Archives for May 2013

ALUSH LLESHANAKU, PARAROJA E ANTIKOMUNIZMIT

May 15, 2013 by dgreca

Shkruan Eugen SHEHU/

Është shkruar dhe thënë shum për antikomunizmin e shqipatrëve.Tek e mbramja kjo ndjenjë atdhetare,kur vendi yt dhe i të parëvet të tu,viren si kryefjalë,kur përpara trojeve etnike shqiptare,përthyhen e shpërbëhen të gjitha „imzat“ e tjerë,ka mundur të triumfojë,në më shumtën e bashkëkombasve të mij.Kjo edhe për faktin e thjeshtë,që në këtë antikomunizëm natyror të shqiptarëve,janë jeta dhe vepra e qindra bijëve të thjeshtë të këtij kombi.Dhe padyshim emri i nderuar i Alush Lleshanakut është në pararojë të kësaj gjenerate.
Lindi në fshatin Bradashesh, në këmbë të Malit të Krabës,jo larg qytetit të Elbasanit,në vitin 1913.Ende nuk ka mbushur dy vjet kur i vdes e ëma dhe Alushi do të rritej më tej,nën dashurinë e përhershme të babait të tij,Shuaipit.Fëmijëria e tij,sidoqoftë do të njihte gëzimet e veta ngase familja e Alushit kishte të ardhura të mira me ç’rast djalit jetim nuk do t’i mungonte gjë.Kur Alushi arrin moshën e shkollës,i jati blen një shtëpi në qytetin e Elbasanit.Ai do që djali i tij të mësojë në shkollën e qytetit sepse parasheh tek Alushi vullnetin për dije.Kështu jeta e birit të Bradadeshit ndryshon rrjedhën papritmas dhe në shtatorin e vitit 1920,ai shkon në shkollën fillore të Elbasanit.Qyteti në zemër të Shqipërisë,asaj kohe pati një sadisfaksion të veçantë.Ndonëse i varfër,ky qytet hapi zemrën për të parën shkollë Normale në Shqipëri dhe aty për vite me radhë,do të përgaditeshin breza të tërë mësuesish të talentuar.Pas mbarimit të shkollës qytetëse me rrezulltate shumë të mira,Alush Lleshanaku nis studimet në shkollën Normale të qytetit të vet të dashur.Tashmë shtati i tij ishte hedhur mjaft dhe që në vitin e parë të Normales,Alushi prezantonte një fizik dhe forcë të admirueshme edhe për nxënësit e viteve më të larta.Por forca askurrë nuk e krenoi ate.Trupi prej atleti ,muskujt e formuar,gjallëria lëvizëse,dukej se humbisnin përballë një shpirti të butë të djaloshit prej Bradadeshi.Mandej përveç fizikut të bukur,në Normalen e Elbasanit,Alush Lleshanaku ka mundur të lartësojë vetëdijen nacionale.Në çdo ndeshje sporti,shokët janë mësuar të shohin Alushin se si vrapon të vendos diku flamurin kombëtar,duke dashur tu jap këtyre ndeshjeve kurdoherë një soleminitet sa më të madh.Pos vatër dijesh,në fillim të viteve 30 ( të shekullit që lamë pas ) Normalja e Elbasanit,ishte edhe vatër e ndezur e mendimit atdhetar.Alush Lleshanaku,do të sihte nxënës i denjë i Ahmet Gashit,Vasil Andonit,Mid’hat Frashërit etj,të cilët me sakrificat e tyre vetmohuese do të ushqenin idetë e vyera kombëtare në zemrat e normalistëve.Me mbarimin e shkollës Normale,për Alush Lleshanakun,hapen dyert e shkollave në të gjithë shqipërinë.Ai është i vendosur për një mision të tillë,ndonëse babait i kumton se ka shumë dëshirë të vazhdojë mësimet në kulturën fizike.I drejtohet për këtë shtetit shqiptar dhe shumë shpejt përgjigjja i vjen pozitive.Sportet ishin natyra e dytë e Alushit ndaj edhe gëzimi me këtë rast ka qenë i madh.Ai e ndan këtë gëzim me shokët e shkollës,me ç’rast i siguron këta se do të kthehet sërish në Elbasanin e dashur.
Në vitet 1913-1917,Alush Lleshanaku kryen studimet e larta në kulturën fizike,në Universitetin e romës.Edhe aty dallon nga të tjerët për vullnetin në studime dhe fizikun e vet të përkryer.Merr pjesë në mjaft veprimtari sportive të Univeristetit të Romës ku veç simpatisë së miqve dhe pedagogëve,është edhe fitues i disa medlajeve.Ka mësuar të flasë një italishte të pastër dhe gjithsesi nuk harron që miqve të tij italianë,t’u flasë për vendin e vet të mrekullueshëm e sidomos për Elbasanin.“Kur mabron universitetin e Romës e emërojnë mësues në Vlorë dhe pas një viti në Elbasan.Pushtimi fashist e gjen Alushin mësues në gjimnazin e Shkodrës“(Gazeta55,më 15.3.2000)
Në vitin 1939,gjimnazi i qytetit të Shkodrës pat qenë i gjalluar prej ideve atdhetare.Ndonëse influenca italiane në qytet ishte e madhe,gjimnazistët dhe intelektualët e qytetit,parashihnin në frymën ushtarke fashiste,rrezikun që i kanosej vendit të tyre.Në 4 prillin e vitit 1939,në qytetin e Shkodrës, u shpërnda një trakt prej nacionalistëve të qytetit,ku flitej qartë se po pregaditej pushtimi i Shqipërisë.Në këtë grup të nacionalistëve,së bashku me Zef Palin dhe Jup Kazazin,bënte pjesë edhe mësuesi i talentuar i edukimit fizik,Alush Lleshanaku.Nxënësit e gjimnazit,(disa ende janë gjallë në shtetin amë) kujtojnë se pikërisht në 7 prill,mësuesi i edukimit fizik Alushi,u ka prirë gjimnazistëve të bojkotojnë shkollën duke u kumtuar atyre me ate zë burrëror : „Atdheun mund ta duash me fjalë të bukura,por edhe me vepra të bukura.Ne sot duhet me bashkue fjalët dhe veprat“. Nga këtu Alushi u bashkua me formacionet nacionaliste dhe ato të Ushtrisë Kombëtare Shqiptare, në rezistencën që iu bë fashistëve italianë në këmbët e malit të Taraboshit.Por tri-katër qind ushtarë e vullnetarë të lirisë nuk mund të zbrapseshin dot mijëra ushtarë italianë të armatosur deri në dhëmbë,të shoqëruar me tanke dhe aeroplanë.
Natyrisht shërbimi sekret italian (SIM) kishte kryer punën e vet edhe më 7 prill 1939.Mësuesi i edukimit fizik të gjimnazit të Shkodrës,Alush Lleshanaku pushohet nga puna me motivacionin se „pat përhapë frymë antiitaliane ndër nxënësit e vet“.I qetë,i heshtur ai këshillohet me miqtë e vet dhe këta i thonë të shkojë për pak kohë pranë familjes,në qytetin e Elbasanit.Por edhe këtu nuk mund të gjeje qetësinë e duhur.e thërrasin disa herë nën komandën e xhandarmërisë duke i kërkuar spjegime dhe gjithmonë Alush lleshanaku i është përgjigjur se me ndërgjegje ka kundërshtuar pushtimin ushtarak dhe se në rolin e mësuesit të edukimit fizik,ai nuk përjashtonte edhe adukimin kombëtar për nxënësit e vet.Shpërblimi ? Një normalist i shkëlqyer,një universitar I Romës që pat marrë disa medalje në kryeqytetin e imperatorisë,këtej e tutje do të sihte një i papunë në qytetin e vet të dashur,në Elbasan.E megjithatë ai do të rreshtohej nga dashuria e vatrës familjare,nga miqtë e vet nacionalistë të qytetit të Elbasanit e sidomos nga urtësia e Vasil Andonit.Duhet thënë se gjatë vitit 1941,italianët patën filluar të vendosnin në krye të forcave të ruajtjes së rendit shqiptarë të cilët gëzonin reputacion në popull.Ata fillimisht në Elbasan thirrën edhe Alush Lleshanakun por ky nuk pranoi.Kanë qenë pikërisht miqtë,mësuesit dhe nxënësit e tij,që duke i njohur ndershmërinë dhe përkushtimin, e këshilluan të merrte këtë detyrë prej italianëve.Kështu me vendim të Mëkëmbësisë së përgjithshme datë 4 maj 1941,“Alush Lleshanaku emërohet nënpunës federal i Qarkut të Elbasanit“.Kur një miku i tij e takon pas disa ditësh dhe i tha se nuk pëlqente këtë vendim,Alushi i qe përgjigjur me ate zërin e qetë : „Unë e di fare mirë se nuk duhet të qendroj në këtë funksion,por nuk mund t’i shmangem një detyrimi moral.Një gjë të keni të qartë,se une nuk po i shërbej fashizmit por mundohem me të gjitha forcat të shpëtojë popullin nga gjakderdhja“.
Ende sot në qytetin e Elbasanit,janë dhjetra bashkëkohës të Alushit të cilët dëshmojnë drejtësinë dhe shqiptarizmin e thellë të tij.Sa herë që në birucat e xhandarmërisë së qytetit,futej ndonjë nacionalist,Alush Lleshanaku ka qenë i pari që ka biseduar.Mandej mbasi i ka mbushur mendjen për „gabimet“,ka pas dhënë urdhër të lëshonin menjëherë duke njoftuar komandën eprore për parrezikshmërinë e këtij personi.Por kjo sjellje e ky qëndrim nuk ishte vetëm për nacionalistët,madje në mbledhjet e këtyre të fundit kishte marrë pjesë në dy-tri raste.Por Alush Lleshanaku edhe në marëdhëniet me grupet apo personat komunistë ka qenë tejet i kujdesshëm,duke iu përmbajtur plotësisht idesë për të mos lejuar të derdhet gjak shqiptari.Në shtetin tonë amë,janë me dhjetra e dhjetra njerëz të moshuar të cilët mund të rrëfejnë me dhjetra episode se si Alush Lleshanaku në funksionin që kishte në Elbasan,mundi të shpëtojë jetën dhjetra të rinjëve të cilët ishin molepsur nga ëndrrat komuniste.Madje përmendim këtu rastin e shpëtimit të 24 burrave nga lagja „Fushë Mbret“ e qytetit,të cilët do të pushkatohehsin pse në ate lagje ishte kryer një aksion ku patën gjetur vdekjen tri ushtarë italin.Ka qenë Rexhep Drishti i cili duke u shpëtuar italianëve ka vrapuar tek Alush Lleshanaku duke i spjeguar situatën.Madje fjala autoritare e tij,guximi në marrjen e vendimeve bëri që të falej jeta e 24 burrave.Pas kësaj ngjarjeje emri i Alush Lleshanakut përcillej me respekt jo vetëm në qytetin e Elbasanit por deri në fshatrat më të largëta të këtij qarku.Ka qenë kjo arsyeja që ai është thirrur në Tiranë 3-4 herë dhe është këshilluar nga autoritetet italiane për „zemërgjërësinë“ e tij.Madje në fakt,italianët kanë falur edhe persona të „rrezikshëm“ të marrë në mbrojtje prej tij.Alushi është përgjigjur i prerë se përpara se të jetë një kuestor i mirë,ai është një elbasanas.Me këto veprime Alushi bie në sy të milicisë fashiste dhe kështu pushohet nga puna.Për më tej miqtë e tij e këshillojnë të largohet nga qyteti pasi mund të përfundonte në kampet e përqëndrimit në Itali.Pikërisht në fundvitin,1942,Alush Lleshanaku bie në kontakt me organizimet e para ushtarake nacionaliste.Ngase njihej prej kohësh me Zef Palin,Hamit Matjanin,Skender Muçon e Abaz Kupin,Alushi do të bisedojë me ta për të marrë mbi vete përgjegjsitë e organizimit të këtyre formacioneve edhe në zonën e Elbasanit.Trupi i tij prej atleti i ngjante një ushtaraku të vërtetë dhe emri i mirë që pat fituar bënë që brenda tri katër muajve në Elbasan të organizohehsin disa grupe nacionalistësh,për tu ingranuar më pas në çetën e komanudar pre Alush Lleshanakut.Madje kjo çetë u bë e njohur për veprimtarinë e vet antifashiste në fshatrat Bradashesh,Balter,Belsh,Labinot e deri në qytetin e peqinit.Në këtë qytet në bahskëpunim edhe me forcat nacionaliste të Hamit Matjanit dhe Isa Manastirliut,në verën e vitit 1943,ata sulmuan garnizonin italian dhe e muarën ate pas luftimesh të rrepta.Në traktatin që u shpërnda në gushtin e vitit 1943 në Elbasan e rrethina,thuhej pos të tjerave; „Djemtë që e duan Elbasanin dhe gjithë Shqipërinë,ata që nuk e marrin parasysh vdekjen kur është fjala për lirinë e dheut tonë,kryen me sukses aksionin e Peqinit.U shqua për trimëri biri ynë Alush Lleshanaku dhe çeta e drejtuar prej tij“.(Arkivi Qendror i Ushtrisë.Fondi Organizata tradhëtarë e Ballit Kombëtar,dokumenti 79 / 1 ).
