Archives for July 2013

Ese për fjalën e mençur të kombit tim/

 Nga Namik Selmani/

 Kur isha i vogël e këmbët e njoma bënin ritualin e vjetër sa edhe mbarë bota, atë të hapave të parë, me atë kalamendje magjke mes rrëzimit e trupngritjes, të ecjes drejt një udhe që të dërgonte te loja, te shkolla, te lumi, te lëndina, të ara e mbjellë, te mali që gjethonte çdo pranverë, më shfaqej i bukur, i paanë, emblematik, i çuditshëm, i kaltër, i stërmadh në atë thellësi të tij, për të cilin prindërit e mësuesit tanë të parë na thanë se quhej  QIELL.Ajo hapësirë e kaltër që shpesh i ngjante dhe syve të të afërmëve të mi, më ngjante për nga forma me atë furrë të nxehtë ku nëna ime e mirë fuste çdo ditë bukën e përditshme, fuste klumushtorët, birjanët që bëheshin e oriz e me mish, tavat me patate, ëmbëlsirat e ditëve të shënuara fetare apo edhe familjare e të atyre ditëve kur në katin e dytë të shtëpisë vinin  nga larg miqtë e babait e të familjes, apo edhe udhëtarë që i zinte nata në rrugë. Edhe nëë një natë do të mungonin miqtë në odën e madhe, ato duhet që të përgatisnin gjellë dhe bukë për burrat që do të vinin nga arat, lëmenjtë, nga stanet e  tërë ditën apo edhe natën kishin hedhur sa e sa herë të lodhur sytë nga qielli, nga yjet, nga hëna, nga dielli. Në vatrat i prisnn gratë, që iu vinin përpara gjunjëve të lodhur  gjellë, bukë, dashuri. Pasi e bënin si duhet detyrën e tyre, nënat nuk harronin që në këto furra të vogla çdo mbrëmje të linin diku, në një qoshe pranë derës ca shkarpa të holla, të thata për të bërë më të lehtë zjarrndezjen e të së nesërmes.

 Lart qielli i vendlindjes sime merrte formën e drurëve që e ndërprisnin paksa atë hartë të kaltër pa kufinj. Kështu qielli fshihej mes fletëve, mes minareve de kryqeyve të kishave hijerënda, mes oxhakëve të odave që tymosnin papushim sidomos mbrëmjeve kur duhet që të mundej i ftohti trimërosh i  dimrit. Ndoshta kështu duhet t’i ketë ndodhur edhe mbarë njerëzimit në fosnjërinë e tij në atë ecejake marramendëse  për të ndërtuar jetën sa më mirë e sa më dobishëm. Për vete e për brezat që do të vinin. E qielli i fëmijërisë bëhej pak nga pak si një flamur i blertë  shumë më parë se një copë flamur kuq e zi të shpalosur para syve të mi në dasmat me aq tinguj buzëqeshje dhe urime, apo kur mbulonim arkivolët mes vajit të nënave dhe motrave. Një flamur të kuq që na vinte si kryemik në gazin e festave kombëtare apo në sepetet e nënave çame e të atyre të Kosovës për t’iu fshehur sa të mundeshin atyre që i frikësonte gjer në pikën e fundit të gjakut nga pamja. Të atyre që  frikësoheshin edhe me emrin që kishte kombi që udhëhiqte ky flamur.. të atij flamuri që do të dërgonte baballarët  drejt luftrave të panmërta, apo fëmijët do t’iu hynte në sy që kur do të shkelnin në pragun e një shkolle

