Archives for July 2019

KRIJIMI I DEGES SE SHOQERISE “BASHKIMI” NE FIER

July 2, 2019 by dgreca

Me rastin e 95 vjetorit /

Nga Nuri PlakuDrejtor i Muzeut Historik Fier- /

Mbas Kongresit të Lushnjes, krahas zhvillimeve të tjera politike filloi edhe procesi i demokratizimit të jetës shqiptare. Në këtë kuadër u bënë një serë përpjekjesh për reformimin e shoqërisë shqiptare, kryesisht në fushën arsimore dhe social- kulturore. U krijua hapsira ligjore për zgjerimin e luftës demokratike dhe u afirmuan liritë e të drejtat e individit. Nëpër disa qytete kryesore të vendit u krijuan rrethe të ndryshme shoqërore si: “Lidhja e mësuesve”, shoqëria “Bashkimi”, klubi “Muzaka”, shoqëria “Opinga” etj. Shoqëritë kishin hapësirë juridike për krijimin dhe rolin funksional, por ju ndalohej veprimtaria politike.

Mbas krijimit të shoqërive doli nevoja e bashkimit të tyre në një organizatë të vetme kombëtare, në nivelin e një konfederate, me program të njehsuar. Inisiativën për bashkimin e tyre e mori Avni Rustemi dhe Halim Xhelo.

Më 23 prill, deri më 3 maj 1921 u mbajt kongresi i bashkimit të shoqërive. Në kongres morën pjesë 47 delegatë e 110 dëgjues, që përfaqësonin 27 qytete e krahina të vendit. Kongresi u mbështet nga intelektualë të ndryshëm, shtypi demokratik dhe qeveria e kohës. Merrnin pjesë gjithashtu edhe figurat më të rëndësishme të politikës si: Ilias Vrioni, Ahmet Zogu, Lef Nosi etj.

Në këtë kongres u përfaqësua edhe Fieri. Përfaqësimi u bë me dy delegatë: Fetah Peshtani dhe Dhimitër Kilica. Të dy këto figura ishin pjesë e elitës qytetare fierake. Fetah Peshtani ishte një ndër patriotët më në zë të krahinës së Myzeqesë dhe Mallakastrës. Ai ishte komandant çete në periudhën e Pavarësisë dhe firmëtar i Kuvendit të Sinjës, mbajtur më 23 korrik 1912 në Sinjë të Beratit. Ndërsa Dhimitër Kilica ishte tregëtar dhe aktivist shoqëror i kohës.

Kongresi krijoi federatën “Atdheu” dhe miraoti programin e saj me 7 kapituj e 42 nene. Federata krijoi gjithashtu edhe një skemë për krijimin e 43 degëve të saj nëpër qytete e qendra rurale të vendit. Në këtë listë, Këshilli drejtues vendosi edhe qytetin e Fierit i cili mbante nr. rendor 36. Në Fier kryetar i degës “Atdheu” u zgjodh një tjetër aktivist i njohur i kohës, Lon Verria. Aktiviteti i Verrisë ishte i njohur si Kryetar i komisionit të mitingut organizuar në Fier në vitin 1919, kundër planeve djallëzore të fqinjve për copëtimin e Shqipërisë, nga i cili u hartua një memorje e ju dërgua qeverisë së Durrësit për tja përcjellë Konferencës së Paqes në Paris. Dega e Fierit zhvilloi një veprimtari të gjerë, duke prapaganduar vlerat demokratike të shoqërisë, aq sa në këtë klimë të krijuar në Fier u hap e para gazetë në Prefekturën e Beratit, “Bujku” me pronar Zoi Xoxën.

Por shumë shpejt qeveria e ndaloi veprimtarinë e “Atdheut”, me arësyen se bënte prapagandë politike, jashtë programit të saj. Në këto kushte, elementët demokratikë më aktivë të vendit, si Avni Rustemi, Halim Xhelo, Sali Hoxha, Selim Shpuza, Ahmet Burburia, Sami Gonxhja etj., pas shpërndarjes së federates, ju vunë punës për krijimin e një organizate të re. Më 13 tetor 1922 u krijua shoqëria “Bashkimi”. Në këtë organizatë u mblodhën elementët demokratikë antifeudalë.

“Bashkimi” e kreu aktivitetin e tij në tri faza. Faza e parë përfshinte periudhën e krijimit deri më 20 prill 1924, ditën kur u vra Avni Rustemi. Faza e dytë përfshihej nga 20 prilli deri më 10 qershor, kur triumfoi revolucioni, ndërsa faza e tretë 10 qershor 1924 – 25 janar 1925.

Shoqëria funksiononte mbi një bazë të centralizuar nga një qendër e vetme. Degët do hapeshin në çdo qytet, fshat e krahinë ku kishte të paktën mbi 5 anëtarë të organizatës. Mbas krijimit të shoqërisë filloi puna për ngritjen e degëve nëpër qytete. Në fillim u formua dega e Tiranës, pastaj ajo e Durrësit. Në nëntor 1922 Avni Rustemi krijoi degën e Vlorës. Në këtë periudhë punohej për ngritjen e degës së “Bashkimit” edhe në qytetin e Fierit.

Ndërkohë, në Fier ishte krijuar një bërthamë intelektuale, me ndjenja të theksuara demokratike. Midis tyre spikaste Kryetari i Bashkisë, Llazar Kilica, i cili kishte mbaruar liceun në Zvicër, kishte punuar vite me radhe në Bari me një agjensi udhëtimesh për në Amerikë dhe kishte qenë një pikë lidhjeje për Ismail Qemalin dhe patriotët e tjerë të Pavarësisë që futeshin e dilnin nga Shqipëria për në Europë. Kiço Konomi ishte një tjetër figurë demokratike e kohës, i cili vinte nga Gjirokastra ku kishte bashkëpunuar me Avni Rustemin, kishte dhënë mësim në Liceun e Korçës, në Normalen e Elbasanit dhe tashmë ishte drejtor i shkollës mashkullore të Fierit. Vangjel Lulja ishte fierak që pasi kishte mbaruar shkollën greke të Fierit, kishte ikur në emigracion në SHBA, kishte bashkëpunuar me Fan Nolin si psaltës dhe ishte kthyer me bandën muzikore “Vatra”, në fillim të Luftës së Vlorës, për të marrë pjesë në frontin e saj. Xhemil Muço vinte nga radhët e tragëtarëve, Fan Puka, Thanas Konomi e Izet Vasjari ishin mësues, Spiro Papa tregëtar, Elmas Boce pronar dhe firmëtar i pavarësisë, Dr. Musa Delvina, mjeku i Bashkisë, etj. Por pavarësisht përpjekjeve të hershme për krijimin e degëve në qytete, krijimi i tyre filloi të bëhej realitet në fazën e dytë e të tretë. Në Fier, dega e shoqërisë “Bashkimi”u krijua më 10 qershor 1924 në mullirin e blojes të Xhemil Muços në lagjen “Liri.” Kjo datë përkon me triumfin e lëvizjes Noliste dhe i përket kufirit midis fazës së dytë e të tretë. Sipas procesverbalit të krijimit të kësaj dege që gjendet në arkivin e Muzeut Historik Fier, thuhet:“Sot, më datë 10/VI/24 ditën e martë, ora 3 mbas dreke, në makinën e Z. Xhemil Muço në Fier, lagje “Liria” tue kjenë gati të shtatë personat qi nënshkruajnë dhe mas diskutimeve për mi nyjet qi përmban statuti i shoqënisë “Bashkimi”, u pëlqyen dhe u pranuen bashkërisht me dëshirë të plotë, tue u bindur pikë më pikë gjithë neneve, formuam shoqërinë dhe pranuam me zemra të plota qe do t’i bindemi me çfarë do mënyre kësaj shoqërie dhe përkundrazi dalja jasht statutit pranojmë dënimin pa kundërshtim. Dhe mbi këto si vendosëm shoqënin, me vota të përbashkëta zgjodhëm për komision: Kryetar Z. Xhemil Muço Tragjasi, sekretar Z. Vangjel Lulja dhe arkëtar Z. Durhan Qadhimi dhe kështu u mbajt ky process verbal dhe mas nenit XII të statutit iu betuam dhe nënshkruam.

Xhemil Muço, Vangjel Lulja, Durhan Qadhimi, Asaf Cipi, Fan Puka, Zoi Shallapi

Qazim Kullësi”

Mulliri Xhemil Mucos Fier, monument kulture

Krijimi i degës së “Bashkimit” në Fier u prit me interes të lartë nga qytetarët. Në fund të këtij muaji, më 29 qershor dega e Fierit organizoi mitingun e pare, në të cilin morën pjesë 3/4 e banorëve. Në miting foli sekretari i përgjithshëm i “Bashkimit” Llazar Fundo i cili në fjalën e tij “demaskoi feudalizmin dhe ngjalli shpresat e vegjëlisë për të ardhmen.” Po këtë datë, kryetari i Bashkisë Fier Llazar Kilica i dërgoi një telegram qendrës së Bashkimit në Tiranë ku, pasi i përshkruan zhvillimin e mitingut, shpreh gëzimin e formimit të kësaj dege në Fier dhe i siguron ata për mbështetjen e tij të plotë ndaj saj.“Sot- thuhet në telegram,- dt. 29/6/1924 stop. Kjo Bashkie nuk ka telegrafue deri sot Bashkimit aty stop. Bashkia e Fierit me kënaqësi e mbursi e duar trokitje e priti formimin e degës Bashkimit këtu në Fier ku mjerisht feudalizma me organet e saj ka mbytur direkt ose indirekt çdo shoqëni që na ka dashtun me u ngrefun stop. Dega e ngrefun këtu përbahet prej patriotësh të vërtetë dhe nacionalista pa maskë stop. Mos besoni organe feudale ndënë maskë nacionalizme stop. Anëtarët e Bashkimit që jan këtu kjo Bashki ka me i dhanë çdo lehtësi dhe shpjegim që të kërkohet stop.

Kryetari BashkisëFierit

L. Kilica.

Nr.176/1”

Përkundër këtij fakti, në Muzeun e Fierit gjendet edhe një dosje tjetër me dokumente të kopjuara me shkrim dore, nxjerrë nga fondi i shoqërisë “Bashkimi” Arkivi Qendror i Shtetit Tiranë, sipas të cilave, krijimi i degës së Bashkimit në Fier është bërë në dt. 7 korrik ditën e dielë në ish lokalin “Liria.”Vlen të theksohet gjithashtu se koka e procesverbalit të formimit të kësaj dege mban datën 7 korrik ndërsa në fund të tij, në mospërputhje me datën e mësipërme shënohet 13 korrik 1924. Këtyre të dhënave arkivore u është referuar edhe ndonjë studjues duke e konsideruar 7 korrikun datë themelimi dhe lokalin “Liria”si vendin e këtij themelimi. Mendojmë se ky version është i pa mbështetur nga realiteti historik i kohës. Procesverbali i dt. 10 qershor dhe mitingu i organizuar më 29 qershor, shoqëruar me telegramin e kryetarit Bashkisë Ll. Kilicës janë të mjaftueshme për konfirmimin e kësaj date. Made kjo datë është ruajtur si e tillë në kujtesën e fierakëve, ndërsa mulliri i Xhemil Muços, pikërisht për këtë arësye, në vitin 1979 është shpallur monument kulture. Në listën e këtyre monumenteve thuhet në mënyrë përcaktuese: “Vëndi ku u formua dega e organizatës “Bashkimi” për Fierin.” Po të kemi parasysh se krijimi i shoqërive dhe klubeve të tilla është një dimension i rëndësishëm urban që presupozon hap të guximshëm zhvillimi dhe pjekuri sociale të një qyteti, Fieri që nga krijimi i degës “Atdheu” e deri në krijimin e degës së Bashkimit dëshmon pikërisht këtë paralel me qytetet më të rëndësishëm të vendit. Po të kemi parasysh gjithashtu se në Berat, dega e “Bashkimit” u krijua më 2 korrik 1924, nënkuptohet se e gjitha kjo dëshmon për nivelin e aktivitetit të shoqërisë fierake në periudhën e viteve 1921 – 1924.

