Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for February 2018

NDOCI E JOLANDA GURASHI IKEN PERGJITHMONË

by

Nga Fritz RADOVANI/Melbourne/Australi/

1 Gurashi

NDOCI E JOLANDA GURASHI/

VDEKJA E MIQVE ASHT GJITHMONË TOPITËSE…/

ATA ASNJËHERË NUK KANË AS MOSHË !../

Në rrugen e bukur të Gjuhadolit per me dale tek Dugajt’ e Reja, majtas janë disa nga shtëpijat dykatëshe të viteve 1900… Të rreshtueme bukur dhe me dyer me harqe…

Në krahun e majtë asht edhe dera e Kol Gurashit. Aty deri vonë banonin tre djelmët e të Nderuemit Kolë, Zefi, Shani dhe Ndoci. Vajzen e kishte të martueme në Tiranë. Një nga shtëpijat e njohuna në Shkoder per disa virtyte të paharrueshme. Kola u plak tue kndue! Një muzikant dhe njohës i zakoneve dhe traditave Shkodrane. Kur hapej ajo derë aqsa e vjeter dhe e nderueme, njeriu kishte perpara një shprehje: “Hajde mirse të pruni Zoti!”

Mikpritja dhe buzqeshja nuk i mungonin asnjenit, tue fillue nga plaku muzikant.

Ndocin e njoha nga vllau im Alfonsi rreth vitit 1954 kur u lirue nga burgu i parë…

Ma vonë miqsia u trash dhe pa hy nder tunelet e moshave, kemi vazhdue si miq nga lidhja prej pikturës, ku Ndoci kishte shumë eksperiencë dhe pasion per atë art. Merrej me zbukurimin e ndermarrjes dhe në kohen e lirë Ndoci, vraponte me pikturue nder bukuritë natyrore të Shkodres, e cila të joshte sa në një qoshe në tjetren. Kemi vazhdue bashkë me Ndocin dhe një grup piktorësh Shkodranë, liceun artistik me korespondencë.

Aso kohe Ndoci ishte i martuem me Jolanden, vajza e argjentarit Nush Paci, që ishte Baba i shokut tim të shkollës Pedagogjike të Shkodres, piktorit njohun Ferdinand Paci.

Ferdinandi mbasi perfundoi pedagogjiken, punoi piktor në repartin e pikturës dhe, ma vonë kur ne vazhdonim liceun me korespondencë, Ferdinandi perfundoi shkollen e Arteve në Tiranë, sigurisht nder ma të talentuemit dhe të pergatitunit e asaj shkollë.

Pjesmarrja e ynë nder ekspozitat lokale në Shtëpinë e Kulturës në Shkoder, ku drejtonte piktori Vladimir Jani, kishte krijue edhe lidhje miqsore mes nesh, ku Ndoc Gurashi ka spikatë per miqësi, bujari, edukatë, besë e pse jo edhe si artist.

Në vitin 1966 kur në Shkoder ne komunikonim në shumë aspekte, një ditë shkova tek shtëpija e Ndocit, dhe tue u ngjitë në shkallen që të çonte nalt në katin e dytë.., ndalova një moment dhe po veshtrojshe pamjen e bukur të kompanjelit Kishës së Fretenve…

Ndoci, më ftoi dhe shkueme tek një dhomë pune, ku Ndoci kishte punue pejsazhin që më terhoqi aq shumë vemendjen per realizimin e mbrekullueshem artistik. Ma vonë ai pejsazh u ba aq problem sa rrezikoj per Ndocin edhe t’ ardhmen e Tij… Kur Ndoci ka dashtë me e paraqitë në Ekspoziten vjetore, nuk kanë mungue dashakqijtë e Ndocit…

Mbas shumë debatesh e telashesh si gjithnjë… Ndoci e terhoq vepren e Tij.

