Mohammed Emwazi, Njeriu që u bë “xhihadisti John”/
Identiteti i vërtetë i njërit prej anëtarëve më famëkeq të Shtetit Islamik është zbuluar. Ai është Mohammed Emwazi, i njohur deri më tash si “xhihadisti John”.
Ka lindur në Kuvajt më 1988 dhe ka shkuar në Britani më 1994, kur ka qenë vetëm gjashtë vjeç. Thuhet se ka diplomuar për informatikë në Universitetin Uestminister, rreth vitit 2009.
Emwazi, i cili edhe më parë ka qenë i njohur për shërbimet britanike të sigurisë, është paraqitur për herë të parë në një video, gushtin e kaluar, duke i prerë kokën gazetarit amerikan, James Foley.
Besohet se i njëjti i ka prerë kokën edhe punëtorit britanik të ndihmës, David Haines, gazetarit tjetër amerikan, Steven Sotloff, shoferit britanik, Alan Henning, dhe punëtorit amerikan të ndihmës, Abdul-Rahman Kassig, i njohur edhe si Peter.
Identiteti i vërtetë i tij është raportuar nga gazetarët e Washington Post-it, Souad Mekhennet dhe Adam Goldman. Ky i fundit ka folur të enjten për agjencinë Reuters, në lidhje me procesin e zbulimit të identitetit.
“Emri ka qenë i qartë për agjencitë amerikane të inteligjencës dhe për auturitetet britanike qysh në shtator të vitit 2014”, ka thënë Goldman.
“Kemi dërguar Souad [Mekhennet], e cila ka shkruar artikullin me mua, në Londër dhe ajo ka nisur të trokasë nëpër dyer. Kemi gjetur miqtë e afërt të tij, të cilët kanë folur me ne. Pra, e kemi pasur emrin përpara se ia kemi takuar miqtë. Dhe, ata vetëm se kanë konfirmuar atë që ne kemi ditur”, ka shtuar Goldman.
Kur videot që kanë shfaqur “xhihadistin John” kanë nisur të përhapen, shumë analistë janë fokusuar në theksin e tij britanik.
Emwazi dhe dy miq të tij, në vitin 2009, kanë udhëtuar në Tanzani, ku edhe janë arrestuar dhe dëbuar nga vendi.
Emwazi më pas ka udhëtuar drejt Amsterdamit, ku u ka thënë miqve se është marrë në pyetje nga shërbimi britanik i inteligjencës, MI5, dhe është akuzuar se ka bërë përpjekje të arrijë në Somali, për t’iu bashkuar grupit militant islamist të Al-Shababit.
Emwazi është arrestuar përsëri nga zyrtarët kundër terrorizmit, kur është kthyer në Britani nga Kuvajti, më 2010.
Është e paqartë se përse Emwazi ka qenë nën hetime, ndonëse BBC raporton se ai ka qenë i lidhur me një person, i cili po ashtu ka pasur lidhje me Al-Shababin.
Disa shokë të tij i kanë thënë Washington Post-it se në vitin 2012, Emwazi ka dashur të shkojë në Arabinë Saudite, për të dhënë mësime të anglishtes, por përpjekjet e tij kanë qenë të pasuksesshme.
Pak kohë më vonë, ai është zhdukur. Pavarësisht vëmendjes së autoriteteve britanike mbi të, Emwazi ia ka dalë të shkojë në Siri, vendin që e ka diskutuar qysh më 2012, sipas gazetës Guardian.
E veja e një personi të vrarë nga “xhihadisti John”, thotë se do që ai të kapet i gjallë.
Dragana Haines thotë se “gjëja e fundit” që do për personin që ka vrarë burrin e saj, David Haines, është “vdekja e merituar”. Ajo thotë ai duhet të vihet para drejtësisë.
Kryeministri britanik, David Cameron, ka dhënë këtë deklaratë, pasi është pyetur nga gazetarët që të komentojnë identifikimin e “xhihadistit John”:
“Kur kudo në botë ka njerëz që kryejnë krime të tmerrshme kundër shtetasve britanikë, ne bëjmë gjithçka të mundur me policinë, shërbimet e sigurisë, me të gjithë që i kemi në dispozicion, për t’i gjetur këta njerëz dhe për t’i vënë jashtë veprimit. Ky është prioriteti numër një për mua”, ka thënë Cameron.
Mohammed Emwazi është njëri nga 600 shtetasit britanikë që kanë udhëtuar në Siri, për të luftuar.
Përgatiti: Valona Tela RFE/RL
Archives for February 2015
Tre persona në Bruklin akuzohen për terrorizëm
Shtetet e Bashkuara kanë ngritur akuza ndaj tre personave për mbështetje të militantëve të Shtetit Islamik në Siri dhe luftë kundër Shteteve të Bashkuara. Akuzat ndaj dy uzbekasve dhe një kazaku u regjistruan dje pranë një gjykate federale në Nju Jork.
Dy persona nga Uzbekistani u paraqitën dje para gjykatësit federal në Bruklin. Autoritetet e Nju Jorkut thanë se seanca dëgjimore për personin tjetër nga Kazakistani u zhvillua në shtetin e Floridës. William Bratton është komisioner i policisë së Nju Jorkut.
“Dy individët po përpiqeshin të shkonin në Siri. Njëri u arresua në aeroportin JFK në Nju Jork ndërsa po përpiqet të hipte në avion. Tjetri priste të merrte një avion të mëvonshëm. Ai u arresua në shtëpinë e tij në Bruklin. Një person i tretë që besohet se ndihmoi në organizimin dhe financimin e udhëtimit për dy të tjerët u arresua në Xhaksonvill të shtetit Florida.”
Që të tre personat banojnë në Bruklin dhe kishin leje të përhershme qëndrimi në Amerikë. Zyrtarët thanë se postimet e tyre në median sociale tërhoqën vëmendjen e policisë:
“Në bazë të akuzave, ideja doli qartë në deklaratat e tyre se nëse nuk do të mund të shkonin, do të përpiqeshin të gjenin armë të ndryshme këtu dhe të godisnin, kryesisht punonjës të policisë.”
Një prej tre të dyshuarve akuzohet për kërcënime kundër presidentit amerikan Barack Obama.
Zyrtarët amerikanë thonë se autoritetet i marrin seriozisht këto kërcënime. FBI-ja thotë se grupe dhe individë radikalë e përdorin median sociale për të komunikuar dhe dërguar mesazhe. Diego Rodrigues punon për Byronë Federale të Hetimeve.
“Jemi një prej agjencive të rendit që mbledh të dhëna dhe i ndan ato me agjencitë e tjera. Ne veprojmë me shpejtësi kur vëmë re diçka që pritet të ndodhë.”
Arrestimet në Bruklin kanë ngjallur shqetësime në komunitetin uzbek të Nju Jorkut. Shumë prej tyre druhen se do të bëhen objekt i vëmendjes së padëshiruar. Avokati mbrojtës, Adam Perlmutter, i kundërshton disa prej metotave të përdorura nga autoritetet për të identifikuar grupet radikale dhe hierarkinë e tyre.
“Nëse akuzat janë ato që thuhen, qeveria amerikane duhet të provojë një tjetër mënyrë qasje ndaj myslimanëve që mund të tërhiqen drejt radikalizmit.”
Shteti Islamik ka joshur të rinj nga shumë shtete perëndimore dhe arabe. Sipas llogaritjeve rreth 20 mijë të huaj kanë shkuar në Siri për t’u bashkuar me këtë grup, të njohur për barbarizmat dhe mizoritë në territoret që kontrollon.
Zyrtarët amerikanë pranojnë se Shteti Islamik ka vënë në shënjestër Shtetet e Bashkuara përmes një fushate propagandistike masive.(Zeri I Amerikes)
Frashëri – simbol i atdhedashurisë, diturisë dhe kulturës në Shqipëri
DOSIER/ Flet historiani Kastriot Bezati: Frashëri – simbol i atdhedashurisë, diturisë dhe kulturës në Shqipëri/
-Frashëri në Regjistrin Ixhmal të Vilajetit të Përmetit dhe të Korçës, hartuar në vitet 1431-32, jepet si vëndbanim me 6 shtëpi/
– Më 1506 Frashëri kishte 41 shtëpi, ndërsa më 1583 arriti në 58 shtëpi/
– Dangëllia në mesin e shekullit XIX, kishte 790 shtëpi/
– Tregu i Frashërit, në kulmin e lulëzimit, në mesin e shekullit XIX, përbëhej nga 20 dyqane, – thotë Sami Frashëri/
– Në vitet 1699-1701 Dangëllia përfshihet në kryengritjen e armatosur të Shqipërisë së Jugut kundër Portës së Lartë/
– Vatra kryesore të kryengritjes në Dangëlli ishin Frashëri, Miçani, Zavalani, Koblara dhe Backa/
– Disa nga bejlerët e Frashërit arritën shkallët më të larta të administratës së Portës së Lartë/
– Adem Pasha, i cili gjatë shekullit XVIII shërbeu disa kohë “Vezir i madh” (“Kryeminister”) ishte pinjollë nga familja e Vilakëve të Frashërit
– Më 1772 Mehmet Mustafa Frashëri bleu fshatrat Shipckë e Nikolicë të Kolonjës si dhe fshatin Voskopojë të Korçës dhe u bë spahiu i përgjithshëm i këtyre tre fshatrave
– Halil bej Bibaj nga Frashëri ka qënë gjithashtu “Vezir i madh” i Perandorisë Osmane
-Në vitet e Pashallëkut të Janinës, rezistenca antiturke e Frashërit u bë mbështetje e përpjekjeve autonomiste të Ali Pashë Tepelenës
– Ali Pashë Tepelena ka vajtur në Frashër dhe ka qëndruar në sarajet e Sulejman bej Sulejmanbejlliut
-Shkurt – shtator 1802, banorët e Dangëllisë zhvilluan një kryengritje të fuqishme antiosmane që tronditi Turqinë
– Frashëri u bë një vatër krijuese e kulturës së kombit dhe, më 1785 kur u hap Teqeja bektashiane e Nasibi Tahir Babai
-“Nasibiu ka shkruar shumë vjersha në gjuhën shqipe … ka shkruar edhe gazele në gjuhët turqisht dhe persisht”, – thotë Sami Frashëri
– Dalip e Shahin Kaso Frashëri, i pari, me veprën “Hadikaja” të vitit 1842 dhe, i dyti, me veprën “Muhtarnameja”, botuar në vitin 1868, hapwn rrugwn e librit.
– Në Stamboll ne kemi pasur tri armata, tri ushtri/ Një armatë ish Abdyli dhe një tjetër ish Samiu/ Dhe e treta – gjenerali, gjeneral poet Naimi/
– Alush Babai me shenjtëri, Abdyl Beu me dituri, përpiqen për Shqipëri
Nga Albert Z. ZHOLI/
“Frashëri do të mbetet për jetë vënd i shënjtëruar i Shqipërisë”, – ka shkruar Mihal Gramenua, i cili, në dimrin e vitit 1907, për 10 ditë, nga 1 deri më 10 dhjetor, qëndroi me Çerçiz Topullin e luftëtarët e Çerçiz Topullit në Frashër, në shtëpinë e atdhetarëve dhe në Teqen bektashiane të Frashërit dhe, kur u largua, kur ishte mbi Frashër, në malin e Kokojkës, shkroi vargjet: “Si ty, o Vithlehem e Mekë e Arabisë, / Ku jane lindur Muhamet e Krisht’ i Krishtërisë, / Për mua është Frashëri, vënd i Perëndisë, / Tek është lindur Naim Beu, zëmër e Shqipërisë!”. Frashëri, emrin e ka marrë nga pema pyjore “Frashër”, ndërsa krahina, Dangëllia, e ka marrë emrin në fillim të shekullit XVII nga fjala turke “Dag-ili”, që do të thotë “Malësi”. Në shek XIV krahina quhej “Malakas” dhe qëndra e saj ishte fshati “Malakas”, fjalë kjo që në rrënjë ka fjalën shqipe “Mal” në kuptimin “Malësi”. Frashëri ngrihet 1030 m mbi nivelin e detit, me hapësirë gjeografike 15.5 km2, e barabartë kjo me 7.2 % te hapësirës së krahinës së Dangëllisë (214 km2) dhe me 1.7 % të hapësirës gjeografike të trevës së Përmetit (929 km2). Frashëri gjatë ecurisë historike ka lindur aq shumë figura historike sa është vështirë të krahasohet me një hapësirë të dytë gjeografike me të njëjtat përmasa, përsa u përket këtyre figurave që kanë hyrë në histori, shumica e të cilave me kontribute të veçanta për kombin, qoftë kjo hapësirë brënda apo jashtë Shqipërisë, ndaj dhe emri i Frashërit është si hapësira, pa fillim e pa mbarim, nuk ka kufij gjeografikë, ndërsa vepra e bijëve më të mëdhenj të Frashërit, e vëllezërve Abdyl, Naim e Sami Frashëri, të cilët janë doktrinerë të kombit, janë Bibla e Kurani i shqiptarëve e Shqipërisë, janë këta liderë të kombit që i kanë dhënë më shumë se kushdo të drejtën Frashërit të quhet Vatra e Shënjtë e Shqiptarëve dhe Shqipërisë: Abdyli, udhëheqsi dhe burri i shtetit, të cilit, siç ka shkruar Gjergj Fishta “M’i bëjnë të gjithë tungjatjeta” se “Faqe t’bardh i la Shqipërisë”, Naimi, poeti, mendimtari e edukatori i kombit, “Zëmërgjerësia dhe urtësia” e të cilit, – siç thotë Dritëro Agolli, – “i ngjan Krishtit”, i pari mendimtar shqiptar që hodhi idenë e drejtimit të syve nga Perëndimi me vargun e tij të njohur “Jak’ o dit’ e uruar, që lind nga perëndon”, Samiu, dijetari i madh enciklopedist, vigani i mendimit, punës dhe guximit, truri i Rilindjes në Shqipëri.
Regjistrimi
Frashëri në Regjistrin Ixhmal të Vilajetit të Përmetit dhe të Korçës, hartuar në vitet 1431-32, jepet si vëndbanim me 6 shtëpi dhe me emrin “Fraxhili” dhe, po me kaq shtëpi, jepet si vëndbanim më vehte lagjia “Vila” e Frashërit, emër ky me orgjinë romake, vëndbanim që mund t’i ketë fillesat brënda hapësirës së shekullit të 2-të para lindjes së Krishtit, kur në Iliri u vendos sundimi i Romës. Nisur nga emri, lagjia Vilë e Frashërit ka qënë banuar të paktën prej 2 shekujsh. Në burimet e shkruara të viteve 1431-1432 na jepen të paktën 9 fshatra, që edhe sot janë në Dangëlli, me gjithësej 238 shtëpi, 0.4 % e të cilave i kishte Frashëri, kryeqëndra e Dangëllisë. Më 1506 Frashëri kishte 41 shtëpi, ndërsa më 1583 arriti në 58 shtëpi. Dangëllia në mesin e shekullit XIX, kishte 790 shtëpi, nga të cilat, sipas Kristo Frashërit, jo më pak se 300 shtëpi dhe, sipas shtetarit Medi Frashëri, jo më shumë se 350 shtëpi, i kishte Frashëri, shifër kjo e barabartë me 41 % apo me 2/5 e shtëpive të gjithë Dangëllisë. Afërsisht kjo ishte edhe popullsia e Frashërit dhe Dangëllisë edhe në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Ecuria demografike e Frashërit, në fillim e ngadaltë (në shekujt XV – XVII) e pastaj më e shpejtë (në shekujt XVIII – XIX) lidhet së pari, se Frashërit iu dha me dekret sulltanor statusi i “derbendit”, detyra e sigurimit pa pengesë të lëvizjes së udhëtarëve dhe karvaneve, fakt ky që tregon rëndësinë e pozitës gjeografike e strategjike të Frashërit si një pikë ku kryqëzoheshin në shekujt XV – XVI e më vonë rrugët këmbësore, që lidhnin Përmetin me Korçën dhe Beratin me Kolonjën , së dyti, duke filluar nga fundi i shekullit XVII e më tej në shekujt XVIII e XIX lidhet edhe me faktin se Frashëri u kthye në një kështjellë natyrore ku, sidomos bejlerët mbroheshin nga mëria, administrata e ushtria e Sulltanit dhe, së treti, sidomos në shekullin XIX, lidhet me arsyen se Frashëri si qëndra administrative e Dangëllisë u kthye dalëngadalë edhe në një qëndër ekonomike, në një qëndër zejtare dhe tregëtare, aq sa tregu i Frashërit, në kulmin e lulëzimit, në mesin e shekullit XIX, përbëhej nga 20 dyqane, – thotë Sami Frashëri. Në mesin e shekullit XIX Frashëri kishte 22 lagje dhe, në fakt, ishte “një qytet i vogël malor” – si dhe shkruante Sami Frashëri në veprën e tij Kamus – ul – Alam.
