Archives for June 2021

RËNIA E LIDHJES SË PRIZRENIT, BETEJA E SHTIMLJES DHE E SLILOVËS

June 9, 2021 by dgreca

Nga Gezim ZILJA/

Kush të ket’ nji fyshek’ me m’dhanë

I ap tokën anembanë!

I ap tok’ i ap shpi

I fal bjeshk’ i fal vërri!

RËNIA E LIDHJES SË PRIZRENIT

BETEJA E SHTIMLJES DHE E SLILOVËS

Dimër 1880 – Vjeshtë 1881

Menjëherë pas dorëzimit të Ulqinit më 26 dhjetor 1880, Dervish Pasha iu turr egërsisht degës së “Lidhjes” në Shkodër, duke arritur ta shpërndante dhe të vendoste administratën turke kudo. Arrestohen pabesisht dhe internohen ne Anadoll, Hodo Sokoli e Preng Bib Doda. Daut Boriçi internohet në Stamboll. Në fund të dhjetorit Dervish Pasha, i kërkon Portës së Lartë 40 batalione për shtypjen përfundimtare të “Lidhjes Shqiptare” në të gjitha trojet shqiptare veçanërisht në Veriun e Shqipërisë. Gjysmën e këtyre batalioneve do ta mbante në Shkodër dhe gjysmën në Shkup. Të ndodhur në këtë situatë në Kosovë filluan veprimet e armatosura fillimisht nga banorët e Prizrenit, të cilët dëbuan administratën turke. Njëkohësisht ajo u dëbua nga, Gjakova, Luma, Gucia, Kumanova e Tetova. Në fund të dhjetorit u riorganizua “Komiteti Kombëtar i Lidhjes” ku mbeti shumica e anëtarëve të mëparshëm, që ishin dhe themeluesit e “Lidhjes”si Ymer Prizreni, Abdyl Frashëri, Sulejman Vokshi, Shuaip Spahiu, Ali Ibra, etj.

Dhjetë ditshin e dytë të janarit 1881, u mblodh “Kuvendi i Jashtëzakonshëm i Lidhjes” ku kërkohej një shtet autonom shqiptar. Nëse nuk do të njihej nga Stambolli, do të vazhdonte kryengritjen e armatosur. Komiteti Kombëtar shpalli Qeverinë e Përkohëshme me kryetar Ymer Prizrenin e nënkryetar Shuaip Spahiun me dhjetë anëtarë, midis të cilëve Abdyl Frashëri i ngarkuar me punët e jashtme dhe Sylejman Vokshi i ngarkuar me punët ushtarake. Në janar 1881 kryengritësit e “Lidhjes” shtinë në dorë Shkupin, e më vonë Prishtinën e Mitrovicën. Në fund të shkurtit Qeveria e Përkohëshme u shtri në Pejë, Tetovë, Vuçiternë, Tetovë, Gostivar e Dibër dhe vendosi pushtetin e saj në pesë sanxhakët e Kosovës, Prizrenit, Pejës, Shkupit e Prishtinës. Ajo synonte ta shtrinte kryengritjen në vilajetin e Shkodrës, të Shqipërisë së Mesme dhe të Jugut. Në një letër që Sami Frashëri i dërgonte më 20 shkurt 1881 Jeronim De Radës midis të tjerash theksonte: “Lidhja shqiptare e Prizrenit mori emrin e Kuvernës së Përdorme (Qeverisë së Përkohshme) dhe përzuri kuvernatorët turq nga gjithë vilajeti i Kosovës edhe nga Prizreni, nga Gjakova, Dibra, Tetova e 10.000 shqiptarë të armatosur kanë zënë Shkupnë dhe udhën e hekurt. 10.000 të tjerë po bëhen gati për t’u unjur në Toskëri. Për pak kohë do të dëgjoni një ngritje (kryengritje) të madhe në Shqipëri… Në u bëftë Shqipëria më vete nuk do të kemi nevojë për princër, as të krishterë e as muhamendanë, që të na rrjepnë e të na pijnë gjaknë. …”

Konsulli austro-hungarez nga Shkodra shkruante: “Edhe nëpunësit më të vegjël janë caktuar nga “Lidhja.” Gjyqtar është një qytetar i Prizrenit. Taksat që nxirren nga popullsia derdhen në llogari të “Lidhjes”; nëpunësit i marrin rrogat rregullisht. “Lidhja” ka kujdes mbajtjen e rendit në qytet dhe në fshat. Sigurimi publik tani është shumë më në rregull seç ishte në kohën e administartës turke…”

Shtatë gjeneralë nën komandën e Dervish Pashës me 15 batalione, me 15.000 ushtarë të armatosur rëndë dhe të paisur me artileri të fuqishme (veç 15.000 që ndodheshin në Shqipëri) u ngarkuan të shtypnin autonomistët shqiptarë.

Dervish Pasha i’ faqezi,

Kenka nis për Rumeli,

Prej Stambollit me vaporre,

Me ushtri, me shtatë taborre.

Ushtria e Dervish pashës, zbarkoi në Selanik dhe prej këndej u nis për në Shkodër e Kosovë. Tre vargjet e mëposhtëme japin zbarkimin e ushtarëve turq dhe paralajmërojnë mënxyrën, që ata do të sillnin:

Shumë asqer po qet’ pamporri

Tan po i qet’ ma zi se korbi,

Si me qen asqer moskovit.

Menjëherë Dervish Pasha drejtohet kundër krerëve të kryengritjes, duke shprehur qartë porosinë e Portës së Lartë:

Dervish Pasha prej Stamolli:

Ku i ka çadrat Mic Sokoli?

Ku i ka çadrat, ku i ka t’part?

M’ka çu mreti me ia çart…

Dhe më tej sqaron arsyet e shtypjes së kryengritjes:

Shah’ ndër veti do me kanë ,

kurrgja mretit mos me i dhanë,

As redif’ e as nizamë.

Tashmë shqiptarët kanë tre vjet, që bëjnë luftë, në Gjakovë, Tivar, Ulqin, Plavë e Guci, Hotë e Grudë, duke kundërshtuar vendimet e Fuqive të Mëdha dhe të Turqisë për copëtimin e trojeve të tyre. Këtë herë lufa do të jetë edhe më e përgjakshme. Një grusht njerëzish janë ngritur në luftë kundër shtatë Fuqive të Mëdha dhe vetë Perandorisë. Në “Historinë e Ballkanit” me autor Misha Glenny, botim i vitit 2.000 thuhet: “… Kështu shqiptarët qenë të vetmit që arritën të revizionojnë Traktatin e Berlinit me forcën e armëve…” (faqe 154)

Nuk është tashmë vetëm Mali i Zi, armiku i shqiptarëve, por vetë Perandoria. Përfundimisht shqiptarët nuk kanë mëdyshjen më të vogël se varri i tyre do të jetë Turqia, nëse nuk shpëtojnë nga zgjedha e saj:

Mic Sokoli po bërtet,

Ali Ibrën po thërret:

Merr bajraqet hajde shpejt,

Na rrethoi asqeri mret (sulltani)!

E. F. Knigh do të shkruante gjatë udhëtimit për në Malësi: “ …Në Koplik e lamë pas rrugën anës liqenit dhe u kthyem djathtas, drejt vargmalit të zhveshur e kryelartë. Pikërisht këto ishin malet që turqit në Helm, ua kishin shumë frikën, sepse thoshnin, që këtej banonin fiset më të çartura e më krenare të arnautëve, që u binin pa dallim si turqve ashtu edhe malazezëve… (Faqe 173)

Dervish Pasha, arrestoi pabesisht (i thirri për bisedime) 11 anëtarë të “Lidhjes” për Shkupin, me në krye Jashar bej Shkupin dhe pasi i shëtitën në qytet të lidhur me pranga, i dërguan në burgun e Selanikut. Shkupi ra pa rezistencë edhe për arsyen se “Lidhja” nuk bëri zëvendësimin e administratës turke me shqiptarë. Dervish Pasha, vendosi përkohësisht shtabin në Shkup. Lidhja shqiptare lëshoi kushtrimin në mbarë Kosovën për të rrëmbyer armët. U formua Shtabi i Mbrojtjes me Sulejman Vokshin komandant e anëtarë: Ali Ibrën, Mic Sokolin, Binak Alinë, Sef Kosharen, Halim Efendiun, Zeqirja Agën, Mullah Hysenin, Mustafa Agën, Halil Efendiun. Fillimisht u mblodhën 5 mijë luftëtarë tashmë të rregjur në luftime me malazestë dhe turqit. Këtë herë lufta do të ketë qëllim shkëputjen nga Turqia dhe do të jetë pa kthim prapa. Në ballë janë prijësit e “Lidhjes”. Ja si vijnë vargjet e Mic Sokolit dhe betimi solemn para nënës së vet:

Mic Sokoli nji fjal po flet,

Po i thotë nanës: tu mir’ meç’,

Pa u farue Malsia krejt,

Ktu nuk hyn as kral as mbret!

