Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for April 2016

Rama më i dobti në Europë-Kryeministrit të Shqipërisë i pëlqen të zërë faqet e para të gazetave

by

Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama është renditur si lideri më i dobët dhe i parëndësishëm i Europës nga revista prestizogje Politico, e cila konsiderohet si organi mediatik më afër zërit të Bashkimit Europian. Në një artikull të titulluar “Matrica e pushtetit: të rendisësh liderat dhe ambasadorët e Europës”, revista e cilëson Ramën dhe ambasadoren shqiptare në BE, Suela Janina si dy zyrtarët më të parëndësishëm në Europë.

Kryeministrit të Shqipërisë i pëlqen të zërë faqet e para të gazetave botërore duke i dhënë këshilla deri dhe superfuqive botërore për sfidat dhe politikën ndërkombëtare. Nga deklaratat për Trump tek letra drejtuar ministrit britanik të drejtësisë Michael Gove, kreu i qeverisë shqiptare është përpjekur të gjejë hapësirë në mediat ndërkombëtare. Por europianët duket se e kanë tashmë një vlerësim për Ramën dhe këshillat e tij. Renditja është një suplakë e fortë për ambicien e vetëshpallur ndërkombëtare të Ramës.
Sipas Politico, renditja paraqet se cilat lidera kombëtar janë efektivë në kombinimin e forcave me ambasadorët e vendit të tyre në Bashkimin Europian për të siguruar pushtet dhe influencë brenda BE. Sipas kësaj renditje Edi Rama rezulton i fundit, madje më poshtë edhe se Gruevski, lideri autoritar i Maqedonisë i urryer në Europë.
Sipas revistës në vendin e parë, si udhëheqësja më e rëndësishme në Europë renditet Angela Merkel. Pas kancelares së fuqishme gjermane, në vendin e dytë vjen kryeministri britanik david Cameron dhe në vendin e tretë Francois Hollande.
Çfarë vlerësohet
Revista ka shpjeguar edhe metodologjinë sipas të cilës janë vlerësuar udhëheqësit e vendeve europiane. Sipas saj, renditja vlerëson një sërë aspektesh. Më konkretisht sipas Politico, për kryeministrat dhe presidentët matrica e saj u përgjigjet disa pyetjeve si:
A kanë një qeveri stabël? A e qeverisin vendin dhe a e përcaktojnë axhendën e tij politike?
Po kështu ajo përpiqet  ti përgjigjet pyetjeve nëse këta udhëheqës kanë një strategji koherente dhe nëse kanë pozita të forta negociuese në Europë./B.S/

BERATI DHE TRIDHJETË E NJË APOSTUJT E TIJ

by

Tridhjetë e një ese/

 AMFITEATRI ANTIK NË BERAT – SHENJTORI I PARË/

Ese nga Xhevair Lleshi/

Ka ardhur koha e shenjtorëve të rinj. Vendimi u mor pasi qyteti i pa dy të rinj tek putheshin sy të gjithëve, sidomos nën qerpikët e Mangalemit, te shkallët e teatrit skenik në Berat. Vendim as i bujshëm dhe as i vështirë. Me sa duket i paskej ardhur ora. Edhe mjetet teknike me orë pune e kanë jetën. Kështu ky vend i pjerrët që mbartte mbi shpinë shtëpinë e kulturës, teatrin dhe estradën tani do të kthehet në një vend të shenjtë dhe do të shëtisë nëpër qytetin e lashtë si apostull, madje kështu si shenjtor do të jetë edhe në sytë e mijëra turistëve. Aty do të ngrihet një teatër antik, i jashtëzakonshëm. Prishja është vendosur kurse ndërtimi jo. Nuk di nëse u ha buza kulaç qeverisësve për një sipërmarrje të tillë, por që kinezët, njerëz që ndërtimin e kanë si filigran, pse të mos e bëjnë dhe amfiteatrin derisa do bëjnë ishullin, që mua personalisht nuk më pëlqen. Punë e madhe pse s’më pëlqen mua, por ama t’i pëlqente qytetit të shumëndritur, pikërisht ashtu si e quante Onufri i madh, ikona e ikonabërësve, në motin e tij të shqarthit. Do të jetë koha e spektakleve të bujshëm dhe e reklamave me amfiteatro të mermertë. I pëlqen edhe Tomorit t’i japë një dorë sepse gurët e tij të veçantë që kanë marrë prej koha udhët e botës, e pse të mos i shërbejnë kësaj ngrehine? Po le të shohim amfiteatrin antik të ri, amfiteatrin modern më të ri! Ai të lejon të punohet nën tokë, të krijon mundësi të fantazosh për një akustikë të jashtëzakonshme, të bën me shpresë dhe imagjinatë të skajshme që trupa nga e gjithë bota të vijnë për të luajtur në skenën e tij. Balet, cirk, koncert, dramë, tragjedi, variete, gjithfarëlloj! Amfiteatri i ri antik i Beratit të lë të shijosh Mangalemin, perlën ballkanike dhe evropiane, mesdhetare dhe botërore, pjesë e lagjeve të mbrojtura nga UNESKO, në të gjithë fushëpamjen, por me shpresën se autobusët dhe makinat nuk do lejohen të kalojnë sipër tij! Më e mira fare do të ishte një tunel që fillon te Kazermat e Zogut dhe del te kryqëzimi i rrugëve te shtëpia e dr. Llukës, aty ku dikur lavanteria e vetme lante njerëzit dhe rrobat e konvikteve, ushtarë dhe policëve, por jo rrobat e kalecëve. Një tunel metro, që sjell e merr qytetin dhe udhëtarët, ashtu sikundër rrezaton kulturën e re të harmonizuar me aq bryllësi me të vjetrën. Ëndrra në diell, thotë dikush. Jo, po ëndrra me TAP ! Po ku ka më të fisme se sa këto ëndrra që kush i sheh edhe ka të drejtë të këndellet pas tyre dhe, vetëkuptohet, s’ka pse të mos ua tregojë të tjerëve. E pra, kjo «ëndërr» e bukur le të bëhet pronë e të gjithëve. E di që askujt nuk i ka shkuar mendja për amfiteatrin e ri antik, e di sepse unë të paktën ia kam ndier lëngatën qytetit të madh teksa priste një ditë të lumtur dhe ky shenjtor do ta bekojë në jetë të jetëve, sepse aty pranë tij do të fillojë (përsëri ëndrra e madhe) të ndërtohet edhe Pazari i Misrit dhe Pazari i Gjalpit, Sahati i Vjetër, Shatërvani, dyqanet e mrekullueshme mesjetare, duke prishur (po nuk u prish asgjë nuk ndreqet!) pallatet katër, pesë e gjashtë katëshe të socializmit, të cilat janë ngritur në themelet e pazarit të Mesjetës, që përshkruajnë udhëtarët e mëdhenj, madje edhe Eqrem Bej Vlora në shënimet e tij «Nga Berati në Tomor». Hotele, kuzhina autentike, uji i shatërvaneve, gëlimi i zërave në Pazar, hapja dhe mbyllja e tij, ndërtesat e ulëta që nuk pengojnë fushëpamjen e magjisë «Mangalem», me një fushëpamje dhe elegance të pakrahasueshme. Madje edhe nga ai ishulli i piratëve në mes të Osumit. Dhe meqë shkak për shembjen e shtëpisë së kulturës, të teatrit dhe të estradës u bë çifti që po puthej pa pikën e turpit sy Mangalemit dhe shikuesve, i bie detyrë skulptorit të madh Nezir Ago që si bëri «Flautisten» të ngrejë edhe «Çiftin e dashuruar». A e merrni dot me mend se ç’pamje e lakmueshme e joshëse i paraqitet Mangalemit që do zgjohet dhe do ngryset nën ndriçimin e magjishëm duke përkëdhelur me sy këtë çift dhe vetë teatrin antik më të ri në botë.

