Archives for September 2018

Ismail Kadareja i mbijetoi regjimit diktatorial enverian me letersi te nivelit te larte. Arma  e vetme e Kadarese  ishte vetem letersia./

Nga Illo FOTO/New York/

Disa lexues  me sugjeruan,  te  prononcohesha, per  Vepren letrare te  Kadarese. Edhe mbasi  shkrova esene per jeten  bashkgjimnaziste me  Kaderane , ne  80 vjetorin e Lindjes , ata perseri kerkuan qe une te prononcohesha me gjere. Kete  prononcim po e  realizoj sot , kur  njihen shume   shqiptare  dhe te huaj qe kane shprehur mendime rreth vepres se Kadarese , qe perfaqeson  nje periudhe te  gjate te historise , kultures dhe  vecanerisht te  letersise  shqiptare. Une  do te perdor analizen klasike, qe kemi mesuar  nga  profesoret e  shquar, qe vinin nga shtresa e intelektualeve te  viteve ’30  te  shekullit te XIX .

Per te analizuar  nje   shkrimtar mendoj se duhet te parashtrosh  karakteristikat e    mjedisit politik ku eshte  shtrire prodhimtaria e tij dhe  shteti , ku eshte kryer kjo veprimtari.Shkrimtaret jane produkt te  situatave historike . Veprimtaria  me  e gjere  e Kadarese  eshte zhvilluar ne Shqiperine , ku sundoi per afer  pesedhjet vjet,   Enver Hoxha , stalinisti me  ekstremist i  Europes lindore . Vendi ishte i mbyllur  hermetikisht  me boten . Nuk njihej prona  private . Ishin te  eliminuar  te tera  institucionet  fetare  te  4 religjionevet. Kontrollohej  me skrupolozitet e tere  jeta politike, ekonomike , kulturore, ushtarake, arsimore e vendit.

Kadareja i mbijetoi ketij regjimi  me letersi te nivelit te larte. Arma  e vetme e Kadarese  ishte vetem letersia. Ne te tere kohen Kadare , ka qene i shpallur  kunder regjimit, here drejtperdrejt  dhe shumicen  e hereve, me shkrime metaforike .Ne te  dy rastet, flet  vepra e tij e shkruar . Nuk ka pse hamendesohet . Vepra e shkruar , eshte vete shkrimtari.

Nje poeme e tij e shkruar me pathos dhe nivel te larte  artistik  dhe objktivisht antiregjim  , ishte  poema  “Pashallaret e  kuq “ . Eshte kritike  e drejt perdrejte   per trurin e   diktatures , Byrone politike . Kadarejea e  humbi durimin  dhe i quan, byroistet,  pashallare , autokrate te pa  diskutushem , qe marrin neper kembe  interesat e  popullin  e thjeshte  dhe vegjetojne ne kurris te  tij . Kjo poeme , Pervec anes   artistike te perkryer , fishkellon politikisht , pa dorashka , pa metafore , drejt per drejt  ne zemer te  sistemit  . Ne emer te popullit , Kadereja  jep pretencen , per kete  Byro autokrate  .Ky eshte Kadareja poet  i ri . Poezite e tjera  i sherbejne mbijeteses  te poetit te rebeluar  , qe vinte nga nje familje  e varfer qytetare , pa asnje  lloj suporti nga te tera  regjimet  .

Cili shqiptar   do  te  guxonte shkruante nje poeme , kaq  kritike  si “Pashallaret e kuq “? Nje poem i tille  edhe sot   nuk mund te shkruhet lirshem , sepse  te hidhen sysh nostarlgjiket . Kur i dhane  , kete poeme, Diktatorit    i ra letra nga dora. Nuk mund te parafytyronte nje  burre , ne guvernen e tij , te kritikonte   si antipopullore   Byrone e tij  politike , qe drejtonte  shtetin  shqiptar .  Ideollogjia  dhe politika   e kohes  , e quanin  Byrone politike , jo thjesht te pa gabushme , por gjeniale  ne  arsyetim , gjykim , filozofi  . Byroja , qe ju kundervu 81 Partive te botes !  Ajo Byro mund te kritikohej vetem nga Lenini , ne se  do te  ishte gjalle .  Pervec Kadarese , nuk ka  burre tjeter , te kete  thene gjysem fjale , kunder kesaj byroje te hekurt . Poema e famshme ju neneshtrua gjykimit    enverist : U mblodhen kopjet , kudo qe  ishin, gazetat, revistat , libri , bosetat ; u zhduken nga  faqja e  dheut , duke  shenuar nje shkalle te larte inkuizicion  edhe per  qeverrisjen  e kohes .

