Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for April 2014

TË MOS I MBYLLET FRYMA SHTYPIT

by

Nga Frank Shkreli/
Kjo javë është mbushur me aktivitete kushtuar fjalës së lirë dhe lirisë së shtypit që do të kulminojnë me Ditën Ndërkombëtare të lirisë së shtypit më 3 Maj, 2014. Aktivitetet filluan në Washington të organizuara nga Departmenti amerikan i Shtetit, nga Kombet e Bashkuara në New York, dhe UNESCO do të mbajë një konferencë ndërkombëtare dy ditore me 5 dhe 6 Maj në Paris. Ndërkohë, aktivitetet në mbrojtje të lirisë së shtypit gjatë kësaj jave, përfshijnë edhe mbledhjen këtë javë në kryeqytetin Tallin të Estonisë mbi lirinë e internetit, të organizuar nga qeveria estoneze.
Dita Ndërkombëtare kushtuar lirisë së shtypit është shpallur nga Asambaleja e Përgjithëshme e Kombeve të Bashkuara në vitin 1993 dhe është caktuar të shënohet çdo vit me 3 Maj. Kjo është një ditë kur në të gjithë botën festohet zbatimi i parimeve themelore të lirisë së shtypit, rëndësia e medias në një shoqëri të lirë dhe integriteti i vet gazetarisë, në zhvillimin e një shoqërie demokratike. Njëkohësisht, është një rast për të vlerësuar dhe për të komentuar mbi gjëndjen e lirisë së shtypit anë e mbanë botës dhe është një ditë e caktuar kur liria e medias mbrohet nga sulmet ndaj pavarësisë së saj, ndërkohë që kujtohen dhe nderohen gazetarët të cilët kanë humbur jetën në krye të detyrës.

Tema e aktiviteteve të këtij viti është: Liria e medias për një të ardhëme më të mirë. Liria e fjalës, dhe rrjedhimisht liria e shtypit dhe medias në përgjithësi, është një e drejtë themelore e njeriut, siç përcaktohet qartë në artikullin 19 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut. Zbatimi i këtyre parimeve bazë të lirisë së shtypit nga shtetet dhe qeveritë, të cilat kanë nënshkruar Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut, nevojitë gjithashtu edhe gazetarë profesionistë të cilët e kryejnë punën e tyre duke u bazuar në standardet më të larta etike dhe profesionale të gazetarisë, duke botuar ose duke transmetuar në mënyrë të pavarur dhe pa ndërhyrje, informacione të sakëta, të paanshme dhe objektive, duke paraqitur kështu edhe opinione të ndryshme për trajtimin dhe zgjidhjen e problemeve me të cilat përballet shoqëria. Media, me të vërtetë e lirë dhe e pavarur, do të duhej të shërbente si një pasqyrë, jo vetëm për vet shoqërinë por për më tepër edhe për udhëheqsit politikë të cilët mund të kenë humbur lidhjet dhe komunikimin normal me njëri tjetrin, si dhe kontaktet me shoqërinë, interesat e të cilës ata janë zgjedhur t’i mbrojnë dhe t’i përfaqësojnë.
Këtu në Amerikë, Dita Ndërkombëtare e Lirisë së Shtypit shënohet çdo vit, madje edhe nga nivelet më të larta të qeverisë. Edhe sivjet, sipas një njoftimi nga Departmenti Amerikan i Shtetit, (DASH) Shtetet e Bashkuara filluan aktivitetet e tyre me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit të premtën më 25 Korrik, në Misionin e Amerikës pranë Organizatës së Kombeve të Bashkuara në New York, në mbrojtje të gazetarve ose mediave që censurohen, që sulmohen, që kërcënohen ose veprimtaria e të cilëve shtypet. Me aktivitetet e tyre, përfaqsuesit amerikanë, përpiqen gjithashtu që të tërheqin vëmendjen e botës ndaj fatit të gazetarëve dhe për tu bërë thirrje qeverive që shtypin lirinë e gazetarëve, që të mbrojnë dhe të promovojnë të drejtën universale të lirisë së fjalës, bazuar në angazhimet që ata kanë marrë me nënshkrimin e konventave ndërkombëtare. Në kuadër të aktiviteteve në mbrojtje të lirisë së shtypit që do të kulminojnë me 3 Maj, përfaqsuesja e Shteteve të Bashkuara pranë OKB-së, Samantha Powers, e cila ishte vet gazetare dhe si e tillë kishte mbuluar luftën në Bosnje, para se të emërohej krye-diplomatja e Shteteve të Bashkuara në OKB, të premtën mbajti një fjalim në ”Overseas Press Club” ku tha se, “Gazetaria e mirë dhe e dobishme — e bazuar në punë të rëndë dhe në standarde të larta etike të gazetarisë — shërben si një sitë ose filtër që na nevojitet të dallojmë gënjeshtrat nga realiteti.” Ajo tha se qeveritë që shtypin ose që përpiqen të pengojnë lirinë e medias, janë ato qeveri ose regjime që, “nuk kanë besim në legjitimitetin e tyre, ose të cilave në sytë e popullit u mungon kredibiliteti në politikat e tyre.” Andaj, për të ndaluar kritikat ndaj politikave të tyre, regjime të tilla, tha ajo, barazojnë — kundërshtimet ose kritikat legjitime ndaj politikave të pushtetarëve — me tradhëti ndaj vendit, dhe si përfundim përpiqen të kontrollojnë, të korruptojnë dhe të frikësojnë shtypin dhe gazetarët me lloj-lloj masash që qeveria ka në dispozicion. Ambasadorja amerikane theksoi gjithashtu se disa qeveri bëjnë ç’mos që të manipulojnë shtypin, duke paguar ose duke kufizuar botimin e gazetave, ose duke manipuluar me lejet e transmetimit dhe të botimit, duke ua dhënë ato një numëri të preferuar miqësh dhe përkrahsish të tyre. Ajo përmendi rastin e Turqisë, e cila sipas ambasadores amerikane, “megjithëse mban zgjedhje të lira, lajmi i kohëve të fundit për përpjekjet e qeverisë turke për të kufizuar veprimtarinë e internetit dhe vendimi i asaj për të ndaluar ”Twitter”, u përhap anë e mbanë botës. Por ajo shtoi se — më pak është i njohur fakti se, sipas Organizatës për Mbrojtjen e Gazetarve, vitin e kaluar, tha ajo, Turqia ishte në vendin e parë me numrin më të madh të gazetarve të burgosur në botë”. Edhe presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, kohët e fundit ka marrë masa të jashtzakonshme për të shtypur lirinë e fjalës në vendin e tij, ndër të tjera, duke ndaluar transmetimet perëndimore dhe duke u përpjekur të bllokojë edhe internetin. Nga ana e saj, Ambasadorja amerikane pranë OKB-së, Samantha Powers ritheksoi përkrahjen e administratës së Presidentit Obama ndaj lirisë së shtypit si një pjesë përbërse dhe e vazhdueshme e politikës së jashtëme të Shteteve të Bashkuara, duke thënë se, “Çdo ditë, diplomatët tanë demonstrojnë mbështetjen e tyre për të drejtën që njerëzit kudo,duhet të jenë të lirë të shprehin mendimet e tyre, të jenë të lirë të botojnë dhe të transemtojnë pa frikë, se do të ndëshkohen si përfundim i veprimtarisë së tyre gazetareske.”

Përfaqsuesja amerikane tha para “Overseas Press Club” në New York” se, “Çdo demokraci — përfshirë edhe demokracinë tonë — përballet me sfida, por ndryshimi është se demokracia posedon mbrenda sistemit të saj mjetet për tu përballur me zgjidhjen e problemeve nepërmjet alternativash të ndryshme, (përfshirë shtypin e lirë e të pavarur)….ndërsa autokratët mund të ofrojnë vetëm ruajtjen e status quosë, të interesave dhe privilegjeve të tyre, si dhe të miqëve dhe të bashkpuntorëve të tyre të ngushtë”. Ajo tha se ne besojmë se, heret ose vonë, gënjeshtrat e diktatorëve do të zbulohen nga gazetarët të cilët nuk duhet të pushojnë së kërkuari të vërtetën. Ambasadorja Samantha Powers përfundoi fjalimin e saj kushtuar Ditës Ndërkombëtare të lirisë së shtypit në botë, duke cituar Winston Churchillin, i cili ka thënë se, “Shtypi i lirë është roja vigjilente e të gjitha të drejtave të tjera të njeriut, të drejta të cilat çmohen dhe respektohen nga njerëzimi”. Liria e shtypit, sipas Churchillit, “është armikja më e rrezikshme e tiranisë.”