Po para se ti të kuptoje se i takoje një shteti, një kombi, apo edhe një feje të caktuar, qielli i vendlindjes ishte flamuri i parë që të mbetej në sy. Një himn-fjalë pa muzikë, pa tamtame tribunash, pa muzikë fanfarash në rrugët e qyteteve të mëdhenj e të vegjël. E himni i tij i përjetshëm është vetë kujtesa e meditimi ynë fëminor për të deri sa një ditë të ndaheshe nga kjo jetë. Qielli i vendlindjes na ka sjellë shumë herë shiun pikëlor që na njomi supet, sytë, fytyrën e njomë, këmbët e baltosura, duart që mbanin fletoret e detyrave dhe kallamarin  e bojës, me të cilën bënim detyrat në klasë e në shtëpi, këmishën e vetme që shpesh të e lanim dhe prisnim që të thahej apo na e arnonim nënat në  ca vende të grisura, këpucët që numëronin ngatërrueshëm hapat tanë të brishtë që shkonin në ca udhë që nuk do të mbaronin kurrë, kurrë. Në atë prekje të shiut pikëlor askujt nga ne nuk i shkonte në mendje që të gjente një rrobë të zezë me tela që quhej “çadër” për të mbuluar supet kur ishim në kulmin  e lojës. Në atë çast ndoshta ngjizej konflikti e ndeshja më e bukur e skenës–jetë. Ajo skenë ku prindërit tanë të shqetësuar na kërkonin ne, fëmijët, ne, si lojëtarë, si gjykatës të vetvetes, vazhdonim të luanim me një seriozitet aq të madh sa nuk e dalloje edhe te më akademikët e moshuar. As që mund të na ndalte shtizimin dritësor të qiellit mbi supet tanë, mbi drurët, arinjtë e rrallëruar gjumashë të pyllit të paprerë (nëse kishte të tillë), gurët, shpatet, ullishtat, burimet, në udhët që na dërgonin larg, larg,.Diku kuptuam se qielli merrte formën e një saçi të kaltër. Herë herë të murrëtyer me re shtrëngate, me re që sillnin shpeshherë ca flokë të bardhë, për të cilën na thane një ditë se ishte DËBORA.. Po ashtu shfaqej qielli i madhërshëm, i kudondodhur në supe ditësh që një ditë do të a shihnin të thinjur, të kërrusur me ca hapa të matur e të menduar.Ajo bardhësi e madhe e reve puplore shumë herë më dukej se ishin si ca shtëllunga leshi, që nëna i prekte me dorë e i merrte kur të dinte, sepse  me to shumë herë ajo kalonte netët e gjata duke fijëzuar leshin e duke thurur pambarimisht triko, çorape, qilima,  O, nëna ime nuk ishte si Penelopa që priste Odisenë e ikur 10 vjet më parë. Në këngët e kurbetit që ia përcillnin erërat dhe qielli  Odiseja  i saj ishte në arë, në udhët e afërta që e prisnin për punë në ugar. Mjaftonte që të dilje në prag të derës dhe me një zë të fortë të djalit të shtëpisë që ta mblidhte dora e vënë para gojës, ai të vinte vrap e në shtëpi dhe gjellën nuk e hante në arë, por në sofër. Para emrave të vënë nga Këshilli i të Urtëve të familjes para emrave të burrave apo edhe due u hequr ato nga qarkulimi në thirrjen për to vihej fjala “aga” ose “efendi” që ishte një lloj princërimi evropan kur edhe vetë Evropa porsa po krijonte traditën e familjeve të mëdha të saj .Pamja e furrave të nxehta  shfaqej në disa zona me saçet e nxehtë  ose çerepët si e kërkonte leksiku i një zone të caktuar. Mbi të vihej hiri i nxehtë i dalë nga prushi i një zjarri aty pranë për të pjekur një tepsi të mbushur me brumë buke, me perime, me byrekë. Para atij saçi faëqenxehtë monologonim: “Bukën tonë të përditshme o Zot, falna sot!” Dhe sytë i drejtonim nga qielli.

Dikur edhe kur dielli dilte në qiell apo edhe kur ai fshihej mes reve, dëgjonim se si shumë nëna, burra të moshuar betoheshin me shumë seriozitet: “Për atë qiell!” Nuk e dinim se pse ata duhet të besoheshin në këtë betim sa pagan aq edhe modern para nesh,  por serioziteti dhe solemniteti, me të cilin ata e thonin atë përbetim, të bindëte shumë  mirë për një gjë të tillë. A thua ishte prova e forcës së vërtetë e ndershmërisë së tyre? A thua se pesha e qiellit të pamatë i sundonte në zemër  e ata duhet që të kishin GJYKATËS për atë që bënin e për atë  mendonin???Kur ishim në mëdyshej hamletiane pranë një gjëme të paralajmëruar, sërish qielli si metaforë na vinte mes nesh / E thonim thjesht se nuk ishim “as në tokë e as në qiell”.Ata që futeshin në dyert e xhamive në kohën më të saktë të ritit të faljes  ishin  dhe e kanë përherë brenda vetes një copë të madhe qielli për të shtrirë sytë, duart e thata drejt tij me fytyrën e për t’iu falur Zotit në madhështinë e këtij riti. Ata që shkruanin vargje poezish nuk harruan që të mateshin me gjërësinë e tij për të treguar se sa të mençur ishin në ato vargje që stiseshin ditën, natën, në agim në muzg. Ata që dinin të bënin ballona letre për t’i valëvitur në një lëndinë pa tela elektrike në qiell, një ditë i bënë prej hekuri dhe bota krijoi ballonat, avionët e detit të kaltër që quhet “qiell“. Për të shkuar në të tjera vende, qytete, kontinente, në të tjera dyer shtëpish, shkollash,

E, në këtë udhëtim modern të avionëve e të fjalëve të thëna, na ka munduar dëshira përrallore për të peshuar nganjëherë copëzën e qiellit që na ka takuar të ishte yni, të rrokim me sytë e me shpirtin tonë. Të paktën, qielli e vendlindjes sonë, në pamundësi për të parë, për të prekur copëzat qiellore që mbeten në sytë e miliarda njerëzve  të lindur e të ikur nga kjo botë.