Dega e Fierit bëri një punë aktive në lëvizjen noliste, kryesisht në drejtim të prapagandës dhe organizimit të mitingjeve antifeudale. Një nga aktivitetet më të rëndësishme të kësaj dege ka qenë organizimi i një ceremonie funebre për rënien simbolike të feudalizmit, demostruar përpara sarajeve të Vrionasve, të cilët ishin përfaqësuesit më kryesor të këtij sistemi. Antarët e kësaj dege improvizuan një arkëmort me një trung druri dhe e shëtitën kortezhin përrreth sarajeve duke hedhur parulla ndëshkuese. “Poshtë feudalizmi, poshtë Vrionasit!” në këtë ceremoni merrte pjesë Zoi Xoxa i cili sapo ishte kthyer nga studimet e gazetarisë në Romë, së bashku me Naun Doko Priftin, një figurë kjo mjaft aktive në zonën e Lushnjes e të Libofshës.

Sipas gazetës “Politika”, më 17 gusht 1924, dega e Fierit në bashkëpunim me atë të Vlorës, organizuan në Fier një miting në mbrojtje të të drejtave të kosovarëve të cilët po përjetonin akte dhune dhe raprezalje nga qeveria sërbe. Në po këtë miting u kërkua edhe bashkimi i nënprefekturës së Fierit me prefekturën e Vlorës. Më 21 gusht dega e Vlorës dhe e Fierit zhvilluan në Berat, në bashkëpunim me degën e këtij qyteti, një manifestim madhështor në mbrojtje të të drejtave të kosovarëve dhe kërkoi nga qeveria kombëtare të protestonte pranë Lidhjes së Kombeve.

Më 1 deri 5 gusht 1924 në Tiranë u mbajt Kongresi i shoqërisë “Bashkimi”. Nga Fieri delegat i këtij kongresi u zgjodh Vangjel Lulja. Sipas procesverbalit të komisionit shqyrtues të letërnjoftimeve të delegatëve, thuhet se: “…janë kontrolluar e janë në rregull letërnjoftimet e: Vangjel Lulja (Fier) Ibrahim Arapi e Kostandin Kote (Tiranë), Haki Stërmilli (Dibrën), Anastas Koxhomani (Berat), Pal Morina (Krumë), Shyqyri Tragjasi (Vlorë), etj.

VANGJEL LULJA

Ndërkohë “Bashkimi” nxirrte edhe gazetën e tij me të njëjtin emër për të cilën kryheshin edhe abonime. Në listen e abonentëve të Fierit bërë më 22 shtator 1924 figurojnë 38 persona. Vangjel Lulja, Fan Puka, Spiro Puka, Elmas Boci, Asaf Cipi, Dr. Musa Delvina, Sotir Bitri, Lon Verria, Filip Bishka, Rexho Qulli, Mit Kilica, Adem Qyba, Xoxë Spiro, Gani Avdullahu, Hajdar Bardhi, Bahir Resuli, Vangjel Koxhomani, Xox Dhima, Izet Vasjari, Veli Vasjari, Kiço Konomi, Miço Lako, Thanas Konomi, Llaz Kilica, Abdullah Kruja, Azmi Gurgaj, Taq Bozo, Mina Xoxa, Lon Xoxa, Mete Kodrasi, Hydajet Demiri, Sulo Gjeli, Riza Beqja, Llazi Kaleshi, Mustafa Shehu, Riza Mustafai. Nga gjithë emrat e kësaj liste, del qartë angazhimi i intelektualëve fierakë në degën e shoqërisë “Bashkimi” tek e cila shihnin një frymë të re demokratike për ndryshimet e realitetit historik të vendit. Ndërkohë në këtë listë, vihet re se mungon emri i Xhemil Muços, Kryetarit të degës i cili nuk figuron madje as në zhvillimin e veprimtarive të ndryshme. Nga kjo mungesë nënkuptohet më shumë largimi i tij i përkohshëm nga Fieri, sesa tërheqja nga aktiviteti i shoqërisë. Kjo sepse deri në shtator , dokumentat e degës, për kryetarin i firmos Vangjel Lulja. Nga ky fakt ndoshta, më 21 shtator 1924, dega e Fierit u detyrua të zhvillojë zgjedhje të reja. Sipas një telegrami dërguar qendrës thuhet: “Mbas një mbledhje të përgjithshme që mbajti dega e këtushme, më 21. 9.1924 zgjodhi për komision për vitin 1924 – 25 këta zotërinj: Kryetar Vangjel Lulja, Sekretar Vllas Papathanasi, Arkëtar Zoi Shallapi dhe këshilltar Durhan Qadhimi.”

Por, në dhjetor 1924, veprimtaria e kësaj shoqërie u ndërpre. Lëvizja e fundit e saj ishte pritja me armë e rikthimit të Zogut në Tiranë. Nolistët ikën jashtë vendit e bashkë me ta ikën edhe një pjesë e antarëve të “Bashkimit.”

Më 25 janar 1925, me urdhër të Ahmet Zogut shoqëria “Bashkimi” u shpërnda. Personat e angazhuar në radhët e saj u përndoqën e persekutuan. Vangjel Lulja e të tjerë kaluan në ilegalitet të përkohshëm, ndërsa Kiço Konomi, Thanas Konomi etj. u hoqën nga puna.

Ky ishte një pasazh i degës “Bashkimi” në Fier, 95 vite më parë, të cilat i dhanë shoqërisë fierake modelin e zhvillimit demokratik dhe rritjes së ndërgjegjes qytetare të këtij komuniteti.

Nuri Plaku

Drejtor i Muzeut Historik Fier

SERBIAN ORTHODOX CHURCH: ROLE AND SIGNIFICANCE

July 2, 2019 by dgreca

–HELSINKI COMMITTEE FOR HUMAN RIGHTSINSERBIA –Helsinki-Bulletin -NO.148 // MAy 2019 /

Photo: A. Vučić and M. Dodik with Patriarch Irinej and Holy Synod of the SPC -Foto: Dimitrije Goll /Tanjug /

The very fact that Serbian President Aleksandar Vučić has informed the Holy Synod of the Ser- bian Orthodox Church /SPC/ about negotiations on Kosovo (and their outcomes up to now) be- fore letting the Parliament and domestic public know anything about it testifies of SPC’s stan- ding over the past decades. And it also testifies of the Church’s traditional ambitions to cruci- ally influence social, political and governmental decisions.

In the early 1980s SPC imposed itself on the so- ciety as a major player. By insisting on the Gre- ater Serbia project together with Serbia’s natio- nalistic political and intellectual elites it became a major pillar of the regime’s plans before and during the wars.

Following on Milošević’s ouster and in the pe- riod of transition from socialism to a multi- party system such a “credit” made it possible for SPC to strengthen its position and role. Given than its strategic goals considerably overlap with those of Serbia’s elites, after 2000 all regimes tre- ated Church dignitaries with respect. Occasional discrepancies would only play into the hands of SPC to get another concession from the regime.1

And so, shortly after 2000 the Synod demanded that religious teaching should be incorporated into school curricula. Religious teaching and then priests preaching in military institutions were requests directly influencing many other and more important issues. Vojislav Koštunica, the then SRY president, was and remained a po- litician closest to the Church whom Bishop Amfi- lohije recently named as “politician truly mirro- ring the very being of this nation.”2 He enabled SPC to occupy the public space and gave it a free pass to all institutions, including educational.

Ever since 2000 SPC has been actively involved in resolution of the status for Kosovo. It has been strongly arguing that “the state should call for international guarantees for the legal status of the Serbian Orthodox Church in the province, and its temples and facilities.”3 It has been the only Serbian institution that functi- ons in Kosovo and is hugely trusted by Kosovo Serbs. It is also the only institution, in Kosovo and in other neighboring countries, that sticks to the delusion about pan-Serbian unification. Namely, it bases the unity of the Serbian nation on the so-called “Serbian spiritual space.” It ar- gues that there can be no state of Serbia without Kosovo because “Serbia is a temple, and Kosovo its altar.” “Without an altar the very existence of a temple is meaningless. Serbia is a body and

1 When Zoran Đinđić extradited Slobodan Milošević to ICTY, helped to have construction of the St. Sava Temple in Belgrade finalized as rependance for that “anti-Christian act,” and introduced religious teaching into elementary school curricula.  

2 Danas, May 17, 2019.  

3 Večernje Novosti, February 6, 2013, http:// www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.290. html:418599-Crkva-nece-ugovor-sa-Kosovom.  