Rëndësia e lirisë së shtypit është sot aq e rëndësishme, ndoshta më e rëndësishme, se sa ka qenë ndonjëherë më parë. Shumë qeveri anë e mbanë botës, ndonëse shtihen si mbrojtëse të lirisë së medias, vazhdojnë të shtypin ose të pengojnë lirinë e fjalës dhe të abuzojnë me të drejtat e njeriut dhe të gazetarëve duke përdorur lloj-lloj taktikash, përfshirë tatimet. Nuk jam në dijeni të ndonjë aktiviteti, zyrtar ose jo-zyrtar, në Shqipëri ose në Kosovë për të shënuar këtë ditë, por në kontekstin shqiptar, dje lexova një kryeartikull të gazetës Telegraf të Tiranës, në të cilin thuhej se ditët e fundit, qeveria shqiptare paska marrë një vendim të bërë publik nga ministri i Financave, nepërmjet të cilit u bënë publike rregullat e tatimit mbi vlerën e shtuar apo si njihet atje shkurt me termin, TVSH, që prekë rëndë median. Autori e akuzon vendimin e qeverisë si një masë që “kërkon të falimentojë mediat që po nxjerrin çdo ditë lakuriqësinë dhe babëzinë tuaj.” Dashtë Zoti që kjo të mos jetë një masë presioni apo frikësimi nga ana e qeverisë ndaj lirisë së medias në Shqipëri dhe ndaj botuesve dhe gazetarëve që mundohen – nën rrethana edhe ashtu shumë të vështira — sado pak të ruajnë parimet e gazetarisë së lirë e të pavarur, pa i komprometuar ato? Vall, mos është kjo një masë e tërthortë, por e qëllimshme për t’i bërë presion medias dhe lirisë së veprimit të saj, duke e bërë punën e gazetave edhe më të vështirë se ç’është tani? A nuk mund të ishte ky një vendim pak më i favorshëm për median? Andaj, përballë këtij vendimi të ministrit shqiptar të Financave të njoftuar para disa ditësh, a mund të thuhet në këtë përvjetor të Ditës Ndërkombëtare të Lirisë së shtypit, që po shënohet në më shumë se 100-vende të botës – se qeveria shqiptare është me të vërtetë dhe sinqerisht e vendosur, që në përputhje me konventat ndërkombëtare, po mbështetë fjalën e lirë dhe lirinë shtypit — si në parim, ashtu edhe në praktikë?

Kristo Kirka, Bashkëthemeluesi i VATRËS, u shua në Burrel me 28 Prill, në ditëthemelimin e VATRËS

by

NGA URAN BUTKA/
Kristo Kirka(1883-1955), patrioti shqiptar, një nga themeluesit e Federates “Vatra” në SHBA, bashkëpunëtor i Nolit e Konicës, deputet i Parlamentit shqiptar (1921-1924), konsull në Nju Jork, zv.prefekt i Bilishtit, kryetar i Bashkisë së Korçës, më pas nënprefekt i Korçës, gjatë pushtimit fashist e nazist, nacionalist, i cili nuk pranoi të bashkëpunonte me komunistët dhe të vihej në krye të Frontit Demokratik, u shua ne burgun e Burrelit. Në vitin 1946 u arrestua dhe u dënua me 20 vjet burgim. Vdiq pasi kishte kryer 10 syresh në Burgun e Burrelit në moshën 72-vjeçare. Nuk dihet se ku i prehen eshtrat. Ndërkaq, i biri 19-vjeçar u dënua me 8 vjet burg, ndërsa gruaja e vajzat u persekutuan.
GJYQI
Kristo Kirkën e gjykoi dhe e dënoi Gjykata Ushtarake e Tiranës, më 17.12.1946, me trup gjykues kryetar Gjon Banushi, major, ish-partizan dhe prokuror ushtarak, kapiten Petrit Hakani, i njohur për egërsinë dhe dënimet ekstreme politike të qytetarëve në të gjithë Shqipërinë. Kristo Kirka u përfshi në një gjyq politik bashkë me të pandehur që s’i kishte parë e njohur kurrë: Fatbardh Kupin, i biri i Abaz Kupit, Dule Kuke, bujk, Nuredin Koxhej, bujk, Ded Gjon Marku, i biri i Gjon Markagjonit, Skënder Dine, i biri i Fiqri Dines, Nikolla Mole, komisioner, Loro Kubini, ish-oficer, nako Labi, tregar, teki Mezini, ish-partizan, Abdulla Ceka, Bujk, Rexhep Ceka, Bujk.
Organi i akuzës kishte hartuar një akuzë në terma të përgjithshme për 12 të pandehurit, të cilët nuk i lidhte asnjë veprimtari apo kontakt me njëri-tjetrin. Ndërsa akuza e veçantë për Kristo Kirkën, si “armik i popullit dhe sabotator i pushtetit”, përpiluar nga prokurori ushtarak Petrit Hakani, ngrihej mbi tri “faje të rënda” të Kristo Kirkës, që Gjykata i mori si të mirëqena: “I pandehuri Kristaq Kirka, gjatë kohës së okupacionit fashist ka qenë si nënprefekt në Bilisht dhe ka raportuar nëpunësa me rastin e largimit të tyre nga okupacioni fashist, ka shtypur popullin tue e akuzue përpara autoriteteve fashiste, me rastin e luftës italo-greke. Me qenë se i pandehuri më vonë është emëruar kryetar i Bashkisë Korçë, tue mbajtë nji qëndrim antipopullor dhe antikombëtar dhe në interes të fashizmit, veprimtaria e të cilit provohet me nji varg shkresash që ndodhen në dosjen e tij përkatëse… Mbas kapitullimit të Italisë dhe me okupimin e Shqipërisë prej nazizmit, i pandehuri merr pjesë në organizatën tradhtare të Ballit Kombëtar, duke u bërë anëtar i Komitetit qarkor dhe më vonë emërohet zv.prefekt i Korçës. I pandehuri, me anë demagogjie, ka gabuar njerëz duke i futur në radhët e kësaj organizate… Mbas çlirimit të Shqipërisë, me rastin e zgjedhjeve të 2 dhjetorit 1945, i pandehuri, duke qenë në lidhje me Kol Rodhet etj. Dhe të gjithë së bashku në lidhje me reaksionin e jashtëm janë munduar për të sabotuar zgjedhjet për të përmbysur pushtetin popullore me ndërhyrjen e jashtme”.
Gjykata Ushtarake e dënoi Kristo Kirkën, më 17.12.1946, me 20 vjet burgimi. Nuk kishte rëndësi për Gjykatën nëse ishin apo jo të vërteta akuzat, nëse pranoheshin apo jo nga të pandehurit. Rëndësi kishte që ata të dënoheshin si armiq dhe, në emër të popullit, të mbushnin burgjet e kampet e përqendrimit të punës së pranguar si dhe t’u sekuestroheshin pasuritë. Natyrisht Kristo Kirka i kundërshtoi dhe i rrëzoi akuzat e pathemelta në ngarkim të tij dhe pranoi me sinqeritetin që e karakterizonte, veprime apo lidhje shoqërore reale, edhe pse mund ta dëmtonin. Në gjyqin e inskenuar dhe të zhvilluar vetëm në një seancë të shkurtër formale, Kristo Kirka mbajti qëndrim dinjitoz. Në fjalën e fundit, sinqerisht, sepse thoshte të vërtetën, por edhe njerëzisht, sepse i dhimbsej jeta tha: “Në jetën time nuk kam bërë ndonjë send për kundra popullit. Kërkoj nga trupi gjykues mëshirë dhe të vendosë me një ndërgjegje të pastër”. Familja Kirka dhe Harizi ishin të shqetësuara për fatin e Kristos. Por, edhe miqtë dhe bashkëluftëtarët e tij, brenda e jashtë Shqipërisë. Djali i Petro Harizit, Dhimitri, emigrant në SHBA, i shkroi Fan S. Nolit nga Worcester-i për të ndërmjetësuar pranë qeverisë shqiptare që ta shpëtonte mikun e tij të ngushtë. Natyrisht, nuk mund t’i shkruanin pjesëtarët e familjes Kirka nga Shqipëria, sepse letrat e tyre censuroheshin nga regjimi dhe nuk shkonin në destinacion. Fan S. Noli u interesua menjëherë pranë qeverisë shqiptare dhe i ktheu këtë përgjigje me telegram Dh. Harizit: I dashur Tako: Sipas letrës suaj, shkrova menjëherë atje ku duhet për çështjen e Zotit Kirka. Kam shpresë që lutja ime t’i hynjë në punë dhe t’ia lehtësonjë gjendjen. Me bekimin prej zemre, mbetem Uronjësi juaj me Krishtin Pshkop F.S. Noli Të bën përshtypje përdorimi nga Noli i emrit të shkurtuar Tako, siç i thërrisnin Dhimitrit në familje, gjë që tregon për marrëdhëniet intime të tij me familjet Kirka dhe Harizi. Por, as letra e Nolit nuk ndryshoi gjë në atë sistem të paarsyeshëm e të pandjeshëm. Kristoja u kthye nga një njeri, në një numër në Burgun e Tiranës, mandej në atë të Burrelit. Një muaj pas arrestimit të tij, i vunë hekurat të birit.

