Archives for August 2020

Agim Aliçkaj: Amerika, shpresa e Kosovës dhe e mbarë kombit shqiptar

August 29, 2020 by dgreca

Nga Lumturije Bekaj-Telegrafi-

Për aktivistin shqiptaro-amerikanin, Agim Aliçkaj, negociatat me Serbinë, janë ndërmarrje e madhe me rëndësi ekzistenciale për të ardhmen e Kosovës, dhe se ato kërkojnë seriozitet, unitet dhe legjitimitet të lartë, për tu realizuar me sukses dhe pranuar nga populli i Kosovës.

Në një intervistë për Telegrafin, z. Alickaj, flet për takimin e 4 Shtatorit në Uashington, takim ky i organizuar me ndërmjetësimin e Ambasadorit Richard Grenell, për rolin e diasporës dhe Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane, dhe se çfarë duhet të bëjnë udhëheqësit e Kosovës sot, për negociatat me Serbinë, marrëdhëniet BE-në dhe SHBA-në.

“Duke patur parasysh gjendjen dhe rrethanat e tanishme në Kosovë, Serbi, Evropë dhe Amerikë, mendoj se nuk është e mundur arritja e një marrëveshje finale, të mirë për Kosovën. Kosova e dobësuar nga korrupsioni dhe dështimet e njëpasnjëshme, e përçarë në mënyrë ekstreme, me qeveri të zgjedhur me manipulime partiake, të varur nga Lista Serbe, pa përkrahjen e popullit shumicë, e nxjerrë në shitje nga presidenti Thaçi, dhe kryeministri i Shqipërisë Rama, është në pozitë inferiore ndaj Serbisë”, tha në një intervistë për Telegrafin, shqiptaro-amerikani Agim Aliçkaj, anëtar i Bordit Ekzekutiv të Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane, dhe i Këshillit të Federatës PanShqiptare të Amerikës “Vatra”.

Po ashtu, ai flet edhe për kërkesën nga pala kosovare për kompensimin e dëmeve të luftës të shkaktuara nga Serbia, gjetjen e të zhdukurve dhe dënimin e të gjithë kriminelëve të luftës për dhunime dhe vrasje mizore të fëmijëve, grave dhe civilëve të pafajshëm

Sa i përket çështjes që shumë shpesh është përmendur, ajo e ndryshimit të kufijve, ai theksoi se vetë fakti se pas 12 vjet pavarësie, diskutohet mundësia e faljes së territorit agresorit serb, për ta pranuar njohjen e pavarësisë, paraqet tragjedi kombëtare dhe është dështim i turpshëm i klasës politike udhëheqëse.

Megjithatë, shqiptaro-amerikanin, Agim Aliçkaj, që erdhi në SHBA, nga Deçani i Kosovës, u bë shumë shpejt një nga aktivistët më të përkushtuar në komunitetin shqiptaro-amerikan. 21 vjet pas luftës në Kosovë, ai flet edhe për kontributin e madhe të lobit shqiptar, dhe nevojën e lobit shqiptar për t’iu rikthyer punës në Uashington.

Telegrafi: Z.Agim Aliçkaj, si e vlerësoni takimin e paralajmëruar të 4 Shtatorit ndërmjet përfaqësuesve të Kosovës dhe të Serbisë në Uashington më ndermjetësimin e z. Grenell ?

Agim Aliçkaj: Problemi mes Kosovës dhe Serbisë, nuk mund të zgjidhet kurrë pa angazhimin serioz të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Duhet një forcë shumë e madhe për ta detyruar Serbinë të pajtohet me realitetin se Kosova për te është e humbur përgjithmonë. Amerika, ka qenë dhe mbetet shpresa e Kosovës dhe e mbarë kombit shqiptar. Çfarëdo, takimi që organizohet nga Amerika, duhet të mirëpritet dhe të respektohet. Por, duhet patur kujdes! Amerika është shtet i krijuar nga gati të gjitha kombet e botës, me interesa të ndryshme, me mundësi të influencave nga të gjitha anët. Gjithmonë, ekziston rreziku i depërtimit të armikut tonë te individ apo pjesë të institucioneve amerikane. Prandaj, ne duhet të punojmë shumë për ta siguruar përkrahjen e përhershme. Ngjarjet e fundit, tregojnë qartë se me propagandë dhe lobim shumë të shtrenjtë, Serbia ka arritur të krijojë simpati te Ambasadori Grenell, dhe disa individ të administratës Trump. Ish-këshilltari për siguri kombëtare John Bolton, dhe më në fund vetë ambasadori Grenell, e pranuan se ka marrëveshje për shkëmbim territorial në mes të Kosovës dhe Serbisë. Grenell nuk kishte arsye të refuzoi planin e shovinistit Vuçiç, të përkrahur nga Thaçi dhe Rama, përfaqësues kryesor të tri shteteve në konflikt. Për më shumë, edhe atij i konvenonte një zgjidhje e lehtë e nji konflikti shekullor për interesa personale dhe të kampanjës zgjedhore presidenciale. Por, ai shkoi shumë larg duke përkrahur politikanët e korruptuar në rrënimin e demokracisë, kundër vullnetit të popullit shumicë të Kosovës, për të realizuar një marrëveshje të keqe. Projektin e ndarjes së Kosovës, dhe faljen e kriminelëve të luftës e ndaloi Gjykata Speciale, duke e bërë të njohur aktakuzën kundër Thaçit, por rreziku ende nuk ka kaluar.

Pas rezistencës së fuqishme në Kosovë, troje tjera etnike dhe diasporë të ndihmuar nga qëndrimi i Gjermanisë me lideren e fortë, kancelaren Merkel dhe i disa qarqeve Evropiane, Grenell deklaroi se bisedimet me ndërmjetësimin e tij do te orientohen në zhvillimin e marrëdhënieve ekonomike. Insistimi i tij për mbajtje të këtij takimi para zgjedhjeve të nëntorit në Amerikë, kontaktet dhe bisedat sekrete si dhe deklarata e fundit e Vuçiç se ekziston mundësia e paraqitjes së presidentit Trump në këtë takim, ngjallin dyshim se prapa “bisedimeve ekonomike”, fshihet mundësia e nënshkrimit të marrëveshjes ekzistuese të njohjes reciproke me “përshtatje” të kufijve në favor të Serbisë.

Evropa, duhet të bëhet pjesë e bisedimeve, sepse çfarëdo marrëveshje që arrihet duhet të realizohet nga ajo, por nuk ka forcë për vendime të prera, sepse përbëhet nga shumë shtete me interesa të ndryshme, me të drejtë vetoje. Influenca e Rusisë dhe Serbisë, tek disa shtete Evropiane, është shumë e madhe. Kjo u pa edhe gjatë dekadës së fundit kur Administrata e Presidentit Obama, ia la kompetencat Evropës dhe nuk u arrit asgjë. Nga bisedimet pas shpalljes së pavarësisë, Kosova pati vetëm humbje ndërsa Serbia, arriti ta avancojë pozitën e vet, me fajin edhe të përfaqësuesve të Kosovës. Asaj iu shtuan shpresat dhe apetitet për grabitje të mëtutjeshme të tokave shqiptare. Se Evropës nuk mund t’i besohet, e tregoi edhe programi tentativë absurd anti-shqiptar, për bisedime i emisarit për negociata Kosovë-Serbi, Miroslav Lajçak, i cili parasheh rikolonizim të Kosovës me 250 mijë ardhacak serb, komuna me kompetenca ekzekutive dhe eksterritorialitete të tjera, në përputhje të plotë me dëshirat dhe qëllimet shoviniste ekspansioniste serbe. Kështu, pala kosovare ka të drejtë të kërkojë kthimin e miliona shqiptarëve në Kosovë dhe Serbi, përfshirë edhe Toplicen, Nishin dhe Sanxhakun, të shpërngulur me dhunë nga Serbia në Turqi, dhe vende tjera. Pastaj, duhet të kërkojë të njëjtat drejta ekzekutive për shqiptarët e Kosovës Lindore dhe kudo që ata jetojnë.

Telegrafi: Çka pritni nga ky takim, a mendoni se do të ketë përafrim të bisedimeve, për një arritje të një marrëveshje përfundimtare mes dy shteteve?

Agim Aliçkaj: Duke patur parasysh gjendjen dhe rrethanat e tanishme në Kosovë, Serbi, Evropë dhe Amerikë, mendoj se nuk është e mundur arritja e një marrëveshje finale, të mirë për Kosovën. Kosova e dobësuar nga korrupsioni dhe dështimet e njëpasnjëshme, e përçarë në mënyrë ekstreme, me qeveri të zgjedhur me manipulime partiake, të varur nga Lista Serbe, pa përkrahjen e popullit shumicë, e nxjerrë në shitje nga presidenti Thaçi, dhe kryeministri i Shqipërisë Rama, është në pozitë inferiore ndaj Serbisë. Serbia, me qeverisje të fortë të dalur nga zgjedhjet e qershorit, e përkrahur nga Rusia, Kina dhe disa shtete Evropiane, me simpati nga Amerika, arrogante si kurrë më parë, është në ofensivë armiqësore ndaj Kosovës. Evropa, si gjithmonë e ngërthyer nga kundërthëniet dhe interesat e shteteve të ndryshme, nuk ka forcë unike të veprimit. Amerika, e futur në fushatë zgjedhore, e ballafaquar me probleme ekonomike të shkaktuara nga Covid-19, e ngarkuar me shumë probleme të tjera botërore, ajo nuk ka interes për ta përdorur gjithë fuqinë e vet, në zgjidhjen e drejtë përfundimtare të konfliktit midis Kosovës dhe Serbisë.

Situata e shkaktuar nga virusi është në favor të politikanëve dhe njerëzve të këqij, sepse ata nuk e kanë problem të veprojnë. Gjëja më e mirë që mund të presim nga ky takim është që të mos nënshkruhet ndonjë marrëveshje e dëmshme për Kosovën. Negociatat për marrëveshje ekonomike janë të pranueshme për t’ja bërë qejfin administratës aktuale. Meqë, qeveria Hoti ia plotësoi të gjitha kërkesat ambasadorit Grenell, duke ia dorëzuar sovranitetin e Kosovës, do të ishte mrekulli e shekullit, që ai të ia kthejë me të mirë dhe ta bindë Serbinë ta njohë pavarësinë e Kosovës në kufijtë ekzistues, sepse zgjidhje tjetër nuk ekziston. Kjo do të mund të ndodhte vetëm nëse te Vuçiç dhe shovinistët tjerë serb, mbizotëron arsyeja mbi urrejtjen për shqiptarët, dhe nëse Serbia e vlerëson realitetin se ky është momenti më i mirë për të, për tu liruar nga problemi i Kosovës duke u bërë mirë me Amerikën. Nëse nuk ndodhë kjo mrekulli, atëherë është në interes të Kosovës, që bisedimet të zhargiten apo shtyhen deri në përfundim të zgjedhjeve në Amerikë, dhe realizimin e zgjedhjeve të reja në Kosovë.

Negociatat me Serbinë, janë ndërmarrje e madhe me rëndësi ekzistenciale për të ardhmen e Kosovës. Ato kërkojnë seriozitet, unitet dhe legjitimitet të lartë për tu realizuar me sukses dhe pranuar nga populli i Kosovës. Zgjedhjet e lira, janë forma më e lartë e zhvillimit të demokracisë, dhe krijimit të legjitimitetit qeverisës. Janë e vetmja mënyrë për ti kontrolluar dhe detyruar politikanët dhe partitë e tyre, të bëjnë ndryshime dhe të punojnë mirë në interes të forcimit të shtetit.

Telegrafi: Shpesh është përmendur ndryshimi i kufijve. Vlerësimi i juaj!?

Agim Aliçkaj: Përgatitja dhe njohja e pavarësisë së Kosovës nga Amerika dhe Evropa në vitin 2008, nuk u bë për t’i plotësuar dëshirat e shqiptarëve, u bë sepse Serbia ushtroi gjenocid mbi popullin shqiptar. Kosova, ishte njësi federale e ish-Jugosllavisë me territor dhe kufij të përcaktuar qartë. U vlerësua si rast i drejt ”sui generis” edhe nga Gjykata e Drejtësisë në Hagë. Pra, nuk mund të aplikohet askund dhe asnjëherë tjetër. Nëse do të lejohej një gjë e tillë, Evropa dhe bota do të bëhej lëmsh. Krijimi i shteteve të pastërta etnike, është në kundërshtim me vlerat dhe politikat evropiane dhe amerikane. Pakica serbe në Kosovë, nuk ka kurrfarë baze legale për të kërkuar bashkim me Serbinë, sepse i gëzon të gjitha të drejtat njerëzore dhe nacionale. Në të vërtetë, ajo është e privilegjuar dhe të njëjtat të drejta dhe privilegje duhet t’i takojnë edhe popullit shqiptar në Serbi.

