Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for November 2021

Shqiptarët në Philadelphia për të dhjetën herë e ngritën flamurin Kuq e Zi në sheshin e bashkisë

by

Dr. Sadik Elshani

Që nga festimi i 100 Vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë më 2012, shoqata “Bijtë e Shqipes” në bashkëpunim të ngushtë me qytetin e Philadelphias organizon ngritjen e flamurit tonë në bashkinë e qytetit me një ceremoni solemne. Kjo veprimtari nuk është thjeshtë një akt ku ngritet flamuri në mënyrë mekanike, por është shndërruar në një festë të bukur e madhështore ku mblidhen shqiptarët të veshur me rrobat më të bukura, shoqëruar me simbole kombëtare, këndojnë e vallëzojnë, shprehin krenarinë e të qenit shqiptar, shpalosin vlerat tona kombëtare para qytetit të Philadelphias. Edhe këtë vit, në datën 26 nëntor u organizua ceremonia e ngritjes së flamurit në sheshin e bashkisë.  

Vitin e kaluar për shkak të masave të pandemisë numri i pjesëmarrësve ishte i kufizuar, por këtë vit numri i pjesëmarrësve ishte shumë i madh në këtë ceremoni. I tërë sheshi jehonte nga këngët dhe vallet shqiptare. Fjalën e rastit e mbajti z. Dritan Matraku, ndërsa në emër të kryebashkiakut (Mayor-it) të Philadelphias përshëndeti zonja Sheila Hess, Përfaqësuese e Qytetit (City representative) të Philadelphias, e cila edhe i dorëzoi kryetarit të shoqatës, z. Bujar Gjoka, Proklamatën me të cilën kryebashkiaku e nderonte Shqipërinë, kombin shqiptar dhe bashkësinë shqiptaro – amerikane të Philadelphias, për nder të 28 Nëntorit, Festës sonë Kombëtare.

Për këtë veprimtari dhe veprimtaritë tjera të organizuara nga shoqata “Bijtë e Shqipes” për nder të 28 Nëntorit, në ditët në vazhdim do të përgatitet një material pak më i detajuar.

Philadelphia, më 26 nëntor, 2021

Sadik Elshani është anëtar i Këshillit Drejtues dhe ish kryetar i shoqatës “Bijtë e Shqipes”.

KUSH MUND T’I DILTE PËR ZOT FOSHNJËS QË LINDI NË VLORË ME 28 NËNTOR 1912 PËRVEÇ VATRËS?

by

NGA DALIP GRECA/

Federata“Vatra” dhe Flamuri kuq e zi përbëjnë binomin e pandashëm përgjatë të gjithë së historisë së ekzistencës së vetë Vatrës. Që në kohë themelim e në vijëmësi Vatrës i ka prirë Flamuri  kuq e zi.Askush nuk mund ta mohojë faktin se Vatra i priu Pavarësisë, jo vetëm pse u themelua 7 muaj para se Ismail Qemali të ngrinte Flamurin e Pavarësisë në Vlorë me 28 Nëntor 1912, por edhe për faktin se ajo e orientoi shtetin e pavarur shqiptar në kahun perëndimor.

           Vatra ishte e kthjellët në qëndrimet e saj. Është i njohur qëndrimi i saj përmes telegramit të kryetarit të saj Faik Konica dërguar Kuvendit të Vlorës, ku kërkohet haptazi orientim perëndimor. Citoj:

Mbledhjes së Kombit, Vlorë:

Federata Panshqiptare VATRA e Amerikës dërgon urime të nxehta për inauguratën tuaj, e cila s’do të harrohet kurrë.

Vatra i lutet mbledhjes së Kombit, që të mos krijojë një shtet oriental, por një shtet krej Evropian, si Norvegjia, Danimarka, Hollanda, Blegjika…I nënshkruari u lutet veçan deputetëve muslimanë të provojnë atdhesin’ e tyre duke zgjedhur një princ të krishter. Po të bëjnë ndryshe do të bëjnë një lajthim të pandreqshëm…”

Për Komisionin- Faik Konitza(Dielli, 5 Dhjetor 1912)

          Shpallja e aktit të Pavarësisë nuk e shpëtoi Shqipërinë nga rreziqet. Vatra nuk rreshti së luftuari. Ajo dërgoi Nolin dhe Konicën në Evropë që të luftonin në arenën ndërkombëtare për shpëtimin e Shqipërisë, ndërkohë që Vatra nga Amerika u bë avokate e palodhur. Dielli konstatonte se: Proklamata e Pavrësisë ishte vetëm një copë kartë. Pyetja shtrohej: Si do të mbahej ky shtet? Fqinjët ia kishin bërë gati varrin para se të nisnin luftën me Turqinë. Shtetet e mëdha nuk ishin të gatshëm të mbronin krijesën-foshnjë-Shqipërinë e prapambetur. Ndër të gjitha, vetëm Austria ishte e ineteresuar të ndalte sllavizimin e tokave shqiptare, Italia e kushtëzonte mbrojtjen e Shqipërisë me interesat e veta, Franca dhe Rusia, punonin fort kundër interesaver shqiptare, Po ashtu Dielli konstatonte se krerët e Shqipërisë që kishin marrë shtetin në dorë ishin pa ndjenja atdhetarie, dhe thuajse të gjithë kishin shërbyer në të shkuarën në zyrat e Perandoris Osmane.

Dielli shtronte pyetjen: Kush mund t’i dilte për Zot foshnjës që lindi në Vlorë me 28 Nëntor 1912?Dhe përgjigjej po vetë: Vetëm Shqiptarët e Amerikës me anë të Vatrës, e cila që më 1912 dhe gjer më 1920 veproi nga Bostoni si qeveri në mërgim.