VDEKJA E KRISTO KIRKES

Katerina, vajza e dytë e Kristos, e përjetoi e para vdekjen e babait. “Ishte fundi i muajit prill 1955. Babai kishte tashmë 10 vjet në burg. Mamaja kishte disa javë që na thoshte se qeveria do të bënte me siguri një falje të përgjithshme dhe ta lironin babanë. Bile, e kishte parë edhe në ëndërr dhe i ishte mbushur mendja se lirimi i babait ishte punë ditësh. Në mëngjesin e 27 prillit, u ngrita herët, sepse e kisha unë radhën për të shkuar në Burrel. “Ushqimet mos i merr prapa, me qenë se ai do të lirohet, por jepja të burgosurve të tjerë”, më porositi nëna. U nisa bashkë me nënën e Gjergj Kokoshit. Arritëm me shumë peripeci e mundime në Burrel, por ishim mësuar. E kush i tregon ato! Menjëherë shkuam te burgu. Te porta e hekurt takuam zonjën Ikbale Prodani dhe zotin Xhelal Koprencka, që kishin ardhur të takonin Sami Koprenckën, mikun e babait. Samiu vuante në burg, ndërkohë që edhe të birin, Xhelalin, më vonë e burgosën dhe pasi e ridënuan pesë herë, e pushkatuan. Donin t’i zhduknin gjithë brezat e nacionalistëve, siç ndodhi edhe me familjen tonë… U futëm tek oborri i jashtëm. Tek një vendroje, vizitorët thoshin emrin e të burgosurit dhe dorëzonin ushqimet. Kur erdhi radha ime, gardiani më tha se nuk mund t’i mbante ushqimet, sepse im atë ishte shumë i sëmurë dhe ushqimet nuk i bënin fajde. Unë këmbëngula që t’i pranonte ushqimet se babai do të bëhej mirë, por gardiani nuk ma zgjati. Iu luta që të më linte ta takoja, por ai nuk më dëgjonte më dhe merrej me të tjerët. I lashë ushqimet atje dhe u ktheva e dëshpëruar sa më s’ka. Rastësisht pashë drejtorin e burgut, i veshur ushtarak dhe me çizme të gjata të lustruara. U binte çizmeve me një kamxhik të zi dhe bënte shëtitje nëpër oborr. Emri nuk më kujtohet, por sjellja e tij dhe torturat çnjerëzore kundrejt të burgosurve e kishin bërë të famshëm. Megjithatë, mora guximin dhe iu afrova. “Shoku drejtor, jam e bija e Kristo Kirkës, i thashë. Gardiani më thotë se është i sëmurë dhe nuk mund ta takoj. Të lutem, më lejo ta shoh e t’i them dy fjalë të fundit, se ndoshta nuk e shoh më!”. Ai ngriti kokën dhe këqyri me një vështrim të padeshifrueshëm, që edhe sot e kam të ngulitur në tru. Më përshkoi një drithërimë e akullt. Nuk do të më lejojë, mendova hidhur. Ai u kthye nga rojet dhe tha: “Lëreni!” Desha ta falënderoja, po s’kisha pikë fuqie, më ishte tharë goja dhe më ishte mpirë mendja. Vetëm eca e përhumbur pas rojeve. U hap një derë dhe hyra në oborrin e dytë. U çel dhe dera tjetër, nëpërmjet së cilës hyhej brenda në burg. Atje pashë Nesti Orolloganë, kushëririn e mamasë dhe Andon Frashërin, mikun e babait, që bënë të më afroheshin për të më thënë diçka, por rojet i shtynë tutje. Babanë e kishin shtrirë në një krevat druri në infermieri. I kishte rënë një nur i bukur. Dukej sikur më priste. Baba, jam Rina, i thashë me zë të dridhur, po ai nuk m’u përgjigj. Baba, baba, e shkunda, po ai nuk reagoi. Iu hodha përsipër, e putha, e lava me lot. Ai ishte gjallë, ndoshta më dëgjonte, ndoshta kërkonte ndihmë. Dhe unë e shkreta s’i jepja dot asgjë! Në infermieri nuk kishte asnjë njeri, veç rojës që heshtte. Dola te dera, pas së cilës ishin mbledhur disa të burgosur. Dallova Mihal Zallarin. Ku është doktori?, pyeta. A ka doktor këtu? Ai uli kokën dhe nuk m’u përgjigj. Atëherë dola nga burgu, me mendimin që të gjeja ndonjë mjek në qytet. Në ambulancën e qytetit gjeta doktor Bakallin. E pyeta se ç’kishte babai dhe ç’ilaçe duheshin. Është në gjendje kome, më tha dhe u mundua të më mbushte mendjen se do ta kapërcente edhe këtë herë. Vrapova për tek axhensia e kamionëve dhe atje gjeta nënën e Gjergj Kokoshit, që po kthehej për në Tiranë, edhe ajo tejet e mërzitur, se Gjergji ishte tuberkuloz në gradë të fundit, megjithatë e mbanin në një birucë të mbushur me ujë. I dhashë një letër për Nikon, ku i shkruaja “Babai është shumë sëmurë. Të niset mamaja me ilaçet”. Atë natë nuk vura gjumë në sy. I kisha humbur shpresat. Mendimi se në Burgun e Burrelit i futin njerëzit për t’i vdekur, nuk më hiqej nga koka. Të nesërmen, më 28 prill, pa gdhirë ende, shkova tek burgu për të pyetur, po s’ma hapi njeri derën. Kur erdhi ora e takimit, roja më dha lajmin e kobshëm se babi kishte ndërruar jetë. E mblodha veten dhe kërkova të më dorëzohej trupi. Një oficer më tha se trupi mund të merrej kur të mbushej afati i dënimit, domethënë pas 11 vjetësh të tjerë! I ktheva shpinën dhe ika nga sytë këmbët. Me zonjën Prodani dhe Xhelal Koprenckën, hipëm mbi një kamion për t’u kthyer. Rrugës, afër Milotit, ku kishim ndaluar, pashë nënën mbi një kamion tjetër, që shkonte për në Burrel. I thirra me sa fuqi që kisha dhe kamioni u ndal. Shkova për atje përhumbshëm. Ajo e kuptoi menjëherë se ç’kishte ndodhur. U zumë në grykë me njëra-tjetrën dhe u shkrimë në vaj. “Nuk i gëzove fëmijët”, i thoshte ajo përmes ngashërimës. Pas 40 ditësh u kthyem sërish në Burrel, për të parë vendin ku e kishin varrosur dhe për t’i vënë një tufë me lule. Por rojet na sorollatën dhe më në fund na treguan një vend me shkurre tek Qershiza, ku kishte vetëm kocka… Edhe sot nuk e dimë se ku i ka eshtrat(Marrë nga Monografia”Kristo Kirka” Lauruar me cmimin”Penda e Argjendët)

ELEGJIA

Ish bashkevuajtesi i tij, poeti Arshi Pipa, i tronditur nga vdekja tragjike e rilindasit shqiptar i kushtoielegjine Kristo Kirkes:

Vdiq flamurtari i moçem!
Si rrojti vdiq me nder,
I paster, i devoçem
E pa u perkule njehere

Nder qela u sos t’Burrelit
me dhunen e tradhetarit,
me njolln’ e kriminelit
mbi ballin e atdhetarit

Nuk foli, nuk mallkoi.
Por kur ra fjala ju pre,
Ndigjuem qysh lehte ankoi:
“Per flamur!… Per atdhe!”