Jam i sigurtë se ai pejsazh asht edhe sot Kryevepra e Ndoc Gurashit…

Në vitin 1969, mue më larguen nga arsimi dhe shkova piktor në fabriken e Mëndafshit.

Aty ishte llogaritare Jolanda (pra Landi) zonja e Ndoc Gurashit, një trashigimtare e saktë e Nanës së vet Luçijes, që trashigonte mbi të gjitha dashamirsinë vllaznore…

Mbas vitit 1975 kur fatkeqsisht Fedrdinandi humbi jeten në aksidentin e Thethit, Ata dhe ne i shterngonim doren njenitjetrit, po në fyt lidhej një ny.., që nuk u zgjidh kurrma!

***

Kam komunikue me Ndocin dhe Landin edhe vitet e fundit…

Me moshen gjithshka sa vinte e vështirsohej, perveç dashunisë së Tyne të pakufi…

Ruej kujtime…

Po, Kolë Gurashi në sofren e Ndocit dhe Landit… Nuk këndon kurrma!

Trashigimtarëve të Kolë Gurashit prej zemret i uroj jetë të gjatë e të lumtun!

Melbourne, 24 Shkurt 2018.

Romë e Rrymë

by

1 astrit LULUSHI

Nga Astrit Lulushi/Washington/
Fjalët janë vetëm emra për gjërat që ekzistojnë pavarësisht nga fjalët. Ky është kuptimi i sipërfaqshëm që njerëzit i japin fjalës, thotë Saussure. Sepse në thellësi, shumica e fjalëve u referohen emrave që janë koncepte abstrakte.

Emri Romë, pêr shembull, besohet se ka ardhur nga themeluesi i qytetit dhe mbreti i parë, Romulus. Megjithatë, ka mundësi që emri Romulus të rrjedhë nga vetë Roma. Po Roma nga erdhi? Që në shekullin e 4, ka pasur teori teori alternative. Disa hipoteza janë avancuar duke u përqendruar në rrënjët gjuhësore të cilat megjithatë mbeten të pasigurta:
* nga Rumoni ose Rumeni, emri arkaik i lumit Tiber, i cili nga ana tjetër, ka të njëjtin rrënjë si greqishtja “rho” dhe të dyja mund të shpjegohen me shqipen “rrymë” e “rrjedhë”.
* nga fjala etruske “ruma” (shq. “rrufisje”), me referencë të mundshme për ulkonjën nga kanë thithur binjakët Romulus dhe Remus, ose për formën e kodrave Palatine dhe Aventine;
* nga një greqishte e vjetër “rhomë”, që do të thotë rrënim, rrëmim, shkatërrim.

Historitë e traditës që vijnnë nga romakët e lashtë shpjegojnë origjinën më të hershme të qytetit të tyre në kuptim të legjendës dhe mitit. Më i njohuri nga këto mite është historia e Romulus dhe Remus, binjakët që u mikluan nga një ulkonjë. Ata vendosën të ndërtonin një qytet, por pas një grindjeje, Romuli vrau vëllanë dhe qyteti mori emrin e tij. Sipas analistëve romakë, kjo ndodhi më 21 prill 753 pes. Por që legjenda të pajtohej me një traditë të dyfishtë – sipas së cilës Aenias i refugjatëve të Trojës gjeti strehim në Itali dhe nëpërmjet djalit të tij Iulus, krijoi dinastinë Julio-Claudian – poeti romak Virgil, krijoi Aeneidën, në shekullin e parë pes.

A ka nevojë Shqipëria për një politikë të jashtme (të përbashkët)?

by

1 Albulenë Halili ok

Nga Albulenë Halili/

Shqipëria ka DY ministra për punë të jashtme: një për shqiptarët dhe një për të huajt. I pari është ministër për Evropën dhe Punët e Jashtme, ndërkaq tjetri është ministër vetëm i punëve të jashtme. Një vizitë në uebfaqen e ministrisë e vërteton këtë. Edhe në të gjitha forumet ndërkombëtare por edhe në artikujt e tij autorialë, Ministri Bushati prezantohet vetëm si ministër për punë të jashtme.  