Do të tunden mendjet njerëzore. Nuk e shtie dot në hatër se si nuk ia besojmë «Evropës Krijuese» ndërtimin e këtij projekti të madhërishëm, për ta zëvendësuar «Kullën e Babilonit» të vjetër sa një kohë çyryke, me një teatër të këtij lloji, rrethuar me trëndafila që të përfundojnë te shtëpia e Pashait, domethënë te pinjollët e rinj, ndonëse përgjysmë janë Vrionas, me shpresë se nuk do kthehen në vende ku shiten hamburger, apo të tjetërsohen në restorante të klasit të parë. Nga pjesa e sipërme e këtij amfiteatri do të duket sheshi me trëndafila i shkollës së Mangalemit, ndërtesa jugosllave e 1946ës, të ngritur me brohorima çlirimtare, paçka se shkatërroi pamjen e lagjes më të bukur në botë, të një qyteti antik. Aty ku do të jetë një shenjtor i ri, Pazari i Antikave! Më e bukur do të ishte që aty të ngrihej Kuvendi i Telelkave, një zgjatim i mbylljes së këndit nga Porta e Pashait dhe vija tjetër e shkallëve që të çojnë në Mangalem, aty ku Toshi (Kastriot Dervishi), të cilit si piktor i madh, edhe pse jeton në Montreal, nuk i ndahet shpirti nga Berati i tij, me hotel «Osumin» që «vringëllon» armët. Osumi do të jetë i ujit pa ujë dhe i shëtitjeve me rroba të kuqe e blu. Cirku pa u mbajtur në qiell do të dalë në rrugë. Klounë do të jenë oligarkët me Koço e kompani, pa Vipa në krahë, plot këngëtarë (do të vijë edhe Virgjini Mile me Hyrie Saraçin, Kujtim Babunjën apo ata që nuk jetojnë, se në vendet e shenjta vijnë edhe shpirtrat e atyre që kanë bërë emër të madh, nga Shyqyri Fuga e dhjetëra të tjerë, pa munguar edhe Zihni Berati; prezantues, regjisorë (bashkë me ta edhe Sheri Mita i paharruar, sundimtarë të «liqenit» të Oumit i cili për fat të keq do ta fshijë nga faqja e dheut (betonit, apo edhe gurit të skalitur, – kjo s’ka rëndësi), ishullin e Piratëve, nën hijen e malit të Goricës!… Shkrim­tarë, po edhe shkrimtarë do të ketë, pasi ata do të recitojnë vetë vargjet e tyre apo fragmentet e prozës në platenë e skenës së amfiteatrit magjik, mbase do të pinë një gotë verë «Çobo» apo «Luani», një teke raki «Skrapari» të qerasur në ndonjë mejhane aty pranë. Dikush më thoshte me të qeshur se aty do të ketë edhe boks dhe do të ringjallin Bujar Orizajn, mësuesin tim të fizkulturës në shkollën unike, pale që do rriheshin edhe me grushte, do të këndojnë ushtarakë të dalë në pension të parakohshëm, por ama të merituar, sepse në kohën e Hoxhës krenoheshim të paktën me fuqinë ushtarake, sa për emër ndoshta dhe sa për të kruar veshin prej antenave sogjetare të «ushtrisë sonë sypatrembur», aty do të shtrojmë pecetat primitive prej guri për të ngrënë drekën apo darkën në rrasa guri ndanë pluhurit të trotuarit që heq zvarrë këmbët e njerëzve të trazuar me energji të dystuar. Aty, or miq, shiten libra të vjetër, se kanë mbetur edhe ca libra të vjetër sa të ketë librari Avdyl Pilafi, me shakaxhinjtë e dovletit që qëndrojnë pranë Kuvendit të Telelkave. Sheri Mita më thoshte shpesh se mungonte edhe një Kuvend tjetër, ai i Ngjelkave, por kjo kishte të bënte më tepër me komedinë e tij të luajtur te «Migjeni». Mos harroni se buzë trotuarit të atyshëm do të tregtohen brava të shkulura nga shtëpitë e vyera të Mangalemit, madje do të shiten edhe shtëpitë, se tavanet i ka njoftuar Roland Gjoza që janë shitur prej kohe, pastaj e kanë radhën llambat ma gaz e me vajguri, apo llambat me energji diellore, sepse rreth e qark amfiteatrit do të jetë edhe harku i madh me panele diellore (që rrahin nga jugu i lavdishëm, me sytë nga Bilça e Droboniku!), do të shiten lugë, pirunë, piktura të Sotir Capos dhe miniatura bronzi të Dhimitër Budës, do të shiten e do të blihen arturina që do t’i ketë zili edhe antikuari më i madh në Bosfor, sepse antikat kanë ardhur me shumicë që andej, por jo si ato që kanë ardhur si skarcitete të shkëlqyera kohëve të reja. Aty do të zërë dora edhe ungjilloret e lakmueshme, se përndryshe pse do të kthehej në një vend të shenjtë? Aty do të jenë edhe shumë ikona madhështore, imitime, vogëlima nga më interesantet, se jo më kot thuhet se nga ferra e vogël del lepuri i madh. Të mjerët gjahtarë: a do të vijnë dot në amfiteatër, sigurisht jo për të gjuajtur, se këto kohë jemi në moratorium. Le t’u zërë dora të paktën librat që ka lënë pas Aleksudhi, ungjilloret e panumërta, në kërkim të botës së humbur me emrin Atlantidë dhe Pellazgjí, për të cilat rënkojnë edhe kohët moderne, modemet e gurit në Tomor. Aty do të jetë e shkruar mbi mermer lutësorja e madhe: «Ati ynë që je në qiell, bukën e përditshme falna sot…» E duam edhe këtë, sepse ndonjë poet i ri do ta shënojë në ballë të kohës, megjithëse poetët e rinj janë mjaft të drejtpërdrejtë, si të krimbur nga metafora e hallit.

Amfiteatri antik do ta ketë skenën poshtë, aty ku është rrafshi i shkallëve dhe harqet e shkallëve do të vihen radhë-radhë si një hapësirë që e ka mik të vjetër teatrin, kinemanë, rënduar e tallur nga gjuha e helmët e brezit të ri të shkrimtarëve të mbetur përgjysmë, të cilët vërtet vuajtën të tmerruar, rritur me çerdhe dhe edukuar pa kopsht, që s’kanë ditur kurrë se kur do të ishte koha për të shkruar, se çfarë do t’u shtrohej për darke në shtëpi, sepse s’guxonin të shtroheshin për dreka në Shtëpinë e Bardhë, apo në sallat e humbura të turizmit që gëlonte nga gjuhëlëpirja e spiunëve të flamosur. S’dinin kurrfarë gjëje spiunët veç t’u tregonin eprorëve të ushtarakëzuar dhe të vjedhur nga mendimet e torturuara, ndërsa llupnin festën e çlirimit e të pavarësisë, sepse vdisnin për hiçmosgjë, aty edhe për bukën me marmelatë molle apo fiku! Amfiteatri i ri antik i Beratit tonë ka për të xhiruar dokumentarë të Roland Gjozës, të Artan Minarollit, duke zhvilluar të folur skenik nga Foto Vongli e Liri Lushi, duke mbajtur kokën në tavanin qiellor Sokol Progni, Ilir Pipiria dhe Ardian Cerga, duke heshtur me vështrim të ngulmuar Uljana Protopapa. Këngët kini për t’i dëgjuar vetë. Dhimitër Dushi nuk mban inat me këngët, kurse Kozmai endet derë më derë me këngët e tij të mrekullueshme në mënyrë që t’i bëjë pronë të kësaj skene. Aty do të jenë të pranishëm heronjtë mitologjikë dhe do t’u ketë humbur vula heronjve të kohës sonë. Se kohët de­heroike vdesin për të dëgjuar legjenda e mitologji. Kult i ri ky! Sidoqoftë koha për t’u falur është aq pranë…