28 PRILL- GËZUAR DITËLINDJEN,VATËR KOMBËTARE!

by

PRILLI, KUJTESA VATRANE/
Nga Dalip GRECA/
Muaji i dytë i stinës së Pranverës, Prilli, është ngulitur thellë në Kujtesën vatrane si muaji historik i themelimit të Vatrës. 28 Prilli 1912, është memorializuar në Kujtesën e Kombit si Dita Historike e Vatrës, e asaj Vatre Kombëtare, që shpëtoi Shqipërinë.
Fara e bashkimit ishte hedhur shpejt nga punëtorët e palodhur të Rilindjes Kombëtare, por u desh që mendjet e mençura të kohës të vinin në Amerikë dhe që aty të bënin Shqipërinë. Duket si rastësor fakti që Petro Nini Luarasi, Sotir Peci, Fan S Noli, Faik Konitza, Kristo Kirka, Kostë Çekrezi, Bahri Omari, Loni Prifti, At Naum Çere, fati i solli në Amerikë në fillimin e Shekullit të XX për të orientuar Kombin. Dhe mendjet e ndritura do t’i mblidhte rreth vatrës së shqiptarisë, Vatra historike e Nolit dhe Konicës.
Që nga mbledhja e parë e 24 Dhjetorit 1911 deri tek mbledhja historike e 28 Prillit, u deshën pesë muaj takime, debate për të arritur tek bashkimi. Emrat janë sa për record, por gjithësesi nuk mund të neglizhohen as sot në përkujtim të kësaj date, 102 vjet më pas. Recordet që ruhen në Shtëpinë e Vatrës, por jo vetëm aty, kanë shënuar si organizatore të takimit të parë, Shoqërinë Besa-Besën, dhe editorin e asaj kohe të Diellit, Kristo Floqi, që u bë chairman i takimit të thirrur në Rathbone Hall, 724 Washington Street. Sipas kujtimeve të pubulikuara nga Kristo Floqi në të gjallë të vet, në mbledhjen e parë nuk ishte kryemendja e shqiptarëve, Faik Konitza, por emri dhe prania e tij kishin peshën e vet në koloninë shqiptare të Amerikës. Asgjë nuk mund të bëhej nëse ai nuk do të ishte pjesë e atij bashkimi. Duke iu drejtuar arkivit, në recordet e vatrës është shkruar emri i një shqiptari të mirë, Marko Adams, i cili pas shumë orësh bisedimesh, doli më një propozim: Bashkimit t’i prihej me një komision, në përbërje të të cilit ai renditi këta emra: Faik Bej Konitza, At Fan S. Noli, Kristo Floqi dhe Paskal Aleks. U deshën të kalonin rreth dy muaj nga takimi i parë, kur ky Komision, me 13 shkurt 1912, bëri publike një thirrje drejtuar shoqërive dhe përcolli njoftimin se sekretar i Komisionit ishte Imzot Fan S Noli.
Në rekordin e dytë të Vatrës është shënuar data 3 mars 1912, datë kur komisioni u mblodh dhe shqyrtoi letrat që iu përgjigjën mesazhit të Komisionit të Bashkimit. Komisioni kërkoi që shoqëritë të dërgonin delegatët, që do t’i përfaqësonin. Ata duhej të kishin me vete kartat e përfaqësimit. Çfarë rezultoi? Tetë Shoqëri e kishin pëlqyer platformën e bashkimit pa kushte, ku do të përdorej sistemi federat(ide e Faik Konicës).
Pa praninë e delegatëve komisioni realizoi edhe një takim me anëtarët e vet me 10 mars, ku diskutuan pikat e një Kanunoreje, që do t’ua paraqesnin delegatëve me 17 mars.
Orteku i bashkimit kishte nisur të rrotullohej me shpejtësi. Takimi tjetër u la me 17 mars 1912, në orën 2 pasdreke, në Kishën e Shën Gjergjit, 227 Tremont Street, Boston. Takimi vazhdoi deri më 6 të mbrëmjes. Ishte mbledhja e parë së bashku me delegatët. Shfaqen kështu edhe emrat e tjerë që kanë kontribut historik në bashkimin e kolonisë shqiptare në Amerikë. Ata janë; Kristo Kirka, Elia Tromara, Dr. Kost Kotta, Kostika Treska dhe Lambi Çikozi.
Në rekordin IV të Vatrës janë fiksuar këto shënime: Komisioni i Bashkimit dhe delegatët e Shoqërive- Komiteti”Flamuri i Krujës” i New England, “Kombëtarja” e Wercester-it, “Mirëbërse e Syracuse-it, “Malli i Mëmëdheut dhe Përlindja” e Jamestown-it, “Dallëndyshja” e Nju Jorkut, dhe “Besa –Besën” e Amerikës, në mbledhjen që mbajtën me 17 Mars, 1912, kënduan letrat e shoqërive për çështjen e Bashkimit dhe panë se shoqëria “Arësimi” e Korçës nuk dërgoi delegat pa thënë shkaket e heqjes…edhe delegati i Shoqërisë “Mbarësi e Luarasit” nuk u ndodh në mbledhje, ndonëse ishte deklaruar. Pas bisedimeve, u arrit në përfundim:
1- Shoqëria e Jamestown-it M.M, mbeti jashtë bashkimit nga që nuk bashkohej me mendjen e shumicës së delegatëve.
2- Mbledhja e dytë e përbashkët e Komisionit dhe delegatëve u la për 24 mars në orën 2 deri 6 pasdite. U përcaktua dhe tema e diskutimeve; Pikat e Kaunores dhe a do t’i duhej Shoqërisë federale që të mbante Gazetën Dielli?
Rekordi ka firmat e komisionit dhe delegatëve.
E veçanta e takimit të 24 marsit, ishte leximi prej sekretarit të komisionit, Fan Noli, i letrës prej shoqërisë nga Gary, Indiana, “G. Scanderbeu”, e cila deklaronte bashkimin me federatën. U pranua bashkimi i kësaj shoqërie. Në takimin e 24 marsit u vendos që Shoqëria Federale që do të formohej të kishte në hijen e saj Gazetën Dielli, që deri në atë çast ishte pronë e Besa-Besës. Po në këtë takim Konica dhe Floqi morën zotim që përmes një avokati të njohur të merrnin përsipër Kanunoren e Vatrës. Për shpenzimet e Kanunores u votua një shumë prej $25.00.
Mbledhja tjetër e përbashkët u la që të bëhej me 31 Mars 1912 po në Kishën e Shën Gjergjit, nga ora 4-6 pasdite. Njoftimi i parë që u lexua në këtë takim ishet prej Shoqërisë “Kombëtare’ në Worceseter, e cila përmes një letre njoftonte se në vend të z. Kostika Treska, që ishte i pamundur, dërgonte delegat të ri, Kosta Vasil. Konica dhe Floqi të ngarkuar për hartimin e Kanunores, pas marrveshjes, kishin sjellë Kanunoren e Shoqërisë, si dhe një note- për ta njohur Kanunoren nga ana e Guvernës zyrtarisht, duheshin paguar $ 70.00, të cilat mbledhja i votoi, dhe u la që t’i sillnin delegatët sipas pjesës që u takonte shoqërive, në takimin e ardhshëm.
Po në këtë mbledhje u diskutuan disa variante për ta pagëzuar Federatën. U pëlqye dhe u aprovua me një zë fjala kuptimplote”Vatra”. Që në atë mbledhje Shoqëria e re e federuar u quajt” Federata Panshqiptare e Amerikës Vatra”. U la që vula të porositej, po ashtu dhe kopsa e Shoqërisë. Në Kanunore u la që të përcaktohej edhe” kordhelja” e Shoqërisë për festa dhe ditë të shënuara.
Pagesa u vendos që të ishte $3 në mot dhe $1 për pranime të çdo anëtari të ri. Takimi tjetër u la me 9 prill 1912. Takimi i 9 prillit kishte për Chairman At Fan Noli. U lexua anglisht nen për nen Kanunorja, pastaj u përkthye edhe në shqip, dhe u lexua shumë herë me radhe nyjë pas nyje. Pas shumë bisedimesh , u votua një pjesë e Kanunores, që përmblidhte fillimin, qëndrimin, dhe qëllimin e Vatrës si dhe detyrat e Komisionit Qendror, i cili formohej nga sekretari i përgjitshëm , kontrollorët, arkëtari, gjithësej 5 vetë. Pas një pune të lodhshme deri në 10 të natës, mbledhja u ndërprerë për arsye komunikacioni, të largëtit nuk arrinin dot trenin e fundit, u la që takimi tjetër të bëhej me 14 prill. Në këtë takim u votua e gjithë Kanunorja.Takimi tjetër u la me 28 prill.
Në rekordin e 28 prillit, është fiksuar akti historik; Komisioni i bashkimit dhe delegatët në mbledhjen që mbajtën me 28 prill 1912, pasi panë raportet e Shoqërive që bashkohen, i dhanë fund:
I- E quajmë të formuar Federatën Panshqiptare Vatra të Amerikës, prej shoqërive”Besa-Besën”, “Flamur i Krujës”, “Kombëtare” dhe “Dallëndyshja”,
II- Emërohen pleqësi e përkohshme këta zotërinj:
Sekretar At Fan Noli, arkëtar Lambi Çikozi, Manage’r i Diellit Kristo Kirka.
Organizator të Degëve; Faik Konitza dhe Kristo Floqi
Mbikqyrës të Diellit: Paskal Aleksi, Elia Tromara, Kosta Vasil
III- Konferenca e parë për të filluar degën e Bostonit do të bëhej të Dielën, me 12 të Majit 1912, dhe për fshatrat e tjerë sipas programit që do të botohej në Dielli.
IV- Mbledhja e përgjithshme e kryetarëve të degëve të Federatës për të zgjedhur Komisionin e rregullt(Pleqësinë e Qendrës) për mot-mot do të bëhej të dytën të Dielë të Korrikut(Kur do të ishin formuar degët).
V- Hëpërhë gazeta Kombëtare Dielli do të mbante titullin dhe programin që kishte gjer sa të zgjidhej Komisioni i Rregullt i Federatës.
VI- Komisioni i Përkohshëm ftonte Shoqëritë që u bashkuan, sipas Kanunores që u votua, të dërgonin kapitalet e tyre tek arkëtari i përgjithshëm, z. Lambi Çikozi.
KOMISIONI I BASHKIMIT
At Fan Noli
Kristo Floqi
Faik Konitza
Paskal Aleksi

