Archives for August 2013

Shqiptaret dhe Albania e Kaukazit

August 25, 2013 by dgreca

Shkruan : Aleksander Meksi/

Në këto 100 vjetët e fundit kur historia shumë shpesh është në shërbim të politikave afatshkurtër, ajo është keqpërdorur sidomos në Ballkan, ku interesat e shteteve të krijuara më përpara nëpërkëmbin ato të popujve fqinj. Nuk kursehen në këtë betejë, gjithnjë të humbur pa e nisur, për të përdorur “teza”e “argumente historike”, për të ngritur teori dhe rivendikime territoriale në dëm të të tjerëve.

Një teze e tillë është ajo mbi ardhjen e shqiptarëve nga Kaukazi, diku nga shekujt X-XI meqenë se athere përmendemi për herë të parë me emrin albanoi-arbanoi në trojet e sotme në burimet bizantine. Përgjithësisht historiografia shqiptare dhe jo vetëm ajo, e ka refuzuar këtë pseudoteori në mënyrë intuitive pa i hyrë në brendësi të dhënave historike që lidhen me albanët e Kaukazit. Për ne, me të drejtë ka mjaftuar teza e prejardhjes ilire dhe autoktonia e shqiptarëve, vazhdimësia e gjuhës dhe të qenit e saj indoeuropiane, që vërtetohet nga shumë disiplina.

Pavarësisht nga sa shprehëm më sipër na u duk me interes të hetojmë kush janë albanët e Kaukazit, ku jetonte ajo popullsi, pra ku shtrihej shteti i tyre, çfarë thotë historia për ta,gjuhën e tyre dhe cili ishte fati historik i tyre.

Përmendja e parë e tyre është në betejën e Gaugamelës në vitin 331 para Krishtit kur ata u reshtuan së bashku me persët kundër ushtrisë së Aleksandrit të Madh. Ata përmenden si një popull pranë Armenisë dhe Iberisë (Gjeorgjia), pra si një entitet politik i rëndësishëm i rajonit të Kaukazit. Për ta ka përmendje të vazhdueshme ndër burimet greke dhe romake por dhe ato armene, bizantine, arabe nga shekulli i I-rë deri tek shekulli i VIII-të e më vonë. E megjithatë për këtë popull njihen pak gjëra. Ka pak dëshmi gjuhësore, pak të dhëna arkeologjike (Mingeçam-Azerbajxhan). Në se kanë patur një leteraturë ajo sot është e humbur, kanë mbijetuar vetëm alfabeti dhe pak mbishkrime të fragmentuara e që presin zbërthimin.

Gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit janë kryer mjaftë studime për këto probleme dhe në përgjithësi për historinë e gjuhët e popujve antikë të rajonit të Kaukazit, të nxitura edhe nga probleme territoriale ndërmjet shteteve të krijuara rishtas pas viteve ’90. Po kështu ndërkohë janë botuar në disa gjuhë burimet historike si dhe janë studiuar ato në mënyrë krahasuese dhe të përbashkët . Po ashtu nuk mungojnë monografitë për historinë e vjetër të popujve të Kaukazit dhe po aq për albanët.

“Çuditërisht” në të gjitha botimet e burimeve dhe studimet për rajonin, dhe në mënyrë të veçantë në ato për albanët dhe Albaninë e Kaukazit, askush, dmth. as dhe një studiues nuk merret dhe as nuk i ka shkuar në mendje që të gjejë lidhje ndërmjet tyre dhe shqiptarëve, sepse ato as që ekzistojnë. Albanët e Kaukazit, si një popullsi dhe shtet pëmenden gjithnjë krahas armenëve dhe iberëve (gjeorgjianët) me emra të ndryshme sipas gjuhës së burimeve : greqisht-alvania; latinisht-albania; armenisht-aluank; gjeorgjianshe-rani; siriane-aran; medo-persisht-ar(r)an; arabisht-arran. Eshtë me interes e dhëna e Stefan Bizantinit i cili thotë se ata janë arianoi, me sa duket termi fillestar aran, prej nga nën influencën e armenishtes kemi alvan-aluan prej nga rrjedh greqishtja alvanoi.

Për gjuhët e popujve të Kaukazit Straboni thotë se në qytetin tregtar Dioskuride (Suhumi i sotëm) fliteshin 70 gjuhë sepse aq tribu bënin tregëti aty, shifër që tjerë e shpien në 300 e më tej akoma udhëtari arab al-Masudi thotë se janë aq shumë popuj që vetëm zoti mund ti numëroj. Për albanët Straboni (Libri XI,4) na tregon se kanë një mbret por që janë 26 grupe etnike me gjuhën e vet secili, dhe se ata nxjerrin nën armë 60000 këmbësorë dhe 22000 kalorësa (me kaq përballën Pompeun). Sot aty fliten gjuhët indoeuropiane, altaike, semitike e kaukaziane (me shumë nëngrupe, një prej të cilëve gjuhët lezge). Për gjuhën e albanëve kemi alfabetin me 52 shkronja, pak mbishkrime, emrat e muajve, fjalë jo armene në historitë e herëshme të armenëve (shek. VII-X), nga të cilat rezultojnë elementë të gjuhës me studimin e të cilave gjehen lidhje me atë të Gargark-ve, duke e futur kështu në grupin e gjuhëve lezge dhe i gjehen lidhje me gjuhën e sotme të etnisë Udi që banon sot në dy fshatra: Vartashen dhe Nidzh, jo shumë larg vendbanimit ku janë bërë gërmimet arkeologjike të sipërpërmendura dhe janë gjetur mbishkrimet e gjuhës albane.

Ndër dëshmitë e vjetra kemi “Historinë e Armenëve” të Moise Khoren-it ku përmenden faktet e njohura për Aluan – Alvank, si dhe që në kohën e perandorit Theodos (fundi i shek. IV), Mesrop Mashtoc shkon tek Iberët dhe ju krijoi shkrimin, pastaj tek Alvanët pranë mbretit të tyre Arsralen dhe peshkopit Jeremia ku me ndihmën e përkthyesit Beniamin krijoj për ta shkronjat për këtë gjuhë të Gargarat’si, guturale, të ashpër, barbare, të ngjirur. Të njëjtat të dhëna jep dhe historiani i shekullit VII Movses Kalankatuaci, në veprën e tij “Historia e Aluank”, shkruar në shekullin VII dhe vazhduar në shekullin X nga Movses Daskuranci (mundet kryeprifti i Aluank).

Përsa i përket territorit të fiseve të ndryshme (në antikitet ishin 26) që përbëjnë albanët (aluank) ai shtrihej sipas të dhënave të shumicës të burimeve historike nga shpati jugor i pjesës lindore të vargmalit Kaukaz deri në lumin Kurr që derdhej në detin Kaspik duke patur në jug (në territoret në krahun e djathtë të lumit) Armeninë dhe në perëndim Iberinë. Gjatë shekujve shteti i tyre ka patur shtrirje edhe më të madhe, duke u përfshirë në territore të Armenisë dhe të tjera. Sot këto territore gjeografike bëjnë pjesë në Azerbaixhan.

Së fundi duhet të flasim për fatin historik të Aluanëve (Albanëve të Kaukazit). Ata dalin që në fillim si një etni e rëndësishme në rajon dhe si një bashkëbisedues i rëndësishëm për romakët, të cilët kuptuan aspektin më karakterizues të tyre si njerëz të kufirit ndërmjet sub-Kaukazisë dhe nomadëve të veriut (Hunët dhe Skithët), çka kontribuoi për dhënien e një rëndësie vendit të albanëve, në kontaktet e perëndimit me vendasit. Këto kontakte filluan me grekët dhe vazhduan me Romën, Bizantin dhe persët, që ndërkohë zvogëlonin vendin e Albanëve (Aluanve) në rajon, për t’u pasuar me arabët, me të cilët merr fund pavarësia e tyre që shënon dhe fillimin e një procesi ende të paqart për studiuesit, atë të çthurjes dhe tjetërsimit kulturalo-etnik që do t’i zhduki ata si komb nga hapësira e Kaukazit dhe nga skena e Historisë. Persët e sidomos arabët krijuan njësi administrative më të mëdha në të cilat albanët me gjithë rolin parësor të tyre nuk qenë në gjendje të afirmohen si komb përtej territorit fillestar të tyre. Në këtë mënyrë shtrirja e nocionit gjeopolitik Aluan-Alban nuk u pasua me mbijetesë në kushtet e pranisë së presionit apo shtytjes ideologjike-kulturore arabe.