Do të shërbehet kafe dhe pije freskuese tek hollet anësore të Amfiteatrit tonë të ri dhe njëherit antik? Pamja do të jetë në Mangalemin lindor, xhaminë e Beqarëve, bregu i Osumit dhe, ah, këto pemët e larta! Na pengojnë! Na pengojnë të shohim mrekullinë e syve! E pse të mos i «edukojmë» pemët? Domethënë pse të mos i torturojmë, është fjala, se do t’i bëjmë cungje dhe degët anësore do t’i qethin kare, shkurt, siç kishte qejf t’i quante kur qeshte dr.Ymer Dishnica dhe Vehxhi Buharaja, duke u endur për të mësuar fjalë të reja nga fjalorët e vjetër nga gjuhët më të shkelura prej historisë dhe xhahilët e rinj pse jo. Aty, aty do të recitohen vargjet e urta të Sulejman Naibit dhe lirikat e Nezim Frakullës. Aty do të kenë edhe shenjat e pëllëmbëve të duarve njerëzit e shquar të qytetit, ashtu si aktorët në shëtitoren e bukur pranë tapetit të kuq në Kanë… Pra edhe vetë Kana do të jetë aty, bashkë me vendet ku lidhen fjalët, nën vështrimin e ngrohtë të «Çiftit të dashuruar» të Agos, jo të Ago Ymerit, as të Jagos siç do t’i thërriste me të qeshurën e ngrohtë e të zezë Roland Trebicka i madh, Cekja ynë i hollë dhe fin, vargëzimi i përkryer i Balil Gjinit që e mbulon duke hashëruar kohën e shkurtër të fjalëve të prera, apo duke shtrënguar dhëmbët me kudhrën e fjalës Simos Vrusho. Atëherë, miqtë e mi, kemi përse krenohemi me këtë magji të re, me këtë vend të shenjtëruar, përplot ikona dhe shenjtorë. Kjo kohë ka ardhur. Lum ata që e shohin…

Pimë një kafe më pas, pak më lart, aty ku dikur zhurmëronte Shkolla e Mangalemit, aty ku lodhej e çlodhej prej fjalëve në një ballkon të madh, në Selamllëk, si të qe fuajeja qiellore e muzeut të hapur, e tmerruar nga Kuvendi i Qelqët i Telelkave, ndërtuar me gurët e moçëm të Apolonisë, sjellë me mallkim dhe psherëtima të ënjtura qerreve të pritura keq dhe po aq të malulta. E në çast do dëgjohet ekspresi, pa ngritje ulje ashensorësh, por sigurisht nën madhërinë e hapave njerëzorë. Se këtij Amfiteatri nuk do t’i mungojnë statujat e vjetra (jo, jo ato të Apolonisë!) por njerëzit e vërtetë, kameramanët e televizioneve, fotoreporterë, gazetarë, shkrimtarë (ah, të uruarit, nuk i përfytyroj dot pa Llazar Verën!), paparacë, vajza të talentuara për modë dhe danc, futbollistë të mëdhenj endur nëpër botë, nëpunës të deputetëve, sekretare, këshilltarë presidentësh dhe kryeministrash, që natyrisht do të paguhen patjetër mirë po edhe nën dorë gjithashtu, sekrete që do të enden guximshëm nga Tabia (tjetër vend i shenjtë ky!) duke numëruar njerëz që hipin e zbresin nga ashensori që ngjitej me ngut prej Shën Mëhillit të vetmuar dhe që zotëron shënimin në një kënd vërtet të shenjtëruar (dy të tjera vende të shenjta), pastaj do të tregonin për homazhet në varrin e Babë Dudës, në Akropol, në Portën e Madhe, ku mbër­rinin gjithnjë vajza të reja, të çuditshme, që habitërisht reklamonin trupin në mënyrën më të paturpshme artistike. Eh, sikur të mos reklamonin intimo, këpucë, bizhu, orë, lodhje trupore dhe virgjëri të humbur (diçka që buron nga prehistoria, sidomos për një amfiteatër!) ku do të zbresin aktorë (po, po aktorë, që ecin nën hijen e dekorit të Agron Polovinës, sindozot njëherë e një kohë në skenografinë e Yzedin Shelegut! Ata që kishin emigruar prej kohësh dhe ishin kthyer përfundimisht në qytetin e zhurmshëm (sapo qenë futur në Kuvendin e Telelkave!) do të endnin një spe­ktakël të madh si në mëndafsh, sepse aty do të kalonte gazsjellësi TAP, ndoshta në tunelin paralel me atë të makinave, që ishte dhënë ndërkaq në buzë të shtrëngatës ekonomike. Kjo do të qe dita e fundit e hallit, se ne kështu e kemi: i numërojmë vitet sipas hallit, urisë dhe etjes, sajojmë gjysmë dite, gjysmë nate, gjysmë hënë e gjysmë diell dhe se pjesa më e madhe do të marrë rrogën për këtë sajim të vyshkur, ashtu si dhe do të marrin çmimet e Kultit të kulteve. Çmimet për herë parë në histori do të jepen në Amfiteatrin Antik më të ri në botë… Edhe në botën e artit. Libri i anekdotave të policëve në socializëm afishohet si ikonë në murin anësor të fuajesë së Amfiteatrit. Mos harroni se Bylisi e ka amfiteatrin e Vjetër. Edhe Apolonia. Do të ketë konkurrencë. Jo, mos u trembni, pa konkurrencë, sepse ky do të jetë amfiteatër ku do të luhen pjesë antike dhe moderne, kurse andej do të ketë vetëm sy dhe psherëtima vizitorësh dhe ndonjë gjarpër sa për të ngrirë gjakun e të tremburve…

Amfiteatri i ri antik do të jetojë në qiell të hapur, por fantazia e arkitektëve thotë se e sotmja di ta mbyllë kur duhet, mjaft që panelet diellore të prodhojnë energjinë e duhur, ndërsa paretet anësore zhurmërojnë si melodi pikante ngritjeje panelesh vertikalë dhe nga toka do të burojnë urat qiellore për ta mënjanuar lagien prej shiut të papritur dhe nga agjentët e tjerë atmosferikë. O të bëhet o të mos bëhet fare! Njerëzit do të çmenden nga kënaqësia. Tek e fundit lek i fukarasë do të jetë, se vetëm ai hidhet në tregun e zullumit, aty sy e vesh do të jenë lajkatarët e regjimit për të marrë ndonjë kockë… Në qiell do të fluturojë fama e këtij Amfiteatri. Bluja qiellore është e hatashme edhe për aktorët e këngëtarët. Nën dritën e kësaj bluje do të rënkojnë yjet, hapat e njerëzve, hallet e tyre, dëshpërimi njerëzor, uturima e lumit, gëzimi i bërë çakërrqejf pasi merr vesh se kinezët do të rivinin në punë kombinatin e tekstileve me mëndafsh! Mos more! Por rruga e mëndafshit nuk kalonte këtej. TAPi po, ai do të kalojë dhe bashkia do të përfitojë prej tij për të ndërtuar dy tunelet; një nën qafën e kalasë dhe tjetri nën Goricë. Dhe shëtitorja e qytetit muze do të formojë katrorin midis ishullit të Piratëve, dy urave (pasi edhe kjo tjetra të kthehej në një urë të dytë Gorice jo vetëm në shërbim të Ajkës dhe të dashnorëve që gjenin prehje në Parkun Natyror të Pishave (dikur, njëherë e një kohë të lisave që sulltani i preu me berat të veçantë për të ringritur katet e dyta të shtëpive prej guri tashmë me çatma, pas tërmetit të vitit famëkeq 1859 ! Edhe ndonjë shpendi që gjuhet, patjetër. Është fjala për shpendë të egër, bio, jo ata të rritur Brenda Natës, me OMGJ. Qorrsokaku i kohëve endet mbi amfiteatrin e ri…