DELEGATËT
Kristo Kirka
Lambi Çikozi
Elia Tromara
Kosta Vasil
Boston, Mass, 28 Prill , 1912

Ali Ibër Nezaj -“Udhëheqësi i Lidhjes së Prizrenit”

by

*Sipas burimeve angleze dhe referencave historike/
*Përsiatje rreth librit “Rrugëtimi i Përjetësimit të Ali Ibër Nezaj në Bronz” të Halit Nezaj promovuar të Dielën me 27 prill 2014 nga Vatra dhe Shoqata e Shkrimtareve/
Nga Raimonda MOISIU/
Paranteza/
Në tubimin e celjes së Degës Vatra Hartford CT, fjala e Kryetarit të Federatës Panshqiptare Vatra , dr.Gjon Bucaj u prit me interes e enthusiazëm, Mes morisë së pyetjeve nga audienca, ju bë edhe një pyetje- rreth idesë të bashkimit të Shqipërisë me Kosovën. Përgjigja e dr. Bucaj ishte plot mëncuri, erudicion e kockë të fortë intelektuale: “ Ideja e bashkimit me Kosovën është sa e vjetër aq edhe bashkëkohore. Kjo ide është hedhur, që në Lidhjen e Prizrenit. Gjithsesi, shqiptarët kudo ku janë kanë krijuar bashkësitë e tyre atdhetare, ku kanë dëshmuar bashkimin e trojeve të tyre. Patriotët shqiptarë themeluan Lidhjen e Prizrenit në Ballkan, trojet shqiptare, ndërsa Fan Noli, Konica, bashkëkohasit e bashkëthemeluesit e tij, themeluan Vatra në Amerikë -, që do të thotë se ne jemi një komb, një gjuhë”. Kjo përgjigje e mëncur dhe e urtë e dr.Bucajt –i shkon shumë përshtat titullit të librit ‘Rugëtimi i përjetësimit të Ali Ibër Nezaj në bronz”-alias “Rrugëtimi i përjetësimit të Ali Ibër Nezaj nga Lidhja e Prizrenit –në Vatra dhe Dielli i Shqiptarëve në Amerikë”.
Me kët’rast dëshiroj të uroj:
Gëzuar 102 vjetorin e Lindjes “Vatra” e Shqiptarëve të Amerikës!
Për librin “Udha e ëndrrës së thyer”, paraqita këndvështrimin tim në formën e përsiatjes, ndërsa për librin “Rrugëtimi i përjetësimit të Ali Ibër Nezaj në bronz” , m’u desh të gërmoja në arkivat shqiptare e të huaja, referencat dhe studimet historike shkruar nga publicistë e studiuesë profesionistë të mirënjohur shqiptarë e të huaj, të cilët kanë shkruar në mënyrë sistematike e të admirueshme për figurën madhështore luftarake, poliadrike të patriotit të shquar Ali Ibër Nezajt. Jo pse nuk shkruaja edhe vetë profilin e këtij luftëtari të shquar, por ka një parim profesional në publicistikë e gazetari; kur për një figurë historike apo publike kanë shkruar emra fort të njohur të botës shqiptare gjërësisht, studiuesë e historianë shqiptarë e të huaj, materiale studimore-shkencore historike, na duhet të tregojmë maturinë profesionale të publicistit e gazetarit, për të mos rënë në përsëritje apo “kopjuar” ato, që pararendësit tanë kolegë kanë shkruar. Në publicistikë e gazetari jemi me fat që Diaspora ka Dalip Grecën, njeri me cilësi të vyera, profesionist i zoti, i matur dhe inteligjent, që posedon mjeshtërisht artin e publicistikës bashkëkohore. Unë jam një nga studentet e Dalipit. Cfarë dëshiroj të them me këtë? Që jam e sigurtë se do të marr mbështetjen dhe aprovimin e këtij mendim nga ai. Kështu që unë sot do t’ju paraqes para jush, duke cituar edhe burimet nga i kam marrë; Referenca dhe studime historike shkencore nga arkivat e huaja: “Udhëheqësi i Lidhjes sipas burimeve angleze”nga Kirk Gri dhe Konsulli austriak Lipih”(shën. i Raimonda MOISIU)

Arkivat e huaj: Si e mbrojti Ali Ibër Neza Lidhjen e Prizrenit ..