Nga kjo tablo kuptohet se nuk ekziston as lidhja më e vogël ndërmjet shqiptarëve (albanitë-arvanitë) me aluanët (albanët e Kaukazit). Lidhja e tyre ka qënë dhe mbetet e sajuar apo e kërkuar dhe keqdashëse. Aq më tepër kjo, përderisa as dhe një, përsërim këtë, studiues i Aluanëve dhe i popujve të Kaukazit, gjatë më shumë se një shekulli nuk i ka shkuar në mendje për një lidhje të tille sepse realisht ajo absolutisht nuk ka ekszistuar.

“Muzgu”-shpreh bardhësinë e një mëngjesi

August 25, 2013 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

Ardhja në jetë e një gazete kulturore është shenjë e mbarësisë se një komb po ndryshon . Ndonëse ballina e parë e saj ka të shënuar:” Muzgu”, në të vërtetë ajo shpreh bardhësinë e një mëngjesi,dritësimin e tij.

“Muzgu” erdhi në një kohë kur nuk e prisnim, kur bollëku i krijuesve shqiptarë arriti pikun. I gjithë ky shpërthim shpirtëror derdhej “badihava” dhe vetëm pushtonte medien sociale. Ky prodhim i begatë ,(një poet ka thënë :E varfër sofra, i pasur shpirti,) nuk merrej në duar në formën e kahershme të saj, siç është ajo e printuar. Në kushtet kur varfëria ekonomike po rrënonte çdo ditë bizneset,askush nuk mendonte më për të sjellë në jetë në një variant të printuar dhe e gjithë kjo prurje e madhe në dhjetëra faqe të kësaj gazetë kulture. E kësaj kohe,”Muzgu” është shenja e parë e një agimi polar.

Ardhja e “Muzgut”
Në përmasat e kohës,kur erdhi në jetë u gjet në një terren të përshtatshëm, gati prush e flakë mund të quhet në gjuhën jugore. Një “kohë e urie”,për shpirtin varfanjak,ndihej mungesa e një mediumi të fuqishëm e pa ndikim partiak. Një gazetë e këtij lloji , do përhap një traditë dhe rrugë-nisi me të vërtetë një traditë të bukur .Ishte llohë dimri, gjithsesi kur u bënë përpjekjet e para nuk mbetet shumë përcaktuese stinë-ardhja . Rëndësi përbënë, që në jetën e një kombi u shfaq,lindi ose erdhi një medium i ri që do të flas veçse me letërsinë ,artin,kulturën .Ardhja e saj është si kohë-pritja e zonjës mëmë për të birin, malli i nuses për burrin,malli i të atit për fëmijën.
Ndoshta ajo nuk erdhi me të qara me zhurmë si çdo ardhje në jetën tonë,por e ëmbël,e ngrohtë,befasuese,frymëzuese.Kështu një ditë ,nën ngjyrën gri të kohës,nën erën e zhurmshme të politikës(fushata elektorale e23 qershorit) ,por pa e ndryshuar grafikën e ekzistencës së saj,u ngjiz një medium që do të punojë me financat e veta për kulturën tonë. Kështu një muaj më parë ,”diagrami i kulturor”, pësoi një lëvizje jashtë të zakonshmes,ishte tregues domethënës,për shpirtra,që hapësira kërkonin,a ndoshta më bëhet ta quaj një soj eklipsi , por i hënës .Kështu ardhja e saj ishte shenjë paralajmëruese e mbarësisë ,ishte ardhja e një “dallëndyshe “në strehën tonë.

Kohë pritja

Klubi i shkrimtarëve në Vlorë mbanë emrin e Petro Markos e ka pritur mirë këtë ardhje të re. Disa nga risitë e “Muzgut” janë:ka shumë faqe. Aty prezantohen një numër i konsiderueshëm poetësh dhe shkrimtarë. Ka rubrika të reja si tregimi,përkthimi,poezia,analiza, editorial etj.
Mirëpo si çdo fillim krijesa e re kërkon rrugët dhe shtigjet për të hyrë në treg fuqimisht . Gazeta “Muzgu’ në botimet e saj po tregon se tregu do të mbetet i saj. Faqet e shumta,prezantimi numrit të madh të krijuesve po tërheq krijuesit edhe lexuesit.Kjo tregon se simotrat e saj që gjenden në treg e kanë ngushtuar rrethin e tyre duke u fokusuar tek një grup i caktuar krijuesish. Përkundrazi bënë një prezantim të fuqishëm dhe krejt ndryshe” Muzgu” është e hapur për të gjithë krijuesit .”Muzgu” nuk ka censurë. “Muzgu” nuk është indiferentë karshi krijimtarisë tuaj. “Muzgu” është një portë ku krijuesit do ta gjejnë gjithmonë hapur. “Muzgu” nuk mban drynë dhe mëri partiake. “Muzgu” nuk bazohet tek pushteti, por tek krijimtaria. Te “Muzgu” do të gjeni- shkrimtarin me emër dhe autorin e ri. Përball lexuesit. Gjykon cilësia dhe lexuesi .“Muzgu”,erdhi në të vërtetë ose më saktësisht në” kohë muzgu”, për të ndritur krijimtaria. Kjo është gazeta ,tregut i ka munguar prej kohësh.Risit dhe traditat që po ndryshojnë kaq befasisht e çmendurisht,po shembet përpara teje si një ngrehinë e tërë,shkrumb e hi,ajo pjesë e asaj gjenerate, që sollën letrat shqipe në këto lartësi dhe tani ky brez plot nur e hire,ëmbëlsisht si mjalti, bukurish si bukuria,që duken se ’po na mërijnë siç i prisnim.

Mitterand – Dhe Zotërit vdesin gjithashtu

August 25, 2013 by dgreca

Nga Luan Rama/*

Një vit më parë pata rastin të zbrisja drejt jugut të Francës, për një konferencë mbi Shqipërinë në afërsi të Konjak (Cognac), dhe duke qënë pranë Zharnak-ut (Jarnac), vendlindjes së Miteranit (François Mitterand), shkova të shihja dhe varrin e tij. Ajo qytezë e vogël kishte humbur në një heshtje të madhe. Rrugët ishin bosh dhe duke u drejtuar nga varrezat, vështroja me kureshtje shumë nga ato shtëpi të vjetra, një apo dy shekullore, të nxira nga një lloj myku që s’ishte gjë tjetër veç veprimi i avujve të alkoleve. Ishin shtëpi që prodhonin apo ruanin sasira të mëdha konjaku apo alkole të tjera, të cilat janë tradicionale në këtë zonë. Sigurisht me të mbërritur në varreza kërkova varret e familjes Miteran. Në çdo hap që hidhja, mes asaj heshtjeje mortore, më shfaqej si në një montazh të shpejt filmi, fytyra e presidentit Miteran që kisha patur rastin ta shihja nga shumë pranë dhe gjatë shumë rasteve, vite më parë, kur kisha ardhur në Paris si diplomat. Një fytyrë që gjithnjë e kisha admiruar, edhe pse ndonjëherë ishte e ngrirë, e lëmuar, si prej mermeri. Një portret që ato kohë mendoja se ishte më përfaqësuesi për njerëzit e politikës dhe politikën vet, apo atë që quhet “homo politicus”. Në fytyrën e tij, kisha gjetur gjithnjë në një sintezë harmonike finesën, inteligjencën, kulturën e gjerë, kurajon, ndjesinë e hollë, dobësinë për të bukurën dhe femrën në veçanti… atë mpleksje të filozofit post-marksist, Kazanovës dhe Makiavelit.

Atë ditë plot diell u ndodha ballë atij varri të thjeshtë mbi të cilin ishte shkruar: “François Mitterand 1916 -1996.” Kjo thjeshtësi më ndihmonte për të perceptuar më mirë atë për të cilën Miterani kishte luftuar dhe ku ngjizej në një magmë të vetme pushteti, miti, pasioni politik, letërsia, mitologjia… Në fakt, në mijra vjet pushtetarët kishin parapëlqyer gjithnjë mitologjinë, mitin, të qënit të lavdishëm gjithnjë, veçanërisht pas vdekjes, në mijra vjet. Por historia shpejt shumë prej tyre i kishte harruar. Gjenerali De Gol (De Gaulle) dhe më pas Miterani, e kishin kuptuar thelbin njerëzor dhe atë që lavdinë e njeriut nuk e përbëjnë shatoret, mazoleumet, piramidat. Thelbin e një personaliteti e përbën vetë trashëgimia e mendimit, e aksionit dhe e mesazhit të tij: çfarë i lë ai historisë së vendit të tij dhe më gjërë shoqërisë njerëzore.

