Archives for July 2014

Intervistë me vajzën e Artistit të Merituar dhe Tenorit të Shquar korcar-Piro Sulioti/
Bisedoi:Raimonda MOISIU/
Artist i Merituar, Tenor i Shquar korcar, tashmë i ndarë nga jeta, Piro Sulioti, lindi në qytetin e Korcës, në një lagje tipike autoktone korcare, me tinguj serenatash dhe motive nga muzika e lehtë korcare, -në shtator të vitit 1924-ër. Diku aty rreth moshës 20 vjeçare nisi të këndojë tek anketat muzikore të Radio Korcës, dhe ka qenë pjesëmrërrës në të gjitha aktivitetet kulturore, që organizoheshin në qytetin e Korcës, vecmas atë kohë, për artistët e rinj. Ende në moshë të re, largohet nga Korca, dhe shkon me studime në degën e infermierisë, Tiranë, ku diplomohet si ndihmës- mjek. Aty aktivizohet në aktivitete të ndryshme muzikore dhe kulturale, dhe shumë shpejt u bë i njohur në të gjithë vendin, si një këmgëtar i ri nga Korca. Përvec serenatave edhe këngëve ushtarake që artisti korcar Piro Sulioti këndonte, tek asambli ushtarak, ai bie në sy të kompozitorëve të shquar për vokalin e tij të pastër e të kthjellët, dhe më 1954 –ën, kompozitori Kristo Kono do i besonte rolin kryesor të Operetës së parë Shqiptare “ Agimi”, në rolin e “Sokolit”. Rreth këtyre viteve, për dekada do të interpretonte këngët karakteristike korcare dhe arriti të bëhej një nga tenorët kryesorë të Grupit Karakteristik dhe historic, “Lira”, të Korcës, rol që e ruajti deri në fund të jetës së tij. Më pas do të sillte në dritë një buqetë me këngë popullore korcare, (shumica e tyre ende nuk janë kënduar) dhe do të vlerësohej me Cmime të ndryshme nëpër Festivale dhe Anketa muzikore të asaj kohe. Do të këndonte edhe para udhëheqjes së lartë të shtetit socialist, për Enver Hoxhën dhe për udhëheqësit e tjerë të asaj kohe. Ishte këngëtari i vetëm shqiptar që rreth viteve ’60-të, këndoi para Hrushovit në vizitën që ai bëri në qytetin e Korcës. Artisti korcar nuk e “dehu” udhëheqësin sovjetik, vetëm me serenatat, këngët popullore korcare dhe këngët ruse, por e dehu edhe me raki mani Hrushovin, sa do i vinte qeleshen në kokë atij, në qejf e sipër, një lloj “qejfi”, që vetëm këngëtarët gazmorë e të talentuar të Korcës dijnë ta ndezin. Në vitin ’68-ë udhëtoi me Ansamblin e Këngëve dhe të Valleve, krahas legjendës të muzikës shqiptare, ikonës, artistes Vace Zela, dhe me artistë të tjerë në Kinë, për të kënduar para Mao-Ce-Dun-it etj. Në vitin 1978-ë, Piro Sulioti do vleresohej me Cmimin -Artist i Merituar. Inamorimi edhe pasioni për pentagramin, e bëri që të kthejë muzikën edhe artin në një traditë familjare. Djali i tij është Tenor i Famshëm Gjergji Sulioti, gjithashtu edhe vajza Zhani Sulioti, personazhi i kësaj interviste, është mësuese muzike. Serenatat korcare edhe muzika karakteristike korcare, kurrë nuk u ndanë prej Piros, ishin gjithmonë miq duke e shoqëruar atë, deri në momentet e fundit, madje edhe kur sëmundja edhe pleqëria e kishin dobësuar, ai vazhdonte të këndonte.Një jetë që i ngjan një romani apo drame në sprovën e udhëtimit të trishtë e të bukur të jetës. Një rrëfim klasik për një gjeni klasik të artit e të muzikës, për Artistin e Merituar, Tenorin e Shquar korcar, Piro Sulioti, vjen në këtë intervistë nga vajza e tij, znj. Zhani Sulioti. Artistit korcar i ka pëlqyer gjithmonë të luajë me muzikën, herë me serenatën, herë me këngët e lehta, herë me ato populloret dhe herë në Opera, duke dhënë përmes lidhjeve të tyre mesazhe për të tashmen, ruajtjen e vlerave muzikore të traditës dhe kulturës shqiptare. Për më shumë ndiqni intervistën.
***
INTERVISTA/
-Së pari ju falenderoj, që pranuat të jepni këtë intervistë, për të risjellë në kujtesë Artistin e Merituar, një nga tenorët më të shquar të muzikës shqiptare, Piro Sulioti, i ndarë tashmë nga jeta. Si ndjeheni për këtë intervistë- e ndjeni homazh apo një përcjellje të vlerave qytetare, kulturore e historike të Korcës sonë?