               VATRA, LUFTËTARJE E PAVARËSISË

         Ndërkohë që Noli dhe Konica u larguan në Evropë për t’i ndih shtetit-foshnjë, Vatra vazhdon luftën në shumë fronte: Mbanë gjallë shpirtin atdhetar përmes gazetës”Dielli”, përmes konferencave nëpër koloni, përmes mitingjeve e protestave, ku u apelonte ndërkombëtarëve për drejtësi ndaj kombit, që po tentohej të gëlltitej nga fqinjët. Dielli u jep zë protestave. Gazeta shkruan se Shqiptarët e New Englad-it nën hijen e Vatrës, mbajtën një miting në mbrojtje të tërësisë toksore të Shqipërisë. Mitingu u mbajt ditën e Dielë me 27 Prill 1913 në Lawrence Hall, 724 Washington Street, MA. Shqiptarët protestuan kundër grabitjes që i bëri Shqipërisë konferenca e Ambasadorëve në Londër, duke i dhuruar Serbisë viset më të mira shqiptare në Veri dhe Greqisë viset Jugore. Dy ditë para mitingut, informonte Dielli, malazezët kishin hyrë në Shkodër, edhe pse Konferenca e Londrës ishte treguar”zemër gjerë” dhe nuk kishte pranuar aneksimin e Shkodrës shqiptare, por ia kishte njohur Shqipërisë.

Nga mitingu i madh i Bostonit iu dërgua një Rezolutë Kryetarit të Konferencës, Sir Edward Grej. Mesazhi përcjellës i bënte të njohur kryetarit të Konferencës se në mitingun e 21 prillit 1913 në Boston, u përfaqësua vullneti i 30 mijë shqiptarëve të Amerikës.Të njëzëshëm, shqiptarët e të gjithë besimeve kundërshtonin ashpër coptimin dhe rrëmbimin e trojeve shqiptare.

Atë kohë Vatra udhëhiqej nga kryetari Kristo Dako, i cili së bashku me zonjushën Parashqevi Qiriazi, ishin folësit kryesorë në miting. Rezoluta, paralelisht iu dërgua të gjitha kancelarive të Fuqive të Mëdha. Dielli e cilësonte këtë si hapin e parë të luftës për jetë a vdekje në mbrojtje të shtetit të pavarur shqiptar. 

  VATRA dhe Dielli luftojnë në front të gjërë, sa kundër fuqive të mëdha që mbështesnin fqinjët tanë në politikat grabitqare ndaj Shqipërisë, aq edhe kundër vetë fqinjëve. Dielli që atë kohë kishte editor Kristo Dako, atakoi fort politikën e Rusisë, e cila ishte armiqsore ndaj Shqipërisë. Gazeta u bënte thirrje shqiptarëve të Amerikës që të mos ushqenin iluzione për Rusinë. 

Në gazetën Dielli të 3 Qershorit 1913, shkruhej:” Nuk duhet kurrë Shqipëria të presë ndonjë të mirë ose ndihmë nga Rusia se interesat e saj kanë qenë dhe do të jenë kurdoherë për të copëtuar Shqipërinë dhe t’ua shpërndajë këlyshëve sllavë për fitim të saj. Programi i Rusisë është që të përfshijë një ditë të gjithë shtetet e Ballkanit, të lidh Detin e Zi me Egjeun dhe Adriatikun.

  Edhe fqinji jugor i kishte prehur dhëmbët për të kafshuar Jugun e Shqipërisë. Dielli denonconte dhunën e egër greke dhe u apelonte ndërkombëtarëve. Në numrin e 23 Shtatorit 1913 gazeta shkruante’Të këqiat që heq populli shqiptar nga invadorët grekë janë të pa treguara: Vrasin, presin çnderojnë, burgosin,dhe përdorin çfarëdo mënyre për të përmbushur dëshirat dhe qëllimet e tyre.’

Vatra dhe Dielli, edhe pse Shqipëria ishte nën okupim, përpiqen që të mbajnë gjallë imazhin e Pavarësisë. Me 28 nëntor 1913, Dielli nën titullin” VITI I DYTË I INDIPENDENCËS” shkruante: Është një ditë në Mot që ka një rëndësi të veçantë dhe një kuptim të thellë për një Komb ose një popull. Kjo ditë është e madhe dhe zë të parin vend në historinë e atij Kombi.Amerika e kremeton Pavarësinë me 4 Korrik, Franca me 14 Korrik, Kombi Shqiptar feston ditën historike me 28 Nëntor (1912). Kjo ditë është e shenjtë për Shqipërinë e lirë ose të shkelur.(Dielli, 28 nëntor 1913).

Ndërsa në numrin pasardhës të Diellit, që doli me 2 Dhjetor, informohet lexuesi se Dita e Indipendencës Shqiptare u festua me një shkëlqim të veçantë në Boston. Në zyrat e Vatrës dhe të Diellit, Flamuri Shqiptar valonte së bashku me atë Amerikan.

               VATRA, PRINC VIDI DHE ESAD PASHA

   Vatranët nuk e pushuan luftën. Me 7 Mars 1914, ku Princ Vidi arriti në Durrës, Vatra i dërgoi përhirime me shpresa të mëdha se Shqipërinë do ta mbronte Evropa. Dielli i 10 Marsit 1914, e borhoriste lajmin. Gazeta e Vatrës vërshoi edhe në Shqipëri me entuzizmin se Shqipëria do të bëhej. Dielli i 14  Prillit(1914) shkruante se 400 copë gazeta shkuan në Shqipëri.