Një hije rrëqethëse është mbërthyer në dysheme dhe në katakombet e amfiteatrit. Mund të presësh me orë të tëra për të parë bustet e aktorëve të mëdhenj: Sejfulla Myftari, Novruz Haznedari, Hysen Duro, Moisi Baballëku, Xheni Kadëna, Pavlina Roço, Ylli Mestani, Pranvera Veizi… Doni më të tjerë? Po mirë merrni edhe kompozitorë nga Sotir Konçi te Valentin Veizi. Ka pasur dhe do të ketë kalimtarë, patjetër. Por vlera është tek e qeshura. Mund të rrish aty me orë të tëra dhe katakombet e amfiteatrit nuk kanë të mbaruar. Shkrimtarë të vrenjtur, dramaturgë të lodhur nga epshi, kryqëzime duarsh si rrjetë merimangash, vesë përmbi trëndafila dhe pranë vargjeve Hysni Milloshi, Agim Mehqemeja duke mbledhur vargjet e këngëve popullore beratase, Ajet Nallbani, si të ketë ngritur një Atelje të re mbledh dokumentarë ditarësh historikë, etimologji dhe histori datash pa fund, duke ndenjur nën hijen e fjalëve dhe të dokumenteve, shumë të tjerë zbrazin thesarë kulture mbi internet dhe fb dhe gjuajnë shtriga e shtriganë paralajmërues fatkeqësish, plot e përplot fytyra të vrenjtura, hallexhinj të zemëruar, të pakënaqur të rastit, të dehur irrituar keq, gazmorë të paepur sikur t’ia kishin hedhur rastit të paraqitur. Të gjithë janë dhe bëhen operatorë, duke dihatur katakombeve që ngjan se po zbresin nga Kalaja për të mbushur ujë në Osum, nëpër kanalin e mbuluar, që shpejt mund të bëhet labirint elektrik për t’u ngjitur si vetëtimë në burgun e Kalasë, nën kafazin me hekura që zënë frymën e qiellit, por që me shkallë të ildisura rrethore të nxjerrin në sheshin e vendin ku ka fjetur për një kohë të gjatë në një gjumë të madh eshtëror Babë Duda i madh. Ti, vizitor, apo hallexhi, fshin ballin nga kënaqësia e çoroditur, sigurisht me shami të bardhë si bora. Dhe e qeshura të përfshin nga malli për të parë sa më shpejt Akropolin, tjetër vend i shenjtë, sternat, dyqanet dhe sheshin e mbushur me bar e guriçka: vend për të lozur si të vjetrit e dikurshëm që do të jenë edhe të ardhshmit e përndritur. Vend i shenjtë edhe «treni elektrik» i kanalit që zbret në Osum. Më kot zbulon dashurinë e humbur: të kanë parë prej kohe të gjithë!

Amfiteatri i ri antik i Beratit, ngritur në rrënojat e shtëpisë së kulturës, teatrit dhe estradës, mban në dorë një shkresë ku duhet vetëm një firmë. Ka afër arkitektë-këshilltarë që e kuptojnë hijen e shkathtësisë së artit dhe të fjalës, të mendimit dhe të lutjes për të shenjtëruar një vend të ri. Po edhe kryeministër me profesion artist ka. Po ndërkaq është vënë në rrugë qiellore dhe prej kësaj mund të acarohet e gjithë bota. Ç’bëhet, more, aman! Nuk jam unë që e prish ishullin e Piratëve, përkundrazi unë buroj nga nëndheu dhe sytë i kam në qiell, por do t’ju kërkoja me zell të tepruar: mos e humbni kot këtë vend! Dhe mos harroni: lulishtja do vetëm pemë dekorative, vepra arti, trëndafila, shumë lule, lule pa fund që asgjë të mos e pengojë të shijuarit e Mangalemit, perlë që humbet edhe për mua, për amfiteatrin pra! Vdes për këtë spektakël, që përditë të lë një kumt, një pranverë që ikën e një që vjen, që t’i përndrit dritaret e panumërta dhe muret e Kalasë me të qeshurën dhe këngën, duke e bërë të besueshme jetën, të ardhmen, spektaklet që të jehojnë më fort. Aty do të na bëjnë për të qe­shur e për të qarë, aty do të tronditet me shakullimë ndoshta edhe banaliteti që sikur na ka birë në gjak…

Mirëmbrëma qytetarë! Mendoj se bëra mirë që erdha!

Ky zë i lartë shfaqet si shenjtor dhe apostull. Një mrekulli. Ai që e bën nuk vdes kurrë…

 

 

 

PANDËSHKUESHMËRIA DHE HIPOKRIZIA POLITIKE NDAJ KRIMEVE TË KOMUNIZMIT

by

Nga Frank Shkreli/

Radio Vatikani njoftoi dje se Papa Françesku ka autorizuar botimin e dekretit përmes të cilit shpalli të “Lum  Shërbëtorin i Hyjit, Vinçenc Prenushin, i Urdhërit të Fretërve të Vegjël dhe 37 shokë martirë, të vrarë ndërmjet viteve 1945-1974, gjatë regjimit komunist”.  Radio Vatikani e cilëson 27 prillin, 2016 si një, “Ditë e shënuar për Kishën dhe për mbarë popullin. 38 martirët e parë shqiptarë, vrarë gjatë komunizmit, ndërmjet viteve 1945-1974, për të cilët prej vitesh ishte hapur çështja e kanonizimit kishtar, tani njihen nga Papa dhe Selia e Shenjtë të Lum”.  

Listës së martirëve shqiptarë të vrarë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës dhe tani të shpallur të Lum nga Papa Françesku, i prinë emri i Imzot Vinçenc Prenushit, dinjiteti kishtar i të cilit, “I kombinuem me vlerën e tij letrare dhe i kqyrun nën prizmën e patriotizmës Shqiptare i jep fëtyrës së tij nji randësi madhore në radhët e përfaqsuesve të Kombit”, shkruante Profesor Dr. Arshi Pipa, një bashkvuajtës i Imzot Prenushit në burgun e Durrësit. 

Të shpejta ishin edhe reagimet e udhëheqsve të lartë të politikës shqiptare ndaj njoftimit të Vatikanit, ndërkohë që në përgjithësi e vlerësuan vendimin e Papës për të dekretuar martirizimin e klerikëve të Kishës Katolike Shqiptare të vrarë nga komunizmi, si  “një krenari kombëtare për shqiptarët”.  Një tjetër e cilësoi këtë ditë si “një ditë historike për mbarë kombin shqiptar” dhe dekreti i Papa Françeskut u karaketerizua nga një tjetër si një, “vendosje e një drejtësie të shumëpritur për vuajtjet e klerikëve dhe për torturat që ata kaluan në ferrin komunist”.  