Me kapitullimin e okupatorit italian,çeta nacionaliste e udhëhequr prej alushit nuk i flaku armët,përkundrazi radhët e saj erdhën duke u shtuar dhe bijtë e Elbasanit disponuan tanimë edhe armatime moderne të rrëmbyera prej italianëve.Ngjarjet e luftës së Dytë Botërore ishin tejet të turbullta dhe në shtatorin e vitit 1943,në kufijtë e Shqipërisë u dukën kolonat e para të ushtrisë gjermane.Prita e parë antigjermane në fshatin Barmash si edhe rrjedhojat tragjike të shtëpive të djegura,kërkuan një vlersim sa më real të situatës prej atdhetarëve,ideatorë dhe ushtarakë të Ballit Kombëtar,formacion i krijuar që në prillin e vitit 1939.Kështu në shtatorin e vitit 1943,Alush Lleshanaku duke bashkëpunuar edhe me çetën nacionalçlirimtare „Dajti“ organizon një pritë model për nga pikpamja ushtarake,kundër një autokolone gjermane që vinte nga Elbasani,Bashkëpunimi me komunistët ishte një ogur i bardhë për shqiptarët,të cilët shihnin aty flakën e pashuar të bashkimit,por në muajt që rrodhën më pas ky bashkëpunim i sinqertë u sabotua me urdhër të Beogradit.Prita e organizuar më së miri ka dhënë dhe rrezulltatet e veta.Të gjendur në terren të panjohur,natën në pamundësi të zbulonin vendosjen e forcave shqiptare,gjermanët u detyruan të kapitullonin.E vërteta ëhstë se shumë ushtarë dhe oficerë gjermanë duke mos ditur se kundër kujt luftonin,u dirëzuan.Tashmë për të gjithë ne,është i qartë qëndrimi strategjik i ushtrisë gjermane në trevat shqiptare.Përkundër urdhërit të komandnatit të çetës komuniste „Dajti“ për pushkatimin e rrobërve,Alushi mbajti qëndrim të prerë duke i mbajtur e trajtuar robërit në kushtet e duhura.Më pas,kur ushtarët dhe oficerët gjermanë u shoqëruan për në Tiranë,4eta e nacionalistëve të Elbasanit,u përmend kurdoherë për disiplinë dhe rregullin që e karakterizonte.
Në nëndorin e vitit 1943,disa ditë pasi ishte formuar qeveria e re shqiptare,e dalë prej të parës Asamble të Përgjithshme,e cila përbëhej prej deputetëve shqiptarë nga të gjitha viset tona etnike,Alush Lleshanakun e thërret në zyrën e vet,ministri Xhafer Deva.burrat kanë shkëmbyer dy-tri orë muhabet dhe më pas Alushi është nisur drejt vendlindjes,Elbasanit.Ai është shmallur me njerëzit e shtëpisë,me miqtë e shokët duke u treguar atyre për një tjetër detyrë që po merrte mbi supe.Me urdhër të Ministrit të Brendshëm Xhafer deva,më 29 nëndor 1943,Alush Lleshanaku emërohet me detyrën „Komandant i xhandarmërisë për qytetin e Elbasanit,me gradën major“. (Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë,fondi MPB, dokumenti 30,datë 28 nëndor 1943 ).
Tashmë një tjetër përgjegjsi e madhe binte mbi supet e elabasanasit trim.Kur miqtë e thërrisnin majo ! ai u ka pas thënë me zë të ulët se ishte Alushi i mëparë,normalisti që dilte i pari në çdo garë dhe asgjë tjetër.Komunistët e qytetit i kërkuan bashkëpunim Alushit për t’i ndihmuar ata në aktet terroriste ndaj oficerëve gjermanë të qytetit.Ky jo vetëm që nuk pranoi këtë bashkëpunim por në intimitet mundi t’u bëjë të qartë atyre dy reziqet e mëdha që mund të vinin.E para, ata mund të zbuloheshin lehtë në qytet dhe të pushkatoheshin pa gjyq.E dyta nëse atentatorët largoheshin,sipas ligjeve të luftës së deklaruar qysh më aprë,gjermanët do të pushkatonin popullsinë civile të pafajshme.Por kjo logjikë nuk ju pëlqeu komunistëve elbasanas.Nuk vonoi shumë dhe në komunikatën e tyre,në shkurtin e vitit 1944,ata nuk harruan të vënë në listat e armiqve të tyre Alush Lleshanakun si bashkëpuntor të Mid’hat Frashërit,Xhafer Devës dhe Abaz Kupit.Sidoqoftë këta trakte që kërkonin gjak vëllai,nuk e friguan Alushin.Ai vazhdoi të mbante rendin në qytet duke u përpjekur të mos përzihet në punët e komunistëve dhe duke dashur të ndihmojë në çdo rast bashkëqytetarët e vet.Raste të tilla ka patur me djetra,por do të përmendim vetëm një ;“Po ajo që e kujtojnë shumë elbasanas,ishte një natë,kur mbas vrasjes terroriste të dy ushtarëve gjermanë,ata arrestuan mbi 100 qytetarë të pafajshëm dhe i patën futur në shkollën e Dekalit,për t’i pushkatuar.Ndër ta ka qenë edhe vëllai i Adem Jahjës i cili dinte gjermanisht dhe gjermanët e falën.Ai sapo u lirua shkon si era dhe lajmëron Alushin për çka po ndodhte.Alushi merr një dhjet trima të tij dhe i porosit :Unë do të futem në komandanturën gjermane,në rast se nuk u mbush mendjen gjermanëve për gjysëm ore,atëherë do të jem rob i tyre,nadj na sulmoni për të më rrëmbyer“.Fati deshi që gjermanët të binden,që të arrestuarit nuk ishin komunistë dhe Alushi bashkë me kolonelin gjerman,shkuan tek qytetarët e arrestuar dhe i liruan ata“.
( Gazeta 55“ –Tiranë , më 15 . mars . 2000 ).
Në ato muaj aq të turbullta për Shqipërinë,maj-shtator 1944,Alush lleshanaku provoi mbi supe barra shumë të vështira që lidheshin sa me urdhërat e komandës ushtarake gjermane,aq edhe me luftën e egër të ndezur nBeogradi që komunistët shqiptarë bënin kundër forcave nacionalsite.Por burri i mençur e trim,u orientua kurdoherë nga interesash madhore të kombit të vet.bashkëpunimi i tij me trupat gjermane në Shqipëri,vlen të shikohet kurdoherë përmes faktorëve konkret kur shqiptarët u kthyen në zotër të trojeve të tyre etnike ashtu sikur decenie më parë.A mund të luftoje kundër gjermanit,kur në qershor të vitit 1944,përpar hotel „Dajtit“ në Tiranë,janë nisur forcat nacionalsite me këngë në gojë për të luftuar kundër forcave pushtuese çetnike serbo-malazeze në kufijtë tanë etnike ? të mos harrojmë se ndër këta dyqind trima,ishin edhe vëllezërit e idealit të Alush Lleshanakut.
Tetori i vitit 1944,do të hynte në Shqipëri,përmes tymit të luftërave të valëve të një terrori të kuq,të pashembullt.“Dënimi“ kapital i nacionalistit Alush lleshanakut,tanimë ishte firmosur në zyrat e Beogradit dhe Tiranës bollshevike,ndaj për te ishte e sigurtë barikada që e priste.Mbasi u takua me njerëzit e shtëpisë,me optimizmin që e karakterizonte,ai u tha prerë se do të vazhdonte luftën.“Unë nuk besoj,i tha të jatit,se ka ndonjë dallim të madh midis fashizmit dhe komunizmit.Por,ndërsa me të parët unë bashkëpunova për hir të interesave të popullit tim,këta të dytët më kanë shpallur kriminel e duan gjakun tim“.
Në dhjetorin e vitit 1944,çeta e Alush Lleshanakut e përbërë prej 10-12 djemve trima të Elbasanit,kërkon të ndërthurë veprimte luftarake me forcat e Muharrem Bajraktarit.Por ende pa vendosur këto lidhje,ata bien në rpitë të nacionalçlirimtarëve shqiptarë të cilët sihin nisur të luftonin në Jugosllavi,në ndihmë të „vëlezërve“ të tyre serbo-sllav.Lufta u zhvillua në muzg,në brigjet e Drinit të Bardhë,përleshja ishte erreptë por krejt e pabarabartë,ndonëse Alushi,luftonte në drejtimin kryesorë,ai nuk mund të përballej me 1 togë nacionalçlirimtarësh që kalonin për të ndihmuar vëllezërit internacionalistë duke shkelur mbi gjakun e vëllezërve të tyre shqiptarë.Patën rënë në luftime 7 shokë të Alushit,tri të tjerë mundën të largohen nga nata dhe Alushi mbajti me heroizëm largimin e tyre.Madje edhe një plagë në shpatull.Kur epa se ishte e pamunudr të rrezikonte më,mori vendimin e fundit të kalonte Drinin e Bardhë.Të kalosh këtë lum në muajin dhjetor është më shumë se aventurë por burri i Elbasanit kish ende besim në fizikun e tij.Dhe falë këtij fiziku,falë trimërisë,ai mundi të kalojë Drinin e Bardhë,pikërisht në 30 dhjetorin e vitit 1944, nacionalçlirimtarët,të bindur se trupin e tij e patën përpirë dallgët e lumit,pas dy-tri ditësh me anë të një komunikate suhtarake,njoftuan se kish vdekur „armiku“ Alush Lleshanaku.Atë natë,Alushi bujt tek shtëpia e një gjakovari i cili i afron përkujdesje të veçantë.Një muaj në ate shtëpi,i rrethuar nga dashuria karakteristike e shqiptarit për ,mikun,trimi i Elbasanit,mund të kalojë plagën e marrë në shpatull.Por të vështirë e ka plagën që ka marrë në shpirt.Si fituan komunistët ? Si do të jetë fati i Shqipërisë tanimë ?.e mundojnë këto pyetje.Pasi lidhet me miqtë e mbetur gjallë prej asaj nate dhjetori,Alush Lleshanaku provon të ndërmarrë dy-tri aksione të vogla.Por sheh se është e pamundur të luftohet kundër të ashtuquajturave Divizione të Mbrojtjes së Popullit,ngase këto formacione ishin Divizione të Vrasjes së Popullit,në emër të internacionalizmit proletar.
Në janarin e vitit 1946,shkon fshehurazi në fshatin e lindjes,në Bradashesh,Aty strehohet ndër miq të ngushtë e për ca kohë mund të hyjë edhe në shtëpinë e vet,në qytetin e Elbasanit.Por e sheh rrezikun shumë afër dhe sërisht,fshehurazi largohet nga Elbasani.Ushtarak i lindur,ndonëse vetëm,Alush Lleshanaku në vitin 1946 kalon në Greqi ku e çojnë në kampet e refugjatëve shqiptarë.Më pas ai dërgohet në kampin Santa Fara të Italisë ku bashkëpunon ngushtë me instruktorë amerikanë për përgaditjen e djemve nacionalistë që do të mund të luftonin të nesërmen në Shqipëri.Alushi merr pjesë në grupin e parë të parashutistëve nacionalistë që hidhen në Shqipëri në vitin 1947,së bashku me Ndue Mylyshin dhe Ndue Gjon Markën.Por veprimtaria e tyre ishte e pamundur ngase grupi „pritej“ prej Divizioneve të Ndjekjes të komanduar prej emisarëve sovjetikë,të cilët ishin të lidhur me punën agjenturore të Kim Filbit.Në pamundësi për të vepruar Alushi largohet përsëri nga Shqipëria,ndonëse në ndjekje të tij janë qindra ushtarë dhe oficerë.Ai vazhdon stërvitjen në Itali për të desantuar sërisht në pranverën e vitit 1950,në krye të një grupi nacionalistësh.Me vetmohime dhe sakrifica,mund të nrerë disa grupe të rezistencës antikomuniste në zonën e Gramshit dhe Elbasanit por shpejt diktohet dhe ndiqet këmba këmbës.
Në vendin e quajtur Papër,buzë brigjeve të lumit Shkumbin,çeta prej 4 trimash,rrethohet prej 700-800 forcash të ndjekjes.Nuk munguan edhe në këtë rast përforcimet me helikopterë,nata e 26 dhjetorit 1950,do të mbetet në kujtesë të krejtë fshatarëve të Paprit,të cilët e dinin se luftonte biri i tyre Alush Lleshanaku .Por ata s’mund t’i vinin në ndihmë pasi diktatura komuniste do t’i varroste edhe ata të gjallë.
Në mëngjezin e 27 dhjetorit,kur të tri shokët i ishin vrarë,në urën e lumit Shkumbin,dhjetra plumba do ta gjenin zemrën fisnike të nacionalistit trim Alush Lleshanaku,antikomunistit të vendosur deri në flijimin e mbramë.
Bern-Zvicër