Më tej përshkruhet organizimi i shqiptarëve nën udhëheqjen e prijësve të tyre:

Ymer Prizreni trim shqiptar,

Sylejmani ni komandar,

I tubuen tre mi luftarë,

Tan’ malsorë në plisa t’bardhë.

Sylejmani matke fjalë:

Ngoni vllazën shqiptarë,

Do t’i dalim turkut përballë!

Është interesante biseda e një vullnetari, që pyet plot sinqeritet “Efendiun”se çfarë do të bëhet, a do të luftojnë me pushkë kundër turkut e mretit (Sulltanit)?

Efeni na ç’ka me ba?

A ban turkut n’pushk me i ra?

Përgjigjen ia jep vetë hoxha, që ndodhet aty e që përfaqëson sigurisht një nga njerëzit me autoritet të krahinës. Del edhe një herë në dritë thënia monumentale e Pashko Vasës: “ Feja e shqiptarit është shqiptarija” në një motërzim pak të ndryshuar, por në thelb i njëjti. Hoxha i përgjigjet, se kush vret jo vetëm një ushtar turk por vetë Sulltanin (mretin) shkon në parajsë (Xhenet).

Myderrizi kish pas thanë:

Kur është fjala për vatanë,

Jo veç turkut e ati tjetrit,

Po ni plum’ kush ia nep mretit,

ka me shku n’lula t’xhenetit!

S’njohim pash-o, kral as mret,

Venin ton’ e sunojmë vet!

Më 15 prill 1881 “Lidhja” i dërgoi një memorandum ambasadorëve të Fuqive të Mëdha në Stamboll, ku shprehte vendimin për të mbrojtur me armë të drejtat kombëtare. Më 20 prill ushtritë turke të ndara në dy kolona filluan sulmin mbi forcat kryengritëse në Slilovë dhe Shtimlje.

Forcat kryesore ushtarake vullnetare të shqiptarëve nën komandën e Mic Sokolit nga Krasniqja dhe Ali Ibrës nga Gashi, u mblodhën në afërsi të qytetit Shtimlje, ndërsa pjesa tjetër nën komandën e Sulejman Vokshit u grumbulluan në grykën e Cernalevës, pranë fshatit Slilovë. Qëllimi ishte të mos lejohej Dervish pasha të marshonte për në Prizren. Më 21 prill 1881 u bë beteja midis të dy ushtrive në Shtimlje midis Ferizajt dhe Prizrenit. Rreth 3.000 shqiptarë të armatosur me pushkë me çark u matën me disa batalione turke, trefish më të mëdha në numër, të armatosura mirë dhe të pajisura me dy bateri malore Beteja zgjati mbi pesë orë. Fatin e betejes e vendosi artileria. U vranë 1800 ushtarë turq dhe 800 vullnetarë shqiptarë.

Pas betejës në Shtimlje shqiptarët zunë vend në fshatin Slilovë, të vendosur që Dervish Pashës t’i jepnin një betejë të dytë. Në krye të forcave shqiptare ishin Mic Sokoli, Binak Alija dhe Sulejman Vokshi. Më 22 prill u bë beteja e dytë vendimtare më e rreptë se e para. Pati përleshje trup me trup ku shqiptarët treguan heroizëm të rrallë. Duke parë vendosjen e një baterie armike, që po u shkaktonte dëme të mëdha kryengritësve, komandanti i atij sektori, Mic Sokoli, me disa luftëtarë mori përsipër asgjësimin e saj. Të gjithë u vranë në këtë sulm:

Mic Sokoli ban me dorë:

Bini shok se s’muj me fol!

Se m’ka ra do gjak në gojë,

Se m’ka ra do gjak në bark,

Shtatë martina i kam në shtat.

Është një figurë madhështore ajo e Mic Sokolit! Në vargjet dhe gojëdhënat thuhet se ashtu “me shtatë martina në trup” iu hodh topit në grykë, veprim që u përsërit tridhjetë vjet më vonë nga Selam Musai, në Luftën e Vlorës.

Mic Sokoli si po lufton,

Drejt kah topi ai po shkon.

Grykn’ e topit ai e mësyni,

T’tanë asqerët i mloi timi.

Vargjet e tjera përcjellin kobin:

Mic Sokolin e vrau reja,

E vrau reja e vrau moti,

E vrau Dervishi me gjyle topi!

Heroizmi i shqiptarëve edhe këtë herë i kapërxeu kufijtë e Shqipërisë. Ndrin figura madhështore e Sulejman Vokshit jo vetëm si luftëtar por edhe si prijës i rrallë. Ai fton në luftë shqiptarët, duke përmendur krahinat nga ata vinë dhe cilësitë e tyre të veçanta:

Sulejmani ka hip n’thep,

Bash si zana po pisket:

Ju Kabash bini he burra,

Qitni n’thika n’kacaturra!

Suharekë trima ozgana,

Bini n’pritë merrni n’nishana!

O Pojan o djem çobana,

preni turqit n’jatagana!

Ju hasjanë prej Malsie,

Mësyni hasmin si u ka hije!

Podrimçakë he inatçi,

Mos ta lam pashën me hi!

Ja si bien dëshmorët në fushën e betejës për mbrojtjen e tërësisë tokësore të Shqipërisë:

Ba(j)ram Rama i Malsisë,

Ia jep dorën Isuf Alisë,

Isuf Alija dvetke fisin:

A m’i patë Zmajlin (Hyseni) e Micin?

Fejt(fyt) më fejt tha, me Dervishin.

Më tej vjen amaneti i luftëtarit, që bie në fushën e betejës:

Zmajl Hyseni ish kan drague:

Nan’ e bab’ ju met pa mue,

Nan” e bab’ ju met pa djalë,

N’fush të Shtimjes sot jam nalë

Mos ma leni gjakin pa marrë!…

Por ndodh edhe kështu me trimat, që derdhin gjakun për atdheun:

Zmajl Hyseni hup’ e tretë,

Kurrkush vorrin s’ia ka gjetë.

Beteja vazhdon e ashpër trup me trup me betimin solemn:

Pa u farue malësia krejt

Ktu nuk hyn as krajl as mbret!

Ashtu si në këngët e Jugut, rapsodi popullor kujdeset që në vargjet e tij të gdhenden të gjithë emrat e luftëtarëve si: Ali Ibra, Ismail Hyseni, Niman Sula, etj., secili duke rënë për atdhe, e ka një fjalë, një amnet, një porosi të fundit:

Ali Ibra n’vraç të zi,

Po i shkon gjaku për zinxhi.

Bini djem t’desim me ner,

Se shqiptari dy h(g)zime ka,

Ni kur le dhe n’luft me ra!

Niman Sula trim dragua,

Nisi luftën me liftue,

Pushka kamën ia ka coptue,

T’madhe shokëve iu ka gërmue:

Bini shok mos pritni mue!

Në një luftë të tillë ku të gjithë hidhen në sulm pa kthim prapa, madje edhe mbi grykën e topit pa llogaritur jetën, vështirë të bësh dallime. Po vargjet për Sef Kosharen kalojnë përtej imagjinatës njerëzore. Ato janë njëherësh lejtmotiv, thirrje, krenari, vajtim e britmë pavdekësie për luftëtarin e rënë në fushëbetejë. Sef Kosharja kapet i plagosur rëndë dhe turqit bënë atë që kishin bërë nëpër shekuj kundër kryengritësve shqiptarë. Pa gjyq, menjëherë, pa mëshirë, i vrisnin ose i varnin në degën e parë të lisit (në Veri) ose të rrapit (në Jug) luftëtarët shqiptarë.