Shumë herë e kisha vizituar Panteonin, duke soditur varret e njerëzve të mëdhenj të Francës, varret e Hygosë, Volterit, Dymasë, të Gambetës… Në se do të pyesim se cilët ishin dy politikanët më të mëdhenj të Francës gjatë shekullit XX-të, do të përgjigjeshim padyshim : De Gol dhe Miteran. Dhe çuditërisht të dy këta njerëz nuk preheshin në Panteon por në dy varre të thjeshtë, diku larg në vënde të humbura, mes njerëzve të zakonshëm. Të njëjtën ndjenjë kisha patur dhe dy vjet më parë, para varrit te Gjeneralit në «Kolombei le dëzegliz» (Colombey-les-Deux-Eglises), në Lorenë. Ja dy gjigandë që i përkisnin historisë së Francës dhe të Evropës, dy njerëz të mëdhenj me varre tepër të thjeshtë, pa asnjë epitaf, mpleksur mes një grupi varresh njerëzish të zakonshëm, të panjohur, mes të cilëve vreshtarë, borgjezë, fisnikë të rrënuar, tregëtarë, markezë, rojtarë hekurudhash, muratorë, kopshtarë…Përballë atij varri, jeta m’u duk ato çaste shumë më e thjeshtë. Po ashtu bota vetë. Kapërceva kështu nëpër histori, në njëmijë vjet dhe u riktheva sërrish në realitet. Nuk kishte lule, kurora, monumente. Një varr i thjeshtë, siç e kishte dashur ai.

Në kthim, në Paris, rihapa përsëri pas kaq vitesh librin e botuar në Shqipëri Fransua Miteran-romantizmi i pushtetit. Në fakt, titulli i librit kishte qënë Zotërit vdesin gjithashtu, por botuesi kishte pëlqyer një titull më të drejtpërdrejtë, ku të figuronte emri i tij. Sidoqoftë, duke e riparë atë libër, duke gjetur shënimet që kisha mbajtur në ato vite, si dhe duke shtuar gjithashtu pikëtakimet me Shqipërinë gjatë dy mandateve të tij presidenciale, mendova të përgatisja këtë botim të dytë, duke ruajtur gjithnjë titullin e parë, Zotërit vdesin gjithashtu. I gjallë, Miterani nuk besoj se do ta kundërshtonte një titull si ky… A nuk ishte luhatur ai gjatë gjithë jetës së tij në pyetjen e madhe nëse Zotërit kanë ekzistuar apo jo ?…

Dhjetë vjet pas vdekjes së tij, Miterani rivjen përsëri dhe kësaj rradhe përmes ekranit të filmit Shëtitësi i Fushës së Marsit (Le Promeneur du Champ-de-Mars) i regjisorit Robert Guediguian dhe lojës aktoriale të aktorit të famshëm francez Michel Bouquet, aq të njohur dhe në Shqipëri. Një adaptim i librit Miterani i fundit që kishte krijuar jo pak polemika në shtypin francez. Vallë mos ndoshta pse Miterani tregonte një dobësi për këmbët e Xhulia Roberts tek filmi Pretty woman ?…

Ndryshe nga kinematografia amerikane, është hera e parë që një politikan i kohës moderne mishërohet plotësisht në historinë e kinematografisë franceze. Fransua Miteran dhe Michel Bouquet (Mishel Buke) : portrete të ngjashme, ecje gati e njëllojtë, i njëjti profil, vështrim, meditim…Miterani ishte mishëruar edhe më parë në një film të vitit 1984 nga Jean Louis Trintignan në Le Bon plasir, ku Catherine Deneuve interpretonte një nga të dashurat e tij të dikurshme. Atëhere ishin fillimet e epokës presidenciale, ndërsa tani personazhi përjetonte vitet e fundit të jetës së tij, sëmundjen, pikëtakimin me mistikën, agoninë… « Po të ishte një skenar polemik, – thotë Bouquet, – nuk do të luaja në këtë film. Miterani më interesoi sepse ishte njeriu me një kulturë jezuiti, njeriu i letërsisë, i dëshirave dhe i qejfeve, monarku amator i metafizikës, njeriu që brënda vetes kishte një pjesë të Francës… »

Po në mars të vitit 2005, u botua edhe libri i vajzës së Miteranit, Mazarinë Pingeot, Gojë e qepur. Një nevojë shpritërore, malli, mungesa e gjatë, e kishin shtyrë atë të shkruante kujtimet e saj për të atin, fëmijërinë pranë babait «të munguar», misterin që qëndronte në ajër, koridoret e fshehta të pallatit presidencial, shkallët e brëndëshme, zyra e tij, takimet e përmallura, thashethemet, prehja pranë tij. «Babai më mungon shumë, – do të thoshte ajo, – në fund të fundit, nuk më mungon vetëm mua. Ai ishte një burrë karizmatik, një nga burrat e fundit të mëdhenj të politikës. I mungon Francës, miqve, shumëkujt… »

Po, ky njeri kishte brënda vetes një pjesë të Francës. Imazhet e Le Promeneur du Champ-de-Mars do të flasin për këtë, kur në prag të vdekjes ai kishte shkuar në bazilikën e Saint Denis, atje ku ishin varrosur mbretërit e Francës, nga Dagobert e gjer tek Louis XVIII, duke kaluar nga i madhi Clovis. Duke përkëdhelur mermerin e ftohtë të atyre varreve, ai sikur kishte kapërcyar shekujt me pëshpërimën e tij për « forcat e shpirtit ».

Miteranit i u desh një jetë e tërë për të pikëtakuar këtë forcë…-Autori

“Nombreuses sont les merveilles, mais rien n’est plus merveuilleux que l’homme!”- Sophocle

“Të shumta janë mrekullitë, por asgjë nuk është më e mrekullueshme se njeriu!-Sofokliu/

Shën Fransua…

Ishin dyzetetetë orët e fundit të jetës së tij. Si në labirinthet e një piramide të lashtë ai do të hapte portën e gurtë për të zbritur poshtë, drejt atij misteri. Ishte porta e fundit.

Në dhomën e tij, pothuaj krejt të xhveshur, kishte veçse libra dhe një portret i vetëm varej në mur : François d’Assise. Më shumë se kurrë në këto momente, ai e ndjente atë figurë shënjti mjaft të afërt, sikur të ishte një sozi e tij…

Ai e njihte mirë jetën e këtij shënjti që kishte jetuar në fundin e shekullit të XII-të dhe që gjithë jetën i a kishte kushtuar shërbimit ndaj njeriut dhe dashurisë njerëzore. Ishte pikërisht ai që kishte krijuar urdhërin e françeskanëve, që është edhe sot një urdhër fetar, ku pas vdekjes së tij u mblodhën qindra e mijra e pastaj miliona besimtarë, doktrina e të cilëve ishte pajtimi. Atë portret ai kishte mundësi tashmë ta vështronte me orë të tëra. Si të thuash, dialogu i vetëm zhvillohej tashmë mes tij dhe shënjtit.

Përse vallë nëna e tij e kishte quajtur François dhe i kishte dhënë emrin e këtij shënjti. Pse ajo ishte një katolike e devotshme ?… Edhe shënjti François vitet e fundit të jetës se tij kishte vuajtur nga dhimbje të tmerrëshme fizike, të cilat ai i përballonte me një stoicizëm të jashtëzakonshëm. A nuk kishte treguar një stoicëm të tillë dhe ai ?

Shënjti François ishte një prift, por ai shkruante bukur, si të thuash ishte një prift poet… Vargjet e tij të fundit kishin qënë vërtet një hymn i pavdekshëm.