TIRANË: PËRUROHEN LIBRA (SHQIP-ANGLISHT),PËR KRIMET SERBE NË KOSOVË

May 15, 2013 by dgreca

Nga Prof.MURAT GECAJ/
Në sallën kryesore “Aleks Buda”, të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, u bë përurimi i librave (shqip-anlisht) të autorit nga Prishtina, prof.dr.Jusuf Osmani, drejtor i Arkivave të Kosovës. Ishin të pranishëm profesorë e akademikë, punonjës të arsimit, kulturës e shkencës, nga media e shkruar dhe ajo elektronike. Kishin ardhur edhe përfaqësues të Ambasadës së Republikës së Kosovës në Tiranë dhe studiues nga Prishtina etj.
Tubimin për përurimin e librave: “Krimet e Serbisë në Kosovë”,1998-1999 (nr.1 e nr.2) dhe “Krimet e Serbisë ndaj fëmijëve, në Kosovë”(1998-1999), me mbi 1.300 faqe, në format të madh dhe shkruar nga prof.dr. Jusuf Osmani, për një kohë të gjatë drejtor i Arkivave në Kosovë, e hapi drejtori I Institutit të Historisë, pranë Qendrës së Studimeve Albanologjike, prof.dr. Beqir Meta. Ai u ndal posaçërisht në përmbajtjen kryesore të këtyre veprave voluminoze,e dokumentare e cilësore dhe nënvizoi se ato e pasqyrojnë mjaft mirë historinë më të re dhe tragjike të Kosovës. Në to, ka dokumente e fakte të panumërt dhe të pakundërshtueshëm, marrë nga arkivat dhe organizatat e ndryshme shoqërore e organet shtetërore, sidomos ndërkombëtare, si nga Kryqi i Kuq, OSBE e NATO, nga institucione fetare dhe shtypi shqiptar, por dhe ai serb etj. Dokumentet e paraqitura janë klasifikuar sipas kritereve të rrepta shkencore. Ndër to, bien në sy krimet e bëra ndaj fëmijëve, që nga helmimet masive dhe deri te vrasjet e pamëshirshme e çnjerëzore. Po kështu, janë dokumentuar mirë shkatërrimet në qytete e fshatra etj. E gjithë kjo dëshmon se organeve gjyqësore përgjegjëse ndërkombetare u vihen në dorë fakte të shumta e bindëse, për ta vënë në bankën e të akuzuarëve regjimin gjakatar serb, me krimet e shkaktuara në Kosovën martire.Me interes u ndoq edhe parashtrimi i paraqitur, rreth këtyre librave, nga studiuesi, prof.dr. Marenglen Verli. Ndër të tjera, ai theksoi punën e përkushtuar në drejtimin e arkivave të Kosovës, nga autori i këtyre librave, prof. J.Osmani, sidomos për përgatitjen dhe kualifikimin e arkivistëve sa më të aftë nga ana profesionale. Ndërsa, duke u ndalur në librat e përuruar, tha se ata përmbajnë dokumente nga burime të sigurta dhe interpretimet e tyre janë bërë me profesionalizëm të lartë, shkencor e metodik etj. Kështu, jepet edhe paraqitja teorike e çështjeve, për 100 vjet krime në Kosovë, pra si për ato të vjetrat, por dhe të rejat, në vitet 1998 e 1999. Pushtuesit serbë ndoqën politikën e kolonizimit dhe të shpërnguljeve masive të shqiptaravë nga trojet amtare stërgjyshore, por dhe të shfarosjes masive të tyre. Kështu, nga 30 komuna shqiptare të kësaj krahine, janë shpërngulkur më shumë se 300 mijë shqiparë, janë djegur e shkatërruar 100 mijë shtëpi banimi e institucione të ndryshme etj. Në vazhdim, prof.d. Përparim Kaba trajtoi, posaçërisht, se si janë dokumetuar në librin e përuruar krimet ndaj fëmijëve, të cilët përbëjnë 20 përqind të të gjitha krimeve serbe në Kosovë, të dëshmuara më tepër në krahinat e Skënderajt, Drenasit, Gjakovës etj. Gjithashtu, ai u ndal në keqtrajtimet ndaj popullsisë së pafajshme shqiptare, si nga paramilitarët, ushtria dhe policia serbe. Ata bënë keqtrajtime të pamëshirshme dhe organizuan dëbime masive të popullsisë civile të pafajshme, burgosje dhe vrasje nga më çnjerëzoret. Në fund edhe ai theksoi se mesazhi nga këta libra është: Asnjëherë mos të harrohen dhe as mos të zvogëlohën e anashkalohen krimet serbe në Kosovë, sidomos në vitet 1998 e 1999, gjë që i takon t’i gjykojë me drejtësi dhe paanësi edhe Tribunali i Hagës.
Po në këto linja, diskutoi edhe studiuesiiI njohur Uran Butka, I cili e përgëzoi autorin për punën e madhe studimore dhe për sistemimin e dokumentacionit të shumtë, nga të gjitha burimet e mundshme. Kështu, ato janë bërë një pasuri e paçmuar në duart e lexuesve të sotëm, por dhe atyre, që do të vijnë.
“Mësuesi i Popullit” Gani Demiri, i afërm i autorit të këtyre librave, solli dëshmi për traditat atdhetare të familjes së tij dhe nënvizoi përkushtimin, në këtë udhë, të J.Osmanit, në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare. Kjo gjë është pasqyruar më së miri edhe në këto botime të reja të tij, me dokumente e dëshmi të panumërta, për krimet serbe në Kosovë, gjë që u theksua gjerësisht edhe nga parafolësit.
Në fund, prof.dr. Jusuf Osmani i falënderoi nga zemra, si folësit dhe gjithë pjesëmarrësit në përurimin e këtyre librave. Ai përmendi edhe synimin kryesor të tij, me këto botime, që krimet serbe në Kosovë t’i bëjë sa më të njohura, jo vetëm në botën shqiptare, por edhe para opinionit publik ndërkombëtar. Prandaj dhe këta libra janë përkthyer në gjuhën angleze. Ne e urojmë nga zemra autorin e tyre, për tërë këtë punë të madhe e frytdhënëse dhe i dëshirojmë shëndet të mirë, jetëgjatësi dhe lumturi familjare!(Ne Foto: Autori, prof.dr.J.Osmani, duke folur…)