Historia e Frashërit
Historia e Frashërit me emra personalitetesh ngrihet mbi bazë dokumentesh në shekullin XVII. Në vitet 1699-1701 Dangëllia përfshihet në kryengritjen e armatosur të Shqipërisë së Jugut kundër Portës së Lartë dhe, një nga krerët kryesorë të kryengritjes në Dangëlli, ishte Aliçkoja nga Frashëri. Vatra kryesore të kryengritjes në Dangëlli ishin Frashëri, Miçani, Zavalani, Koblara dhe Backa. Për shtypjen e kësaj kryengritjeje u lëshuan disa fermane nga sulltan Ahmeti II dhe në fillim për shtypjen e saj u caktua komisar ish Veziri i Madh, në atë kohë kapuxhibashi i oborrit, Ali Pasha, ndërsa më pas, më 1701-in, sulltani ngarkon me detyrën e shtypjes së kryengritjes kapuxhibashin e oborrit, Mehmet Pasha dhe mybashirin Ismail Pasha. Disa nga bejlerët e Frashërit arritën shkallët më të larta të administratës së Portës së Lartë. Adem Pasha, i cili gjatë shekullit XVIII shërbeu disa kohë “Vezir i madh” (“Kryeminister”) ishte pinjollë nga familja e Vilakëve të Frashërit, – thotë Kristo Frashëri. Më 1772 Mehmet Mustafa Frashëri bleu fshatrat Shipckë e Nikolicë të Kolonjës si dhe fshatin Voskopojë të Korçës dhe u bë spahiu i përgjithshëm i këtyre tre fshatrave, – thuhet në Kodikun e Manastirit të Shën Prodhomit të Voskopojës. Në fund të shekullit XVII dhe në fillim të shekullit XVIII, Halil bej Bibaj nga Frashëri ka qënë gjithashtu “Vezir i madh” i Perandorisë Osmane, – shkruajnë vëllezërit Alfred dhe Neki Frashëri.
Ali Pasha dhe rezistenca antiturke e Frashërit
Në vitet e Pashallëkut të Janinës, rezistenca antiturke e Frashërit u bë mbështetje e përpjekjeve autonomiste të Ali Pashë Tepelenës, nën pushtetin e të cilit treva e Përmetit qëndroi në vitet 1789 – 1820. Disa nga bejlerët e Frashërit nuk iu nënështruan autoritetit të Pashait të Janinës dhe u larguan nga Shqipëria, ndërsa disa mbajtën marrdhënie të mira me Ali Pashë Tepelenën, ndër të cilët ishin: Mehmet Mustafa Frashëri, që kishte gradën pasha dhe që kishte nën zotërim edhe Voskopojën, si dhe Sulejman bej Plaku nga dera e Sulejmanbejllinjëve të Frashërit. Ali Pashë Tepelena ka vajtur në Frashër dhe ka qëndruar në sarajet e Sulejman bej Sulejmanbejlliut, – thotë Miho Gjini. Në materialet e Arkivit të Ali Pashë Tepelenës, në një grup prej tetë dokumentesh të këtij arkivi, i cili do të botohet së shpejti nga studjuesi i njohur Irakli Koçollari, ndër të tjera, flitet se, në hapësirën kohore të muajve shkurt – shtator 1802, banorët e Dangëllisë të vendosur në territoret e Bullgarisë së sotme, të cilët ishin larguar nga atdheu për t’u vendosur në territore jashtë zgjedhës osmane, ndoshta në tokat e lira kufitare me Bullgarët, në Ukrainë apo Odesë, zhvilluan një kryengritje të fuqishme antiosmane që tronditi Turqinë, aq sa sulltan Selimi III u detyrua të dërgojë kundër kryengritësve përmetarë të Dangëllisë trupat e zgjedhura të këmbësorisë së tij si dhe trupa të mobilizuara nga Pashallëqet e Rumelisë, Bullgarisë, Serbisë dhe Janinës.
Frashëri u bë një vatër krijuese e kulturës së kombit
Frashëri u bë një vatër krijuese e kulturës së kombit dhe, si e tillë, ajo ndoshta lindi më 1785 kur u hap Teqeja bektashiane e Frashërit dhe, themeluesi i saj, ishte Nasibi Tahir Babai nga lagjia Skënderas e Frashërit. “Nasibiu ka shkruar shumë vjersha në gjuhën shqipe … ka shkruar edhe gazele në gjuhët turqisht dhe persisht”, – thotë Sami Frashëri. Gjuhën shqipe Nasibiu e shkruante me alfabetin arab. Pra, lëvrimi i shqipes ka si fillesë shkollën që u ngrit më 1785 nga Nasibi Babai në Teqen bektashiane të Frashërit. Shkolla e Nasibi Babait u lartësua e fitoi më shumë emër kur në krye të Teqes së Frashërit erdhi Baba Alushi nga lagjia e Kasollarëve të Frashërit, që ishte një figurë e madhe e luftës për liri, pavarësi e arsimin shqip në Shqipërinë e Jugut. Në Frashër, sidomos në Teqen e Baba Alushit, fliteshin gjashtë gjuhë: shqipja, persishtja, arabishtja, osmanishtja, greqishtja dhe vllahishtja. Shkolla e teqes ishte nje shkollë e tipit të kurseve mesjetare me përmbajtje fetare bektashiane, me ndryshimin se turqishtja dhe arabishtja mësoheshin si gjuhë të huaja, kurse gjuha bazë ishte shqipja, veçse kjo shkruhej me alfabetin arab. Në Frashër, dëshmitë e shkrimit shqip me alfabetin arab, lidhen me poemat e Nasibi Tahir Babait në hapësirën kohore 1785-1827 dhe, më pas, me librat e vëllezërve Dalip e Shahin Kaso Frashëri, i pari, me veprën “Hadikaja” të vitit 1842 dhe, i dyti, me veprën “Muhtarnameja”, botuar në vitin 1868.
Vëllezërit Frashëri janë në ballë të historisë së Shqipërisë.
Abdyli, Naimi dhe Samiu u lindën në Frashër të Përmetit, po ata edhe kur jetuan e punuan më pak në Janinë dhe më shumë në Stamboll, i mbajtën lidhjet me Frashërin dhe çdo gjë e bënë për lirinë e Shqipërisë. “Në Stamboll ne kemi pasur tri armata, tri ushtri/ Një armatë ish Abdyli dhe një tjetër ish Samiu/ Dhe e treta – gjenerali, gjeneral poet Naimi/ Që lëshonte nga Stambolli divizione vjershërimi”, – shkruan poeti i madh Dritëro Agolli. Tri vëllezërit së bashku dhe veçmas, shkrinë në një të vetme tri detyrat themelore taktike që shtroheshin para vëndit: së pari, shpëtimin e atdheut nga gjymtimi territorial, së dyti, bashkimin e viseve shqiptare në një vilajet autonom dhe, së treti, lëvrimin e kulturës atdhetare në shërbim të çlirimit të Shqipërisë. Haliti, babai i Vëllezërve Frashëri, nga Frashëri, është atdhetar i njohur i shekullit XIX, ndërsa stërgjyshi i nënës, Eminesë, nga Korça, Iljas Khoxha Mirahori, i lindur në shekullin XV në Panarit të Kazasë së Përmetit, sot i rrethit të Korçës, dhëndri i Sulltan Mehmedit II, është themeluesi i qytetit të Korçës në vitet 1494 – 1512, për të cilin Sami Frashëri në veprën “Kamus-Ul-Alam” thotë: “Eshtë stërgjyshi i autorit të ngratë nga nëna dhe themeluesi i qytetit te Korçës, që gjëndet në Vilajetin e Manastirit”.
Ngjarje madhore janë edhe dy Kuvëndet Ndërkrahinore të Frashërit, i pari u thirr nga Komiteti Shqiptar i Janinës dhe u mbajt në gjysmën e dytë të majit 1878, ndërsa i dyti u thirr nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit dhe u mblodh në dhjetditëshin e dytë të qershorit 1880 dhe, të dy u zhvilluan në Teqen bektashiane të Frashërit dhe u drejtuan nga Abdyl Halid Frashëri dhe Baba Alush Frashëri. Të dy janë Kuvënde Ndërkrahinore të Vilajetit të Janinës. Në Kuvëndin I, ndër të tjera, u parashtrua me urtësi nga Abdyl Frashëri programi i Komitetit Shqiptar të Stambolit, që u përkrah me energji nga Baba Alushi, si dhe u protestua kundër vendimeve të Traktatit të Shën Stefanit të 3 marsit 1878, të cilat coptonin Shqipërinë. Kuvëndi I Frashërit caktoi një grup delegatësh, të cilët do të përfaqësonin Shqipërinë e Jugut në Mbledhjen Historike të Prizrenit më 10 qershor 1878. Grupi do të udhëhiqej nga Abdyl Frashëri dhe Qazim Konica. Si na thotë tradita e ardhur nga thellësia e viteve dhe e pranishme edhe sot në Dangëlli, menjëherë pas formimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, brënda qershorit 1878, Baba Alushi u zgjodh kryetar i Degës së Frashërit të Lidhjes së Prizrenit. Në Kuvëndin II, ndër të tjera, u hodh për herë të parë nga Abdyl Frashëri ideja e formimit te Qeverisë së Përkohëshme Shqiptare, që u realizua në janarin e vitit 1881 në Kuvëndin e Jashtzakonshëm të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, ku u zgjodh Kryeministër Haxhi Ymer Prizreni dhe Ministër i Jashtëm Abdyl Halit Frashëri. “Kërkesa e bashkimit të katër vilajeteve, pik së pari, u formulua në Teqe të Frashërit, pastaj u dërgua në gjithë qëndrat e Shqipërisë”, – ka shkruar Mehdi Frashëri. Janë ndoshta këto dy kuvënde të mëdha atdhetare mbi të cilat populli ngriti këngën “Alush Babai me shënjtëri, Abdyl Beu me dituri, përpiqen për Shqipëri”.
Nesër do të lexoni:
– Në krye të Komitetit Shqiptar të Janinës, formuar në maj 1877, është Abdyl Frashëri
– Më 18 dhjetor 1877 Abdyl Frashëri zgjidhet kryetar dhe Sami Frashëri anëtar i Komitetit Shqiptar të Stambollit
-“Shkronjat janë arma më e fuqishme e përparimit dhe diturisë”, – ka thënë Hasan Tahsini
– Mësonjtoria Shqipe e Frashërit u hap më 12 tetor 1908 nga mësuesi Hasan Hoxhë Efendiu
– Kryetari i Kongresit të Manastirit, që i zhvilloi punimet nga 14 deri më 22 nëntor 1908, ishte një frashërlli, djali i Abdyl Frashërit, 28 vjeçari Mit’hat Frashëri
– Në dhjetor 1907 dhe në korrik 1908 në Frashër qëndroi për disa ditë çeta e Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos
– Mit’hat Abdyl Frashëri ishte delegat i Përmetit (dhe i Frashërit) në Kuvëndin Historik të Vlorës
– Deklarata bombë e At’ Gjergj Fishta në Pallatin e Versajës
– Më 25 shkurt (10 mars 1914), trupat e rregullta të ushtrisë së Greqisë dhe bandat masakruan 97 fëmije e burra Përmetarë
DOSIER/ Flet historiani Kastriot Bezati: Frashëri – simbol i atdhedashurisë, diturisë dhe kulturës në Shqipëri
– Në krye të Komitetit Shqiptar të Janinës, formuar në maj 1877, është Abdyl Frashëri
– Më 18 dhjetor 1877 Abdyl Frashëri zgjidhet kryetar dhe Sami Frashëri anëtar i Komitetit Shqiptar të Stambollit
-“Shkronjat janë arma më e fuqishme e përparimit dhe diturisë”, – ka thënë Hasan Tahsini
– Mësonjtoria Shqipe e Frashërit u hap më 12 tetor 1908 nga mësuesi Hasan Hoxhë Efendiu
– Kryetari i Kongresit të Manastirit, që i zhvilloi punimet nga 14 deri më 22 nëntor 1908, ishte një frashërlli, djali i Abdyl Frashërit, 28 vjeçari Mit’hat Frashëri
– Në dhjetor 1907 dhe në korrik 1908 në Frashër qëndroi për disa ditë çeta e Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos
– Mit’hat Abdyl Frashëri ishte delegat i Përmetit (dhe i Frashërit) në Kuvëndin Historik të Vlorës
– Deklarata bombë e At’ Gjergj Fishta në Pallatin e Versajës
– Më 25 shkurt (10 mars 1914), trupat e rregullta të ushtrisë së Greqisë dhe bandat masakruan 97 fëmije e burra Përmetarë
Albert Z. ZHOLI
Në çdo ngjarje madhore atdhetare brënda apo jashtë Shqipërisë janë edhe bijtë e Frashërit. Në krye të Komitetit Shqiptar të Janinës, formuar në maj 1877, është Abdyl Frashëri. Më 18 dhjetor 1877 Abdyl Frashëri zgjidhet kryetar dhe Sami Frashëri anëtar i Komitetit Shqiptar të Stambollit. Abdyl Frashëri është një ndër organizatorët kryesorë të Kuvëndit Themelues të Lidhjes Shqiptare më 10 qershor 1878 në Prizren, i cili me fjalën e tij para 110 delegatëve hapi punimet e këtij Kuvëndi dhe u zgjodh Kryetar i Komisionit të Punëve të Jashtme të Lidhjes. Ku ishte Lidhja ishte Abdyli dhe ku ishte Abdyli ishte Lidhja. Në këto vite e më vonë dallohen për veprimtari atdhetare ndër të tjerë frashërllinjtë Ballkize Ibrahim Frashëri, gruaja e Abdyl Frashërit, Mehmed Halid Frashëri, vëllai i vogël i Abdyl Frashërit, Nazif Muhtar Frashëri, Gani Ragib Frashëri, Refat Muhtar Frashëri, Jakup Frashëri, vëllezërit Sabri dhe Shefqet Isuf Frashëri, Abaz Selim Frashëri, i cili ishte së bashku me Selfo Shytin e Hysen Kreshovën shoqëruesit e Abdyl Halid Frashërit.
“Shkronjat janë arma më e fuqishme e përparimit dhe diturisë”, – ka thënë Hasan Tahsini.
Kryetar i Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip apo Shoqërisë së Stambollit, formuar më 12 tetor 1879 në shtëpinë e Abdyl Frashërit në lagjen Pera të Stambollit, u zgjodh Sami Frashëri edhe pse ai ishte një djalosh i ri, ishte vetëm 29 vjeç, ndërsa vëllai i tij i madh, Abdyli, u zgjodh anëtar dhe, përveç tyre, ndër 28 anëtarët themelues të Shoqërisë (nga të cilët 11 ishin nga treva e Përmetit) nga Frashëri ishte edhe Anastas Kostandin Frashëri, ndërsa si Dangëlli numri shkonte në pesë veta, sepse ishin edhe Sejfulla Zavalani nga Zavalani dhe Janço Kosta nga Ogreni dhe, nga e gjithë treva e Përmetit, numri shkonte në 11 veta, sepse ishin edhe “Vasili i P. Ndrekos Postenanasit, Mihal i A. Plumbit Përmetasit, Kostandini i N. Hanxopulit Ixgarasit, Vasili i Vangjelit Delvinasit, Haralambi i P. Pulëshitësit Delvinasit dhe Joan Vreto Postenanasit” pra, përmetarët përbënin gati 40 % të anëtarëve themelues të Shoqërisë së Stambollit, duke patur parasysh se, në atë kohë, Postenani ishte fshat me 62 shtëpi i trevës së Përmetit. Edhe kryetari i Kongresit të Manastirit, që i zhvilloi punimet nga 14 deri më 22 nëntor 1908, ishte një frashërlli, djali i Abdyl Frashërit, 28 vjeçari Mit’hat Frashëri, i cili u zgjodh edhe nënkryetar i Komisionit të Alfabetit të Kongresit Kombëtar të Manastirit. Nga 32 delegatët me të drejtë vote të Kongresit, 3 ishin nga Dangëllia: Mit’hat Frashëri, i cili në kongres, sipas gazetës “Liria” të Selanikut të vitit 1908 morri pjesë si delegat i Klubit të Janinës dhe Shkupit, ndërsa sipas revistës “Dituria” të vitit 1909 ishte delegat i Klubit të Janinës dhe Selanikut, Feim bej Zavalani, kryetar i klubit “Bashkimi” të Manastirit, i cili në kongres morri pjesë si delegat i Kolonisë Shqiptare të Egjyptit dhe ishte ai që hapi edhe punimet e Kongresit dhe, i treti, Shefqet Isuf Frashëri, i cili morri pjesë në kongres si delegat i Klubit të Korçës. Nga 18 delegatë të tjerë si pjesmarrës pa të drejtë vote në Kongres, 2 ishin përsëri nga Dangëllia: ishte Fahri bej Frashëri, kryetar i Nahijes së Resnjës si delegat i Resnjës dhe Izet Veli Zavalani, si delegat i Follorinës, i cili, më vonë, për të mos rënë në duart e feudalëve antikombëtarë të vëndit dhe pushtuesve austriakë vrau veten më 1917 në Lushnjë. Pra, nga 50 delegatë të Kongresit, 5 ishin nga Dangëllia, shifër kjo e barabartë me 1/10 e delegatëve të Kongresit Kombëtar të Manastirit.
Mësonjtoria Shqipe e Frashërit
Mësonjtoria Shqipe e Frashërit u hap më 12 tetor 1908 nga mësuesi Hasan Hoxhë Efendiu, nën kujdesin e Baba Abedin Ibros të Teqes së Frashërit, në një ndërtesë njëkatëshe me dy dhoma e në qëndër të Frashërit, e cila, si na thotë tradita ishte ose pronë e shtetit ose pronë e teqes bektashiane, e ngritur më parë në tokën e Karafil Halil Frashërit, jo më pak se 3 dhe jo më shumë se 6 metra larg nga Xhamia ku ishte hoxhë Hasan Hoxha. Baba Abedin Ibrua ishte nga Backa e Skraparit, ndërsa Hasan Hoxhë Efendiu nga Sanjollasi i Kolonjës. Në hapësirën kohore të dy viteve, 1908 – 1909, në Frashër u organizua klubi atdhetar “Bashkimi” me kryetar Baba Abedini dhe nënkryetar Hasan Hoxhë Efendiu.