I varur në degën e lisit bashkëluftëtarët e nderojnë, duke u përkulur para trupit të tij, që tashmë është kthyer në flamur qëndrese:

Sef Kosharja i pari i fisit

Hije t’paska maja e lisit!

Sef Kosharja përgjigjet, duke pohuar përjetësisht :

Hije m’paska o djelmt e mi,

Kam dhanë shpirtin për Shqipni!

Midis të vrarëve në luftimet që u bënë në Shtimlje e Slilovë qenë: Mic Sokoli, Rustem Sadria, Seit Suhareka, Memet Smaili, Ali Brahimi, Ali Nimani, etj.

Në vjeshtën e vitit 1881 “Lidhja Shqiptare e Prizrenit” u shpërnda. Vendosja e administratës turke u shoqërua me një terror të pashëmbullt. Dervish Pasha arrestoi dhe dënoi pa gjyqe rreth 7 mijë udhëheqës, veprimtarë e luftëtarë të “Lidhjes”, tre mijë në Kosovë e 4 mijë në vilajetet e Shkodrës, të Manastirit e të Janinës. Të gjitha figurat kryesore të Lidhjes, u dënuan pa gjyq, u internuan ose u burgosën nga marshalli turk, Dervish Pasha si: Ymer Prizreni, Sulejman Vokshi, Abdyl Frashëri, Shuaip Spahiu, Zija Prishtina, Omer efendi Narta, Jusuf Dohoshishti, etj.

Edhe në Jug ndodhi e njëjta gjë. Krerë të “Lidhjes së Jugut” si Mustafa Nuri Vlora, Omer Pashë Vrioni, Memet Ali Vrioni, Dalip bej Përmeti, Seit bej Gjirokastra, Sulejman bej Dino, Qazim bej Preveza, etj., u arrestuan dhe u internuan në Çanakala.

“Lidhja e Prizrenit” pati rëndësi të jashtëzakonshme sepse për herë të parë qysh nga vdekja e Skënderbeut, shqiptarët u bashkuan për të mbrojtur tokat amtare me armë, duke tërhequr vëmendjen e Fuqive të Mëdha. Çështja shqiptare tashmë u bë e njohur ndërkombëtarisht. Lidhja Shqiptare e Prizrenit u krijua nga patriotët shqiptarë që zotëronin fuqi ekonomike dhe pushtet politik dhe u përkrah nga gjithë shqiptarët.

Megjithatë do të derdhej ende gjak edhe për tridhjetë vjet të tjera, deri më 28 nëntor 1912, dita e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Qëndrimi i Portës së Lartë ndaj shqipatrëve deri atë ditë, do të qe i pandryshueshëm dhe është shprehur nga poeti popullor në dy vargje monumentalë:

Kudo vu njaj turk’ kamë

Gjak e vorre e ka bamë.

Trashëgimia kulturore, identiteti i kombit, xhubleta së shpejti në UNESCO

June 9, 2021 by dgreca

Ilirjana Kaceli: Populli, promovuesi më i madh i vlerave kulturore, traditat të përcillen në breza/

Përgatiti: Eneida Jaçaj/

Trashëgimia kulturore përbën identitetin e një shoqërie, është pasuri shpirtërore dhe materiale e një kombi të caktuar. Trashëgimia kulturore është hipoteka e shpirtit që karakterizon një popull, është vlerë historiko-kulturore, që mban gjallë ndër shekuj një komb të caktuar.

Një komb pa histori, pa kulturë, pa tradita dhe zakone, nuk do të ekzistonte! Ne si popull duhet të ndihemi krenarë për historinë dhe vlerat kulturore artistike, që përcjellim ndër vite brez pas brezi.

Trashëgimia kulturore përbën panteonin e identitetit tonë kombëtar, dhe ne kemi për detyrë të promovojmë vlerat kulturore shpirtërore dhe materiale te të rinjtë, në mënyrë që kjo pasuri e kombit të mos vdesë në harresë të plotë.

Trashëgimia kulturore përfshin pronën kulturore e njohur edhe si kultura materiale, si ndërtesat, monumentet, peizazhet, librat, veprat e artit dhe objektet e ndryshme, kulturën shpirtërore, si folklori, traditat, gjuha dhe njohurit tradicionale, si dhe trashëgiminë natyrore duke përfshirë peisazhet e rëndësishme kulturore. Shqipëria është një vend i pasur sa i takon trashëgimisë kulturore në monumente, objekte të kultit, muze, dhe njihen nga UNESCO si trashëgimi kulturore botërore. Madje, UNESCO ka bërë një listë duke identifikuar 7 pasuritë kulturore të Shqipërisë që tashmë janë pjesë e kulturës botërore.

Folklori, traditat dhe zakonet

Folklori kulturor ka një ndikim shumë të madh në jetën tonë kulturore. Pjesë e folklorit janë këngët, vallet, dasmat, veshjet, legjendat, përrallat etj. Në letërsi do të përmendim Ciklin e Kreshnikëve, Muji dhe Halili, apo kënga e Gjergj Elez Alisë, e Ibrahim Ketës, Ago Ymerit etj. Në qendër të këtij cikli qëndrojnë bëmat e çetës së kreshnikëve, si edhe kundërshtarët e tyre, “kralë” e “kapedanë” “ bajlozë”, veçanërisht armiq të cilët vinin nga viset bregdetare.

Lufta e kreshnikëve është vendosur në një kohë e në një ambient që s’njeh ende armët e zjarrit.

Epopetë letrare tregojnë se ndjenja për të mbrojtur atdheun, ndjenja e atdhetarisë për të ruajtur nacionalitetin territorial dhe identitetin kombëtar ka qenë e ngërthyer në ndërgjegjen e shqiptarit. Nga brendia e tyre dhe botëkuptimi shoqëror, nga elementët artistikë që përmbajnë, këngët e kreshnikëve të çojnë në një periudhë më të hershme se shekujt e pushtimit osman.Bashkë me eposin, shqiptarët kishin krijuar gjithashtu fondin e baladave, të cilat vinin si kujtime tronditëse të epokave të shkuara. Njëra prej tyre është ajo që njihet në jug me emrin e Konstandinit dhe Doruntinës, te arbëreshët e Kostandinit dhe Dhoqinës, ndërsa në veri është e njohur “Kënga e Halil Garrisë”. Gjithashtu, folklori muzikor është i pasur dhe ka karakter epik dhe lirik. Një vend të veçantë zë repertori i këngëve elegjiake, të kënduara me lahutë, ku dallohet Eposi i Kreshnikëve.

Ndërsa te këngët lirike vendin kryesor e zënë ‘”Këngët e Dasmës’’, “Kënga e Unazës’’, “Këngët e Punës’’ etj. Dasmat shqiptare janë shumë unike sipas zonave. Këtu futen këngët dhe vallet që paraqesin vlera të pashtershme kulutore. Llojet e valleve rituale janë: (“Lule manushaqe”, Kolonje etj); vallet e dasmës (“Nusja jone arbërore”, Lunxheri – Gjirokastër etj); vallet erotike (“Kërcimet e Logut”, Malësia e Madhe – Shkodër etj); vallet humoristike (“Vallja e nuses së Fajës” nga Shqipëria e Mesme), vallet pantomime (“Ojna e lepuri”, Hotolisht- Librazhd etj).

Veshjet

Këtu veçojmë edhe veshjet tradicionale sipas krahinave. Xhubleta që vishet nga gratë e Malësisë së Mbishkodrës shquhet për karakterin e saj të veçantë dhe për historikun e lashtë. Apo veshja e burrave me tirq dhe qeleshe apo plis të bardhë në veri, veshja e grave me elina, dimi, këmishë, jelek, mitani, pështjellak, çorape, mokasina, shami koke dhe pajisje të tilla si vathë, rrathë, unaza, necklaces dhe clasps.etj. Ministria e Kulturës po përpiqet që xhublet të futet në listën e UNESCO si trashëgimi e rëndësishme kulturore dhe të ruhet me fanatizëm. Jo vetëm xhubleta, por po bëhen përpjekje që shumë vlera të tjera kulturore të njihen nga UNESCO.