Do të dëshiroja t’ju falenderoj përzëmërsisht, për mundësinë që më ofruat, të kujtoj e sjell në vëmendjen e publikut artdashës korcar dhe gjithë shqiptarëve, meritat edhe vlerat e babait tim, që shumica e pushteteve shkojnë e vijnë, por e kanë lënë në harresë, Tenorin e Shquar të grupit historik “LIRA”, të Korcës, sikundër e theksoni edhe ju në pyetjen përkatëse, Artistin e Merituar, Piro Sulioti. Artisti korcar dhe ati im, Piroja, është ndarë vetëm fizikisht nga jeta, se për ne birin dhe bijat e tij, familjarët e e shumtë, ai është këtu, mes nesh. Nga vokali, nga serenatat, nga këshillat, dhe sidomos nga humori i tij plot sqimë, hare dhe i spikatur që e shoqëroi një jetë të tërë. Sigurisht, kjo intervistë është homazh dhe requiem, sepse një artist si Piro Sulioti, me vlerat e tija të jahstëzakonëshme nuk mund të lihet në harresë. Ai na ka lënë një pasuri të madhe artistike. Nuk e ekzagjeroj edhe po të thoja me plot bindje e gojë, se është i pazvëndësueshëm.

– Familja Sulioti është një familje autoktone qytetare dhe intelektuale korcare. Cilat janë kujtimet tuaja që nga fëmijëria, si u gjend Ati Tuaj, tenori i shquar Piro Sulioti në rrugën e bukur të artit të muzikës? E pati të trashëguar genin muzikor, apo ishte dhunti e tij?

Normalisht, që do kishte njëtrashëgimni familjare, fakt që rruhet me fanatozëm deri në ditët e sotme, te familja Sulioti dhe pasardhsit e saj. Ashtu si tenor i mirënjohur, vëllai im Gjergji Sulioti dhe unë, personalisht, nipërit dhe mbesat, vazhdojmë me përkushtim talent dhe dashamirësi, traditën familjare muzikore. Kujtime pa fund nga babai im, por edhe nga shumë qytetarë të tjerë të Korcës sonë, sidomos artistë, që kishin marrëdhënje me babain dhe familjen tonë. Piroja e ka pasur pasion muzikën që në fëmijërinë e tij. Ka nisur të këndojë me shokët që në moshë të hershme, dhe vazhdoi të jetë pjsëmarrës aktiv në anketat muzikore te Radio Korca dhe arriti deri në skenat e Kinës me ansamble të ndryshme të vendit. Gjithashtu, deri në fund pothuajse të jetës së tij, mbeti një nga tenorët kryesorë të Grupit karakteristik të Korcës, të famshmin “LIRA” .

-A mund të na përshkruani momente nga eksperienca e tij?Kur ka filluar të këndojë ?Cila ështëkënga e parë që ka kënduar?

Ka filluar të këndojë qysh herët, sikundër e theksova më lart, por si këngëtar amator fillon tënjihet afro viteve ’40-ë. Fati i babait tim, ishte që këndonte në shumë repertorë, si; serenata, këngë të muzikës së lehtë, këngë popullore, këngë të huaja, por edhe këngë lirike nga Opera. Këngët e para të tij, vecmas ato që patën sukses të madh, dhe interpretohen ende edhe sot (por jo ai lloj interpretimi i babait tim), ka qenë“Jorgjica”, “I pabesë”, “Dje mbrëma” etj.

-C’mund të na thoni për influencat e tij muzikore në muzikën e lehtë, popullore dhe serenatat? Po në opera?

Për muzikën lirike më 1954-ën, i madhi Kristo Kono do i besonte rolin kryesor të “Sokolit” tek opereta e parë shqipe “Agimi”, e cila pati një sukses të jashtzakonshëm. Madje, atë rol historic, ma dedikoi mua, bijës së tij, që sapo kisha lindur. Por, muzika lirike ende s’kishte hedhur rrënjët tek kultura e vendit, shkak që largoi shumë artistë midis tyre edhe Piron. Këngët popullore i këndonte zakonisht nëpër dasma edhe nëgëzime familjare, duke mbajtur kështu, gjallë, traditën e qytetit. Sa për këngët e lehta edhe serenatat ato ishin gjith’ jeta e tij, nuk i ndau kurrë nga vetja, ishte gjithmonë në formë për t’i kënduar cdo cast.Kujtoj ditët e fundit të jetës të tij, aty në shtratni shtrirë këndonte gjithmonë serenatat e veta. Ashtu si atëhere me të njëjtin ritëm, por me vokal të dobësuar nga pleqërija.