Baza e çetve atdhetare
Frashëri, në vitet kur luftohej për Shpalljen e Pavarësisë, u bë baza e çetve atdhetare të viseve juglindore të Shqipërisë. Në dhjetor 1907 dhe në korrik 1908 në Frashër qëndroi për disa ditë çeta e Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos. Më 18 qershor 1908 në Teqen bektashiane të Frashërit, të cilën Mihal Gramenua e ka quajtur një “shkollë të madhe kombëtare”, mblidhen dhe vendosin për të kaluar në kryengritje të përgjithshme krerët e çetave të trevave të Korçës, Kolonjës dhe Përmetit, ndër të cilët ishin Themistokli Gërmenji, Menduh Zavalani, Izet Zavalani, Spiro Bellkameni dhe frashërlliu Servet Frashëri. Kur nuk kishin kaluar as një muaj, në korrik, çetat atdhetare mblidhen përsëri në Frashër. Në telegramin Nr.2354 të datës 22 korik të 1912-ës të konsullit Prohaska drejtuar Karl Kont Berhtoldit në Vjenë, ndër të tjera thuhet: “Qëndra kryengritëse … ndodhet në rrethet e Frashërit”. Në këto vite drejtuesi i Teqes së Frashërit ishte Abedin Ibrua. “Baba Abedini, përmbledh virtytet më të larta … Me mirëbërësinë e tij e ka fituar simpatinë e gjithë popullit, muhamedanë e të krishterë … Me përulësi e nderime të mëdha dëgjojnë vetëm fjalën e Baba Abedinit”, – ka shkruar Mihal Gramenua. Në Frashër, më 28 nëntor 1912, sipas një Çertifikate të Këshillit Administrativ të Përmetit, Nr. 156 datë 20.05.1929, flamurin kombëtar e ngriti atdhetari Servet Frashëri, vëllai i mikrobiologut të njohur Refat Frashëri dhe babai i aktorit të madh Naim Servet Frashërit. Në këto vite, nga Frashëri, dallohen për veprimtari atdhetare komandantët e çetave atdhetare: Meleq Myftar Frashëri, Servet Muhtar Frashëri, Ferit Kamber Frashëri dhe atdhetarët Hasan Besim Hoxha, Perikli Vasil Frashëri, Izet Qazim Frashëri, Ali Sherif Frashëri, Hajrullah Selman Tare, Karafil Halil Frashëri, Seit Skënderi dhe, sipas Mihal Gramenos, edhe dervishët: Meçua, Mustafaj, Shemoja dhe Murati të Teqes së Frashërit, që drejtohej nga kleriku atdhetar Baba Abedin Ibrua. Jashtë atdheut, sidomos në fushën e shtypit kombëtar, dallohen frashërllinjtë: Athanas Tashko, Mehmet Halid Frashëri, Kasëm Frashëri dhe Leonidha Zallari, të cilët botuan respektivisht gazetat: “Shkopi” në Fajum të Egjiptit dhe “Besa”, “Thumbi” dhe “E vërteta” në Stamboll të Turqisë. Athanas Tashkua, babai i Tefta Tashko Koços, ky “Bir i bekuar i Shqipërisë”, – siç e ka quajtur Fan Noli, – së bashku me Jani Vruhon nxorri në Egjipt edhe gazetat “Rrufeja” dhe “Sëpata”. Dallohen në këtë kohë edhe vëllezërit atdhetarë: Sulejmani, Rifati, Hysniu, Xhemali dhe si cilësuam Serveti, djemtë e atdhetarit Myftar Ismail Frashërit.
Mit’hat Abdyl Frashëri delegat i Përmetitnë Kuvëndin Historik të Vlorës
Mit’hat Abdyl Frashëri ishte delegat i Përmetit (dhe i Frashërit) në Kuvëndin Historik të Vlorës (28.11 – 07.12.1912). U zgjodh delegat i Përmetit në këtë kuvënd nga një mbledhje e jashtëzakonshme, që u zhvillua në Përmet nën drejtimin e Baba Abedinit, ditën kur u hap Kuvëndi i Vlorës, më 28 nëntor 1912. Mandatin e përfaqsimit për Mit’hat Frashërin drejtuar Vlorës telegrafikisht e kanë nënëshkruar 22 përfaqsues të Kazasë së Përmetit. Nënëshkrimin e parë e ka vënë Baba Abedini i Teqesë së Frashërit dhe pas tij Baba Xhemali i Teqesë së Përmetit. Nga Frashëri, ndër 22 emrat, firmosin edhe Karafil Frashëri, Hasan Muke Frashëri, Servet Myftar Frashëri, Sherif Skënderi. Mit’hat Frashëri e nënëshkroi (firmosi) Aktin e Shpalljes së Pavarësisë si përfaqsues i Përmetit dhe u zgjodh Minister i Punëve Botore në Qeverinë e Ismail Qemalit. Delegat i Nënprefekturës së Përmetit në këtë Kuvënd ishte edhe Veli bej Këlcyra, i cili shkoi në Kuvënd më 03.11.1912 dhe, të nesërmen, u zgjodh anëtar i Senatit të Kuvëndit Kombëtar të Vlorës, si dhe Syrja bej Vlora. Në vitet 1913 – 1914 masat fshatare e qytetare të Përmetit i rezistuan politiks së egër antishqiptare të Athinës. Midis disfatave të shumta të shovinistëve të Athines disfatën më të madhe ata e pësuan në vjeshtë të 1913-ës kur masat atdhetare të Përmetit i deklaruan Komisionit të Kufijve se ishin shqiptarë dhe jo grekë dhe kjo rezistencë bëri që Fuqitë e Mëdha ta përfshinin trevën e Përmetit brënda kufijve të Shqipërisë.
Deklarata bombë e At’ Gjergj Fishta në Pallatin e Versajës
At’ Gjergj Fishta, sekretari i përgjithshëm i delegacoionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris më 1919, në fjalën që mbajti me cilësinë e përfaqsuesit të Shqipërisë në Pallatin e Versajës, para katër liderëve të shteteve, përkatësisht Italia, SHBA, Anglia dhe Franca, para kryeministrit anglez David Lloyd George, kryeministrit Viçorio Orlando prej Italisë, kryeministrit Georges Clemenceau prej Francës dhe presidentit amerikan Ëoodroë Ëilson, ndër të tjera tha: “… grekët dogjën 360 katunde në Shqipërin Jugore, tuj i mbytë të gjithë ata që dëshmoheshin shqiptarë …”. Këto masakra të përbindshme u kryen në vitet 1913 – 1914 nga ushtria dhe bandat shoviniste të Greqisë. Më 25 shkurt (10 mars 1914), – nisur nga të dhënat që na jep prifti Kosta Papa Tomori dhe ushtari i ushtrisë shqiptare me pseudonimin Toronini, – trupat e rregullta të ushtrisë së Greqisë dhe bandat paramilitare të ardhura nga Gjiriti, kryen genocitin barbar në Kuqar dhe Pacomit të trevës së Përmetit, ku u masakruan 97 fëmije e burra, nga të cilët 75 burra u masakruan me thika barbarisht në Kosinë të Përmetit. Ishte ky genocit, ndoshta dita e parë apo e fillimit të masakrave në masë mbi popullsinë shqiptare në Shqipërinë e Jugut, nga trupat e rregullta dhe bandat militare të Greqisë. Më 29 prill 1914 pushtuesit grek, ushtria dhe bandat paramilitare të Greqisë, kryen genocitin barbar në Kodër të trevë së Tepelenës, ku masakruan 217 djem e burra te Hormovës së Tepelenës, ndërsa nga 2 deri më 10 korrik 1914 trupat e qeverisë së Venizellosit therrën sikur ishin bagëti me thika, sëpata e hanxharë 375 gra, burra, fëmijë e pleq në Panarit të trevës së Korçës. Më 29 korrik 1914 ushtria greke dhe andartët dogjen tërësisht Kuçin e Kurveleshit dhe, të nesërmen, më 30 korrik 1914 masakruan dhe shkatrruan me themel Borshin e Sarandës. Masakrat e kryera nga ushtria dhe bandat shoviniste greke në fshatrat e trevës së Përmetit, Tepelenës, Kolonjës, Korçës, Gjirokastrës e Skraparit dhe në gjithë trevat e Shqipërisë së Jugut, u frymëzuan, – si shkruan historiani Pëllumb Xhufi, – “nga një ideologji e urrejtjes dhe e intolerancës etnike e fetare, që e ka karakterizuar shtetin grek qysh në krijimin e tij në vitin 1921”. “Unë si njeri i pa anshëm, po them se, më barbar komb se grekët, më gjakpirës dhe më të pamëshirshëm, s’paska në botë”, – shkruante në atë kohë gjenerali hollandez De Ver në telegramin që i dërgoi nga Vlora qeverive të Fuqive të Mëdha të Europës, botuar më vonë në gazetën “Dielli” më 24 prill 1945.
Greqia zbatoi politikë të egër asimilimi
Greqia ndaj shqiptarëve të besimit të krishterë zbatoi politikë të egër asimilimi, ndërsa ndaj shqiptarëve të besimit mysliman zbatoi politikat më të egra të spastrimit etnik. “Shteti grek u ngrit mbi varret dhe mbi dëbimet e myslimanëve shqiptarë”, – i shkruante Kongresit të Berlinit më 1878 Abdyl Frashëri, njeriu i madh i Frashërit, Dangëllisë, Përmetit, Shqipërisë. “Qëllimi ynë duhet të jetë të pushtojmë sa më shumë Shqipëri”, – shkruante më 12 janar 1913 princi grek, Kostandini, dhe, po në këtë kohë, kryeministri grek Venizellos urdhëronte nga Londra gjeneralët e ushtrisë së tij që të nxitonin të pushtonin Janinën, përpara se Fuqitë e Mëdha të merrnin ndonjë vendim për kufijtë e ardhshëm midis Shqipërisë dhe Greqisë, ndërsa në verën e vitit 1913 ministri i jashtëm i Greqisë, Zografos, dikur guvernator i Janinës, bashkatdhetarëve të tij u deklaronte: “Mos ushqeni asnjë iluzion. Edhe në rast se do të jemi të shtrënguar të braktisim Epirin, ne nuk do të lëmë asgjë nga pas veçse tokën djerrë. Gjithçka mbi këtë tokë do të rrafshohet ”. Në hapësirën e viteve 1865 – 1913, – shkruhet në gazetën “Nacional” më 06.02.2011 – Sërbia, Greqia e Mali i Zi, të ndihmuara fuqishëm nga Rusia dhe Fuqitë e Mëdha, i rrëmbyen Shqipërisë 152 000 km2, nga të cilat: Serbisë iu dhanë afër 80000 km2, Greqisë 67000 km2 dhe Malit të Zi 7000 km2. Në trevën e Përmetit, në vitet 1913 – 1914, forct shoviniste greke, bandat e parregullta të Gjiritit dhe ushtria e rregullt e Athinës, masakruan kudo popullsinë dhe dogjën tërësisht apo pjesërisht 46 fshatra duke bërë shkrumb e hi 1258 shtëpi dhe duke lenë pa strehë 6409 banorë, nga të cilët 19 fshatra u dogjën në Dangëlli, ku rafshuan për tokë 662 shtëpi dhe u lanë pa strehë 2930 banorë. Masakrat, përdhunimet, vrasjet ishin të papara dhe të padëgjuarane në gjithë trevën e Përmetit. Më 28 shkurt 1913, – sipas Enciklopedisë Ushtarake të Marinës së Greqisë, – Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë së Greqisë, me anë të Kostandin Dhiadhohos, urdhëroi Armatën III, të përparonte për pushtimin e trevës së Përmetit. Më 6 mars 1913 ra Janina në duart e ushtrisë greke dhe, më tej, forcat ushtarake të Greqisë pushtuan Gjirokastrën, Delvinën, Tepelenën dhe, më 15 mars 1913, pushtuan Përmetin, ndërsa Korça ishte pushtuar më parë, më 20.12.1914.
Nesër do të lexoni:
– Nga 100 heronj të kryengritjes greke të 1821-it, 90 prej tyre janë shqiptarë
– Më 6 maj 1914, dita e Shën Gjergjit, andartët grekë filluan ofensivën kundër Frashërit
– Në këto vite lartësohet edhe heroizmi i vajzave dhe grave si kudo edhe në trevën e Përmeti
– Qazime Maliqi, duke u hedhur nga shkëmbi thotë: “Qëndroni or barbarë se shqiptarka vdes dhe nuk çnderohet
– Greqia kërkonte me çdo kusht që Shqipëria e Jugut të bashkohej me Greqinë
– Frashërinjtë, në Kongresin Kombëtar të Lushnjës
– Frashëri dhe Dangëllia ecën në rrugën e lirisë dhe të çlirimit edhe në vitet epope të LANC-it.
– Më 16 qershor 1943 në Radovickë u formua Çeta Partizane e Dangëllisë
– Në hapësirën e viteve 1912 – 2008, treva e Përmetit i ka dhënë Shqipërisë 2 kryeministra, 3 zv/kryeministra dhe 23 ministra
– Mehdi Ragib Frashëri, në bashkëpunimin me nazistët gjermanë u bë Kryetar i Këshillit të Lartë të Regjencës më 1944
DOSIER/ Flet historiani Kastriot Bezati: Frashëri – simbol i atdhedashurisë, diturisë dhe kulturës në Shqipëri
– Nga 100 heronj të kryengritjes greke të 1821-it, 90 prej tyre janë shqiptarë
– Më 6 maj 1914, dita e Shën Gjergjit, andartët grekë filluan ofensivën kundër Frashërit
– Në këto vite lartësohet edhe heroizmi i vajzave dhe grave si kudo edhe në trevën e Përmeti
– Qazime Maliqi, duke u hedhur nga shkëmbi thotë: “Qëndroni or barbarë se shqiptarka vdes dhe nuk çnderohet
– Greqia kërkonte me çdo kusht që Shqipëria e Jugut të bashkohej me Greqinë
– Frashërinjtë, në Kongresin Kombëtar të Lushnjës
– Frashëri dhe Dangëllia ecën në rrugën e lirisë dhe të çlirimit edhe në vitet epope të LANC-it.
– Më 16 qershor 1943 në Radovickë u formua Çeta Partizane e Dangëllisë
– Në hapësirën e viteve 1912 – 2008, treva e Përmetit i ka dhënë Shqipërisë 2 kryeministra, 3 zv/kryeministra dhe 23 ministra
– Sot, 46 rrugë të kryeqytetit, Tiranës, mbajnë emrat e bijëve të trevës së Përmetit
– Nga ky fshat kanë dalë 25 doktorë shkencash dhe 13 profesorë siç kanë dalë nga Frashëri
Box
Tmerret greke
Në fshatrat e tjerë të Dangëllisë u dogjën: në Selenicë të Frashërit 52 shtëpi, në Zavalan 43, Miçan 32, Kreshovë 25, Goroshian 23, Koblarë 22, Gostomicke 22, Strenec 20, Vërçisht 11, Soropull 13, Kakos 11, Kostrec 4, Ogren 1, Mbreshtan 1, Piskal 8, Qeshibes 9, Radovickë 24 dhe Qinam 23 shtëpi. Nga andartët grekë në Frashër u plaçikt dhe pastaj u dogj edhe Teqeja, – shkruan Kosta Papa Tomori.
Albert Z. ZHOLI
Më 6 maj 1914, duke u gdhirë dita e djelë, dita e Shën Gjergjit, andartët grekë filluan ofensivën kundër Frashërit. “Të gjitha shtëpitë e Frashërit kishin nga një flamur të Shqipërisë edhe nëpër dritare, të cilët u dogjën bashkë me shtëpitë. Tym e flakë u bë Frashëri”, – shkruan prifti atdhetar Kosta Papa Tomori në librin “Barbarizmat greke në Shqipëri. Kujtime historike 1913-1914”. “Në qershor të vitit 1914 (duhet të jetë 6 maj 1914 – K.B) u detyruam nga trupat (greke – K.B) të braktisim fshatin e Koblarës … Morrëm rrugën e malit në drejtim të Përmetit .. Kur arritëm në Frashër ishte natë. Frashëri po digjej dhe zjarri ndriçonte në mënyrë të frikëshme një hapësirë ku kalohej edhe përqark. Rrëzoheshin nga shtëpitë në flakë trarë të ndezur, pëlcisnin plloçat e çative duke u shpërndarë shkëndija e thëngjij të ndezur në të gjitha drejtimet …”, – shkruan Odhise Paskali. Masakrat e barbarizmat greke ishin të mëdha në të gjitha krahinat e fshatrat e trevës së Përmetit. Kënga e popullit na thotë: “Qante Leskoviku gjer në Dangëlli,/ Qante Pacomiti gjer në Ujë të Zi,/ Ishte djegur vëndi ishte bërë hi”. “O zot nuk harrohen/ Ato barbarizma/ As që numërohen/ Ç’ka bërë Elenisma”, – shkruante Nazif Osman Mamaqi në librin “Këngë e Vjersha”, botuar në Boston Mass më 1919. Kundër andartëve grekë u ngrit populli, i drejtuar nga trimat atdhetarët, ndër të cilët veçojmë dëshmorët Bilal Alipostivani, Riza Xhunga e Jano Xhoga, rënë heroikisht në fushën e betejës apo masakruar nga andartët dhe ushtria e rregullt e Greqisë.
Në këto vite lartësohet edhe heroizmi i vajzave dhe grave si kudo edhe në trevën e Përmeti.