  Vatranët u gëzuan dhe shfaqën dëshirën të dërgonin ndihma njerëzore pranë princit perëndimor, që ata e quanin Mbret. Mirëpo nisën trazirat në Shqipërinë e Mesme. Shqetësimi u rrit ndër shqiptarët e Amerikës që kërkuan përmes Vatrës të shkonin për ndihmë. Për këtë qëllim Vatra i shkroi princit. Përgjigja erdhi nga Ministri i Brendshëm dhe i Luftës Esad Pashë Toptani nga Durrësi me 11 Prill 1914 përmes një kablogrami’U gëzova për ndjenjat patriotike që tregoni…Kur të jetë nevoja do t’u thërresim…’

Ministri i Luftës dhe i Punëve të Brendshme – Gjeneral Esad Pashë Toptani.

  Gazeta Dielli kishte në Durrës korrespondentin e saj, ish Editorin Paskal Aleksi, që përcillte situatën. Për entuziazmin e popullit ndaj princ Vidit, pritjen e tij madhëshore, dhe shpresat e popullit, kishte shkruar edhe”opinga”.

    Shumë shpejt Vatra do të mbante qëndrim kritik ndaj politikës esadiste dhe do ta godiste ashpërsisht gjeneralin e perandorisë Osmane.

Në Diellin e 17 Prillit 1914, shkruhej”Esadi i rrezikshëm”. Kabllogrami që publikoi Dielli jepte alarmin:

-Esadi i rrezikshm për Shqipërinë.

-Nacionalistët ndiqen prej hafijeve esadiste.

-Memurë të Turqisë janë nëpunës të Qeverisë.

– Gjuha Shqipe ndalohet në zyrat qeveritare.

– Protestoni te Mbreti!

– Kërkoni dorëheqjen e Esadit nga Ministria e Brendshme!….

Dielli e duartroket lajmin e arrestimit të Esad Pashës me 20 Maj 1914 dhe informon lexuesit se ai iu dorëzua përfaqësuesit të Italisë, Alliotit dhe u deportua për në Itali.

           SHQIPËRIA NË KAOS, VATRA MERR PËRSIPËR BARRËN E SHTETIT INEKZISTENT

         Ndërkohë që në Shqipërinë e Mesme vazhdojnë trazirat, Greqia përfiton në Jug dhe kryen maskara. Vatranët protestojnë në një miting të madh në Boston, duke dënuar barabrizmat në Toskëri. Mitingu u mbajt me 17 Maj 1914. Ai u kryesua nga patrioti i njohur, vatrani i Biddeford,nga shteti i Maine-it, Stath Suli, i cili më vonë do të bëhej pre i kurtheve të Vorio- epirotëve në Shqipëri, që do ta vrisnin me armë e duar shqiptare, duke e masakruar; i prenë kokën dhe ia dhuruan porositësve grekë.

      Vatra i ndiqte me vëmendje ngarjet në Shqipërinë e Jugut. Dielli përherë bënte thirrje për qëndresë. Në numrin e 29 Majit 1914 gazeta e Vatrës informon se në Shqipëri që në fillim të prillit 1914 kishte plasë një Kryengritje e organizuar nga ushtarët grekë, duke pasë dhe ndihmën filogrekëve shqiptarë. Lufta kishte zgjatë për gjashtë ditë. Shqiptarët triumfuan dhe qëndruan heroikisht. Të dy palët, raportonte Dielli, humbën rreth 300 luftëtarë. Ndërkohë esadistët ishin bërë të rrezikshëm. Dielli informonte se më 19 dhe 25 Maj esadistët kishin organizuar kryengritje në Shijak, Kavajë, Tiranë, dhe sulmuan Durrësin.Në beteja, raportonte Dielli i 16 Qershorit 1914, ranë 30 nacionalistë dhe 80 mercenarë kryengritës. Dielli u thur lavde dëshmorëve si Kolonel Thompson, Haki Glina dhe Ceno Sharra. Raportuesi informonte për Diellin se midis të plagosurëve ishin oficeri Meleq Frashëri dhe Sotir Gjika. Ndër të plagosurit lehtë: L. Gurakuqi, Sabri Qyteza dhe Veli Vasjari. Dielli nuk kursen bashkëpunëtorët me Esadin. 

 Vatra dhe Dielli e “qanë” largimin e Princ Vidit nga Shqipëria me 3 Shtator 1914. Në numrin e 8 Shtatorit Dielli boton në vend të kryeartikullit”MBRETI YNË IKU”!

          Një tjetër artikull vinte nga Durrësi dhe shkruhej prej Qerim Panaritit, i cili 30 vjet më pas do të bëhej editor i më shumë se dy dekadave për Diellin. Shkrimi që përcillte ikjen e mbretit nënshkruhej me pseudonimin” Opinga”.Citoj:” Mbreti unji Flamurin e Shqipërisë me dorën e tij, dolli bashkë me Mbretëreshën, dhe nisën të shkojnë duke përshëndetur popullin me këto fjalë:Ju lëmë shëndoshë dhe Ju gjetshim shëndoshë!..

Tërë gjendja lëshonte lot nga mallëngjimi. Natyra qante…

Isa Boletini, Bajram Curri, me shokët e tyre Çerçiz Topulli dhe të tjerë shkuan për Lesh…Panariti e përfundon artikullin:’Mbarojë sa për këtë herë, duke shtuar: si mjerë ne të mjerët, që patëm fatin e tillë që të shohim dhe një herë Turqinë të futet në Shqipëri.’Ky shkrim mbanë datën:Durrës, 5 Shtator 1914 në titullin”Flamuri turk valon kudo!” dhe u publikua në Diellin e 29 shtatorit 1914.