Krenari kombëtare për shqiptarët, ditë historike për mbarë kombin shqiptar dhe vendosje më në fund e një drejtësie të shumë pritur për klerikët e vuajtur e të vrarë të komunizmit!  Kjo është përmbledhja e reagimeve të klasës politike shqiptare që kam parë deri tani në lidhje me njoftimin e djeshëm nga Vatikani.  Shumë bukur.  Këto reagime ndaj vendimit të Vatikanit do të ishin krejt normale, të mirëpritura dhe të natyrshme për përfaqsuesit politikë të një shteti siç është Shqipëria, nëqoftse gjatë 25-viteve të fundit do të kishin bërë atë që kanë bërë të gjitha ish-shtetet komuniste të Europës Lindore, duke njohur dhe duke denoncuar zyrtarisht krimet e diktaturës komuniste. Por jo, Shqipçëria nuk e ka bërë një gjë të tillë,

Duke i shpallë të Lum klerikët e Kishës Katolike Shqiptare, Vatikani shpalosi edhe njëherë para botës vuajtjet dhe vrasjet e këtyre 38-viktimave nga regjimi komunist enverist.  Por është vet Shqipëria ajo që në mënyrëne vet duhet të kujtojë zyrtartarisht mijëra viktima të tjera të komunizmit, nga të gjitha profesionet dhe nga të gjitha shtresat e shoqërisë shqiptare.  Kjo nuk është detyrë e Vatikanit, por  ashtu siç kanë bërë  edhe vende të tjera europiane, mund dhe duhet t’a bëj vetëm qeveria dhe shteti shqiptar, në përputhje me rezolutat e Këshillit të Europës dhe të Bashkimit Europian, të cilit Shqipëria dëshiron t’i bashkohet, rezoluta të cilat bëjnë thirrje për dënimin e ish-regjimeve komuniste dhe për rivlersimin e historisë së komunizmit.   Për më tepër, anë e mbanë Europës, vendet ish-komuniste kanë caktuar data të veçanta vjetore për të kujtuar viktimat e komunizmit dhe jo vetëm në Europë por edhe në Amerikë dhe Kanada janë ndërtuar monumente në kujtim të tyre.   Ndërsa Shqipëria jonë si asnjë vend tjetër, 25-vjet pas shembjes së komunizmit, jo vetëm që nuk ka bërë asgjë për të ndëshkuar krimet e komunizmit, por ka propozuar nene kushtetuese për ndalimin përgjithmonë të hetimeve të këtyre të krimeve të komunizmit.

Si rrjedhim, reagimet e politikanëve shqiptarë ndaj vendimit të Papës për të shpallur të Lum klerikët shqiptarë, nëqoftse asgjë tjetër, atëherë venë në dukje përsëri, siç ka ndodhur shpesh gjatë këtij çerek shekulli post-komunizëm në Shqipëri se dallimet — midis qëndrimeve të klasës politike shqiptare të pas 1990-ës me botën tjetër të qytetëruar, përsa i përket krimeve të komunizmit – janë ndryshime të një rendi të lartë moral, politik dhe juridik, që duket se janë të papajtueshme.

Në njërën prej reagimeve nga Tirana thuhet se me njohjen nga Vatikani të këtyre viktimave të komunizmit në Shqipëri, më në fund, drejtësia e shumë pritur ndaj tyre u rivendos.  Po nga kush u rievndos, nga Vatikani?!  Vatikani nuk ka mundësi as jurisdikcion politik as juridik që të “rivendosë” drejtësinë ndaj viktimave të komunizmit në Shqipëri.  Vatikani bëri atë që i takon për klerikët katolikë, por Papa Françesku nuk mund të merret me pandëshkueshmërinë dhe me vendosjen e drejtësisë për krimet e regjimit të Enver Hoxhës.

Këto viktima kanë qenë shqiptarë, përfaqsues të tre besimeve në Shqipëri, nga të gjitha udhët e jetës, viktima të një regjimi barbar shqiptar.   Është detyra e juaj të nderuar politikanë shqiptarë që jo vetëm për hir të historisë, por edhe të përgjegjësisë morale personale tuajen dhe të moralit njerëzor në përgjithësi, të rivendosni drejtësinë ndaj këtyre viktimave dhe të denonconi dhe të ndëshkoni njëherë e mirë krimet e komunizmit.  Të njihni dhe të kujtoni vuajtjet dhe viktimat e shumëta të atij regjimi, ashtu siç kanë bërë vendet ish-komuniste anë e mbanë Europës.  Krimet shtetërore nevojitin një ndëshkim dhe drejtësi shtetërore!

Por jo, arroganca dhe hipokrizia politike dhe morale e kësaj klase politike që udhëheq Shqipërinë nuk pushon kurrë të habisë, ndërkohë që arrijti kulmin kohët e fundit.  Në vend që të denoncojë zyrtarisht krimet e komunizmit ashtu siç kanë bërë vendet ish-komuniste në Europë – qeveria shqiptare si pjesë e reformës në drejtësi, propozoi pak kohë më parë, miratimin e një neni kushtetues i cili do të ndalonte përgjithmonë hetimin e krimeve të   regjimit komunist diktatorial të Enver Hoxhës.  Një përçudnim i vërtetë i fjalës “reformë” në drejtësi!  Unë nuk e kam të qartë se për çfarë krenarie kombëtare, ose për cilën ditë historike u shprehën pardje udhëheqës dhe ish-udhëheqës shqiptarë.

Kjo tregon se historia e pandëshkueshmërisë juridike dhe politike ndaj krimeve të komunizmit dhe jo vetëm, vazhdon në Shqipëri ashtu siç vazhdon edhe hipokrizia politike, kur vjen fjala për këtë periudhë të errët të kombit shqiptar.  Të gjithë viktimat e komunizmit – të gjallë e të vdekur në Shqipëri – për 25 vjetë tani presin gjithnjë që ndaj tyre të rivendoset drejtësia — jo nga Vatikani, megjithëse Papa Françesku e bëri atë që i takon me rastin e 38-viktimave të komunizmit — por presin që një gjë të tillë ta bëjë qeveria dhe shteti shqiptar.  Udhëheqsit shqiptarë të këtij çerek shekulli nuk ishin në të njëjtën faqe të historisë me pjesën tjetër të Europës dhe nuk e kutpuan ose nuk deshën ta kuptonin kurrë se, “Çdo viktimë e cilit do regjim totalitar qoftë, ka të njëjtin dinjitet njerëzor dhe si e tillë meriton prej nesh drejtësi, kujtesë dhe njohje të vuajtjeve të tyre”, siç është shprehur Komisionerja për Drejtësi e Bashkimit Europian, Viviane Reding.

Ndëshkimi i krimeve të komunizmit në Shqipëri është pra përgjegjësi politike dhe detyrim moral i pozitës dhe opozitës së sotëme dhe të djeshme politike shqiptare ndaj të gjitha viktimave të komunizmit të regjimit të Enver Hoxhës.  Vetëm atëherë udhëheqsit  aktual të politikës shqiptare, me të drejtë,  do të mund të shpreheshin për një “krenari kombëtare për shqiptarët”, për një “ditë historike për mbarë kombin shqiptar” dhe për “një  vendosje më në fund të një drejtësie të shumëpritur”, për të gjitha viktimat e komunizmit në Shqipëri.  Mijëra viktima të komunizmit shqiptar – të gjallë e të vdekur – e presin këtë ditë kur ju, zyrtarisht, do të keni kurajon morale dhe përgjegjësinë politike të ndëshkoni krimet e komunizmit dhe të kujtoni viktmat e  komunizmit. Ajo do të jetë   me të vërtetë një ditë krenarie kombëtare për shqiptarët dhe ditë historike për mbarë kombin shqiptar dhe ditë drejtësie e shumë pritur për të gjitha viktimat e regjimit enverist.  Me njoftimin e vet, Vatikani e bëri 27 prillin 2016 një ditë të shënuar në historinë e Kishës dhe të popullit shqiptar.  Presim që edhe ju të shpallni ditën historike të krenarisë kombëtare, kur Shqipëria zyrtarisht do të ndëshkojë, të denoncojë dhe të rivlersojë një ndër kapitujt më të errët të historisë së saj.  Ky do të ishte nderimi më i madh që ju mund t’i bëni vetes suaj dhe njëkohsisht edhe viktimave të sshumëta të komunizmit në Shqipëri.