“Lëvduar qofsh o Zot, që ke hënën motër,

Dhe yjet aq të bukur që ke krijuar në qiellin e kaltër,

“Lëvduar qofsh o Zot, që erën ke vëlla,

Lëvduar qofsh për ajrin, mjergullën dhe qiellin e kthjellët,

Dhe për gjithë kohrat ku ti mban në jetë krijesat e tua,

Lëvduar që motër ke ujin dhe vëlla zjarrin…”

Mbrëmje e vonë e datës 7 janar. Vallë sa ishte ora ? …

Një ditë më parë, larg, në shtëpinë e tyre në qëndër të Francës, në Latche, Daniela kishte shkruar në ditarin e saj : “Jean Pierre Tarot sapo më telefonoi. Shpresa që Fransua të marrë forca është shuar. Bije shi në Latche dhe më ngjan sikur ky shi bije për të dy. Ndoshta Fransua s’do të shohë kurrë më këtë copëz lëndinë, të kufizuar nga pishat, të cilat ai nuk donte t’i prisnim. I shkruaj këto fraza pa dashur që ato të jenë të vërteta… Latche pa të, ndërtimi i saj, tokat e rregulluara rreth shtëpisë ku ne jetuam së bashku… Fransua që braktis jetën tepër i lodhur, pasi jeta nuk mund ta durojë më kështu. Ne e respektojmë mënyrën e tij për të ikur nga kjo botë, mënyrën për ti dhënë fund veprës së tij, dashurive të tij, mënyrës së largimit nga familja, e cila do të bëjë që ai të jetojë gjithnjë në gjirin e saj, sepse Fransua nuk vdes. Fransua nuk vdes…“

Në Paris, doktor Tarot nuk i shqitej nga dhoma. Ai e ndjente se dora e Presidentit ishte ende e ngrohtë në duart e tij. Presidenti e kishte porositur që tashmë askush të mos shkelte në atë dhomë ku ishin vetëm ata të dy… dhe Shën Fransua. Madje ai i kishte thënë mos ta lejonte as Danielën. Me dorën tek dora e tij, presidenti i kishte mërmëritur : “Gjithshka ka përfunduar tashmë… Ç’ndjejmë vallë ?…Asgjë ! Veç përgjumemi ngadalë. Jam i sigurtë !…

Duke vështruar nga tablloja e shenjtit, atij i u kujtua se para ca kohësh, Julien Green, kishte botuar një libër mbi François d’Assise, të titulluar Frère François.

Po, në fund të jetës së tij, shenjti François vuante tmerrësisht. Mjekë të shumtë i ishin mbledhur tek koka ditët e fundit, por ai u kishte thënë : “Asgjë tashmë nuk vlen, veç Zotit !”

Më pas, duke hapur me stërmundim krahët ai kishte thirrur “Motër vdekje, mirësevjen !”

Tashmë Presidenti e ndjente se po shuhej, po binte në një gjumë të madh. Portreti i shënjtit Fransua i u mjergullua ngadalë. Tashmë po ikte, po zbriste, ndoshta po ngjitej, kushedi ?! Ai nuk po kuptonte se ç’po ndodhte me të. Ishte ballë për ballë me misterin e madh… atë mister që aq shumë e kishte munduar.

Ishte ora 6 e mëngjesit në aveny “Frederic-Le Play”… Doktor Tarot e gjeti të ftohtë dorën e pacientit të tij. Binte një shi i imët. «Në orën 6 të mëngjesit, – kujton Mazarine në librin e saj, – mamaja trokiti në derën e dhomës dhe më zgjoi. „Babai ka vdekur ! Eja ta shohësh !… Të tjerët vazhdonin të flinin. Unë hezitoj, por ajo këmbëngul që të shkoj. Më së fundi, natën dhe e vetme, nisem për atje. Parisi është i heshtur. Bën ftohtë. Sigurisht, para se të hyj, më duhet t’u them „mirëmëngjez“ njerëzve që më përqafojnë gjithë lotët. Por lotët e mij janë të thatë. U them të më lënë vetëm. Ulëriva. Ai ishte atje, i shtrirë, i palëvizur, i ftohtë. Kësaj rradhe, gënjeshtra nuk ishte më e mundur…”

“Ai vdiq duke qënë i gjallë, – kishte shkruar Giesbert për vdekjen e tij… “Një ditë, ai vendosi se kishte ardhur fundi. U fut në shtrat me idenë se nuk do të ngrihej më që andej, por do të pushonte në qivurin e tij. Mbylli sytë. Nuk deshi të shihte asnjë njëri. Nuk hëngri. As nuk piu. Ai priste. Donte ti jepte këshillat e fundit vdekjes. Kështu mendonte të jetonte gjer me vdekjen e tij, që të mund ta shihte ti afrohej e ta ndjente pranë…”

Po, ai ishte nisur vetë drejt vdekjes me një stërmundim të madh, gati mitologjik, nisur me kureshtjen e madhe të enigmës për të parë se si ishte ajo. Kështu kishte humbur në atë mjergull, si në tragjeditë shekspiriane, apo të mbretit Lir. Shkonte nëpër mjergull për të mos u kthyer kurrë…

“Deo gratias!…”

“Le ti nderojmë Zotërit!…”

Dhe Zotërit vdesin gjithashtu…

Nën kubenë gotike të katedrales së Notre-Dame, në Paris, nga sytë e kançelarit gjerman Helmut Kohl, rrëshqet një lot.

Dhe zotat vdesin gjithashtu…

Homazhi që Franca dhe bota i bëri këtij njeriu, ishte i jashtëzakonshëm, unanim, duke i kapërcyer kufijtë e një vendi. Një popull i tërë e përcolli atë me dhimbje.

Vështrimi i tyre e ndoqi gjer në banesën e fundit, në varrezat e qytezës Jarnac, në “Le cimetière des Grands Maisons”.

“Kjo ishte vdekja e një prej titanëve të fundit të Politikës, – shkroi filozofi francez Edgar Morin, – i cili përjetoi në një kohë epike. Kjo vdekje heroi, ka ngjallur një himn funebër gjigantesk, nga njerëzit e mëdhenj dhe njerezit e thjeshtë të këtij rruzulli.”

Po, një nga titanët e fundit të mëdhenj… Filozofi Morin e kishte njohur Miteranin gjatë kohës se Rezistencës dhe bashkë kishin kryer disa aksione.

Pothuaj në të gjitha gazetat e botës folën për vdekjen e tij dhe i bënë homazh: New York Times, Washington Post, Frankfurter Allgemeine, Guardian dhe Financial Times, El Pais apo La Republica, emisione radiofonike e televizive nga e gjithë bota. Pothuaj të gjitha gazetat shqiptare shkrojtën për vdekjen e tij.

“Evropa humbi një burrë të madh shteti”, – do të thotë Kohl. – “Unë humba një mik të madh, – deklaroi Boris Jelcin, – dhe nuk mund të mos vija ta nderoja këtë politikan të kalibrit botëror”. – “Një njeri i fjalës, një mik që do më mungojë gjithnjë”, – do të thotë Bush…

Me vdekjen e tij, pothuaj gjithë mediat shqiptare do të flisnin rreth figurës së tij: artikuj, emisione televizive apo radiofonike. Vdekja e Miteranit ishte prezente dhe në Shqipëri. Në gazetën Koha Jonë më 12 janar 1996, do të botoja një shkrim rreth tij nën titullin “Lamtumira e një evropiani”, me dy thënie që shoqëronin shkrimin, njëra e presidentit Shirak që thoshte “Miterani ishte një dëshirë për ti shërbyer idesë së Evropës”, dhe tjetra e vetë Miteranit, ku thoshte se “Franca është atdheu ynë, Evropa është e ardhmja jonë”. Fryma e këtij shkrimi që shoqërohej me fotografi nga përcjellja funebre e tij, ishte në thelb kontributi i tij në ndërtimin e Evropës, duke cituar njëkohësisht dhe një thënie të gazetës londoneze The Guardian, që thoshte se “Miterani do të mbetet ndoshta evropiani i vërtetë dhe i fundit”.”