SPC has been living in harmony with the state most the time. But this harmony was disrup- ted in 2018 when the idea about demarcation between Serbs and Albanians, as a possible compromise solution of the status of Kosovo, began circulating.7 Namely, presidents Vučić and Thachi, and Albanian Premier Rama were ne- gotiating a border change, that is Kosovo’s par- tition. Besides local players the proposal found an echo in a rather large circle of international officials (including a part of American admini- stration) and in a much bigger circle of infor- mal, though influential actors and lobbyists on both sides. SPC was the most influential opponent to the idea at home. In the past 150 years it has been arguing that Kosovo is a foundation of its iden- tity. Its highest dignitaries backed up their co- unterparts in Kosovo, Bishop of Raska-Prizren Teodosije and Abbot of the Visoki Dečani Mona- stery Sava (Janjić). Mutual accusations and harsh words followed. The demarcation idea is shelved for the time being. Key international factors helmed by Ger- many and Chancellor Merkel turned it down as unacceptable and made this clear to Vučić at the Berlin Summit in late April. Vučić was visibly crestfallen and frustrated, and shared his fee- lings with the public at home. His visit (in tandem with Milorad Dodik who spends more time in Serbia than in Bosnia) to SPC dignitaries during the May Session of SPC Synod came as a surprise. Observers speculate that was an attempt at patching things up, “re- demption,” “sharing the burden of common anxieties,” “ensuring support,” etc. 7 “Demarkation” or partition (of Kosovo) is the only option Serbia has had in the matter of Kosovo in the past half a century. Namely, for excluding Kosovo from its sovereignity Serbia would be compensated with four municipalities in Kosovo North where Serbs are in majority.	Although Patriarch Irinej obviously sided with him and praised him for “heroic struggle for Serbia and Kosovo alike, and everything connec- ted with Serbian name,”8 the Synod said as one that it would not give up its strong stance about Kosovo. “Any change in the status of Kosovo and Metohija leading either to recognition of Kosovo’s independence or any variant of territo- rial partition, a precondition to a possible de- marcation, is unacceptable to the Holy Synod of the Serbian Orthodox Church. All such solutions would surely result in exodus of the remaining Serbian people that lives in majority Albanian populated areas and inflict unforeseeable da- mage on our spiritual and cultural heritage,” quotes the Synod’s release.9 The Synod not only invokes the UNSC Res. 1244 but also the fact that neither Russia and China nor five other EU member-states have recognized Kosovo up to now.10 SPC’s staunch stance was interpreted as its re- fusal to give the head of the state a free hand for any of his options for Kosovo. According to commentator Cvijetin Milivojević, the release is “painful” for the regime, which means that it will go one with its showdown with bishops cri- tical of Vučić’s Kosovo policy.11 And yet, it is possible in the context of some new developments that Vučić and Church dignitaries could find some “common ground.” Namely, if after his demarcation idea failed Vučić decides to put off the issue of Kosovo until some future time, Serbia’s Presidency and the Patriarchy will find themselves together in a “frozen conflict.”12 True, the Synod release claims that SPC opposes 8 Politika, May 14, 2019.  9 Danas, May 18-19, 2019.  10 Ibid.  11 Ibid.  12 One of the President’s unbecoming statements given  following on is meeting in the Patriarchy – “Everybody plays dead and so I will be playing dead too,” indicates such possible scenario. TVN1, May 18, 2019.
SPC has been living in harmony with the state most the time. But this harmony was disrup- ted in 2018 when the idea about demarcation between Serbs and Albanians, as a possible compromise solution of the status of Kosovo, began circulating.7 Namely, presidents Vučić and Thachi, and Albanian Premier Rama were ne- gotiating a border change, that is Kosovo’s par- tition. Besides local players the proposal found an echo in a rather large circle of international officials (including a part of American admini- stration) and in a much bigger circle of infor- mal, though influential actors and lobbyists on both sides. SPC was the most influential opponent to the idea at home. In the past 150 years it has been arguing that Kosovo is a foundation of its iden- tity. Its highest dignitaries backed up their co- unterparts in Kosovo, Bishop of Raska-Prizren Teodosije and Abbot of the Visoki Dečani Mona- stery Sava (Janjić). Mutual accusations and harsh words followed. The demarcation idea is shelved for the time being. Key international factors helmed by Ger- many and Chancellor Merkel turned it down as unacceptable and made this clear to Vučić at the Berlin Summit in late April. Vučić was visibly crestfallen and frustrated, and shared his fee- lings with the public at home. His visit (in tandem with Milorad Dodik who spends more time in Serbia than in Bosnia) to SPC dignitaries during the May Session of SPC Synod came as a surprise. Observers speculate that was an attempt at patching things up, “re- demption,” “sharing the burden of common anxieties,” “ensuring support,” etc. 7 “Demarkation” or partition (of Kosovo) is the only option Serbia has had in the matter of Kosovo in the past half a century. Namely, for excluding Kosovo from its sovereignity Serbia would be compensated with four municipalities in Kosovo North where Serbs are in majority.	Although Patriarch Irinej obviously sided with him and praised him for “heroic struggle for Serbia and Kosovo alike, and everything connec- ted with Serbian name,”8 the Synod said as one that it would not give up its strong stance about Kosovo. “Any change in the status of Kosovo and Metohija leading either to recognition of Kosovo’s independence or any variant of territo- rial partition, a precondition to a possible de- marcation, is unacceptable to the Holy Synod of the Serbian Orthodox Church. All such solutions would surely result in exodus of the remaining Serbian people that lives in majority Albanian populated areas and inflict unforeseeable da- mage on our spiritual and cultural heritage,” quotes the Synod’s release.9 The Synod not only invokes the UNSC Res. 1244 but also the fact that neither Russia and China nor five other EU member-states have recognized Kosovo up to now.10 SPC’s staunch stance was interpreted as its re- fusal to give the head of the state a free hand for any of his options for Kosovo. According to commentator Cvijetin Milivojević, the release is “painful” for the regime, which means that it will go one with its showdown with bishops cri- tical of Vučić’s Kosovo policy.11 And yet, it is possible in the context of some new developments that Vučić and Church dignitaries could find some “common ground.” Namely, if after his demarcation idea failed Vučić decides to put off the issue of Kosovo until some future time, Serbia’s Presidency and the Patriarchy will find themselves together in a “frozen conflict.”12 True, the Synod release claims that SPC opposes 8 Politika, May 14, 2019.  9 Danas, May 18-19, 2019.  10 Ibid.  11 Ibid.  12 One of the President’s unbecoming statements given  following on is meeting in the Patriarchy – “Everybody plays dead and so I will be playing dead too,” indicates such possible scenario. TVN1, May 18, 2019.
a frozen conflict and stands for continua- tion of the dialogue freed from “pressures and blackmails,” but considering the stance it has had up to now that would be a quite unexpecta- ble turn of the tide.13 The biggest part of Serbia’s cultural and in- tellectual elite shares SPC’s stance on Kosovo as evidenced during the “inner dialogue” the Pre- sident had launched. “With the helping hand from the Church, science and culture Serbia sho- uld not give way because we could not give up that region (Kosovo),” says academician Ljubo- drag Dimić.14 However, President of the Serbian Academy of Arts and Sciences (SANU) Vladimir Kostić says that the only option will be to leave Kosovo “with dignity” given that it is in Serbia’s hands no more, either de facto or de jure, and some- one must go public with this. In an interview with Radio Belgrade (2015), he said that SANU has not yet articulated its stance about the issue, adding, “Kosovo implies a bunk of our cultural heritage and we should struggle for it tooth and nail. This is an attempt to take away from us a substrate of our history and psychology, and just name it. But to be honest, if any minister, pre- mier of president has to ask for a permit to en- ter this territory, we evidently have neither hu- man, economic nor any other resources to have our way. We can be fooling one another but an alternative is more than clear.”15 13 Politika, May 18, 2019.  14 Pravoslavlje, May 15, 2019.  15 http://mondo.rs/a840148/Info/Srbija/Predsednik-SANU- Vladimir-Kostic-Kosovo-nije-deo-Srbije.html.	VISIT TO SPC: a TRy TO REaCH aN aGREEMENT Many controversies accompanied President Vučić’s visit to bishops during the session of the Holy Synod, most of all because governmental and Church top brass to not meet that often.16 The word had it that not all bishops were glad to see him in their seat, and some were making no bones about it.17 The latter were quite at odds with him about the Kosovo issue. Open conflicts between the Church and the re- gime broke out in the summer of 2018 once the idea about Kosovo’s partition was “semi-le- galized.” Of all opponents to it are bishops “in the field,” Bishop Teodosije and Abbot Sava. By saying that regimes in Belgrade and Pri- stina were provoking a violent conflict in Ko- sovo North in order to establish a “new reality” in the field along a planned demarcation line, Bishop Teodosije was turned into a target of a smear campaign by tabloids close to the regime and TV Pink throughout August and September. Belgrade’s yellow press was calling him “a trai- tor,” while their Pristina counterparts “a cigarette smuggler” and a priest who had blessed Arkan18 During the December 2018 session the Synod publicly supported Kosovo bishops under the fire, and stand against any form of Serbia’s gi- ving up Kosovo. “What is most troubling un- der the veil of demarcation between Serbs and Albanians is the possibility of having the most important and biggest, if not the entire, part of Kosovo from Serbia cut off, and having it 16 Before Vučić only Slobodan Milošević paid such a visit in the 1990s. .  17 Quoting its sources among bishops, the Danas daily reported this and other developments going on behind closed doors. The media close to the regime attacked it for it, while officials such as Vučić’s secretary Nikola Selaković, who was in the delegation, tried to negate and deny such reporting.  18 Danas, August 25-26, 2018.

recognized as a part of independent Kosovo or the so-called Greater Albania,” says a release.19

Vučić’s advocacy for Kosovo’s partition as an act of “historical compromise” between Serbs and Albanians turned out as a fiasco in the Berlin Summit. His has been obviously inspired by the stance first launched by Dobrica Ćosić. Ćosić had said on several occasions, “A compromise between historical and ethnic rights was for me a solution to the centurial antagonism between Serbs and Albanians. Such compromise implies the right of Albanians in the territories where they are in majority to unite with their mother land, Albania. Territorial partition and demarca- tion between Serbs and Albanians should not be imbued with aspirations after ethnically clean territories, but with reciprocity when it comes to national and civil rights for minorities. Kosovo within Serbia that is biologically exhausted and demographically depressed will in two decades only turn it into a federation of two constantly antagonized nations. Life in such a community would be hard, and progress slowed down.”20

Disappointed with the international community and his own people (“Which has not given me a hand”) Aleksandar Vučić decided to pay a visit to the Patriarchy at the time of its major spiritual session; aware that unlike the Patriarch many church dignitaries do not respect nor support him, he probably wanted to smooth mutual differences.

After the talks behind closed doors that lasted more than two hours, he told the press that he had spoken truly and sincerely “about everyt- hing that troubles our people” and warned that “we paid dear once when we behaved in dis- cord with realities.”21 “It is our duty to fight, not to succumb to blackmail and give up what we

19 NIN, May 16, 2019.  

20 Interview with Dobrica Ćosić, Večerne Novosti, March  20, 2008.  

21 Politika, May 14, 2019.  

it directly – as the Ukrainian church has been under its and Moscow Patriarchy’s canonic ju- risdiction for long – and in the latter because of a possible precedent in the cases of Orthodox churches in Montenegro and Macedonia that are also aspiring towards independence. This church problem – accompanied by major political repercussions – emerged in the 1990s following on disintegration of complex federa- tions, the Soviet Union and Yugoslavia. When their states became independent some domicile churches raised the question of their autonomy. This resulted in the foundation of new churches – precisely in Ukraine and Montenegro – consi- dered “schismatic” by their former “headquar- ters.” Macedonia is here a unique case – its do- micile church began calling for autonomy at the time of the federal state, in 1967. Its action was a part of the strategy for strengthening of Mace- donian identity. Yugoslavia used to invest huge resources in Macedonia’s cultural scene (Natio- nal Theater, language standardization, etc.). Even before Patriarch Bartolomeo took this step SPC dignitaries had been strongly against it and hoping he would never say yes, since, as Bishop of Backa Irinej put it, “that would a bigger and deeper schism than all the previous ones in hi- story of the Church, quantitatively bigger even than the schism in 1054.”28 He was aware at the time that in the future the “Ukrainian scenario” could take place in the closest neighborhood.29 28 Politika, September 24, 2018.  29 “Just imagine this so as to better understand what  it is all about: a delagation from Bosporus arrives in Skopje to examine a mode and procedure for giving autocephalic status to the local church thati is disunited with all other churches, while silently bypassing the cannonic church and its head…One can imagine even a bigger oxymoron: a similar delegation arrives in Cetinje and begins developing a procedure for assigning auto-cephalic status to Miraš Dedeić and his schismatic sekt.” Ibid.  