Kërkesa e Serbisë për ndryshim kufijsh, është përzierje flagrante në punët e brendshme të shtetit të Kosovës. Nuk është dashur kurrë të pranohen negociata për serbët në Kosovë, pa i futur në agjendë shqiptarët në Serbi. Vetë fakti se pas 12 vjet pavarësie diskutohet mundësia e faljes së territorit agresorit serb, për ta pranuar njohjen e pavarësisë, paraqet tragjedi kombëtare dhe është dështim i turpshëm i klasës politike udhëheqëse. Ata nuk dëshirojnë ta kuptojnë se edhe nëse i falet Veriu, Serbia nuk do të kënaqet dhe nuk do të ndalet deri në shkatërrimin e plotë të Kosovës.

Etja e nomadëve serb për grabitje të tokave të tjerëve nuk shuhet lehtë. Atyre ju duhen thyer dhëmbët si në vitin 1999, me të gjitha mundësitë dhe në të gjitha mënyrat. Kombi shqiptar në trojet etnike në Ballkan, me diasporën e fuqishme, me veprim dhe organizim unik, ka forcë të mjaftueshme për ta mundur Serbinë. Ndërmjetësuesve amerikan dhe evropian, me argumente, në mënyrë të urtë dhe diplomatike duhet bërë e qartë. Kosova nuk ka asgjë për t’i dhënë Serbisë më, dhe pikë. Nuk është fundi i botës, nëse Serbia nuk e njeh Kosovën. As Kosova nuk e njeh Serbinë, dhe jeta vazhdon. Vetë presidenti Ahtisaari në intervistë për “Vecernji List” të Zagrebit në vitin 2012, pati deklaruar: “Serbia ta njohë Kosovën ose të shkojë në Rusi”. Cili do politikan dhe pjesëmarrës në negociatat e ardhshme me Serbinë kriminale shoviniste, në Amerikë apo Evropë, që e hapë çështjen e “korrigjimit, ndryshimit apo përshtatjes” së kufirit për të siguruar njohje nga ajo, është pa kurrfarë dyshimi anit-shqiptar, anti-amerikan, anti-evropian dhe anti-njerëzor. Për më shumë, përfaqësuesit e Kosovës, legjitim apo jo, nëse e lejojnë një gjë të tillë, do të regjistrohen në librin e turpit dhe tradhtisë kombëtare.

Telegrafi: A mendoni se në këto bisedime pala kosovare do të kërkoj kompensimin e dëmeve të shkaktuara nga Serbia në Kosovë për të zhdukurit dhe për gratë e dhunuara gjatë luftës?

Agim Aliçkaj: Kërkesa për kompensimin e dëmeve të luftës të shkaktuara nga Serbia, gjetjen e të zhdukurve dhe dënimin e të gjithë kriminelëve të luftës për dhunime dhe vrasje mizore të fëmijëve, grave dhe civilëve të pafajshëm, është e drejtë humane, njerëzore, morale dhe shpirtërore e patjetërsueshme. Serbia, është bombarduar nga NATO, për tu ndjekur nga Kosova por, nuk është dënuar si duhet për krimet dhe tragjeditë e shkaktuara. Ajo është ende e sëmurë nga urrejtja për shqiptarët dhe kombet tjera. Duhet bërë “denazifikimi” i saj. Ky është edhe një dështim tjetër i komunitetit ndërkombëtar dhe zyrtarëve të Kosovës, të cilët për interesa personale dhe servilitet ndaj të huajve, nuk kanë insistuar në një gjë legjitime plotësisht të kuptueshme dhe të pritshme.

Shikoni popullin hebre, ata edhe 75 vjet pas Holokaustit i përkujtojnë viktimat duke shënuar dhe bërë publike datat e rëndësishme. Do të ishte mire, që gazetarët hulumtues, historianët dhe publicistët shqiptarë të bëjnë përmbledhje dokumentare në broshura të shkurtra, të krimeve dhe ngjarjeve në gjuhën angleze, të cilat duhet të shpërndahen kudo dhe të merren nga përfaqësuesit e Kosovës në çdo takim të tyre. Është i pafalshëm lejimi i Serbisë të paraqitet si viktimë. Është i pakuptueshëm dhe i papranueshëm, barazimi në mes të agresorit dhe viktimës.

Telegrafi: Si e vlerësoni, letrën e dërguar nga komuniteti shqiptar në Amerikë, për një konferencë të përbashkët para takimit të 4 shtatorit?

Agim Aliçkaj: Mërgata shqiptare, sidomos në Amerikë, ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në arritjen e pavarësisë së Kosovës dhe avancimin e çështjes kombëtare. Pas çlirimit dhe shpalljes së pavarësisë së Kosovës, ajo është lënë pasdore nga shtetet dhe trojet tona me takime formale, lëvdata dhe mirënjohje të parëndësishme për njerëz lojal të politikanëve në qeverisje. Aktiviteti dhe lobimi është dobësuar, duke menduar dhe shpresuar se qeveritë e vendeve tona do të kryejnë detyrat e tyre si duhet në punët e jashtme. Meqë, po shihet qartë se ekzistenca e shtetit të Kosovës është e rrezikuar, mërgata dëshiron ta jep kontributin e saj për t’i mbrojtur interesat jetike kombëtare.

Çdo aktivitet në këtë drejtim meriton të vlerësohet, edhe pse formati për një konferencë të përbashkët vështirë se mund të realizohet me sukses. Po ashtu, komuniteti shqiptar në Amerikë, është i përbërë nga individ, shoqata dhe organizata të ndryshme me qëndrime të ndryshme, dhe askush nuk mund të pretendoi se e përfaqëson komunitetin. Dëshira për bashkim dhe unifikim të komunitetit ka qenë dhe është prezentë, por kjo mbetet për të ardhmen.

Kohëve të fundit vërehen përpjekje nga ambasadori Grenell, për të gjetur përkrahje në komunitet për qëndrimet dhe veprimet e tij. Pavarësisht nga deklaratat e përgjithësuara dhe të paqarta të disa individëve, diaspora shqiptare, sidomos kjo në Amerikë, është kundër lojës me kufij të shtetit të Kosovës. Mendoj, se veprimi lobist në Uashington për t’i afirmuar interesat kombëtare shqiptare dhe influencuar institucionet e larta është i pazëvendësueshëm. Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane, e udhëhequr nga ish-kongresisti i mirënjohur me prejardhje arbëreshe Joseph J. DioGuardi, dhe Këshilltarja për çështje Ballkanike Shirley Cloyes Dioguardi, është i vetmi lobi i regjistruar zyrtarisht me përvojë dhe aftësi për të vepruar me sukses. Natyrisht, që individ dhe subjekte tjera mund të krijojnë kontaktet e tyre sipas mundësive dhe aftësive të tyre. Me rëndësi është që secili ta kryej punën e vet pa e luftuar njëri-tjetrin.

Meqë, jemi para zgjedhjeve është e domosdoshme që shqiptarët me shtetësi amerikane ,urgjentisht të regjistrohen si votues dhe të organizohen sipas bindjeve të tyre në të dyja kampanjat, atë republikane dhe demokrate, sidomos në shtetet që kanë rëndësi, të quajtura “swing states”. Sukseset tona të mëdha në të kaluarën, janë arritur duke punuar me të dyja partitë politike amerikane. Përpjekjet e Serbisë për ta përvetësuar Uashingtonin do të dështojnë. Amerika ka qenë dhe do të mbetet me popullin shqiptar, sepse çështja e jonë është e drejtë dhe interesat strategjike të kombit amerikan dhe shqiptar përputhen plotësisht.

FIA FORMULA 3-TALENTI SHQIPTAR

August 29, 2020 by dgreca

Lirim Zendeli, nje “yll” shqiptar qe po lind ne Formula 3.

Përgatiti Albano Kolonjari

Një yll shqiptar po lind ne FIA Formula 3. Quhet Lirim Zendeli. Ka lindur ne Gjermani, por me prindër shqiptarë nga Maqedonia e Veriut. 29 gushti i vitit 2020 do të mbahet mënd gjatë nga Lirim Zendeli, pasi arriti të fitojë për herë të parë nje garë të FIA Formula 3. Zendeli garon për Trident Racing Team dhe sëbashku me shokun e tij të ekipit David Beckmann ndanë vendin e parë dhe te tretë. Gara u zhvillua ne SPA-Francorchamps të Belgjikës. Kampionati FIA Formula 3 është në raundin e shtatë. Ne tetor të këtij viti Zendeli mbush 20 vjec . Ai është shpallur kampion i Gjermanisë në vitin 2018 në ADAC Formula 4.

FIA Formula 3:

Lirim, fitorja juaj e parë në Kampionatin FIA Formula 3. Po sa e veçantë ndihet kjo?

Lirim Zendeli: Ishte një garë shumë e veçantë për mua dhe që do të më shërbejë shumë ne garat e ardhëshme. Poli i parë dje, dhe dal i pari sot. Unë mendoj se kemi pasur një makinë vërtet të mirë gjatë fundjavës. Jam thjesht e lumtur që mora pikë. Unë mendoj se jam rikuperuar mjaft në Kampionat dhe tani mezi pres të mbaj ritmin.

FIA Formula 3: U shtruan disa pyetje dje nëse ishte një pozicion poli ‘me fat’, por sigurisht asgjë me fat sot. Ju garuat në kontroll të plotë. A ishte e lehtë brenda makinës?

Lirim: Mund të duket e lehtë, por nuk ka qenë e tille ne pistë. Théo kishte një ritëm të lartë që në fillim dhe unë duhej ta ulja atë për të qëndruar përpara. E dija që nëse do të fillonim të luftonim, mbase do të tërhiqja dhe të tjerët do të arrinin. Kështu që, unë vetëm bëra çmos për të qëndruar përpara. Ne gjithashtu kemi pasur një makinë të mirë për këtë. Théo ka një makinë shumë të mirë duke më shtyrë përpara. Unë mendoj se ai thjesht e nënvlerësoi pak pozicionin tim. Unë jam në vitin tim të dytë këtu, kështu që e njihja pak. Por po. Unë jam thjesht e lumtur që arita të fitoj.

Formula 3. Por ne do të shohim se cfarë do të besh në garat e ardhëshme.

Lirim: Unë pata fat shumë të keq në disa prej fundjavave të kaluara ku nuk shënova asnjë pikë. Unë mendoj se kam pasur tre fundjavë me zero pikë. Kjo është ajo që më la pak pas. Qëllimi im tani është vetëm të ruaj ritmin, të shënoj sa më shumë pikë dhe të rikuperoj. Nuk e di se ku mund të përfundojmë në fund. Unë isha mjaft larg pesë të parëve..Me siguri, fundjava tjetër duhet të jetë po aq e mirë sa tani. Kjo është ajo që unë jam duke kërkuar.

ATJONI DHE “DIELLI”

August 29, 2020 by dgreca

–NË 25 VJETORIN E LINDJES…–

Atjoni shkëlqente prej poezisë. ….Dhe vetë është një poezi e magjishme–Adonis./

Gazeta “Dielli” ka botuar herë pas here për Atjon Zhitin, shkrime të tij dhe ç’kanë shkruar për atë, poezi, përkthime, vizatime të Atjonit, etj.

Atjoni sot, në këtë 30 gusht, do mbushte 25 vjeç. Me këtë rast sapo doli në Prishtinë libri “Jam Atjoni”.

E shfletojmë, për të kujtuar se kush ishte ai. Ndërkaq na del që në krye ajo që tha dhe shkruajti për Atjonin, një nga poetët më të mëdhenj në botë, Adonis, që jeton në kryeqytetin francez, në Paris, kur u njoh me studentin shqiptar në Milano, në shtëpinë e poetit dhe mikut Sebastiano Grasso, president i PEN-Clubit Italian, ku Atjoni ishte anëtari më i ri, teksa studionte për Filozofi në Universitetin “Sacro Cuore”.