Nisur nga libri i Kosta Papa Tomorit, nga Regjistri Themeltar i vitit 1945 të Nënprefekturës së Përmetit si dhe nga të dhënat e shumta të siguruara sidomos nga banorë, intelektualë e studjues në e nga fshatrat Kreshovë, Ogren e Frashër të Dangëllisë dhe Kosovë të Ceries së trevës së Përmetit, me krenari evidentojmë heroizmin e vajzës së re nga Kreshova, nuses së re të Ogrenit, Qazime Maliqi (Murati), lindur e rritur në Kreshovë, vajza e Iljazit e Shegës dhe motra e Zylfos e Veliut, martuar me Riza Hajredin Maliqin në Ogren, ngjarje e ndodhur në muajt e mbrapsht e tragjik të vitit 1914. Bukuroshja e Kreshovës dhe Ogrenit, Dangëllisë e Përmetit, u largua me shpejtësi nga një deriçkë e shtëpisë ku ajo banonte në lagjen Kamxhillarë të Ogrenit sapo ajo vuri re që tre katila andartë grekë iu afruan dhe ishin gati duke hyrë për qëllime të errta në shtëpinë e saj ku ajo ishte martuar e jetonte në Ogren. Qazimeja u largua nga shtëpia me vrap e ndjekur nga tre andartët e Greqisë dhe, kur ajo arriti në fund të fshatit, në lagjen Meshllarë të Ogrenit, u ngjit në Shkëmbin e Lartë, në vëndin e quajtur “Kodra”, u qëndroi përballë me trimëri andartëve të shkumbëzuar nga vrapi e të xhindosur nga inati dhe, ndër të tjera, me tërë fuqinë e zërit të saj melodioz që u dëgjua nga i gjithë fshati dhe u përhap me shpejtësi në hapësirat e luginave, arrave, kodrave e maleve të Ogrenit e Dangëllisë, tha: “Qëndroni or barbarë se shqiptarka vdes dhe nuk çnderohet … Rroftë nderi i Shqipërisë”. Si tha këto fjalë të pavdekshme, e Bukura e Dheut, Qazimeja, u hodh në gojën e vdekjes, më mirë vdekje i tha ajo vetes sesa me turp e robëri, fluturoi në humnerë, në thellësinë e thiktë lart-poshtë 100 metra dhe, u nda nga jeta ku e priti pavdekesia, në fund të humnerës, në ujrat e pastra, që kishin ndaluar shkumbëzimin e qëndronin pa lëvizur në heshtje me ngjyra të arta, të Përroit të Ormaneve, i cili i merr ujrat dhe e fillon rrugëtimin nga Mali i Taborit. Qazime Iljaz Maliqi u shndrua përjetë në simbol të nderit, bukurisë e trimërisë në ndërgjegjen e pavdekshme të shqipëtarit, Kreshovës e Ogrenit, Përmetit e Shqipërisë. A nuk është heroizmi i Qazimesë së Përmetit si ai i grave të Sulit të Çamërisë, të cilat në hapësirën e viteve 1798 – 1812, për të mos rënë në duart e ushtarëve të Pashait të Janinës, lëshoheshin një nga një poshtë shkëmbit në greminë duke hedhur vallen e famshme të Zallongut? A nuk është ky heroizëm edhe si ai i Aleksandrës, vajzës së qeveritarit të Përmetit, e cila, në vitin 1417, së bashku me të atin, Premtin, u hodh nga Guri i Qytetit të Përmetit për të mos rënë në duart e pushtuesve turq kur u pushtua nga ata Përmeti?
Greqia kërkonte me çdo kusht që Shqipëria e Jugut të bashkohej me Greqinë
“Greqia kërkonte me çdo kusht që Shqipëria e Jugut të bashkohej me Greqinë … ka vetëm një fe tek e cila shqiptarët bashkohen të gjithë: kjo është feja e Atdheut. Shqiptarët nuk i kërkojnë kurkujt gjë prej gjëje përveçse të drejtës për të jetuar. Duhet që ne ta respektojmë këtë të drejtë, nëse ne nuk duam që ta shikojmë përsëri në flakë Ballkanin”, – ka shkruar Eleonora de Vila, një franceze e martuar me Nuri bej Vilën nga Frashëri, e cila ka qëndruar në Frashër kur u dogj nga andartët grekë Frashëri. Në një raport të hartuar nga disa vëzhgues të kryqit të kuq të huaj, botuar në gazetën “Corriere delle Puglie”, më 14 – 15 dhjetor 1914, thuhet se në Frashër u vranë nga andartët grekë 12 banorë dhe u dogjën 218 shtëpi, – shkruan Kristo Frashëri. Këto shifra jep edhe Mit’hat Frashëri në essenë “Popullsia e Epirit”, botuar më 1915 në Sofie. Teki Emin Selenica, në librin “Shqipëria më 1917”, Tiranë, 1928, jep të dhëna të tjera dhe mendoj se janë më të sakta: në Frashër u dogjen 318 shtëpi dhe u lanë pa strehë 1112 banorë, – shkruan Teki Selenica. Në fshatrat e tjerë të Dangëllisë u dogjën: në Selenicë të Frashërit 52 shtëpi, në Zavalan 43, Miçan 32, Kreshovë 25, Goroshian 23, Koblarë 22, Gostomicke 22, Strenec 20, Vërçisht 11, Soropull 13, Kakos 11, Kostrec 4, Ogren 1, Mbreshtan 1, Piskal 8, Qeshibes 9, Radovickë 24 dhe Qinam 23 shtëpi. Nga andartët grekë në Frashër u plaçikt dhe pastaj u dogj edhe Teqeja, – shkruan Kosta Papa Tomori. Viti 1914 është një nga vitet më tragjike të shtetit të Shqipërisë, ndaj të shkakton dhimbje realiteti, aq më shumë kur deri më sot nuk është dënuar ky genocit as nga vetë Greqia, që jugu i Shqipërisë po mbushet me varrezat e ushtarëve grekë dhe numurohen me gisht për të mos thënë se mungojnë memorialet për të vrarët shqiptarë të masakrave të vitit 1914, të denoncuara nga kalorsi i ortodoksizmit dhe atdhetarizmit qysh në vitin 1917, prifti Kosta Papa Tomori nga Leusa e Përmetit. Çetat atdhetare të trevës së Përmetit, të cilat, në vitet 1908-1912, luftuan kundër pushtuesve osmanë për Shpalljen e Pavarsisë së Shqipërisë, luftuan brënda e jashtë trevës së Përmetit edhe në vitet 1913 – 1914 kundër andartëve të Gjiritit dhe ushtrisë së rregullt të Athinës për mbrojtjen e tërësisë territoriale të Shqipërisë, nga të cilat cilësojmë çetat e At Stath Melanit, Mehmet Pavarit, Nexhip Bënjës, Menduh Zavalanit, Kamber Bënjes, Izet Zavalanit, Vangjel Gjikës, Mete Topojanit, Zaim Bubësit, Servet Frashërit, Meleq Frashërit, Riza Xhungës, Bilal Alipostivanit, Jano Xhogës, Arif Rodenjit, Ahmet Kajcës, Ferit Frashërit, Ali Kames, Seit Skënderit. Shumë klerikë, si: Baba Abedini, Kosta Papa Tomori, At Mihal Dhosi, At Kozma Prifti, Papa Paskali dhe të tjerë edhe në vitet 1913-194 u bashkuan me qëndrimin atdhetarë të popullit të trevës së Përmetit. Edhe veprimtari i shquar i lëvizjes për çlirimin kombëtar dhe mbrojtjen e tërësisë territoriale të vëndit, Sali Tahir Butka, 1857 – 1938, i lindur në Butkë, është me orgjinë të hershme nga Aliçkasit e Frashërit, të parët e të cilit u shpërngulën rreth vitit 1630 dhe u vendosën në Butkë të Kolonjës. Shqiptarët me luftë ngritën shtetin grek, i dhanë Pavarësinë Greqisë, ndërsa grekët masakruan e ushtruan genocit të paparë ndaj shqiptarëve dhe kërkonin coptimin e Shqipërisë. Naim Frasëri shkruan: “Me armët e Shqipërisë,/ Iu hodh themeli Greqisë”. Jeronim De Rada shkruan: “Çlirimi i Greqisë nga sundimi turk u krye dhe u arrit …nga shqipatarët”. Gjergj Fishta shkruan: “Pavarësia e Greqisë asht një lule e rimun me gjak shqiptarit”. Nga 100 heronj të kryengritjes greke të 1821-it, 90 prej tyre janë shqiptarë, disa nga të cilët janë: Ali Pashë Tepelena, Teodor Kollokotroni, Laskarina Bubulina, Marko Boçari, Andrea Miauli, Gjeorgjio Karaiskaqi, Gjeorgjio Kundurioti, Pavlos Kundurioti, Odhise Andruço, Nikolla Kriezoti, Kostandin Kanari, Kiço Xhavella e Teodor Griva. Nga treva e Permetit ishte edhe Haxhi Mihal Daliani, heroi i Kretës. “Haxhi Mihal Daliani ishte burrë i trimërive të mëdha … Një pemë gjigande ka dërguar në ishullin e Kretës Shqipëria … Ai e ngriti dhe e mbajti mbi supet e tij ishullin si një hero legjendar i botës Atlas”, – shkruan shkrimtaria greke Kleopatra Priftis. Edhe kryetari i parë i Greqisë në vitet 1828 – 1831 ishte shqiptari Joani Kapodistria nga Manalati i Gjirokastrës.
Frashërinjtë, në Kongresin Kombëtar të Lushnjës
Nga Frashëri, në Kongresin Kombëtar të Lushnjës (21 – 31.01.1920) morrën pjesë Eshref Kapllan Frashëri si përfaqsues i Korçës, Hasit e Lumës si dhe Faslli Ymer Frashëri si përfaqsues i Leskovikut, ndërsa Përmetin, si nënprefekturë, e përfaqsuan në Kongresin Kombëtar të Lushnjës Kasëm Mersin Radovicka, Ali Xhelal Këlcyra dhe Spiro Naqe Goroshiani apo si njihej Spiro Naqe Kosova. Eshref Frashëri u zgjodh edhe zv/kryeminister në Qeverinë e Sulejman Delvinës, të dalë nga Kongresi i Lushnjës, ndërsa një vit më vonë, më 1921, ai ishte Kryetari i Parë i Parlamentit të Parë të Shqipërisë, që doli nga zgjedhjet e 5 prillit 1921, është hartuesi i planit të parë urbanistik të Tiranës më 1926 në bashkëpunim me inxhinierët: italianin Kastellani dhe austriakun Vajs. Meleq Myftar Frashëri, ushtaraku i njohur për aftësi e disiplinë, mbeshteti organizimin e Kongresit të Lushnjës dhe komandoi xhandarmërinë e Lushnjës në mbrojtje të Kongresit. Në mbrojtje të këtij kongresi me rëndësi u vendos dhe komandoi forca edhe Ferit Kamber Frashëri. Më vonë Meleq Frasheri emrohet Komandant i Përgjithshëm i Xhandarmërisë së Shqipërisë.
Frashëri dhe Dangëllia ecën në rrugën e lirisë dhe të çlirimit edhe në vitet epope të LANC-it.
Frashëri është fshati i parë dhe Dangëllia është krahina e parë e çliruar nga administrata e pushtuesve të Romës në trevën e Përmetit. U çlirua Frashëri më 11 tetor 1942 nga Çeta partizane e Skraparit e drejtuar nga komandanti Xhelal Staravecka, i cili më vonë largohet nga radhët e UNÇSH, si dhe nga komisari Ramiz Aranitasi, ku bënte pjesë edhe luftëtari e kuadri i njohur i LANÇ-it nga Frashëri, Orhan Frashëri dhe, në bashkëpunim të plotë me partizanët, edhe nga atdhetarët e Frashërit dhe Dangëllisë. Efektivi i postkomandës, karabinierët italianë dhe xhandarët shqiptare, së bashku me nëpunësit e Komunës, u larguan me të shpejtë nga Frashëri në drejtim të Përmetit nga paralajmërimi dhe frika e sulmit të partizanëve të Çetës së Skraparit dhe atdhetarëve të Frashërit e Dangëllisë. Atë ditë, nga partizanët e fshatarët, u shkatruan stemat e fashizmit, u grisën portretet e Viktor Emanuelit dhe Benito Musolinit, u shkatrua stema e liktorit në pllakën komemorative, që i kushtohej Naim Frashërit, e vendosur në vëndin ku më parë ngrihej Shtëpia e Vëllezërve Frashëri, e cila u ngrit mbas Çlirimit, më 16 qershor 1974. Atë ditë, në Frashër, u ngrit Flamuri Kombëtar i Shqipërisë. Pas çlirimit të Frashërit, pushtuesit, nazistët e grupit të luftimit “Malter” të Divizionit të 1-rë Malor, u shfaqën në Frashër vetëm në natën e 8 qershorit 1944 dhe u larguan të nesërmen, në mbasditën e 9 qershorit 1944, në drejtim të Përmetit.
Më 16 qershor 1943 në Radovickë u formua Çeta Partizane e Dangëllisë
Në vitet e LANÇ-it, frashërllinjtë u rrjeshtuan në çeta pro e kundra Frontit Antifashist Nacionalçlirimtar, pro e kundra Ballit Kombëtar. Më 16 qershor 1943 në Radovickë u formua Çeta Partizane e Dangëllisë, e cila më 18 tetor 1943 u inkuadrua në Batalionin Partizan “Naim Frashëri”, që përbëhej nga tri kompani me emrat “Abdyl Frashëri”, “Sami Frashëri” dhe “Musa Fratari”, me komandant Hamdi Frashërin, i cili pa kaluar disa javë u largua nga rradhët e UNÇSH, dhe me komisar Petrit Radovickën. Më 1943 u formua Këshilli Antifashist i Frashërit, ndërsa më 5 shkurt 1944, në Frashër, u formua Këshilli Nacionalçlirimtar i Dangëllisë me kryetar Muharrem Frashërin dhe sekretar Mehmet Qinamin. Në dimrin e 1943-it në Dangëlli formohet edhe një batalion territorial me emrin “Liria”, ndërsa disa muaj më vonë, në pranverë të 1944-ës, kemi dy batalione territoriale me rreth 120 vullnetarë të organizuar nga Fronti Antifashist nga të gjitha fshatrat e Dangëllisë. Në luftë për thyerrjen e Operacionit armik të Qershorit, më 5 qershor 1944, në Frashër, në radhët e Brigadës III të UNÇSH, u rrjeshtuan Batalioni “Çome Mandi” i Grupit Partizan të Dëshnicës dhe Batalioni “Dervish Hekali” i Grupit Partizan të Mallakastrës, 2 kompani të Brigadës I, 30 partizanë të ardhur nga Tepelena si dhe luftëtarë të tjerë të ardhur nga grupe më të vogla të njësive të tjera të UNÇSH. Në vitet e LANÇ-it, – nisur nga ditari i At Paisi Vodicës, – nga 28 deri më 30 janar 1944 dhe më 19 e 20 maj 1944, në Teqen e Frashërit, të drejtuar në ato vite nga Baba Abaz Hilmi Elezi, kanë qëndruar së bashku edhe dy klerikë të lartë, njëri bektashi, Baba Abazi, si dhe tjetri orthodhoks, At Pashko apo At Paisi Vodica, të cilët më vonë do të jenë, njëri: Abaz Hilmi Dede – Kryegjyshi i Kryegjyshatës Botërore të Bektashizmit, (në vitet 1945 – 1947), vendosur në Shqiperi kjo Kryegjyshatë në fillim, më 1929, me seli në Korçë (ne Teqen e Turhanit) e, më vonë, në Tiranë, më 10 janar 1930, ndërsa autoqefalinë kleri bektashian e shpalli më parë se të vendosej në Shqipëri Kryegjyshata: më 17 janar 1921 në Teqen e Prishtës të Skraparit, tjetri: At Paisi Vodica, Kryepeshkopi i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë (në vitet 1948 – 1966), krijimi i së cilës u shpall nga Kongresi Ortodoks i Beratit më 12 shtator 1922 dhe u njoh autoqefalia e kësaj kishe, Kishës Orthodhokse Shqiptare, nga Patrikana e Stambollit më 12 prill 1937, si qëndër e së cilës në fillim u zgjodh Korça e më vonë Tirana. Herën e parë, më 28-30 janar 1944, At Pais Vodica ishte në Teqen e Frashërit me Baba Fejzon, i cili, – si shkruan At Paisi, – ishte në krye të rreth 200 partizanëve të ardhur nga krahinat e ndryshme të vëndit, të partizanëve të sëmurë rëndë dhe të partizanëve të plagosur të ardhur nga Zagoria. Përgjegjesi i Spitalit Partizan, të vendosur në Teqen e Frashërit në dimrin e viteve 1943-44, ishte doktor Ibrahim Dervishi, – thotë Orhan Halil Frashëri. Shumë frashërllinj morrën pjesë në rrjeshtime të ndryshme politike të viteve 1939-1944, madje në rrjeshtime të kundërta, si përshëmbull disa u rrjeshtuan si cilësuam në Çetën partizane të Dangëllisë dhe në Batalionin partizan “Naim Frashëri” po të Dangëllisë, të tjerë u rrjeshtuan me Ballin, kryesisht në çetat e komanduara nga Avni Radovicka, Myslim Zavalani, Osman Kaduçi, Sazan Skënderi, Qemal Dërmari dhe Ismail Kurtesi.