Nderim Gruas!

by

Nderim Gruas! Nderim Ema Andreas! Poshtë errësira dhe obskurantizmi!/

Nga Elida Buçpapaj/

Nderim Gruas! Kështu e titullon poezinë e tij Friedrich Schiller. Honor to woman! – Würde der Frauen ! Dhe vazhdon në vargjet e pastajme. “Gruas i është caktuar ta kthejë në kopsht tokën duke e mbjellë me trëndafilët e parajsës!”

Me shumë të drejtë Maya Angelou do të krenohej në emrin e të gjithave grave duke deklaruar “jam një grua e hatashme”.  Ashtu si e ka sanksionuar në vargjet e tij Tagora “Oh grua, ju jeni kryevepër e Perëndisë, por edhe e burrave, sepse këta janë bërë nga bukuria e zemrave tuaja”. Kur një grua ishte duke e pritur Walt Whitman, “botës nuk i mungonte më asgjë, sepse ajo i ka të gjitha” Ndërsa Robert Browning do të zbulonte se tek fjala e gruas është vetë dashuria.

Siç e shihni, ju përmenda vetëm vargje poetësh. Dedikuar gruas! Edhe gruas shqiptare! Dmth edhe Ema Andreas!

Nderim gruas, këtë varg në imperativ të Schillerit po ua dërgoj atyre burrave shqiptarë që fyejnë gratë shqiptare! Të veshur me kostume të pushtetit apo të futur nën këllëfin e pushtetit!

Kushdo qofshin, kush i fyen gratë kthehet automatikisht në anonimat.

Se ne gratë jemi të dërguarat e Zotit në tokë, jemi nënat, vajzat, gjyshet, bashkëshortet, motrat që dimë të japim vetëm dashuri!

Në Shqipëri gratë ose i vrasin barbarisht, ad literam ose i vrasin me fjalë!

Si në mesjetë, si në kohën e inkuizicionit!

Ema Andrea reagoi emocionalisht, në emrin e të gjitha grave shqiptare që kanë përjetuar 1997, që kanë përjetuar atë tmerr kur jeta e fëmijëve të tyre ishte në rrezik!

Ema Andreas iu duk me të drejtë fashiste deklarata e Berishës, kur ai tha se populli duhet të armatoset !

Ema Andrea ka të drejtë të shprehë mendimin e saj! Pushtetarët kanë për detyrë të respektojnë kushtetutën e vendit, ku thuhet se fjala e lirë është e garantuar me ligj!

Pa mendoni se sa i dëgjon populli gjepurat e politikanëve shqiptarë në Kuvendin e Shqipërisë, me sa durim, me shpresë se më në fund këtyre do t’u vijë mendja dhe do t’i thërrasin arsyes. I keni dëgjuar se si e shajnë njeri tjetrin, me një fjalor rrugësh. Populli i dëgjon të gjitha marrëzitë e pushtetarëve, sepse në çdo kanal të televizioneve të Shqipërisë, ata janë live natë e ditë. Ema Andrea nuk e shprehu mendimin e saj nëpër televizionet, sepse aty ajo nuk lejohet! Ema Andrea e shprehu mendimin e saj në Facebook!

Do ta censurojnë edhe Facebook-un pushtetarët  shqiptarë !

Ema Andrea është grua dhe aktore që shprehu mendimin e saj. Berisha kërkoi të armatoset populli, Ema Andrea tha se ky qendrim është fashist!

Reagimi berishian ishte agresiv ndaj Ema Andreas. Agresiv ishte Berisha edhe ndaj gazetares të Oranews. Gazetaren e Oranews e akuzoi si “zëdhënësen e Shullazit”.

Kush nuk pranon mendimet e Berishës duhet të jetë ose me Shullazin ose me Edi Ramën, ose kurtizane!

Po kjo logjikë është barbare!

Ti thuash një gruaje kurtizane, qoftë edhe kurtizane është barbare!

Por Ema Andrea ka emrin, identitetin që e ka krijuar me punën e saj. Ema Andrea nuk është as e bija e pushtetit, as gruaja e pushtetarëve, është bijë e popullit që çdo gjë e ka arritur me djersë e mund dhe natyrisht  ka të drejtën të shprehë mendimin,  sepse në Shqipëri gjithçka është në degradë, mjafton të shihni se si vriten gratë shqiptare nga kriminelë që bëhen trima sepse dëgjojnë e shohin se si shahen dhe si trajtohen gratë në Shqipëri nga pushteti!

Shikoni se sa deputetë të PD i kanë lënë gratë e tyre dhe janë martuar për të dytën herë. Prandaj duke mos pasur moral ata s’kanë të drejtë të bëjnë moral. Aq më tepër kur janë përgjegjës për diskriminimin që u bëhet grave shqiptare, sepse është i pari pushteti politik që i fyen dhe mban qendrim mizogon, kur gratë mbajnë qendrime të ndryshme nga pushteti.

Disa ditë më parë Berisha i doli në mbrojtje Ilva Tares, të cilën e talli Edi Rama. Berisha ishte hipokrit dhe recidiv, sepse e kopjoi edhe më keq Edi Ramën duke e fyer Ema Andrean, ashtu si dikur kishte fyer ish-prokuroren e përgjithëshme, pasi politika shqiptare ka një mendësi staliniste, pasi kur nuk je me ta, duhet të jesh patjetër me kundërshtarët e tyre!

Kjo mendësi është mjerane dhe dritëshkurtër.

Gruaja vetë është drita po të citoja prapë një varg të Robert Browning! Gruaja është vetë jeta, sepse ajo e lind jetën që vjen, gruaja e lind të ardhmen.

Të fyesh një grua, do të thotë të jesh errërira, obskuriteti, obskurantizmi vetë!

Popullit shqiptar i duhet dritë, ai kërkon civilizimim dhe civilizimi fillon duke nderuar gruan!

Si thotë Schilleri!

Nderim gruas!

Nderim Ema Endreas!

Nderim të gjitha grave shqiptare!

The theory of the Illyrian origin of Albanians is historically valid

by

BY NELSON CABEJ/

In stark contrast to theories in natural sciences, historical hypotheses and theories are not empirically verifiable; having occurred in the past historical events are inaccessible to the historian and the only way he can reconstruct the past is to use historical sources, archaeological finds, linguistic remnants of the time, etc. However, historical sources are tinted by the emotions, prejudices and subjective feelings of the authors, which may have distorted the reality, archaeological finds may not always be related to the relevant populations and linguistic evidence may reflect foreign influences. The critical consideration and comparison with other sources may often corroborate historian’s views to a satisfactory degree but not always validate them. Furthermore, the historian himself is not free of the human emotions, prejudices and biases, so he is attracted by the kind of information he finds to agree with his beliefs and opinions. It is certainly very difficult to write history of the past based on the partial evidence that is available now. In spite of all the problems and philosophical impasses, the historiography is a 25-centuries old science that has contributed immensely to the human knowledge.

Being all of the above more or less philosophical problems relevant to the history of every particular country rather than a sui generis problem of the Albanian historiography, I will adopt herein a down-to-earth approach.