All the time until Patriarch Bartolomeo decided in favor of the Ukrainian Church, SPC dignita- ries were busy mediating between Constanti- nople and Moscow patriarchies. Only Patriarch Irinej met with both Moscow Patriarch Cyril and the Constantinople Patriarch but all that was in vain.30 Moscow Patriarchy broke every tie with Con- stantinople (Istanbul is still so named by Ea- stern Orthodox terminology), and SPC sided with Moscow. To reaffirm its attitude, SPC Synod stressed out in its final release that it “recogni- zes not the newly established para-religious structure in Ukraine.”31 SPC aND aUTOCEPHaLIC STaTUS OF THE UKRaINIaN CHURCH The May SPC Synod discussed Patriarch Bartolomeo’s decision to assign autocephalic sta- tus to the Ukrainian Orthodox Church. In the ensuing dispute between Constantinople and Moscow patriarchies SPC sided with the Ru- ssian Church. Such solidarity was to be expected given that SPC fears that the Patriarch of Con- stantinople could do the same for churches in Macedonia and Montenegro. Ongoing turmoil in the Eastern Orthodox world is another chall- enge to SPC dignitaries. The Synod also discussed “the inner misun- derstanding” arising from the decision on the Ukrainian Church. Unlike his counterparts in Serbia Bishop of America West Maxim showed more understanding for Bishop Bartolomeo’s move. In an interview he reminded his “spiri- tual brothers” that 800 years ago St. Sava mana- ged to get autocephaly for the Serbian Orthodox Church in a “non-canonic way.” His attitude and 30 Politika, October 2, 2018.  31 Politika, May 19, 2019.  

the polemic he had over it with SPC spokesman Bishop of Backa Irinej heated the atmosphere in the hall. Some speculated that Bishop Maxim could be seriously punished. How all this ended remained unclear. According to some, Bishop Maxim got a pardon after demurely saying that he was sorry for giving “a tactless and inappro- priate statement,32 while others claimed that a paragraph about a pardon to Bishop Maxim was taken out from the release.33

MaCEDONIa: RENEWaL OF a DIaLOGUE BETWEEN SPC aND MPC?

SPC denies Montenegrin (CPC) and Macedonian (MPC) Orthodox churches that once they get autocephaly round off their identities and thus make a clear break with Serbhood, which nega- tes both Montenegrin and Macedonian nations. SPC misses no opportunity to criticize not only SPC but also Podgorica’s attitude towards Russia and its course towards EU and NATO.

At the session of “the Church government” SPC decided to renew a dialogue with the canoni- cally unrecognized MCP. Relations between the two churches fit in the corps of Serbia-North Macedonia relationship wherein the state (Ser- bia) stands by “its” church. Although not so explosively as in the case of Montenegro (for Skopje Belgrade prefers some other methods of destabilization, mostly of intelligence nature), the church issue between Serbia and Macedo- nia has been simmering for more than half a century.

As of 1967 two parallel churches have been ope- rating in Macedonia: the self-proclaimed and unrecognized Macedonian Church and canonic Ohrid Eparchy of the Serbian Orthodox Church. On several occasions have SPC and MPC tried

32 Ibid. 33 Danas, May 20, 2019.

MONTENEGRO: SPC aND ITS DESTaBILIZING POLITICaL ROLE

Unlike in Macedonia where the Ohrid Eparchy is not exactly engaged in unclerical activities, SPC – acting through its “man No. 1” Metropo- litan of Montenegro-Adriatic Coast Amfilohije – stands for a major factor of destabilization at Montenegro’s political and social scene. Pro- Serbian opposition in Montenegro is its trusted ally in the business, along with political and ecclesiastical elites in Belgrade still opposing Montenegro’s independence.

As of 2000 the non-canonic Montenegrin Ort- hodox Church Belgrade-seated media pejorati- vely label “a non-governmental organization,” adding occasionally that it “was established in a police station in Cetinje” has been operating in parallel with SPC.38 It has to be noted that the once autocephalic Montenegrin Orthodox Church has placed its independence on the altar of the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenians in 1918. Ever since it has been a part of SPC’s ca- nonic structure.

Montenegro would surely want to crown its in- dependence with independence of its domicile church. “I take we should go on working wisely on the renewal of autocephalic Montenegrin Orthodox Church, and the state will be engaged in this as it is its responsibility,” said Montene- grin President Milo Đukanović.

This is why SPC dignitaries have been perma- nently strongly accusing Đukanović and min- cing no words about him.39 “Now they are

38 Politika, July 25, 2018.  

39 Politika, December 23, 2018.  

CONCLUSION aND RECOMMENDaTIONS

Ever since the Middle Ages the Serbian national identity has been closely connected with SPC. As the sole organized safekeeper of national memory, SPC has been preserving and passing on the myth about the medieval Serbian state lost in Kosovo, and preaching for its renewal. The Serbian people have entered the modern era, the era of establishing a national state of its own without modern political and cultural institutions. Religious identification has been trans- formed into national, and followed by the struggle for a nation-state. This makes the sum and substance of the traditional trinity – church, nation and state – SPC is even now promoting as a formula of Serbs’ cultural and political identity.

Since it perceives a Serbian nation-state as a pan-Serbian state, and the Serbian nation as an ethno-confessional community, SPC has never recognized the so-called AVNOJ borders: Ser- bia’s borders within the post-war Yugoslavia. It takes that revision of these borders as a mat- ter of existence of the Serbian people and the most important duty of its army. Not even after the Greater Serbian project suffered defeat has SPC made a minimal change in its position; and this is also reflected in its attitude towards Kosovo.

With its communicative dimension and some readiness for dialogue religion becomes more and more important. The dialogue has to be based on human rights and human dignity – on major messages of Biblical tradition. To become an actor of productive mediator between reli- gion and modern age SPC has first to face up its own role in past decades, admit its responsi- bility for supporting the war, the Greater Serbia project and ignoring crimes committed in the name of the devastating ideology.

Deklaratë e Ambasadës së SHBA- U.S. Embassy Statement

July 1, 2019 by dgreca

Shtetet e Bashkuara mirëpresin përfundimet e misionit vëzhgues të ODIHR-it, sipas të cilave zgjedhjet bashkiake të 30 qershorit u zhvilluan përgjithësisht në mënyrë të qetë dhe të rregullt, si dhe dhanë një vlerësim të përgjithshëm pozitiv për numërimin e votave. Ne pranojmë, megjithatë, ashtu siç e vuri në dukje edhe misioni i ODIHR-it, se ngërçi dhe polarizimi politik kontribuan për zgjedhje në të cilat votuesit nuk kishin një zgjedhje kuptimplotë. Pavarësisht pengesave, populli shqiptar – qoftë ata që morën pjesë në zgjedhje, ashtu edhe ata që abstenuan – ushtruan të drejtën e tyre demokratike në mënyrë paqësore dhe ne i përgëzojmë për këtë.
Në këtë çast, ne iu bëjmë thirrje të gjithë udhëheqësve politikë që të respektojnë shtetin ligjor dhe të punojnë brenda institucioneve të ngritura për të përcaktuar rrugën përpara për demokracinë shqiptare, përfshi përparimin me reformat e rëndësishme zgjedhore të rekomanduara nga ODIHR. Ata që dëshirojnë të sfidojnë rezultatin e zgjedhjeve, mund të presin nga Gjykatën Kushtetuese, e cila shpresojmë do të ngrihet së shpejti, me gjykatës të cilët kanë kaluar një proces rigoroz vetingu. Si gjithnjë, Shtetet e Bashkuara janë në krah të popullit shqiptar si një vend partner, një mik dhe një aleat. Ne jemi të përkushtuar të ndihmojmë për forcimin e shtetit ligjor dhe ndërtimin e një demokracie më të fortë dhe një të ardhmeje më të ndritur për të gjithë shqiptarët.

***

U.S. Embassy Statement

The United States welcomes the conclusions of the ODIHR election observation mission, which found that the municipal elections of June 30 were conducted in a generally peaceful and orderly manner and offered an overall positive assessment of the vote counting. We recognize, however, as the ODIHR mission noted, that the political standoff and polarization contributed to an election in which voters did not have a meaningful choice. Despite the obstacles, the Albanian people — both those who participated in the elections and those who chose to abstain — exercised their democratic rights peacefully and we commend them for this.

Now, we urge all political leaders to respect the rule of law and to work within established institutions to determine the path forward for Albania’s democracy, to include progress on the important electoral reforms recommended by ODIHR. Those who wish to challenge the election results can look to the Constitutional Court, which we hope will be established soon with judges who have passed a rigorous vetting process. As always, the United States stands with the people of Albania as a partner, a friend, and an ally. We are committed to help in strengthening the rule of law and building a stronger democracy and a brighter future for all Albanians.

2 Korrik 1990- PAVARËSIA E KOSOVËS DEKLAROHEJ PARA 29 VITEVE

July 1, 2019 by dgreca

-Kosova para 29 viteve shpallte Pavarësinë me Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut 1990 para dyerve të mbyllura e snajperëve në rrethana të shtetrrethimit ushtarako-policor që kishte vendosur regjimi i Beogradit, pasi me “kushtetutën e tankeve” në marsin 1989 kishte suprimuar autonominë që kishte Kosova element konstituiv i federatës me të drejtë vetoje me Kushtetutën e vitit 1974/

-Ishte “Fillim i së nesërmes”, e cila tani është e sotmja. Redaksionali që kam shkruar për gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja, botuar në faqen e parë në 3 Korrik 1990/

-Presidenti historik Dr. Ibrahim Rugova paralajmëronte dhe përshëndeste Deklaratën për Pavarësinë e Kosovës të 2 korrikut 1990/

-Deklarata Kushtetuese për pavarësi e 2 Korrikut 1990 në përvjetorin e 29-të në Arkivin Shtetëror të Kosovës, i cili hapë edhe ekspozitë/

-SHKRUAR NË 1 KORRIK 1990: REPRIZË NUK DO TË KËTË – Në ditën e Deklaratës Kushtetuese për pavarësi të Kosovës të 2 Korrikut 1990 gazeta tradicionale Rilindja doli me mbështetje të fuqishme, edhe me komentin e redaktorit të saj atëherë – korrespondentit tash të Gazetës DIELLI, e cila e sjell sot të plotë/

SPECIALE-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI*

PRISHTINË, 1 Korrik 2019/ Para 29 viteve, Kosova me Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut 1990 shpallte pavarësinë e saj, e cila atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit kombëtar, politik e demokratik.

“Me këtë deklaratë shprehet dhe shpallet qëndrimi burimor kushtetues i popullsisë së Kosovës dhe i këtij Kuvendi si akt i vetëvendosjes politike…”, theksohej në vendimin historik, që merrej në seancën para dyerve të mbyllura e snajperëve në rrethana të shtetrrethimit ushtarako-policor që kishte vendosur regjimi i Beogradit, pasi me “kushtetutën e tankeve” në marsin 1989 kishte suprimuar autonominë që kishte Kosova element konstituiv i federatës me të drejtë vetoje me Kushtetutën e vitit 1974.