Mehdi Ragib Frashëri, në bashkëpunimin me nazistët gjermanë u bë Kryetar i Këshillit të Lartë të Regjencës më 1944
Rrjeshtime të kundërta pati edhe te frashërllinjtë e larguar nga Frashëri. Kështu përshëmbull Mehdi Ragib Frashëri, ish Kryetari i Këshillit të Shtetit më 1929 dhe ish Kryeministër më 1935, pranoi, si thuhet edhe në “Fjalorin Enciklopedik Shqiptar”, botimi i vitit 2008, bashkëpunimin me nazistët gjermanë dhe u bë Kryetar i Këshillit të Lartë të Regjencës më 1944. Qëndrim armiqësor ndaj pushtuesve gjermanë nuk mbajti as frashërlliu Mihal Zallari, i cili në periudhën e okupacionit hitlerian, në fillim u bë anëtar për kulturën i Komitetit Ekzekutiv të Përkohshëm dhe më pas u bë Kryetar i Parlamentit të Shqipërisë. Mit’hat Frashëri, Kryetari i Kongresit të Manastirit më 1908 dhe firmëtari i Aktit të Shpalljes së Pavarësisë më 1912, “themeloi e drejtoi Organizatën e Ballit Kombëtar, që bashkëpunoi me pushtuesit gjermanë”, – thuhet në Fjalorin Enciklopedik të Shqipërisë, botuar më 2008. Familja Tashko e Frashërit, që me pa të drejtë cilësohet si familje korçare në Fjalorin Enciklopedik të vitit 2002, dhe, së pari, Koço Athanas Tashko, i pesti shqiptar i diplomuar në Universitetin e Harvardit, bashkëpuntor i Fan Nolit e Faik Konicës, ishte një nga personalitetet komuniste të vëndit dhe u rrjeshtua me Frontin Antifashist Nacionalçlirimtar, kryetar i Grupit Komunist të Korçës, pjesmarrës në Mbledhjen Themeluese të PKSH, anëtar e sekretar i Kryesisë së Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar më 1944 dhe, po në këtë rrjeshtim, ishte edhe i vëllai i tij, Gaqo Athanas Tashko, anëtar i Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar më 1944. Ndër luftëtarët e shumtë frashërllinj, që luftuan për çlirimin e vëndit, të organizuar në lëvizjen antifashiste brënda apo jashtë trevës së Përmetit, cilësojmë: Agron Qazim Frashëri, Myftar Hajrullah Tare, Orhan Halil Frashëri, Muharrem Riza Frashëri, Hilmi Izet Frashëri, Zhulieta Qazim Kazanxhiu, Mediha Servet Frashëri, Xhemil Kahreman Frashëri, Përparim Izet Frashëri, Dragush Kahreman Frashëri, Medi Nezir Hasani, Vedat Refat Frashëri, Kristo Anastas Frashëri, Stefanaq Themistokli Pollo, Përparim Hajdar Frashëri, Bardhyl Meleq Frashëri dhe Hodo Skënderi, i cili si oficer xhandarmërie, luftoi me armë pushtuesit së bashku me Mujo Ulqinakun në Durrës dhe, nga Frashëri e Dangëllia, ranë dëshmorë në luftë me pushtuesit nazifashist e tradhëtarët e vëndit brënda e jashtë trevës së Përmetit: Faslli Tefik Kotorri, Gjergji Anastas Frashëri, Ismet Nevruz Bregasi, Jorgji Anastas Thoma, Koço Aleks Frashëri, Lefter Naun Laska, Llukan Thimjo Laska, Mintaz Zylfo Murati, Muke Ilmi Topi, Niko Jorgji Thoma, Nisi Josif Foto, Peçi Spiro Niçka, Rustem Hajdar Bektashi, Sofo Lipe Dhimitri, Sulçe Selman Skënderi dhe Sulo Zylfo Zeneli.
Kryeministra
Në hapësirën e viteve 1912 – 2008, treva e Përmetit i ka dhënë Shqipërisë 2 kryeministra, 3 zv/kryeministra dhe 23 ministra, nga të cilët nga Frashëri ishin: 1 kryeministër – Mehdi Frashëri, 1 zv/kryeministër – Eshref Frashëri dhe 10 ministra – Mit’hat Frashëri, Gaqo Adhamidhi, Mehdi Frashëri, Eshref Frashëri, Xhafer Vila, Vehbi Frashëri, Mihal Zallari, Gaqo Tashko, Hektor Frashëri, Genci Pollo. Botës së artit e shkencës i kanë dhënë shumë bijët e mëdhenj të Frashërit. I bëjnë nder Shqipërisë mikrobiologu i madh, profesor Refat Myftar Frashëri, këngëtaria e madhe lirike Tefta Athanas Koço, aktori i madh i skenës dhe kinematografisë Naim Servet Frashëri, “Nderi i Kombit”, si dhe historiani i madh Kristo Anastas Frashëri, gjithashtu “Nderi i Kombit”. Edhe shkrimtari Foqion Postoli, i cili ka lindur në Korçë, është me prejardhje nga Frashëri.
Intelektualwt
Nuk di që nga një fshat të kenë dalë 25 doktorë shkencash dhe 13 profesorë siç kanë dalë nga Frashëri, – thotë profesori nga Frashëri, Alfred Frashëri. Ky numur ka te beje me vitin 2007, ndërsa sot, në vitin 2014, kemi 22 akademikë e profesorë dhe 35 doktorë shkencash. Akademikë: historianët Kristo Anastas Frashëri dhe Stefanaq Themistokli Pollo, informaticieni Neki Irfan Frashëri si dhe fizikanti Florian Mustafa Vila. Profesorë: mjeku Refat Myftar Frashëri, agronomët Mustafa Qamil Vila e Gaqo Athanas Tashko, gjeofizikanti Alfred Irfan Frashëri,”Mjeshtër i Madh”, kimisti Muharrem Riza Frashëri, historiani Xhemil Kahreman Frashëri, gjeokimisti Artan Gaqo Tashko, gjeofizikanti Rushan Hysen Liço, matematicieni Albert Përparim Frashëri, radiologu Petrit Teki Selenica, gjuhëtari Minella Marko Totoni, studjuesia e kulturës së njerëzimit Zana Kristo Lito (Frashëri), agronomi Hilmi Izet Frashëri dhe arkeologu Gjergji Kristo Frashëri. Duke qënë nipër, me Frashërin lidhen edhe akademiket: sizmologu Eduard Skënder Sulstarova dhe inxhinieri e studjuesi i arkitekturës popullore Emin Selman Riza si dhe profesorët: arkeologu Neritan Hasan Ceka dhe hidrologu Bardhyl Abdyl Abdyli si dhe historiani e muzeologu Stiljan Petro Adhami. Me orgjinë nga Frashëri janë edhe këngëtaret e njohura Afërdita Zonja, vajza e Iljazit, nga lagjia Lahçenj, si dhe Maya Aliçkaj, e bija e Myrtes, kuptohet nga lagjia Aliçkaj. Edhe këngëtaria e mirënjohur Eli Fara, vajza e Vasilit, lidhet me Frashërin sepse stërgjyshja, nëna e gjyshit, Nasho Fara, është nga Frashëri. Po kështu edhe violinisti i madh Et’hem Ibrahim Qerimi, nga Shtika e Këlcyrës, i lindur në Këlcyrë, lidhet me Frashërin sepse gjyshja e tij, Nurka, është nga Frashëri. Me orgjinë nga Frashëri, nga lagjia Aliçkas, është edhe arkitekti Qemal Selman Butka, i cili ka qënë edhe Kryetar i Bashkisë së Tiranës nga 21.10.1935 deri më 07.11.1936. Të tjera figura me kontribute në shkencë, art, arsim, publicistikë, mjekësi, kulturë e sport, nga Frashëri janë edhe: intelektuali i shquar Teki Emin Selenica, futbollisti i shquar Fatmir Syrja Frashëri, “Mjeshtër i Madh”, gjeodeti Alaudin Ali Frashëri, mësuesi e publicisti Andon Frashëri, mjekia pediatre Xhanfise Mehmet Basha (Frashëri), themeluesja e puerikulturës, muzikanti e piktori Anastasi ose Artur Athanas Tashko, mësuesi Aleko Athanas Tashko, folkloristi dhe etnologu Stavro Thoma Frashëri, mësuesi i meritur Skënder Vila, dirigjenti e muzikologu Eno Kristaq Koço, kryetari i Urdhërit të Infermierit Sabri Xhevahir Skënderi.
Sot, 46 rrugë të kryeqytetit, Tiranës, mbajnë emrat e bijëve të trevës së Përmetit
Sot, 46 rrugë të kryeqytetit, Tiranës, mbajnë emrat e bijëve të trevës së Përmetit, nga të cilët 13 janë nga Frashëri: Abdyli, Naimi e Sami Halit Frashëri, Athanas Tashko, Eshref Kapllan Frashëri, Teki Emin Selenica,Tefta Tashko Koço, Mehdi Ragib Frashëri, Petrit Teki Selenica, Stefanaq Themistokli Pollo, Andon Frashëri, Gaqo Athanas Tashko, Alaudin Ali Frashëri.
Si cilësova edhe në fillim, janë tre Vëllezërit Frashëri që e bënë Frashërin vënd të shenjtë të Shqipërisë. “Sikur të shoh, i tmerrshmi Frashër,/ Tek po mban zi përgjithmonë,/ Ti më besniku trashëgonjës, / I dashuris’ së vëndit tonë”, – shkruan Lasgush Poradeci në një prej kryeveprave të tij kushtuar Naim Frashërit. Rasti i Abdylit, Naimit dhe Samiut mund të thuhet se është një fenomen i rrallë, që i kalon jo vetëm kufijtë e Shqipërisë por edhe të Ballkanit. Abdyli, Naimi e Samiu shkrinë në një llogore të vetme tri detyrat themelore taktike që shtroheshin para vëndit: shpëtimin e atdheut nga coptimi territorial, bashkimin e viseve shqiptare në një vilajet autonom dhe lëvrimin e kulturës atdhetare në shërbim të luftës për çlirimin e Shqipërisë. “Tre vëllezërit Frashëri kishin lindur me pishtarë në dorë: ata i dhanë frymë Shqipërisë kur Shqipëria po jepte frymën e fundit … Abdyli, Naimi, Samiu farkëtuan Zgjimin e Madh”, – thotë poeti Xhevahir Spahiu. Vëllezërit Frashëri janë tre profetë të Shqipërisë. Vëllezërit Frashëri e bënë Frashërin të jetë Meka dhe Jeruzalemi i shqiptarëve dhe Shqipërisë. Shqipërinë e ngriti, e lartësoi dhe i dha emër mbi tokë Gjergj Kastriot Skënderbeu, e mbajtën në këmbë dhe i ndriçuan rrugën e lirisë Abdyli, Naimi e Sami Frashëri dhe i vuri mbi krye kurorën e vetqeverimit Ismail Qemal Vlora.
Frashëri ka bërë Shqipëri.
Histori-Perandoria Bizantine, shqiptarët dhe Perandorët që hynë në histori- Kostandinopoja quhej Roma e Re
– Në vitin 330, Kostandini i Madh –Perandori i Romës me kombësi ilire, e transferoi zyrtarisht rezidencën perandorake nga Roma në Bizant/
– Zhvendosja e qëndrës politike në lindje dhe ngadhnjimi i krishterimit ishin dy ngjarjet me të cilat fillon jetën kjo perandori/
– Për nder të perandorit, Bizanti u quajt Konstandinopol, kurse shteti Perandoria Romake e Lindjes/
– Perandoria Bizantine lindi si rezultat i ndarjes së Perandorisë Romake
– Gjatë sundimit të Justinianit u zhvillua industria e mëndafshit dhe tregëtia/
– Nga rënia e gadishmërisë së pronarëve për luftë, shteti u detyrua të mbështetej në ushtarë me rrogë ( mercenarë)
– Gjatë sundimit të Justinianit u zhvillua industria e mëndafshit dhe tregëtia/
– Në bregdetin e Adriatikut po forcohej Durrësi (Dyrrahu), pikënisja e rrugës Egnatia/
– Anarkia feudale, luftërat shkatërrimtare të çetave turke/
Shkruan:Harallamb Kota-studiues/
Krijimi i Perandoris Bizantine
Perandoria Bizantine e mori emërin nga një qytet i vjetër tregëtar Bizant në bregun e Bosforit. Në vitin 330, Kostandini i Madh –Perandori i Romës me kombësi ilire, e transferoi zyrtarisht rezidencën perandorake nga Roma në Bizant. Ai e kishte ndjerë dhe kuptuar, se vetëm krishterimi mund të siguronte unitetin e perandorisë. Zhvendosja e qëndrës politike në lindje dhe ngadhnjimi i krishterimit ishin dy ngjarjet me të cilat fillon jetën kjo perandori. Për nder të perandorit, Bizanti u quajt Konstandinopol, kurse shteti Perandoria Romake e Lindjes. Si datë e krijimit të Perandorisë Bizantine merret viti 395, kur perandori Teodosi i Madh, në shtratin e vdekjes, ua ndau Perandorinë e Romake dy djemve të vet: Arkadit që do të qeveriste në Lindje dhe Honorit që do të qeveriste në Perëndim. Pra, Perandoria Bizantine lindi si rezultat i ndarjes së Perandorisë Romake. Në këtë mënyrë, u hoq një vijë kufiri që, me kalimin e kohës, do të skaliste në mënyrë të prerë, si kufi midis botës kulturore Perëndimore romane dhe asaj Lindore bizantine. Shteti bizantin e nis jetën si një vazhdim i perandorisë së vjetër romake dhe me kalimin e kohës do të largohej gjithnjë e më shumë nga qytetërimi romak, deri sa në fund të jetës së vet nuk kishte asgjë të përbashkët me të. Termi bizantin është përdorur vonë. Banorët e kësaj perandorie quheshin Romej, kurse shteti njhej si Perandoria e Romejve (ortodoksë). Kostandinopoja quhej Roma e Re. Tre shekujt e parë janë vlerësuar si periudha e kalimit nga Perandoria Romake në Bizantin Mesjetar. Kjo perandori shtrihej në teritoret e ngushtuara pellazgjike dhe përfshinte:Gadishullin e Ballkanit përfshi gjysmën lindore të pellgut të Mesdheut, krahinat nga lumi Danub në Veri deri në ishujt e Detit Egje, krahinat në brigjet e Detit të Zi, krahinat në Azinë e Vogël, Sirinë, krahinat e kufizuara nga Deti i Kuq, Egjiptin deri në Sorten e Madhe.
Dy perandorët e parë
Dy perandorët e parë të Perandorisë së Lindjes, ishin Arkadi (395-408) dhe Teodos Kaligrafi (408-450, të cilët nuk shkëlqyen. Në kohën e tyre qeverisnin eunukët dhe gratë dhe si pasojë perandoria u përfshi nga një krizë e gjithanëshme politike e shoqërore.Në shek.V, kriza u kapërcye pjesërisht dhe një pjesë e rëndësishme e tokës filloi të punohej. Aty gjetën zbatim një varg mekanizmash në vaditjen, korrjen dhe shirjen e drithrave. Në fshatin bizantin gjithnjë e më shumë ndërtoheshin puse të rinj, çisterna, shtypës ullinjsh e rrushi. Zhvillim pati edhe blegtoria. Në shumë rajone, përpunimi i bukës, i rrushit dhe i frutave mori karakterin e ekonomisë së mallrave. Në marrëdhëniet agrare, pasqyroheshin kontradiktat karakteristike për epokën kalimtare nga skllavopronaria në feudalizëm, duke u mpleksuar edhe me elementë të trashëguar nga antikiteti.
Puna e skllavit
Tashmë, puna e skllavit nuk luante rol vendimtar në ekonominë fshatare, pasi bazën e popullsisë fshatare e përbënin kolonët. Skllavi mund ta blinte lirinë dhe të kthehej në Kolonë. Por pozita ekonomiko-shoqërore e Kolonëve ndryshonte nga një dhjetvjeçar në tjetrin. Kolonët duke humbur tokën private dhe lirinë, ktheheshin në mbajtës të tokës së Zotërisë, duke ju afruar gjithnjë e më shumë bujkrobërisë. Zotëritë po ktheheshin në pronarë të mëdhenj tokash dhe marrëdhëniet agrare në Bizant po pësonin ndryshime të mëdha, duke përcaktuar strukturën e re të ekonomisë. Në Strukturën e Re të Ekonomisë, vendin e parë e zinin “Pronat e Mëdha Tokësore” (Çifligjet), të fortifikuara në formën e ekonomive të mbyllura dhe të pavarura nga qytetet. Vendin e dytë e zinin “Ekonomitë e Vogla Private”, të cilat zotëroheshin nga fshatarësia e lirë, që jetonte në bashkësi dhe administrohej nga kryeplaku. Në disa rajone malore ruheshin bashkësitë e fshatarëve të lirë ose bashkësitë mbi bazën e lidhjes së gjakut. Në rajonet me sipërfaqe të mëdha tokash, fshatarësia e lirë po ndjehej ç’do ditë e më shumë e pambrojtur karshi zyrtarëve perandorak. Për tu çliruar nga pesha e taksave, ajo pranonte të vihej në mbrojtje të kësaj shtrese shoqërore duke dorëzuar tokën dhe duke u kthyer nga fshatar të lirë në bujkrob. Marrëdhëniet e reja agrare, lindën klasën e re politike “Patronatin”. Patronë u bënë edhe Kishat dhe Manastiret. Pronarët më të mëdhenj të tokave ishin Perandorët. Fshatarësia e lire filloi të pakësohej dhe të vihej nën pushtetin e Patronatit. Në rajonet perëndimore të Perandorisë (Thrakë, Danub etj.), patronazhi u zhvillua më me ngadalë.