Dielli vazhdon ta ndjekë Esadin, duke informuar lexuesit e vet. “Opinga” shkruan në Diellin e 27 tetorit 1914: Pasi u largua Mbreti nga Shqipëria, e lëshoi tiranin e Tiranës të vejë nga të dojë.Nga Brindizi ai shkoi në Pire, Athinë, Selanik, Nish; në fund hyri në Dibër dhe mblodhi 12 mijë ‘ushtarë’ dhe me 2 tetor arriti në Tiranë. Opinga informon”N’orën 8 të mbrëmjes, ardhi në Durrës tirani që pritej prej Tirane, u puth me miqtë e tij,por më shumë me Dhespotin, dhe hoqi drejt për në Pallatin Mbretëror, dhe aty mbajti fjalimin: Të dashur miq- Unë Esad Pasha, jam përpjekur dhe do të përpiqem për të përmbajtur Islamizmën në Shqipëri. Jam tepër i gëzuar që u kthyesh shëndoshë.Ju uroj edhe ju që dolët faqebardhë në punën e shenjtë që nisët.

             ***

Gazeta e Vatrës konstatonte me dhimbje se Pavarësia e Shqipërisë me 28 Nëntor 1914 ishte festuar vetëm në Shkodër. Ndërkohë lajme të këqia erdhën nga Vlora. Lajmi në Boston mbërriti vonë dhe Dielli e publikoi me 20 Janar 1915:…Me 25 Dhjetor 1914, Ditën e Krishtlindjeve , Italia, djallzisht ishte shfaqur me trupa pushtuse në qytetin e Vlorës.

Në këto kushte Vatra, merr masa të menjëhershme. U mblodh Komisioni me 6 Mars 1915, dhe me propozimin e Kristo Kirkës, Kol Tromarës, Nik Dishnicës, dhe Andrea Kristos, u vendos që të formoheshin Trupat ushtarake të Vatrës. Për këtë qëllim u ngrit komisioni i posaçëm që do të organizonte Trupat: Kristo Kirka, Kol Rodhja, Kol Tromara, Kostë Çekrezi, dhe Vangjel Sotiri.Komisioni që drejtonte Vatrën përbëhej: Faslli Frashëri, Miçe Bardho,Kosta Isaak, Costa Th. Ratska(arkëtar), Vani Chekani(Sekretar i Komisionit), Loni Kristo-sekretar i Vatrës. Përgjegjës për Trupat u ngarkua Aqif Përmeti.

 Vatra po kryente detyrën e shtetit që mungonte. Vijoi përgatitja e Trupave Vullnetare në të gjitha qytezat ku kishte degë të mëdha për t’i dërguar në Shqipëri. Ndërkohë, Festa e Flamurit, kishte diktuar nevojën e ngritjes e Bandës muzikore të Vatrës. Kjo kërkesë u bë nga dega e Usterit në festën e 28 Nëntorit 1916. Merita i takon Thoma Nasit, i cili sapo ishte kthyer nga shërbimi ushtarak. Banda përbëhej nga muzikantë amatorë, të cilët i blenë instrumentët me shpenzimet e veta. Pas një viti banda ishte gati dhe dha koncertin e parë më 1917.

Përgatitjet për Trupat e Vatrës ecnin paralelisht. Ndërkohë inekzistenca e shtetit shqiptar, e detyroi Vatrën, që të dërgonte delegatë(ambasadorë) në Evropë. Këtij qëllimi i shërbeu organizimi i Ditës së Delegatit, duke filluar që nga 4 qershori 1916. Kjo fushatë kishte për qëllim që të siguronte të ardhura për shpenzimet dhe lobimin për pavarsinë të delegatit Mehmet Konitza. Vatra dërgoi delegatë të tillë në Londër, Zvicër, Romë, Washington. Me 3 Qershor 1917 u organizua fushata për shpëtimin e Shqipërisë, ku u mblodhën 150 mijë dollarë, që shërbyen për të siguruar ruajtjen e pavarësisë së Shqipërisë dhe lobim për Konferencën e Paqes. 

Me 2 Prill 1920 Trupat Vullnetare të Vatrës nën drejtimin e Aqif Përmetit dhe Banda e muzikore me 29 instrumentistë e udhëhequr nga Thoma Natsi arritën në Durrës të thirrur nga Kryeministri Sulejman Delvina. 

Ismail Qemali, veprimtaria e tij politike-diplomatike në shërbim të Pavarësisë së Shqipërisë

by

Dr. Paulin Marku/

Ismail Qemali ishte një ndër figurat kryesorë të veprimtarisë politike, diplomatike e organizative në fillim të shekullit XX. Veprimtaria e tij nuk mbeti vetëm ne suazën politike por pati jehone te madhe dhe ne qarqet ndërkombëtare. Diplomatet e huaj interesoheshin dhe mblidhnin informacione për situatën ne Perandorinë Osmane dhe për rrjedhojat dhe per ngjarjet ne ballkan, përfshirë edhe viset shqiptare. Kancelaritë e huaja i ndiqnin me interes zhvillimet politike te Portës se Larte, kabinetit qeverisës xhonturk si dhe te gjitha lëvizjet e kontaktet e Elitës politike shqiptare, dhe te krerëve te ndryshëm te krahinave shqiptare. Një nder personalitet e kohës qe kishte peshe ne politiken zyrtare te Stambollit dhe ndikim ne krahina te ndryshme shqiptare si dhe ne qarqet diplomatike, ishte Ismail Qemali. Ai ishte një zë i forte ne mbrojtje te interesave te shqiptareve ne parlamentin e Stambollit për vitet 1908-1912, si dhe ishte njeri prej ideatorëve ne realizmin me sukses te aktit te Pavarësisë se Shqipërisë, për te vijuar me shtet-formimit dhe ngritjen e institucioneve ne Shqipëri. 

Ismail Qemali njihte mjaft mire situatën e brendshme politike te Perandorisë Osmane, gjendjen qe mbizotëronte ne viset shqiptare dhe gëzonte respekt ne popullaten shqiptare. 