-Ati Tuaj është i njohur kryesisht si një nga tenorët kryesorë të Grupit karakteristik korcar “Lira” dhe si një adhuruese e hershëme e tij, vija re një mirëkuptim mes dinamikës së muzikës, të kënduarit dhe interpretimit emocional, e cila u jepte fuqinë e tingujve, melodisë së serenatave, të këngëve popullore, të lehta, baladat apo ato me ritëm ushtarak. C’mund të na thoni për këtë?

Piroja kishte një emocion të jashtëzakonshëm përsa i përket këngës dhe muzikës në tërësi. Për cdo këngë frymëzoheshe ndryshe, nuk edi se si arrinte të interpretonte gjithmonë në bazë të frymëzimit. Cuditërisht i ndryshonte mimika e fytyrës, qëndrimi në skenë, etj. Buzëqeshja ose trishtimi vizatoheshin dhe rrezatonin tek publiku.Adhuronte gjithmonë duartrokitjet edhe gazin e publikut. Dashuria për serenatat edhe qytetin e lindjes, Korcës, e bëri që t’i këthehej, “Qytetit të Ëndrrave”, dhe të mos vazhdonte karrierën në Tiranë. Shprehej gjithmonë, që;- “serenatat me Korcën, janë si peshku me ujin. Nuk mund të rrojë jashtë tij”.

– Në televizione të ndryshme e rrjete sociale qarkullojnë këngë dhe filmim të arkivave, të koncerteve që tenor i shquar Piro Sulioti ka dhënë brenda e jashtë atdheut. C’mund të na thoni për këtë?

Është një pjesë e vogël e tyre, sepse shumica gjendet e mbuluar nga “pluhuri i harresës”tek arkivat e ndryshme të radios e të televizionit. Normalisht, që pjesa më e madhe, nuk është e filmuar ose e incizuar, sepse atëhere, ka qenë një tjetër kohë, shtypi i shkruar dhe media vizive puthuajse kanë qenë inekzistente, kështqë producenti ishte vet artisti ose shteti. Për dekada vitesh tëra, koncertet që babai dha në Jugosllavi, në Greqi, në Kinë, në Bashkimin Sovjetik, në Rumani, etj., ishin të bllokuara për hatër të sistemit socialist të vendit. Por të gjitha këto, babai na i kaloi në memorje dhe ne nuk i harrojmë kurrsesi shumicën e aktiviteteve apo të historive të ndryshme të tij.

-Cilat kanë qënë koncertet dhe takimet me personalitete të rangut të lartë, që i patën lënë më shumë mbresa, Atit Tuaj? Ndonjë eksperiencë të vecantë gazmore apo të trishtë, ju ka treguar babai?

Babai im ka dhënë koncerte para shumëpersonaliteteve të rangut të lartë të sistemit dhe rregjimit të kohës, kur arti dhe muzika bënin shumë për realizmin socialist, miqësinë sovjetiko-shqiptare, dhe revolucionin kulturor kines. Ka dhënë dhjetra koncerte për Enver Hoxhën, për Mehmet Shehun, për Ramiz Alinë, për Mao-Ce –Dun-in, Hrushovin etj. Eksperiencat gazmore e të trishta që ai na rrëfente ishin pothuajse të përditëshme dhe vija re si artist në shpirtv e talent, babai i ndjente dhe i vuante më shumë se kushdo tjetër. Më kujtohen historitë me humor që tregonte nga Kina, mallëngjimi edhe përlotjet në Kosovë, por edhe shumë raste të ndryshme për kolegët e tij këngëtarë.

– Kam dëgjuar dikur të flitej për Atin Tuaj dhe artistin korcar, Piro Sulioti, se aty rreth viteve ’60 -ë për vizitën e Hrushovit në Korcë, ai jo vetëm këndoi para tij këngët e famëshme ruse por edhe në qejf e sipër kërceu me të. A mund të na i përshkruani atë moment? A pati kritika më pas apo vlerësime?