E shfletojmë librin dhe do të gjejmë diçka rrezellitëse, si ajo e Diellit”.

Ja CV e Atjonit:

– Në 30 gusht 1995 lindi në qytetin e Vlorës dhe u rrit mes poezisë, ngjyrave dhe muzikës në Romë, ku prindërit e tij, Eda dhe Visar Zhiti, punonin si diplomatë në Ambasadën e Shqipërisë në Itali.

– Kur ishte 3 vjeç e gjysmë, një vizatim i tij për “Nënë Terezen” u fut në një botim me shkrime të ilustruara, që i kushtohej Shenjtores tonë dhe kritikës pikërisht ai vizatim i tërhoqi vëmendjen, shkruajtën në gazetën “Osservatore Romano” të Vatikanit gazetari Gianpaolo Mattei dhe artikulli u botua dhe në Shqipëri e u ribotua dhe herë të tjera.

– Hapi një “ekspozitë fëminore” në Romë, në shtëpi, ku erdhën fëmijët e pallatit dhe e panë. i pëlqyen vizatimet dhe çokollatat që u dha mami i Atjonit.

– Më pas hapi një tjetër ekspozitë në Vlorë, në kopshtin e shtëpisë së gjyshit, ku vizatimet e tij u varën pemëve dhe u ftuan kalamajtë e lagjes, ku pati dhe një koktejl me ëmbëlsira dhe coca-cola.

– Mësimet e para i nisi në Tiranë, në shkollën katolike “Ylber”, merrte pjesë dhe në teatër,

– Arsimin 9 vjeçar e kreu në Romë në shkollën e muzikës “Giuseppe Sinopoli”, mësoi flautin dhe dha disa koncerte me orkestren e shkollës deri dhe në Auditoriumin e madh të Romës.

– Nisi studimet në Liceun e njohur klasik të Romës “Giulio Cesare”, nga kanë dalë personalitete të mëdha të kulturës dhe politikës, ku krahas italishtes dhe anglishtes, që i mësoi mjaft mirë, studioi dhe greqishten e vjetër dhe latinishten.

– Merrej me sporte, me not, kanotazh, për të cilat ka dhe diploma, me tenis, shah dhe futboll si gjithë moshatarët e tij.

– Pas kthimit në atdhe, kryen gjimnazin “Ismail Qemali” në Tiranë dhe bën disa kurse kualifikimi për gjuhët spanjisht, frengjisht e gjermanisht.

– Zgjidhet që të jetë antar i jurisë së Festivalit Ndërkombëtra të Filmit për fëmijë e të rinj, “Giffoni”, merr pjesë në disa veprimtari në Salerno në Itali dhe në Tiranë, në Shqipëri

– Në 2013 fiton një bursë për të vazhduar studimet për Filozofi, pasioni i tij, në Milano, në Itali..

– Ndërkohë është zgjedhur anëtar i Parlamentit Rinor Europian, EYP, duke përfaqësuar Shqipërinë në disa konferenca si në Spanjë, Letoni, etj.

– Vazhdonte interesi i tij për antikitetin, historinë dhe artet, i vizitoi të gjitha kështjellat shqiptare, muzeumet në Tiranë e Korçë, Vlorë, Krujë, Shkodër, etj, po kështu dhe muzeumet më të rëndësishme në Romë e Vatikan, por dhe në qytete të tjera të Italisë, në Firence, Venecia, Milano, edhe në Europë, në Athinë, Paris, Vjenë, Bukuresht, Pragë, Lajpic, etj, e deri në Chicago, SHBA.

– Ishte njohur me shkrimtarë në Tiranë e Prishtinë, miq të babait të tij, me Kadarenë e Podrimjen e akademik Rexhep Ferrin, me poetin e burgjeve, “Panin Plak”, Pano Taçi, etj, por dhe me të huaj, takoi poetin nobelist Tomas Tranströmer, avanguardistin austriak Hermann Nitsch, në Itali kishte takuar poetët Mario Luzi dhe nobelistin Derek Walcott si dhe piktorin shqiptar Ibrahim Kodra, edhe pianistin me fame botërore, kinezin Lang Lang, etj.

– Pranohet anëtar i PEN Clubit Italian, nis miqësinë dhe bashkëpunon me Presidentin e tij, poetin dhe gazetarin Sebastiano Grasso, prej tij njihet dhe me personalitete, poetë nga bota, Adonis, Jevtushenko, Paulo Coelho, piktorë, fotografë, etj,

– Jep ndihmesën e tij në botime, përkthen për antologjinë “Lajmëtarët e Europës”, me autorë të vrarë nga regjimi diktatorial, për përmbledhjen me poezi të Adonis, i cili botohej për herë të parë në shqip.

– Piktura të tij merren dhe për ballina librash, të botuara në Shqipëri, Kosovë e Itali.

– Në vitin e dytë universitar boton artikujt e parë filozofike, që ai i quante traktate, nën kujdesin e gazetarit Alfred Lela, më pas do të vazhdonin të dalnin dhe në media të tjera në Shqipëri e Kosovë, të diasporës në Itali, Zvicër, Angli, SHBA.

– Në 20 dhjetor 2014, kur kishte ardhur në Tiranë për pushimet dimërore të Krishtlindjes dhe Vitin e Ri, ndërkaq po bënte përgatitjet për një Konferencë të Parlamentit Rinor Europian, e udhëhiqte ai me qëllim që “Europa të shikonte Europë dhe në Shqipëri”, befas ndërpritet gjithçka tragjikisht, një aksident rrugor, teksa nxitonin për te parë lindjen e diellit buzë detit.

Jeta e tij mbetet një udhëtim drejt dritës.

………………………………………………………………………………………..

– Në vitin 2015 del libri i parë me shkrime të Aton V. Zhitit, “Për atë që dua(m)”, me jehonë në lexues dhe në median e shkruar dhe elektronike kudo ku flitet shqip.

– Hapet ekspozita me piktura të tij “Një kuti me xiëllonja”, në Universitetin “Polis” në Tiranë, nën kujdesin e kritikut të njohur të artit, profesor Gëzim Qendro, veprimtari që e pasqyruan mediat dhe kanalet televizive në vend.
– Në vitin 2016 revista letrare dhe kulturore “Poeteka”, nr. 39, del i gjithë i ilustruar me vizatime bardhë e zi të Atjonit.

– Në 2017 botohet Albumi “Opera Atjon”, në shqip dhe italisht me vizatimet dhe pikturat e tij, të fëminisë dhe adoleshencës, përgatitur nga kritiku i artit dhe botuesi Gëzim Tafa, me pasthënie të tij dhe parathënie nga Prof. Gëzim Qendro, kritik i njohur arti. Mbas përurimit, Albumi ka patur shpërndarje të gjerë dhe është mirëpritur brenda dhe jashtë vendit.

– Me pikturat e Atjonit dhe me citate nga traktatet e tij kanë dalë disa kalendarë vjetorë, botime të “Onufri”-t, përgatitur nga Enxhi Hudhri.

– Koncert për Atjonin në Romë, “Jehonë dhe butësi, dialog mes tingujve dhe një ëngjëlli”, në violinë Anyla Kraja dhe në pianoforte Fausto Di Cesare, me recitime nga krijimtaria e Atjonit.

– Në 2018, krahas përmbledhjes me tregime e vizatime “Valixhja e shqyer”, botohet në Itali përmbledhja me poezi e vizatime me ngjyra, “Dove é la vita”, me dy autorë, Visar Zhiti-shkrimtar dhe Atjon Zhiti-piktor.

Ndërsa libri tjetër me poezi “Të rritesh nga dashuria” bëhet me tre autorë, krahas Visarit dhe Atjonit është dhe Eda Zhiti, që paraprin botimin me një ese.

Në librin “Si na erdhi ai, i ndaluari, po i Visar Zhitit, Atjoni është personazh kryesor së bashku me poetin rus Evgeni Jevtueshenko.

– Në librin e letërsisë të shkollave 9-vjeçare, 2019-2020, si tekst mësimor është dhe një poezi e Atjonit me fotografinë e tij.

– Edhe në librarinë “Friend’s Book House” në Tiranë, mes fotografive të eskspozuara me disa shkrimtarë të njohur të vendit, është dhe portreti i Atjonit.

– Libri dhe Albumi i Atjonit janë tashmë në bibliotekat e shkollave ku ai studioi, në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë, në bibliotekën e njohur të Universitetit “Sacro Cuore” në Milano, etj, deri dhe në Bibliotekën e Kongresit Amerikan, në SHBA.

– Shkrimet e Atjonit ribotohen herë pas here në median shqip në Shqipëri dhe në botë, janë bërë të njohura dhe në përkthim në italisht, kurse së fundmi janë botuar në rumanisht në revistën “Albanica”, që del në Rumani, me drejtor Dr. Luan Topçiu, etj.

– Piktorë të njohur kanë vizatuar Atjonin e vogël si Ibrahim Kodra, Maks Velo, Nestor Jonuzi, Skender Kamberi, Sali Shijaku, etj, kanë realizuar ikona në dru e qeramikë me Atjonin-engjëll murgesha nga Kosova Maria Grazia Ukaj e ikonografi italian Roberto Roncaccia, performanca nga Motër Elena Lulashi, ndërsa shoku i Atjonit, Denis Kapo ka realizuar një murale të madhe në “Osteria di Via Pre” në Milano, buzë lumit “Naviglio”, ku Atjoni shkonte shpesh.

– Piktori Gjergj Kola në Itali ka shumë vepra si skica, akuarele, kompozime në vaj, murale me personazh Atjonin, një portret i të cilit ndodhet i ekspozuar pranë “Louvre Museum”, në Paris.

– Në 2020 del në Prishtinë libri “Jam Atjoni”, botimet “Bogdani” me rastin e 25 vjetorit të lindjes, nën kujdesin e poetit, Prof. Dr. Jeton Kelmendi.

– Janë të shumtë ata qe i kanë kushtuar poezi Atjonit, edhe poetë të huaj, ndërkaq të njohur, studentë, kritikë arti, por dhe politikanë, presdidentë në Shqipëri e Kosovë, me të cilët është takuar Atjoni, kanë shkruar konsiderata për të impresionante,

* * *

– Festivali Ndërkombëtar i Filmit “Giffoni” jep çdo vit Çmimin “Atjon Zhiti” për antarin më të mirë të jurisë.

– Shoqata Ndërkombëtare e Shkrimtarëve “IWA BOGDANI” jep çmimin ndërkombëtar vjetor për poezi “Atjon V. Zhiti”, cili ka shkuar dhe në Argjentinë e në Japoni së fundmi..

– Në Tiranë, Bashkia e Kryeqytetit, ka emëruar dhe një rrugë me emrin “RRUGA E ATJONIT” ….

****

DO TA RREGULLOJMË BOTËN ME BUZËQESHJE

Kështu thoshte Atjoni.

E dëshmon gjenerata e tij, shokët dhe dhe shoqet e shumta që e adhuronin kudo.

Na e tregoi dhe studenti nga Kosova, në përurimin e librit “Për atë që dua(m)” të Atjonit në Universitetin Europian të Tiranës, në Aula Magna, të mbushur si kurrë ndonjëherë, me të rinj, intelektualë, shkrimtarë, deputetë, ish të burgosur, të panjohur, vinin të tjerë, s’kishte më vende, rrinin dhe në këmbë, etj.

Pasi folën emra të njohur për vlerat e librit, mesazhet që përcjell e befasitë, u ngrit në fund dhe një djalë nga salla, “Vij nga Prishtina, – tha, – posaçërisht për këtë takim, jam student në Zyrih, Ylli Haziri quhem.

Jam më shumë sesa shok i Atjonit, – vazhdoi ai – jam vëlla i tij. E kam njohur në mbledhjet e Parlamentit Rinor Europian, ai si shqiptar nga Shqipëria dhe unë si shqiptar nga Kosova. Kemi qenë bashkë në Riga e Barcelonë, në Paris e Pragë, në Beograd, Preshevë dhe Prishtinë, në shtëpitë e mia…kam mbresa të pashlyeshme. Atjoni ishte aq sa i mirë, po aq dhe dinjitoz, të përqafonte fuqishëm dhe kishte mendime të fuqishme; i gjithi i çiltër dhe gjithë dashuri.