Pervec faktit kryengrites te poemes  , Diktatori , Shqiperia  dhe lexusit, njohen nje talent te madh letrar , qe u rrit brenda Republikes se vogel . Poema ishte  e nivelit te larte   kompozicional dhe artistik .   Diktatori nuk mund ta  denonte me ashper ,sesa inkuizicioni , sepse priste , qe Kadare te  ulte koken dhe te kthehej ne poet oborri . Gje qe nuk ndodhi . Ai , vijoi te krijoi letersi  artistike ne nivelet  me te larta se poema  antibyroiste .  Kadareja nuk u mor me politike . Politika u mor me te . Ai nuk donte te   futej as ne Parti, as ne  ofiqe .

Shpirti i tij ishte gatuar  dhe mbeti rebel . Me mire se kushdo  , e tregon vepra e tij .   Pozitat  partiake , ju dhane se i  duhej  regjimit .  Shteti e dinte  , qe Kadareja i vertete  , ishte  autori I “Pashallerve te kuq “ . Qe Kadareja nuk levizte  nga  idete  e poemes inkuizitare ,    e kishin pohuar  Enveri, Mehmeti,  Hekurani  dhe  Todi   Lubonja , qe perfaqesonin  Byrone, kulturen  dhe vete shtetin enverist. Gjat gjithe kohes dhe ne vijim , te gjithe shtresat shoqerore  dhe  moshat  , prisnin me pa durim , te dilnin nga  shtypi , vepra me firmen , Kadare . Ishin  ngushullim , per   jeten e mbyllur dhe  reprekusionet , qe kalonte vendi, ne monizmin e mbyllur  .

Pas viteve te  gjimnazit ,  Kadare   ju perkushtua prozes  se gjate , qe ose te  ngre ne  apogje , ose te harron ,  ne se ke qene  ndonjehere i  gjalle . Proza eshte me  teme historike , folklorike  dhe nga realiteti i kohes . Kritiket  e vleresuan   me nota superiore   prozen e kadarjane . Lexusi , dallonte figura metaforike , qe ironizonin  , me shume finese sistemin . Situata fliste  se ishte pergatitur  nje prozator , jo vetem  me perspektive , por ishte  nje proze , ndryshe  nga botimet e  bashkekohesve ,  qe shkruanin shqip .Proze e rrjedhshme , me shprehje figurative  dhe  me fjalformime te reja .  Mbi te  gjitha, me tingull poetik . Nuk ka  dallim cilesor midis  romaneve te  Kadarese . Te tere  jane te nivelit te larte , nga i pari tek i fundit . Proza e Kadarese  nuk  ka nderpreje ,  nga sistemet , ku eshte  shkruar . Eshte  e nje trajteshme .  Njerin, prej romaneve  te shumte ,  e ka mohuar vete  autori , duke  spjeguar dhe rrethanat , kur u shkrua .

Kritizeret nuk thone as nje fjale , per prozen dhe tekniken romanciere , por shpikin llafollogji politike , qe s’kane lidhje me   artin dhe krijimtarine. Keta jane  kritizeret e  Kadarese , te tjeret , jane milionat e  lezusve , brenda dhe jasht trevave shqipetare .

Historia e romanit   shqiptar , ka qene tradicionalisht   e  varfer . Shkrimtare   shqiptare  paten  filluar  te  shkruajen romane   , ne  mesin e dyte , te  viteve  30 te  shekullit te kaluar . Permendim , romanin e  Mustafa  Greblleshit “Gremina e dashurise “     dhe me von Sterio Spasse , shkroi romanin” Pse? “   .Te dy romanet , kane te meta  strukturore   dhe letrare , por   shenojne nje   fillim, per nje vend me   letersi  romanteske te pa  zhvilluar  . Me von  u duk romani i Haki Stermilli ,”Sikur te isha  djale “  Ky roman ruan strukturat   e  zhanrit , dhe mund te  konsiderohet  thyerje e   varferise se  periudhes romanciere  shqiptare. Gjat luftes , per  6 vjet  dhe  fillimet e  shtetit monist , per   10 vjet , konsiderohet  nje periudhe  vakum , per historine  e romanit shqiptar .