Shqipëria ka NJË Ministri për Evropën dhe Punët e Jashtme. Andaj natyrshëm lindin pyetjet: përse një vend evropian do të duhej të kishte një ministri për Evropën?! Në cilën hemisferë ndodhet Shqipëria?! A nuk jemi ne ndër popujt e parë që kanë banuar në kontinentin më të vjetër të botës?! A nuk jemi ne vetë Evropa?! Përse atëherë vallë një ministri për Evropën?!

Shqipëria ka synime të ndryshme në programin qeverisës për politikën e jashtme.

Në uebfaqen e Kryeministrisë ky program synon “jo vetëm të korrigjojë gabimet e së shkuarës që kanë rrezikuar të ardhmen euro-atlantike të Shqipërisë, por të rrisë cilësinë dhe të përshpejtojë ritmin e procesit të integrimit në Bashkimin Evropian, besueshmërinë në rajon dhe strukturat euro-atlantike.”

Ndërkaq, në uebfaqen e Ministrisë për Evropën dhe Punët e Jashtme, programi qeverisës për politikën e jashtme synon “të konsolidojë ankorimin euro-atlantik të vendit, të përshpejtojë dhe konkretizojë ritmin e procesit të integrimit në Bashkimin Evropian, të forcojë miqësinë dhe marrëdhëniet tërësore me fqinjët si dhe të rrisë rolin, kontributin dhe besueshmërinë tonë në rajon në kuadër të zgjerimit dhe thellimit të bashkëpunimit rajonal.”

Vizioni i politikës së jashtme të Shqipërisë është i dykuptimshëm. Kryeministria i jep përparësi mbështetjes mbi partneritetin strategjik me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ndërkaq Ministria, atij me Bashkimin Evropian. Kryeministria inkurajon rritjen e shkëmbimeve dypalëshe, në mesin e të tjerave edhe me Mbretërinë e Bashkuar, Ministria për Evropën, në vend të saj, me Vendet e Vishegradit. Ministria dëshiron rritjen e shkëmbimeve me vende të rëndësishme në rrafshin global si me vendet e Gjirit Persik, Kryeministria në vend të tyre ka Brazilin.

Politika e jashtme e një shteti përbëhet nga strategjitë e interesit vetjak të zgjedhura nga shteti për të mbrojtur interesat e saj kombëtare dhe për të arritur qëllimet brenda mjedisit të marrëdhënieve ndërkombëtare.

Që të dyja konceptet që përshkojnë strategjinë kombëtare të politikës së jashtme të Shqipërisë, integrimi në Bashkimin Evropian dhe partneriteti strategjik, nuk janë elemente që përbëjnë sovranitetin e një shteti, por koncepte që duhet të jenë të zbatueshme atëherë kur ai të ushtrojë sovranitet të plotë. Përndryshe kemi të bëjmë me sovranitetin nominal a relativ siç e quan Brzezinski apo edhe me doktrinën e Brezhnjevit për sovranitetin e kufizuar.

Është e natyrshme për vendet anëtare të një organizate të tillë që të japin pjesë të sovranitetit, por kjo nuk do të thotë se aspiratat për anëtarësim në Bashkimin Evropian duhet të shërbejnë si shkas që një shtet të heqë dorë apriori nga sovraniteti i tij. Aq më pak kur në dokumentin zyrtar të BE-së për Ballkanin Perëndimor, atë të një perspektive të besueshme për zgjerim, të publikuar para ca ditësh, për Shqipërinë nuk parashihet anëtarësimi as në 2025, siç parashihet në rastin e Serbisë dhe Malit të Zi.

