptar. Sipas tij, ishte e thjeshtë, unë isha në kampin e atyre që kishin vrarë Arkimedin, kishin djegur Xhordano Brunon dhe torturuar Tommaso Campanella, gjë që, edhe ju e kuptoni, është shumë e tepruar! Kur lexon librat tuaj, historia e Shqipërisë është e mbushur me fantazma, me të rikthyer prej botës tjetër, që në të vërtetë nuk janë larguar kurrë.

Po ju, ku e vendosni veten? Cili është vendi juaj?

Për një kohë të gjatë, për perëndimorët, fakti që kisha jetuar në Lindje, në epokën komuniste, më jepte menjëherë rolin e shkrimtarit zyrtar ose disident. Unë vendosem gjetkë. Do t’ju rrëfej një të fshehtë: unë jetoj në një planet tjetër… Kam njohur “shpirtrat e vdekur” para se të lexoja Gogolin. Nuk më është dashur të shpik në romanet e mi një konte imagjinare, Yoknapatawpha, si ka bërë Faulkner. Në një farë mënyre, unë nuk jam larguar kurrë nga Gjirokastra, qyteti im i lindjes. Në një farë mënyre dhe cilidoqoftë emri i saj, është gjithmonë “kryeqyteti i Perandorisë”, ka vetëm një lumë, Ullana, dhe vetëm një urë: ajo me tri harqe, e kuptoni besoj. Edhe kur jam në Kinë! Pikërisht, ju e keni lexuar Makbethin kur ishit ende fëmijë, tiranët, kështjellat, mjegullat, vrasjet, fanfantazmat. A thua gjithçka filloi prej këtej, dhe me këto tema dhe me këto klima shekspiriane, ju keni shkruar njëqind libra! Madje e kopjova fjalë për fjalë në një fletore, pa e kuptuar se çfarë bëja. Isha 11 vjeç. Nuk e kisha idenë e Shekspirit, as të tragjedisë. Madje, as nuk dija se ç’ishte leximi ose shkrimi i një libri. E kisha gjetur atë gjë në bibliotekën e gjyshes sime – në shtëpinë e prindërve nuk kishim libra. Ne banonim në një shtëpi të madhe, me gjithë të ardhurat modeste të prindërve. Kishte gjithë ato dhoma bosh, të braktisura, dhe që unë i mbushja me imagjinatën time. Nuk janë shtëpitë të pushtuara nga të përtejmit, por njerëzit.

Në veprën tuaj, gjithçka është fabul dhe alegori. Ju jeni një rrëfenjatregues…

Po, kështu thonë. Është deri diku një komoditet gazetarësh, një klishe. Gjithashtu, më pyesin shpesh për ndikimin e traditës gojore në romanet e mi. Por meqë jam nga Ballkani, duhet të jem medoemos një farë rapsodi, apo jo? Ajo çka shkruaj është shumë larg realitetit, por, sigurisht gjithçka varet nga ajo se çfarë quajmë realitet. Krijimi letrar është një proces kompleks për të cilin thuhen broçkulla që unë nuk i pranoj. Ajo që ke përjetuar vetë është njëkohësisht një rrugë dhe një pengesë, elementet autobiografike i japin shtysë frymëzimit dhe në të njëjtën kohë e frenojnë. Mekanizmat e fiksionit janë të çuditshëm. Dhe të pabesa. Kështu që nuk është për t’u çuditur që të duket gjurma e peizazheve të fëmijërisë sime, aty-këtu shpate të shkreta dhe malore, por kush e di nëse, në të vërtetë, nuk jam frymëzuar nga leximi i Servantesit? Më kanë vënë në dukje praninë e shpeshtë të disa motiveve në romanet e mi, shiu, i ftohti, bryma. E keni vënë re që nuk përkon plotësisht me klimën e Shqipërisë.

Metaforë e stalinizmit?

Jo, vetëm një kundërshti meteorologjike. Në kohën e komunizmit, shkrimtarët flisnin vetëm për diellin dhe qiellin blu, at’herë…

Nuk keni dyshuar kurrë që jeni shkrimtar?

Kur isha student në Institutin ‘Gorki’, në Moskë, aty nga mesi i viteve ’50, më vinte pak turp t’u thosha vajzave që u vija rrotull se isha shkrimtar. Shkrimtarët e njohur sovjetikë kishin pamje burokrati, me bark të dalë. Nuk ishte as erotike, as romantike!

Je keni njohur suksesin shumë herët me romanin Gjenerali i ushtrisë së vdekur botuar në vitin 1963. Jeni prej një kohe të gjatë në listën e shkrimtarëve të mëdhenj kandidatë për çmimin ‘Nobel’. Fama është e rëndë apo e lehtë par t’u mbajtur?

Kjo më sjell ndërmend kalcunias të stërgjyshit… Më falni? Kalcunias ishin si punë çorape që vishnin burrat dikur. Kur botova vargjet e para, mikesha të gjyshes sime, thoshin: do të bëhet i famshëm, ky vocërrak, si Ismail Kadare – stërgjyshi të cilit i kam trashëguar emrin. Ky kishte fituar famë një Gjirokastër për elegancën e tij, aq sa një këngë e kohës i lavdëronte kalcunias të Ismailit, ndër gjërat që mund të bëjnë një njeri të lumtur, si sarajet e vezirit, kopshti i Cela Kaili, gratë e Dank Bakir, ose kënga e Bilbilit.

Pasi pësuat censurën dhe terrorin komunist, a mendoni ju se demokracia, barazia e kushteve, reale ose imagjinare, është një kërcënim për letërsinë, siç besonin Alexis de Tocqueville ose Henry James ?

Shoqëritë tona kanë prirjen të përçmojnë enigmën, misterin, të mohojnë kompleksitetin e gjërave. Mendohet se ka një shpjegim për gjithçka, ka një shkak, për shembull ekonomik ose sociologjik. Unë nuk besoj asgjë nga këto. Nuk është liria ajo që bën të mundur letërsinë, por letërsia që mundëson lirinë. Në të gjitha rastet, shkrimtari është atje për të marrë goditjet, si boksier. Ai është i dobët dhe në të njëjtën kohë, i paprekshëm. Ndonjëherë, ai arrin pavdekësinë me anë të vdekjeve të njëpasnjëshme. A duhet besuar në veçantësinë e totalitarzimit, ashtu si e njohëm gjatë shekullit XX? Format e terrorit mund të ndryshojnë nga njëra epokë në tjetrën, por seç ka një diçka të pandryshueshme. Komplotet, proceset e sajuara, krimet politike, madhështia e Shtetit, nuk kanë qenë shpikje komuniste. Për aq sa di unë. Agamemnoni që flijoi të bijën nuk ishte komunist. As ideja e sakrifikimit në emër të Partisë, ose Atdheut ose të Perëndive nuk më duket shumë e re. Në të gjitha kohërat, shkrimtarët janë persekutuar. Egjipti i faraonëve ose Kina kanë njohur gjithashtu pushtete që shkatërronin trupat dhe sfilitnin shpirtrat me punë të detyruar. Ajo çka unë besoj ose dua të besoj, është se frika që ndien tirani është gjithmonë më e fortë se ajo që ngjall.

* Përktheu për Mapo: Blerta Hyska