Por Miterani ishte i tillë dhe për “Evropën tjetër”, siç e quante shpesh ai, kur fliste për Evropën Qëndrore dhe Lindore, sepse siç shkruaja në këtë artikull, “ai e kuptonte se ndryshimet në Lindje jepnin shansin e madh politik për krijimin e një Evrope të Bashkuar. Mbështetja e “perestrojkës”, e “revolucioneve” në vendet e Lindjes, si dhe ndryshimeve politike që ndodhën në Shqipëri, ishin shprehje e asaj politike konseguente për integrimin e popujve të Evropës në emër të Paqes dhe bashkëpunimit, në emër të restaurimit të një rendi të ri demokratik. Ishte pikërisht Miterani që me ngjarjet e refugjatëve shqiptarë në ambasadat e huaja në Tiranë, deklaroi mbështetjen dhe solidaritetin e Francës për fillimin e këtyre ndryshimeve në emër të një rendi demokratik dhe të të Drejtave të Njeriut…”

Rrallë herë në historinë franceze, vdekja e një presidenti kishte lënë kaq shumë mbresa. Rrallë herë një vdekje e tillë kishte qënë diçka e përkryer dhe solemne. Thua se ai i kishte menduar dhe paraprirë me kohë. Një ngjarje me një eho të madhe kombëtare e ndërkombëtare, një vdekje mediatike, qe linte pas një mori pikëpyetjesh. Vdekja e Pompidusë kishte qënë tepër private, ajo e Gjeneralit mjaftë e thjeshtë, ehoja e vdekjeve të presidentëve të tjerë të Republikës së IV ishte shuar shumë shpejt, madje edhe ajo e Felix Faure. Jehonën më të madhe e kishte lënë vdekja e Luigjit XV.

Tashmë, varri i tij i thjeshtë mbante vetëm një mbishkrim “François Mitterrand, 1916-1996” Por shpejt, varrezat e “Cimetière des Grands Maisons” do të ktheheshin në një vënd pelegrinazhi. Tufat e para të luleve, mbanin emrat e Helmut Kohl dhe të Nelson Mandelës…. Mijra e mijra trëndafilë të kuq, duke “thyer” kështu dëshirën e presidentit, i cili kishte thënë se do të donte vetëm një tufë trëndafilash ngjyrë çaji.

Thua se presidenti e kishte parashkruar hyrjen e tij në Histori. Kjo dukej gjer në portretin e tij që kishte lënë pas, një figurë e ulur mbi karrike, vizatuar nga piktori Jean Huoleux në studion e tij në Vaux-sur-Seine. Një portret hijerëndë, imperial, roman dhe me një buzeqeshje të hollë, që gjatë katër muajve piktori e vizatoi në plumb.

Në një nga intervistat e fundit me kritikun francez Bernard Pivot, ai i ishte përgjigjur:

– “Po, unë e dua historinë, dua të shkruhem në të… Sot, ne mezi kujtohemi për Tautakhamon. Po pas disa milionë vitesh ç’do të thonë për gjeneralin De Gol, Pompidu, d’Esten, për mua apo për tjetrin që vjen më pas ? Pra të jemi relativë… Është e vërtetë që tek unë ka diçka që më josh…dhe kjo është një dëshirë e thellë !”

Njeriu, Pushteti, Historia. Në ekranin e errët të jetës njerëzore është shkruar fjala fund. Filmi ka mbaruar. Por ndryshe nga të tjerët, „Homos Politicus“ vazhdon udhën e tij. Për sa kohë ? Eshtë herët për ta konstatuar këtë, por sidoqoftë, referenca është e gjallë, e prekëshme, pasionante, herë-herë e misterëshme…

*Parathënie e librit

NGA MARTIN LUTHER KING Jr. – I HAVE A DREAM – UNË KAM NJË ËNDËRR

August 25, 2013 by dgreca

E shqipëroi ELIDA BUÇPAPAJ/

Unë jam i lumtur që jam bashkuar me ju sot, në atë që do të hyjë në historinë e kombit tonë si shprehja dhe demonstrimi më të madh për lirinë.

Njëqind vjet më parë, një Amerikan i madh, në hijen simbolike të të cilit qëndrojmë ne sot, nënshkroi Proklamatën e Emancipimit. Ky dekret aq shumë i rëndësishëm erdhi si një fener i madhërishëm i dritës të shpresës për miliona skllevër Negër, të cilët ishin djegur në flakët e padrejtësisë përvëluese. Ai erdhi si një agim i gëzueshme për t’i dhënë fund natës së gjatë të robërisë së tyre.

Por njëqind vjet më vonë, Negri nuk është ende i lirë. Njëqind vjet më vonë, jeta e një Negri është ende dëshpërimisht e gjymtuar nga prangat e segregacionit dhe vargojtë e diskriminimit. Njëqind vjet më vonë, Negri jeton në një ishull të vetmuar të varfërisë në mes të një oqeani të prosperitetit material. Njëqind vjet më vonë, Negri është ende duke lënguar në qoshe të shoqërisë Amerikane dhe e gjen veten në ekzil në tokën e tij. Dhe ne kemi ardhur këtu ta nxjerrim në pah dramën e kësaj gjendje të turpshme.

Në një kuptim, ne kemi ardhur në kryeqytetin e kombit tonë për të kthyer në para një çek. Kur arkitektët e republikës sonë shkruan fjalët e mrekullueshme të Kushtetutës dhe të Deklaratës së Pavarësisë, ata kishin nënshkruar një dëftesë borxhi, ndaj të cilës çdo Amerikan ishte bërë trashëgimtar i kësaj. Kjo dëftesë borxhi ishte një premtim për të gjithë njerëzit, pikërisht ashtu, ku zezakëve si të bardhëve, do t’ju garantoheshin të drejtat e patjetërsueshme të jetës, lirisë dhe kërkimit të lumturisë.

Sot është mëse e qartë se Amerika nuk e ka shlyer këtë dëftesë borxhi për deri sa qytetarët e saj me ngjyrë janë të shqetësuar.

Në vend të nderimit ndaj këtij detyrim të shenjtë, Amerika i ka dhënë popullit Negër një çek të keq, një çek i cili i është kthyer mbrapsht me shënimin ” fonde të pamjaftueshme për ta paguar”. Por ne refuzojmë të besojmë se banka e drejtësisë ka falimentuar. Ne refuzojmë të besojmë se fondet janë të pamjaftueshme për një vend si ky yni me thesare gjigande mundësish. Prandaj ne kemi ardhur këtu, për ta thyer këtë çek – i cili do të na japë sipas kërkesës të drejtën e pasurive për liri dhe siguri në drejtësi. Ne kemi ardhur edhe në këtë vend të shenjtë për t’i kujtuar Amerikës urgjencën e ashpër të së tashmes.Kjo nuk është koha për t’u angazhuar në luksin e ngrirjes, as për të marrë drogën qetësuese të përshkallëzimit të ngadalshëm. Tani është koha për t’i bërë reale premtimet e demokracisë. Tani është koha për t’u ngritur nga lugina e errët dhe e shkretë e segregacionit në rrugën e ndriçuar nga dielli i drejtësisë racore. Tani është koha për ta ngritur kombin tonë nga vorbullat moçalore të padrejtësisë racore drejt shkëmbit të fortë vëllazërisë.Tani është koha për ta bërë drejtësinë një realitet për të gjithë fëmijët e Perëndisë.

Do të jetë fatale për kombin dalja nga urgjenca e momentit. Kjo verë mbytëse prej pakënaqësisë legjitime të Negrit do të largohet vetëm kur të vijë vjeshta gjallëruese e lirisë dhe barazisë. Viti njëmijë e nëntë qind e gjashtëdhjetë e tre nuk është fundi, por një fillim. Ata të cilët shpresojnë se ajo që do të kishte nevojë Negri është vetëm që të shfryjë dhe se tani pas kësaj do të mjaftohet e kënaqet me këtë, do të zgjohen nga ky iluzion, nëse si zakonisht kombi kthehet në biznes. Nuk do të ketë më as prehje dhe as qetësi në Amerikë deri sa Negrit do t’i garantohen të drejtat e tij si qytetar. Shakullimat e revoltës do të vazhdojnë të shkundin themelet e kombit tonë deri në ditën të ndritshme e drejtësisë.

Por ka diçka që unë duhet ta them për njerëzit e mi të cilët qëndrojnë në pragun që të çon në pallatin e drejtësisë.Në procesin për të fituar vendin tonë të merituar ne nuk duhet të jemi fajtorë për veprime të gabuara. Le të mos kërkojmë të kënaqim etjen tonë për liri duke pirë nga kupa e hidhërimit, zemërimit dhe e urrejtjes.