Ne burimet arkivore diplomatike te ndryshme, si ato te Vjenës, Londrës, Romes etj… Ismail Qemali shquhej si njohës i disa gjuhëve te huaja dhe evidentohet se ne keto dokumente gjenden informacione dhe te dhena te shumta rreth levizjeve dhe takimeve qe pati me personalitete dhe drejtues te ndryshëm.

RIKTHIMI I ISMAIL QEMALI NE ATDHE DHE KANDIDIMI PËR DEPUTET NE ZONËN BERAT-VLORE 

Viti 1908 shënon një ngjarje te rëndësishme politike për Portën e Larte dhe me keto ndryshime Kushtetuese perfitojne popuj te ndryshem ne sundimin perandorak, përfshirë edhe shqiptaret. Shpallja e rendit kushtetues dhe dhe jetësimi për hapjen e parlamentit ne vitin 1908, qe duhet te ishte ngritur institucionalisht qe në vitit 1876 hapi rrugën njohjes se legjislacionin qe detyronte sulltanin Abdyl Hamiti të shpallte zgjedhjet parlamentare. Kjo ngjarje ishte e shume e rëndësishme  dhe pati një proces të gjatë reformimi brenda Perandorisë Osmane. Keshtu, keto ishin ngjarje mjaft vendimtare dhe përbënte një eveniment të rëndësishëm, si për turqit, ashtu dhe për popujt me kombësi të ndryshme në perandori, përfshi dhe shqiptarët te cilët fituan disa te drejta, ose me sakte ju dha mundësia qe te kishin përfaqësuesit e tyre ne legjislativ.

Pra, ne këto rrethana te kohës, nen presionin e Komitetit “Bashkim e Përparim” te trajtuar nga  Turqit e Rinj, sulltani ishte i detyruar te bënte disa lëshime dhe te shpallte datën e zgjedhjeve parlamentare. Më 5 gusht të vitit 1908, dy javë pasi u rivendos kushtetuta, u shpall lajmi i mirë për të gjithë të dënuarit politikë në Perandorinë Osmane, ne vendimin e Këshillit të Posaçëm pranë Portës së Lartë thuhej “shpall amnisti te përgjithshme për të gjithë ata që ishin të burgosur ose të arratisur politikisht”. Nëpërmjet kësaj dispozite ligjore ju linte e drejta që t’i riktheheshin të gjitha të drejtat civile dhe administrative, te gjithë atyre qe ishin dënuar, ne prezence apo ne mungese sepse deri ne atë periudhe regjimi Hamidian i kishte dënuar politikisht. Një nder shqiptaret e dënuar politikisht, ishte dhe Ismail Qemali. Nëpërmjet kësaj amnistie iu dha mundësia qe te rikthehet ne mesin e shqiptareve, te cilët e kishin ftuar edhe herët e tjera. Por ardhja ne tokat shqiptare  dhe te qenurit aktiv ne politike shkaktoi rivalitet te madh si ne elitën politike te Turqve te Rinj dhe te bashkëkombësve shqiptar. Ky rikthim nuk u prit aspak mire. Gjithsesi, kjo nuk e ndaloi atë dhe Ismail Qemali iu përgjigj pozitivisht ftesës telegrafike te dërguar nga bejlerët dhe agallarët e Vlorës dhe u kthye nga Brukseli ku përkonte me periudhën e përgatitjes se fushatës elektorale për zgjedhjet parlamentare te 1908.

ISMAIL QEMALI, DEPUTETI SHQIPTAR NE PARLAMENTIN E STAMBOLLIT  1908-1912 

Zgjedhjet parlamentare te vitit 1908 ishin shumë të rëndësishme për Turqit e Rinj sepse kishin bere nje propagande te madhe dhe kishin fituar mbështetje te madhe ne popull. Por ishin edhe individ apo grupime te tjera politike me kombësi te ndryshme, te cilët u angazhuan edhe ata ne fushate elektorale, përfshirë shqiptarët, pasi mund të përfaqësoheshin me deputetet e tyre në parlamentin osman. 

Një prej kandidateve shqiptar qe gëzonte mbështetje ishte Ismail Qemali. Ai shfaqte rivalitet te forte në elitën politike shqiptare dhe në radhët e Komitetit xhonturk. Këtë e pohonte dhe diplomati austro-hungarez në Vlorë, Kraus i cili  shprehej se, tri ditë para se të kthehej në Vlorë Ismail Qemali, ishte kthyer edhe Syrja bej Vlora për qëllime politike që të vinte kandidaturën për deputet kundra kushëririt Ismail Qemal Vlora dhe pse e konsideronte kandidat te forte. Te njejte gje përshkruanin dhe dokumentet italiane. Sipas tyre, Syrja bej Vlora shihej me sy të mirë nga Austro Hungaria, i cili gëzonte dhe mbështetjen e Portës së Lartë për shkak të postit shtetëror që mbante, si dhe falë marrëdhënieve familjare që i jepej si vëllai i ish Vezirit të Madh, Ferid Pasha. Por ne analizën e dokumenteve rezulton se, ashtu si Vjena dhe Roma zyrtare e shikonin si nje prej figurave me te forta ne elitën politike shqiptare. Te njëjtin qëndrim ndante dhe Porta e Larte, duke e konsideruar kandidat te forte dhe një prej kundërshtarëve politik kundër Turqve te Rinj.

Hapja e fushatës Elektorale për ne Parlamentin e Stambollit i nxiti shqiptaret te kandidonin për deputet, ku njeri prej tyre ishte kandidati Ismail Qemali.  Ai arriti te fitonte mandatin dhe pse pati kundërshti te mëdha dhe parregullsi ne zgjedhje për te penguar daljen e tij deputet, gjithsesi mbështetja e madhe e shqiptareve i mundësoi qe te fitonte mandatin e deputetit ne zonën elektorale, Berat-Vlore. Ndonëse nga krahinat te ndryshme me shumice shqiptare ishin zgjedhur 26 deputetë, vetëm disa prej tyre si Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Shahin Kolonja, Myfit Libohova, etj… shfaqen hapur kundërshtitë ndaj politikës xhonturke dhe u rreshtuan në krahun e opozitës parlamentare.