Flet Ilirjana Kaceli

Duhet të theksojmë dhe vlerësojmë se është rritur ndjeshëm ndërgjegjësimi i shtetit shqiptar për të ruajtur dhe promovuar vlerat kulturore. Ilirjana Kaceli, studiuese e periudhës së osmanëve, historisë së Ballkanit, historisë së Shqipërisë, njohëse e etnografisë, folklorit shqiptar, në një bashkëbisedim, vlerëson se populli shqiptar është ai që ka bërë pjesën më të madhe të punës për promovimin e vlerave kulturore.

“Në periudha të ndryshme historike është bërë shumë nga vetë populli për ruajtjen e trashëgimsë kulturore qoftë asaj shpirtërore, por edhe materiale. Populli i ka përcjellë mesazhet e tij duke ruajtur traditat në dasma, veshjet, këngët dhe vallet e kënduara. Në shtëpitë tona sot është bërë traditë që të gjenden vegla të ndryshme muzikore të trashëguara si fyelli, çiftelia, daireja, violina, mandolina, piano apo edhe daullja (tupani).Sot ka filluar si traditë që në disa familje tradicionale përveç veshjes në dasëm të dhëndërrit dhe nuses apo edhe një grupi të rinjsh me veshje kombëtare, nusja duhet të ketë një palë veshje popullore të krahinës nga vjen në pajën e saj. Kjo traditë ruhet në Dibër, Mat, Kukës, Tropojë, Tiranë, Kavajë, në Kosovë dhe në zonat shqiptare të Maqedonisë së Veriut. Në ditët e sotme kur ne i kemi kaluar 30 vjet demokraci mund të themi që është rrritur kujdesi nga shteti për trashëgiminë kulturore nëpërmjet promovimit të saj nëpër shkolla dhe në ditët e ndryshme të trashëgimisë që zhvillohen çdo vit, apo edhe në organizimin e eventeve të ndryshme foklorike kulturore, si Festivali foklorik i Gjirokastrës, Oda Dibrane, Fesivali i orkestrinave popullore në Lezhë etj”, thotë Kaceli.

Gjithashtu, Kaceli thekson se edhe shkollat me programet e tyre po promovojnë trashëgiminë kulturore të popullit. “Si pjesë e kurrrikulave të reja të arsimit, në shkolla është vendosur dhe zhvillohen në lëndë të ndryshme tematika të caktuara që kanë lidhje me trashëgiminë kulturore. Në lëndët: letërsi, histori, gjeografi apo edhe në lëndët me zgjedhje si trashëgimia kulturore dhe guidat turistike, janë vendosur aktivitete dhe projekte të ndryshme, të cilat kanë tematika të caktuara lidhur me trashëgiminë kulturore. Letërsia ka tematika në lidhje me foklorin, këngët të vjetra epike apo në gjeografi, projekte me tematikë veshjet popullore të zonave të caktuara, në lëndën e trashëgimisë pjesët kryesore të kulturës shqiptare, turizmi dhe kulinaria apo në lëndën e historisë, trashëgimia kulturore e krahinave të ndryshme të vendit tonë”, u shpreh Kaceli.

REVOLTA NË ZHAPOKIKË

June 8, 2021 by dgreca

Studiuesi Xhezo Cana sjell para lexuesit studimin “Revolta në Zhapokikë, 1948” e botuar nga Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit. Në një rrëfim për “Dielli”-n e “Vatrës” New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, studiuesi Xhezo Cana në studimin e tij skanon imtësisht Revoltën në Zhapokikë ky synimi ishte të çlirohej Shqipëria prej regjimit komunist dhe formimi i një Qeveri Nacionale. “Zhapokika” ishte një revoltë që arriti në përplasje me armë në dorë të popullsisë së zonës me forcat e policisë dhe të ndjekjes. Qëllimi ishte për të kundërshtuar reformat e regjimit të ri që kishte ardhur, por edhe një revoltë antikomuniste. Pas kësaj përplasje numri i viktimave që pësuan burgje dhe përndjekje është mbi 100 vetë. Numri i viteve të burgjeve dhe të internimit është vështirë të llogariten. Ata u futën në burg dhe u ridënuan dhe internuan disa herë deri në vitet 1990.

NISJA E REVOLTËS NË ZHAPOKIKË

Në fillim të vitit 1947 në Gjirokastër po gjykoheshin grupet kundërshtare të regjimit komunist, kryesisht të nacionalistëve të Tepelenës. Fjalët përhapeshin kudo, për arrestimet që ndodhnin jo vetëm ne rrethin e Tepelenës. Xhemal Brahimi, një djalë 25-vjeçar nga Zhapokika, bën takime me shumë të pakënaqur nga regjimi. Shkon te Sulo Zaimi, ish-major dhe njeri me eksperiencë. Në fshatin e tij dhe në ato përreth ai ka krijuar grupe të besuarish që mund ta ndjekin. Për të realizuar ngritjen me armë kundër regjimit ai bëri në fshehtësi disa mbledhje. Mbledhja e parë u bë te Ledhi i Madh. Morën pjesë pothuaj gjithë ata fshatarë të Zhapokikës që më pas rrëmbyen armët. Burrat dhanë fjalën për të kundërshtuar qeverinë e re. Takimet e para ishin për të parë mbështetjen që kishin në popull. Kudo ankoheshin për taksat e larta që vuri qeveria komuniste dhe reforma që po ndërmerrte. Mehmet Kalemaj, me orgjinë nga Çorrushi e banues në Zhapokikë, deklaroi se “u lajmërova për Revolta në Zhapokikë, 1948 25 mbledhje në Zhapokikë, mua më lajmëroi Safet Kamberi”. Në takim ishin, midis të tjerësh, Xhemal Brahimi, Sulo Kaso, Shaqo Limja, e Mete Shahini nga Luftinja, Mehmet Yzeiri, Safet Yzeiri, Azis Nurja, Jashar Feimi dhe Xhemal Rizai nga Zhapokika. Mbledhja drejtohej nga Xhemal Brahimi, i cili deklaroi: “Ne do ta çlirojmë Shqipërinë nga regjimi komunist dhe do të ngremë një Qeveri Nacionale.” Sipas Mehmet Kalemaj, Xhemal Brahimi thoshte se “kemi me vete Abas Ermenin që ka ardhur në Shqipëri, Ali Nivicën, kemi shumë persona në qeveri si Sejfulla Malshovën, Koci Xoxën. Kemi lidhje me qytetet të tjera të vendit, kemi mbështetjen e ushtrisë. ” Barjam Kamberi thoshte se në Tepelenë kemi mbështetjen e Shefqet Sadullait nga Damsi, por edhe në fshatra të tjera kemi përfaqësuesit tanë. Kishin mbështetës nga fshati Dukaj, Salari, por dhe nga zona Lopësit. Gjatë bisedave të ndryshme ishte shtruar dhe opsioni i arratisjes, pasi regjimi komunist kishte dhënë provat e përdorimit të dhunës, por ishte kundërshtuar nga shumica, duke arsyetuar se kishin familje dhe fëmijë dhe nuk mund t’i braktisnin. Arratisja me gjithë familjet ishte e vështirë. Në takime tregohej kujdes për të përhapur pakënaqësitë dhe për të shtuar radhët. Drejtuesit e rebelimit, Barjam Kamberi dhe Xhemal Brahimi paraqesin si mbështetës ish-majorin Sulo Zaimi, njeri me eksperiencë, nga Allkomemaj. Sulo Zaimi kishte njohje me Islam Radovickën, kur kishte qenë në shërbim në kohën e Zogut, por edhe gjatë kohës së luftës. 26 Xhezo Cana Sulo Zaimi bëri një takim në Allkomemaj me Xhemal Brahimin, Islam Shaqirin, Xhevit Qerimin, Abaz Hekalin, përfaqësues të Mallakastrës, Beratit dhe Tepelenës, ku u dha udhëzime për krijimin e çetave për t’u përgatitur për rrëzimin përfundimtar të qeverisë. Lidhjet midise qendrave në Berat, Zhapokikë, dhe Mallakastër, por edhe Tiranë, mbaheshin nëpërmjet Zaim Mehmetit dhe Nazif Xhaferit, Demir Kasos dhe Skender Beqirit. Sipas dosjes hetimore, rezulton se me Demir Kason, Xhemal Brahimin etj, kanë bërë takime në arën e Nazif Xhaferit nga Zhapokika, në Gllavë, në Velabisht, në Luftinjë, në Levan-Cirua, në Allkomemaj dhe Tepelenë. Kanë organizuar grupe dhe nëngrupe me detyra të përcaktuara. Në këtë organizim të rezistencës kanë me vete edhe Demo Kason (Demir Allkushi), nga Gllava. Ky ishte një oficer në lirim. Grupi i tij u kap thuajse në të njëjtin kohë dhe u ndëshkua me burg. Mendojnë se në Mallakastër, në krahinën e Lopsit dhe në zonën e nahijes së Beratit kanë përkrahës me armë në dorë. Nga diskutimet që bëheshin mbrëmjeve, pas punëve në lagje apo fshatra, u vendos që çeta të quhej “Çeta e Baba Shefqeti”, i cili sapo ishte pushkatuar, më 14 janar 1948 së bashku me Zenel Shehun, Syrja Vasjarin dhe Atë Gjergj Sulin. Sulo Kaso dhe Mehmet Yzeiri shkonin në arë dhe takonin njërzit që punonin, ju paraqisnin gjendjen dhe i ftonin të merrnin pjesë në mbrëmje në vende të caktuara. Nuredin Xhaferi nga Zhapokika, në dosjen gjyqësore, deklaron: “Pasi u mblodhëm në Luftinjë, Revolta në Zhapokikë, 1948 27 të nesërmen shkuam në Zhapokikë. Kënduam një këngë të Baba Shefqetit dhe pastaj shkuam në pyllin Kaçke dhe atje qëndruam një natë. Na solli bukë Jashar Qerimi dhe Musa Qazimi nga Zhapokika. Pastaj shkojmë në Luftinjës. Çeta punon për shtimin e radhëve. Bëhet një mbledhje në Luftinjë. Pastaj shkojmë ne Kamçisht dhe punojme për shtimin e radhëve. U bë një mbledhje ku erdhën edhe Ali Sulua, Gani Gojdheli, Selfo Jaupi, Qamil Asllani. Foli Barjam Kamberi, Xhemal Brahimi. Vullnetrarët që erdhën në këtë takim në Kamcisht ishin të shumtë. Ditën tjetër tagrambledhësi lajmëroi policinë. Në takim vinin dhe disa të rinj për të marr pjesë në çetë, por nuk i pranuan, pasi nuk kishin dhe armë. Ju dha se do ti pranonin herë tjetër. Policët e lokalitetit Shefqet Didaj dhe Seit Caushi bashkohen me çetën e krijuar, sekretari i lokalitetit mban lidhje për t’u bashkuar më vonë. U krijua një frymë ku njerëzit thuajse flisnin hapur. Por fjala kishte shkuar në Tepelenë. Policia vjen te shtëpia e Xhemal Brahimit dhe gjen vëllain, Xhemilin që kishte ardhur me leje nga ushtria (i kishte vdekur gruaja dy muaj më parë dhe kishte dy fëmijë). Kërkonin Xhemal Brahimin, por atë as vëllai nuk e kishte takuar, pasi ai ishte në lëvizje. Ishte fundi i shtatorit të vitit 1948. Mbledhja e zgjeruar u mbajt në vendin e quajtur Mëlovë. Xhemal Brahimi bëri thirrje të bëheshin ushtarë në luftën për demokraci. Ky kishte bërë disa takime në gjithë ata që e mbështesnin në rrethet fqinjë me Tepelenën, deri dhe në Tiranë. Kishte korrierë që mban lidhjet me këto pika.