Mbas luftes ,  ish Lidhja e   shkrimtarve , nen ndikimin e  forumeve politike te kohes ,  qe kerkonte nga   shkrimtaret , te   merreshin me livrimin e  kesaj gjinie , mbi bazen e  metodes se Realizmit   socialist . Ka shume   vendime , kongrese  shkrimtaresh dhe porosi  qeverritare eprore , qe  te shkruhej romani i pare   shqiptar i realizmit  socialist . Per te paraqitur modele , u perkthyen shume romane    sovjetike  tipike te  rrymes , si romanet : “Nena “ e M. Gorkit , Romani i  Fadajevit “Garda e re “  , i  Nikollaj Ostrovskit  “ Si u kalit celiku” etj . Thirrja e Partise   enveriste , per te   botuar romanin e pare shqiptar te realizmit  socialist, perseritej   me force .  Ish kryetari I lidhjes se shkrimtarve , Shefqet  Musarai , botoi ne shtypin  letrar te kohes  fashikuj nga romani i tij ,          “ Belxhiku  qe kendon vence “. U desh shume kohe , qe ky roman i plote te shifte driten e botimit  . Ishte roman nga tema e luftes,  sipas frymes  te  realizmit  socialist .

Nder kohe,  nje shkrimtar erudit i kohes, Dhimirter Shuteriqi, botoi  volumin e pare te    romanit “Clirimtaret “ . Roman i shkruar ne forme  didaktike , per te  diktuar  metoden  e realizmit  socialist U shkruan  dhe romane te tjere  , qe  ndertoheshin po ne te njejtin linje :  Fryme te   theksuar partie , perpjekjet e  personazhit pozitiv , per te  ndertuar te rene dhe domosdoshmerisht   fitonte  heroi pozitiv, duke u  bere shembell  , per brezat.  Nje roman plotesisht  te ngjashem me kete skeme  , shkroi dhe  ish autori “Pse “ , Sterio  Spasse . Romani i  tij kishte titullin “Ata nuk ishin  vetem “  .Plotesonte kushtet e socrealizmit .

Eshte koha , kur  filloi te  shkruaj romane , i riu  , Kadare . Ky romancier    , qendron ne  pozita te tjera . Te tere  romanet ,  qe shkroi ne monizem ,  jo vetem mbijetuan , por  jane kryevepra te   autorit dhe te    tere    romanit shqiptar   dhe   me gjere  , kur kemi parasysh , qe kerkohen  nga  lexuusi dhe jo vetem ai , shqiptar  .  Asnje prej romaneve te tij nuk i permbahej skemes  se socrealizmit . Te  shkruara brenda  kesaj periudhe me  ethe , por ishin model i trajtimit  artistik , te problemit , qe  trajtonin .  Kete realitet nuk mund ta   mohoi  askush , pavarresisht dozave  toksike te  egoizmit. Ne Shqiperi tradita e romanit ishte  e varfer , por  Rilindasit kishin krijuar  nje letersi me vlera te  medha atdhetare   dhe artistike ; ndersa pasuria folklorike shqiptare eshte  ne nivelin me te larte te mundshem . Keta  dy faktore  u  bene shtrati ku lindi  dhe u rrit proza kadarejane

Prodhimtaria romanciere  e Kadarese eshte  shkruar , ne  pjesen me te madhe  te volumit ,  gjat   enverizmit . Vijon te shkruaj dhe ne  eren demokratike .  T’i krahasosh keto  vepra , te dy sistemeve ,  nuk gjen asnje ndryshim . Kadareja   ka  ndjekur kreshenton e vet , si  shkrimtar i popullit , pavaresisht   regjimeve , ku ka  jetuar dhe ka  shkruar .Nuk njihet ndonje shkrimtar , qe te jete edhe shkrimtar oborrri , edhe i lexuar nga masa e  gjere popullore.Brezat pasardhes , lexonin dhe  lexojne masivisht  Kadarene dhe   te  ngjashmit me te.   Kadareja  ka qene dhe mbetet  shkrimtar I madh I popullit . Ka sakrifikuar jeten , per te  shkruar   ne kohen moniste , po thuaj  teresisht jasht  metodes strikte te realizmit  socialist . Ne  Europen lindore ka pasur  disidente , antistaliniste , qe jane martirizuar  per demokracine , por Kadareja , ka qene nje i vetem , qe ka demaskuar  diktaturen me metafore letrare dhe ka mundur te mbijetoi. Triumfoi letersia e vertete . Stili kadarejan  nuk ishte pare , as ne forma   embrionale . Dicka e re  dhe  e pa pritur , e pelqyer   dhe  e miratuar nga te tere lexusit, pa perjashtim . Kur them nga te tere  lexusit   , kam parasysh edhe  Enverin , qe ishte lexus i kualifikuar .