Atjoni kishte dy dashuri të mëdha, – tregoi ndër të tjera ai, teksa dridhej mes emocionesh të dukshme për shokun e tij, – dashuri për dashurinë, për vajzat si të thuash, dhe dashurinë për atdhe, ku brenda kishte dhe Kosovë. Dhe prekej shpejt…”.

Atjoni dinte të bashkonte. Në një nga takimet e Parlamentit Europian të të Rinjve, ai është mes shokëve shqiptarë dhe serbë, ku me njërën dorë po mban të shpalosur flamurin e Republikës së Kosovë dhe me tjetrën atë të Serbisë. Me çiltërsinë e tyre, ata 19 vjeçarë, benë atë që politika e dy vendeve, por dhe ajo ndërkombëtare, nuk po e realizon dot. Pranuan tjetrin. Fotoja e këtij çasti është vërtet emblematike…

“Do ta rregullojmë botën me anë të buzëqeshjeve”, na thoshte Atjoni – e përfundoi fjalën e tij studenti nga Kosova…

Buzëqeshja e Atjonit mbetet vepër arti, ajo të bënte për vete, që jo vetëm ta doje, por dhe ta besoje Atjonin menjëherë. Ishte ai që këmbëngulte ndër shokë se duhej të studionin, në universitet jashtë sa më shumë, në Europë e Amerikë e të ktheheshin patjetër, se “Atdheun do ta bëjmë ne”, besonte, “më të bukur dhe më të fortë.”

“Ne do ta sundojmë botën me buzëqeshje e punë të pareshtur” – u bë credo-ja e tij, që ia gjeneratës së tij si emblemë.

KOHA ME ATJONIN

Ashtu siç ka “Rruga e Atjonit” në Tiranë, ka dhe një “Kalendar të Atjonit”, i shpërndarë në shumë shtëpi në shumë vende, me nga një pikturë të tij dhe me nga një thënie, të nxjerrë nga libri i Atjonit, në shqip, në italisht dhe anglisht.

Ato kanë bukurinë dhe mençurinë e moshës:

1 Të bësh të kthehen gjërat në shërbim të lumturisë së njeriut.

2. Drejtësia është ai princip, ku çdokush bën vetëm ato gjëra që prej natyre e ligji është thirrur të bëjë.

3- Shkencat shkojnë para, sepse nuk gabojnë dy herë në të njëjtën mënyrë po ashtu si dhe njerëzimi Në shoqërinë tonë është dramatike se si të qenit zëvendësohet nga dukja.

4- Duhen patur si burim force e njëkohësisht “thembër Akili” vlerat e paqes e të kulturës.

5- Kërkimi është zhveshje

6- Të ndërgjegjësohemi e së bashku të bëjmë një kryengritje morale të vazhdimtë…

7- Dashuria ime është tek ju, sepse ju dua shumë, jam i menduar, se dua te jem te ju: zemër.

8- Dashuria për dije është e pa kohë dhe e tillë do të jetë. Nuk do pranoj çka nuk më pëlqen, por do të mundohem të njoh gjithçka, kohë nuk kam për paragjykime, tabu, etj.

9- Tirania luftohet me dije, gadishmëri ndaj vuajtjes, intelektualizëm dhe objektivizëm ndaj realitetit pa pasur frikë.

10- Kur padrejtësia e përgjithshme bëhet rrugë, rezistenca është detyrë.

11- Që konflikti të mos jetë torturë, por vuajtje intelektuale, mundësisht gëzim. Lumturia është detyrë, por të mos ndjehet si e tillë.

12- Jeta s’duhet mbivlerësuar duke menduar se është e gjatë dhe e përjetëshme, por njëkohësisht nuk duhet nënvlerësuar duke thenë se është e kotë dhe e shkurtër, jeta është një hua dhe ne duhet ta lajmë atë duke bërë mirë.

POEZIA DHE SI EPILOG NË “DIELLI”

Poetja nga Argjentina, Susana Roberts është fituesja e parë e Çmimit Ndërkombëtar në letërsi “Atjon Zhiti”, që e jep Shoqata Ndërkombëtare e Shkrimtarëve me qendrat në Prishtinë dhe Bruksel.

Po sjellim dy poezi të saj:

SUSANA ROBERTS

ÇAST SUBLIM

I dashur Atjon, ku je këtë të diel pasdite,

ndërsa dielli sapo del me fytyrën tënde?

Vallë je në rrugën e gjerë,

të projektuar nga ëndrrat e tua?

Me padurim po rrëmon në çantë

për të gjetur shkrimet e tua.

Janë ato, njohuritë gjerdan

që shoqërojnë hapat e tua?

Po ashtu penelatat e tua abstrakte,

Diçka që s’munda ta shoh, pa e lexuar,

veç di se të kanë bërë të derdhësh lot.

Fytyra jote është kthyer në vetë diellin

Dhe ti së largu e njohe vështrimin tim

mbi rrugën e pambarimtë.

Më buzëqeshe dhe unë nuk munda

të mos shoh

dhe të mos e lexoj

ato që t’i zgjedh midis letrave të tua.

Qe veç një çast tek qëndroja në këmbë

në trotuarin

që thërriste dritën e rrugës tënde.

Me një lule të bardhë e të vogël në duar,

qëndrove e më the ta çoja

në një vend të rëndësishëm

në fund të rrugës.

Në realitetin tim të largët vrava mendjen

se për çfarë e kishe fjalën:

Për lirinë?… Për dritën?… Për paqen?…

(Përktheu nga origjinali Bajram Karabolli)

KALENDARI, PËR ATJON ZHITIN

Përtej farit të largët dhe dimrit të ftohtë,

Këtu në tokën time jugore

Me ngjyrat e gushtit mbërrijnë në zemrën time

fjalët e tua, një prekje vallëzimi murgëror

dritë e kulluar e fushave të Tiranës.

Drejt këtij bregu afrohen,

shndritin dëlirësi ndjenjat e vërteta

që ke shkruar.

Prapa, fshihet terri i këtyre kohëve covid-i,

jeta turbullohet,

flatrat e tua të ëmbla dhe mbrojtëse,

besim në kalendar janë, Atjon.

Fjalë të përjetshme do të jenë

dhe vitet do t’i përshkojnë,

pa paranteza e pa synime.

Fjalët e gushtit një zgjim po vallëzojnë

atë çka jemi dhe atë çka dëshirojmë të jemi

për të rrokur misionin tonë

si shpirtra dhembshurie hyjnorë

besimi dhe dashurie.

(Përktheu nga origjinali Erion Karabolli)

DISA NGA THËNIET PËR ATJONIN:

Kjo fytyrë e bukur engjëllore… ajo krijesë e mrekullueshme pra, ishte bërë për qiellin, jo për këtë botë…

Helena dhe Ismail Kadare

Shkrimtarë, Tianë-Paris.

Një lojë tensionesh dhe harmonish kromatike befasuese të krijuara me kokëshkrepjen dhe guximin tipik për temperamentet krijues. Këto tablo dhe vizatime të arrira janë dëshmitare të heshtura të energjisë, lirisë dhe dëshirës së natyrshme fëminore për të komunikuar.

Gëzim Qendro

Studiues, kritik arti, Tiranë

Kapja e universit në të gjitha dimensionet. Kjo është fabula e pikturës së tij. I mbërthyer nga ky detaj artistik… ajo tingëllon përtej moshës dhe me tendenca të dukshme ndaj artit modern, abstraksionit apo minimalizmit… Për të fluturuar drejt së pamundurës, përjetësisë…

Gëzim Tafa

botues, kritik arti, Tiranë

Bota është më e varfër pa Atjonin… Një engjëll i bukur që na fali gjithmonë dashuri, ngrohtësi e miqës…

Luan Topçiu

kritik arti, studiues, Bukuresht, Rumani–

…libri të Atjonit – testamenti i Tij për Shqipërinë, një testament që do t’u drejtohet bashkëmoshatarëve të Tij më fatlume. Ai do të jetë si Ungjilli për ta…

Eugjen Merlika–Studiues, Itali–

***

TË HUAJT PËR ATJONIN

Nuk kam takuar një të ri kaq të mirë, kaq fisnik dhe kaq të dashur në Shqipëri sa Atjoni…

Robert Elsie

albanalog kanadez,

Berlin, Gjermani

Atjoni është djali që çdo prind do të donte ta kishte të tijin…

Sebastiano Grasso

Poet, President i PEN Clubit, Itali

Atjoni i vogël e ka kuptuar dhe vizatimi i tij është një “strategji politike” e madhe, shumë më serioze dhe konkrete se ato të udhëhequra me forcën e armëve.

Giampaolo Mattei–Gazetar, Romë, Italian–

– Në shkrimet e Atjonit ka filozofi, jo si diçka abstrakte, por të lidhur me politikën, jo në kuptimin e politikës sot, por si te grekërit e lashtë, pjesë e jetës, ndërkaq të lidhura aktualitetin…

Mauro Geraci – Antropolog, studiues i letërsisë shqipe, Romë Itali.

Është tronditese, një mrekulli në ngjyra… Një fëmijë që mbledh kështu një civilizim 4000 vjeçar dhe arrin të njëjtën sintezë.Atjoni ka ndjerë shpirtin universal, shpirtin e Zotit, me rëndësi humane.

Padre Marko I. Rupnik–Profesor Teolog, artist, Universiteti Gregorian. Romë.

…një xhevahir krijimtarie… Libri i Atjonit do të vendoset në sektorin e artit në bibliotekën e dikasterit e do të mbetet si dëshmi e një figure që bëri shumë për kulturën në një hark të shkurtër kohe, që na dha shenjën e gjenialitetit të tij.

Kardinal Gianranco Ravasi

Biblist, kritik arti.

Ministër i Kulturës Vatikan

…Atjoni shkëlqente prej poezisë. Dhe vetë është një poezi e magjishme.

Adonis – Poet, Paris, Francë

Përgatiti “Dielli”, mbështetur në botimet e fundit…

C:\Users\User\Downloads\jam atijoni (2).jpg

Ballina e librit “Jam Atjoni”

Dhe disa skica nga Atjoni:

C:\Users\User\Desktop\Bardh-e-zi\New Scan-20150520182758-00032.tif

C:\Users\User\Desktop\Bardh-e-zi\New Scan-20150520181806-00017.tif

Bashkudhëtarë dhe kryqëzimi i hijeve “Syri në fletoren time”

“Bashkim duarsh” “Vorbull e re”

C:\Users\User\Desktop\A.V.E\1- VALIXHJA teksti e pikturat\2 per Ilustrimet e valixhes\14 mantelet.tif

“Hijet me ses yjeve”

Evoluimi drejt së djathtës si domosdoshmëri morale

August 29, 2020 by dgreca

Nga Thanas L. Gjika-

Pjesë nga shkrimi portret-biografi kushtuar shkrimtarit Luan Rama)- Letërsia dhe artet shqiptare pas kapitullimit të regjimit diktatorial u ndodh në udhëkryq. Metoda e realizmit socialist për krijimin e veprave letrare dhe artistike doli nga moda si metodë e pavlefshme. Shkrimtarë, poetë, piktorë të dalë nga burgjet dhe kampet e internimit filluan të botonin krijimet e tyre nëpër gazetat e opozitës si “Rilindja Demokratike”, “Republika”, “Liria”, etj dhe në libra më vete, ku shpalosnin përmasat e krimit komunist. Urrejtja ndaj regjimit diktatorial u shtua dhe u bë më e ndërgjegjshme.

Shumë intelektualë të ndershëm e ndjenë për detyrë morale të përkrahnin të përndjekurit e ndërgjegjes, të cilët ishin dënuar padrejtësisht për bindjet e tyre ndryshe nga ato të regjimit komunist. Mirëpo shumica e krijuesve të veprave letrare e artistike të realizmit socialist të trembur se mos pësonin burgje dhe dënime si pësuan dikur kundërshtarët e partisë komuniste, u lidhën me Partinë Socialiste, vijuesen e PPSh-së, filluan të shanin me shkak e pa shkak çdo veprim të udhëheqjes së Partisë Demokratike, madje dhe të anëtarëve të thjeshtë të saj, u vunë gurë në rrota proceseve demokratike.