Grupi opozitar shqiptarë, u përballen me debate te ashpra, me akuza dhe kundër akuza për çështjen shqiptare. Nder temat me te nxehta qe shkaktoi debate midis grupit opozitar shqiptar dhe kabinetit qeverisës ishte kur ne parlament u diskutua për reformat ne viset shqiptare. Reformat xhonturke kishin karakter: administrativ, ekonomik, rritje taksash, kthimin e detyrueshëm të shërbimit ushtarak, çarmatimin e popullsisë, etj… Më të revoltuarit ishin shqiptarët e Veriut, te cilët kundërshtuan zbatimin e tyre. Keto ishin disa arsye te forta qe nxiten shqiptaret  per ti kundërshtuar me protesta dhe me rebelime ne kryengritje te armatosura ne vitet 1910, 1911 dhe 1912. 

Ne një interviste te botuar ne gazetën italiane “Il Giornale d’Italia” Ismail Qemali pohonte: “Kushtetuta nuk është një qellim më vehte, por është një mjet për te bere te përparoj dhe te zhvillohet vendi. Kurse “Bashkim e Përparim” e përdor Kushtetutën si qellim dhe me pretekstin se gjasma don ta mbroje atë, qe nuk rrezikohet prej askujt, e mban vendin ne një situate shtypjeje te pa-levizeshme, duke i bere gjithmonë te renda veshtersite e popullit brenda Perandorisë. Ismail Qemali e mbyllte intervistën e tij, me një elokuence mendimi tepër te thelle ku shtonte “unë i njoh fare mire cilësitë e Turqve te Rinj, ne partine Bashkim e Perparim ka burra me vlera te mëdha dhe me atdhedashuri te sinqerte prandaj nuk dua t’ua heq asnjërën prej meritave qe kane por duke pa rrugën e keqe qe ato po ndjekin, unë e kam për detyre te protestoj, ne emër te lirisë dhe te interesave te përgjithshme te vendit.

Gjate seancave parlamentare, pati dhe diskutime te ashpra me debate te forta midis opozitarëve shqiptar dhe qeverise xhonturke. Shqiptaret akuzuan qeverinë xhonturke për politikë reformuese, centralizuese dhe imponuese në viset shqiptare. Gjate mandatit te pare parlamentar, Ismail Qemali se bashku me një grup te vogël deputetesh u gjate viteve 1908-1912 u rreshtuan ne krah te opozitës parlamentare, te cilët patën qëndrimet te qarte politik ne mbështetje te kauzës dhe te interesave shqiptare. Sipas Ismail Qemalit qeveria xhonturke ishte e vendosur kundër parimit të nacionalitetit dhe se ajo nuk arrinte të kuptonte kërkesat e shqiptarëve. Mos pranimi i parimit të kombësisë, Ismail Qemali e gjykonte si gabimin më të madh të Turqve të Rinj.

Duke nisur nga fundi i vitit 1911, fillim i vitit 1912 situata politike, ekonomike e sociale e shqiptarëve në Perandorinë Osmane u përkeqësua. Në parlament pati debate edhe me të forta mes deputetëve shqiptarëve dhe përfaqësuesve të qeverisë osmane. 

Ata i kërkuan kabinetit të qeverisë që të mos përdoret dhunë ndaj shqiptarëve; të investohet në shkolla shqipe të subvencionuara nga Stambolli; të zgjedhin me vullnet të lirë alfabetin latin ose arab;  të zbatohet marrëveshja e gushtit të vitit 1911 etj, etj,,,.

 Pavarësisht sa më sipër, situata nuk njohu përmirësim dhe shpresa e shqiptarëve tek rruga parlamentare u venit. Ndërkohë për shkak të zhvillimeve të reja, që lidheshin sa me faktorë të brendshëm po aq sa edhe me të jashtëm, parlamenti më 18 janar 1912 u shpërnda dhe u vendos të shkohej në zgjedhje të parakohshme parlamentare. 

Pas shpërndarjes së parakohshme të parlamentit, në janar të 1912-ës, I. Qemali nuk arriti të fitonte mandatin e II-të, të deputetit por gjithsesi ai nuk e ndaloi veprimtarinë politiko-diplomatike nëpër kancelaritë Evropiane si ate te Vjenës, Romës, Londrës, etj, për të lobuar në mbrojtje të drejtave kombëtare të popullit shqiptarë per autonomi. Sipas Ismail Qemalit, kjo mbështetje nuk favorizonte vetëm shqiptarët por edhe Perandorinë Osmane dhe Fuqite Evropiane. Konkretisht, ai kërkonte që të njihen sa më parë kufijtë dhe t’i jepej autonomia Shqipërisë. 

MISIONI DIPLOMATIK ISMAIL QEMALIT 

Veprimtaria e Ismail Qemalit ne marrëdhëniet ndërkombëtare ndiqej me interes dhe nga diplomatë te ndryshëm. Udhëtimet dhe takimet e tij përshkruheshin me detaje nga diplomatet austro-hungarez, britanike, italiane, grek etj… sepse e shikonin si një potencial te forte politik e diplomatik dhe njeri me vizon për te ardhmen e vendit. Sipas burimeve arkivore qe janë hulumtuar për zhvillimin e punimit rezulton se Ismail Qemali kishte zhvilluar takime te shumta me përfaqësues te rangjeve te ndryshme diplomatike dhe me drejtues te kancelarive evropiane, si dhe me mërgatën shqiptare neper shtete te ndryshme. se komuniteti shqiptar. 