Ne duhet ta përcjellim gjithmonë luftën tonë në rrafshin e duhur të dinjitetit e disiplinës. Ne nuk duhet të lejojmë që protesta jonë krijuese, protesta jonë e imponuar jo prej nesh, të degjenerojë në dhunë fizike. Përsëri dhe përsëri ne duhet të ngrihemi në lartësitë madhështore ku forcat fizike plotësohet me forcën shpirtërore.Militantizmi i ri i mrekullueshëm që ka përfshirë komunitetin Negër nuk duhet të na çojë në një mosbesim për të gjithë njerëzit e bardhë, sepse shumë nga vëllezërit tanë të bardhë, siç dëshmohet nga prania e tyre sot këtu, kanë ardhur për të treguar se fati i tyre është i lidhur me fatin tonë. Ata kanë ardhur për të demonstruar se liria e tyre është e lidhur pazgjidhshmërisht me lirinë tonë. Sepse ne nuk mund të ecim vetëm.

Ndërsa ne ecim, ne duhet të bëjmë një premtim që gjithmonë do të marshojmë përpara. Ne nuk mund të kthehemi prapa.

Ka nga ata që janë duke u kërkuar të përkushtuarve të të drejtave civile se, “Kur ju do të jeni të kënaqur?”

Ne kurrë nuk mund të jemi të kënaqur për sa kohë që Negri është viktimë e tmerrit të papërshkrueshme të brutalitetit policor.

Ne kurrë nuk mund të jemi të kënaqur, për aq kohë sa trupat tanë, të sfilitur nga lodhja e udhëtimit, nuk mund të gjejnë strehë as pranë moteleve të autostradave dhe as në hotelet e qyteteve.

Ne nuk mund të jemi të kënaqur për aq kohë sa lëvizja e një Negri kufizohet nga një geto e vogël në një më të madhe.

Ne kurrë nuk mund të jemi të kënaqur për sa kohë që fëmijët tanë janë të zhveshur nga individualiteti i tyre dhe kur dinjiteti i tyre grabitet nga kartelat ku është shënuar “Vetëm për të bardhët”.

Ne nuk mund të jemi të kënaqur për aq kohë sa një Negër në Misisipi nuk mund të votojë dhe kur një Negër në Nju Jork beson se ai nuk ka asgjë për të cilën ia vlen të votojë.

Jo, jo, ne nuk jemi të kënaqur, dhe ne nuk do të jemi të kënaqur deri sa drejtësia nuk do të rrjedhë si ujrat e një rryme të fuqishme në shtratin e duhur.

Unë nuk jam i shkujdesur dhe i pavemendshëm se disa prej jush kanë ardhur këtu për shkak të privimeve dhe vuajtjeve të mëdha. Se disa prej jush kanë ardhur këtu të sapoliruar nga qelitë e ngushta të burgjeve. Se disa prej jush kanë ardhur nga zona ku kërkesat tuaj për liri ju kanë lënë të goditur nga stuhitë e persekutimit dhe të tronditur nga erërat e brutalitetit të policisë. Ju jeni bërë veteranët e vuajtjes krijuese, e vuajtjes të imponuar. Vazhdoni të punoni me besimin se vuajtja e pamerituar është çliruese.

Kur të kthehemi në Misisipi, kur të kthehemi në Alabama, kur të kthehemi në Karolinën e Jugut, kur të kthehemi në Xhorxhia, kur të kthehemi në Luiziana, kur të kthehemi në lagjet e varfra dhe getot e qyteteve tona veriore, jemi duke e ditur se në njëfarë mënyre kjo situatë mund dhe do të ndryshohet. Andaj le të mos zhytemi në luginën e dëshpërimit.

Unë ju them sot, miqtë e mi, edhe pse ne përballemi me vështirësitë e të sotmes dhe të nesërmes, unë ende e kam një ëndërr. Kjo është një ëndërr e rrënjosur thellë në ëndrrën Amerikane.

Unë e kam një ëndërr se një ditë ky komb do të ngrihet dhe të jetojë kuptimin e vërtetë të kredos së tij se: “Ne i mbajmë këto të vërteta si të vetëkuptueshme: Se të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë.”

Unë kam një ëndërr se një ditë në kodrat e kuqërremta të Xhorxhias, bijtë e ish skllevërve dhe bijtë e ish-pronarëve të skllevërve do të mundin të ulen së bashku në tryezën e vëllazërisë.

Unë kam një ëndërr se një ditë edhe shteti i Misisipit, një shtet nën trysninë e ferrit të padrejtësisë, nën trysninë e ferrit të shtypjes, do të transformohet në një oaz të lirisë dhe drejtësisë.

Unë kam një ëndërr se katër fëmijët e mi të vegjël një ditë do të jetojnë në një vend ku nuk do të gjykohen nga ngjyra e lëkurës së tyre, por nga thelbi i karakterit të tyre.

Unë kam një ëndërr sot.

Unë kam një ëndërr se një ditë, poshtë në Alabama, me racistët e saj të mbrapshtë, me guvernatorin e saj nga goja e yndyrosur e të cilit dalin fjalë poshtruese dhe asgjësuese; një ditë, pikërisht në Alabama, voglushë e voglushe zezake do të mundin t’i bashkojnë duart e tyre si motra dhe vëllezër me vogëlushë e vogëlushe të bardha.

Unë kam një ëndërr sot.

Unë kam një ëndërr se një ditë çdo luginë do të lartësohet, se çdo kodër e mal do të bëhet lehtësisht i ngjitshëm, se vendet e ashpra do të zbuten dhe vendet e honta e torturuese do të bëhen rrugë të drejta dhe lavdia e Zotit do të zbulohet e ne të gjithë së bashku do ta shohim.

Kjo është shpresa jonë. Ky është besimi që unë të kthehem në Jug. Me këtë besim do të jemi në gjendje që ta shndërrojmë malin e dëshpërimitë në një gur shprese. Me këtë besim ne do të jemi në gjendje t’i transformojmë mosmarrëveshjet çjerrëse të kombit tonë në një simfoni të bukur të vëllazërisë. Me këtë besim ne do të jemi në gjendje të punojnë së bashku,t’i lutemi Zotit së bashku,të luftojmë së bashku, të shkojmë në burg së bashku,të ngrihemi në emër të lirisë së bashku, duke e ditur se ne do të jemi të lirë një ditë.

Kjo ditë do të vijë kur të gjithë fëmijët e Perëndisë do të mundin ta këndojnë me një kuptim të ri, “Atdheu im, je ti tokë e ëmbël e lirisë, ty të këndoj. Toka ku etërit e mi vdiqën, toka e krenarisë së pelegrinëve, nga çdo anë, liria le të kumbojë.”

Dhe nëse Amerika do të jetë një komb i madh kjo duhet të bëhet e vërtetë. Le të kumbojë liria nga majat e kodrave të pafunda të New Hampshire. Le të kumbojë liria nga malet hijerënda të Nju Jorkut. Le të kumbojë liria në vargmalet madhështore Aligeini të Pensilvanisë!1)

Le të kumbojë liria nga Shkëmbinjtë me borë të përjetëshme të Kolorados!

Le të kumbojë liria nga shpatet e pjerrta të Kalifornisë!

Por jo vetëm aq; le të kumbojë liria nga Mali i Gurit2) në Xhorxhia!

Le të kumbojë liria nga Lukaut Mauntin3) në Tenesi!

Le të kumbojë liria nga çdo kodër dhe pllajë e Misisipit! Le të jehojë nga çdo anë, le të kumbojë liria!

Dhe kur kjo ndodh, kur ne e lejojmë lirinë të kumbojë, kur ne e lejojmë atë të kumbojë në çdo katund e në çdo fshat, në çdo qytet e në çdo shtet, atëher’ ne do të mundim ta shpejtojmë ditën kur të gjithë fëmijët e Perëndisë, të zinjtë e të bardhët, Hebrejtë dhe Jo-hebrejtë, Protestantët dhe Katolikët, do të mundin t’i bashkojnë duart për të kënduar këngën e vjetër të Negrit, “Të lirë më në fund! Falënderim Perëndisë së Plotfuqishme, ne jemi të lirë më në fund!”