Mirëpo megjithëse u pranua se sistemi komunist dështoi dhe metoda e realizmit socialist ishte e pavlefshme, kur vinte puna që krijuesit e veprave socrealiste të pranonin faktin se me veprat e tyre i kishin shërbyer ideologjisë së gabuar të partisë shtet, se kishin deformuar të vërtetën historike, se kishin vrarë moralin e shëndoshë, pra se kishin bërë gabime dhe krime artistike, ata nuk e pranonin dhe nuk i kërkuan popullit të falur. Ngulën këmbë se i kishin shërbyer artit, se veprat e tyre pavarësisht nga disa gabime ideore kishin vlera artistike të përhershme. Të ngujuar në një pozicion të tillë ata nuk donin të vlerësonin krijimtarinë e të dënuarve të ndërgjegjes të krijuar në kushte ferri brenda burgjeve e kampeve të internimit. Ata e nënvlerësonin edhe krijimtarinë e re të tyre të pas ndërrimit të regjimit.

Ndryshe ndodhi me krijuesin Luan Rama, i cili këtë kthesë epokale të botës sonë e jetoi në Francë ku kryente detyrën e amabasadorit të Shqipërisë. Romani “Epistolari i Zaratës” dhe përmbledhja poetike “Porto-Palermo” janë dëshmi të forta artistike të evoluimit të tij ideor dhe artistik në të mirë të letërsisë dhe kulturës shqiptare.

Të përkthesh “Ferrin” e Dantes për t’i mbijetuar ferrit të Zvërnecit

Në vitin 1998 u botuan letrat që Mark Ndoja, një intelektual i formuar para luftës në një universitet italian, i kishte dërguar bashkëshortes së tij nga kampi burg i Zvërnecit në vitet 1957-1958. Duke lexuar atë tufë letrash Rama shtoi njohuritë e tij mbi vuajtjet e të dënuarve politikë në burgjet e diktaturës komuniste. Iu ngacmua fantazia krijuese, sidomos nga fakti se ky i dënuar i kishte mbijetuar gjendjes së rëndë duke gjetur mbështetje e ngushëllim te puna krijuese, te përpjekjet për të përkthyer “Ferrin” e Dante Aligerit. Bashkëvuajtësit e tij ishin Kasëm Trebeshina, Tuk Jakova, Sallaku, Spiro Gjoka, Gjin Marku komandant Brigade, Xhavit Qesja komisar brigade, etj.

Në roman këta persona historikë rikrijohen si personazhë me emra të tjerë si Fredi, Xhafo ish-komandant i një brigade partizane, poeti Kamber, Sotiri, Aleksandri, etj. Krijohen ngjarje dhe një atmosferê e veçantë, meditime, dialogje, përshkrime dhe emocione nga fantazia e autorit, ngjeshur me metafora, kontraste, krahasime e një mori figurash letrare e sintaksore. Në formë letrash ai ngjizi romanin me titull “Epistolari i Zaratës”, ku trajtoi jetën e disa intelektualëve shqiptarë të dënuar politikë prej regjimit komunist. Për shkak të sëmundjeve ose paaftësive fizike këta të burgosur e kryenin dënimin e tyre jo në kampet e punës së detyruar, por në barakat e manastirit mesjetar të ishullit të vetmuar Zvërnec pranë Vlorës, që ishte kthyer në burg. Ishullit ia ndërroi emrin në Zarata. Romani u prit mirë, u përkthye dhe në gjuhë të huaja. Për të kanë shkruar kritikë të huaj për versionet në frëngjisht, anglisht e italisht, midis të cilëve po përmend recensionin profesional të studiueses Blerina Suta për botimin në italisht.

Do të përpiqem të sjell këtu një pjesë të pasurisë së madhe ideo-artistike që ngërthen kjo vepër, në dukje e vogël me 104 faqe, por që L. Rama me mjeshtërinë e tij krijuese ka ngjeshur ngjarje dhe emocione, me të cilët ka dënuar në shumë aspekte krimet e komunizmit dhe ka përgjithësuar formimin e lartë kulturor, talentin krijues dhe botëkuptimin human të të përndjekurve të ndërgjegjes.

Kompozicioni i veprës është i thjeshtë. Ai ndërtohet përmes riprodhimit të 13 letrave që personazhi kryesor, Fredi, një ish-mësus letërsie, ia dërgon Brunës, së dashurës së tij, e cila jetonte në Shkodër bashkë me nënën e tij të moshuar. Në këto letra jeta është riprodhuar në përputhje me të vërtetën historike, të cilën autori e pati përvetësuar përmes njohjes së drejtpërdrejtë të jetës, leximit të letrave konkrete të Mark Ndojës dhe të shumë materialeve të tjerë që pati fatin t’i lexonte gjatë jetës në Paris, në metropolin e kulturës europiane demokratike.

Subjektin e romanit autori e thurr përmes rrëfimit të ngjarjeve që u ndodhin të burgosurve në kampin burg, ngjarje që ai i riprodhon në letrat dhe intermexot e tyre. Secila letër mund të konsiderohet si kapitull i veprës, i cili përbëhet nga një hyrje me disa vargje nga poema “Ferri” e Dantes, nga teksti i vetë letrës dhe nga një shprehje latinisht që jepet në fund si mbyllje. Jashtë këtij subjekti janë parathënia, ku autori jep përshkrimin gjeografik të ishullit ku jetuan të dënuarit; dhe pasthënia ku autori jep disa sqarime rreth krijimit të veprës dhe fakte pas botimit të saj.

Në letrën e parë letërshkruesi, Fredi, prezanton bashkëvuajtësit e tij. Shumica e tyre kishin qenë luftëtarë kundër zgjedhave të huaja, ose partizanë komunistë, a intelektualë që ishin dënuar për ndonjë mendim ndryshe ndaj vijës politike të partisë. Përmes prezantimit të jetës dhe dënimit të secilit bashkëvuajtës shpaloset ideja: “Diktatura komuniste hante jo vetëm ata që mendonin ndryshe, por dhe bijtë e vet”. Në letrën e dytë tregohet se kampi burg kishte qenë manastir i vjetër kushtuar Shën Janit (Shën Gjonit të katolikëve), mirëpo në ditën e festës së këtij shenjti (ngjarjet ndodhin në vitet 1957-1958, pra para prishjes së institucioneve fetare dhe ndalimit të riteve fetare) oficeri roje lejoi të hynte në sallën e kishës vetëm priftin, por jo fshatarët dhe as të dënuarit. Fredi me shokët qëndruan te dera e sallës. Këta dëgjuan klithmën e priftit “Fali o Zot se s’ dijnë ç ‘ bëjnë!”, kur pa se fleta e rregullores ishte varur pranë derës së sallës e mbërthyer me një gozhdë që kishte shpuar syrin e shenjtit të pikturuar aty. Më tej të dënuarit, njerëz me besime të ndryshme fetare, dëgjuan me vëmendje predikimin: “Kush urren vëllain e vet, gjendet në errësirë dhe ecën në errësirë. Nuk di nga shkon sepse terri ia ka verbuar sytë”. Pas këtij psallm-mesazhi, tregohet se Fredit iu kujtua vepra e Rodenit “Porta e Ferrit”, frymëzuar prej “Ferrit” të Dantes. Këtë vepër madhështore të derdhur në hekur ai e kishte parë në Paris gjatë një vizite që kishte kryer kur ishte student universiteti. Portrete, krahë, gjymtyrë, sy që të trondisin kur i shikon, gojë të hapura që klithin, ngërç shpirtrash dhe trupash njerëzorë. Si Dante dhe Rodeni kishin treguar gjendjen tronditëse të shoqërisë njerëzore, ku dobësia e shpirtit të shtyn drejt krimit. Me të tilla rrëfime e meditime shpaloset ideja: “Diktatura komuniste me luftën kundër besimeve fetare po e vriste moralin tradicional dhe po e zhyste popullin në rrugën e errësrës”. Në letrën e tretë, Fredi i shkruan Brunës se ai e filloi përkthimin e veprës së Dantes me poemën “Parajsa” sepse ëndërronte që të bënin së bashku një jetë të bukur. Në kontrast me këtë ëndërr, rrëfimi kalon me digresion te procesi gjyqësor, kur gjykatësi injorant ia tundi Fredit fletët e daktilografura të përkthimit duke i thirrur: “Parajsën ke shtypur këtu, parajsën e borgjezisë, parajsa e vërtetë është parajsa që ndërton shteti ynë i diktaturës së proletariatit.”. Më tej sillen gjykime e meditime të heroit për poemën “Ferri” me përkthimin e së cilës po merrej në kushtet e rënda të burgut. Kalohet në kontrast me këto kushte te përshkrimi i vizitës që kishte bërë Fredi te shtëpia e Dantes në Firence, ku mësoi disa hollësi për dashurinë e tij me Beatriçen. Dashuria u kishte lindur që kur ai ishte 9 vjeç e ajo 8, por që nuk mundën të bashkoheshin kurrë sepse pushtetarët e dënuan atë me dëbim nga Firencja, ku s’mund të kthehej që të shihte të dashurën e tij. Fredi gjen rast t’i shprehë Brunës edhe një herë ndjenjat e tij të thella për të duke i shkruar se e donte po aq sa e donte Dantja Beatriçen, të cilën e përjetësoi në veprën e tij dhe sa e donte piktori Sandro Botiçeli Simonetën, fytyrën e së cilës e përjetësoi në një mori kryeveprash. Dashuria për Beatriçen dhe Firencen e fisnikëroi Danten dhe i dha fuqi të duronte vuajtjet e ekzilit, kurse imagjinatës së tij i dha forcë për të krijuar “Ferrin” me nëntë rrathët e tij ku vendosi njerëzit e pamoralshëm, kriminelët, kopracët e mëdhenj, tradhëtarët, heretikët, njerëzit e dhunës, fallxhorët, hajdutët dhe në rrethin e fundit vendosi Luçferrin që po hante Brutin dhe Kasin dy tradhëtarët e Jul Qezarit. Kurse Fredit dashuria për Brunën dhe Shkodrën i kishte dhënë forcë të duronte torturat në hetuesi dhe po i jepte forcë të kalonte vuajtjet fizike dhe mungesat e shumta në kampin-burg të errët e plot lagështi. Këto vuajtje përjetohen në ferrin real dhe jo në ferrin imagjinar të Dantes. Përmes të tilla përqasjeve transmetohet ideja: “Dashuria është ndjenja më e fortë njerëzore, ajo i fisnikëroi, i forcoi për të duruar vuajtjet dhe i frymëzoi intelektualët shqiptarë të dënuar prej regjimit diktatorial për të krijuar vepra letrare artistike, ashtu si fisnikëroi, forcoi e frymëzoi të internuarin Dante Aligeri”.

Shkrimtari L. Rama është i pajisur me një botë të pasur ndjenjash dhe aftësinë e shprehjes së tyre. Në roman ka shpesh shpërthime ndjenjash lirike edhe pse jeta e burgut është plot vuajtje: “E dashur Bruna, shkruaj emrin tënd dhe ndalem për disa çaste, sepse njëqind gjëra që dua të t’i them më vinë në mendje njëherësh. Atëherë mbyll sytë dhe nga errësira e plotë më vjen drita tënde, më vjen ti, ashtu siç nxitoje dikur kur vije drejt shtëpisë, me atë hapin tënd të lehtë si një flutur dhe me fustanin që të tundej në erë. Ngjisje shkallët me vrap dhe vije të më pushtoje. Nganjëherë, në ëndërr, edhe unë nxitoj kështu, duke ardhur me vrap, i lirë, drejt teje, por nuk arrij ta gjej figurën tënde, sytë e tu dhe nga kjo përplasje me errësirën zgjohem i trembur dhe pres kështu mëngjesin, pa mundur të flë sërrish. Dhe atëherë marr ‘Ferrin’ në duar dhe rilexoj…”- Me këto rreshta fillon letra e katër. Më tej Fredi i shkruan nuses se pas leximit e rileximit të kësaj vepre në kushtet e burgut, kuptoi se Dantja e vepra e tij qënkeshin tjetër, se kishin dimensione marramendëse, jo ashtu si i kishte menduar jashtë burgut. Pastaj kalohet te jeta brenda në burg ku tregon për fatin e dy bashkëvuajtësve të tij, Sotirit dhe Kamberit.