Në Iliri
Në Iliri, mbizotëronin bashkësitë e fshatarëve të lirë, të cilat në zonat malore, organizoheshin mbi bazën e lidhjeve të gjakut. Ilirët nuk e pranuan “Patronazhin”. Në shek. VI –VII, gjatë mbretërimit të Dioklecianit dhe Justinianit, në kuadrin e krijimit të Themave, u fuqizua fshatarësia e lirë pronare e vogël toke (Stratiotët).Kryerja e shërbimit ushtarak trashëgohej si rregull nga djali i madh (stratioti) që trashëgonte edhe parcelën e tokës, mbi të cilën rëndonte edhe detyrimi ushtarak. Pjesëtarët e tjerë, fshatarë të lirë (bujk), formonin tepricën e forcës së lirë bujqësore, që punonin tokat e lira të bollshme. Në këtë mënyrë edhe bujku inkuadrohej në sistemin e Stratiotëve. Fshatarët e Lirë dhe Stratiotët, i përkisnin një klase të vetme, e cila formonte shtyllën themelore të Perandorisë Bizantine. Prona e madhe e tokës, që ishte sunduese në periudhën e hershme deri në shek V, u bë pre e popujve barbarë. Situatat e reja gjeopolitike, krijuan: fshatarë të lirë që morën në dorëzim tokën dhe Stratiotët e Ushtrisë së re të Themave. Nga fundi i shek.VII, po lindte ekonomia natyrale, ku çdo gjë prodhohej në vend dhe plotësoheshin nevojat. Fshatari një pjesë të prodhimeve e çonte në qytet, që të shlyente detyrimet shtetërore. Ligji agrar i aplikuar nga shek.VIII deri në shek X, kishte karakter të dyfishtë: Nga njëra anë kemi parcelën e fshatarit, si pronë private dhe nga ana tjetër kemi ende pronën e përbashkët që nuk ishte zhdukur përfundimisht. Teknika e punimit të tokës nuk ndryshoi shumë nga koha e Homerit. Parmenda tërhiqej nga qetë ose edhe nga buaj. Blegtoria vazhdonte të luante rol të rëndësishëm në jetën e fshatit dhe praktikohej gjërësisht çuarja e bagëtive në kullotat malore. Bashkësia fshatare, po hynte gradualisht në rrugën e diferencimit ekonomiko-shoqëror. Në përgjithësi, bashkësia përbëhej nga familje të mëdha patriarkale me 20-30 veta dhe u ruajt në zonat e brëndshme e malore. Shteti me politikat e tij, çoi në shthurjen e bashkësisë dhe në varësinë feudale të fshatarësisë. Arësyet e robërimit, lidhen edhe me mungesën e krahëve të punës, me kushtet e këqija natyrore, me agroteknikën primitive dhe me luftërat e shpeshta. Formimi i pronës së madhe feudale, ishte në kushtet e reja, vetëm një çështje kohe. Duke filluar nga mesi i shek.IX, fshati hyri në një etapë të re zhvillimi: Ekzistonte Bashkësia Fshatare, Fshatarësia e Lirë dhe Çifligjet Feudale. Në vitet 70 të shek.IX u krijua Thema e Dalmacisë, e cila rivendosi sovranitetin e Bizantit në brigjet e Adriatikut. U krijuan kushtet për përhapjen e krishtërimit tek Serbët, Kroatët, Rusët dhe Bullgarët.
Krijimi i një alfabet sllav
Pikërisht në këtë kohë Kostandini nga Selaniku krijoi një alfabet sllav, duke mundësuar përkthimin e shkrimeve të shënjta në sllavisht. Çifligjet Feudale imponuan vendosjen e “Sistemit Senjorial” të përvetësimit të prodhimit suplementar dhe të kthimit të fshatarësisë në “popullsi e varur personalisht”. Pamvarësisht pozitës së re shoqërore, Çifligjet Feudale për një kohë të gjatë mbetën nën kontrollin e Pushtetit Qëndror. Procesi i diferencimit social të fshatarësisë së lirë hyri në një etapë të re. Anëtarët e bashkësisë, për jetërsimin e ngastrës shrytëzuan gjërësisht të drejtat e trashëgimit të tokës, lënien me testament, lënien peng, dhurimin, shitblerjen dhe dhënien me qera për ta shfrytëzuar një tjetër. Në mjaft dokumente duket ky diferencim. Nga njëra anë dalin njerëz të pasur, pronarë të disa zotërimeve brënda bashkësisë dhe jashtë saj, me kulla ku banonin përveç familjes së tyre edhe punëmarës (bujk) të pajtuar të paguar. Këta njërëz të pasur që përdornin punën e tjetrit përbënin “Shtresën e Dinatëve”, të fuqishmëve, të mëdhenjve. Nga ana tjetër, ndodheshin të varfërit, të mjerët, pa pasuri. Zotëruesit e ngastrave të shumta (Dinatët), forcuan pozitat e tyre në bashkësi. Shpërbërja e “Bashkësisë së Fshatarëve të Lirë” erdhi për dy arësye: Diferencimi i pasurisë, çoi në shpërbërjen e bashkësisë, në prishjen e lidhjeve, në humbjen e forcës së saj të mëparshme e të kohezionit të brendshëm. Në shek.X, ruheshin vetëm disa tradita karakteristike të bashkësisë fshatare: toka të përbashkëta, kullota, ujërat. Për nënshtrimin e bashkësisë së lirë, në vitet 940, një rol luajti edhe “Sistemi i Përgjegjësisë Kolektive” ( alilengi) të të tatuarve. Sipas tij, të gjithë fqinjët që kishin mbetur gjallë ishin të detyruar të paguanin taksa për ata që kishin banuar afër, por që kishin vdekur prej murtaje ose varfërisë, ose që për shkak të varfërisë kishin braktisur vendbanimin. Alilengi çoi në shkatërimin dhe rritjen e detyrimeve të fshatarësisë. Edhe më të rëndë e bënin peshën tatimore dhuna dhe grabitja e nëpunësve. Ata në mënyrë të padrejtë, ngrinin normat, burgosnin ata që kundërshtonin të paguanin e nuk ndaleshin para përdorimit të ndëshkimeve trupore. Në preferencat për blerjen e ngastrës u vendos ky rregull: në fillim lidhja e gjakut, pastaj bashkëzotëruesi dhe pastaj fqinji. Me këto masa shteti synonte t’i hiqte mundësinë fshatarit që të dispononte në mënyrë të lirë tokën që i përkiste, ta varfëronte dhe ta kthente në “fshatar shtetëror” e më vonë “Parik i Shtetit”.
Shërbimi ushtarak dhe gjëndja ekonomike
Parikët u çliruan nga të gjitha detyrimet shtetërore, me përjashtim të asaj të caktuar, si kryerjen e postës, ruajtjen e rrugëve etj. Fondi kryesor i tokës së bashkësisë fshatare ishte ndarë prej shtetit në toka ushtarake –stratiotika. Ata që banonin aty ishin të detryruar të kryenin brez pas brezi shërbimin ushtarak (stratiotë). Por shërbimi varej nga gjëndja ekonomike. Kalorësi duhej të zotëronte një pasuri më të madhe se këmbësori. Ata që kishin më pak pasuri mbushnin radhët e ushtrisë, kurse të pasurit zunë vëndet komanduese. Masa e stratiotëve po kthehej vazhdimisht në marrëdhëniet e varësisë personale të karakterit feudal. Oligarkia e lartë ushtarake, ashtu si Dinatët, u sulën mbi tokat e Stratiotëve dhe i kthyen në njërëz të varur, fshatar të varfër, fshatar të shtetit ( parik). Dinatët bizantinë shtinë në dorë tokën fshatare me anë të nënshtrimeve, abuzimeve, të lënies në trashëgim e deri në marëveshjet juridike. Në fund të shek.X, ishin formuar disa prona të mëdha të trashëgueshme. Dinatët, shfrytëzonin ende punën e skllevërve, mistotëve (fshatarë të pavarur), bujkrobërve ( fshatarë të varur), duke krijuar Çifligje të mëdha, që zmadhoheshin duke përthithur tokat e fshatrave të shpërbëra dhe të bashkësive të prishura. Forcimin e pronës feudale, e ndihmoi edhe dhënia e privilegjeve feudalëve të mëdhenj. Tani e tutje, disa të drejta që i kishte patur shteti, kaluan në dobi të feudalëve të veçantë. Pariku ia shlyente detyrimet një pjesë arkës shtetërore, një pjesë të zotit. Kjo çoi në forcimin akoma më shumë të varësisë së tyre nga Feudalët Laik dhe Feudalët Kishtar. Me pushtimin e Azisë së Vogël nga selxhukët, provinca e Maqedonisë bëhet qëndra kryesore e zotërimeve feudale. Aty kishin zotërimet Dukajt, Komnenët, Engjëllorët etj. Krahas bullgarëve, armenëve, shqiptarëve etj., në klasën drejtuese të perandorisë hynë persona të ardhur nga Hungaria, Moravia e Italia. Forcimi i marëdhënieve feudale, u shoqërua me zhvillimin e institucioneve feudale, si: hirarkia feudale e pushteti privat. Me kalimin e tokës nga shteti në duart e feudalëve laikë e kishtarë, të ardhurat e arkës së shtetit filluan të pakësohen, prandaj perandorët u detyruan t’i vënë rëndësi “domenit perandorak”, që fillon të bëhet një mbështetje e fuqishme e pushtetit qendror. Në krye qëndronte Perandori, zot i gjithëpushtetshëm i të gjitha tokave dhe i të gjithë shtetasve të perandorisë. Pas tij vinin Vasalët. Marëdhëniet e vasalitetit midis perandorit dhe feudalëve të mëdhenj të huaj e bizantin në shek.XI-XII ishin bërë fenomene të zakonëshme. Sipas Anna Komnenës, me marëveshjen e 1108 që bëri me Aleks Komnenin, Boemundit i njihej e drejta e pushtetit mbi teritoret që iu dhanë nga perandori, por ishte i detyruar të njihte edhe vasalitetin ndaj perandorit. Marëdhëniet e vasalitetit lindën edhe midis feudalëve. Kështu Isak Komneni, një nga feudalët më të mëdhenj të mesit të shek.XII, merte tokë nga senjori i tij dhe për këtë duhej të shkonte në shërbim ushtarak. Feudalët e mëdhenj kishin ushtrinë e tyre. Ata zotëronin kështjella.Natyrisht midis feudalëve shpesh ndodhnin ndeshje. Në çerekun e dytë të shek X, Vasil Skliroi me forcat e veta hyri në luftë me fqinjin Gjergj Maniakun, i cili e mundi dhe e detyroi të largohet nga zotërimet e tij.
Gjatë këtyre shekujve, në perandorinë bizantine u perhap dhe Institucioni i Imunitetit.
Ai konsistonte në njohjen dhe dhënien e privilegjeve dhe të drejtave përherë e më të mëdha në favor të feudalëve të veçantë nga ana e shtetit. Një nga këto privilegje ishte Eksusia, e cila ishte dhurim i një shume të hollash, që ndihmoi në zhvillimin e mëtejshëm të feudalizmit. Pronarët e mëdhenj të tokave kishin të drejtën e gjyqit mbi popullsinë e varur prej tyre. Sipas Niketa Honiatit, pronarët e tokave gëzonin në pronat e tyre të drejta, si drejtuesit e provincave (guvernatorët dhe qefalitë). Shteti në Bizant nuk hoqi dorë asnjëherë nga e drejta sovrane mbi tokën dhe nga të drejtat që rridhnin prej saj. Kjo bënte që të gjitha kategoritë shoqërore të ishin të lidhura drejtpërdrejt me shtetin. Pushteti qëndror nuk lejoi që zotëruesit e veçantë të ktheheshin në zotër të gjithpushtetshëm në zotërimet e tyre. Në shek.XIII-XIV, ndikimet perëndimore në Bizant, u kristalizuan në mbizotërimin e dy tipeve të pronës mbi tokën. Tipi i parë ishte i lidhur me pronën e plotë private, ku përfshihej: prona e fshatarëve të lirë, si dhe pronat e mëdha feudale të palidhura me asnjë detyrim me shtetin. Tipi i dytë, ka të bëjë me pronën e kushtëzuar kryesisht Pronia. Baza ekonomike e saj, ishte puna e fshatarësisë së varur nëpërmjet rentës,si dhe në formën e mbledhjes së taksave shtetërore. Detyrimet kryesore ndaj shtetit ishin: Taksa e tokës, taksa e shtëpisë, e cila në dokumentat e tokave shqiptare njihet si taksa për tym ose për zjarr, e dhjeta e derrave, e bagëtive të imta, për kullotat, për pazarin, për panairet etj. Fshatari ishte i detyruar të mbante me ushqim nëpunësit apo ushtrinë perandorake kur kalonte në ato krahina, të jepte dhurata të ndryshme si bukë, mish verë. Këto tatime u shtuan aq shumë, sa sipas historianit Skilica “të vinte turp t’i numëroje”. Përhapja e pronies, ndihmoi kështu në zhvillimin e idesë së pronësisë supreme të shtetit mbi tokën e nënshtetasve dhe tregoi forcimin e elementëve të strukturës hierarkike të pronësisë. Nëpunësit shtetërorë në Bizant hynin në zotërimet e pronarëve private të tokës e hartonin rregjistra të zotërimeve dhe të të ardhurave, ndërsa në perëndim ato bëheshin nga feudalë të veçantë. Nga njëra anë, politika shtetërore ndihmoi feudalizmin, me anë të dhurimeve të mëdha të tokave dhe privilegjet e imunitetit, nga ana tjetër, përzierja e pushtetit shtetëror në marëdhëniet e feudalëve të veçantë, ruajtja në duart e shtetit të një radhe të drejtash ekonomike e juridike, i jepte mundësi shtetit të merrte tokat e dhuruara e të konfiskonte zotërimet e feudalëve të veçantë. Këto pengonin procesin e zhvillimit të feudalizmit.
Pronia ishte pronë e kushtëzuar
Ajo dallonte nga institucionet e lindjes si: nga Timari etj., ku dhurohej juridikisht e drejta e vjeljes së taksave dhe ku faktikisht zotëruesit e saj ktheheshin në pronarë. Megjithatë marëdhëniet agrare bizantine u zhvilluan në mënyrë të pandërprerë. Në shek.XV pësuan një hop të vërtetë. Prona e lirë fshatare ishte reduktuar në maksimum dhe ruhej vetëm në zonat malore. Ndërsa prona e madhe feudale ishte zgjeruar shumë në kurriz të së parës. Në këtë periudhë, prona tokësore nga kategori e kushtëzuar dhe në përdorim të përkohëshëm (institucioni Pronia) u kthye në (institucioni Timar), në prona tokësore të trashëgueshme dhe në zotërim vetëm me shërbimin ushtarak. Ky ishte një hap drejt kthimit të saj në një pronë private.
Zhvillimi i marëdhënieve feudale u vu re në disa drejtime. Sistemi administrativ filloi të humbas karakterin centralizues. Bojarë të veçantë filluan të krijojnë zotërime të pavarura, prandaj perandorët e kësaj periudhe filluan të caktojnë qeveritarë (guvernatorë e qefali) pjesëtarë të familjes perandorake, njerëz të besuar. Duke u dhënë privilegje feudalëve të veçantë, shteti boshatisi arkën shtetërore, sepse Pariku (fshatari shtetëror) detyrimin ia jepte Bojarëve “Zotërisë së Ri”. Shteti nuk ishte në gjëndje të përballonte shpenzimet ushtarake e administrative.
Krijimi i ushtrisë me rrogë ( mercenarë)
Në këtë periudhë shteti bizantin filloi ta humbas karakterin ushtarak. Nga rënia e gadishmërisë së pronarëve për luftë, shteti u detyrua të mbështetej në ushtarë me rrogë ( mercenarë). Për këtë qëllim shteti kishte filluar me kohë ti kërkonte taksat, nga në natyrë, në të holla, për tu bërë ballë shpenzimeve për ushtrinë mercenare. Ushtria përbëhej prej kalorësisë, këmbësorisë dhe nga flota luftarake detare.Teritori i perandorisë ishte ndarë në 13 rrethe ushtarake me në krye një Dukë. Komanda e ushtrisë ishte në duart e 5 magistrave. Dy qëndronin në Kostandinopol, kurse të tjerët komandonin ushtritë periferike të Lindjes, të Ilirikut e të Thrakës. Krahas marëdhënieve agrare, në perandorinë bizantine Qyteti dëshmoi për një qëndrushmëri të madhe. Numëroheshin 1000 qytete (polis-civitas), ku dalloheshin Aleksandria me 300.000 banorë, Antiokia me 250.000 banorë, Konstandinopoli me 150.000 banorë, Selaniku, Jerusalemi, Bejruti, Damasku etj., me deri 100.000 banorë.
Qytetet ishin bërë qendra zejtarie, tregëtare e administrative, duke u ndërtuar me rrugica të ngushta dhe të erëta të krijuara nga ndërtimi i pallateve të drejtuesve të kancelarive, të nëpunësve dhe pronarëve të mëdhenj. Vëndin e tempujve e teatrove e kishin zënë kishat. Qytetet e reja ndërtoheshin në hapësira të vogla e të përforcuara mirë, që ishin qytet kështjella mesjetare. Prona private tokësore qytetare ishte shkurtuar shumë. Si rezultat qytetarët mereshin me zejtari, ku dallohej prodhimi i poçerisë, përpunimi i gurit e mermerit. Zejtaria qytetare plotësonte nevojat e qytetarëve, por edhe të popullsisë fshatare. Ndër grupet më të mëdha të zejtarëve, mund të përmendim: përpunuesit e gurit, të metalit, të baltës, qeramikës, qelqit, si dhe tekstilistët, ngjyrosësit, lëkurpunuesit, rrobaqepësit, bizhuterët, etj. Në qytet karakteristikë për këtë kohë, ishte punishtja e vogël. Aty punonte zejtari, ndonjë ndihmës prej anëtarëve të familjes, ndonjë skllav ose punëtor me mëditje. Mësimi i zanatit fillonte në moshën 10 vjeç dhe pas 4-5 viteve nxënësi mund të punonte si punëtor me mëditje ose si zejtar i pavarur. Përveç zejtarëve të veçantë, punishte kishte kisha dhe shteti. Popullsia zejtaro-tregëtare, në pjesën më të madhe ishte bashkuar në korporata sipas profesionit.