———–

1) Allegheny Mountains – janë zinxhir vargmali pjesë e sistemit të Maleve Appalachian në lindje të SHBA që shtrihen në disa shtete nga Pensilvania deri në shtetin e Virxhinias

2)Mali i Gurit – Stone Mountain – ndodhet në shtetin Xhiorxhia të SHBA – këtu janë skalitur Tri figura të Konfederatës gjatë Luftës Civile që janë Stonewall Jackson, Robert E. Lee, dhe Jefferson Davis. Këtu i ka rrënjët edhe organizata famëkeqe e Ku Klux Klan

3) Lookout Mountain ndodhet gjithashtu në shtetin e Xhorxhias – Më 24 Nëntor 1863 këtu është zhvilluar Beteja që mban të njëjtin emër me malin – Te Battle of Lookout Mountain – e cila meqënëse u zhvilua në shkrepat e malit njihet edhe me emrin poetik “Beteja mbi re” – “Battle Above the Clouds”.

E Shqipëroi: Elida Buçpapaj

“ÇDO GJË I PËRKET JETËS”

August 25, 2013 by dgreca

POETI IBRAHIM ABEDINI NJË ZË I VECANT I MËRGATËS SHQIPTARE NË SUEDI/

”Ç`duhet bërë për të kuptuar jetën?/

Jetën duhet afruar, asgjë më shumë”/

Thotë poeti Strugan Ibrahim Abedini në përmbledhjen e ti me poezi/

Shkruan: Sokol Demaku/

Kjo përmbledhje poetike e autorit Ibrahim Abedini, është ndarë në katër cikle poetike n ga vet autori, e ku sejcli cikël ngërthen në vete një temë sa me vlerë dhe interesante per lexuesin. Cikli i pare mban titullin”Atdheu që shkakton dhimbje” në të cilin janë përmbledhur 43 poezi e motiv i tyre është mërgim, atdheu, vuajtja, gjendja e rendë në vendlindje, vendlindja, ndërsa cikli i dytë është pagëzuar me titull ”Dashuria – luftë e pashpallur” e cila ka ne vete 40 poezi idilike, të cilat shprehin vrullin djaloshar dhe rinor dhe cikli i tretë dhe i fundit me titull ”Jeta nuk është vetëm valle”24 poezi me tematikë shoqërore dhe sociale.

”Çdo e bukur që ndihet në rruzullin tokësor, është homogjene me bukurinë e shpirtit”. (De Rada)

Poeti Ibrahim Abedini me prejardhje Strugane e me vendbanim në Landvetter – Suedi është i etur, i pangopur, kurreshtar, me një diapazon të gjerë kur kemi të bëjme me kultivimin e poezisë. Një njeri i thjashtë që do të di çdo gjë, jo vetëm nga vendlindja e pandarë por edhe nga ambienti që e rrethonë dhe ku jeton e vepron, nga e përditshmja që jeta i ofronë dhe që realiteti ia dikton. Një njeri që nuk mund të ri i qetë kur atë që e sheh dhe e dëgjonë, ta lëshoj të mbytet pa e paraqitur përpara të tjerëve, si thotë vet poeti, e këtë ai e bënë përmes prozës por më shumë përmes poezisë.

Çdo gjë që ka lënë gjurmë të thella në shpirtin e popullit, ka lënë gjurmë të thella edhe në rrjeshtat e poezisë së Ibrahim Abedinit. Jeta Shqiptare në veçanti dhe jeta si tërësi e pandarë e të gjithëve të kësaj bote më të mirat dhe të këqiat, domosdo që kanë pasur ndikim në Ibrahim Abedini të shkruaj.

Krijimtariae tij është e frymëzuar nga vetë jeta, jeta nuk ka vetëm një motiv dhe një temë. Dhe nga kjo jetë më shumë motive janë krijuar edhe veprat e tia.

Frymëzimi kryesor i poezive janë jeta, e kaluara historike, vuajtjet dhe preokupimet e popullit në shekuj dhe në ditët e sotme. Me vuajtjet e popullit ka vuajtur edhe vet poeti dhe kur populli ka kënduar, ka kënduar edhe poeti në prozë dhe në poezi, edhe kur populli ndjeu të vështirën njashtu edhe poeti ishte pjesë e etij. Por nuk mungon asnjëherë dashuria në tema dhe subjekte të ndryshme që ka trajtuar me dashuri dhe respekt.

Poezia e Ibrahim Abedinit është një instrument për çlirimin e shpirtit nga ndjenjat dhe nga mekati qe ndoshta ai ka bërë me rastine largimit nga atdheu, e jo vetëm të tij por edhe të shume bashkëkomabsve te tij që morën rrugën e mërgimit, e ku peoti thotë në poezinë e tij ”Atdhe”

Në gjumë të natës të lashë, e u arratisa…

Atdhe, dashuria ime, dhimbja ime më e madhe,

Si dhëndri që thyen betimin në natën e martes¨se

Të përtypa si koren e thatë të bukës, të gëlltita.

Pra mërgimi një plagë shekullore e shqiptarëve është tema e ciklit të parë të poezive të këtij libri, e që për mrekulli Ibrahim Abedini e pasqyron përmes vargut të tij.

Por është e madhe nostalgjia për vendlindjen, për njerzit e vendit ku ke lindurë, e njerëzve të rendomt, të cilët cdo mëngjes ke takua dhe kanë hapur zemren ndaj teje, ke dëgjua fjalët e tyre dhe ke pirë kafen e mëngjesit me ta, e këtë lexuesi do ndjej kur lexon poezinë e radhës ”Të mos mbesë dëshirë”

Të mos habitemi kur s`do të shihemi

Mëmgjeseve të bukura në verë,

Ulur te trekëndëshi I kafeneve

Në Strugë, pran ë drinit gjarpëror

Ose duke shëtitur shpateve malore.

Ibrahim Abedini është një zë i veçantë në poezinë e mërgatës shqiptare në Suedi. Krijimtaria e tij letrare, poezitë, janë një dëshmi e gjallë e optimizmit dhe dashurisë ndaj njeriut e që në të vërtetë janë parimet elementare të poezisë së tij në këtë vëllim.

Kujdesi që poeti tregon për njeriun, për mërgimtarin janë në qendër të penës së tij e këtë e përshkruan me mallëngjim perms pershkrimit të ikjes nag vendlinsja, marrjes së rrugës së pa rrugë, rrugës sëpakthim, rrugës së kurbetit që edhe në fillim e potencova është nje vragë shekullore e jona. Këtë më së miri lexuesi e përjeton tek poezia “Shebo Shumi”

Ku ta linte pas Shebo ziu fushën që do bleronte,

Livadhet e qytetit, krastën, vreshtën e fushëvishnjës?

Kush do t`i ofronte ujë burimi, kafe turke me xhezve,

Si do të futej nën jorgan kur të dashurën s`dota kishte?

Pra një plagë shekullore që edhe sot po përcjellë kombin është mërgimi dhe lënja bjerë e vendlindjes, të cilën plagë e ndjen në shpirt edhe poeti dhe e pasqyron me mjaft kujdes në këtë vëllim. Por është interesant se gjatë leximit të kësaj buqete poetikie të Ibrahim Abedinit e kur kemi të bëjme me temen e mmërgimit dua te nthem edhe me siguri se edhe kritika do e thotë fjalën e saj, por kësaj rradhe tek ky do gjejmë një mënyrë të theshtë të pershkrimit të ndjenjes.

Misioni i shkrimtarit është fisnik, është i madh, e ai duhet të jetë ai i cili do bejë rimarrjen e vetëvetës, si dhe përfitimi i betejave të humbura nga koha përmes vargut të tij. Ky është misioni i shenjtë i poetit, një detyrim që e obligon dhe nderon. Ibrahim Abedini ndjet sa i zhgenjyar po aq edhe i fortë kur kemi të bejmë me plagën tonë shekullore, me siguri kjo vjen nga ajo se edhe poeti vet ka perjetuar neëshpirt këtë plagë e thotë tek peozia: “Shtëpi të lëna”

Vjeshta e pasur e shtatorit më shtyri larg,

Më rrëmbeu kokë e këmbë, në një fshat mëzbriti,

Më shëtiti, më rrëfeu, më gostiti, në fund më theu

Si njëdashnore gënjeshtare që nuk premton ardhmeri.

…….

Trokita në portat e shtëpive të shumta pa njerës.

Asnjë nuk u hap gjëkundi, anjë zë fëmije s`u dëgjua.