Tiranë, 15 maj 2013

NË DASMËN E MADHE TË DEDVUKAJVE NË NEW YORK

May 15, 2013 by dgreca

Nga Beqir SINA/

NEW YORK CITY : Në Detroit dhe New York, ku jetojnë edhe pjesa më e madhe e komunitetit shqiptarë, atyre që kan emigruar nga Malësia në Amerikë, dasëmat e malësorve bëhen madhështore. Dasma më e vogël tregojnë shqiptarët e Amerikës, e malësorëve, ka të paktën 500 vetë, dhe, më e madhja mbi 1500 vetë. Kjo, është një traditë e kahershme e këtyre malësorëve, të cilët këtë gëzim e hare, në çdo mënyrë duan t’a ndajnë me të gjithë farefisin e tyre, miqt, shokët e dashamirët.
Dasëmorë nga te gjitha trojet shqiptare nuk mungojnë në këto dasëma dhe gazmende, ndërsa nuk ka dasëm malësore, pa bajrakun siç e quajn ata flamurin kuq e zi. Në çdo dasëm në ballë të saj – qëndron flamuri Kuqezi dhe ai Amerikan, të cilin e mbajnë dy djelmosha veshur me kostume popullore të kësaj treve. Pastaj hynë çifti i ri i shoqëruar nga çifitet e reja të veshura bukur dhe plot shije, mes këngëve e valleve dhe fëmijëve të luleve.
Një miku im në këtë dasëm, më tha : “Nese jeni të interesuar të mësoni më shumë rreth dasëmave te malësorve, për të parë një festë martesë të vërtetë, ashtu siç mund të keni dëgjuar, urojë që t’ju bie rasti të jeni i ftuar në një mundësi të tillë të mrekullueshme, si kjo e dasëmës, së djalit të Kolë Mirit, dasëm tipike e malësoreve.”
Dasma – Malësore, nisë qysh nga zbukurimi me simbolet kombëtare të shtëpisë, pritjen nga të zotët e dasëmës, prej tek porta, gostitjen sipas zakoneve, e rite të tjera ku çdo gjë është shqiptare. Festa martesore vazhdon me ceremoninë fetare, e cila mbahet në ambjentet e Kishës, në Altar, aty ku bëhet bekimi dhe kurorëzimi i çiftit. Natyrisht, që çdo gjë kulmon në mbrëmje zakonisht, duke e ndezur më në fund lokalin – ku mbahet dasëma . Të zotët e dasëmës janë ata që do të bëjnë, me respektin që tregojnë, ndaj çdo mysafiri, tavolinë më tavolinë, të kalosh çastet më miqësore dhe më të gëzuar të jetës suaj.
Çka pa dyshim do t’ju lë një kujtim të çmuar, për ju dhe të gjithë mysafirët e kësaj dasëme. Guzhina dhe menuja janë të zgjedhura sipas traditës, ku nuk mungon mishi i pjekur në hell, mezeja e bollshme dhe rakija e bërë vetë. Këngë e valle popullore të kësaj treve, ku dallohen këngët kushtuar heronjëve dhe ato të kreshnikëve të këtyre anëve, ose ngjarjeve të rëndësishme kombëtare, të gjitha së bashku plotësojnë ambjentin e hareshëm, gazmor e festues të kësaj feste martesore, dasëmen mbresalënse.
Mirëpo, ngaqë çdo dasëm shqiptare, sidomos këto që bëhen këtu në diasporë, ka edhe të veçantën e saj – e vogël apo e madhe qoftë ajo, nga Veriu, Shqipëria e Meseme apo Jugu, janë dasëma tradicionale shqiptare, që të kënaqin zemrën.
Kurse, Dasëma e Dedevukajve, lidhet edhe më atë të tragjedisë së 11 shtatorit 2001, ngjarje, e cila kjo tashmë, është kthyer në shpresë dhe frymëzim për brezat e tjerë, mbasi 11 Shtatori 2001, është bërë simbol i bashkimit, dinjitetit dhe krenarisë, së çdo qytetari në SHBA.
Djali i Marash Kolë Mirit, Simon Dedevukaj – stërnipi i kryetrimit DedëGjoLulit, i cili udhëhoqi kryegritjet e para për pavarësinë e Shqipërisë, është një nga tre heronjët shqiptarë që vdiqën më 11 shtator 2001.
Ai, vdiq në moshën 26 vjeçare, duke u bër një prej viktimave të sulmit terrorist,12 vjet më parë, teksa po punonte në katin e 95- të, të Kullës veriore në Qëndrën Ndërkombëtare të Tregëtisë , tragjedisë, ku humbën jetën afro 3 mijë njerëz të pafajshëm. Në ndërkohë, që të shtunën familja Dedvukaj, në New York, pas atij kumti – 12 vjet më pas, pati një gëzim të madh – martoi me një dasëm të madhe, djalin e tyre – Kolë (Calin) Dedëvukajn .
Vatë Marashi Dedvukaj, në emër të babës së dhëndrrit Marash Kolë Mirit Dedvukaj me vëllëzër e familjen e gjerë iu drejtua mysafirëve të shumtë, me një ftesë ku thuhej se, pjesmarrja e çdo njerit prej tyre në dasëmën e djalit të tyre, u a shtonte atyre gëzimin familjarë, dhe ua rritëte nderën si thonë malësorët. Në ftesën e tyre, ata për këtë dasëm, thonin se :” Kemi nder dhe kënaqësin të veçantë që në emën të Familjes së Kolë Mirit, t’ju ftojmë të merrni pjesë në martesën e djalit tonë Kolë(Calit), i cili me këtë rast fillon jetë të re bashkëshortore, me zonjushën Valbona. E bija, e të nderuemit Zef Marash Kolës Sinishtaj(Malësi)”
Dasëma e madhe e Dedvukajve, nisi simbas zakonit të tyre fetar, të cilit çifti i mrekullueshëm i përket, atij Katolik ” Kunora dhe Mesha e Shejtë”, të cilat, u celebruan në mesdrekë, të shtunën më 11 Maj 2013, në orën 2:00 – PM (pasdite) në Kishën Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, nga i përndershmi Dom Viktor Dedaj .
Ndërsa ceremonia e dasëmës filloi në orën 7:00 PM (në mbrëmje) në lokalin e njohur për dasëma e gazmende të shqiptarëve në këtë qytet, “Eastwood Manor” në Eastchesters Bronx – New York, me një bekim të ushqimit dhe lutjes fetare nga i përndershmi Dom Nikolin Pergjini. Grupi muzikor me këngëtarët e njohur nga Malësia, Liria Dedvukaj dhe Lek Dedvukaj e bënë edhe më të hareshme dhe më të gëzueshme këtë dasëm karateristike e Malësorëve në Amerikë.
Foto : Amir Sukalic – Studio AlbaPro