DREJTUESIT E REVOLTËS SË ZHAPOKIKËS

Pasi u evidentuan mbështetësit në të gjithë fshatrat u vendos që çeta të zgjidhte drejtuesit e saj. Kjo u bë në një takim në Zhapokikë më 28 shtator 1948. U zgjodhën drejtuesit e kësaj revolte. Komandant, si më i moshuar dhe me eksperiencë, u caktua Bajram Kamber Ahmataj, 59 vjeç. Sekretar politik, Xhemal Brahimi. Mehmet Yzeiri, nënkomandant, Sulo Kaso dhe Sefer Yzeiri, anëtarë të shtabit. U bë betimi tradicional me nga 10 lekë të shkuara midis dy buzëve, të cilat më pas bëhen qiri për faltore. Formula: “Po tradhtova, më pret plumbi kokës”. Çeta do të kishte hymin e saj, me vargjet për malin e Tomorrit, i cili simbolizon qendrën atdhetarë bektashiane. Sipas shumë gjasave është e shkruar nga Baba Shefqeti, babai i Teqesë së Koshtanit, i cili ishte një nacionalist dhe antikomunist i deklaruar dhe që u pushkatua nga regjimi komunist. “Ejani o popull, mblidhuni me ne. O baba Tomori lësho një rrufe. Armët ne i kemi fshehur nën dhe. Do të bëjmë luftë flakë e batare si luftoi me pallë trimi Skënderbe.” Krerët e çetës shkuan në lagjen Keçërisht të Zhapokikës, aty u hapën dyert. I pritën si shpëtimtarë. U dhanë ushqim e strehë. Xhemali mbajti një mbledhje tjetër në lagjen Mukaj të Luftinjës. Mbledhja zgjati tri orë. Në mëngjes iu bashkuan të tjerë burra me armë. Revolta në Zhapokikë, 1948 29 Qëllimi i takimit ishte regjistrimi i vullnetarëve për të qenë gati me armë në dorë, që kur të vinte nevoja të ngriheshin për të përmbysur regjimin. Për këtë, pas tre ditësh u la takimi tjetër në lagjen Keçërisht të Zhapokikës. Në këtë mbledhje, përveç atyre ne që kishin qenë në mbledhjen e Zhapokikës, morën pjesë: Musa Sherifi, Haxhi Shahini, Elmaz Mehmeti, Teme Mehmeti, Dervish Maliqi. Të nesërmen Xhemal Brahimi me Muharrem Shabanin nga Zhapokika shkuan në fshatra të tjerë, ku kishin lidhje. Kështu u la detyra dhe për të tjerë. Mbledhja te Lëmi i Madh në Melovë, midis fshatrave Zhapokikë e Luftinjë, u bë rreth orës 10 paradite, më 27 shtator 1948, me 27 pjesëmarrës. Nga fshati Zhapokikë: Bajram Kamber Ahmetaj, Begë Veis Rodha, Nuredin Xhafer Rodha, Xhell Riza Cenokaci, Hajri Zilfo Mahmuti, Teme Mehmet Paja, Seit Caush Lamka, Sefer Yzeir Sela, Mehmet Yzeir Sela, Haredin Alush Sela, Safet Kamber Ahmeti. Nga fshati Luftinjë ishin: Xhemal Brahim Asllani, Xhemil Hysen Aslani (Liçi), Shaqo Lime Muçodemaj, Salo Kaso Dida, Maliq Dervish Dida, Mete Kaso Dida Shefqet Taip Dida. Nga fshati Kamçisht ishin: Gani Kojdhel Muçobega, Xhemal Selfo Muçobega, Halil Sulo Çela, Selfo Xhemal Memlika, Riza Daut Cenokaci. Gjithashtu morën pjesë dhe Sulo Zaim Malaj nga Allkomemaj dhe Muharrem Bektash Llanaj nga Levani Çeta do të kishte grupin e dorezës për të marr veprime e atentateve kundër kundërshtareve e sidomos atyre ekstremist komunistë që mbështetnin Qeverinë Komuniste. Sipas dëshmisë së Beg Rrodhes anëtar të këtij grupi ishin: Sefer Yzeiri, Barjam Kamberi, Safet Kamberi dhe Shaqo Limja. Sipas dëshmive të arrestuarve, por që jo gjithmonë janë të besueshme, pasi dëshmitë janë dhënë në kushtet e torturave, drejtuesit e çetës kishin vendosur të vrisnin drejtuesit e rrethit Tepelene si Rebani Shehun, Karaman Mehmetin dhe Myslim Dëron, i pari përgjegjës i rrethit dhe i dyti sekretar i lokalitetit Luftinjë.