“Deklarata Kushtetuese është hapi i parë drejt pavarësisë së Kosovës, që u ndërtua me Lëvizjen paqësore për çlirim, ndërsa kulmoi me luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për t’u realizuar e plotë në 17 Shkurt 2008”, shprehet nënkryetari në kohën e 2 Korrikut 1990 e pastaj edhe kryetari i Kuvendit, Ilaz Ramajli. Ai udhëheqte Kuvendin e Kosovës kur miratoi Kushtetutën dhe më të shpalli Kosovën Republikë në një mbledhje në Kaçanik në 7 Shtator 1990, edhe kur u mbajt Referendumi për pavarësi i shtatorit 1991, në të cilin pro votuan 99,87% në pjesëmarrjen masive të 87,01% të qytetarëve me të drejtë vote.

“Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut dhe Kushtetuta e Republikës së Kosovës e 7 Shtatorit 1990 janë dy aktet kushtetuese juridike të rëndësishme që i kanë paraprirë mbajtjes së Referendumit të shtatorit 1991…Deklarata Kushtetuese ishte dhënie e formës kushtetuese juridike vullnetit të shprehur unanimisht nga shumica dërmuese e qytetarëve të Kosovës, dhe nga subjektet e atëhershme politike në Kosovë”, ka theksuar, mes tjerash, Ilaz Ramajli në një bisedë ekskluzive që kam zhvilluar.

Skenari i delegatëve të Kuvendit të Kosovës për aktin historik të 2 Korrikut të para 29 viteve ishte: Seancën do ta udhëheqë Bujar Gjurgjealo nga Prizreni, Deklaratën do ta lexojë Muharrem Shabani nga Vushtrria…dhe nëse ata do arrestoheshinin, ishin caktuar edhe zëvendësit e tyre.

Delegati që e lexoi Deklaratën Kushtetuese të Pavarësisë së Kosovës, Muharrem Shabani, po ashtu në një bisedë ekskluzive që kam zhvilluar kujtonte:
“Ishte marrë qëndrimi që unë ta lexoj Deklaratën. Më thanë kolegët delegatë të ulem afër një shtylle te hyrja e poshtme e ndërtesës së Kuvendit, që të mos më rrokte ndonjë plumb, sepse snajperistët shiheshin mbi ndërtesën Bankës së Kosovës, që tash është kjo ku jemi e Qeverisë së Republikës së Kosovës…Snajperistë kishte edhe në ndërtesa tjera përreth. Por, kishim vendosur që me çdo kusht ta shpallnim Deklaratën Kushtetuese, dhe qëndruam pa u ulur. Lexuam, miratuam dhe nënshkruam Deklaratën. Rreth nesh ishin edhe qytetarët, kishim përkrahjen e madhe të popullit…”

Në prag të ditës së Deklaratës Kushtetuese për pavarësi të Kosovës të 2 Korrikut 1990, të dielën e 1 Korrikut, në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja isha redaktori kujdestar për ngjarjet e ditës.

Në atë ditë të 1 Korrikut 1990 pjesë e sulmeve të Serbisë kundër Kosovës e shqiptarëve ishte edhe një “referendum për Kushtetutën e re serbe” të kundërshtuar nga shqiptarët, si dhe shpallja e “shtyerjes” së mbledhjes së Kuvendit të Kosovës të paralajmërur për 2 Korrik, e për të cilën përfaqësuesit e popullit-delegatët shqiptarë shumicë e delegatë të komuniteteve pakicë kishin bërë të gjitha përgatitjet për Deklaratën Kushtetuese…

“Shtyrja” shpallej si vazhdimësi e bllokimeve e ndërprerjeve të punimeve të Kuvendit të Kosovës…“Reprizë nuk do të ketë”, me këtë titull shkruajta komentin në mbështetje të delegatëve që të mbahet gjithësesi mbledhja e Kuvendit me axhendë vullnetin e kërkesat e popullit – Deklaratën Kushtetuese për pavarësi të Kosovës….(Te plote lexoje ne gazeten Dielli online www.gazetadielli.com)

Komenti u botua në numrin e 2 Korrikut 1990 të gazetës Rilindja, e cila që nga faqja e parë kishte raportime e shkrime me tiujt “Kosova duhet të ruajë subjektivitetin e vet në federatë”, “Populli vendosë në Kuvendin e vet”, “Kosova e re – sipas vullnetit të popullit”…

Raportohej se “vazhdojnë tubimet legale dhe protestat e shqiptarëve në Kosovë” dhe se “kërkesë unanime” ishte që mbledhja e Kuvendit të Kosovës “të mbajet sot dhe të ketë në rend dite këkesat gjithëpopullore”. Poashtu raportohej se në Gjakovë përfundoi Kongresi i parë i Bashkimit të Sindikatave të Pavarura të Kosovës, i cili përkrahu delegatët e Kuvendit të Kosovës edhe për iniciativën për shpalljen e Kushtetutës së re të Kosovës, e cila Kushtetutë e Repoublikës së Kosovës e miratuar në 7 Shtator 1990 pasonte Deklaratën Kushtetues të 2 Korrikut të po atij viti.

Deklarata Kushtetuese, bashkë me aktet e tjera madhore që e pasuan, Kushtetutën e Republikës së Kosovës të 7 Shtatorit të po atij viti e Referendumin për Pavarësi të ditëve të fundshtatorit 1991, shënonte kthesën historike drejt së nesërmes – të sotmes së Kosovës së lirë tash mëse 20 vjet nga Qershori 1999, Kosovës shtet 11 vjet – Pavarësisë së shpallur në 17 Shkurt 2008, të njohur deri tani nga 116 shtete të botës, anëtare të OKB-së.

Delegatët kosovarë të 2 Korrikut 1990 kujtojnë e vlerësojnë mbështetjen e fuqishme që u dhanë në atë kohë gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja, me të cilën në duar u panë edhe në seancën për pavarësi, dhe Radio Televizioni i Prishtinës.

“Fillim i së nesërmes” ishte titulli i redaksionalit tjetër që kam shkruar në 2 Korrik 1990, duke qenë me delegatët në ngjarjen historike, të botuar të nesërmen në ballinën e gazetës tradicionale të vetme shqipe kosovare në atë kohë Rilindja, ku theksoja se, “Deklarata Kushtetuese e delegatëve të Kuvendit të Kosovës është deklarim i popullit për barazi e subjektivitet të plotë të Kosovës e të shqiptarëve… është fitore e akt historik i shprehjes së vullnetit gjithëpopullor demokratik, është fillimi i fundit të pabarazisë e padrejtësive…Kosova e re, ajo me rregullim kushtetues sipas Deklaratës të sapo aprovuar do të jetë një djep kombëtar dhe i bashkëjetesës për të gjithë, i të drejtave të plota…”

Teksti i plotë i komentit, botuar në 2 Korrik 1990:

REPRIZË NUK DO TË KËTË

E ashtuquajtura “fazë e parë” e ndryshimeve kushtetuese të Serbisë për “shtetësi në tërë territorin”, përkatësisht për suprimimin e funksionave vitale të autonomisë së krahinave, u bë vjet me aplikimin e gjendjes së jashtëzakonshme në Kosovë nga Kryesia e RSFJ-së, që atëbotë u quajt me eufemizëm me termin “masa të posaçme”.

“Faza e dytë”, e paralajmëruar qysh atëherë, e ndryshimeve kushtetuese dhe e suprimimit të autonomisë së Kosovës, filloi shpejt dhe tentohet të realizohet përfundimisht tash me aplikim të gjendjes së jashtëzakonshme në Kosovë nga Kryesia e RS të Serbisë, po ashtu duke përdorur eufemizmin – “rrethana të posaçme”.

Në këtë shpejtësi të premtuar të “zgjidhjes së problemit të Kosovës” erdhi edhe referendumi për nxjerrje të kushtetutës së re të Serbisë, që në fakt është edhe tendencë për ruajtjen e monopolit monist të udhëheqjes e Partisë që e shkaktoi tragjedinë kosovare, si dhe tendencë për t’ia prerë rrugën pluralizmit e demokracisë, madje në emër të popullit dhe të “shpëtimit të shtetit”!

Shihet sheshazi se kështu dëshirohet të përsëritet skenari i vjetëm i dramës tragjike e plot gjakderdhje në Kosovë.

Ka edhe segmente tjera të ngjashmërisë së situatave. Vjet minatorëve të vetëngujuar të Staritërgut iu premtua dialog pasi të dalin nga zgafella, e për dalje u mashtruan me përmbushjen e rreme edhe të një kërkese – të dorëheqjeve që mandej u tërhoqën me pretekst se me pranimin e atyre dorëheqjeve, me shkuarjen e tre individëve, po u shkatërruaka tërë LKJ dhe politika e saj. Pas mashtrimit që iu bë minatorëve për nxjerrjen e tyre nga greva në nëntokë, jo vetëm që nuk u bë dialog, por u aplikua gjendja e jashtëzakonshme, e me këtë e me masa represive e gjakderdhje “shteti juridik” iu kundërvu rezistencave gjithëpopullore kundër ndryshimeve kushtetuese që e ngushtonin autonominë.

Megjithatë, rezistenca gjithëpopullore, jo vetëm që nuk u shua, por edhe u rrit, çka shihet edhe nga kërkesat e tubimeve e manifestimeve te tjera popullore qe një kohë të gjatë. As LK nuk u shpëtua me mbetjen në funksione të atyre që tërhoqën dorëheqjet, përkundrazi u shkatërrua, sepse populli humbi çdo besim në të dhe ia ktheu shpinën përgjithmonë, duke kërkuar fat e ardhmëri në pluralizëm e demokraci.

Por, ja edhe tash paraqiten “shpëtimtarë”, përkundër mësimeve që do të duhej të nxirreshin nga pësimet që solli injorimi i vullnetit e kërkesave të popullit. Një nga kata “shpëtimtarë” është Gjorgje Bozhoviqi, kryetar i Kuvendit të Kosovës, i cili si koautor i realizimit të një skenari drejtashkelës, kundërkushtetues e kundërkosovar e anti shqiptar vepron edhe duke shkaktuar drama në Kuvend, duke mos lejuar që në te të hyjnë në rend dite kërkesat legjitime të popullit dhe të përfaqësuesve të tij -delegatëve, duke bllokuar e ndërprerë punën e organit më të lërtë të vetëqeverisjes e të pushtetit të Kosovës, po edhe të proceseve demokratike.

Ai punën e mbledhjes së Kuvendit e ndërpreu dy herë që të vazhdojë në “ditë më të mira”, sigurisht për të pritur aplikimin e “rrethanave të posaçme” në Kosovë, që u bë pas bindjes së delegatëve që të dalin nga salla e Kuvendit në mëngjesin e 23 qershorit e pas premtimit se mbledhja do të vazhdojë më 2 korrik. Megjithatë kryetari i Kuvendit, i cili tashmë ka humbur besimin e mandatin nga shumica e popullatës në Kosovë, përsëri gjeti dofarë arsyesh për ta shpallur të shtyer mbledhjen edhe pse shumica e delegatëve janë këmbëngulës që ajo të mbahet sipas marrëveshjes në ditën e premtuar – sot.