What I intend in these articles is not to access the inaccessible past of my people, but simply to reconstitute its historical past by using as much as possible pieces of available relevant evidence. All the evidence in sources, archaeological finds, linguistic fossils etc. is mere data which only after processed in historian’s brain generates information necessary for constructing the historical past. Certainly the emerging picture, by definition, will not be identical to the real past, but again this is is rather a problem of historiography in general than a problem of the Albanian history.

The theory of the Illyrian origin of Albanians gives the best and the more complete explanation of the known facts about the history, language and culture of Albanians, as linear descendants of south Illyrians that uninterruptedly inhabited the present-day Albanian-speaking territories, at least during the last three millennia. The theory looks at the language of Albanians, in Gustav Meyer’s expression, as the younger phase of a south-Illyrian dialect[1]

As mentioned earlier, the theory of Illyrian origin of Albanians started with an unbiased inquiry by Leibniz in his attempt to give an answer to the Prussian Königliche Bibliotek’s question on the nature and origin of Albanian. He analyzed the results of his research on the subject matter and first he guessed that its remnants may be “in the mountains of Epirus”2 and in the third letter, he expanded the territory to reach the conclusion that Albanian “was the language of the ancient Illyrians”3. Then Johann E. Thunmann expanded the area of research and elaborated arguments by delving into the historical evidence on the Albanian people4.

Thunmann, was the first to present the autochthony of Albanians in the form of a partly proven hypothesis. Had Thunmann, at his time, formalized it according to the present-day criteria of hypothesis building he could be able to state that his hypothesis fulfills the main criterion of a scientific hypothesis, the criterion of falsifiability, by offering the possibility to show it being false or the possibility of being refuted by demonstrating, e.g., the lack of sufficient linguistic affinities between the Albanian language and Illyrian; by proving that the Illyrian tribe of Albanoi mentioned by Ptolemy5 in the 2nd century AD was not related to the medieval Albanoi; by presenting historical evidence on migration of Albanians to their present territories at some point in time during the late Antiquity up to the 10th century, when they appear first in the known  written sources6, etc.

Had he formalized the hypothesis that Albanians are descendants of ancient Illyrians inhabiting their ancestral territories in the west Balkans would allow him make a number of predictions.

With such formalization in mind, we can retrospectively reconstruct the predictions of the hypothesis of the autochthony of Albanians as presented more than two centuries ago by Thunmann and the relevant research to prove/disprove it as follows:

  1. Albanian is key to explaining the attested and reconstructed Illyrian words.

This prediction was proven to be true. In the works of Conrad Malte-Brunn, Martin William Leake, Johan Georg von Hahn, Paul Kretschmer, Alf Torp, Wilhelm Deecke et al., an ever increasing number of Illyrian (and Messapian) tribe names, personal names and place names began to be related to, and explained by, Albanian7. Although the common origin of Albanian with other Indo-European languages would make it possible that other languages like the ancient Greek (attested at an earlier time, when the IE languages were closer to each other) be helpful in this respect, Albanian has prevailed among all the IE languages in explaining the attested and reconstructed Illyrian words as well as Illyrian personal, tribe and place names.

  1. Illyrian personal names are preserved in Albania as such or as patronymics. Foreign authors and Albanians have proven this prediction to be true8. Among the Illyrian personal names inherited into Albanian are worth mentioning Bato (the name of the leader of the great Ilyrian revolt against the Roman rule in the first decade of the new era), which is still used now in unchanged form Bato in South Albania and probably Vatë, in northern Albania. Another example is Genthius, the name of the Illyrian king of the 2nd century BC, also attested in the Epirote version Gontha9 from which derives the modern personal name and patronymic Goxho in the rugged region of Labëria, South Albania, part of the ex-Roman province of Epirus vetus10, used as personal name and patronymic Goxho and Gjet/Gjeto as personal name and patronymic in northern Albania and Gjeç as patronymic in both northern and southern Albania; the Illyrian female name Teutana probably preserved in the personal female name Tana11.
  2. 3. Given the Illyrian tribe of Hylleis (Ύλεῖς)12, 13 was one of the three tribes (along the Dymanes (Δυμάνες) and Pamphyloi (Πάμφυλοι) that took part in the invasion of Dorians (Δωριεῖς) during the 11th century BC. Adequate evidence to prove the prediction will be presented elsewhere.
  3. Being consensually admitted that the Messapian language is a dialect of Illyrian, it would be expected that Albanian would uniquely be helpful in explaining words in Messapian inscriptions. Relevant research has showen that Albanian prevails among all the IE languages in explaining Messapian words14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21. Noteworthy is the fact that similar place names and tribe names are uniquely encountered in the Messapian region of South Italy, Illyria and Epirus22.
  4. If Albanians were descendants of Illyrians it would be predicted that no interruption will be observed in the material culture of Albania at least during 2 last millennia. In point of fact, ample archaeological evidence reveals a clear continuity in the material culture of Albania, beginning from the Bronze Age. The Koman-Krujë culture, despite novelties it displays, is nothing but a continuation and evolution of the ancient Illyrian culture23,24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, under the new circumstances of the Byzantine empire to which Illyria belonged after the division of the Roman empire by the 5th century, the ethnological pressure of Slavic invasion and the accompanying shrinking of the ethnic Illyrian territories.
  5. The hypothesis would predict that proves and arguments will be found to refute the view on “the silence of written sources about Illyrians from the 7th century onward and about Albanians from the 2nd to the 10th century”. Indeed, concerning the first part of the statement, i.e. the silence of sources on Illyrians after the 7th century propounded by the Russian historian Dimitri Obolensky (1918-2001)31 is inaccurate. Evidence on Illyrians (Ἰλλυριοί) as a people exists in Chronicon Paschale32 of the 7th century and Paul the Deacon (c.720–799 CE) still writes about Illyria in the 8th in Historia Langobardorum, when he describes the destructions caused by Germanic tribes in Gallia and Illyria33. The place name Illyricum also appears in documents of the end of the 8th century, in relation to the transfer of bishoprics of Illyricum, Sicily and Calabria, from the jurisdiction of the Roman Church to that of the Patriarchate of Constantinople. The doubt that this may have to do with any south Slavic country disappears as soon as we remember that Slavic people in the 8th century were still pagans. By the middle of the 9th century Illyrians are mentioned in a Bulgarian scholion treaty commenting on “Illyrian bishops”34 (not “bishops of Illyria”) and adding in the present tense: “Bishops of Illyria depend from the Holy See of Rome”35.

Given that the Albanian language developed by 5-6th century CE36, it is logical to believe that the formation of the Albanian people occurred not later than the 7th century. Hence it makes no sense to look for Albanians to be mentioned in sources before the 7th century. And this alone would reduce the centuries of the “silence” to 3 because the emperor Constantine VII Porphyrogenitus mentions Albania in the 10th century37. Moreover, there is a solid linguistic fossil proving the South Slavic neighbors of Albanians were aware of their presence in  modern Albanian territories at least by the 8-9th century, making the so-called silence on Albanians almost inexistent. This is a phonetic law of liquid metathesis, which was operative during the second half of the 8th century and affected the endonym Arban, which is encountered in medieval south Slavic documents as Raban. This fact proves that Albanians were in the present-day territories in the 8th century38.

As for the scarcity of the appearance of the name of Illyrians in the early medieval documents, this is not a specific problem for Albanians and Illyrians but also for Hellenes which do not appear at all during the whole period of the Early Middle Age. Let’s remember that the medieval sources are silent for 3 centuries about Croatians and 2-3 centuries about Serbs until they are mentioned by the emperor Porphyrogenitus by the middle of the 10th century39. And this occurred for a good reason: the Byzantine historiography of the early Middle Age was reduced to a hagiography, focused almost totally on the life of saints and the church. Even based on this fact alone, the American historian, John van Antwerp Fine pointed out: “The lack of early references to the Albanians is not significant. The centuries before the ninth are a period of few sources”40

The alleged centuries-long silence of sources of Albanians disappears if would take into account the Illyrian-Albanian continuity (   ).