Lënë mënjanë specifikat dhe sfidat e vetë kësaj organizate, e cila deri tani nuk arriti të bëhet një organizatë e njëmendët supranacionale politike, integrimi duhet të jetë pjesë e prioriteteve të Shqipërisë në veçanti dhe i tërë hapësirës shqiptare në Ballkan përgjithësisht, por nuk duhet assesi që ai të zërë vendin e parë në prioritetet e politikës së jashtme të Shqipërisë, aq më pak që integrimi të vendoset përpara sovranitetit.

Kështu duhet të veprohet edhe në rastin e partneriteteve strategjike. Vetë fjala partneritet nënkupton një raport të ndërsjellë mes dy palëve sovrane dhe tërësisht të barabarta. Partneriteti strategjik në asnjë mënyrë nuk duhet të jetë vizion i politikës së jashtme të një shteti.

Vizion i politikës së jashtme të Shqipërisë do të duhej të ishte aspirata për t’u bërë fuqi rajonale dhe të fitojë vendin e saj në arenën ndërkombëtare. Ndërkaq, ky vizion duhet të arrihet përmes partneriteteve strategjike, pra, marrëdhënieve politike, diplomatike, ushtarake apo ekonomike me shtete apo subjekte të tjera të së drejtës ndërkombëtare. Kështu, partneritetet strategjike duhet të shërbejnë si një lloj instrumenti për arritjen e vizionit dhe qëllimeve të politikës së jashtme të një shteti, e kurrsesi si qëllim më vete.

Në qoftë se vazhdojmë të humbim: sovranitetin territorial, me anë të marrëveshjeve me fqinjët për cedim të sovranitetit, si parakusht për anëtarësim në Bashkimin Evropian, sovranitetin ekonomik, duke u vënë në varësi të drejtpërdrejtë nga Serbia, Turqia dhe Greqia, në mungesë të prodhimeve vendore dhe importeve; sovranitetin ushtarak, duke u mbështetur vetëm në sigurinë kolektive, atë të NATO-s; dhe së fundmi, sovranitetin politik, një pjesë vetë BE-së, akoma pa filluar negociatat për anëtarësim dhe përfaqësuesve diplomatikë, në fund në Ballkan do të krijohet edhe një e ashtuquajtur “Banana republic” e cila jo vetëm që s’do të jetë e aftë për të qenë partnere strategjike me SHBA-të e BE-në, por edhe do ta bëjë shumë të vështirë ruajtjen e sigurinë dhe stabilitetit të Ballkanit si prioritete strategjike të strukturave euro-atlantike të sigurisë.

Këtë herë, për nevojën e Shqipërisë për një politikë të jashtme të përbashkët midis Kryeministrisë dhe Ministrisë për Evropën dhe Punët e Jashtme. Për nevojën e një politike të jashtme të përbashkët shqiptare, në shkrimet e radhës…

KRENARI KOSOVARE: NASA- ASTEROIDI ME EMRIN”PRANVERA HYSENI”

by

Vajza nga Kosova, Pranvera Hyseni shpërblehet nga SHBA me çmimin ’24 Under 24”/

1 Pranvera HyseniPranvera-HyseniSolar-outreach-event-at-Gym2 Pranvera

-Ministria për Inovacion do të kujdeset që t’i shumëfishojë rrëfimet e suksesit që dalin nga Kosova/

Pranvera Hyseni, është bashkëthemeluese e Klubit“Astronomy Outreach of Kosovo”, e cila ështëthemeluar nëvitin 2015 dhe tashmë ka më shumë se 100 anëtarë, në mesin e tyre edhe shumë vajza të talentuara.

Tashme ajo eshte bere teper e njohur per median dhe opinionin publik pasi  është shpërblyer nga SHBA me çmimin ’24 Under 24”, i cili  ndahet për të rinjtë që arrijnë të bëjnë ndryshimin në botë dhe si rezultat një asteroid ka marrë emrin Pranvera Hyseni. Këtë emër e ka marrë nga Administrata Kombëtare Aeronautike Hapësinore Amerikane (NASA) në nderim të kosovares 22-vjeçare Pranver Hysenit.