Kurdo që të mbahet kjo mbledhje, një gjë është e sigurt: Kuvendi i Kosovës është i popullit dhe në të mund të vendoset vetëm sipas vullnetit e kërkesave të popullit. Asnjë shtyerje nuk mund të ndalë realizimin e këtyre kërkesave e këtij vullneti gjithpopullor, të shprehur me urti e vendosmëri, në qetësi paqësore e në frymim të thellë demokratik në çdo mjedis në Kosovë.

Kjo është garanci se reprizim të skenarit të vjetmë të dramës tragjike e të humbjes së autonomisë në Kosovë nuk do të ketë as sot, as nesër, as kurrë më. Populli dhe përfaqësuesit e tij legjitimë – delegatët janë të vendosur që vetëm me urti e demokraci të realizojnë të drejtat dhe interest e veta jetike të patjetërsueshme.

B. JASHARI

(Gazeta Rilindja – Prishtinë, 2 Korrik 1990)

TEKSTI I PLOTË I DEKLARATËS KUSHTETUESE TË 2 KORRIKUT 1990 ISHTE:

“Duke u nisur nga vullneti i shprehur vendosmërisht anembanë Kosovës nga ana e shumicës së popullsisë së Kosovës, vullnet ky i sublimuar edhe në Deklaratën e ASHA të Kosovës për pozitë të re kushtetuese të Kosovës, si dhe duke u nisur nga roli dhe pozita e Kuvendit të Kosovës si organ përfaqësues dhe kushtetutëdhënës më i lartë i pushtetit dhe i vetëqeverisjes në Kosovë, Kuvendi i Kosovës solemnisht shpallë:

DEKLARATEN KUSHTETUESE MBI KOSOVEN SI NJESI TË PAVARUR DHE TE BARABARTE NE KUADER TE FEDERATES (KONFEDERATES) TE JUGOSLLAVISE SI SUBJEKT I BARABARTE ME NJESITE E TJERA NE FEDERATE (KONFEDERATE)

1. Me këtë deklaratë shprehet dhe shpallet qëndrimi burimor kushtetues i popullsisë së Kosovës dhe i këtij Kuvendi si akt i vetëvendosjes politike në kuadër të Jugosllavisë.

2. Ky kuvend duke e shpallur nga ana e tij dhe në nivel të tij Kosovën si njësi të barabartë në Jugosllavi, në bazë të principeve të demokracisë autentike mbi respektimin e vullnetit të njerëzve dhe të kolektiviteteve njerëzore dhe kombëtare, pret konfirmimin e këtij akti konstitutiv të tij në Kushtetutën e Jugosllavisë me mbështetje të plotë të opinionit demokratik në Jugosllavi dhe të opinionit ndërkombëtar.

3. Ky kuvend Kosovën dhe pozitën e re kushtetuese të saj e konfirmon si bashkësi politiko-kushtetuese dhe pozitë politiko-kushtetuese të përbashkët të qytetarëve dhe nacionaliteteve të barabarta të Kosovës, ku shqiptarët si shumicë e popullsisë së Kosovës dhe një ndër popujt më numerikë në Jugosllavi, si dhe serbët dhe të tjerët në Kosovë konsiderohen popull-komb dhe jo kombësi (pakicë kombëtare).

4. Në ndërkohë, deri në aplikimin definitiv juridik të kësaj Deklarate Kushtetuese, Kuvendi dhe organet e pushtetit të Kosovës marrëdhëniet e tyre në rendin kushtetues të Jugosllavisë i mbështesin në Kushtetutën në fuqi të Jugosllavisë dhe jo në amendamentet e Kushtetutës së RS të Serbisë të vitit 1989, me ç’rast bëhet edhe anulimi i vendimit të Kuvendit të Kosovës i datës 23 mars 1989 mbi dhënien e pëlqimit në këto amendamente.

5. Kuvendi i Kosovës deri në nxjerrjen e Kushtetutës së re të Kosovës tash e tutje do të komunikojë publikisht me këtë emërtim, duke e emërtuar njëkohësisht bashkësinë shoqërore-politike organ i së cilës është, vetëm si Kosovë.

Prishtinë, më 2 korrik 1990

Delegatët, nënshkrues të Deklaratës:

PRESIDENTI HISTORIK DR. IBRAHIM RUGOVA PARALAJMËRONTE DHE PËRSHËNDESTE DEKLARATËN PËR PAVARËSINË E KOSOVËS TË 2 KORRIKUT 1990

Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova në një intervistë të botuar në 15 prill 1990 në revistën “Fjala” në Prishtinë, duke komentuar debatet që zhvillohen në atë kohë thotë: “Ne si LDK pak më vonë do të dalim me një deklaratë kushtetuese që do të inkuadrohemi në këto debate për Kushtetutën e re”, duke paralajmëruar në këtë mënyrë Deklaratën e njohur Kushtetuese apo të Pavarësisë, siç do të quhet më vonë, të 2 Korrikut 1990, të Kuvendit të Kosovës.
Pak më vonë Presidenti historik Rugova do të deklarojë se, “pa shqiptarët si subjekt i barabartë politik nuk mund të ekzistojë as federata dhe as konfederata jugosllave” (“Hrvatski rubikon”, qershor Zagreb-Kroaci).
Në 2 Korrik 1990 në Prishtinë deputetët e Kuvendit të Kosovës shpallin Deklaratën Kushtetuese. Rugova si kryetar i LDK-së, e cila tashmë tubonte rreth 700 mijë anëtarë, përshëndet dhe mbështet i pari këtë Deklaratë, duke e quajtur një dokument historik dhe Deklaratë për Pavarësinë.

DEKLARATA KUSHTETUESE PËR PAVARËSI E 2 KORRIKUT 1990 NË PËRVJETORIN E 29-TË NË ARKIVIN SHTETËROR TË KOSOVËS

Deklarata Kushtetuese për pavarësi të Kosovës e 2 Korrikut 1990 përvjetorin e 29-të e pret në Arkivin Shtetëror të Kosovës, ku u dërgua nga korrespondenti tash i Gazetës DIELLI, me këtë shënim bashkangjitur në një letër shoqëruese të veçantë:

“Kjo është Deklarata Kushtetuese e Kuvendit të Kosovës e 2 Korrikut 1990, ekzemplari origjinal që sapo u lexua e mora dhe e ruajë prej atëherë, kur edhe e kam cituar në redaksionalin që shkruajta për gazetën Rilindja me titull ‘Fillim i së nesërmes’ botuar në faqen e parë në numrin e 3 Korrikut 1990.

Prishtinë, 30 Maj 2019

Behlul Jashari”.

Dërgimin e shumëmirëpritur të origjinalit të Deklaratës Kushtetuese në Pallatin e dokumenteve historike e kisha paralajmëruar në takime e komunikime me Kryeshefin Ekzekutiv të Agjencisë Shtetërore të Arkivave të Kosovës, Ramë Manaj dhe Drejtorët Hamit Shala e Ruzhdi Panxha, si dhe me Kryeinspektoren Dijana Dushullovci Haziri, e cila e mori në dorëzim.

Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990, ekzemplari origjinal, për herë të parë do jetë edhe e ekspozuar në një ekspozitë të Arkivit Shtetëror të Kosovës. Deklarata Kushtetuese për Kosovën e pavarur e 2 Korrikut të vitit 1990, e cila më është dhënë në Kuvendin historik, ishte e shkruar me makinë shkrimi vetëm në një faqe, në një letër, të cilën viteve më parë si foto e kam dërguar për botim në Agjencinë Shtetërore Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë dhe në Gazetën DIELLI.

Me Kryeshefin Ekzekutiv të Agjencisë Shtetërore të Arkivave të Kosovës, Ramë Manaj, derisa bisedojmë në zyrën e tij, flasim edhe për Deklaratën Kushtetuese të 2 Korrikut 1990 dhe shkrime të gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja të asaj kohe për ngjarjen historike.

Në takim falënderuam për të gjitha angazhimet që i plotë edhe me një pjesë të mbetur në një kontenjer Arkivi i Gazetës Rilindja, pasuri e madhe kombëtare, të jetë pjesë e Arkivit Shtëtëror të Kosovës. Fillimisht është dërguar pjesa më e madhe e Arkivit të Gazetës Rilindja që administrate e UNMIK pas mbylljes së kundërligjshme e të padrejtë me dëbim të dhunshëm të kësaj gazete në 21 Shkurt 2002 e kishte hedhur në bunkerin-bodrumin e errët dhe me lagështi, ku po dëmtohej. Dërgimi në Arkivin Shtetëror të Kosovës është edhe shpëtim i Arkivit të gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja.

KOHA E FUNDIT PËR TË MARRË ARKIVIN E GAZETËS RILINDJA TË MBETUR NË NJË KONTENJER NË OBORRIN E PALLATIT TË SHTYPIT

Në komunikimet me Arkivin Shtetëror të Kosovës e Agjencinë Kosovare të Privatizimitm edhe këtyre ditëve, kam theksuar:

Shumë të nderuar miq,

Ndërmarrja Shoqërore Gazeta Rilindja është në procesin e likuidimit dhe është koha e fundit të merret një pjesë shumë e rëndësishme e Arkivit të gazetës tradicionale të Kosovës Rilindja që ndodhet i mbyllur në një kontenjer (kontenjeri nr.1) në oborrin e Pallatit Rilindja.

Duke e marrë edhe atë pjesë të Arkivit dhe pasur Arkivi Shtetëror i Kosovës edhe numrat e fundit të viteve të fundit të gazetës Rilindja do ta kishte edhe historinë e Kosovës në gazetën tradicionale që nga fryma e koha e Konferencës së Bujanit e deri në shpalljen e Pavarësisë e njohjet ndërkombëtare, pasi numri i parë ka dalë në 12 Shkurt 1945 e numri i fundit në 30 Dhjetor 2008.

Në cilësinë kryetarit të Këshillit Drejtues-kryeredaktorit të gazetës Rilindja, në 29 Janar 2007 me një vendim të veçantë të Kryeministrit kam nënshkruar marrëveshjen e hartuar nga Agjencia Kosovare e Mirëbesimit (tash e Privatizimit), e cila poashtu është nënshkruese, me Arkivin Shtetëror të Kosovës për dërgimin atje të gjithë Arkivit të Rilindjes.

Në kontenjer janë të lidhura në libra gazetat Rilindja të gjithë vitit 2001 – 12 libra – nga një kopje, – nga 1 liber i Janarit e Shkurtit 2002 deri kur gazeta dilte përditë, dhe në dy libra-kopje të lidhur numrat e jashtëzakonshëm protestues – 34, pastaj ka dalë edhe një në 30 Dhjetor 2008 që ka mbetë pa hy në ato lidhje. Pra janë gjithësej 35 numra të jashtëzakonshëm protestues, sipas evidencës që kam ruajtur, po mund të jetë edhe ndonjë më shumë.