Proza kadarjane eshte  e dlire , si burimi , qe gurgullon.

Kritika  dhe recensa per vepren e  Kadarese , kane shkruar  shume personalitete  te letersise dhe  kultures , por kane shkruar dhe  njerez te rendomte , gazeta  , portale , njerez te politikes dhe kritizere  te vegjel .  Pse kaq shume? Sepse  Kadareja  i eshte dashur   dhe i duhet c’do  krahu politik , per  certifikate mirsjellje  te tyre ose te Partive te caktuara . Kadare ndenji jasht politikes konfliktuale  pluraliste . Shtatin e tij te larte nuk e nxinte dera e Partive  te postdiktatures . Ai duhej te perkutej te pragu i deres.  Ai i perket popullit  dhe populli e di kete   dhe e ndjen per dite . Kjo gje faktohet nga numur i lexusve .   Eshte   shkrimtari me i lexuar  dhe me i cituar , nga te tera  shtresat shoqerore , nga te tera moshat  dhe religjionet . Kete  shtrirje une  , e   quaj popullore  dhe s’ka si te jete ndryshe .

Brezat e lexusve , i  ka lidhur   dhe do te vijoi t’i lidhi  vepra popullore  e shkrimtarit , pa influenca  politike . Proza e Kadarese , shkruar me gjuhen popullore  rrjedh pa pengesa  dhe pa korniza kufizuse  . Personazhet vijojne   rrugen ne te tere honet e jetes   dhe  zgjidhin problematiken , pa sforcime  dhe nderhyrjen e  autorit . Nuk gjendet  gjikundi  heroi pozitiv i vecuar , qe  te marri detyra shtese . Herojte  e prozes kaderjane jane frymore , pa merita shtese  , duke perfunduar natyrshem  detyrat , qe i   kane vene vetes dhe   ato , qe pret shoqeria ndaj tyre . Te tere    personazhet  jane te barabarte dhe te lire , per rolet , qe kryejne .  Ne kete kuptim , Kadareja krijoi  shkolle tjeter te   prozes, jasht  klisheve dhe kufizimeve te realizmit  socialist , qe ishte  metoda zyrtare  e krijimit   ne artin dhe letersine  e kohes. Romanet e   ketij shkrimtari  , jane nje   lloj te kerkuara , ne te  dy sistemet , qe perjetoi Shqiperia . Personazhet  kane emra reale , ose te nenkuptuar , por  qe nuk i merr perdore autori , por  ecin drejt fatit te tyre .

Kadareja e gjeti  romanin   shqiptar ne vakum dhe  e ngriti ne  Everestin e romanit bashkekohor . Sot  Shqiperia  ka me shume romanciere te   afirmuar se sa  mund te parashifin  studimet me optimiste . Kadareja   nuk ka rrahur  gjoksin , se ka krijuar  nje metode te re  romanciere . Kete  e kane pohuar , shkrimtare , kritike , letrare te rinj , profesore, lexues te huaj dhe te vendit , intelektuale .

Kur nisa te   shkruaja  kete ese , per vepren e  Kadarese , mu desh pa tjeter   qe t’u drejtohesha   personave   kopetente te fushes , per nje  vleresim te  ketij niveli .  Cfletova shkrimet   e  dy profesorve te shquar  te  gjuhesise   dhe kultures  shqiptare , Moikon  Zeqo dhe   Agron  Fico . Te  dy kane shkruar  vleresime  te mirfillta dhe te  thella , per vepren e  Kadarese . Gjykimi im , eshte i prere . Vleresimet  e te   dy profesoreve cvleftesojne te tera    gjykimet amatoreske   qe jane  dhene pa pergjegjesi , kunder,  per kete  gjigant te penes letrare krijuse  . Te dy profesoret flasin me superlativa , per krijimtarine Kadare ; kete mal te larte , qe ndan letersine skematike , nga  letersia e stilit te  lire  .