Sotiri ishte një djalosh që kishte studiuar në Itali për regjisurë, por që për shkak të luftës nuk mundi ta vinte në skenë punën e diplomës, një dramë të Pirandelos të cilën e kishte interpretuar dikur Aleksandër Moisi, e që pas lufte e kishin dënuar sepse tentoi të arratisej. Torturat pas dënimit e kishin tronditur mendërisht dhe në Zaratë ai niste të recitonte në italisht poezi të Leopardit apo ndonjë nga pjesët e dramës së diplomës së tij. Ushtarët nuk e duronin, në fillim talleshin dhe e përqeshnin, pastaj nisnin ta shkelmonin gjersa ai më në fund pushonte. Kurse Kamberi ishte një poet, me të cilin autori ka tipizuar Kasëm Trebeshinën e krijues të tjerë). Ky një ditë, i pushtuar nga frymëzimi u fsheh në një skaj të ishullit, por kur e gjetën e rrahën aq keq me shqelma fytyrës sa që i thyen nofullën dhe Fredi me shokët mezi e ushqenin me lëngje. Të tilla trajtime të të dënuarve i dhanë të kuptonte Fredit se jeta në burg nuk ishte ashtu si e kishte menduar kur ishte jashtë tij. Jeta e burgut e bëri Fredin të kuptonte dimensionet e vërteta të veprës së Dantes dhe dimensionet e vërteta të diktaturës së pamëshirshme komuniste. Ideja është e qartë: “Jeta plot vuajtje në burgjet e diktaturës shqiptare i mënçuroi të dënuarit politikë dhe i ndërgjegjësoi të kuptonin dimensionet e vërteta të kryeveprave botërore dhe të vetë jetës nën diktaturë”. Eshtë pikërisht ky ndërgjegjësim që e ndihmoi Fredin të sqaronte në letrën e pestë se përse vijonte punën cfilitëse për përkthimin e “Ferrit” kur i mungonte një fjalor i pasur i gjuhës shqipe, kur shokun pranë e mbyste kolla e i zihej fryma sa dukej se po vdiste, kur një nga shokët e tjerë mezi merrte frymë nga azma, kur shpesh i mungonin fletoret ku të shkruante dhe qirinjtë për ndricim dhe kur Bruna i lutej ta linte këtë punë: “E dashur Bruna! Përse më shkruaje që ta lë “Ferrin” dhe të mos merrem më me të? Ke frikë, apo do që mos të futem akoma më thellë në trishtimet dhe dhimbjet e kësaj bote? Jo, kjo vepër i duhet popullit tim. Ai duhet ta lexojë në gjuhën e tij që të njohë më mirë botën, vetveten, që të kërkojë gjithnjë dritën në udhën e tij, pa të cilën nuk mund të ringrihet…”. Po në letrën e pestë mësojmë gjendjen e rëndë financiare të Brunës, e cila, për të blerë ushqimet që do t’i dërgonte Fredit, kishte shitur fustanin e saj më të bukur, etj. Fredi i kalon ditët duke punuar e duke jetuar me kujtimet e Brunës; ai e nxjerr shpesh nga xhepi fotografinë e saj që ajo i pati dërguar, ngrihet e bën sikur po vallzon duke e mbajtur atë në krahët e tij, e lexon letrën e saj shumë herë sa ajo vjetërohet, etj. Me të tilla rrëfime nuk ka si të mos kuptosh se autori ka ngjizur idenë tjetër: “Intelektualët shqiptarë të dënuar nëpër burgje e kampe internimi gjatë diktaturës, pavarësisht nga kushtet e rënda, i ishin përkushtuar përkthimit të kryeveprave botërore si mision për të ndihmuar në ringritjen morale e shpirtërore të popullit shqiptar”.

Romancieri Rama është krijues me botëkuptim të gjerë shoqëror. Gjatë jetës së tij i ra rasti të njohë e të ketë shokë, miq e të afërt të familjes nga të dy krahët, komunistë të përkrahur të regjimit dhe të dënuar të atij regjimi. Edhe fakti që ai ka jetuar në Paris që nga marsi i vitit 1991 e në vijim, bashkë me leximet e shumta, kanë ndikuar që ai të njohë në thellësi botën mendore të të përndjekurve të ndërdërgjegjes dhe ta vlerësojë horizontin e tyre të gjerë kulturor dhe botëkuptimin e tyre human. Pikërisht këtij aspekti ai i ka kushtuar letrën e gjashtë, ku Fredi i shkruan Brunës për ndryshimet e jetës që po ndodhnin në Shqipëri, si tharrja e kënetave, shtrirja e arsimit nëpër fshatra, ngritja e fabrikave të reja, në njërën prej të cilave ishte punësuar dhe Bruna, etj. Ai shpreh gëzim për këto arritje dhe uron që edhe lufta e klasave të zbutej e të mos ndodhnin më arrestime e burgime për një fjalë goje, për gjendjen e pasur ekonomike, ose prejardhjen shoqërore. Ai nuk beson se ndryshimet ideore midis tij e Lazrit mund ta shpinin këtë në armiqësi e keqbërje, prandaj i lutet Brunës që të mbajë lidhjet me këtë shok edhe pse ai ishte familjarisht i lidhur me njerëz të pushtetit. Me këtë letër autori ka dashur të shprehë idenë socialpolitike: “Të përndjekurit e ndërgjegjes ishin njerëz të kulturuar e humanë, të çliruar nga ndenjat e urrejtjes e të hakmarrjes. Ata nuk i urrenin kundërshtarët e tyre ideorë dhe nuk i mohonin punët e mira të tyre”. Këtë ide e vërtetoi dhe jeta shqiptare pasi u ndërrua sistemi politik më 1991, kur të dënuarit e ndërgjegjes të liruar nga burgjet e kampet e internimit nuk u shprehën ndonjë kërkesë për revansh e hakmarrje. Secili u përpoq të sistemohej e të mbijetonte duke punuar e jo duke rëmbyer gjënë e pasurinë e të tjerëve. Fatkeqësisht ishin përsëri disa komunistë e sigurimsa që u vunë në shërbim të klanit Hoxha-Alia për realizimin e planit Katovica, të cilët u mobilizuan për të rimarrë pushtetin politik dhe ekonomik e pasi e rimorën vijuan të gjallëronin në kushtet e reja enverizmin, duke penguar krijimin e shtetit ligjor e duke krijuar oligarkinë me të cilën po përjetësojnë mbajtjen e pushtetit.

Problemi i botëkuptimit të të dënuarve vijon edhe në letrën e shtatë, ku Fredi tregon se gjatë ndihmës që filloi t’i jepte Stavrit në ditët e fundit të jetës së tij, këtij ish-komunisti idealist i dënuar, intelektual i formuar në Athinë me idetë e Platonit e të Sokratit. Ai respektonte Marksin, por shante stalinizmin. Fredi kuptoi se mendimet e tyre për lirinë e njeriut, të drejtën, pushtetin, për vlerësimin e popullit, për të ardhmen e Shqipërisë, etj ishin të afërta dhe tha me vete: “Po dhe unë si Stavri jam, si Stavri mendoj”. Kurse Stavri përmes një krahasimi të goditur formuloi mendimin e tij: “Ne të dy, më duket sikur jemi si dy krahët e një pëllumbi… Pëllumbi s’mund të fluturojë vetëm me një krah. Ne duhet t’i bashkojmë idealet tona për këtë tokë që ka shumë etje dhe uri.” Pikërisht ky mendim zbulon idenë e autorit: “Të përndjekurit e ndërgjegjes kishin bindje të ndryshme politike, por ata e donin njësoj popullin dhe nuk e përjashtonin njëri-tjetrin. Bashkëpunimi midis tyre do të ishte i mundshëm kur të vinte liria”. Luan Rama e vlerëson lart inteligjencën superiore të intelektualëve të dënuar prej diktaturës komuniste. Në letrën e tetë ai tregon se togeri e gjen Fredin duke shkruar letër, ia rrëmben atë dhe pa e lexuar, midis tyre zhvillohet dialogu: – “Shan qeverinë, hë?! Qeverinë që u dha tokat të varfërve! Qeverinë që ju mori florinjtë! Mirë ua bëmë”! – “Ç’ florinj”? – i thashë. – “Jeta jonë është aq e thjeshtë… Unë jam mësues zotëri”! – “Mos më thuaj zotëri”! – u nxeh ai, – “madje as shok mos më thuaj, sepse nuk mund të jesh shoku im. Unë jam armiku yt”! Togeri e grisi letrën, por Fredi e riprodhoi pa mundim sepse e kishte të shkruar në mendje. Ai i sqaron Brunës vuajtjet e Dantes që e kaloi gjithë jetën në mërgim i përndjekur dhe i dënuar me vdekje, që nuk u lejua të kthehej në atdheun e tij, në Firencen e lirisë e të gjenisë krijuese, Firencen e Beatriçes së tij. Dhe Fredi (pra L. Rama) sqaron: “Por atdheu i Dantes në të vërtetë u bë arti, letërsia, humanizmi”. E pikërisht këtu zbulohet dhe ideja e kësaj letre: “Intelektualët shqiptarë që u dënuan prej diktaturës komuniste, jeta e burgut (unë do të shtoja, ose jeta në arrati) u privoi atdheun, por ata me punën e tyre intelektuale e kapërcyen këtë mungesë duke bërë atdhe artin, letërsinë, humanizmin”.

Midis dëmeve morale që shkaktoi diktatura komuniste shqiptare ishte dhe shkatërrimi i shumë traditave të lashta të popullit tonë, tradita për të cilat atë e kishin vlerësuar popujt fqinjë dhe udhëtarë, konsuj e ambasadorë të huaj. Luan Rama ndalet te letra e nëntë për të treguar shkatërrimin e respektit të popullit tonë ndaj të vdekurit. Zonja Zeli, bashkëshortja e Stavrit nuk u njoftua të vinte për ta parë burrin e saj në ditët e fundit të jetës, madje organet e Sigurimit, si në gjithë burgjet shqiptare, nuk e njoftuan atë as për ta marrë e varrosur pranë familjes, por e hodhën dhe e mbuluan në një gropë pa vendosur asnjë shënjë. Sipas radhës së vizitës, Zeli mbërriti dy ditë mbas varrimit. Bashkëvuajtësit nuk mund t’ia thoshin drejtpërdrejt të vërtetën… Kur ajo e mësoi se ku ishte vendvarrimi shkoi u shtri mbi të dhe vajtoi derisa u mek si e vdekur. Në vijim Fredi shpërtheu: “… këta i varrosin të vdekurit në burgje dhe nuk ua kthejnë familjeve as t’i qajnë e t’i përcjellin për herë të fundit. Me ç’të drejtë kjo? A mund të mbahet i burgosur dhe një i vdekur? Kjo është çmenduri”! Ky shpërthim i Fredit shpreh idenë revoltuese të autorit: “Diktatura komuniste shqiptare ishte çnjerëzore me të gjallët dhe me të vdekurit”.

Karakteri çnjerëzor i rojeve të burgut zbërthehet edhe në letrën pasardhëse, tek e dhjeta, ku Fredi i shkruan së dashurës se të burgosurit ishin bërë miq me Gulin, një qen që u rrinte pranë dhe ua lehtësonte dhimbjet e vuajtjet. Mirëpo Guli u zhduk për ca kohë dhe kur u kthye solli me vete dhe një konkë, qenushe me të cilin luante dhe gëzonte veten dhe të burgosurit. Kur e pa këtë skenë gëzimi gardiani u pezmatua. U turr dhe e goditi Gulin fort. Gëzimi u prish, kafshët ikën të tmerruara dhe nuk u kthyen më. Autori për ta forcuar efektin e kësaj skene shtazarake, shfrytëzon kontrastin dhe tregon se Bruna pasi i lante e i thante rrobat e Fredit, kur i hekurroste, i vendoste mbi veshje të veta që të merrnin aromën e saj. Kjo gjë e vogël e bënte të lumtur Fredin në atë jetë ferri, i cili pasi e falenderon për këtë kujdesje, e mbyll letrën me fjalët “lumturia është çështje shpirtërore”. Ideja kuptohet pa vështirësi: “Diktatura komuniste nuk lejonte të gjallonte ndër burgje asgjë qoftë dhe një qen që mund t’u krijonte gjendje të gëzuar shpirtërore të burgosurve të ndërgjegjes”.