LIDHJET E REVOLTËS ME FAKTORË TË TJERË

Sipas deponimeve nga hetimet e më vonshme rezulton se drejtuesit e çetës kishin lidhje edhe me faktorë të tjerë brenda dhe jashtë Tepelenës. Brenda Tepelenas shumica ishin njerëz që kishin lidhe miqësore me njëri-tjetrin. Kështu, sipas dëshmisë së më vonshme gjatë proçesit gjyqësor, rezulton se mbahej lidhje me Shefqet Sadullan dhe Tefik Lumanin nga Damsi, Demo Aliu dhe Jaho Sinani nga Dukaj, me katundet Salari, Dhemblan e Sinanaj. Hasan Yzeiri, Sulo Sadiu dhe Muharrem Bekteshi nga Levani ishin punëtorë në Selenicë dhe punonin për të shtuar radhët atje. Dino Dervishi nga Gjerbasi kishte lidhje me Kamçishtin, me Ali Sulon. Muharrem Shabani nga Zhapokika mbante lidhje me Llane Ahmetin nga Gllava. Caush Ago nga Koshtani, mbante lidhje me çetën. Hysen Zequa nga Klosi kishte lidhje me Revolta në Zhapokikë, 1948 Sulo Zaimin dhe me Xhafer Yzeirin. Sipas dëshmisë së Mehmet Kalemaj, Xhemal Brahimi thoshte “se do të shkoj në Lushnjë të takoj Ramadan bej Dervishi, që të lidhem me ta.” Xhafer Shabani nga Frashëri lidhej ndërmjet Mehmet Yzeirit. Si ndërlidhës me Beratin ishin Llane Ahmeti nga Gllava dhe Skënder Plashniku që kishte mik Sulo Kason; Muharrem Shabani nga Zhapokika lidhej me Jonuzin (Luftinja), që ndodhej në Tiranë. Shefik Allkushi, nga Gllava, në dëshminë e tij thotë se ne një takim në shtëpinë e Demir Kasos ishte dhe Hajri Zilfo nga Zhapokika (kunati i tij). U diskutua për krijimin e çetave, pasi do vinte koha e përplasjeve. Nga dëshmitë hetimore të Gani Dashos nga Kalivaçi rezulton se ai kishte njohje dhe kishte strehuar në vitin 1948 Caush Nesiun, Xhemal Brahimin dhe Barjam Kamberin 5 ditë te vendi i quajtur Bishti i Mëhallës. Këto lidhje janë nxjerrë nga dosjet hetimore dhe nuk janë faktuar që të gjitha të jenë të vërteta. Kjo pasi, siç e kemi thënë, dëshmitë hetimore janë marrë në kushtet e torturave dhe shpesh për të përftuar të burgosurit u detyruan që t’ia hidhnin fajin njëritjetrit, ose edhe njerëzve që nuk kishin fare lidhje me këtë rezistencë. Mbështetjen më të madhe ata e kishin te popullsia e këtyre fshatrave të cilët gjithmonë ishin baza e furnizimit të tyre jo vetëm me ushqime, por edhe me armatime. Kështu mund të përmendim familjet e Elmas Pajes, Xhafer Muçodema, Ramo Sinani, Mete Saliu, Rexhep Kamberi, Mehmet Hamzai etj.

PËRPLASJA PËRFUNDIMTARE NË FSHATI PLASHNIK E NË LAJTHIZË TË GLLAVËS

Nga data 1 tetor deri datën 8 tetor 1948 kishte kaluar mbi një javë nga udhëtimi i çetës, nga Luftinja në Kamçisht, Levan, Allkomemaj. Ishin arrestuar 5-6 veta, kishte pasur përplasje me forcat e ndjekjes. Pasi kaluan malin e Rabijes, u nisën drejt fshatit Zhapokikë të Beratit e mandej në fshatin Plashnik afër Gllavës. Forcat e ndjekjes të ardhura nga Berati, por edhe nga Tepelena, kishin rrethuar vendin. Në Shkozë të Gllavës panë se ishin të rrethuar nga forcat e ndjekjes. Është data 8 tetor 1948. Shaqo Muçodemaj, Sefer Yzeiri, Mehmet Yzeiri, Salo Kaso, Xhemal Brahimi (të betuarit) luftuan deri sa i hodhën gjithë bombat dhe i zbrazin gjithë fishekët që kishin me vete. Sipas deponimit të Xhemil Asllanit, vëllait të Xhemalit, thuhet: “Gjatë kohës që ishim të rrethuar Xhemal Brahimi dhe Sulo Kasua shkuan në katundin Plashnik te kunati i Sulo Kasos për të gjetur mbështetje, por atë nuk e gjetën aty dhe u kthyen serish”. Forcat e ushtrisë dhe policisë kontrollonin gjithë territorin. Në përplasje, Mehmet Yzeiri dhe Salo Kaso mbetën të vrarë nga forcat e ndjekjes. Nga forcat e ndjekjes, sipas dëshmisë në procesin gjyqësor, dy policë mbetën të vrarë në rrethana të paqarta. Numri i forcave të ndjekjes ishte i madh. Forcat e çetës po shteronin. Armatimi i saj ishte modest dhe jo i mjaftueshëm për të rezistuar. Kishin mbi një javë përpjekje. Prisnin forca që t’u vinin në ndihëm, Revolta në Zhapokikë, 1948 43 por nuk dukeshin gjëkundi. Në datën 8 tetor 1948, u arrestuan Hajri Zilfo Mehmeti, Beg Veizi Rrodhja, ndërsa ditën tjetër u arrestuan Gani Kodheli, Haredin Alush Sela, Mehmet Shahin Muçodema, Nuredin Xhafer Rrodhja, Mehmet Kaso etj. Çeta u shpartallua. Disa u fshehën, deri sa u kapën. Të tjerë shkuan në shtëpitë e tyre ku i prisnin forcat e ndjekjes. Disa u vetëdorëzuan. Shaqo Limja e Sefer Yzeiri iu fshehën policisë për disa muaj. Komandant Bajram Kamber Ahmataj, ish-xhandari 60-vjeçar, e zgjati arratinë nëpër stane e pyje deri në janar 1949. U kap i fundit, u kap në befasi në fshatin Malëshovë të Përmetit. Në datën 10 tetor 1948, forcat e ndjekjes arrestuan Xhemil Asllanin, vëllain e Xhemal Asllanit (Brahimit).