Gjatë sundimit të Justinianit u zhvillua industria e mëndafshit dhe tregëtia
Sipas dokumentave kohore, në vëndet e Ilirikut tregëtoheshin prodhime bujqësore e blegtorale për tregun e brëndshëm qytetar dhe tregjet e huaja. Struktura shoqërore e qytetit, ishte e larmishme. Ajo përbëhej nga disa shtresa. Një shtresë të madhe e përbënin skllevërit, plebejtë, banorët e lirë, proletarët, zejtarët e tregëtarët e vegjël. Më lart vinin fajdexhijtë, tregëtarët e mëdhenj, zotëruesit e anijeve, të tokës, aristrokracia municipale, nëpunësit dhe ushtarakët. Rënia ekonomike në shek.VII-IX, nga sulmet e barbarëve dhe arabëve, ishte me pasoja shkatërimtare për shumë qytete, të cilat u shkatëruan dhe u rrafshuan dhe popullsia u vendos në vende të tjera më të mbrojtura. Sllavët shkatëruan rrënjët mitike të banorëve autokton pellazgo- iliro-arbnoro-shqiptar, por u dashuruan me kulturën dhe emërat hyjnor të tyre. Shumë despotë serb, bullgar, rus, etj., janë shënuar në dokumentat e kohës me emëra shqiptar Aleksandër dhe Gjergj. Emëri hyjnor shqiptar Aleksandër, u përdor edhe nga popujt të tjerë deri në provincat perëndimore Romake. Ndërsa emëri shqiptar Gjergj, që ridhte nga emëri ilir Gent, Genci, Gjenci, dhe që vinte nga fjala shqipe gen (gjen,me gjet trungun, grupin e gjakut,etj.),ishte zhvilluar në trajtat e emërave tipik shqiptar: Gjon,Gjin,Gjok, Gjet, Gjelosh,etj.,deri në variantin Jorgji. Përdorimi i emërave hyjnor shqiptar Aleksandër dhe Gjergj ( ky në variantin Zhorzh, Georgo etj.), nga popujt jo shqiptar dhe mbretërit e tyre, na mbush me krenari dhe njëkohësisht na jep të drejtën të besojmë në dy drejtime: I pari na çon të besojmë që, despotët e shpallur të Serbisë, Rusisë, Bullgarisë etj., duke u quajtur me këto emëra të kenë qënë shqiptar. E dyta, ka të bëjë në starategjinë e barbarëve për të dëshmuar që, vëndet e pushtuara prej tyre, sidomos hapësirat shqipfolëse të bizantit, kanë qenë që nga kohërat e hershme vëndet e tyre. Megjithatë Bizanti nuk u tha krejtësisht. Nevojat e ushtrisë dhe të pallatit stimulonin zhvillimin e zejtarisë. Nga qytetet më të mëdhenj provincial ishte Selaniku, qëndër e rëndësishme zejtaro-tregëtare,administrative,ushtarake,strategjike dhe kulturore. Athina dhe Korinthi ishin në rënie.
Në bregdetin e Adriatikut po forcohej Durrësi (Dyrrahu), pikënisja e rrugës Egnatia
Në bregdetin e Adriatikut po forcohej Durrësi (Dyrrahu), pikënisja e rrugës Egnatia që e lidhte me Selanikun, qëndër tregëtare me Italinë dhe pika mbrojtëse e sundimit Bizantin në Perëndim. Në vitin 992, me nënshkrimin e marëveshjeve tregëtare me Venedikun, Konstandinopoja kishte lidhje të gjalla me Durrësin. Popullsia e qyteteve bizantine, merej edhe me vreshtari, blegtori, me kultivimin e drithrave, në arat e livadhet përreth tyre. Qytetet ishin si kështjella. Ishin qëndra administrative, kishtare, zejtarie dhe tregëtie. Ndërtimet me gur zëvëndësuan ato me dru.Ritja e qyteteve provinciale,çoi në një tendencë të veçantë,në formimin e elementeve të pavarësisë qytetare.Në shek X, rrugët kryesore tregëtare kishin rënë nën kontrollin e bullgarëve, të cilët kishin hyrë deri në Thrakë e Maqedoni. Krizën e brëndëshme politike e shfrytëzuan popujt e shtypur. Më 1017 Bullgarët u mundën. Për qeverisjen e krahinës së Tiranës, Bizanti i dha pushtet familjes parthine nga Bërrari e quajtur: “Fisnikët e Sgurajve. Pranë selisë së tyre, në themelet e një tempulli të vjetër pellazg, ndodhej kalaja e Tujanit dhe kisha “Shën Maria”, ndërtuar buzë lumit Rigllata. I pari i kësaj familje Mihal Sguro,mbante titullin bizantin Sevast. Nga viti 1018, Mihali ishte Kryetar i “Bashkësisë Krahinore të Trevës Tiranë”, që gjëndej midis lumenjve Erzen e Tapizë. Në vitin 1035, Zeta (Diokle) ose Mali i Zi, i banuar me shumicë nga shqiptarët u bë vëndi i parë ballkanik që u shkëput nga Bizanti.Në vitin 1040, si rezultat i rritjes së taksave dhe veçanërisht nga kthimi i taksave në natyrë në taksa në të holla, shpërtheu një kryengritje në Maqedoni, ku morrën pjesë edhe shqiptarë. Nga historiografia sllave, kjo kryengritje është vlerësuar “kryengritje e sllavëve të jugut” edhe pse vet ata, kanë pranuar që zona Durrës-Shkup e përfshirë në kryengritje, banohet me shumicë nga shqiptarë. Fill pas saj shqiptarët morën pjesë në kryengritjen e Durrësit. Çlirimi i Duirrësit, ndikoi në zhvillimin e mëtejshëm të kryengritjes edhe në Themën e Nikopolit, ku gjëndeshin një pjesë e madhe e tokave shqiptare. Kryengritja u shtyp me vështirësi në vitin 1041, nga perandori Mihali IV, i cili formoi një armatë nga të gjitha provincat për të sulmuar Ilirikun. Në vitin 1043, shpërtheu konflikti armatosur midis aristokracisë ushtarake dhe asaj kryeqytetase, të cilën e udhëhoqi strategu bizantin i Italisë Gjergj Maniake. Në shkurt ai u nis nga Siçilia e zbarkoi me trupat e tij në Durrës. Përparimi shpejt i ushtrisë në krahinat shqiptare nëpërmjet rrugës Egnatia deri në Ohër e Manastir, janë një dëshmi tjetër e gadishmërisë së shqiptarëve për të luftuar kundër pushtetit bizantin. Kryengritja e Gjergj Maniakut hapi serinë e kryengritjeve të pandërprera të aristokracisë ushtarake.
Ndarja përfundimtare e kishave
Më 1055, në kohën e mbretërimit të Kostandinit IX, ndodhi ndarja përfundimtare e kishave, duke u formuar kisha katolike e Perëndimit dhe kisha ortodokse e Lindjes. Kisha Perëndimore mbështetej në trashëgiminë e të drejtës romake, kurse kisha Bizantine mbështetej në traditën neoplatoniane. Patriarku i Kostandinopojës urdhëroi mbylljen e kishave latine të kryeqytetit dhe bindi perandorin të bashkohej me të. Perandori u shpall përfaqësues i Zotit. Përdorimi i gjuhës romane-latine në liturgjitë fetare dhe në administratën bizantine, u zëvëndësua me gjuhën greke. Menjëherë kleri ortodoks, filloi luftën e hapur kundër gjuhës shqipe (pellazgo-ilire), e cila ishte gjuha mëmë e gjuhëve romano-latine. Teodori I, Laskari, mblodhi kopjues të greqishtes dhe krijoi biblotekën e vet. Filloi epoka e harimit të kulturës pellazgo-iliro-arbërore dhe e shkrimit të saj si histori dhe kulturë greko-sllave. Kopjuesit grek, i quajtën shqiptarët Romenj. Por shqiptarët edhe pse humbën shkrimin e gjuhës shqipe, ruajtën fort gjuhën e folur shqipe, gjuhën hyjnore të pellazgëve dhe veten e tyre e quajtën përherë Shqiptar. Turbullirat shtoheshin. Revoltat e strategëve ushtarak dhe shqiptarëve zbulonin ashpërsimin e kondradiktave midis tyre dhe pushtetit qendror. Në shkurt të vitit 1081 në Curila të Thrakës Aleks Komneni shpalli veten Perandor dhe u fut triumfalisht në pallatin mbretëror në Kostandinopojë. E bija e tij Ana Komnena shkruan: “Kur hipi në fron Aleks Komneni, Perandoria Bizantine ndodhej në një gjëndje kritike. Arka e shtetit ishte bosh. Të gjitha pjesët e perandorisë ishin mbërthyer nga përpëlitje vdekjeprurëse, turqit po shkatëronin Lindjen dhe shteti ishte katandisur në një gjëndje të mjerushme”. Në vitin 1081, Normanët nisën sulmin drejt brigjeve shqiptare, duke pushtuar Vlorën, Kaninën, Orikumin, Butrintin, Korfuzin dhe Durrësin. Nga lufta me Normanët dolën të fituar venedikasit, të cilët sipas një traktati të vitit 1082, morën përsipër të ndihmojnë Bizantin me forca ushtarake. Më 1084 venecianët shpartalluan forcat normane dhe qytetet e pushtuara prej tyre, midis tyre edhe Durrësi, i kaluan përsëri Bizantit. Shqiptari nga provinca e maqedonisë, Aleks Komneni u tregua burrë shteti. Si përfaqësues i forcave më të reja të aristokracisë ushtarake, u diferencua si nga burokracia e kryeqytetit ashtu edhe nga familjet e mëdha të aristokracisë së provincës, që kishin qënë promotorë të luftës së ashpër për pushtet në dhjetëvjeçarin e fundit. Ai zbatoi edhe një varg reformash administrative , duke hequr nga qarkullimi një sërë titujsh që ishin zhvleftësuar. U zbatua një sistem i ri titujsh si: sebastokrat, protosebast, sebast, që u jepeshin anëtarëve të familjes perandorake dhe parisë së lartë. Reformat prekën dhe administratën qëndrore. Perandoria vazhdonte të ndahej në Thema. Në krye të tyre u vendosën komandantë ushtarakë me gradën e dukës, që ishin njerëz të besuar të perandorit. Trashëgimtarin e zgjidhte perandori. Ushtria dhe obortarët ishin përjashtuar nga një gjë e tillë. Meqënëse roli i stratiotëve po kufizohej, Aleks Komneni organizoi ushtrinë me mercenarë, ku hynë rusë, normanë, alanë, peçenegë, etj. Për të kontrolluar më mire këtë ushtri, perandorët mbajtën me fanatizëm frenat e kësaj ushtrie, duke caktuar komandantë njerëzit më të besuar nga rrethi i tyre. Megjithatë krahas rritjes së shpenzimeve, kjo ushtri përfshihej shpesh nga rebelimet dhe braktisja e fushës së luftës. Në vitin 1272 Karl I Anzhu, bëri një marëveshje me krerët kryesorë shqiptar për krijimin e Mbretërisë së Arbërit, ku Karli njihej Sovran i saj. Shumë shpejt ai i haroi premtimet dhe shqiptarët i kthyen kurrizin, duke i drejtuar armët kundër aleatit. Në krye të qëndresës dolën familjet Skura, Muzaka, Blinishti etj., të cilët u lidhën me Bizantin, pasi pushteti perandorak u premtoi plotësimin e kërkesave të tyre. Nën presionin e papës, Karl I Anzhu dhe Venediku, vendosën paqe me Kostandinopojën duke lidhur aleancë politike kundër turqve dhe bashkimin e kishave. Pikërisht në zhvillimin e këtyre ngjarjeve, në vitin 1274, në Krahinën e Tiranës në Petrelë u forcua familja parthine “Fisnikët e Thopiajve”, e përfaqësuar nga një miles (kalorës) dhe që pretendonte origjinën nga familja mbretërore ilire e mbretit Glaukia me seli në Brysak (Bërzhit). Në vitin 1335 me dobësimin e pushtetit bizantin, Skurajt e kthejnë Trevën në një zotërim feudal. Kreu i saj Anton Skura, e simbolizoi pushtetin e vet, sipas zakonit tashmë të konsoliduar në Europë, me një stemë heraldike që paraqet një luan, i cili qëndron lart mbi dy këmbët e pasme. Gjatë sundimit të Skurajve, popullsia autoktone parthine e Tiranës, i forcoi mjaft pozitat e saj ekonomike e shoqërore dhe zotëronte prona bujqësore e objekte tregëtare. Besimi fetar ushtrohej në kishat e tyre dhe praktikat fetare kryheshin në dy rite. Pjesa e popullsisë që jetonte në zonat fushore,i kryente në ritin orthodoks bizantin, ndërsa pjesa tjetër që jetonte në lartësi i kryente në ritin katolik roman. Në vitin 1336,Tanush Thopia u njoh nga anzhuinët “Kont i Viseve Parthine” midis lumenjve Mat dhe Shkumbin. Shumë shpejt u bë sundimtar i fuqishëm.Konflikti me mbretin anzhuin Robert të Napolit,ishte arësye e vrasjes së tij.Në vitin 1347,me pushtimin e “Epirit Qëndror”,nga ushtritë serbe të Car Dushanit, zotërimi i Thopiajve u shpërbë. Në vitin 1355, pas vdekjes së Carit, “Principata e Thopiajve” u rimëkëmb nga Karl Thopia, i cili e shpërnguli selinë familjare nga Petrela në Krujë. Në vitin 1364, Karli zboi anzhuinët, hyri në Durrës dhe e shpalli atë Kryeqytet të Principatës. Gjatë sundimit të familjeve fisnike Skura e Thopia, treva e Tiranës pati një farë stabiliteti. Miqësia me familjen princërore Muzaka,ndikoi në ardhjen e banorëve nga ajo krahinë. Në fushën pjellore, që deri në atë kohë ishte pak e populluar, filluan të zbrisnin banorët parthin të malësisë. Mbas vitit 1388, me vdekjen e Karl Thopisë, krahina u zhyt në anarki të plotë, e cila lehtësoi pushtimin turk në vitin 1415. Familjet Skura dhe Thopia për ti shpëtuar ndëshkimit e shfarosjes, u larguan nga Kruja dhe u vendosën pjesërisht në kalanë e Beratit.
Në qytetet e kësaj periudhe lindën institucionet e tyre: Këshilli,Mbledhja Qytetare e Repartet e Armatosura. Anëtarë të këshillit ishin Dinatët vendas(të fuqishmit,të mëdhenjtë),që në burimet historike përmenden me emërin Arhondë. Të dhëna mbi repartet e armatosura të qyteteve, ka edhe për Durrësin, i cili konsiderohej qytet port i privilegjuar. Qyteti filloi të bëhet qëndra e lëvizjeve për copëtimin feudal të vëndit, pika mbështetëse e aristokracisë feudale. Në shek.XII trupat Stratiotë ranë, por sistemi i forcave të armatosura qytetare nuk i zëvëndësoi ato. Kjo çoi në dobësimin e ushtrisë bizantine. Një shpërbërje pati edhe sistemi i Themave, të cilat si njësi të mëdha teritoriale, u ndanë në rajone të vogla rreth një kështjelle. Në krye të tyre qëndronin komandantët ushtarakë, të cilët mbanin titullin e vjetër Strateg. Ata nuk gëzonin më funksionet e drejtimit civil dhe u nënshtroheshin komandantëve më të lartë ushtarak: katepanëve dhe dukëve. Rolin kryesor në drejtimin civil të Themave të Reja, e luanin Pronarët e Mëdhenj të Tokave. Shteti ruante kontrollin mbi administratën e Themës. Qytetet e Shqipërisë së Jugut hynin në Despotatin e Epirit dhe i shpëtuan kontrollit të rreptë. Kjo ndihmoi në ngritjen ekonomike të tyre dhe në fitimin e pavarësisë organizative. Në shek.XIV, për arësye politike, perandorët u njohën disa qyteteve shqiptare, Krujës, Janinës, Beratit etj., elementë të autonomisë qytetare si: “Organet e Vetqeverisjes Qytetare”. Organi kryesor i drejtimit në qytet ishte Senati, i cili përbëhej prej përfaqësuesve të aristokracisë ( paria) dhe të qytetarëve të pasur. Në krye qëndronin dy Arhondë. Njëri caktohej nga Perandori, kurse tjetri zgjidhej prej qytetarëve. Në raste shumë të veçanta thirrej mbledhja popullore. Në Bizant, në përgjithësi, feudalët banonin nëpër qytete. Kështu ata kishin në dorë pushtetin politik, kurse përfaqësuesit e zejtarëve dhe tregëtarëve zinin vëndin e dytë. Elementët e vetqeverisjes qytetare mbetën në embrion, ndryshe nga Evropa, ku ishte arritur vetqeverisja e plotë. Në shek.XV, Kostandinopoja ishte tkurur në një qytet me 40-50000 banorë dhe pas saj vinte Selaniku, i cili ruante pozicionin e një porti dhe tregu për Maqedoninë, Shqipërinë, Thesalinë, Serbinë e Bullgarinë. Në këtë periudhë, në Perëndim pushteti perandorak, në aleancë me qytetarët, hyri në luftë kundër feudalëve, kurse në Bizant pushteti në qytetet ndodhej në duart e aristokracisë bujqësore provinciale, që orientohej më shumë tek tregëtarët e huaj.