Me këtë rast Ministri i Ministrisë së Inovacionit dhe Ndërmarrësisë në Qeverinë e Kosovës Besim Beqaj e ka vlerësuar lartë këtë arritje të Pranverës, duke shprehur përkushtimin e tij dhe të ministrisë së Inovacionit dhe Ndërmarrësisë në mbështetje të fuqishme të te rinjve dhe ideve të tyre inovative.

“Si Ministri për Inovacion, ne do të kujdesemi që t’i shumëfishojmë rrëfimet e suksesit që dalin nga Kosova. Sepse të rinjtë tanë janë aseti më i çmuar që ne kemi, dhe ne do të investojmë fuqishëm në të rinjtë tanë dhe idetë e tyre”, ka thënë Besim Beqaj, Ministër i Ministrisë së Inovacionit dhe Ndërmarrësisë.

Ministria e Inovacionit dhe Ndërmarrësisë si ministri e re e Qeverisë së Republikës Kosovës, fushë veprimtari dhe prioritet të saj të rëndësishme e ka përkrahjen e inovatorëve dhe ndërmarrësve, veçanërisht të rinjtë dhe gratë.

Por cfarë thotë vete Pranvera?:  “Shkuarja ime në NASA do të mbetet një nga kujtimet më të bukura të jetës sime, meqenëse për këtë moment, kisha ëndërruar qysh në fëmijërinë time”, ka thënë mes tjerash Pranvera, e cila e entuziazmuar shpalosi emocionet e këtij takimi, në të cilin marrin pjesë vetëm shkencëtarët e autorizuar të NASA-s.

Në mesin e 24 studentëve nga e mbarë bota që mirren me shkenca të ndryshme dhe i promovojnë ato, Pranvera e cila ka përfaqësuar Kosovën atje, është shpërblyer me çmimin “Steam and Space”.

Kosova ndjehet krenare me Pranverën.

 

Puka dhe eksodi human

by

1-leonora-laci

Nga Leonora Laçi/

“Mos pyet se çfarë bëri vendi yt për ty, por çfarë bëre ti për vendin tënd”- këto rreshta më nxitën për të bërë një shkrim që shumëkujt i sjell ndërmend një qytet të vetmuar, mes maleve i bekuar, e nga dora e  natyrës krijuar.

Vetmi e frikshme, rini që synon metropolet, të etur për dije, njohje e emancipim, që më nuk kthehen.

Shpesh në artikujt e mi e kam parë “gotën gjysmë boshë”, këtë herë do e lë pesimizmin tutje dhe të përfshihem në emocionet e ndjenjat pozitive që më paraqet qyteti im.

Udhëtimet fizikisht nuk i kam pasur të shpeshta, por në mendjen time ruaj pafund kujtime por ndjej dhe dhembje njëkohësisht për eksodin e heshtur të pukjanëve. Rrugëtimi Shkodër-Pukë më pështjellon zorrët e mendjen por prapë gjejë kohë për meditimin tim, meditim i vonuar në kohë. Gjarpërimet e rrugës janë të lodhshme, por rruga ka fund, mendimet e mija jo, janë më të gjata se rrugët…

Babai më pyeti një ditë papritur:- Pse nuk shkruan për Pukën? E pashë: -Pukën?!- gëlltita fjalët, nuk ishte një pyetje sa për të kaluar radhë, por qëndronte. Nuk kisha asnjë arsye për të mos shkruar për Pukën, dhe kam 1001 arsye për të shkruar për të. Puka meriton shumë më tepër,  këto rreshta nuk ja zgjidhin problemet e shumta.