 

  1. In the Albanian mythology traces must exist of the ancient Illyrian mythology. Indeed, this seems to have been the case: a number of Illyrian deities are found transposed into figures of Albanian mythology. Such are the figures of Zana and “E Bukura e Dheut”, which are believed be transpositions of the Illyrian goddess Thana41 or the Albanian mythological figure of lugati, which is interpreted as demonization, under the pressure of Christianity, of the god Logetis42, an Illyrian-Messapian deity.

 

The large body of evidence and arguments accumulated on the autochthony of Albanians, with the efforts of numerous scholars, during the last three centuries has verified the implied predictions of the Thunmann hypothesis. This fact raises the autochthony of Albanians to the level of a scientific theory, in the meaning of the theory that while solving numerous questions and problems, naturally generates other puzzles and makes new predictions. In other words, the autochthony of Albanians has acquired now the status of a scientific paradigm, a scientifically supported theory.

From the standpoint of the present knowledge, the theory of autochthony of Albanians is the only and as of yet unrivalled theory of the origin of Albanians that explains best the evidence from the all the relevant fields of linguistics, history, archaeology, ethnography, folklore, mythology etc. It is a complete theory in the Kuhnian meaning of theory and normal science.

 

 

References

 

1 Meyer, G. (1888). Die lateinischen Elemente im Albanischen. In Grundriss der romanischen Philologie I, Trubner, Strassburg, p 804-821.

2 Reiter, M. (1980). Leibnizen’s  Albanerbriefe . Zeitschrift für Balkanologie. XVI, 82-93.

3 Reiter, M. (1980). Ibid.

4 Thunmann, J.E. (1774). Untersuchungen über die Geschichte östlichen europäischen Völker. Chapter Über die Geschichte und Sprache der Albaner und der Wlachen. Siegfried Lebrecht Crusius, Leipzig.

5.Ptolemy Geography 3, 16.

6.Constantine VII Porphyrogenitus De Cerimoniis I, Red. I.I. Reiski, Weber, Bonn. Red. 1829, p. 688.

7.Çabej, N. (2016). Epirotes – Albanians of Antiquity. Albanet Publishing, Dumont NJ, pp. 106-116.

8.von Hahn, J.G. (1854). Albanesische Studien. F. Mauko, Jena.

9.Spahiu, A. (2010). Gjuha e Epirotëve të Vjetër. Botimet Princi, Tiranë, pp.132-133.

10.Çabej, N. (2016). Epirotes – Albanians of Antiquity. Albanet Publishing, Dumont NJ, p. 119.

1.Çabej, N. (2016). Ibid. p. 181.

  1. Günther, H.F.K. Lebensgeschichte der Spartaner. Internet: http://www.thule-seminar.org/herkunft_sparta_guenther.htm.
  2. Kiechle, F. (1963). Lakonien und Sparta – Untersuchungen zur ethnischen Struktur und zur politischen Entwicklung Lakoniens und Spartas bis zum Ende der archäischen Zeit. München, Berlin 1963, p. 116.
  3. Torp, A. (1895). Zu den messapischen Inschriften, Indogermanische Forschungen V, 197-215.
  4. Torp (1895). Ibid., p. 208.

16.Torp, A. ( 1897). Bemerkungen zu den venetischen Inschriften. In Om Io-mythen. Ed. J. Lieblein, Christiania. pp. 1-16.

  1. Mommsen, T. (1850). Die unteritalischen Dialekte. Wigand’s, Leipzig, p. 70; Mommsen Unteitalische Dialekte, p. 46.

18.Çabej, E. (1976). SE, pp. 151-153.

19.Çabej, E. (1976). SGJ III, p. 26.

20.Orel, V. (1998), Albanian…, Brill, Leiden, pp. 7-8.

21.Fortson, B.W. IV (2011). Indo-European Language and Culture: An Introduction. sec. ed. Wiley & Sons, Hong Kong, p. 408.

22 Çabej, N. (2016). Epirotes – Albanians of Antiquity. Albanet, Dumont, NJ, pp. 106-118.

23 Prendi, F. (1966). La civilization préhistorique de Maliq. Studia Albanica I, 254–266.

24 Anamali, S. (1982). Des Illyriens aux Albanais. Les nouvelles données de l’archéologie, Illyria

25 Prendi, F. (1966). La civilization préhistorique de Maliq. Studia Albanica I,254–266

26 Anamali, S. and Korkuti, M. (1969). Problemi ilir dhe i gjenezes së shqiptarëve në dritën e kërkimeve arkeologjike shqiptare. Studime Historike 1, 115-142.

27 Korkuti, M. (1972). A propos de la formation del’ ethnie illyrienne. In Premier colloque des Etudes Illyriennes, Tirana, pp. 55-76.

28 Korkuti, M. (1972). A propos de la formation del’ ethnie illyrienne. In Premier colloque des Etudes Illyriennes, Tirana, pp. 55-76.

29 Anamali, S. (1982). Des Illyriens aux Albanais. Les nouvelles données de l’archéologie, Illyria;  Also available in English: Anamali, S. (1985). From the Illyrians to the Arbërs. In The Albanians and their Territories. Academy of Sciences of the PSR of Albania, 8 Nëntori, Tiranë, pp. 100-132.

30 Ducellier, A. (1998). Les Albanais dans l’empire byzantin: de la communauté à l’expansion. In The Medieval Albanians. Athènes, 17-45.

31 Dimitri Obolensky (1994). Byzantium & the Slavs. St. Vladimir’s Seminary Press, p. 284.

32 Paschalion seu Chronicon Paschale. vol. 4 Byzantinae Historiae Scriptoribus. Ed.  du Fresne Du Cagne, Javarian, 1729, p.23.

33 Paul the Deacon Historiae Langobardorum. Univ. of Pennsylvania, Philadelphia, 1907, p. 2.

34 Wyrwoll, N. (1966). Politischer oder petrinischer Primat? Zwei Zeugnisse zur Primatsauffassung  im 9 Jahrhund. Excerpta  ex dissertatione ad lauream in Facultate Theologica, Pontificae Universitatis Gregorianae, Hildes, Wunstrof, p. 25.

35 Wyrwoll, N. (1966). Ibid., p. 35.

36 Demiraj, S. (2006). The Origin of the Albanians. Tiranë, 2006, p. 210.

37 Constantine Porphyrogenitus. Op. cit.

38 Çabej, N. (1990). Sa të vjetër janë emrat “arbër” dhe “Arbëri”? Bashkimi, 10 shkurt 1990.. See also Çabej, N. R. (2013). Ilirët që Mbijetuan. Fan Noli, Tiranë, ff. 151-160; Çabej, N. R. (2014). Vazhdimësi Iliro-Shqiptare në Emrat e Vëndeve. Fan Noli, Tiranë, pp. 28-30.

39 C. Porphyrogenitus De Thematibus et de Administrando Imperio. Weber, Bonn, 1840, pp. 128, 131, 143, 144, 145, 146.

40 Van Antwerp Fine, J. (1991). The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. University of Michigan Press, p. 11.

41 Çabej, N. (2014). Në gjurmët e perëndive dhe mitologjemave ilire. Fan Noli, Tiranë, pp. 75-81.

42 Çabej, N. (2014). Ibid. pp. 69-74.