Lidhja Shqiptare e Prizrenit ka qenë ngjarja më e rëndësishme dhe më e domosdoshme për lirinë, bashkimin dhe pavarësinë e Shqipërisë.10 qershori i vitit 1878, dita kur u mblodh në Prizren Lidhja e Shqiptarëve, është një datë e shënuar e historisë heroike të popullit tonë. Ajo ishte një ngjarje me rëndësi të madhe historike për fatet e kombit tonë, pse bëhej në kohën kur Porta e Lartë e Perandorisë Osmane, në bashkëpunim me carizmin rus dhe me perandoritë e tjera të Evropës, kërkonin ta copëtonin dhe e copëtuan atdheun tonë.Me një prestigj të tillë Tropoja nisi në kuvendin e Prizrenit bijtë e vet me në krye Ali Ibër Nezën) e Binak Alinë. Më 10 qershor 1878, që të dy u zgjodhën anëtarë të KQ të Lidhjes shqiptare të Prizrenit.
Në vitet e lidhjes e më pas, aktiviteti i Ali Ibër Nezës merr përmasa shumë të gjera dhe figura e tij poliedrike rri me dinjitet krahas tre katër figurave me të ndritura udhëheqëse të Lidhjes Shqiptare. Që ditën e themelimit të saj, Lidhja shqiptare u ballafaqua me një presion të gjerë e të gjithanshëm të administratës turke nga brenda, por edhe zyrtarë ndërkombëtarë të vendeve të ndryshme. Ali Ibër Nezës i takoi nderi i madh historik që të ishte si përfaqësues e mbrojtës i Lidhjes Shqiptare në disa nga momentet më vendimtare të saj. Një muaj pas krijimit të Lidhjes, më 22 korrik 1878, ushtria austro-hungareze marshon në drejtim të Bosnjë-Hercegovinës. Autoritetet turke u munduan që forcat e Lidhjes t’i drejtonin në Bosnjë kundër Austro-Hungarisë e ta linin vetë Shqipërinë pa mbrojtje. Për këtë qëllim, më 19 gusht 1878 mblidhet Lidhja. Ali Ibër Nezaj në krye të disa forcave të armatosura ngarkohet të shkojë në Novi Pazar për të marrë vesh nëse forcat austro-hungareze kanë qëllime pushtimi ndaj Shqipërisë. Këtë fakt e vërtetojmë me dokumentin nr.17 të konsullit anglez në Prizren, që mban datën 2 tetor 1879. Sen Xhoni shkruan: “Pak kohë më parë kur flitej se austriakët po marshonin në drejtim të Novi Pazarit, fisi i tij (Ali Ibrës) menjëherë propozoi t’i kundërshtonte ata, por me propozimin e tij, ai me disa pasues të vet shkuan e u takuan me austriakët, dhe pasi u siguruan se austriakët nuk do bënin pushtime, ai u kthye të qetësojë popullin e vet”. Pra, largpamësia e tij si politikan duket qartë. Me Ahmet Koronicën janë nismëtarë e udhëheqës të rrethimit të Mehmet Ali Pashës në sarajet e Abdullah Drenit në Gjakovë, në shtator të vitit 1878. Për këtë, kryekonsulli Lipih nga Shkodra lajmëron ministrin e Jashtëm në Vjenë, më 14 shtator 1878. Kjo ngjarje pati jehonë edhe në botë, shqetësoi Portën e Lartë, si dhe fqinjët shovinistë.U organizua një masakër e përgjakshme kundër të krishterëve të Gjakovës nëpërmjet makinacionesh, ku ishte përfshirë dhe kisha serbe e Deçanit. Në këtë ngjarje figura e Ali Ibrës (Nezaj) shkëlqeu me madhështi të plotë, duke i kaluar edhe caqet e kohës së vet. Më 2 tetor 1879, konsulli Sen Xhon shkruan: “Vitin e kaluar pas vrasjes së Mehmet Aliut, u diskutua seriozisht për shkatërrimin e kishës katolike të Gjakovës dhe një masakër të përgjithshme ndaj të gjithë të krishterëve të qytetit. Dhe ishte ndërhyrja e Ali Ibrës që e ndaloi këtë fatkeqësi. Ali Ibra më njoftoi mua se të gjitha persekutimet e tanishme kundër të krishterëve të Gjakovës kryhen vetëm për shkak të urrejtjes fanatike që kanë dy zyrtarë qeveritarë kundër tyre. Njëri është Kareman Beu, kajmekami dhe tjetri Hasan Aga, një oficer i zaptijeve, djali i Sadik Agës dhe ai deklaron se që të dy duhen ndaluar”. Këtë mision të lartë patriotik, mbrojtjen e popullsisë së krishterë që në fakt ishte mbrojtja e Lidhjes kundër përçarjes, Ali Ibra e vazhdoi gjithnjë duke mbetur figura qendrore e Lidhjes në këtë aspekt. Këtë fakt e vërtetojnë shumë dokumente të viteve 1879-1880. Për të ilustruar këtë fakt, citojmë vetëm një fragment nga dokumenti nr.22 i datës 6 tetor 1879 të konsullit anglez në Prizren: “Ali Ibra i cili është kryetar i fisit më të fuqishëm të të gjitha fiseve malore të kësaj krahine, ka treguar gjithmonë një prirje dashamirësie ndaj popullsisë së krishterë dhe për më tepër ai më premtoi se mbrojtja e tij do të vazhdojë dhe se ai do ta quajë si detyrën e tij të ndërhyrjes për çdo rast persekutimi kundër të krishterëve”. Mbrojtja e lidhjes
Kulla e Ali Ibër Nezajt
Por Porta e Lartë s’mund ta linte të jetonte Lidhjen. Sulltani dërgoi gjeneralin plak e gjakatar Dervish Pashën, për të shuar me gjak Lidhjen Shqiptare. 3000 forca nën komandën e Ali Ibrës e Mic Sokolit zunë Shtimjen. Ndërsa forcat e tjera nën komandën e Sulejman Vokshit zunë Cërnalevën.
Ali Ibër Nezës i takoi nderi historik që të jetë njëri ndër tre komandantët e njërës prej betejave më të mëdha të shekullit XIX për mbrojtjen e trojeve shqiptare. Në këtë betejë, ku ushtria turke la 1800 të vrarë, forcat e Lidhjes u thyen. Ali Ibra u plagos rëndë në këmbën e djathtë. Epika popullore thotë: “Ali Ibra në vraç të zi, po i shkon gjaku deri në zingji….” Qytetet e Kosovës ranë një nga një me përjashtim të Gjakovës. E vetmja kështjellë e papushtuar mbeti malësia e Gjakovës, Tropoja, ku erdhën edhe Sulejman Vokshi e Ymer Prizreni. Ata qëndruan për disa kohë në shtëpinë e Ali Ibrës në Shipshan. 50 vjet më vonë do të qëndronte në të njëjtën shtëpi për shumë kohë një figurë tjetër e shquar e historisë shqiptare, Hasan Prishtina.
Më 7 maj, konsulli Shmuker nga Shkupi njofton ministrin e Jashtëm në Vjenë se 2000-3000 malësorë të Gashit e Krasniqes janë mbledhur pranë qafës së Morinës. Ata kanë edhe dy topa që i kanë marrë në Guci, thotë ai, dhe janë të vendosur për vazhdimin e rezistencës.
Ndërsa më 18 qershor 1881 kryekonsulli Lipih nga Shkodra lajmëron ministrin e Jashtëm të Vjenës, Hajmerle: “Sulejman Vokshi bashkë me Ali Ibrën mori kryesinë dhe sot që është shpirti i opozitës në malet e Gjakovës, i refuzoi të gjitha ofertat e marshallit dhe kanë mbetur deri tani të papërulur, por besohet se është në plan një atentat kundër tij. Ali Ibra që u konsiderua i vdekur, u shërua prej një plage që mori në Shtimje, e cila shkaktoi zërat e vdekjes së tij”. Sulejman Vokshi qëndroi 5 muaj në shtëpinë e Ali Ibrës në Shipshan.
Më 9 tetor 1881, konsulli Shmuker njofton nga Prizreni ministrin e Jashtëm të Vjenës, Hajmerle: “Të mërkurën, më 5 tetor, zbritën në qytetin e Gjakovës së bashku me krerët e Malësisë dhe të Rekës, Sulejman Aga Vokshi dhe Ali Ibra, të cilët në kohën e sundimit të Lidhjes konsideroheshin si shefa më me influencë dhe më aktive të fiseve malore, duke qenë të përcjellë prej 200 të armatosurve. Për të evituar konfliktet dhe për t’u frymëzuar besim delegatëve të tyre, ishte dhënë urdhër që trupat të qëndronin në kazermat e tyre”. Ali Ibra e Sulejman Vokshi me krerët e tjerë i paraqitën në formë ultimatumi qeverisë programin e tyre, që përmbante shumë pika. Shmiker shkruan: “Për aq sa duket, Dervish Pasha ka probabilitet që të marrë në konsideratë pjesën më të madhe të këtyre kërkesave dhe e gjithë do të gjejë gradualisht përfundimin e saj në komandimin e Sulejman Vokshit, Ali Ibrës…”
Më 9 nëntor 1881, në Gjakovë bëhet një mbledhje me gjithë përfaqësuesit e malësive. Mbledhja kryesohet nga Sulejman Vokshi e Ali Ibra, dy figurat e fundit të patundura të Lidhjes shqiptare. Mbledhja kërkon lidhjen e një bese të re. Po ashtu më 9 tetor konsulli austro-hungarez Shmuker i shkruan Fon Kollajt, ministrit të Jashtëm të Vjenës: “…Krahas me organet e portës, ne posedojmë edhe një lloj qeverie provizore, kështu vazhdon të më shkruajë konfidenti im-, ose të themi më mirë, një formë TRIUMVIRATI të përbërë nga shefat Sulejman Vokshi, Ali Ibra dhe bajraktarit të Krasniqes, që është nominal, por në fakt organi që i shkon me tepër fjala në rrethin e Gjakovës… Flitet se Ali Pasha është bashkuar fshehurazi me fiset malore të Gjakovës dhe i bashkuar me ta, ai shpreson që me kalimin e kohës të formojë një shtet të vogël brenda në shtet”… Pra, Gjakova mbeti përherë në duart e kryengritësve. Dervish Pasha, me tituj, grada e terror, me format e tij theu shume krerë të Lidhjes. Sipas burimeve popullore edhe Ali Ibër Nezës i dha titullin “Pashë”, me rekomandimin e sulltanit, por Ali Ibra e hodhi poshtë me indiferentizëm e përbuzje. Ai nuk e zëvendësoi kapuçin, plisin e bardhë shqiptar me festen e kuqe turke.
Ali Ibër Nezaj vazhdoi përpjekjet e tij për çështjen kombëtare deri në fund të jetës se tij. Vdiq në sarajet e tij në Osek, në dalje të Gjakovës, ndërkohë që ky qytet do të ketë dhe një shesh me emrin dhe shtatoren e tij.
*Marrë nga “Udhëheqësi i Lidhjes së Prizrenit” -sipas burimeve angleze dhe referencave historike.
* Materiali u lexua në promovimin e dy librave, me autor Halit Nezaj: “Udha e Ëndrrës së thyer” dhe “Rrugëtimi i përjetësimit të Ali Ibër Nezaj në bronz”