Anarkia feudale, luftërat shkatërrimtare të çetave turke
Anarkia feudale, luftërat shkatërrimtare të çetave turke, shkatërruan Atikën dhe Peleponezin. Në një gjëndje më të mire ishin qytetet e Thrakës, Maqedonisë, Thesalisë dhe Shqipërisë. Në vitet 1321-1327, bizanti u përfshi nga luftërat civile, midis Andronikut II Paleolog dhe Andronikut III paleolog. Udhëheqësit shqiptar, u përfshinë në krah të Andronikut të Ri. Në vitin 1340, shqiptarët nën drejtimin e Andrea II Muzaka, u thyen nga ushtria e car Dushanit, i cili në aleancë me venecianët, kishte pushtuar tërë Shqipërinë, me përjashtim të Durrësit, që ndodhej nën anzhuinët. Qeveria bizantine ishte e pafuqishme të mbronte zotërimet ballkanike. Më 1361, osmanët pushtuan Adrianopolin që u bë kryeqyteti i tyre me emërin Edrene. Bizanti nuk mori pjesë në betejën e Kosovës në vitin 1389, ku shqiptarët luftuan si një forcë e organizuar. Venediku e Gjenova në shek.XV ndoqën ndaj Bizantit një politikë koloniale. Ato e kthyen atë në një vend,ku siguroheshin prodhimet bujqësore. Në këtë kohë në Perëndim, gjatë rrugëve të mëdha tokësore e detare tregëtare, me nxjerjen në tregun e jashtëm të mallrave, lindën manifaturat, kurse në Bizant prodhimi i mallrave u shkurtua.
Në vitin 1425 pushteti i perandorit nuk i kalonte kufijtë e kryeqytetit. Në krahinat e shqiptarëve ishin krijuar principata të fuqishme. Më e dalluara ishte ajo e Kastriotëve, e cila kishte lidhur pakte mossulmimi me sulltanin turk. Vojsava shtatëzënë, e shoqja e princit Gjon Kastrioti, pa në andër që lindi një dragua. Gjoni e quajti Gjergj, ndërsa sulltani turk e quajti me emërin hyjnor Iskandër,që në turqisht do të thotë Aleksandër. Për fat, Bizantit në vitin 1446, indirekt i erdhi në ndihmë shqiptari hyjnor Skenderbe dhe hungarezi Huniad, të cilët kishin planifikuar një koalicion të përbashkët, duke pritur ushtritë osmane në Kosovë. Sundimtari serb që sundonte Kosovën, pengoi Skënderbeun të bashkohej me Huniadin dhe ky i fundit pësoi disfatë. Hyjnori Skënderbe vazhdoi t’u qëndroi për vite të tëra sulmeve osmane. Më 29 maj 1453 sulltani urdhëroi sulmin vendimtar kundër Konstandinapolit. Populli tregoi akte trimërie dhe burrërie. Kryeqyteti perandorak u pushtua duke iu nënshtruar një grabitje të madhe.Me rënien e Konstandinopolit pushoi së ekzistuari Bizanti ose perandoria Romane e Lindjes.
Ismail Qemali: Çështja shqiptare nuk zgjidhet në Vlorë, por në Londër
(Këtë intervistë me Ismail Qemalin e ka realizuar Achille De Benedétti, dhe është botuar në gazetën Il Giornale d’Italia, më 2 prill 1913)/
Ilir Ikonomi – studies dhe gazetar në rrjetin e miqve në internet – face book, thotë se po postoj intervistën që Ismail bej Vlora i dha një gazetari italian në Romë më 1 prill 1913, katër muaj pas shpalljes së pavarësisë.
Më në fund, Ismail beu kishte arritur të dilte nga Vlora e bllokuar prej anijeve greke dhe të vizitonte kryeqytetet e Evropës. Siç e thotë edhe vetë, atij i ishte dukur sikur kishte dalë nga një burg i vërtetë, i tillë ishte ankthi që kishte shkaktuar bllokada. Kishte mundur të largohej me jahtin e një duke francez, i cili donte të bëhej princ i Shqipërisë.
Kjo fotografi tregon ndoshta çastin e largimit nga bregu i Vlorës për të hipur në jaht. Periudha për të cilën flasim ka qenë ndër më të vështirat në historinë e Shqipërisë: Kosova ishte pushtuar, serbët kishin ardhur deri në Durrës, Shkodra ishte e rrethuar nga Mali i Zi, ndërsa grekët, përveçse kishin bllokuar bregdetin jugor, kishin përparuar deri në Tepelenë. Në këtë situatë tragjike, ambasadorët e Fuqive të Mëdha debatonin në Londër për të përcaktuar kufijtë e Shqipërisë së re.
Intervista është realizuar nga Achille De Benedétti dhe botohet në gazetën Il Giornale d’Italia të datës 2 prill 1913.
Ismail Qemali arriti të largohej pardje nga Vlora me jahtin e Dukës Montpensier. E takova sot në mëngjes në stacionin e trenit tek arrinte nga Bari, ku kishte lënë Isa Boletinin, që ishte pak i sëmurë, bashkë me djaloshin Luigj Gurakuqi, ministër i arsimit. Qemal beu kishte ardhur me dy nga djemtë, që e kanë shoqëruar në të gjitha këto peripeci. Plaku i shquar dukej mjaft mirë. Ishte i gëzuar që kishte mbërritur në Romë pas ikjes nga Vlora.
E pyes se si kaloi udhëtimi.
-Shkëlqyeshëm nga çdo pikëpamje, – më përgjigjet. Pak ditë më parë arriti në Vlorë ‘Mekongu’, jahti i Dukës së Montpensierit, me një flamur tregtar anglez. Duka menjëherë më ftoi në anijen e tij të mrekullueshme dhe më pyeti nëse dëshiroja të vija në Itali. Ishte fat i vërtetë. Do të kisha qenë i marrë po të mos e kisha shfrytëzuar këtë rast të rrallë. Për mua kjo do të thoshte të çlirohesha nga një burgim i çuditshëm. Ishte edhe një mundësi për ta ndihmuar pak më nga afër çështjen e vendit tim.
-Po grekët, nuk ju kapën?
-Jo. Ata na panë shumë mirë. Pastaj, mos harroni se ‘Mekongu’ kishte ardhur nga Korfuzi. Po të kishin dashur të më kapnin do ta kishin patur të lehtë. Unë nuk e fsheha aspak faktin që po nisesha. Një torpedinier grek, i ngarkuar për bllokimin e bregdetit, na vuri re dhe na lejoi të kalonim pa ndonjë problem. Udhëtimi shkoi mjaft mirë. Jahti i Dukës është vërtet i mrekullueshëm dhe jam i gëzuar që arrita të dal nga ky burgim pa asnjë shpenzim dhe në kushte kaq të mira.
-Po miqtë tuaj të Vlorës, Shkëlqesi, nuk patën kundërshtim që ju të niseshit?
-Ishin ata vetë që më këshilluan të përfitoja nga ky rast i papritur. Ata janë të bindur se çështja shqiptare nuk është në Vlorë, në këtë qytet ku liria u shpall në një lloj burgu, por gjetkë, e sidomos në Londër, ku diskutohet për fatet tona të së ardhmes. U kam lënë udhëzime të qarta miqve të mi të qeverisë, duke i bërë të reflektojnë për pasojat e rënda që do të kishte vendi, në qoftëse do të ndërmerrnin ndonjë akt të nxituar apo nëse do të fillonin ndonjë revoltë. Ata mu betuan dhe jam fare i qetë se bashkatdhetarët e mi do të mbajnë një qëndrim paqësor, ashtu siç i kam këshilluar dhe siç është dëshira ime.
-A kanë përparuar më tej grekët?
-Jo. Nuk kanë përparuar përtej Tepelenës. Në Tepelenë ndodhi diçka me rëndësi, sepse turqit prenë urën për të penguar pushtimin. Pra, grekët nuk kanë shkuar më tutje se Tepelena. Ata e dinë se Vlora është e paprekshme, sidomos për shkak të vullnetit të Italisë, por edhe të Austrisë.
-Po Beratin nuk e kanë pushtuar?
-Jo. Në të gjithë sanxhakun e Beratit, nuk kanë shkuar përtej Tepelenës.
-Si ishte gjendja në Vlorë kur u larguat?
-Shumë e qetë. Nuk ka patur vështirësi të tjera të brendshme, përveç ankthit të bllokadës detare që na ka izoluar dhe na ka bërë të na mungojnë disa elementë bazë të jetesës. Ka ndodhur vetëm diçka që është vërtet për t’u shënuar: ardhja e një oficeri austriak me veshje civile, i shoqëruar nga një prift dhe një marinar.
-Si arriti të vijë?
-Ai zbarkoi në grykën e Semanit me një anije të kompanisë Lloyd dhe, prej andej, erdhi në Vlorë me një barkë me rrema. Ju e dini se në Vlorë ekziston një element që nuk e dëshiron pavarësinë e pastër të Shqipërisë. Ky element gjithnjë më ka luftuar dhe është përpjekur të më krijojë vështirësi. Oficeri që erdhi tha se ishte në gjendje të armatoste popullatën dhe të na dhuronte armë. Mirëpo unë nuk e pata të vështirë t’i shpjegoja popullit se ne nuk kishim nevojë për makinacione të tilla dhe se mund ta realizonim sigurinë e vendit tonë me besimin tek mbrojtja që na jep Evropa.
-Në Itali shtypi ka patur një lajm për këto qëllime të austriakëve në Vlorë…
-Atëherë ky lajm, – tha duke buzëqeshur Qemal beu, – nuk qenka i ri për ju. Megjithatë, unë e njoh politikën e Vjenës dhe gjithsesi i jam mirënjohës edhe Austrisë për interesimin ndaj Shqipërisë. Nga ana tjetër kuptoj edhe ndryshimin mes dy politikave, të Vjenës dhe të Romës…
Në këtë pikë, Qemal beu u zhyt në një heshtje diplomatike.
-Po vështirësitë që ju krijon bllokada për t’u ushqyer?
-Oh, më mirë të mos flasim për këtë. Është diçka që të shkakton ankth. Jam i gëzuar që ndodhem në Itali edhe sepse do t’i kërkoj si qeverisë suaj ashtu edhe ambasadorëve të Fuqive të Mëdha apo ministrit të Greqisë që t’i japin fund kësaj mase kaq të shëmtuar dhe të kotë. Pas 20 ditësh, Vlora do të jetë në uri të plotë. Kemi bërë mrekulli që kemi arritur ta mbajmë popullin gjallë deri tani. Por nuk është e mundur të vazhdojmë më tej në këtë gjendje. Ekzistojnë tashmë arsye humanitare, pët të cilat bllokadës duhet t’i jepet fund. Duke e vazhduar bllokimin e Vlorës, grekët po tregohen të padrejtë, në kundërshtim të plotë me qytetërimin e tyre. Përse duan të trullosin me katastrofën e urisë një popullsi që nuk i bën keq ndokujt me asnjanësinë e saj? Asnjë arsye nuk mund ta përligjë bllokimin e Vlorës.
-A nuk është e vërtetë që aty vërtiten trupa të Xhavit pashës?
-Janë thjesht ushtarë të çrregullt në gjendje të mjerë, që nuk përbëjnë asnjë shqetësim ushtarak. Xhavit pasha ndodhet në Lushnje afër Shkumbinit në kushte vërtet tragjike dhe nuk mund të ndërmarrë asnjë lloj veprimi kundër grekëve, as t’i dëbojë nga pozicionet që kanë kapur. Të paktën tani, grekët zotërojnë Sarandën dhe të gjitha pikat e bregdetit të bllokuar. Ata kanë deklaruar se nuk do ta prekin Vlorën, sepse ky është vullneti i dy fuqive të Adriatikut, prandaj nuk duhet t’i bien në qafë asaj me pretekstin e bllokadës. Shpresoj të bëj të ditur arsyet humanitare që kërkojnë heqjen e bllokadës.
Pastaj, Qemal beu më kërkoi t’i tregoja të rejat e fundit nga Konferenca e Londrës për Shqipërinë. Përsa u përket kufijve jugorë të Shqipërisë, i shpjegova se cila ishte teza e grekëve, të cilët kërkonin Korçën, Këlcyrën, Tepelenën si dhe Gjirokastrën e Sarandën.
-Po kjo është si t’i presësh krahët e këmbët Shqipërisë, – thirri Qemal beu. Të shpresojmë se vullneti i Evropës, i cili një ditë do të triumfojë, do të çojë në integritetin e popullatave që janë shqiptare të pastra. Është vërtet e çuditshme që grekët mendokan të marrin edhe Korçën!
-Cilat janë marrëdhëniet e tanishme mes Turqisë dhe Shqipërisë?
-Janë krejtësisht paqësore. Kemi marrë në Vlorë komunikatën zyrtare të Vezirit të Madh, me të cilën njihet pavarësia shqiptare dhe e drejta e flamurit tonë. Me këtë mori përgjigje fyerja e madhe, që trupat e Xhavit pashës i bënë flamurit tonë në Tepelenë. Qeveria turke nisi një hetim dhe i bëri me dije mytesarifit të Beratit se ajo e njihte tashmë autonominë tonë dhe u kërkoi autoriteteve të fundit turke të mbetura në territorin shqiptar të respektonin emblemën tonë.
-A u zgjidh çështja e princit të shtetit tuaj?
-Oh! Çështja e pretendentëve të fronit, apo e principatës së Shqipërisë ka rrezik të fryhet tej mase. Pata rastin të takohem me Dukën e Montpensierit, i cili me ndihmën e tij humanitare më nxori nga gjendja e çuditshme në të cilën ndodhesha. Natyrisht, i shpreha atij gjithë mirënjohjen time për këtë akt fisnik dhe i thashë se Shqipëria do ta kishte për nder nëse do të kishte në krye të saj pasardhësin e një familjeje të shquar dhe historike. Por i thashë gjithashtu, për hir të sinqeritetit, se ende nuk ishte koha për të menduar mbi çështjen e princit, e cila do të duhej të zgjidhej më vonë.
-Ç’mendoni, Shkëlqesi, mbi çështjen e Shkodrës?
-Mund ta merrni vetë me mend. Mendoj se çështja e Shkodrës është tani në rrugën e zgjidhjes. Qëndrimi i Malit të Zi nuk më duket se ka shanse për sukses. Janë mjaft të njohura arsyet se përse Shkodra duhet t’i mbetet Shqipërisë. Fuqitë e Mëdha, të cilat e kuptojnë plotësisht nevojën e një vendimi të tillë, kanë rënë tashmë dakord ta bëjnë Malin e Zi të tërhiqet.
-A e keni lexuar telegramin e mbretit Nikollë, i cili flet për kështjellën e krishterimit që duhet t’i kundërvihet islamizmit?
-Pikërisht këtu qëndron edhe dobësia e tezës malazeze. Si mund të mendojë mbreti Nikollë të imponojë me armë dhe me dhunë konvertimin fetar të myslimanëve shqiptarë? A e ka menduar ai se duhet të përgatitet për shumë e shumë luftra të përgjakshme? Megjithatë, unë besoj se më në fund Mali i Zi do të tërhiqet përpara vullnetit të Evropës. Jam i gëzuar, – përfundoi Qemal beu, – që munda të dal nga Vlora për të mbrojtur më tej të drejtat e Shqipërisë në kryeqytetet evropiane, në qytetin tuaj e sidomos në Londër. Me sa duket Peja, Prizreni dhe Gjakova janë të humbura, por ka disa territore që ende mund të shpëtohen. Dhe këtë do të përpiqem të bëj me besimin tek të drejtat e shenjta të popullit tim.
Pas disa ditësh, Ismail Qemal beu do të niset për në Londër. Atje ai do të përpiqet të mbrojë çështjen e paqes jo vetëm në interes të vendit të tij, por sadopak edhe të Evropës, e cila, në çështjen shqiptare, mund të shohë dështimin e përpjekjeve të saj për ruajtjen e paqes. Ai po fillon kështu një pelegrinazh politik nëpër kryeqytetet e Evropës, ku Roma është etapa e parë e rëndësishme.
Këtë intervistë e ka publikuar gazetari Ilir Ikonomi, i cili jep edhe disa sqarime.
(Një intervistë e rrallë e Ismail Qemalit. Po postoj intervistën që Ismail bej Vlora i dha një gazetari italian në Romë më 1 prill 1913, katër muaj pas shpalljes së pavarësisë. Më në fund, Ismail beu kishte arritur të dilte nga Vlora e bllokuar prej anijeve greke dhe të vizitonte kryeqytetet e Evropës. Siç e thotë edhe vetë, atij i ishte dukur sikur kishte dalë nga një burg i vërtetë, i tillë ishte ankthi që kishte shkaktuar bllokada. Kishte mundur të largohej me jahtin e një duke francez, i cili donte të bëhej princ i Shqipërisë.
Kjo fotografi tregon ndoshta çastin e largimit nga bregu i Vlorës për të hipur në jaht. Periudha për të cilën flasim ka qenë ndër më të vështirat në historinë e Shqipërisë: Kosova ishte pushtuar, serbët kishin ardhur deri në Durrës, Shkodra ishte e rrethuar nga Mali i Zi, ndërsa grekët, përveçse kishin bllokuar bregdetin jugor, kishin përparuar deri në Tepelenë. Në këtë situatë tragjike, ambasadorët e Fuqive të Mëdha debatonin në Londër për të përcaktuar kufijtë e Shqipërisë së re.(Botoi Express)
- « Previous Page
- 1
- …
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- …
- 70
- Next Page »