RRETHANAT POLITIKE DHE EKONOMIKE NË TË CILËN LINDI REVOLTA E ZHAPOKIKES

Pas fitores së komunizmit një pjesë e mirë e nacionalisteve u detyruan të emigronin në vende të ndryshme. Po një pjesë e konsiderueshme, e cila kishte familjen dhe e kishin të pamundur të iknin, ndenjën me një shpresë të pakët se gjërat mund të rregulloheshin më pas. Reforma qe u ndërmorën menjëherë pas çlirimit preken një numër te madh njerëzish edhe ata që deri atëherë kishin qenë përkrahës të luftës. Populli i thjeshtë, pavarësisht propagandës komuniste, nuk ishte shumë i lidhur me ideologjinë, por më shumë me ekonominë dhe hallet e veta. Lufta i kishte lodhur njerëzit. Zona e Tepelenës, sidomos fshatrat e Krahinës së Buzit, Luftinjës, Zhapokikës, ku zhvillohen ngjarjet e këtij rebelimi, kishin qenë dhe fronti i luftës italo-greke e viteve 1940-41, e cila kishte sjell shumë pasoja. Në këtë luftë kishte shumë viktima, shtëpi të shkatërruara dhe populli vuajti pasojat e luftës, duke u shpërngulur në vende të tjera. Vetëm krerët nacionalistë kishin njohuri mbi pasojat e komunizmit, prandaj ata të shqetësuar propagandonin herë 14 Xhezo Cana hapur dhe herë fshehur për këto pasoja që e prisnin popullin nga regjimi komunist. Në ditarin i vitit 1943 të Asaf Dragotit, ish eksponent i Partisë Komuniste, mësojmë se Syrja Vasjarin, nacionalist, i kishte deklaruar: “Bashkëpunimi me ju [Partin Komuniste], është i mirëpritur në qoftë se ju hiqni yllin e bolshevizmit dhe luftojmë vetëm për atdhe”. Duke parë dosjet gjyqësore të nacionalistëve Syrja Vasjari, At Gjergj Sulit, Baba Shefqeti, si dhe të komisarit batalionit “Baba Abaz”, Zenel Shehut, të vitit 1947, kur u arrestuan, krijon një mendim real për zhvillimin politik të kohës. Këta patriotë antifashistë, që kishin kontribuar për çlirimin e vendit, shikonin se ngjarjet po rrëshqisnin me një shpejtësi të papritur. Këta patriotë, shumica nacionalistë, u mblodhën ne takime te veçanta, herë në Gjirokastër dhe herë në Tepelenë, herë në Teqenë e Koshtanit, te baba Shefqeti, apo ne shtëpinë e ndonjërit dhe diskutonin për pasojat që po sillte komunizmi. Këto pakënaqësi filluan të organizoheshin sidomos pas zgjedhjeve të para (dhjetor 1945), ku Partia Komuniste ngeli forcë e vetme në drejtimin e vendit; kjo për shkak të goditjeve që iu bënë kundër kundërshtareve politikë gjatë vitit 1945. Sipas deponimeve në dëshmitë gjyqësore pretendohet se “u bë rithemelimi i Ballit Kombëtar”, ku qendra e tij ishte Tirana, ndërsa kishte degë në shumë rrethe të vendit. Po sipas këtyre deponimeve në dosjet gjyqësore rezulton se koordinatori i Ballit Kombëtar të Gjirokastrës ishte Baba Ali Tomorri, nga Shalësi i Revolta në Zhapokikë, 1948 15 Tepelenës, i cili më vonë u pushkatua së bashku me nacionalist të tjerë. Këto dëshmi mbi rithemelimin e Ballit Kombëtar nuk janë vërtetuar dhe mund të mos jenë të vërteta, pasi deponimet gjyqësore bëheshin nën tortura të jashtëzakonshme. Një gjë është e vërtetë, shumë nga nacionalistët u organizuan në takime dhe flisnin kundër pushtetit komunist. Lidhja e këtyre elementëve me Ballin Kombëtar ishte për faktin se komunizmi kishte bërë një propagandë në bllok kundër tyre, për ta demaskuar në popull si organizatë tradhtare. Në këtë mënyrë dënimi i këtyre elementëve të rezistencës se “gjoja krijuan Ballin Kombëtar” kishte si qëllim të justifikonin në popull këto dënime. E vërteta është se ata ishin kundër sistemit komunist dhe këtë e kishin shprehur në biseda dhe në takime të ndryshme që bënin me njëri-tjetrin. Kishte dhe një rezistencë, që herë ishte e organizuar dhe herë spontane. Vetë Zenel Shehu dëshmon për këtë arsye në gjyqe. Pas reformës agrare dhe pakënaqësisë që u formua, Zenel Shehu mbështeti organizimin e kësaj rezistence. Rezistencë ndaj komunizmit kishte edhe në Përmet, Delvinë, dhe në fshatrat kryesore të Tepelenës. Sipas Sotir Haxhiut, lindur dhe banues ne Sheper, Gjirokastër, vjeç 47, i arrestuar, rezistenca në Gjirokastër drejtohej nga Baba Ali Tomorri; në Tepelenë Zenel Shehu, kryetar, Syrja Vasjari, sekretar, Baba Shqfqeti, etj. ; në Tiranë vepronte Islam Radovicka. Ai mbante lidhje me Sulo Zaimin, Barjam Kamberin dhe shumë të njohur të tjerë të Jugut. Po kush ishte Islam Radovicka, me të cilin mbanin lidhje anëtarët e rinj të rezistencës? Ai ishte komandanti ushtarak që drejtoi forcat komuniste në Zonën e Parë Operative Vlorë-Gjirokastër, një ndarje administrative e krijuar nga komunistët. Ai ishte nga fshati Radovickë i rrethit Përmetit, i cili kishte kryer disa shkolla ushtarake dhe kishte shërbyer ne disa zona si Shkodër, Tiranë etj. Në vitin 1943, si shumë të tjerë, u vu në shërbim të luftës partizane dhe e caktuan komandant te Zonës parë Operative VlorëGjirokastër. Pas lufte, i pakënaqur nga reformat që po merrte komunizmi si dhe shtrëngimi që po i bënin sidomos fshatarësisë, ai u lidh me elementë kundër vendosjes së regjimit komunist. Ai u zgjodh deputet në Revolta në Zhapokikë, 1948 17 zonën e Përmetit në zgjedhjet e vitit 1945. Arrestohet me 7 shkurt 1948, së bashku me grupin e deputetëve si Shefqtr Bej, Faik Shehu, Enver Sazani, Sheh Karbunara, Kol Kuqali, Kost Boshnjaku, Selaudin Tota, Abdyl Kokoshi etj, dhe dënohet me pushkatim; numri i të dënuarve, me gjithë bashkëpunëtorët, arriti në 40 vetë. Këta deputetë kishin filluar të organizoheshin kundër “pushtetit popullor”, prandaj duhej të goditeshin, pasi shikoheshin si kundërshtarë politikë.

International Virtual Conference – Latest Trends in Digital Health

June 8, 2021 by dgreca

by Rafaela Prifti/

As “healthcare to all” pushes innovations to build new partnerships and collaborations around the world, Albanian Americans here and in diaspora recognize the immense opportunities and are making strides in Telehealth sectors.

The posting of International Virtual Conference – Latest Trends in Digital Health described it as “an outstanding opportunity to learn more from world leaders in Digital Health about the latest developments that are shaping health systems.” The agenda listed: opening remarks by Tory Cenaj, founder and publisher of Partners in Digital Health, keynote speaker Charles Nahabedian, recipient of a national award of outstanding contributions for pioneering work in wireless, followed by two Roundtable discussions with experts in medical and health-related areas, and a Plenary Session with presentations by Dr. Marsela Ceno, President of the Society of Albanian doctors in Germany and Dr. Sulejman Mani Çelaj, Co-Founder of Albanian American Medical Society.

Co-hosts, Tory Cenaj of Partners in Digital Health Institute and Dr. Neshad Asllani, Head of Executive Board at Klinika Digjitale, underlined the vast opportunities presented by tech advances in building new partnerships and collaborations to provide healthcare services to all. Against the backdrop of the coronavirus pandemic, which laid bare the extreme health disparities in the US and around the world, the innovations are evolving fast but that is only part of the story. Behind the stunning undertaking in technology, there needs to be a well-coordinated effort of innovators, health care advocates, lawmakers, medical community, providers all the way to the patients. “Through technology advances, policy makers, the medical community and health citizens can work toward the best health outcomes at affordable rates for all,” Tory Cenaj told Dielli. As it happens, she remembers being featured in Dielli as a young promising high school graduate the year of her college acceptance. Yes, her mother has saved the paper clipping. Although it was before my time at Dielli as English Editor, it is a point worth-visiting in the future.

“The pandemic has catapulted digital health adoption and solutions to the forefront of patient care. Through technology advances, policy makers, the medical community and health citizens can work toward the best health outcomes at affordable rates for all. Kosovo and all those in the Balkan region, stand to gain through advancing partnership, collaboration and education. The Telehealth and Medicine Today Kosovo Chapter plans to impact the market with future education and policy events. With family in both Albania and Kosovo, healthcare remains a priority for me in the region,” was Ms. Cenaj’s comment for Dielli.

To get to “the best health outcomes at affordable rates for all” as Tory Cenaj put it, one has to have “the product” that’s up to the task. Behind that innovation is Charles Nahabedian, CEO of VideoKall Inc. The company has invented the first known, face-to-face guided service, in a medical enclosure. In 2018 VideoKall was prototyping an unmanned health clinic in Baltimore. The creators at VideoKall believe that ‘micro clinic’ cabins will change a routine doctor’s visit. In terms of a possible launching date of the product for markets like Kosova, Albania and the Balkans, Mr. Nahabedian, response to Dielli was: “The date depends upon the level and type of local support for small trials; defining the business appropriate for any country; and finding the appropriate financial, operational and medical partners to make it happen.”

At the Virtual Conference, the keynote speaker, Charles Nahabedian, related a personal experience from his childhood to make a point that then as now Healthcare begins with access. His company’s product brings healthcare to where people are which benefits remote communities as well as senior and assisted living communities. “Covid led to a boom in Telehealth,” he said in his presentation. Adding that “the pandemic accelerated the decline in healthcare, it did not cause it,” VideoKall founder proceeded to make a strong case for better solutions in healthcare. ClinicStop cabin is designed to hold medical instruments to take the medical readings like a stethoscope, thermometer blood pressure cuff, glucose monitor with accuracy. It is operated remotely, and the nurse practitioner appears on a screen via satellite video.