ILIR IKONOMI PËRMES “PUSHTIMIT” SJELL EDHE MESAZHIN E RISHKRIMIT TË HISTORISË TË NDARË NGA POLITIKA

by

Intervistë e posaçme me gazetarin dhe shkrimtarin Ilir Ikonomi pas publikimit te librit me te ri”pushtimi”/
NEW YORK CITY : Në një intervistë të posaçme për gazetën tonë, me gazetarin dhe shkrimtarin Ilir Ikonomi autori i dy librave ” best seller” “Faik Konica, Jeta në Uashington” dhe “Pavarësia – Udhëtimi i paharruar i Ismail Qemalit” flet me gazetarin tonë në SHBA, Beqir SINA, mbi librin më të ri “Pushtimi”
Një libër siç thotë ai që tregon historinë e pushtimit të Shqipërisë nga Italia në prag të Luftës së Dytë Botërore dhe përmban rrëfimin e shefit të misionit diplomatik amerikan në Tiranë, Hugh Gladney Grant (Hju Glledni Grant).
Gjithashtu, Ikonomi nëpërmjet “rrëmimeve” të tij në arshivat e Uashingtonit, duke shkruar edhe këtë libër ka “zbuluar atë se çfarë vendi zenë SHBA në faqet e librit të tij “, si dhe ditët e fundme të Shqipërisë mbretëri e ditët e para të pushtimit italian të rrëfyera nga ministri amerikan i kohës në Tiranë, Hugh Grant.
“Vërtet, kjo është një histori e njohur, por për herë të parë ajo tregohet nga këndvështrimi i një amerikani, i cili e pa me sytë e tij pushtimin, sepse ndodhej në Tiranë në atë kohë. Ai ishte ministri fuqiplotë i SHBA në Shqipëri dhe quhej Hugh Grant, thotë në këtë intervistë Ikonomi.
Ai si një “gjuetar” i mirë, duket në faqet e shkruara të këtij libri, se ka gjetur dokumente të rëndësishme në Arkivin Kombëtar Amerikan, pikërishtë, bëhet fjalë për dy dokumente që hedhin dritë mbi qëndrimin e mbretit dhe të shteteve europiane për pushtimin.
Lidhur me pyetjen se si mendon Ikonomi a duhet të rishkruhet historia në Shqipëri dhe kush duhet ta bëjë këtë?
Ilir Ikonomi përgjigjet prerë se :”Historia, është duke u rishkruar në sajë të pluralizmit të pikëpamjeve për ngjarjet dhe figurat kryesore historike. Ka kaluar koha kur për çdo gjë kishte një pikëpamje të vetme të diktuar nga pushteti. Mendoj se tek historianët tani ekziston një kuptim më i mirë për karakterin kompleks që kanë ngjarjet dhe personazhet historike, pra ekziston më shumë realizëm. Për arësye të ndryshme, ku hyn edhe sedra, një pjesë e tyre nuk heqin dorë nga opinionet e prera që mund të kenë shprehur në të kaluarën e tyre si shkrues të historisë zyrtare.”