Kur janë lidhur në libra nuk janë të renditur krejt sipas datave, prandaj për Arkivin e Kosovës numrat e jashtëzakonshëm protestues të Rilindjes deri në numrin e fundit mirë do ishte të lidhen në libër të renditur si duhet me gjithë kalendarët.

Mirë do ishte që edhe për Bibliotekën Kombëtare të lidhen në një libër numrat e jashtëzakonshëm që ta kenë Rilindjen deri në numrin e fundit.

Poashtu mirë do ishte që numrat e jashtëzakonshëm të lidhen në një libër edhe për atë që do e privatizojë-blejë gazetën tradicionale të Kosovës, që t’i ketë në arkivin e vet dhe nga ata të vijojë traditën – aty ku kishte mbetur Rilindja të shkojë më tej…

Numra të jashtëzakonshëm ka shumë ekzemplarë dhe ata që teprojnë besoj mund t’i marrin të interesuarit – bibliotekat apo personat që duan t’i ruajnë në bibliotekat e veta (numrat e jashtëzakonshëm protestues që nuk shiteshin i merrja dhe i ruaja që mos të dërgohen në Fabrikën e letrës e në mbeturina sepse janë shumë të rëndësishëm – historia më e re e Kosovës).

Të lidhur janë në një libër edhe gazeta “Bujku” e verës 1991 dhe një liber i gazetës Rilindja i viteve të mëherëshme, që është marrë nga bunkeri-podrumi për t’u terur – kishte rënë në betonin me lagështi.

Të palidhura janë numra të gazetës Rilindja që e nxirrnim në Prishtinë të Shkurtit-Marsit 1999 deri në fillimin e bombardimeve të NATO-s në 24 Mars. Gjatë kësaj kohe për të mos e lënë Kosovën në terr informativ në kohë lufte gazetën Rilindja e nxirrnim përditë duke punuar nëpër shtëpia e duke e shtypur në një shtypshkronjë private në Prishtinë, pasi në fund të Dhjetorit 1998 regjimi okupues serb e ndaloi gazetën e rezistencës “Bujku” që dilte nga 18 Janari 1991, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha.

Në kontenjer ka edhe gazeta komplet të muajve të viteve të ndryshme të mëparshme – të lidhura me spagë, që ishin në zyrat e shërbimit të maketingut-reklamave, e që janë shumë të rëndëishme për protësimin e mungesave të mundëshme në Arkivin e Kosovës e në Bibliotekën Kombëtare. Një mungesë e madhe në Arkivin e Kosovës është mungesa numrave të gazetës “Bujku” të ditëve të Referendumit për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur të 26-30 Shtatorit 19991.

DATAT – RENDITJA E NUMRAVE PROTESTUES TE GAZETES RILINDJA – GJITHESEJ 35

Viti 2002: datat 5 Mars, 17 prill, 10 maj, 12 qershor, 27 tetor, 4 nëntor, 28 nëntor, 30 dhjetor; Viti 2003 – data 31 dhjetor; Viti 2004 – datat 19 mars, 12 qershor, 18 tetor, 23 tetor, 25 tetor, 4 nëntor, 4 dhjetor, 31 dhjetor: Viti 2005 – datat 12 shkurt (ka brenda edhe numrin e 31 dhjetorit 2004 – që ishte poashtu për 60-vjetorin dhe ishte me më shumë faqe), 9 mars, 28 mars, 4 prill, 11 prill, 18 prill, 25 prill, 3 maj, 10 maj, 17 maj, 24 maj, 13 qershor, 31 dhjetor; Viti 2006 – datat 27 janar, 31 dhjetor; Viti 2007 – data 30 dhjetor; Viti 2008 – datat 22 shkurt, 30 dhjetor. Gjithesaj 35: 8+1+8+13-2+1+2.

Gazeta tradicionale e Kosovës Rilindja ka pasur edhe një ridalje simbolike-protestuese pas 10 vitesh – në 31 Dhjetor 2018, botim digjital.

PARALAJMËROHET PËR 2 KORRIK: AShAK-u hap ekspozitën me portretet e shqiptarëve të famshëm ndër shekuj

Agjencia Shtetërore e Arkivave të Kosovës do të hapë nesër (2 korrik 2019) në ora 19:00 në Muzeun e Kosovës ekspozitën “Figurat kombëtare dhe familjet e njohura shqiptare në veprat e artistëve evropian”, të autorit Eqrem Zenelaj.

Ekspozita organizohet edhe me rastin e shënimit të 2 korrikut, (Deklarata Kushtetuese, 2 korrik 1990).

Përmes kësaj ekspozite autori Zenelaj sjellë 139 portrete -gravura e dokumente të figurave kombëtare shqiptare me përmasa ndërkombëtare nga Skënderbeu, Gjergj Dhimitër Basta, Papë Shqiptar Albani, Dinastia shqiptare në Moldavi e Rumuni, Gjika deri tek gjeniu i hekurudhave, Karl Gasper Gega, e Mehmet Aliu i Egjipt.

Pjesë e kësaj ekspozite do të jenë edhe portretet e Ali Pashë Tepelenës, Ismail Qenalit dhe pjesëtarëve të familjes, etj.

“Ekspozita mbahet për dy ngjarje: Dy korrikut 1990, Deklaratës Kushtetuese dhe me rastin e pensionimit të Kryeshefit të Agjencisë së Arkivave të Kosovës, Rame Manaj”, ka thënë Zenelaj. (KALLXO )

Per me shume fotografi shikoni ne Facebook Gazeta Dielli

Eliona Gjergo-Rilindja e një shpirtit Intim…

July 1, 2019 by dgreca

Esse analizë rreth romanit “Gjashtë gishta e gjysëm” të romancieres, Elona Gjergo./

Nga Raimonda MOISIU/

Romancierja e njohur, autore profilike e disa romaneve, Eliona Gjergo ka sjellë kësaj here për admiruesit, dashamirësit dhe lexuesit e letërsisë, vecmas në gjininë e prozës; romanin bashkëkohor të titulluar -“Gjashtë gishta e gjysëm”. Një risi dhe befasi kjo vepër letrare në letrat shqipe, alternim i lidhjes së fortë e unike që ekziston midis natyrës, hyjnores dhe shpirtit njerëzor, midis rrëfimit terrifik artistik dhe mendimit filozofik. Romani karakterizohet nga lirizmi dhe shpalosja e ndjenjave të holla njerëzore brenda një kornize përgjithësisht reale,

Kur shkrimtari shkruan një libër të cfarëdo lloj zhanri, fillimisht gjendet midis “pretendimeve” për titullin e veprës letrare, c’ka do të thoë se idea e fabulës, toni dhe stili i shkrimtarit duhet të jetë i maturuar mes artistikes e psikikes, dhe të ngjasojë sa më bashkëkohor. Sepse kur shkrimtari posedon kulturën e realizmit psikologjik, depërtimit dhe ndikimit të saj të qartshëm artistik; ai/ajo na paraqet një botë të fragmentuar në shoqëri dhe në kundërshtim me heronjtë dhe personazhet e veprës letrare, të cilat vet-paracaktohen dhe vet-karakterizohen nga jashtë drejt prezantimit intim dhe të vetëdijes njerëzore. Titulli joshës dhe simbolik “Gjashtë gishta e gjysëm” përcakton oringjinalitetin e autores Eliona Gjergo, një titull i gjurmueshëm deri në mosnënshtrimin emancipues, elegancë dhe inteligjencë të mendimit femëror. Titulli i romanit, ofron natyrën provocative, rebele dhe konservatore të Gjergos, një model i përsosur për cështjet e kompleksitetit të ruajtes së traditës, gjuhës, dhe zakoneve. Autorja vazhdon të na rrëfejë strategjinë midis mitikes dhe reales,- “Gjashtë Gishta”- dhe mban nën mëngë celësin sekret’– të “Gjysma” tjetër. Shqisat e Gjergos bëhen ëndërrimtarë në kontekstin e gjerë për cështjet e kompleksitetit mahnitës të identitetit dhe mentalitetit njerëzor, që nuk ngurrojnë të na rrëfejnë atë realitetin e përbashkët –Jetesën dhe Mbijetesën!!

Teksa lexoja nga faqja në faqe, natyrëshmëria dhe naiviteti në artin e të shkruarit dhe të rrëfyerit gjithë energji e synime të guximëshme të Gjergos, -gati autobiografik,- plot ëndrra e dëshira, vura re se këto vazhdonin të ishin të prirura nga mendimi psikik, artistik dhe filozofik, edhe në pjesët e tjera dhe etapat e ngjarjeve që shtjellohen në roman. Ndërkohë të gjithë ngjarjet në roman, janë të lidhura me personazhet e veprës, por edhe me lexuesin, duke na rrëfyer kështu edhe anën tjetër të kompleksitetit dhe shpresës. Gjergo mjeshtërisht, me elokuencë dhe delikatesë zhbiron dhe “shfrytëzon” ngjyrat e ndenjave dhe impulset universale të sfidave dhe jetës së personazheve, se jeta ka shumë ngjarje, eksperienca e përvoja jetësore, gabime të bukura e të dhimbëshme që gjithkujt prej personazheve iu duhet të përballen. Aq më tepër autorja Gjergo përpiqet t’i bëjë të njohura nëpërmjet talentit dhe dhuntisë së të shkruarit, me kontrastet e tyre gjatë udhëtimit të trishtë e të lumtur të jetës.