Shumë e shumë vite na  e kanë lidhur e na e kanë mbushur me një telnajë të pafund kloni qiellin tone. Si të ishte një kone e bukur, të cilën dikush e ka lidhur me zinxhirë si për t’i thënë: “Sus! Sus! Këtu do të rrish! Do të ikësh kur të dua unë! Do të hash atë që do të sjell unë. Do të të jap bukë kur të dua unë!”  “Do të të shuaj etjen kur të dua unë??”. Pak a shumë edhe me qiellin tonë të bukur kështu po ndodhte. Kufinjtë e tij duhet të jepeshin kur të donte dikush tjetër. Madje shumë herë ata qiellin e kanë bërë  të shfaqet në pamjen e një qelie të ftohtë pa dritë, vetëm e vetëm se një ditë ai qelibanuesi kishte guxuar të pushonte e të punonte nën një qiell tjetër.

Pesha e qiellit tim më bën që ta peshoj edhe më shumë fjalën e shkruar. Shumë më tunduese se urtia koniciane që i lutet zotit për të heshtur kur nuk ke se çfarë të thuash. Nën këtë saç të kaltër të gjithë ne ëndërrthurësit themi këngët e para, hedhim vallet e para. Përpiqemi që me të gjithë forcën e dashurisë të lidhemi me të. Qielli i zemrës, qielli i shpirtit, – themi shpesh në fjalët e poezive. Portat e qiellit u hapën kur u tha fjala magjike: “Të dua!” Edhe dhimbja njerëzore në të u nda me bolorimat dhimbjembushura. Diku, në dritaret qiellore, shkrimtarët vunë me kujdes personazhet e tyre .Piktorët vunë fantazinë, realitetin varfërinë, pasurinë, pa harruar që kaltërsa të bëhej “kryefjalë” e mendimit të tyre estetik.

Sot qënkam një Don Kishot i vërtetë tek dua të matem çmendurisht me peshën e qiellit tim . Gjithëse e dua. E dua. E dua gjer në dhimbje. E dua deri në belbëzimin  e fundit tingullor. E duaaaaa deri në tingullin e këngës së pambaruar!. E dua deri në damarin e fundit të kaltërsisë së tij Edhe atëherë kur më përcjell fjalëmblat e mallkimet e mia.

Nazik për ato rreze diellore që i jep ushqim jete luleve, ullinjve, supeve të nuseve, hapave të udhëtarëve, syve dhe rrëfimeve të malluara të emigrantëve anembanë botës së paanë, barit të virgjër të varreve, monumenteve të bronxëruar në mbarë botën, dyerve të shkollave, portave të shtëpive që akoma nuk i kemi hapur ende, këngëve të pakënduara. librave të pashkruara e të palexuara, udhëve të largëta detare …Por edhe para portave të rënda të burgjeve ku njerëzit numëronin me një kod të veçantë ditën e hyrjes e ditët e daljes, ku qiellin e shihje në një formë shumë më të veçantë se në të gjithë vendet e tjera.

Qielli i vendlindjes ma e vidhka vikamën, piskamën, bolorimën. E ma mban fort si një kristalinë mrekulluese brenda pafajësisë së tij kaltërore. Si për të garuar me mua në atë KACEK të stërmadh dhimbjeje që më ka mbetur në kurrizin tim sizifian në shekuj. Pak a shumë edhe sot kur shumë njerëz flasin më tepër me gurët, me valët, me celularët se me njëri-tjetrit.E bëhem shpesh div përralash tek dua të hedh drejt qiellit gurët e rëndë. E bëhem Hamlet, Promete, vajatore leshralëshuar në erën e egër apo mushtullak (lajmërues i lindjes së djemve tek njerëzit e afërt të babait ose të nënës së tij).

Në “autostradën“ qiellore pa policë me shenjat karakteristike pa trafik e pa duar që lëvizin pambarimisht në një natyrë paksa edhe komike gati të automatizuar,  është edhe Autostrada e ëndrrave tona. Është kujtimi i të parëve i të larguarve nga jeta që një ditë të shfaqen në disa lajmërime  kornizëmbuluar me njgjyrën e zezë..Është edhe flamuri i kombit tonë që mbush sytë, kraharorët e na bën më krenarë kur e mbajmë në duar.Edhe te poezia fjalëshkruar në hapësirat e zemrës që shfaqet diku e brishtë në jetën e përditshme për të ngrohur të ftohurit e kësaj bote, duket se shohim atë  ngarendje që i ngjan sadopak edhe qiellit. E, nëse mban mbi sy, në qelizën më të vogël të vargut tënd, në mençurinë e secilës fjalë, të cilës i rri bukurisht me një fjongo kaltërore, si një ushtar që e di saktësisht detyrën e vendrojes, atëherë ajo, poezia, nuk ka qenë e nuk do të jetë kurrë një krijim që shkon  drejt zemrave të njerëzve të lodhur, të stresuar

Atëherë ajo vetë, poezia, ka bërë vetë ritin e peshimit të qiellit. Një rit që i jep asaj lavdinë më të madhe njerëzore por edhe modestinë e fshehur në ca kutiza ku çelësi është hedhur në Detin e Kohës  Herë shfaq dhimbje, herë ngazëllim.

Qënka fort e bukur të matësh peshën e qiellit tënd! Shumë e vështirë, po aq sa edhe e bukur…(Dielli-arkiv)