On the point of access to medical services supported by data, I contacted Dr. Neshad Asllani, Head of Executive Board of Klinika Digjitale. He said that its online service “has seen an increase of 800% in the course of the pandemic.” On its platform, patients can access from 45 providers and specialists from USA, EU countries, Africa and Asia making their services available in 14 languages in the US, EU, UK and around the globe. “The service is almost completely automated. On it, two relevant features are the Second Opinion program and treatment abroad in cases when it is not available domestically,” said Dr. Neshad Asllani of Klinika Digjitale, co-host of the Virtual Conference on June 2. Touching on the issue of hemorrhaging of Albanian medical graduates, he said: “Klinika Digjitale offers its services to the Albanian diaspora all around the world, and at the same time integrates the medical community of the diaspora in Europe and USA (out of about 3,000 Albanian doctors, 1,800 of them are in Germany). ‘While they are away from the homeland, this helps to “fill the gap back home” as well as serve the Albanian diaspora.”

In terms of goals, he said that Klinika Digjitale aims to increase its presence in the US. “We are in negotiations with a number of online American companies. The opportunities are bountiful, the possibilities are real, and the will is limitless. We have the medical staff and a solid experience, as we are leaders of digital health in Europe,” Dr. Neshad Asllani, Head of Executive Board at Klinika Digjitale told Dielli.

With regard to issues of security and privacy, growing concerns with groups of population who believe in conspiracy theories, and questions on the cost to patients, I directed my questions by email to Charles Nahabedian. Here is our Q&A:

Q. In the age of a growing number of cyber attacks, do you have concerns about security in the digital health?

A. Simple answer is yes, now and for a long time. Vendors of computer and telecom-based systems must use all the technology and techniques to make it impossible to hack, and if they do get hacked, the effort for the hacker is more than the reward. Our base system is inherently secure because of the privacy and the architecture. The greatest points of vulnerability have special protections on our side of the interoperability points.

Q. When dealing with groups of populations that are prone to conspiracy theories, or resist vaccinations or wearing masks, do you anticipate to encounter hesitations or misgivings with your product?

A. Based upon primary research, we expect that at least 60% of the population will want to use our product. From the perspective of realizing that acceptance, we will be educating potential users prior to actual service in their geographical area.

Q. Do you have a launching date in mind for markets like Kosova and Albania or the Balkan region?

A. The date depends upon the level and type of local support for small trials; defining the business appropriate for any country; and finding the appropriate financial, operational and medical partners to make it happen.

Q. While you said that your product comes at no fee for the patients, Nana Frimpong MD, Vice President, Africa at Vezeeta.com, raised the issue of “providers charging premiums for convenience”. How do you square that?

A. Our platform is offered on the premise that a medical provider is servicing the patient from a medical and financial perspective. We “white label” our products, so that the name of the provider is on the patient device. In a free market, the provider can charge whatever they deem appropriate – higher in some areas where they can afford it, perhaps because of convenience, and lower in areas that are economically challenged. My statement is that in the US, the patient should not have to pay more than in mini clinics. What i did not say, is that there are organizations that can subsidize the patient equipment, such that the provider can charge less because there is little or no capital recovery of the patient equipment. In a country where there is a government plan, the pricing would be up to the government administering healthcare and these access points (e.g., visits could be free or low-cost to unload physicians and clinics, or the access could be on a subscription basis).

As a final observation, the International Virtual Conference did present the latest developments and digital trends that are shaping health systems. Innovations in technology backed by new partnerships and collaborations around the world present opportunities for all to bring the “next generation stuff” within sight of this one.

BERISHA ”NON GRATA”, KONGRESMENI REPUBLIKAN LEE ZELDIN I KERKON ARSYET SEKRETARIT BLINKEN

June 8, 2021 by dgreca

Shpallja “non grata” e ish-kryeministrit Sali Berisha është bërë pjesë e diskutimeve të mbledhjes virtuale të Komisionit të Punëve të Jashtme të Shtëpisë së Bardhë.

Kongresmeni republikan Lee Zeldin i ka kërkuar sekretarit amerikan të Shtetit, Antony Blinken informacione specifike për vendimin ndaj Berishës duke theksuar se ai vetë ka bërë hulumtime, por s’ka gjetur asgjë për përfshirje korruptive të ish-kryeministrit dhe ish-presidentit shqiptar.

Në përgjigje të tij, Blinken u shpreh se momentalisht nuk mund të ndajë asgjë me kongresmenin për këtë çështje, por nëse ai kërkon më shumë informacion mund të paraqitet në Zyrën e Legjislacionit apo në Zyrën e Zëdhënësit për Çështjet Publike.

Sipas Blinken edhe procedurat për t’i ndaluar hyrjen në SHBA Sali Berishës kanë qenë standarde si për gjitha rastet e tjera, ndërkohë thekson se SHBA vijon të shohë përtej kufijve për ata që sfidojnë parimet e demokracisë.

Lee Zeldin: Kohët e fundit ju keni njoftuar sanksione kundër ish-presidentit të Shqipërisë, Sali Berisha dhe për shumë nga ne, kjo erdhi si e papritur. Sa i takon historisë së tij politike me SHBA-të, ai ka qënë një mysafir dhe aleat i ish-presidentëve Bush, gjithashtu një kundërshtar agresiv i George Soros. Çfarë informacioni specifik mund të ndani me komitetin për të justifikuar këtë lëvizje dramatike?

Antony Blinken: Ne vijojmë të shohim përtej kufijve, rreth atyre të cilët janë të përfshirë në aktivitete korruptive, ata që nënvlerësojnë të drejtat e njeriut apo që paraqesin sfidë për demokracinë apo parimet demokratike. Në rastin e tij ne patëm një çështje të cilën e zhvilluam nëpërmjet procesit normal, përfshirë avokatët tani. Do të isha i lumtur ta ndaja me ju nëse do të ishte e dobishme, se për çfarë flitet ekzaktësisht.

Lee Zeldin: Po, a ka ndonjë informacion specifik që ju mund të ndani me komitetin në këto çaste?

Antony Blinken: Nuk kam asgjë për të ndarë në këto çaste me komitetin, por do të isha i lumtur të komentoja, të sigurohesha që ta ndaja me ju dhe me këdo që është i interesuar.

Lee Zeldin: Po përpiqesha të bëja disa hulumtime për të gjetur se në çfarë afere korrupsioni është i përfshirë ai dhe nuk arrita të gjeja asgjë. Ku duhet të shkojë një gazetar që kërkon informacione? Aktualisht ka disa ecejake mes Departamentit të Shtetit, vendimit tuaj mbi sanksionet kundrejt tij dhe familjes së tij, përfshirë palës mbrojtëse të zotit Berisha. Pra ku duhet të shkojë një gazetar për të marrë informacione mbi korrupsionin që ju i referoheni?

Antony Blinken: Para se të kalojmë tek media, anëtarët janë të lutur të vijnë në zyrën tonë të çështjeve legjislative dhe ne do të sigurohemi që ju merrni informacione. E dyta, sa i takon medias i’u lutem të vini tek zyra e zëdhënësit të punëve të jashtme dhe ne do të sigurohemi që në përputhje me detyrimet që kemi, atë informacion ta ndajmë me ju.

Lee Zeldin: A jeni ju në dijeni për burime të hapura informacioni që mbështesin pretendimet se ka patur korrupsion në të cilin është përfshirë z.Berisha?

Antony Blinken: Jam i sigurtë që çdo kush nga gazetarët mund t’a bëjë atë pyetje në deklaratat për media që ne mbajmë çdo ditë në departamentin e shtetit për të marrë çdo informacion që ne kemi në dispozicion për publikun.

Lee Zeldin: Për të qartësuar diçka që ka lidhje me mbrojtjen e z. Berisha, thjesht po përpiqem të kuptoj se çfarë është e vërtetë dhe çfarë jo. A keni komunikuar ju apo dikush në emrin tuaj me z. Soros? Thjesht po përpiqem të kuptoj se çfarë është e vërtetë dhe çfarë jo!

Antony Blinken: Unë jo, por nuk mund të flas në emër të të gjithë Departamentit të Shtetit, por unë jo!