Zoti Ikonomi, çdo lexues, para se të blejë një libër do të donte të dinte për autorin, pra: kush jeni ju, nga keni ardhur, cila është jeta juaj?
Kam lindur në Pogradec, jam rritur në Berat. Im atë ka qenë mjek, nëna mësuese. Jam rritur në një shtëpi me shumë libra dhe ku nuk flitej shumë për politikë. Im atë dinte disa gjuhë të huaja prandaj në shtëpinë tonë kishte shumë fjalorë, të cilët ai i shihte si urën e vetme për të komunikuar me botën perëndimore. E dinim origjinën tonë prej disa brezash, sepse në shtëpi kishim një dokument që tregonte historinë e familjes nga ana e babait. Kam studiuar në Kinë për gjuhë kineze në vitet 1970. Punova si përkthyes i kinezçes në Radio Tirana deri në vitin 1990. Me rënien e komunizmit, u bëra korrespondenti i parë i agjencisë Rojter në Shqipëri dhe pas dy vjetësh Zëri i Amerikës më ftoi për të punuar në Uashington. Që nga ajo kohë vazhdoj të jem gazetar në seksionin shqip të VOA.
“Pushtimi” është libri juaj i tretë. A ka ndonjë numër librash që duhet të shkruash për t’u ndjerë shkrimtar?
Nuk e besoj. Shkrimtar të quan ose jo lexuesi. Në rastin tim, rruga si autor librash sapo ka nisur dhe ende nuk e di se çfarë mendon lexuesi, por sinqerisht nuk ndihem shkrimtar në kuptimin klasik të fjalës. Them se do të të shkruaj edhe libra të tjerë nëse lexuesi vazhdon të ketë interes për punimet e mia.
Ju shkruani për historinë shqiptare, duke filluar nga vitet e para të shtetit shqiptar. Si i përzgjidhni temat për të cilat vendosni të shkruani?
Përpiqem të zgjedh ato tema historike që na interesojnë më shumë neve si shqiptarë për të kuptuar vetveten. Prandaj në librat e mi do të hasni disa nga ngjarjet dhe figurat më madhore për Shqipërinë: Ismail Qemali, shpallja e pavarësisë, Faik Konica, pushtimi i Shqipërisë nga Italia e të tjera. Të gjitha detajet në librat e mi janë në funksion të këtyre ngjarjeve dhe personazheve të mëdha. Nuk më pëlqen të shkruaj për politikën e ditës, sepse ajo nuk të lejon të nxjerrësh përfundime të mëdha dhe të reflektosh se nga kemi ardhur e ku po shkojmë. E kundërta mund të thuhet për të shkuarën historike. Nëse e pasqyron me besnikëri dhe në mënyrë të balancuar e të arsyeshme, ajo të ndihmon të kuptosh të ardhmen.
A kanë librat tuaj një lidhje të brendshme, diçka që ndoshta e kuptoni vetëm ju?
Besoj se kanë një fije që i lidh – idenë se Shqipëria ka patur një të kaluar të vështirë, në kuptimin që krijimi i shtetit shqiptar ka qenë një sipërmarrje jashtëzakonisht e mundimshme dhe këto mundime kanë vazhduar gjatë. Disa njerëz nuk e kuptojnë dot këtë, pra se sa i vështirë ka qenë krijimi i një entiteti të unifikuar në kushtet e ndarjeve të mëdha krahinore e fisnore, mungesës së theksuar të zhvillimit ekonomik dhe ndarjes në tre besime. Në të gjithë librat e mi jam përpjekur ta paraqes këtë fenomen shqiptar në formën e sfondit të madh të veprimit të personazheve, në mënyrë që lexuesi të mund të arrijë përfundime për të tashmen dhe t’u japë përgjigje pyetjeve të tilla, si: ku e kanë rrënjën përçarjet e sotme dhe çfarë e pengon ecjen përpara.
Ky libër tregon përmes dokumentesh historinë e pushtimit të Shqipërisë nga Italia më 7 prill 1939, në prag të Luftës së Dytë Botërore. Përse zgjodhët një temë për të cilën është folur shumë?
Vërtet kjo është një histori e njohur, por për herë të parë ajo tregohet nga këndvështrimi i një amerikani, i cili e pa me sytë e tij pushtimin, sepse ndodhej në Tiranë në atë kohë. Ai ishte ministri fuqiplotë i SHBA në Shqipëri dhe quhej Hugh Grant.
Përse ju duket me rëndësi kur tregohet nga një amerikan?
Amerikanët në atë kohë nuk kishin ndonjë interesim të veçantë për Ballkanin, politika e jashtme e SHBA nuk ishte shumë aktive. Prandaj, ndryshe nga diplomatët e tjerë të huaj në Shqipërinë e asaj kohe, Granti mund të shihet si një vëzhgues i ftohtë dhe i paanshëm i ngjarjeve. Mendoj se raportet që ai i dërgonte Departamentit të Shtetit për pushtimin e Shqipërisë janë mjaft të paanshme.
Çfarë pjese zë rrëfimi juaj si autor në këtë libër?
Hugh Granti flet kryesisht për pushtimin e Shqipërisë nga Italia dhe ngjarjet që pasuan, siç ishin konsolidimi i regjimit të pushtimit, taktikat e italianëve për të krijuar përshtypjen se pavarësia nuk ishte humbur, imponimi prej tyre i një kushtetute të hartuar në Romë, eliminimi i politikës së jashtme të Shqipërisë, etj. Për të dhënë një pasqyrë më të plotë të Shqipërisë në periudhën para pushtimit, unë kam shkruar një ekspoze në formën e një rrëfimi që i paraprin asaj për të cilën flet ministri Grant.
Diplomati amerikan duhet ta ketë takuar shumë herë Mbretin Zog. Çfarë mendimesh shpreh ai për monarkun shqiptar?
Po, e ka takuar shumë herë. Granti kishte simpati për shqiptarët në përgjithësi dhe i kuptonte ndjenjat e tyre proamerikane. Të njëjtën simpati shprehte edhe për Mbretin Zog, i cili gjithashtu ushqente ndjenja miqësore për Amerikën. Takimi i tij i fundit me Mbretin ishte një ditë para pushtimit, më 6 prill. Sipas shënimeve të hollësishme të Grantit nga ai takim, Zogu i tregoi hapur ministrit amerikan situatën e vështirë në të cilën ndodhej, për shkak të trysnisë së madhe që po i bënin italianët. Granti na jep të kuptojmë se Mbreti Zog, me inteligjencën e tij natyrore, e analizonte drejt gjendjen në Evropë dhe e kuptonte se askush nuk do t’i vinte në ndihmë nëse Shqipëria sulmohej nga Italia. Në raportet për Sekretarin amerikan të Shtetit, Granti bën një analizë të hollësishme, me të cilën në mënyrë të paanshme tregon se si arriti Italia ta fusë Shqipërinë në zinxhirin e saj. Ai shpjegon se Zogu i njihte mirë kartat e tij. Ndoshta, – shkruan Granti, – Mbreti llogariste që, nëse fillonte një luftë botërore, Italia do të humbiste dhe ai do të çlirohej nga borxhet që kishte marrë prej saj. Llogaritë nuk i dolën, sepse Italia nuk vonoi ta pushtonte Shqipërinë.
Përse Zogu është një figurë kaq e debatuar mes historianëve? Përse ka kaq pasione kur flitet për të?
Mendoj se një pjesë e kësaj është pasojë e trashëgimisë politike të Shqipërisë. Gjatë shumë dekadave të komunizmit, në Shqipëri pati një fushatë denigruese kundër Zogut. Historianët e asaj kohe, me bindje ose nën presion nuk na dhanë dot një analizë objektive të monarkut shqiptar, i cili si çdo prijës që vepron në një mjedis të vështirë ka plot dritëhije. Sot, shumë qëndrime kanë ndryshuar, por kam përshtypjen se kritikat kryesore që i bëhen Zogut ende ngrihen mbi të njëjtën bazë si edhe më parë. Për shembull, qëllimisht theksi vihet tek ikja e tij më 7 prill dhe pak flitet për natyrën e trysnisë italiane, për komplotet e tyre për ta eliminuar fizikisht Mbretin dhe përgjithësisht për atmosferën e krijuar, ku rezistenca ishte e pamundur. Lihet në heshtje, për shembull, fakti që Musolini kishte të paktën një vit që përgatitej për ndërhyrjen ushtarake në Shqipëri dhe kjo i linte pak hapësirë Zogut për të rezistuar. I mëshohet faktit që Mbreti Zog u lidh së tepërmi me italianët dhe nuk thuhet se cilat mund të kishin qenë alternativat: Lidhja me grekët? Lidhja me jugosllavët? Apo izolimi tragjik nga bota siç bëri Hoxha? Po ashtu, pak flitet mbi përpjekjet e Zogut për bashkim kombëtar dhe për modernizimin e një Shqipërie që po ndërtohej si shtet gati nga themelet. Kur analizat ngrihen mbi pasione, kjo të pengon të kuptosh edhe ato që vërtet mund të quhen anë të errëta të Zogut, siç ishin përpjekjet për të qëndruar me çdo kusht në pushtet, dëshira për luks dhe ekstravagancë në një vend që ende vuante nga uria, etj.
Si mendoni se duhet të rishkruhet historia në Shqipëri dhe kush duhet ta bëjë këtë?

Historia është duke u rishkruar në sajë të pluralizmit të pikëpamjeve për ngjarjet dhe figurat kryesore historike. Ka kaluar koha kur për çdo gjë kishte një pikëpamje të vetme të diktuar nga pushteti. Mendoj se tek historianët tani ekziston një kuptim më i mirë për karakterin kompleks që kanë ngjarjet dhe personazhet historike, pra ekziston më shumë realizëm. Për arësye të ndryshme, ku hyn edhe sedra, një pjesë e tyre nuk heqin dorë nga opinionet e prera që mund të kenë shprehur në të kaluarën e tyre si shkrues të historisë zyrtare. Natyrisht, kur vjen puna te hartimi i teksteve, kjo është një sipërmarrje me përgjegjësi të madhe. Këtu mendoj se ka rëndësi ruajtja e baraspeshës, në kuptimin që në komisionet e teksteve të marrin pjesë historianë që pasqyrojnë një pluralitet pikëpamjesh. Sidomos ndarja e politikës nga historia në kuptimin e plotë të kësaj shprehjeje, mendoj se duhet të jetë një kriter kryesor.
Dëgjojmë shpesh të thuhet se tek shqiptarët ka rënë leximi, njerëzit nuk interesohen dhe aq shumë për librin. Ju ç’mendoni?
Nuk e besoj se kurioziteti për të ditur mund të bjerë ndonjëherë. Por me siguri që do të ketë periudha kur rënia e fuqisë blerëse bëhet pengesë që të shiten më shumë libra. Kam përshtypjen se po t’u ofrohet një libër i mirë, njerëzit nuk kursejnë për ta blerë. Në një shoqëri gjithnjë ka njerëz që lexojnë dhe njerëz që nuk lexojnë dhe nuk besoj se kjo do të ndryshojë ndonjëherë.
Intervistojë : Beqir SINA