REKUIEM PËR ARTISTIN E POETIN DARDHAR

May 15, 2013 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI, Boston/
Më 29 tetor 2005 në restorantin “Pier 4” të Anton Athanasit në Boston shqiptaro-amerikanët zhvilluan një mbledhje përkujtimore dhe darkë solemne me rastin e 600-vjetorit të lindjes së Skënderbeut. Në një pushim midis kumtesave, në tavolinën tonë ku ishin ulur vetëm familje dardhare, Sotir Pani, bashkëfshatari ynë, nxori nga çanta e na tregoi një libër me titull: “Serenata dhe këngë qytetare korçare”, me autor Gaqo Zdrulin. Këngëtarja veterane znj.
Jorgjia Misja, duke shfletuar librin plot këngë e partitura, filloi të këndonte, në fillim solo, pastaj e pasuar nga të gjithë të pranishmit në sallë: “Për mëmëdhenë”, “Dëbora zbardhi malet”, “Vlora-Vlora”…etj. Këngët, njëra pas tjetrës, sollën një atmosferë të ngrohtë vëllazëruese e emocionuese tek pjesëmarrësit e tubimit, të cilët i drejtonin duartrokitjet tavolinës së dardharëve, por në realitet duartrokitjet i
përkisnin Gaqo Zdrulit. Gaqos, bilbilit dardhar, i cili na dukej se ndodhej aty, në festë, mes nesh, me kitarë e këndonim së bashku si dikur. Por Gaqoja atë çast ndodhej i shtrirë në shtrat duke luftuar me sëmundjen e rëndë.
Një muaj më vonë ai ndërroi jetë në Tiranë duke lënë në pikëllim familjen, të afërmit, miqtë e shokët, dardharët e devollinjtë. Por ai dëshpëroi edhe shqiptaro-amerikanët, më të shumtit dardharë e korçarë, të cilët e njihnin dhe ruanin kujtime e mbresa nga jeta e aktiviteti i tij.