Ismail Qemal kishte zhvilluar një takim ne vitin 1908 ne Londër me ambasadorit italian, Marcheze San Giulliano dhe i kishte paraqitur programin e tij politik qe me pas po ky ambasador u emërua Ministër i Jashtëm i Italisë. Ne relacionin dërguar Ministrisë se Jashtme te Italisë, San Giulianno pohonte se pata një takim me nje inteligjent shqiptar qe e njoh prej vitesh, Ismail Qemal beu dhe gjate bisedës se zhvilluar ai kishte paraqititur opinionin e tij rreth Perandorisë Osmane dhe i frikësohej politikes xhonturke. Ismail Qemali shtonte se shqiptaret Toske e Gege dëshirojnë kushtetutën, lirinë, qetësinë dhe progresin duke lënë te hapur mendimin, se ne rast se nuk arrihen do te ketë trazira. Mendimi qe Ismail Qemali i kishte parashtruar diplomatit  italian ne Londër, ne gusht te vitit 1908 ishte për një autonomi ne zuazen e Perandorisë. Nder te tjera, Ismail Qemali i kishte lënë te kuptoje se Italia nuk interesohet për pjesën veri lindore te Shqipërisë. Ne versionin e botuar do te paraqitet dokumenti i dërguar nga San Giulianno për krye-diplomatin Tittoni ne Rome me programin politik te Ismail Qemalit, i cili i mbeti besnik gjate mandatit si deputet ne parlamentin e Stambollit e ne vazhdim.

Ismail Qemali shprehej se, shqiptarët reaguan pas shtypjes dhe forcës që ushtruan Turqit e Rinj ne vitin 1910 ne Vilajetin e Kosovës, 1911 ne Malësi te Mbishkodrës për të imponuar me çdo kusht implementimin e reformave. Kjo situate pakënaqësie përshkallëzoi dhe ne vitin 1912. 

Ne janar te vitit 1912 ndodhen dy ngjarje te rëndësishme qe ndryshuan rrjedhën politike ne viset shqiptare, se pari, shpërndarja e parakohshme e parlamentit dhe, se dyti, mbledhja e taksimit në janar të 1912-ës. Ne zgjedhjet e parakohshme qe u zhvilluan ne vitin 1912 xhonturqit bene te pamundurën qe Ismail Qemali, te mos te fitonte mandatin e deputetit sepse ata e konsideronin një prej kundërshtarëve me te forte politik dhe influence te madhe tek shqiptaret brenda dhe jashtë vendit. Ismail Qemali nuk arriti të fitonte mandatin e II-të, të deputetit por gjithsesi ai nuk e ndaloi veprimtarinë politiko-diplomatike nëpër kancelaritë Evropiane për të lobuar në mbrojtje të drejtave kombëtare të popullit shqiptarë. Ai përpiqej që të binte diplomacinë e Vjenës, Romës, Londrës, etj, se ishte në dobi jo vetëm të shqiptarëve por edhe të Perandorisë Osmane dhe të Fuqive Evropiane që të njihen sa më parë kufijtë dhe t’i jepej autonomia Shqipërisë. Veprimtaria e Ismail Qemalit ndiqej me interes nga diplomatët e huaj, të cilët nëpërmjet relacioneve, njoftimeve dhe telegrameve të ndryshme raportonin tek eproret e tyre rreth gjendjes së shqiptarëve në prag të Pavarësisë së Shqipërisë. Sipas burimeve diplomatike situata ishte ne përkeqësim me daljen e pranverës se vitit 1912. Me e tensionuar ishte popullata në verilindje të Shqipërisë. Fuqitë e Mëdha dhe fqinjët ballkanikë e ndoqën me shumë kujdes situatën dhe mbajtën qëndrime të ndryshme ndaj kërkesave të shqiptarëve. Në një takimin që Ismail Qemali pati me diplomatin italian Labia, ishte shprehur se shqiptarët nuk kanë marrë asnjë ndihmë nga Italia edhe pse gjithmonë kishin shpresuar shumë tek ata. Ismail Qemali i kishte kërkuar konsullit që shteti i tij, Italia te mbështeste shqiptaret dhe t’iu shpërndante një sasi të konsiderueshme armësh. Në atë takim, Ismail Qemali i kishte folur se i frikësohej rrezikut të ndonjë ndryshimi territorial në dëm të programit shqiptar sepse Lufta Italo-Turke e kishte dobësuar Perandorinë Osmane. Ai ishte takuar dhe me përfaqësuesit e lartë të qeverisë greke, përkatësisht Kryeministrin Venizelos dhe ministrin e Jashtëm, Lambros Koromilas. Gjatë bisedimeve Ismail Qemali iu kishte kërkuar mbështetje në të holla dhe armatim për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Përgjigjja e qeverisë greke për të mbështetur kërkesën e I. Qemalit rezulton negative për shkak se binte ndesh me interesat e saj në vilajetin e Janinës. Ai vijonte te zhvillonte takime te ndryshme me përfaqësues te Perandorisë Austro-Hungareze, Britanike dhe Italiane duke iu kërkuar mbështetje dhe ndihma për Lëvizjen Kombëtare. Sipas mbledhjes se Taksimit ne janar 1912, Hasan Prishtina do te organizonte Kryengritjen qe do te inicionte ne Kosove per t’u shtrire ne te gjitha viset shqiptare dhe Ismail Qemali ishte caktuar te lobonte ne Evrope për te fituar mbeshtjen e ndërkombëtareve dhe takonte komunitetin shqiptar për te mbledhur fonde. 