Opinionet e  prof  M. Zeqos  dhe    Agron Ficos , e   bejne te  qarte  figuren  gjigande  te Kadarese. Edhe  kritizeret e  Kadarese  kane mbetur te befasur , kur jane njohur  me romanet Gjenerali , Piramida e Keopsit , vajza e Agnamenonit , Pallati i endrave ,Muzgu i perendive te stepes , Qyteti i gurte etj.  Cmira dhe  xhelozia i ka detyruar te  shkruajne ndryshe nga c’ndjenin , me synimin te qarte  , per te mos u  vleresuar , nga   forumet , qe  e kane obligim , kete vleresim .   Lexusit  e tij ne  vendlindje dhe ne bote , vertetojne se Kadare  mbetet nje  personalitet i letersise  nacjonale dhe boterore .   Arti i tij i te shkruarit , me figura letrare dhe fantazi filozofike  , e bejne prozen  e tij te larmishme  dhe te pa shoqe ne  Shqiperi, pa diskutim , por dhe  me gjere .

Profesor  Moikon Zeqo  spjegon se proza e   Kadarese  eshte aq impresionante   sa qe mundi dhe vete   Diktatorin. Impresionante  e  ben forma  dhe subjektet  , qe trajton .  Subjekte mund te zgjedhin shume krijus , por pak prej tyre  u japin jete . Kadareja  u jep jete  edhe gureve te  “sokakut te te marreve “.

Profesor  Moikoni i ka porositur   shkrimtaret e   rinj te ndjekin   gjurmet ku ka  shkelur Kadareja , per t’u bere  te lexushem nga  shqiptaret  dhe nga lexusit e   huaj . Shembull konkret eshte leterkembimi i  Profesor  Moikomit me   shkrimtarin  martir   Frederik Reshpja . Ky leterkembim  , eshte bere ne vitin  1971 . Midis te  tjerave ne kete leter shkruhet  : “ Romani “Kronike ne  gur “, eshte nje roman I ri. S’e kam fjalen , per  kohen , por per cilesine . Te tere  romanet   e tij jane befasues . Te shkruara ndryshe  . Jane novacione , qe i kerkon koha . “ Kjo eshte shkolla  kadarjane  e romanit .

Proza kadarejane  shkrin brenda vetes , thellesine  e mendimit te prozes klasike romancjere  boterore , me  prozen tregimtare   te folklorit shqiptar, te pasuruar  artistikisht   . Kemi te bejme me nje proze  befasuse , qe te  ben per vete dhe te fut ne shtigje , qe i  gjen vetem nje  talent  i lindur dhe qe  e ka mbeshtetur talentin me  pune titanike .

Ne kete   bashkebisedim  shkrimtaresh jane  thene te  gjitha , sa duhej  qe  karakterizon vepren Kadare ,  si  shkolla e romanit  shqiptar.Kete  shkolle e ka celur  vepra e  Kadarese . E ka zanafillen  ne diktature  dhe vijon , te  zhvillohet me hapa te pa nderprera , deri ne ditet e  sotme .  Ne kete shkolle , kane  shkuar  dhe  do te  shkojne  brezat e romancierve . Njerzit pa  shkolle mbeten  autodidakte .

Shqiptaret rrinin me   zemer te ngrire , c’do te thoshte Diktatori , per librin e famshem “Dimri i vetmise se madhe “ , ku Diktatori ishte   personazhi  qendror . Shume   organizarta rinie dhe   fronti,  extremiste  e cilesuan   autorin Kadare, njeriun kapitalisto-revizionist , qe  ishte futur kontrabande  ne shoqerine shqiptare  , qe bente roje ne   brigjet e  Adriatikut . Kadareja   paraquhej i ekzekutuar nga   castin ne cast , por Diktatori , per  befasine  e te gjithve, dolli ne mbrojtje , duke bere pak vrejtje , qe autori i  reflektoi , duke nderruar edhe titullin , ne  “ Dimri i madh “ . Natyrisht  titulli i  pare ishte shume i sakte dhe kuptimplote . Ky liber , me vlera nderkombetare , lipset te ruaj titullin  fillestar . Vetem  ai titull  parashef cthurjen e  sistemit stalinist  dhe vetmine e   enverizmit ne  arenen nderkombetare . Askush ne Shqiperi   dhe me gjere , nuk ka arritur te shkruaj  , ndonje roman  , ne nivelin artistik dhe strukturor te veprave te   Kadarese, per nje  event me rendesi maximale politike boterore  . Me  thoni nje !