NA ISHIN TRE VËLLEZËR KËPUCARË

Është e pamundur të shkruash për jetën e Gaqos pa përmendur edhe dy vëllezërit tij, Kocin dhe Vaskën. Tre vëllezërit, bashkë me Marien, motrën e vetme, u lindën e u rritën në një familje të varfër dardhare, por me tradita patriotike, e cila kishte dhënë kontribut në çështjen atdhetare. I ati, Pandi Zdruli, ishte këpucar dhe zanatin ua mësoi tre djemve, mes të cilëve Koci ishte “ustai i madh.” Tre vëllezërit këpucarë dalloheshin mes moshatarëve të fshatit si tre djelmosha simpatikë e bukuroshë, por mbi të gjitha ishin punëtorë e gazmorë. “Dyqani i këpucarëve” ndodhej në katin e parë të shtëpisë së tyre, buzë rrugës, me dy dritare të mbrojtura nga hekura të trashë, të cilat vështronin nga korija e Shën Pjetrit.
Në ato dritare ndaleshin shpesh kalimtarët, të cilët shkëmbenin
ndonjë bisedë të rastit apo shaka me këpucarët. Gaqoja, vëllai
i tretë, e filloi zanatin duke drejtuar peronat e vogla të këpucëve,
të cilat ishin përdorur një herë. Me një çekiç të vogël mbi një
kudhër metalike përpiqej t’i bënte si të reja gozhdët që ia vinin
të vëllezërit përpara. Por shpesh çekani godiste pa dashur dy
gishtat e tij, sepse, me natyrën romantike, shpesh e
përqendronte vështrimin në pyllin e dendur të ahut të korijes
përballë. Ishin vitet e vështira të Luftës së Dytë Botërore, kur
mungonte gjithçka. Këpucarët e fshatit bënin këpucë të reja
duke shqepur këpucë të vjetra dhe duke përdorur një farë sholle
që shërbente si veshje ambalazhi për arkat e municioneve të
topave dhe gjendeshin plot të tilla pas Luftës Italo-Greke. Më
tej, pas luftës, kur Koci gjente ndonjë lëkurë të mirë, e përdorte
për të bërë këpucë për vajzat që martoheshin dhe për nxënësit
e shkollës. Më kujtohet, ne fëmijët rrinim me orë të tëra të
mbështetur tek hekurat e dritares duke ndjekur me padurim
të na mbaroheshin këpucët me qafa që na kishin porositur
prindërit. Më në fund Gaqoja u mbërthente prroqe në taban e
në thembra, për të na mbrojtur nga rrëshqitja në rrugët me
akull. Në netët e ftohta të dimrit mblidheshin djemtë e fshatit
tek dyqani i tre vëllezërve këpucarë për të ndihmuar në
ndreqjen e peronave. Por ata i tërhiqte edhe magjia e këngëve.
Tre vëllezërit punonin e njëkohësisht këndonin. Mbasditeve,
pasi linin punën të tre uleshin në ballkonin e drunjtë e
këndonin të shoqëruar nga mandolina e kitara. Gaqoja, që
në moshën e re kishte një zë baritoni të ëmbël, i cili tërhiqte
vëmendjen dhe admirimin e fshatarëve që e dëgjonin.
Dardhari Kiço Çeku, me banim në Florida kujton: “Gaqoja
ishte 2-3 vjet më i madh se unë, por në moshën e fëmijërisë ai
na dukej i madh. Mblidheshim djemtë e mëhallës tek dyqani
i Zdrulit, i cili për ne kishte cilësinë e një vatre kulture…
Gaqoja i fëmijërisë sime ishte një njeri me shpirt të hollë artisti
e zemër të mirë. Me durimin dhe shkathtësinë e tij na futi
dashurinë për muzikën edhe neve moshatarëve më të vegjël,
na ngjalli pasionin e këngës, duke na mësuar t’i binim kitarës
e mandolinës. Nuk kishte shtëpi në Dardhë që të mos kishte
një kitarë apo një mandolinë. Duke ndjekur zërin e Gaqos,
ne, shokët tij, mësuam këngët karakteristike të folklorit
dardhar, këngët partizane të Dhora Lekës dhe të autorëve të
tjerë. Aty spikati talenti i Gaqos si këngëtar i vërtetë. Zërin e
tij e kishin zili jo vetëm këngëtarë të dëgjuar të fshatit, por
edhe këngëtarë të njohur të qytetit të Korçës si Gaqo
Jorganxhiu, Petro Dula, Gaqo Hyrka e të tjerë.”
Pasi shtëpia e tyre u dogj nga fashistët italianë, i rritur me
edukatën qytetarë dhe ndjenjat liridashëse të familjes dhe
përgjithësisht të fshatit të Dardhës, Gaqoja qysh në moshën e
njomë u bashkua me të rinjtë e të rejat e fshatit në luftë kundër
pushtuesve nazi-fashistë. Koci dhe Vaska dolën partizanë,
ndërsa Gaqoja, si i ri antifashist, u bashkua me njësitin guerril
të fshatit.
Në vitet që pasuan, Gaqoja e Vaska banuan larg fshatit,
ndërsa vëllai i madh, usta Koci, nuk u nda nga Dardha, ku,
veç zanatit, u bë dhe një nga pjesëmarrësit e jetës artistike të
fshatit. Qysh nga viti 1948 ai filloi të regjistronte këngë
popullore, përralla, rite e zakone të Dardhës dhe të krahinës
së Devollit. Gjatë viteve ’50 e ’60 Koci e dendësoi punën e
mbledhësit të folklorit, ku ndikoi talenti dhe pasioni i tij në
shijet artistike dhe dashurinë për kulturën folklorike. Një pjesë
e materialit të tij u publikua në një përmbledhje të bukur e të
zgjedhur të poezisë popullore të Devollit, që u botua nga
Instituti i Kulturës Popullore. Kjo poezi popullore e ka
frymëzuar edhe Gaqon qysh në fëmijëri dhe më pas, kur ai
ka ndjekur edhe poezinë tonë klasike shqiptare. Muzika dhe
fjala poetike e shoqëruan Gaqon gjatë gjithë jetës.
“JETOVA ME ART—ËNDRRASH TRAZUAR”
Nga një poezi e hershme e Gaqos zgjodha këtë varg:
“Jetova me art—ëndrrash trazuar!” Dashurinë e tij për artin,
muzikën dhe interpretimin e ndjenjave nëpërmjet telave të
kitarës e mandolinës ai e shfaqi qysh me serenatat dardhare,
të cilat nuk binin më poshtë nga serenatat korçare… Natën,
ndriçuar nga hëna që sapo kishte nxjerrë vetullën mbi “Gurin
e Rrahut”, djelmuria e Dardhës ecnin ngadalë mbi kalldrëmet
e rrugëve të pastruara me kujdes nga duart e vajzave… Një
qëndrim i beftë tek muri i gurtë rrethues i një oborri, mbi të
cilin vareshin trëndafilat e kuq rënduar nga vesa e mbrëmjes.
Fillonte kënga e merrte krahë:
“Në mes të natës në qetësi,
Ti në ballkon po rrinje…”
Tingujt dramatike përplaseshin nëpër ballkonet e shtëpive
të mëhallës, zëri i Gaqos, i cili arrinte tonet më të larta,
zotëronte mbi zërat e tjerë. Diku, në errësirë, lëvizte perdja e
një dritareje… Me tutje, një avlli me lart, i këndohej
“perëndeshës së bukurisë…”
Në Dardhë, piknikët, argëtim i sjellë nga kurbetlinjtë e
Amerikës, fillonin që në pranverë, kur çelte gjethi, deri në
vjeshtën e parë kur fillonin të piqeshin kumbullat. Kënga e
parë karakteristike që këndonin dardharët në piknikë ishte:
“O vemi, ah, vemi
Në mes të pyllit do vemi…”
Mes tyre ndodhej edhe Gaqoja e melodia kumbonte në
korijen e Shën Pjetrit, jehonte deri në Devoll dhe e kthente
valën e tingujve përtej qiellit. Aty mbërrinin dhe tonet e zërit
magjik të birit të Dardhës.
Aktivitetin e tij si këngëtar Gaqoja e filloi në vitin 1947
me pjesëmarrjen në korin e Ansamblit të Ushtrisë me dirigjent
Gaqo Avrazin. Në vëllimin me poezi: “Shpërthen zëri në
suferinë” G.Zdruli ka përfshirë edhe një poezi: “Në gjoksin e
këngës” kushtuar Artistit të Popullit, Gaqo Avrazi, muzikant
i talentuar e dirigjent i pasionuar. Ai ngriti e krijoi korin e
ushtrisë, që, për nga forca e interpretimit, ndjesia e dinamika
u bë i famshëm jo vetëm brenda Shqipërisë, por dhe jashtë
kufijve të saj. Nga gjiri i këtij ansambli dolën solistët e talentuar
të Teatrit të Operës, si: Mentor Xhemali, Lluk Kacaj, Stavri
Rafaeli, Avni Mula, Ibrahim Tukici, Xhoni Athanasi, Maliq
Herri, Gaqo Zdruli e të tjerë. Në poezinë: “Berlin, 1 gusht
1951” Gaqoja përshkruan emocionet e mbresat nga udhëtimi
bashkë me Ansamblin e Ushtrisë për të dhënë shfaqje në
festivalin e rinisë në Berlinin që akoma s’e kishte marrë veten
nga lufta.
/Të erdha ty, o Berlin, që na fute tmerrin,/ Të erdha unë, një
fshatar i varfër, të erdha,/ Një ish-partizan i vogël me një ëndërr
të madhe,/ Të erdha… të të them se edhe unë e kam urryer
Hitlerin…/ Të erdha…jo me pushkë…/ Këngën time tani,
dëgjoje…llautën shqiptare,/ Sa bukur ia thotë kabaja me valle…/
Në gusht 1955 Ansambli i Ushtrisë udhëtoi për në disa
vende të Azisë: në Kinë, Kore, Vietnam e Mongoli, ku Gaqoja
shkroi shumë poezi të frymëzuara nga vendet e reja të
panjohura. Ja disa vargje të tij:
Era përshtyn retë
Në pirgje valëzon e ngrihet rëra
Mes saharës mongole…
Mbi vargmale dredhur mure lashtësie…
Në kolonë buzëtharë karvani me gamile…
Treni guget stepës dhe shkretëtirës,
Në mbrëmje Pekini pret miqtë prej Shqipërie…
Kur Ansambli i Ushtrisë po kthehej nga turneja e Azisë,
duke udhëtuar me vapor mbi detin Egje, Gaqoja shkroi për
kujtim këto vargje:
/Egje magjiplotë,/ Lundroj sot mbi valët e tua,/ Kërkoj mbi ty
perënditë,/ Të kuvendojnë me mua…/Egje, det i thellë mbuluar me
ëndrra dhe yje/ Zanat vetullholla mes teje dredhin valle,/ Manteli
i artë, purpurin në dallgë./
Këto vargje-dallgë më çojnë tutje, në vite. Më kujtohet
kur Gaqoja krijoi korin e fëmijëve të Dardhës, ku merrnim
pjesë ne, nxënësit e shkollës 7-vjeçare. Provat i bënim në sallën
e shkollës gjatë muajve korrik-gusht, kur familjet dardhare
ktheheshin në fshat për pushimet verore. Kori ndahej në zërin
e parë ku merrnim pjesë ne, vajzat dhe në zërin e dytë—
djemtë. E mbaj mend mirë, kënga e parë që na mësoi Gaqoja,
ishte “Vollga, Vollga”, një këngë ruse për lumin e Vollgës, që
atë kohë ishte në modë të këndohej në të gjitha koret e
Shqipërisë. Kur Gaqoja na mësonte me durim këngën, ne
shtangeshim tek dëgjonim atë zë bubullues dhe nuk na besohej
se ata tinguj dilnin nga gjoksi i tij. I luteshim ta përsëriste
edhe një herë melodinë, mbasi na dukej se kënga e tij na e
sillte Vollgën aty, para syve dhe zëri i shtruar i Gaqos lundronte
tok me dallgët e ngadalta të lumit… e ne nuk ngopeshim së
dëgjuari…
Në vitin 1958 Gaqon e gjejmë student në degën e kantos
në konservatorin “P.I.Çajkovski” të Moskës. Mbasi përfundoi
këtë konservator brezi i parë i artistëve shqiptarë, erdhi brezi