Jo pak gra e burra, pasi dënohej njëri prej tyre, tjetri/tjetra e frikësuar nga ndjekjet pas shpine të informatorëve të Sigurimit se mos pësonin internim a burgim, ngrinin padijën për divorc. Ky problem psiqik shoqëror me pasojat e tij trajtohet në letrën njëmbëdhjetë. Poeti Kamber, shkruan Fredi, ishte tronditur e bërë si i luajtur menç. I kishte ardhur njoftimi se gruaja, nuk mund të duronte më dhe kishte bërë ndarjen, kuptohet me gjyq fallco, ku nuk paraqitej pala tjetër. Fredi u trondit kur pa Kamberin të klithte e të dridhej, pastaj të përpëlitej për tokë nga epilepsia, sëmundje që e kishte pasur në fëmijëri. Fredit iu kujtuan katakombet e burgut Porto Palermo, ku kishte qenë më parë bashkë me 200 të dënuar në atë katakomb errësire si në shpellën e Dionisit të Sirakuzës. Letra vijon me rrëfimin e Aleksandrit, një të dënuari që e kishin sjellë në burgun e Zaratës nga kampi i punës së detyruar të Maliqit. Dukej si plak 70-vjeçar ndonëse ishte i ri. Kishte vuajtur shumë gjatë punës për tharrjen e kënetës së Maliqit. Ky u tregoi të burgosurve për groposjen e një të dënuari në baltë, i cili për pak do të kishte vdekur. Ndonëse Aleksandri nuk përmend emrin e të dënuarit, lexuesit e romanit e dijnë tashmë se kjo groposje i pati ndodhur shkrimtarit Mitrush Kuteli. Gjendja e rëndë e të burgosurve bëhet më e kuptueshme, kur Fredi i shkruan gruas se të dënuarit e Zaratës ishin të ngjashëm me njerëzit-personazhe të Dantes. Ai shton se në fillimin e këngës së tridhjetekatër, këngës së fundit të poemës, ku kishte arritur me përkthimin, Dantja shkruante: “Unë nuk vdiqa dhe nuk mbeta i gjallë: gjykoje vetë nëse ke nuhatje dhe inteligjencë se si jam bërë kështu pa vdekur dhe i pajetë”. Kështu ishin dhe Fredi me bashkëvuajtësit, të gjallë e të vdekur njëkohësisht. Ata i pret vdekja, por mbijetojnë sepse nga shpirti u del një forcë e brendshme, e cila i kthen në jetë. Më tej tregohet episodi më i rëndësishëm i kësaj letre, ngjarja tragjike e Seferit, një ish-partizani që ishte plagosur në luftë, madje ishte dhe vëlla dëshmori. Gruas së tij ia kishin refuzuar për të satën herë kërkesën për takim. Filloi të shante e të thërriste, doli jashtë manastirit në mes të shiut si i xhindosur, zhveshi rrobat dhe po i klithte toger “Bulldogut”: “Thomëni, çfarë ju kam bërë? Përse nuk e lejoni gruan time? Përse më mbani këtu? Apo se i dhashë luftës aq shumë? A nuk ju mjafton kjo plagë që kam marrë në luftë dhe gjaku i tim vëllai”? Dhe priste që “Bulldogu” ta gjuante me automatikun që po bënte gati për ta shkrepur. Fredi me shokët vrapuan dhe filluan ta tërhiqnin, po Seferi bërtiste: “Le të më vrasin, aq më bën! E ç’e dua këtë jetë në robëri?…” Mezi e futën brenda. Mosrespektimi i së drejtës për takim me familjen për një ish-partizan, vëlla dëshmori, dhe që vetë ishte plagosur në luftë, ka lidhje me shpërdorimin e idealeve të kohës partizane pas marrjes së pushtetit prej Partisë Komuniste. Këtu transmetohet ideja: “Partia me anën e shërbëtorëve të verbër që kishte në Ministrinë e Brendshme kishte krijuar një shtet diktatorial çnjerëzor që shkelte idealet e luftës dhe gjakun e dëshmorëve”.

Kurse në letrën e dymbëdhjetë autori trajton problemin e dhunës fizike dhe lirisë së brendshme shpirtërore. Fredi njofoti Brunën se e mbaroi përkthimin edhe të këngës së fundit e “Ferrit”, ku jepet dalja e Dantes dhe e Virgjilit mbi tokë dhe gëzimi që ndjenë prej dritës së bardhë të diellit dhe natyrës plot bukuri. Për ta ngushëlluar bashkëshorten që të mos mërzitej se ferri i tij nuk po mbaronte, i riprodhon këshillën që i kishte dhënë shoku i tij Xhafo: “jeta është thjesht një lojë dhe s’duhet parë me trisht, por duhet gëzuar çdo çast sa jemi gjallë, qoftë dhe në ferr, pasi ajo që ka rëndësi nuk është izolimi, mungesa e lirisë së përgjithshme, por është të jesh i lirë në vetvete, ta ndjesh veten të lirë edhe kur të mbyllin në qeli, edhe kur të mbyllin gojën, të mendosh në liri dhe ku askush të mos mundë të të dhunojë mendimin. Askush, asnjë fuqi, nuk mund të ta prangosë atë”.

Për të mos e lënë Brunën në dëshpërim, Fredi si zakonisht, pas këtij episodi të hidhur riprodhon një ngjarje të gëzuar. Në ishull, pranë burgut erdhën dy pelikanë të bukur të cilët për disa ditë me radhë po mblidhnin degëza pemësh për të ndërtuar folenë e tyre. Do të krijonin familje. Letra mbyllet me optimizëm: “Ishte diçka që na bëri të harrojmë një çast se ishim të burgosur. Ato shkonin e vinin, rrihnin krahët e mëdha dhe ne na kujtonte atë që quhet gjenezë. Një fole po ngrihej. Dhe kjo na lumturoi të gjithëve”.

Këshilla e Xhafos për ta ruajtur mendimin të paprangosur, bashkë me antitezën që krijohet midis gjendjes së rëndë të të burgosurve dhe gëzimit që shkakton fundi i poemës me daljen e Virgjilit dhe Dantes nga ferri, si dhe gëzimi që u krijuan të burgosurve dy pelikanët që po krijonin folenë e re, shpalosin idenë: “Të burgosurit e kapërcenin hidhërimin që u shkaktonte dhuna shtetërore me arritjet e tyre krijuese dhe me gëzimet që u sillte vetë natyra”.

Në letrën e fundit, të cilën autori e quan “Epilog apo letra e trembëdhjetë”, arrihet pika kulminante e romanit. Bruna më në fund mbërriti te burgu, ku do të realizonte takimin e shumëpritur me të dashurin e saj. Mirëpo takimi nuk u realizua, Fredin e kishin shpënë në degën e Punëve të Brendëshme në Tiranë, për ta marrë në pyetje lidhur me ish-nxënësin e tij Beson, një punonjës i gjykatës që e kishte ndihmuar për ta dënuar më lehtë. Sigurimi donte ta dënonte Beson, ndoshta të ridënonte dhe Fredin. Lexuesi ishte paralajmëruar disi për një gjë të tillë dy letra më parë përmes rrefimit të një ëndrre që kishte parë Fredi. Në ëndërr Beson e vrau roja gjatë arratisjes me barkë nga burgu. Pas rrëfimit të ëndrrës, Fredi i shqetësuar i shkruante Brunës: “Kam frikë për Beson”. Bruna ua la miqve të Fredit çantën me ushqime që kishte sjellë. Seferi i dha asaj fshehurazi letrën që Fredi ia kishte lënë amanet për t’ia dorëzuar Brunës. Kjo ishte letra e trembëdhjetë të cilën Bruna e lexoi pasi u largua nga ishulli kur ishte hipur mbi një kamion gjithë pluhur. Për ta kuptuar idenë e kësaj letre dhe fundin tragjik të Fredit, që nuk u kthye më, as në burg e as në shtëpi, vlen të riprodhoj disa rreshta të kësaj letre: “E dashur Bruna, tani që kam mbaruar Ferrin, jetën e shoh ndryshe. Tani jam dikush tjetër dhe lus Zotin që Danten e takova përsëri, këtu, në këtë ishull të humbur. Kush mund ta mendonte se një ditë do të gjendesha këtu dhe të përktheja Ferrin… se do të jetoja çdo ditë me këtë vepër gjigante të letërsisë botërore? Thuamë! Dante më mësoi si ta kuptoj këtë jetë efemere. Eshtë e habitshme të të them, por Dante me mbajti në këmbë, më mbajti gjallë, më dha frymë. Netë të tëra, në përgjumje, në zgjandër… unë gjeta një forcë tjetër që e kisha këtu, në këtë libër, në këto faqe që përktheja, në ato që shkruante Dante, poeti fatkeq që megjithatë i mbijetoi vdekjes, pasi ai e tejkaloi atë, sepse Dante erdhi deri tek ne, madje dhe në këtë kamp ku lirinë e kanë prangosur. Dante t’i largon këto pranga, ai të bën të kuptosh se ka tragjedi akoma më të mëdha në jetën e njeriut dhe të kombit dhe se mbi gjithë tragjeditë e mëdha jeta rilind më e fortë, më e bukur… Shpesh pyes veten: vallë kjo ka qenë natyra njerëzore që në mugëtirën e kohërave? Vallë, kështu është krijuar ky njeri për të rrënuar qytete, qytetërime, të cilat janë ndërtuar me aq mund kohë më parë nga të tjerët; të vrasë biri të atin, fqinji-fqinjin, që njeriu të gëzohet për krimin? … E megjithatë, unë dua të besoj se e keqja nuk është totale. Në fund të fundit, Dante kishte besim tek njeriu dhe dashuria. Dhe unë, kam besim tek të dyja. Njeriu mund të mbruhet ndryshe, të ndërtohet ndryshe përmes kulturës, poezisë, muzikës, artit. Ndër të tjera, në këngën e fundit, Dante shkruante: “Kapu fort më tha mjeshtri im, me frymën që i merrej si ajo e një njeriu të përndjekur: në shkallë të tilla ne do të ngjitemi për ta lënë këtë vend të kaq shumë të këqiave…. Dante kishte besim në të ardhmen. Unë kam besim tek pranvera. Ne do ta shijojmë jetën tonë edhe pse vonë. Furia do të kalojë”. Me këto rreshta Fredi i jep kurajë gruas së tij, kurse L. Rama i trasmeton lexuesit idenë kryesore të krejt romanit: “Intelektualët e dënuar nëpër burgjet e egra të diktaturës komuniste shqiptare e gjetën mbështetjen e tyre te arti, filozofia, dhe kështu e mbijetuan ferrin real”.

Kjo ide, ky mesazh përgjithëson fatin e gjithë atyre intelektualëve të dënuar që u morën me përkthime si Mark Ndoja, Pashko Gjeçi, me krijim pikturash si Lek e Leonard Pervizi, Maks Velo, me krijime poezish e shkrime në prozë si Lazër e Jozef Radi, Kasëm Trebeshina, Trifon Xhagjika, Visar Zhiti, Frederik Reshpja, Havzi Nela dhe dhjetra e qindra të tjerëve.

Konkluzione

Dita e përkujtimit të diktaturave naziste e komuniste. 23 gushti, vjen e shkon, por në Shqipërinë që u dogj prej ushtrive nazifashiste, që u cfilit prej diktaturës komuniste, kjo datë nuk përkujtohet zyrtarisht edhe pse shumë krijues i kanë p dëuar në veprat e tyre letrare e artistike.

Mendoj se skulptorët shqiptarë mmund të realizojnë një vepër monumentale ku të përgjithësojnë vuajtjet e popullit tonë të viteve 1939-1991 të ngjashme me veprën “Porta e Ferrit” të Rodenit. Kjo vepër mund të titullohet “Porta e diktaturave”. Materialin dhe frymëzimin ata mund ta marrin duke studjuar me vëmendje veprat e Visar Zhitit, Arshi Pipës, Sami Repishtit, Lek Pervizit, Lazër e Jozef Radit, Uran Butkës e Pjetër Pepës, At Zef Pllumbit, Maks Velos, Frederik Reshpjes, Trifon Xhagjikës, Luan Ramës, memorialet kushtuar poetëve të pushkatuar Vilson Blloshmi e Genc Leka, esetë e Mërgim Korçës, Jozef Radit, Eugjen Merlikës, Edison Ypit e shumë vepra të tjera.