1001 arsyet e mia, fillojnë që nga fakti se Puka është vend-origjina ime. Kam nostalgjinë fëmijërore atje, në një fshat të fshehur mes shkrepave që quhet Kabash. Drejt tij duhet të ecje në këmbë një copë rruge të mirë. Përtej kësaj, ishte i bukur, është, ndonëse ka vite që nuk kam qenë më. Kishte një urë kalimi sfiduese, por ne fëmijëve na pëlqenin sfidat, bora shpesh ishte prezent dhe na nxirrte kokën deri në dritare për ditë të tëra, si në një garë me diellin, por bora e fitonte betejën.

Ura me siguri nuk është më aty…as njerëzit.

Përroi po, ajri brisk të fishkëllente fytyrën në dimër e verë. E adhuroja eksplorimin e maleve përreth. Urat ishin i vetmi mjet lidhës për të shkuar drejt shtëpisë sonë, sepse përroi në dimër  vërshonte i tërbuar e në verë ndërronte fytyrë, i qetë dhe i pakësuar, a thua se nuk ishte i njëjti…

Kabashi, fshati ku gjyshi im i ndjerë jetoi e punoi pa u ndjerë. Ndjej mirënjohje për gjyshin e për punën e tij, gjyshërit tanë ishin heronjtë e heshtur real, biografia e keqe i solli dëme, por nuk i’a thelloi dëmet vetës, nuk ankoi, pranoi fatin e tij dhe familjes së tij. Kokulur punonte arën e vet, që nuk ishte më e tija, ani, sa për dy punonte. Bindjet nuk  iu lëkunden, vdiq si fanatik i mbretërisë.

Dheu, malet, uji, dielli, ajri, njerëzit,  janë ndryshe atje, sepse ende nuk kanë hyrë vinçat për të prishur atë çfarë natyra i ka fal.

Puka dhe njerëzit e saj nuk dëgjohen për gjakmarrje e kriminalitet, të gjithë e njohin njëri-tjetrin dhe gëzojnë respekt.

Feja asnjëherë nuk ka qenë mollë sherri, të krishterë e myslimanë festonin e festojnë Shën sebastianin( shmasjanin), Shëngjergjin e Shenkoll, bajram e pashkë së bashku, i gjenden njeri- tjetrit për të mirë e të keq, pa dallim.

Puka, ka dhe gatime tradicionale të mrekullueshme. Ndjej shpesh nostalgji për ato gatime të shijshme dhe për të hequr mallin vizitoj Hanin e Perparim Laçit që i gjej të gjitha gatimet bio.

Shpesh mendoj, kur do të vij dita që Pukës ti rikthehen bijtë e saj dhe ta shfrytëzojnë atraksionin natyrorë për turizëm në verë e dimër ?! Pukës si krahinë nuk i mungon potenciali njerëzor për ta bërë këtë, por duhet vullnet politik e qytetar, duhet solidaritet sëbashku me vizionin afatgjatë.

Pukës i thuri vargje Dom Ndre Mjeda e Migjeni, pa lënë anash Shtjefën Gjeçovin që i mblodhi e përcolli zakonet e traditat e zonës. Pukën e përjetësoi të varfërueshme vepra e Migjenit.

Puka migjeniane nuk ka ndryshuar shumë  që atëherë, duket sikur është lënë qëllimisht e tillë që të mbetet si model unik frymëzimi për migjenianët e tjerë.

Ndonëse investimet infrastrukturore ndjehen, por prapë janë të pamjaftueshme për t’i kthyer mendjen njerëzve për të jetuar atje.

Rrugëtimi im filloi me gjarpërimet e rrugëve, të njëpasnjëshme, faqet e malit më humbin para syve, pishat kundërmonin teksa kuptoj se po i afrohesha qytetit, një tabelë teneqeje më uron mirëseardhjen. Por, mirëseardhja e vërtetë gjendet në zemrat e banorëve të cilët të mirëpresin qofshin të njohur e të panjohur duke të hapur derën me fjalët -“ Hajde Bujrum”.