Nëpërmjet rrëfimit në disa pjesë dhe fragmente, të krijohet idea dhe përshtypja se ndjehesh tejet i/e impresionuar nga gjallëria e portretizimit të personazheve. Që në Pjesën e parë të titulluar “Si është të më duash mua?” autorja Gjergo na rrëfen fatet njerëzore të disa personazheve; ku spikatin në mënyrë të vecantë, dy personazhe të ndjeshëm dhe të dashur për autoren, por që ajo duke qenë autore profilike, këto lloj ndjenja po aq ndjeshëm i transmeton edhe te lexuesi. Dashuria e heshtur, e bukur, e sinqertë dhe e vërtetë e bareshës së bukur Katerinës dhe Jorgjit një djaloshi jetim, por që dashuronte jetën dhe njerëzit, është një rrëfim epik i mrekullueshëm, i freskët, një histori e gjallë, interesante dhe intensive dashurie. Rrëfim që endet në pëlhurën e së fajëshmes kundrejt së pafajshmes, sfidueses dhe provokatives, mospërfillëse ndaj trazimit dhe komplikimit të ndjenjave, botës së brendëshme e psikollogjike të Katerinës dhe Jorgjit. Rrjedha e ngjarjeve dhe se sa shumë dy të dashuruarit riskojnë për të gjetur lumturinë e dashurisë së vërtetë, atë njerëzoren dhe hyjnoren, nga ku rrjedh forca shpërthyese e opinionit dhe dëshirës, drojës e guximit, dashurisë e dhimbjes, shpërthimit të brendëshëm që del në ekzaminimin e marrëdhënieve e lidhjeve të forta emocionale të mallit e trishtimit nga thellësia e ekzistencës njerëzore. Gjergo përdor mjeshtërisht figurat artistike dhe filozofike, thënje të mëncura dhe rrëfenja, mite e legjenda të mbartuara ndër breza, autorja na jep botën e ngushtë “të përligjur” sipas traditës e zakoneve (vllehe), dhe plogështinë e ideologjisë sunduese së botës së “papërligjur”, nga ku një sërë pyetjesh lindin për vetë sistemin e kohës së pakohë të atyre viteve në të cilat shtrihet edhe fabula e Pjesës së Parë. Sa më shumë Katerina dhe Jorgji, përfshi këtu edhe të gjithë meshkujt të implikuar në jetën e saj nga dëshira dhe forca e traditës e zakonit; që nga babai, Peci dhe Nikolla, gjyshi, plaku i qilimave dhe xha Andoni, sytë zhbirues dhe hamshorë të Kostës dhe fejesa dhe martesa e pafajshmë tradicionale e lidhur që në ngjizje me burrin e saj, Tonin. Vecmas Plaku-Vjehrri hakmarrës e tragjik, emocionet e fshehta, sekretet e errëta e të rrëzikëshme të Kostës,- përshkojnë idenë e kësaj rrëfenje që zë fill nga jeta reale. Katerina një vajzë e bukur, një peri, që teksa thurrte ëndrrat verbuese nga qilimat shumëmgjyrësh me rrotë apo xhami, ajo ëndërronte mes agonisë dhe ekstazës për të qenë vetvetja, mes vullnetit të fortë e forcës së dashurisë, ajo në heshtje për Jorgjin dhe Jorgji për Katerinën. Ankthi dhe Frika se cfarë mund të ndodhte kur “përrallës së zanës së malit”, do të mund t’i vinte fundi i këtij realitetit të jetës në të përditshmen e tyre njerëzore dhe atij të transmetimit të ndjenjave, shpirtit rebel dhe dialogimit romantik mes Katerinës e Jorgjit. Një romancë interesante, e bukur dhe e dhimbëshme, mes dy individëve, të rinj e të fortë fizikisht e mendërisht; Jorgji, me besnikërinë e një mashkulli jetim, të vuajtur dhe i gjendur në ambientin e zymtë krijuar nga situatat e paqëndrueshme në lidhje me konceptin e moralit social, -ndërsa Katerina me delikatesën e shpirtit femëror, agoninë e heshtur të saj, dhe e lënë mbas dore nga pashmangshmëria e diktatit mizor të ambicjeve dhe fatit, dilemës së etërve dhe zgjedhja që etërit bënë, që në fillesën e gjallesës, për fatet njerëzore të Katerinës dhe Tolit,-Jorgjit dhe Katerinës. Përshkrime të papërsëritëshme nga eleganca dhe thjeshtësia, Gjergo kontrollon mjeshtërisht këtë rrëfim terrifik, duke na dhënë përzierjen e absurdes, tragjedinë e thyerjes së brezave me farsën e kompleksitetit moral, social e konservator, dhimbjes e dashurisë njerëzore, mall dhe protestë ndaj ndjenjës së pafuqisë, që ka përballë fatin njerëzor të Katerinës, Jorgjit, Tolit dhe kërthijit në bark, me grafikën e kohës dhe hapësirës me shenjtërinë e shpirtit të lirë. Që të dy nuk hepen, nuk trillojnë, por sfidojnë marrëdhëniet tabu të shoqërisë dhe mesazhi që ata japin, për jetën dhe me jetën, emocionet e fshehta ngjizin dashurinë e tyre brenda atij realiteti të zymtë e tragjik. A është dashuria e vërtetë mëse e arritëshme në këtë udhëtim të jetës ?! Ata ishin të vetëdijshëm se rruga e ndërmarrë prej tyre ishte e rrezikëshme, e dinin fare mirë se kjo që po bënin, do të arrinte pikën kulmore, por kurrë nuk iu pati shkuar në mendje për atë fund tragjik të tyre.

Në pjesët e tjera të titulluara “Duke ëndërruar, harrova të jetoj”, “Jetë e thurrur me penj shumëngjyrësh”, ngjarjet zhvendosen dhe ofrojnë një objektiv më të lehtë për t’u kuptuar dhe të admirueshëm nga lexuesi. Nën efektin e frymës, talentit, dhuntisë dhe muzës, gjatë procesit letraro-artistik, Gjergo ka më tepër revoltë shpirtërore ndaj realitetit, se sa ajo kreative. Gjergo përpiqet të krijojë karaktere tipike, në rrethana tipike shoqërore, në përshkrimin e ambienteve, sikundër shtëpia, familja, konvikti, lagja, qyteti, shoqëria, fshati, kasollja, pylli, etj., dhe vizatimin e personazheve si Shpresa, Bashkimi, Toni, Saimiri, Ana, Olsi, Kristina, Eva, Andy, Sesilia, Benita, Orkeala, Cimi, “të fortët” dhe “të dobëtit” e qytetit, etj, duke nxjerrë zbuluar pikësynimin e saj ideor, pasqyrimin sa më realist të sferave shoqërore. Duke e parë edhe me syrin kritik se deri ku arrin pasqyrimi i vërtetë i jetës. Janë kuptimplote, ndjeshmëria e sentimenteve të personazheve me të vërtetën emocionale, guxuese të tyre, realë e jetësorë, mes moralit e të vërtetës, midis dashurisë dhe sakrificës, dëshirës dhe momentit emocional dhe asaj urisë seksuale që përfshin ndokënd, sikundër edhe në një cast të vetëm. Personazhet e Gjergos gëzojnë gjallëri, forcë jetësore, ciltërsi, dashuri, mall, dhimbje, protestë, jetesë e mbijetesë, grotesken dhe absurden, moralen dhe imoralen, ankthin e dëshiruar dhe të imponuar, por që sfidojnë me triumfin e mbijetesës në jetën e përditëshme të personazheve. Romancierja Gjergo me një stil të mrekullueshëm dhe imagjinatë të admirueshme dhe të sinqertë, ka sjellë një roman bashkëkohor dhe rilindjen e shpirtit intim.
Autorja mjeshtërisht zbulon lakuriqësinë e krimit dhe vesit, hipokrizinë dhe falsitetin e jetës, lëndimin dhe revoltën femërore ndaj inferioritetit të diktatit dhe frikës për të jetuar dhe dashuruar. Përjetimin e këtij realiteti të perceptuar nga autorja me aureolë emocionesh, të ndjeshme, të dhimbëshme, të trishta, emocionale dhe gabime fatale e të bukura; duke sfiduar kështu nocionet tradicionale të formës e përmbajtjes. Gjergo përcjell indirekt reaitetin e përvojës tragjike të “ballove me maska” dhe dinamikës së farsave sociale në muret socialë-ekonomikë e politikë, konceptet e ndërtuara nga shoqëria, cfarë ndodh në botën e brendëshme shpirtërore të personazheve dhe mentaliteteve të ndryshme të shoqërisë, përplasjes së tyre, zhvendosjes, ndryshimit e mbijetesës, midis dy realiteteve; ngjarjet, shëmbëlltyrat dhe ndjenjë trishtimit, shpirtit rebel, ambientin e zymtë krijuar nga situata të paqëndrueshme në lidhje me konceptin e moralit social dhe forcës njerëzore të individëve. Ky lloj kredebiliteti dhe ky lloj këndvështrimi i jep autores Gjergo mjaftueshëm kredebilitet vlerësues, rifreskim të vëmendjes – sepse është e drejta e gjithkujt të ëndërrojë, të thurrë shumëllojshmërinë e ëndrrave, por kurrësesi të harrojë, vecmas familjen, që është baza e një shoqërie. Shëmbëlltyra e saj shfaq herë-pas here, biles ngutshëm, autorja na jep, simbolikën e lidhjes së fortë me lirinë e të shprehurit, lirinë e shpirtit, detaje njerëzore psiko-analitike, imazhe të dhimbjes e dashurisë, përjetimit të përvojave dhe eksperiencave jetësore, fantazisë dhe pasionit, raportin mes natyrës, njerëzores dhe hyjnores, me qartësinë dhe forcën e të rrëfyerit, ashtu sikundër i ka ndjerë, jetuar e përjetuar. Romani përfundon me një përshkrim mallëngjyes të letrës së dashurisë që Jorgji i kushtonte Katerinës së bukur…. Sigurisht, pa asnjë iluzion se mund ta takojë më deri në përjetësi. Një dashuri e tillë mallëngjyese deri në drithërimë dhe rrënqethëse me fund tragjik, si për Katerinën ashtu edhe për Jorgjin, vjen vetëm nga ai që dashuron një herë të vetme në jetë, deri në përjetësi. Romani nis me dashurinë e Katerinës e Jorgjit, dhe përfundon po me dashurinë e përjetëshme të Jorgjit! Dashuria nuk vdes, ajo shpëton botën..

Shkruar nga Raimonda MOISIU

Qershor, 2019

Postskriptum

Elona Gjergo ka lindur në qytetin juglindor të serenatave, Korcës. Rrënjët e saj janë nga Boboshtica nga vjen edhe titani i letërsisë rumune, boboshtari i famshëm, Viktor Eftimiu.

Shkrimtarja Elona Gjergo jeton, punon dhe krijon prej shumë vitesh në Athinë, Jeton me familjen e saj.

Krijimtaria e saj letrare përmban pesë romane të vlerësuar nga kritika e kohës me disa çmime. Në vitin 2015 –ë iu dha cmimi “Shkrimtarja e Vitit” për komunitetin shqiptar në Greqi.

Veprat letrare të shkrimtares Elona Gjergo janë;

1.” Kur i lemë engjëjt të vdesin” e vlerësuar me çmimin Sotir Andoni.

2. “Skizofrenia” best seller në Panairin e Parë të Librit shqiptar në Greqi , vlerësuar me çmimin “Faik Konica”.

3.”Gjashtë gishta e gjysmë” kandidat për çmimin e madh “Ismail Kadare”.

4.”Bisha prej qelqi” romani për fëmijë që në sajë të tematikës që trajton, u bë bisedë letrare në shumë shkolla nëntëvjeçare në Shqipëri, Greqi dhe Itali (shkolla të mësimit plotësues të gjuhës shqipe)

5.”Spectrum” romani i saj i fundit, që së shpejti do qarkullojë dhe në gjuhën greke.

Autorja ka pasion edhe poezinë edhe pse nuk ka ndonjë vëllim të botuar .

Në vitin 2011-ë ka fituar cmimin e dytë në konkursin “Ju Variboba”.

Në vitin 2012 ka fituar cmimin e parë për poezinë me varg të lirë, në konkursin ” Jul Variboba”.

Në vitin 2018 fitoi cmimin e parë në konkursin diasporik të poezisë me temën e emigracionit.

Ndërkohë që është autore e dy tekste këngësh, që kanë marrë pjesë në festivalin e fëmijëve.

Cmimin e Publikut e fitoi në Festivalin Mbarëkombëtar në Korcë e në qytetin e Shkodrës.

Romani për fëmijë “Bisha prej qelqi” është shndërruar dy herë në pjesë teatrale, nga fëmijë të shkollave të mësimit plotësues të gjuhës shqipe në Selanik të Greqisë dhe në Parma të Italisë, nën kujdesin e regjisë së gazetarit dhe publicistit, Ndue Lazri.