Kadareja eshte  romancier lider ,deri  sot i pa arritshem, te pakten per rajonin  e Ballkanit  .

Pse u terhoq   Diktatori, nga vendimi , per ta asgjesuar  Kadarene si shkrimtar dhe si  njeri ? Sepse  u bind , ne gjenialitetin e ketij   shqiptari.  Per  perjetesine  fallco, Diktatorit   i duhej edhe nje  gjeni . Kadareja  e mundi Diktatorin , me  fjalen artistike , me letersine. Fjalet  e teperta  jane fukarallek, thote populli . Diktatori    nuk mund te    ishte indiferent   ndaj nje fenomeni te   furishem , qe lindi brenda  gubernes se tij . Kritizeret e  semure mbeten  shume prapa  Diktatorit , ne  gjykimin objektiv , per nje bashkekombas .

Kadareja nuk e ndryshoi stilin dhe metoden e tij origjinale, qe  nuk perputhej me  rrymen e detyrushme zyrtare te realizmit socialist . Kjo ka vetem nje  emer : letersia mundi  Diktatorin, per aq sa mund te  beje letersia .

Profesor   Agron Fico , albanolog , folklorog dhe profesor i  gjuhes  ne shume  shtete, ne librin e vet “ Me hapin e kohes “ , botim , ne Tirane 2018 , i ka dedikuar  disa kapituj , zberthimit te  vepres se Kadarese     , ne Europe dhe Amerike . Autori  komenton  disa vepra te  shkrimtarit . Ne faqen 105 te librit , prof . Fico shkruan : “ Ne , shqiptaret e kemi pritur dhe  e presim , qe Kadareja te marri cmimin “Nobel “ , ose me sakte , qe komisioni suedez per kete cmim , t’i japi Kadarese , kete vleresim . “ Autori  Fico pershkruan jehonen , qe i beri shtypi amerikan dhe vleresimi i lexusit   ne Amerike,  shqiptarit  Kadare  .

Le te permendim vetem nje fakt . Romani  “Dosja H “ , ne anglisht u mirprit nga lexusi . U perurua ne nje nga sallat e  OKB , ku moren pjese 28 ambasadore , nga vende te ndryshme te  botes   ( Po aty , faqe 107). Libri i  prof Fico , permban dhe   fakte te tjera , qe e paraqesin Kadarene nje  shkrimtar epokal  , qe  e ka denoncuar  totalitarizmin , me te ter forcen e  artit te letersise . Ne perfundim autori   Fico shprehet :     “ Kadare , me personalitetin e tij komleks , si shkrimtar , erudit , studius i  pasionuar i kultures  dhe gjuhtar krijus , ka hyre perjetesisht ne panteonin e njerzve te  shquar te kombit  shqiptar . “ ( Po aty  109 ).

Ne faqen 113 te librit  prof  Fico shkruan nje  artikull , ne  anglisht , ku ben nje   permbledhje te  shkurter te vepres Kadare si dhe opinionet e shtyppit boteror  dhe atij  amerikan , per  shkrimtarin e famshem.

Te dy profesoret e  shquar shqiptare ,  kane   dhene mendime reale  dhe profesionale , lidhur me vleresimin e   Kadarese , duke  e quajtur  shkrimtar te pa arritshem  deri me sot . Kjo eshhte krenari per   kombin e sterlashte  shqiptar , per gjuhen  dhe letrsine e tij . Shkrimtari Ndue  Ukaj, ne  Shtator  2017 shkruan: “ Te kesh nje  shkrimtar te tille , ne hierarkine me te larte te vlerave ,  eshte nder dhe privilegj per cdo komb “.

Brezat e  romancierve te postmonizmit , ndjekin me shume   vemendje dhe pasion   shkollen Kadare . I detyron  indirekt lexusi , qe kerkon shkrime  jasht skematizmit , qe  instiktivisht  eshte zevendesuar   nga proza Kadare . Simbas skemes  Kadare shkruajne  edhe kritizeret  ambicioze , qe te vrasin diten dhe te  qajne naten .

Aktualisht prodhimtaria   romanciere  , ne sasi dhe cilesi   eshte ne nivelin me te larte  historik te kombit .

Illo Foto – Studjus , NY –  Shtator  2018