i dytë me Gaqo Cakon, Gaqo Zdrulin, Irena Gjergon,
Gjenovefa Heben, Luiza Papen e të tjerë. Por artistët e brezit
të dytë nuk arritën t’i përfundonin studimet plotësisht, për
shkak të situatave politike të kohës. Kështu, nga vitet ‘61-’62
ata u kthyen në Shqipëri dhe u diplomuan në konservatorin
e Tiranës.
Në të njëjtën kohë me Gaqon, në Moskë, studionte dhe i
vëllai, Vaska, në shkollën e artit ushtarak. Dy vëllezërit e
pandarë blenë një kitarë dhe në kohën e lirë këndonin së
bashku me grupin e studentëve shqiptarë këngë qytetare të
vendlindjes, pa harruar këngët e serenatave korçare e
dardhare. Dhe patën aq sukses këto “koncerte” të
improvizuara, sa këngëtarët ruse i mësuan shpejt këngët tona
e filluan të këndonin tok me shqiptarët. Zërin e Gaqos e
vlerësonin pedagogët e konservatorit, por ata pëlqenin
gjithashtu edhe edukatën e sjelljen e tij qytetare, pasionin e
tij për muzikën dhe këmbënguljen për të dalë me rezultate sa
më të mira. Një ditë pedagogu i kantos i tha Gaqos: “Ju
shqiptarët e keni Italinë në prag të derës dhe vini e studioni
për kanto në stepat e Rusisë! Ne, rusët, mjaftohemi të jemi të
lumtur vetëm kur kemi fatin të jetë moti i mirë për të mundur
të dëgjojmë në radio programin me muzikë nga Italia.”
Gjatë kohës së studimeve në Moskë Gaqoja nuk e harroi
kurrë Dardhën. Ai thurte vargje për të, që të shuante mallin
për fshatin e largët, përshkruante ujin e ftohtë të krojeve të
shumta që burojnë nga dëbora e maleve. Përpiqej të
krahasonte dimrin mesdhetar, duke e quajtur veten “jugor”,
me dimrin e ashpër të Moskës, të cilin e quante “dimri i
vendësve”. I bënte përshtypje moti i egër në dimrat e gjatë të
Rusisë, ndërsa kujtonte dëborën e fshatit të tij… Moskovitët,
të mësuar me të ftohtit, e prisnin gati me gëzim dëborën e
dimrin.
Disa vargje nga poezia “Ftohtë, oh sa ftohtë në Moskë”:
Jugori ia ndien dimrit ftohtësirën, /Kur bora dridhet e përcëllon
fytyrën…/ Vendësve, kur qan e ulurin furtuna / Veshur bukur porsi
Dubina, / Vodka ua ngroh e u gëzon të bardhat zemra, / Shkasin
me patinazh vocërrake, / Pleqtë, të rinjtë dhe gratë…/Ftohtë, oh sa
ftohtë…/ Nesër shpresohet të jetë më ngrohtë, / Provimin në kanto
kam, vërtet, /Rrugën “Gorki” përshkoj shpejt, / Dhe mbërrij në
konservator./
Disa vargje nga poezia : “Mbrëmë”
Mbrëmë rrëshqita për gjith’natën mbi akull…/ Dhe herë-herë
më dukej se fluturoja diku/ Duke kapur flokë bore pambarim/ Që
shkriheshin mbi shuplakën e ngrohtë të trupit tim…/Rendja,
rrëshqisja mbi akull…/ Cepat qerpikëve u mbyllën në largësi, /Më
zuri gjumi i vendlindjes, përsëri…/
Disa vargje nga poezia “Tek portat e tua.”
“Mirë se erdhët ju albanezë” dikush na uron…/ Mbi Neva
çajka gugatjen numëron…/ Garmoshkën luan vajza në të bardha
veshur,/ Para pallatit“Pjetri i Madh” i tëri i zhveshur…/ Qyteti i
lashtë zemrën na robëron,/ Lulëkuqe sallave na sollën ku ziente
kënga jonë,/ Leningrad i bukur, për ty kënga nuk mbaron…/
Gaqo Zdruli këndoi e punoi me profesionalizëm të lartë
si solist i Teatrit të Operas e Baletit për 30 vjet rresht. Ai krijoi
një mori figurash skenike operistike nga repertori i huaj e ai
kombëtar. Me 1956 ai interpretoi rolin e markezit në operën
“Traviata” të Verdit. Me 1962, mbasi u kthye nga studimet
në Moskë, interpretoi figurën e reshterit Morales në operën
“Karmen” të Bizesë. Me 1963 dhe 1971, rolin e Shonarit në
operën “Bohem” të Puçinit etj. Të gjitha rolet dhe këngët e
interpretuara nga Gaqoja në skenën e operës, në koncertet
recitale, në emisionet televizive e në radio, kanë lënë mbresa
tek dëgjuesit për ngrohtësinë e shpirtit e të mendimit të tij. Si
artist lirik e i talentuar, ai u dallua për zërin e tij të vrullshëm
dhe vokalin elegant skenik.
Këngëtarja dardhare, solistja e Teatrit të Operës e Baletit,
Jorgjia Misja, me banim në Worcester, Mass., ruan shumë
kujtime për Gaqon, gjatë kohës që ata punonin të dy në teatër.
“- Gaqoja, thotë Jorgjia, – ishte njeri punëtor, i thjeshtë, i
dashur e gojëmbël me të gjithë. Shpeshherë në pushimet e
punës gjatë intervaleve të skenës, rrinim bashkë dhe kujtonim
natyrën e bukur të Dardhës sonë dhe njerëzit e saj aq punëtore
e të edukuar, burrat e mençur dhe nënat tona aq punëtore e
pa fjalë, duarartat që nuk u lodhën kurrë… Gaqoja e donte
shumë artin, e kishte pasion. Ai ishte artist në shpirt. Nuk iu
nda kurrë skenës.” Jorgjia tregon se të dy i lidhte jo vetëm
Dardha, por edhe interpretimi i roleve të dyta. Por, sipas
artistes, kishte raste kur ata interpretonin edhe role të para
kur mungonte ndonjë këngëtar. Sepse Gaqoja ishte një artist
i kompletuar dhe punonte me seriozitet e këmbëngulje për të
dhënë maksimumin e aftësive. Jorgjia vazhdon të tregojë për
turnetë që organizonte teatri dhe koncertet e shumta që kishin
dhënë anekënd Shqipërisë në kooperativa bujqësore, në
reparte ushtarake, deri në Tomorricë e fshatrat e largëta të
Skraparit. “Shumë herë ecnim në këmbë, – thekson ajo, –
shpesh binim të flinim të lodhur pa pasur gjë për të ngrënë…
Bënim punën fizike një muaj në Çermë e vende të tjera të
papërshtatshme e me vështirësi banimi, ku nuk gjeje ujë për
të pirë etj. Por Gaqoja nuk u ankua asnjëherë, si gjithmonë
modest, buzagaz e me këngë në buzë, ai punonte më shumë
nga të gjithë dhe ushqimin e pakët e ndante me të tjerët.”
BIGLLES MBI MORAVË
Duke dëgjuar këngën “Vlora-Vlora”, ne dardharët
kujtojmë jo pa krenari, autorin që e kompozoi këtë këngë,
muzikantin e dëgjuar dardhar Thoma Nashi. Ja ç’shkruante
për të Gaqo Zdruli në një kumtesë mbajtur në sesionin
shkencor në Dardhë, me 1984: “Me 1920, me ardhjen e bandës
“Vatra” nga Amerika në Shqipëri, Dardha e priti Thomain
me aq dashuri sa dhe gjithë Shqipëria. Në krye të bandës
qëndronte Thomai i përmalluar, ai ngriti kokën dhe vështrimin
e drejtoi te “Guri i Vjeshtës”. Fshati u mbush me tingujt që
lëshonin instrumentet, “Vlora-Vlora”—përgjigjej jehona e
korijes përballë. Fëmijët, por jo vetëm ata, edhe të rriturit e të
moshuarit, burra e gra rendnin pas bandës që po ecte nëpër
rrugët e fshatit. “Gëzim të madh na solle, o Thoma!”- i thanë
fshatarët duke e përshëndetur.” Ndërsa në vitin 1988 G.Zdruli
shkroi poezinë: “Vlorë. Ulur te Monumenti i Lirisë” :
“Erdha për të parë ty, moj Vlorë…/Monumentet kuvendojnë…/
Dhe imazhi zbret tutje viteve 20-të/ Thoma Nashin, për të kujtuar/
Telat me gjemba vija pentagrami iu bënë/ Gunat e dhirta—fletë
muzike/ “Vlora-Vlora” për ta shkruar…
Duke ecur në gjurmët e bashkëfshatarit, pionierit të
muzikës dardhare, Thoma Nashit, Gaqoja këndoi me pasion,
kompozoi një varg romancash vokale, dha koncerte të
panumërta brenda e jashtë atdheut. Më se një dekadë Gaqo
Zdruli ka dhënë kontribut si pedagog në degën e kantos në
Liceun Artistik “Jordan Misja” të Tiranës. Ai përgatiti dhe
edukoi breza të rinj artistësh të vokalit. Gaqoja ishte studiues
i teorisë muzikore.
Gaqo Zdruli ka pasur një vizion të gjerë interesash artistike
jo vetëm në muzikë, por edhe në fushën e letërsisë. Përveç
romanit “Në krah të suferinës”, botoi edhe tri vëllime me
poezi. Në vitin 1999 botoi vëllimin poetik “Shpërthim zëri në
suferinë”. Vargjet e këtij vëllimi, sa origjinale aq edhe jetësore,
janë shkruar në luginën e Devollit dhe në vargmalet e Moravës
ku kërciste pushka. Vargjet janë një buqetë trëndafilash
kushtuar 164 djemve të Devollit që e bënë jetën fli për çlirimin
e atdheut nga nazifashistët.
Disa vargje nga poezia “Krisma e tinguj partizanë”:
/…Rrugës nga kaluam,/ Shtigjeve të acarta ku luftuam,/
Mbollëm vetëm trimërinë!/ Jehona vjen e kompozuar maleve,/ Me
krisma e tinguj partizane,/ Shpërthen zëri në suferinë,/ 164 djem
devolli jetën dhanë…/ Gjaku mbuluar nën dafinë…/ Gruri rritur
mbi arë,/ në jetë do t’i ledhatojë bijtë,/ për liri, atdheut rënë./
Nga poezia “Tek portat e fukarait”:
/ Losnja me top lecke kur gjëmoi,/ Bersaljeri me motor“Guxi”
kaloi…/Urrejtja e fukarait, trimërinë rizgjoi./
Në poemën kushtuar dëshmorit dardhar Ilo Çomi, rënë
në kampin e shfarosjes të Mathauzenit me 1945, Gaqoja
vargëzon:
/Iloja veshi xhaketën e shokut të vdekur,/ Dhe një copë laps
në xhep pat gjetur/ Dhe shkroi dërrasës së gjakosur: /”Jeta mbi
vdekjen do të fitojë!”
Vëllimi i dytë me poezi “Sytë e dashurisë”, botuar me
2001, përmbledh poezi me tingujt që i burojnë nga zemra për
jetën, luftën, këngën, peizazhe të natyrës në Dardhë dhe të
vendeve të botës ku ka udhëtuar. Gaqoja është përpjekur që
çdo ngjarje artistike të jetës ta përshkruajë në vargjet e tij
duke dhënë, përveç kujtimeve, edhe mesazhe të dashurisë e
të respektit për njeriun.
Nga poezia “Mes malesh”:
/Mes malesh ec ku rininë time lashë…/ Maleve të thepisura
gjerë e gjatë,/ Pyjeve çava, burimeve ujë s’u lashë…/Përrenjve të
isha arush mali vrapoj,/ Nga maja e borigës ketri merr horizontin…/
Mes malesh ec e s’ngopëm nga jeshili./ Luleshtrydhja skuqet nën
lëndinë / Zgorrofetja mbin në ditë prilli…/
Nga poezia “Biglles mbi Moravë” :
/Biglla ime, e arta Biglle…/Verës mbi krahë i mban retë,/
Ligjëron pisha malit mbi Moravë,/ E flladi fryn lehtë-lehtë…/Biglla
ime, bredhave të tua,/ Shikoj trimat që shkuan,/ hipur kuajve samarë
gunëmbuluar…/ Biglla ime…/Prej mallit ngjitem luginës përpjetë,/
Të ulem, të sodis…tutje…”Gurin e mprehtë”./
Nga poezia “Te kroi”:
/Furfurin gjethi ahut në mes majit/ E cicërrima ëmbël ledhaton