Një monument i tillë do ta ndihmojë shoqërinë shqiptare të çlirohet nga krimet e bashkëpunëtorëve të nazifashizmit dhe komunizmit dhe ta përgatisë moralisht për të hyrë në Bashkimin Europian.

REFLEKSION MBI GAZETËN ILLYRIA

August 29, 2020 by dgreca

… Ka dy javë që në krye të faqes së kësaj gazete, bash “në krye të vendit”, përbri emrit të famshëm Illyria, shkëlqen një reklamë “ALBANIAN AMERICANS ENDORSE BIDEN-HARRIS”….-

NGA VALENTIN LUMAJ*-

Po t’u hedhësh një sy gazetave në përgjithësi, vë re se botuesit e tyre kanë zgjedhur emra pikantë, tërheqës dhe secili prej këtyre emrave mbart një kuptim më vehte. Meqenëse jemi në

Amerikë, po marr një shëmbull, gazetën DIELLI, e themeluar qysh në vitin 1909. Pa u thelluar shumë, kupton se Konica dhe Noli me “Diell” kanë dashur të thonë se kjo gazetë rrezaton “dritën e vërtetë” për mendjet e njerëzve të etura për informacion dhe kulturë.

Në fakt, unë dua të ndalem tek një tjetër gazetë e mirënjohur e diasporës së Amerikës, gazeta ILLYRIA. Qëkurse është themeluar në vitin 1991, botuesi i saj i pare, me këtë emër te veçantë, mendoj që ka dashur që t’ju sjellë shqiptarëve në mendje sa herë t’a lexojnë, IIlyrinë e madhe, gjenezën e tyre prej nga vijnë. Illyria një emër dinjitoz, një emër që përbashkon shqiptarët dhe nuk i ndan, që i gjithpërfshin shqiptarët dhe nuk i veçon.

Por, a është gazeta Illyria në lartësinë e emrit të saj? Kjo është një pyetje që mund të ketë përgjigje të ndryshme, kjo në varësi të këndit të vështrimit të secilit. Unë po shkruaj ashtu siç e shikoj unë. Një pikturë arti, nuk e bën të famshme madhësia e saj por detajet e imëta, nuancat saj si dhe mesazhi e cila përcjell. Po ashtu edhe një gazetë, nuk e bën të famshme sasia e madhe e artikujve, por kualiteti i tyre, detajet, nuancat politike dhe mesazhi e cila përcjell. Unë si lexues i rregullt i gazetës Illyria, sigurisht të versionit online, ka kohë që shkrimet editoriale, ato kryesore me peshë në komunitetin shqiptar apo ato politike, më kanë lënë një shije jo të mirë në lidhje më vërtetësinë e lajmeve, me mesazhin që ato përcjellin, me nuancat politike dhe detajet e imëta, që po të lexohen me kujdes duken qartë. Se pse me vjen në mendje një shprehje amerikane: “Evil lies on details”. Këto detaje lënë këdo të kuptojë se gazeta Illyria është rreshtuar në krahun e majtë te politikës, jo vetëm asaj në Shqipëri por qartazi edhe këtu në SHBA. Përzgjedhja e artikujve politikë duke përfshirë edhe editorialet, kanë një “narrativë” tendencioze, ulëse dhe denigruese për presidentin aktual Trump, kurse nga ana tjetër lavdëronjëse dhe hiperbolizuese për cilësitë e kandidatit Biden. Po ashtu, qëllimisht mbështeten pa kursim individë dhe grupe shqiptarësh, të cilët në mënyrë abusive flasin në emër të gjithë shqiptarëve të Amerikës, dhe që ka disa muaj që janë vënë në shërbim të fushatës së partisë Demokratike këtu. Inkujarohen dhe botohen shkrimet e atyre që u bëjnë elozhe kandidatit Biden, dhe nuk botohen shkrimet atyre që kundërshtojnë të majtën apo mbështesin presidentin Trump. Këto që po them janë akuza direkte për redaksinë e kësaj gazete, të dala nga një përceptim i përgjithshëm i cili egziston në komunitet, po ashtu nga përvojat e komunikimeve personale me redaksinë e gazetës Illyria. Po të më kërkohet, mund të paraqes fakte të cilat i mbrojnë këto akuza. Unë, në këtë shrim dua të vë në dukje vetëm një fakt, i cili paraqet qartë njëanshmërinë politike dhe përqendrimin e plotë të kësaj gazete në favor të kandidatit Biden në këtë kohë fushate.

Ka dy javë që në krye të faqes së kësaj gazete, bash “në krye të vendit”, përbri emrit të famshëm Illyria, shkëlqen një reklamë “ALBANIAN AMERICANS ENDORSE BIDEN-HARRIS”. Janë shumë aspekte të cilat sipas mendimit tim, konfliktojnë të vërtetën dhe të drejtën.

• E para, gazeta Illyria e cila pretendon të jetë e balancuar dhe e pavarur, me këtë reklamë në krye të saj, prish balancën në mes dy partive në sy të lexuesve të saj dhe komunitetit shqiptar. Vetëm në shikim të parë, më shumë se një gazete të pavarur i ngjet nje organi mediatik reklamues të partisë Demokratike.

• E dyta, kjo reklamë, “Albanian Americans Endorse Biden-Harris”, tek lexuesit e zakonshëm, lë te kuptojë se shqiptaro-amerikanët papërjashtim, pra te gjithe si komunitet mbështesin Biden-Harris, gjë e cila nuk është e vërtetë. Në fakt kjo reklamë i referohet deklarimit të hapur të mbështëtjes nga 41 shqiptaro-amerikanë ose 41 vota në favor të Biden-Harris. Dhe këtu qëndron problemi apo hileja, redaksia e kësaj gazete, me dashje abuzon hapur dhe shpërndan informacion të rremë. Përse nuk shkruhet e vërteta siç është: “41 Albanian Americans Endorse Biden”? Mund të jenë 50 apo 500 mijë, por duhet të shkruhet aq sa janë, përderisa ata përfaqësojnë vetëm vehten e tyre me një votë dhe në asnjë mënyrë të gjithë komunitetin shqiptaro-amerikan.

• E treta, meqenëse shumica e këtyre 41 shqiptarëve të cilët mbështësin Biden, janë aktivistë të fushatës, anëtarë dhe funksionarë të partisë Demokratike apo individë të njohur në publik si Demokratë apo globalistë, atëherë ku është LAJMI këtu?!! Përse duhet të reklamohet si një ngjarje kryesore në krye të gazetës Illyria, kjo për disa javë me radhë, kur në fakt komuniteti shqiptar e di mirë se Gjonaj, Zherka, Shkreli, Malile, Kosmo etj., jane funksionarë në këtë parti.

• E fundit dhe më e rëndësishmja: duke e ushqyer vehten me ato mendime të pakta se tek gazeta në Illyria akoma ka mbetur mirëkuptim, drejtësi, barazi dhe gjithëpërfshirje, unë personalisht, në emër të një grupi shqiptaro-amerikanësh që mbështesim presidentin Trump, i kam dërguar një kërkese kryeredaktorit te kësaj gazete, që krahas reklamës së mbështetësve të Biden, të vendoset edhe një logo-reklamë zyrtare e fushatës së Trump: “ALBANIAN AMERICANS FOR TRUMP” (mund të shikoni fotot ebashkëngjitura).

Sigurisht që kërkesa nuk është marrë parasysh, pa dhënë ndonjë përgjigje apo shpjegim.

Unë e gjykoj deklarimin e këtyre shqiptaro-amerikanëve demokratë, (të cilët për hir të së vërtetës kanë influencë në komunitetin shqiptar) në mbështetje te Biden dhe sulmet e tyre denigruese ndaj presidentit Trump, duke mos lënë pa vlerësuar edhe dëshirën dhe pasionin e tyre për t’i shërbyer partisë së tyre, si një gabim politik ndoshta me pasoja të rënda në një të ardhme të shkurtër të çështjeve kombëtare, sidomos kur mendon që këto akte merren në prag të takimit historik mes Kosovës dhe Serbisë në Shtëpinë e Bardhë, në tëntativë për të vendosur paqe të përhershme. Reklamimi dhe mbështetja pa doreza ndaj këtij grupi nga gazeta Illyria, e shumëzon këtë gabim përtej limitit të gafave të rëndomta politike dhe i shëndërron këto përpjekje në një aksion të pandershem për të manipuluar opinionin publik shqiptar, për të korrur vota me qëllim për rrëzuar me vote të pandershme apo në tavolinë presidentin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Por harrojnë se në rast rizgjedhje të Trump, kjo mund dhe do të ndikojë negativisht po ashtu do të shkatërrojë të gjitha përpjekjet për lobim të shqiptarëve në Shtëpinë e Bardhë në këto katër vitet e fundit.

Zotërinj botues dhe redaktorë e gazetës Illyria, ju në profilin e gazetës tuaj proklamoni se “jeni trashëgimtarë dhe dishepuj të Nolit dhe Konicës” (megjithëse nuk e gjej dot lidhjen tuaj me këta të fundit), se “Illyria eshtë zëri i gjithë shqiptarëve të Amerikës, një komunitet dinamik… që kërkon të kontribuojë për fatet e kombit të vet”. Unë ju kujtoj se Noli dhe Konica, njëri i majtëdhe tjetri djathtë në bindje, kurrë nuk u bënë pjesë e fushatave politike dhe kurrë nuk atakuan hapur presidentët e Amerikës. Jo pa dhimbje ju kujtoj se Illyria e sotme, me censurën që i bën krahut të djathtë të politikës aktuale, nuk përfaqëson zërin e të gjithë shqiptarëvë, dhe me këtoakte dritëshkurtra po kontribuon për të keq të fateve të kombit tonë të përbashkët.

Më sidhet në mendje një ngjarje humoristike nga jeta e humoristit të Shkodrës, Tefë Palushi:Kur u vendos shtatorja e 5 heronjëve të Vigut në qendër të Shkodrës (që për dreq edhe këta qëlluan të jenë komunistë), ashtu me armë dhe automatikë dhe të mbështjellë me kapota të rënda. Aty në ballë të shkëmbijve që mbanin shtatoren, arkitektët vendosën datën 5 Gusht 1944. Tefa i madh kur e shikon u thote: ”A jeni të marrë á bani vetë, n’midis t’gushtit me kapota?! Ose hiqni datën ose kapotat, se kshtu e latë nam e po ju qesh tán dynjaja”. Të nesërmen arkitektët hoqën datën.

Prandaj, duke e marrë këtë histori satirë si mesazh jo si ofensë, me dashamirësinë më të madhe, apeli im ndaj redaktorëve dhe botuesit të gazetës Illyria është, që ose të heqin reklamën abusive të 41 shqiptaro-amerikanëve që përkrahin Biden, dhe kështu do të quheni të pa-anshëm, ose të paktën vendosni edhe logon e shqiptaro-amerikanëvë që mbështësin Trump dhe prapë do të quheni të pa-anshëm. Përndryshe të keni ndershmërinë dhe virtytin t’a pranoni, t’a vulosni dhe t’a shpallni hapur shërbesën tuaj qorre ndaj të majtës social-liberale dhe një kandidati të vetëm demokrat, Biden.

Uroj që t’a lexoni drejt mesazhin tim modest, si një përpjekje e cila më shumë se vehtes time i shërben prosperitetit dhe integritetit të gazetës tuaj, shumë të vlefshme këto për egzistencë.

Sigurisht që është e drejta juaj që t’a përdorni gazetën tuaj si pronë private që mund të bëni ç’të doni me të, apo ta trajtoni atë si aset të komunitetit gjithëngjyrësh shqiptaro-amerikan dhe jo vetëm. Kjo varet nga vizioni juaj i ngushtë apo i gjerë i shikimit dhe gjykimit real për të ardhmen e gazetës tuaj në dekadat e ardhshme. Unë gjithmonë e kam vlerësuar gazetën Illyria, gazetat e tjera dhe të gjitha qendrat e informimit, si prona dhe vlera komunitare, si fanarë që ndriçojnë për të gjithë pa dallim.

Shkrimi shpreh opinionin personal të autorit.