Ky episode, në fakt ështëshumë i vecantë, interesant e tejet mbresëlënës, por edhe për vetë “bujën” që bëri atë kohë, sa përflitej për një kohë relativisht të gjatë mes vetë artistëve dhe publikut korcar. Vizita Hrushovit në Shqipëri në qershor të 1959-ës, ishte një nga vizitat më të rëndësishmet për sistemin e kohës. Organizatorët e një koncerti special për nder të tijnë ditën e fundit të qëndrimit të Hrushovit në Shqipëri, thirrën Piron për të kënduar aty në atë concert. Babai e përshkruante Hrushovin shumë njeri të thjeshtë edhe gazmor me aq sa ai komunikoi dhe e njohu atë Hrushovi pasi hëngri peshkun ‘krap” të porositur nga vetë ai, piu edhe rakinë e manit, u bë cakërqejfdhe nisi të kërcejë vallen karakteristike ruse me babain, kur Piro për një moment ekzaltimi ia rrëmben një valltari qeleshen dhe ja vendos në kokë Hrushovit. Ndërsa kërcenin të dy të përqafuar dhe Hrushovi me qeleshen shqiptare në kokë qeshte e thërriste; “ Spasiba, spasiba”! Ky ishte një veprim i pa papritur dhe befasues për zyrtarët e kuadrot e partisë. Një pjesë e tyre u alarmua, duke kërcënuar Piron për dënime të mëtejshme. Por u desh ndërhyrja e Enverit persoanalisht, që shmangën peripecitë dhe pasojat politike për babain.

–A ka shkruar poezi apo tekste këngëshdhe serenata Ati Tuaj?

Jo babai nuk ka shkruar poezi apo tekste këngësh.Piro ka ndihmur poetët dhe kompozitorët, thjesht nga eksperienca e tij si këngëtar, por nuk mund të them se ka qenë poet. Serenata, mund të them -po –se shkruanin dhe u këndonin cupave korcare, gjith’ meshkujt e dashuruar të Korcës, dhe ma merr mendja, që brenda tyre është edhe babai im. Më 1967-ën nisi të shkruajë një roman, (diku e kam ruajtur), por që nuk e mbaroi kurrë.

-Përpos portretit dhe staturës intelektuale, por edhe talentit e kontributit të tij në muzikë, ai i keni mbledhur ato në CD-apo album? Nëse po, cili është roli hulumtus i tyre?

Këtu më jep mundësinë të hap një tjetër cështje madhore për diskografinë shqiptare. Në shumicën e rasteve, këngët, koncertet, filmimet etj. janë siundër përmenda edhe më lart, janë të arkivuara dhe as kush nuk mund t’i marrë. Kjo më duket vëertet absurd, sepse edhe autori vetë nuk mund t’i tërheqë nga arkivi. Shumica e këngëve janë në “errësirë”, se askush nuk merr krajon, guximin dhe inisiativën që këto pjesë të cmuara të kulturës shqiptare të dalin në dritë, për të parë për të parë jo vetëm këtë trashëgimi dhe identitet të artit e muzikës shqiptare, por edhe dritën që ato kanë lënë pas për brezat e ardhshëm, për kulturën dhe historinë e saj, qoftë qytetare korcare por edhe kulturës shqiptare në ytërësi.Vërtet nuk ndjehem mirë për këte dhe me vjen shumë, se babai im, Piro u mundua për vite të tëra, por arriti vetëm të mbledhë dy copë. Shumica e tyre janë bërë ilegalisht ne CD-i në treg, pa u ditur të drejtat e autorit dhe pa marrë lejë nga askush. Unë ju bëj thirrje: Ju lutem, na jepni ato që i përkasin babait tonë!

–Cili është mesazhi tuaj në vlerësimin e mosharresën e vlerave të tilla?

Vlerësimet, janë subjektive, vijnë dhe ikin me kohën, modën, rregjimin etj dhe boshllëqet duhet t’i zgjidhim, traditën, ta vazhdojmë dhe të përhapim sa më shumë kulturë e muzikë. Artistët duhet të inkurajohen jo vetëm për të identifikuar artin, kulturën muzikën dhe zgjidhjen e situatave jo të këndshme në dëm të artit, traditës e trashëgimesë kulturore e muzikore. Për këtë nuk duhet të kemi as frikë, as zemërim, as xhelozi . Duhet të kemi urtësi ashtu sikundër kanë pasur kjo elitë e shquar e brezit të artë të artistëve që nga Vace Zela, Ramiz Kovaci, Avni Mula, Gaqo Cako, Kristo Kono, Piro Sulioti, etj, etj, ndjesë po nuk kam përmendur ndokënd se janë shumë. Të përmendim, të sjellim në vëmendje dhe të kujtojmë historinë dhe ikonat e artit për art, -dhe jo për treg. Të mundohemi të bindim shoqërinë shqiptare dhe trupat e ndryshme të muzikës për drejtësi artistike. Dhe jo vetëm kaq! Të mos harrojmë se dikur në këtë vend ka pasur artistë, që kanë shkrirë shpirtin, vrullin, talentin dhe dëshirën, vetëm për një duartrokitje, për një buzëqeshje, për një dinjitet, pa klipe, pa menaxhere, pa intervista, pa social media, dhe studio me aparatura, jo për tregëti –por për të bërë histori-Dhe ia dolën! Ata bënë historinë!

Bisedoi:Raimonda MOISIU