POLIFONIA SHQIPTARE -ME ÇFARË GJUHE GËZONI DHE ME ÇFARË GJUHE QANI?

May 15, 2013 by dgreca

SHKRUAN GËZIM LLOJDIA*/Vlore/
Polifoni apo iso-polifoni .Ka disa vite, që debatohet me këto terma. Polifonia shqiptare dhe teknikat e të kënduarit të saj si dhe ritmet,tradita u shpalos në një simpozium kulturo në Vlorë.
Universiteti”Pavarësia” Vlorë dhe shoqata“Polifonia shqiptare”organizuan Simpoziumin e V-të ndërkombëtar me temë: “Polifonia shqiptare, trashëgimi dhe realitet” .Moderatori S.Hoxha:Është ne nderin e këtij Universiteti te jete mikpritës i Simpoziumit për polifoninë shqiptare, një prej perlave te kulturës sonë kombëtare, ne shume raste madje, pasaporta e saj. Kemi prezent një panel nga me te nderuarit, jo vetëm për kompetencën mbi polifoninë por në përgjithësi për mbi te gjithë kulturën tonë. Nga ana tjetër, jemi ne Vlore, dhe ku tjetër me shume se ne Vlore, ne gjirin e Labërisë, mund te flitet për polifoninë, këtë krijese unike te shpirtit popullor. Me vjen mire gjithashtu që, Universiteti “Pavarësia” po i bën tradite promovimin e vlerave kombëtare dhe gjithshka qe i takon kulturës dhe dijes. Po kalon neper aulat e tij çdo vlere e risi te spikatur qe i kreditohet komunitetit dhe qytetit. Është pikërisht ne rolin dhe vendin qe i takon. Për te na futur ne atmosferën e polifonisë ju ftoj te ndjekim një perle të kësaj gjinie, përmes një materiali filmik.Dr. Lavdosh Ahmetaj rektor i Universitetit :Pavarësia” Vlorë midis të tjerave tha: Friedrich Nietzsche: Të shkojmë te varret e etërve dhe atje do të gjejmë dy sisteme kulturore A .Sistemin kulturor të skllavit B) – Sistemin kulturor të fisnikut .
Fransua Pukëvil ,ish- Konsull i Francës pranë Ali Pashë Tepelenës, duke treguar për kremtimet dhe argëtimet që u dhanë me rastin e fitores së Hormovës, më 1786, thotë midis të tjerash se: “Ali Pashë Tepelena i shkathët qëndronte në krye të kërcimtarëve te valles pirrike. Pukëvili e përmend edhe përmes burimeve të tjera këtë valle luftarake të shtjelluar, ku kërcimtarët gjoja ndjekin hajdutet, i kapin, i fusin në mes dhe kërcejnë si artistë duke e shoqëruar me atë qe quhet shume zërëshi . Ami Bue ,udhëtar në vendin tonë në 1840 vrojtonte se pirrikja është pothuajse e njëjta valle e kërcyer nga burra të armatosur. Më duket thotë ai, se pirrikja nuk është ruajtur veç se te shqiptarët e Shqipërisë së jugut. Ajo shtrihet më në skaj të Shqipërisë së jugut dhe te grekët, përmes disa kontradancash me disa parti valltarësh. Ajo që të çudit gjithmonë në këto lojëra është shpërthimi i shumë zërëshit të harmonizuar me lëvizje simfonike, ndërsa në vallet e grave vërehet një lloj ftohtësie. Fotografi të Oto fon Bismark dhe ide mbi shqiptaret : Që të mos mbeteni një shprehje gjeografike, ju shqiptarët duhet të shkruani shume libra për historinë e kulturës tuaj shoqëruar kjo me forcën shtetërore. Fotografi:Një grupi himarjotësh që parashtronin kërkesën për gjuhën greke, Ministri i Kulturës në kohën e Zogut ,ju përgjigjet: “Me çfarë gjuhe gëzoni dhe me çfarë gjuhe qani? Filmim:”Dasma e mbretit Zog” me kostumet kombëtare në dasmë. Temat e simpoziumit polifonik, që u trajtuan në simpoziumin e V ndërkombëtar:
Agron Xhagolli: “Shumezereshi rreth autenticitetit folklorik”.Ramazan Bogdani: “Një valle në kufijtë midis dy popujve” “valle e Osman Takes” te shqiptaret dhe te grekët”.
Naxhi Kasoruho: “Kënga gjirokastrite”.
Bardhosh Gace: “Polifonia dhe hapësirat e saj bashkëkohore”.
Sokol Shupo:”Dukuria e transporti mikrotonal në polifoninë labe”.
Kosta Loli: “Kufijtë dhe gjuha nuk mund te jene dhe kufijtë e një kulture muzikore”
.Olsi Turtulli: Polifonia ne luginën e Shkumbinit”.
Kaim Murtishi: “Polifonia ne qarkun e Strugës”.
Baxhul Merkaj: “Polifonia vetëm polifoni”.
Shyqyri Hysi: Polifonia e luginës se Vjosës.
Yzeir Llanaj:” Polifonia shqiptare dhe problematikat e tranzicionit”.
Fitim Caushi:” Polifonia ne Kaoni”.
Ermir Dizdari: Polifonia ne Festivalet folklorike te Gjirokastrës”.`
U dëgjua kënga:” Labëri larë në hënë”. “Vallja e Osman Takës”. Kënga e Pilurit:”Ti je ilaçi i çobanit”.Pjesë nga kumtesa e Prof. Sokol Shupo :”Modulacion mikrotonal apo transport? Mbi një dukuri të këngës labe. Dukuria e ngritjes lartësisë gjate te kënduarit te këngës folklorike (përgjithësisht nga strofa ne strofe), pra projeksioni i saj mbi një lartësi tjetër intonative, është vene re me kohë, madje janë përshkruar edhe veçorie e shfaqjes, të shtrirjes gjeografike dhe të mënyrës se si ajo vepron.Kështu, etnomuzikologjia shqiptare ka vene re me kohë se kjo dukuri shfaqet edhe ne folklorin shumezeresh (madje edhe ne këngët e reja monodike) të jugut edhe në
folklorin e abresheve edhe në atë të-Kosovës, ashtu siç ka vene re se në jugun e
Shqipërisë dukuria shtjellohet mbi një bazë pentatonike, dhe se ne folklorin e arbëreshëve
(i cili dëshmon një teknike te afërt realizimi me te kënduarin lab) dhe në atë të Kosovës
(monodine e grave të Podgurit) mbështetet ne sistemin modal. Shpesh ngritja intonative shoqërohet me metabolat ,të cilat duhet theksuar se janë pjese përbërëse e këngës, nuk kushtëzohen prej ngritjes intonative dhe nuk lidhet patjetër me të. Edhe po të mos të shfaqej kjo e fundit metabolat, apo si jemi mësuar te shprehemi, modulacionet, do te shfaqeshin si pjese e proceseve zhvilluese në brendësi të këngës dhe ndodhin pothuaj përherë mbi të njëjtën tonike dhe lartësi. Në të kënduarin lab, kjo dukuri ndodh edhe në këngët me iso edhe në ato pa iso. Por ndërsa ne te parat ndodh në mënyrë të vetëdijshme dhe pothuaj vetëm në pozicione të caktuara te sintaksës se këngës, ne te dytat vepron si një mjet i rendesishem i rritjes se fuqisë shprehëse të këngës, shpesh në mënyrë të beftë dhe të dhunshme. Ja një shembull i tillë i kombinuar. Është vënë re gjithashtu se lëvizja e intonacionit ka në më të shumtën e rasteve karakter ngjitës dhe që në të kënduarin lab shkon deri ne një terce të madhe ngjitëse, ndërsa në të kënduarin e Kosovës deri ne një sekonde të madhe ngjitëse. Ne rastet e drejtim zbritës që shfaqen te rralla dhe (për sa dimë deri tani) vetëm në të kënduarin e grave të Kosovës largësia e tingullit tonik nistor prej tingullit tonik të zhvendosur shkon deri në një sekundë të madhe. Edhe shumë veçori të tjera të shfaqjes së ngritjes së lartësisë intonative janë vënë renga etnomuzikologjia shqiptare, por ndërsa në konstatimin dhe veçoritë e shfaqjes sëkësaj dukurie pothuaj të gjithë ata janë të një mendjeje, nepërcaktimin klasifikues së dukurisë mendimet ndahen, ndonëse deri tani në këtë rrafsh
nuk është botuar ndonjë studim qartësisht polemik. Pikërisht këtë ceshtje duam te trajtojmë ne këtë kumtese. Në një pamje te veçante te saj, ajo është vënë re edhe nga Gj. Kujxhia ne folklorin qytetar te Shkodres. Te vepra e tij valle kombtare (të cilën Z. Tole e cilëson padrejtësisht si “kontribut modest”), shembujt e transkriptuar tregojnë largësi kuarte mes”STROFES” se tenoreve dhe “antistrofes” se sopranove. Këtu duhet te ndalemi e te vërejmë se rasti i Kujxhise është vene shpesh ne dyshim, ndonëse edhe vete autori e pohon se pavarësisht qe dukuria nuk jeton më prirjadrejt saj ndihet akoma “sot burra e gra te perziem se bashku, kndojne gadi perhere nji zanit,por megjithkta ndiehet se ndiehet tendenca e dallimit”[1].I pari qe e ve ne dyshim këtë pohim te Kujxhise është R. Sokoli, i cili, duke e cilësuar si “modulacion” shkruan: “Ndonëse kam kerkue me kujdes me e ndie kete kalim te temes ne kuarten e siperme nga goja e burrave ne gojen e grave nuk kam mujte me e verifikue asnjihere nder vallet zanore te Shkodres. Madje kangetaret dhe valltaret popullore te ketij qyteti as qe i pranojne modulacione te tilla”[2]. Gjithsesi, shume vite me vone, vete Sokoli e zbut pak këtë qëndrim, duke e pranuar dukurinë si një “shmangie te rastit” e jo përhershme:”Ky kapërcim i temës ne kuarten e sipërme duke kaluar nga zërat e burrave në zërat e grave mund tejet një shmangie e rastit, por nuk është aspak tradicionale” (po atje).Më pas, Ahmedaja, duke theksuar se në citatin e Sokolit: “Me modulacion (…) duhet nënkuptuar transport”[3],është i te njëjtit mendim porsa i përket vertetesise se dukurisë: “… praktika e te kënduarit një kuarte me lart duket se nuk ka qenë ndonjëherë e njohur në Shkodër” (po atje). Duke i trajtuar përpjekjet e Kujxhise si përpjekje me anë të të cilave “Kujxhia ka dashur t’i paraqesë .Veto melodi ne një „nivel me te larte” (po atje) dhe pasi thekson që “Kur ketë (transk rip timet muzikore – shen. ynë) te merren si baze duhet te kihet parasysh fakti si janë realizuar dhe për ‘qellim” (po atje), ai ve re edhe elemente te tjerë te cilat e përforcojnë mendimin e tij si: “Shenja si staccati, crescendi, decrescendi, p, mp, allegretto sereno (f. 5) etj, te japin përshtypjen se janë konceptuar me tepër si partitura për t’u kënduar nga këngëtare profesioniste, se sa si transkriptime për t’u përdorur për qëllime studimi.” (po atje); “… termat T (për tcnore) dhe S (për soprano) janë te huaja për praktiken e muzikës tradicionale të Shkodres. Ato duket se janë marre nga praktika korale e muzikanteve te shkolluar dhe përcaktojnë grupin e burrave dhe atë te grave” (po atje).Shkakun e transport një kuarte me lart Ahmetdaja e gjen tek faqja VII e parathënies se Kujxhise, ne te cilën autori: “mundohet te sqaroje se transporti ne kuarte është një praktike qe e kane njohur “koret… e Grekëve te vjetër” … “Ky ndryshim shkalle i ep valles nji fuqi shprehjeje ma të gjalle; duket porsi nji fillim i sistemit të fugës’, i cili pos e zgjaton te thueshe melodinë, e çon nder fushore te raja, tue i dhanë një yje dhe efekte te tjera. Kjo tendence e se katërtës, lype nji studim te veçante, dhe ka me na vlefte kur te vehemi me punue muzikën tone, me baze harmonike-kontrapunktistike kombetare.” (po aty).Ajo qe mund te vërejmë këtu, është se asnjë dëshmi e gjalle e këtij transporti nuk ekziston me në “vallet” e Shkodres dhe se gjithshka qe dimë për të janë në pohimet e Kujxhise dhe rivlerësimi i mendimit te Sokolit nga ai vetë…
*Msc. Anëtar i Akademisë Evropiane te Arteve