Jashta pragjeve të tyre të drunjëta e të hekruta

Gështënja, arra dhe kokra rrushi grumbullova.

Dhe vazhdon me poezinë “Ikja”

Ne ikim dhe mbi kurriz na rëndon një gur

Apo një grusht dhe na mungon

Në kujtimet tona

Të rënda si bora mbi mmale.

Ibrahimi Abedini krijon me engjëj të vërtetë të shpirtit të tij. Këtë lexuesi e vëren që në ciklin e dytë (”Dashuria – luftë e pashpallur”), të këtij vëllimi, cikël i cili krykpëput i kushohet dashurisë, asaj dashurisë së pastër rinore. I tërë vëllimi merr titullin nga peozia idilike e tij ”Dashuria – luftë e pashpallur”, e cila është një ndër peozitë me më ndjenjë për poetin dhe lexuesin kur thotë:

Poshtë kalasë

Krëzë Ohrit plak

Në truallin e motcëm ilirik,

Në vendin e përsosur idilik

Ku hapësirën e zënë ethet nga

Përplasjet e valëve të liqenit

Dhe trimërohet mali i Thatë,

Atje, edhe dielli vetë u skuq,

Edhe zogjtë, edhe era e fushës

Shpejtuan të mos i zinte nata.

….

Ishte vonë …

Dallgët e liqenit e kuptuan mirë, se

Dashuria e vertetë është luftë e pashpallur.

Vargjet e tij janë margaritarë të ndritshëm në jetën e të dashuruarëve, ato thonë atë cka e thotë zemra dhe shpirti i të dashuruarëve, por dashuria ka edhe sakrificat e saj, ka edhe mundimin dhe lehtësimin në jetë. Këto janë fillozofia e poezisë idilike të Ibrahim Abedinit, të cilat na paraqesin pesimizëm në jetë por që në cdo fund kemi në përfundim optimist dhe pozitiv. Ja një poezi me përmbajtje të tillë: “Edhe loti di të qesh”

Durimi u humb. Priotjen e zunë ethet atë ditë

Jo shumë larg qytetit, aty, në breg të liqenit.

Në një pasdite të zvarritur qielli i zi rënkoi

Rëndë u prek qerpiku i zi, syri lot lëshoi.

….

U hap vrimë në retë e shpeshta, të natërruara,

Shpresë gëzimi vezulloi mbi qiellin e kaltër

Lotit i rodhi buzëqeshja faqeve…

Në botë ka dhe dritare që është e pamundur të hapen!

Kjo është një thënje e menqurë, e cila do zë vend edhe ne ditët bashkëkohore, pra edhe sot është aktuale, por tek peoti permenda edhe me lart na vjen në shprehje në fund të vargut edhe optimizmi i cili është shumë vullgar sepse “Lotit i rodhi buzëqeshja…”

Poezia në fjalë më duket si një dritë në rrugëtimin poetik të Ibrahim Abedinit, e thjeshtë, e qartë, komunikuese me lexuesin. Emocioni arrin te lexuesi pa vështiresi, me figuracion modern e pa komplikacione stukturale, e cila i jep peshë dhe vlerë poezisë.

Në lirikën e dashurisë, të peotit Ibrahim Abedini, dhëmbja është e pranishme ngado, e shfaqur hapur por edhe e nënkuptuar, kjo shërben ndonjëherë për të hyrë në shtegun e zhvillimeveinteresante dhe të spikatura në vargun peotik të tij. Lirike si poezi shkon kështu në rrjedhën e fateve të tij, ku motivet nga vendlinjda janë ndër më të spikaturat në poezinë idilike të tij si tek peozia “Idila në Udenicë”

Nëpër qilizimën e punuar të vreshtëve kalohej,

Shtypej, shkretohej nga gjurmët fieri i vrazhdë.

Këmbëzbathur shkelej mbi barin e livadheve

Për të shuar etjen, për të larë djersën.

Drejt lumit të shushicës rruga të drejtonte.

…..

Vetëm lumi i Shushicës di të ringajll jetën,

Të krijoj idilën e pastër në shpirtin e Udenicës

Kur shushurima vë natën në gjumë

Dhe gurgullima e zgjonë mën gjesin.

Lirika e tij buron nga filozofia popullore, ajo filozofi të cilën, me mjeshtri prej vargëtari të rryer Ibrahim Abedini e përshtat për kohë në të cilën jetojmë. E autori ndalet tek vet njeriu dhe këte ai e hyjnizon tek peozia me titull “Do dal të të pres” peozi si vet autori thotë ” e veshur me motive popullore”:

Oh, si më vërtitet mëndja e gjumi nuk më merr

Jashtë se c`u err, u bë skëterrë

Duke të pritur ty, që s`dukesh, që s`vjen

Sytë më përendijnë e gjumi nuk më zë.

Nëse vjen, të lutem, eja rrugës kryesore, asaj me kalldrëm,

Shqigjeve të arave mos eja, nmgushticave qorre mos u fut

Se mali ka shumë të papritura, se mali ka plot hajdutë

Dhe nuk të lënë pa të gënjyer, se ti ke zemër e shpirt të butë.

…..

Dhe po nuk erdhe sonte, vonë do të pres,

Dhe po nuk të nditi hëna, qiri do të ndez,

Dhe sa te zbardhi drita herët në mëngjes,

Dy lumenjtë ku takohen, do dal të të pres.

Poezia e Ibrahim Abedinit është metafora origjinale e jetës, idilës nga vendlinjda, kohës bashkëkohore me të priturat dhe pa priturat e saj, ku në harmoni të plotë me kërkesat e artit të vërtetë, vështrimi i botës vjen njëkohësisht me zjarrin përveluesë të zemrës.

Jeta është dicka që të gjithë duhet ta provojnë se paku njëherë.
Henry J. Tillman

Në këtë buqetë poetike të Ibrahim Abedinit shoh një shpërthim në përcjelljen e cdo krijimi përmes lirizmit të vargut, të cilin shpirti i ngarkuar në emocione, nuk e mban dot më në akumulimin ndijor, andaj si një tërmet e kthen sizmikën e pulsit në art, me poezi të prekshme, të rrjedhshme, të etshme e të ngrohtë si dielli qe cdo lule e kthen ne ylber duke i dhenë castit jetë, frymë dhe ngrohtësi. Këte lexuesi e ndjen e përjeton gjatë leximit të vargut të Ibrahim Abedinit në përmbledhjen e tij”ÇDO GJË I PËRKET JETËS”.

Poezia nga cikli i tretë “Fate të harruara”është labirinth i ndjeshmërisë reale, të jetës dhe kohës në të cilën jetojmë! Kur poeti thotë:

Dielli lind dhe përendon si gjithnjë,

Bukuria zgjat një kohë dhe mbaron.

Ti dhe une, ju dhe ata, që të gjithë ne

S`bindemi se e vërteta shkakton dhimbje.

Lexuesi nuk nguron aspak nga ajo qe ndjenë, por ecë me ritmin, rimën dhe muzikalitetin poetik dhe më nje lirikë të hapur, që poeti shprehë nga brendia e shpirtit. Sepse filozofia e jetës e poetit shprehetë aq mirë dhe hapurë në poezinë e tij të fundit “Më në fund” kur autori thotë:

Sesi një ndjenjë e pallogaritur

I largoi shpirit gjumin,

Si në botën e iluzioneve

Vetja e ndjeu vetn të huaj.

Një pyetje rrëshqiti nga brendia e shpirtit:

Si duhet përgjigjur kuptimit të jetës?

-Jeta është si një vepër e madhe

Që përgatitet në heshtjen e shpirtit.

Pra Ibrahim Abedini na vjen më librin e tij më të ri ”ÇDO GJË I PËRKET JETËS” si një dhuratë lexusit i cili nuk mund të ndahet se lexuari terë buqetën poetike edhe pse poeti këtë e ka ndarë në tri cikle të ndryshme, por kur se lexuari fillon i duket se ngjarjet janë të lidhura ngusht njëra me tjetrën e dhe atëhere ato bëhen edhe më te lexueshme dhe interesante.

Krijimtaria e Ibrahim Abedinit shprehë brengë, optimizëm, filozofinë e jetës dhe dashurinë si një idilë kohe e këto ne mund ti quajmë edhe parimet elementare në krijimtarinë e tij.