Me 11 tetor 1912 krye-diplomati Berchtold kishte deklaruar përpara delegacionit hungarez: “politika jone ne Ballkan nuk është një politike pushtimi, por kjo nuk do te thotë se nuk interesohemi per ngjarjet qe ndodhin ne këtë krahine. Ne kemi ne Gadishullin Ballkanik interesa jetësore dhe ne do t’i mbrojmë sido qe te ndodhe”. 

Me 26 tetor 1912 Ismail Qemali niset nga Stambolli dhe arriti ne Bukuresht se bashku me Luigj Gurakuqin për tu takuar me patriot shqiptare, te cilët kishin punuar për çështjen kombëtare dhe kishin mbledhur edhe fonde. Pas këtij udhëtimi te rendesishem, qellimi i Ismail Qemalit ishte te arrinte te konludonte me sukses dhe te merrte bekimin e diplomacive Evropiane, kryesisht te Perandorisë Austro-Hungareze.  

Ne Vjenë Ismail Qemali u takua me ambasadorin britanik, italian dhe ajo qe ishte me e rëndësishme për te dhe te ardhmen e Shqipërisë, takimi me Ministrin e Jashtem te Austro Hungarisë, Berchtoldi. Ismail Qemali arriti te binte Vjenën qe te ngarkonte shoqërinë “Llojd” per t’i dhënë një anije qe ta dërgonte ate se bashku me patriot te tjerë ne Durres. Ai insistonte qe te nisej sa me pare për ne Durrës, pare se Shqiperia te pushtohej nga fqinjet ballkanik. Ne Trieste te Italisë, Ismail Qemali u takua me Luigj Gurakuqin dhe patriot tjere shqiptare dhe u nisen per ne Durrës. Sipas raportit te policisë, Ismail Qemali se bashku me 14 patriot shqiptar u nis nga Trieste për ne Durrës. Per disa arsye te ndryshme ishte e pamundur shpallej Pavarësia nga Durrësi dhe ata iu drejtuan Vlorës. Me 26 nentor 1912, Ismail Qemali se bashku me delegate te tjerë arriti ne Vlore dhe u priten me entuziazëm dhe gezim te madh.  Ismail Qemali bashke me patritot te tjerë bene përgatitjen për Hapjen e Kuvendit Kombëtar. Kështu, me 28 nentor 1912 Shqipëria shpallet e Lire dhe e Pavarur. Konsulli austriak ne Vlore, Lejhanec njoftonte se me 28 nëntor: “Kongresi shqiptar shpalli sot ne oren 4 pasdite Pavarësinë e Shqipërisë “. Kështu, me mbledhjen e Kuvendit ne Vlore dhe me shpalljen e pavarësisë iu hap rruga e shtet-formimit dhe parlamentarizmit ne Shqipëri. Delegatet ne Vlore zgjodh Qeverinë e Përkohshme, te kryesuar nga Ismail Qemali.

FLAMURI YNË, ZJARR PROMETEAN NË RRUGËTIMIN HISTORIK, POEZI DHE FESTË

by

NGA VISAR ZHITI

Në shtetin e Miçiganit komuniteti i gjerë shqiptaro-amerikan feston 28 Nëntorin, Festën Kombëtare të Flamurit, ditën e shpalljes së Pavarësisë në Detroit, në dy mbrëmje radhëzi, në qendrën kulturore “Nënë Tereza” pranë Kishës “Zoja e Këshillit të Mirë” dhe në kishën e “Shën Palit”, të zbukuruara me flamujt shqiptarë dhe amerikanë, në bashkëpunim me shoqatat, atë panshqiptare “Vatra” si edhe “Malësia e Madhe”, AASO e studentëve, “Knights of  Columbus”, etj. Këndohen këngë shqip dhe vallzohen valle tradicionale, me kostumet e mrekullueshme popullore plot ngjyra dhe recitohen himne Flamurit.

I ftuar nderi është shkrimtari Visar Zhiti, që ka dhe fjalën kryesore, një ese e frymëzuar, ku përzjehen historia me aktualitetin, mitet me kumte e përjetshme. 

Po e botojmë: .  

NGA FLAMURI NË MITOLOGJINË E TIJ:

Festën Kombëtare, më të madhen e shqiptarëve, atë të Flamurit, është nder i veçantë ta festosh mes shqiptarëve, që janë bërë bashkë si një familje e madhe, këtu ku dinë të jenë më shumë shqiptarë, po aq sa dhe amerikanë, dinë të nderojnë e të jenë mikëpritës. Dhe dine të kujtojnë. 

Dhe mua më duket sonte çdo bashkatdhetar si një flamur i gjallë, sikur secili nga ne është midis flamujve, – le të flasim me fjalët që i takojnë Flamurit, – që valëvit histori zulmëmadhe dhe identitet të veçantë, ideal lirie dhe përbashkimi, përpjekje shekullore, qëndresë nën pushtimet e gjata, triumf dhe aleancë deh vizion, krenari të ligjshme dhe dashuri.  

Na ka prirë Flamuri ynë dhe jemi nën palat e tij si nën vezullime agimesh dhe muzgje të atdheut, të ëndrrës mbarëkombëtare. 

Ky Flamur është ngritur hijerëndë në kështjella dhe pirgje dhe fusha beteje, ka mbulur heronjtë, por dhe nëpër dasma, vargani I krushqëve kishte kryeflamurtar, e mbajnë duart e fëmijëve, ky flamur ngrihet mbi institucionet shtetërore, presdencë, parlament, kryeministri, por dhe në ballkone pallatesh, ku banojmë, në tryeza pune e në zarfe me pullat postare, është në takime ndërkombëtare, ne ceremonira e në fusha sporti e festa e ngrihet lart bashkë me Himnin, ringrihet me çdo fitore e titull kampion, e gjejmë dhe në valixhe emigrantësh si amanet, në librat e shkollës dhe antologji poezish, në sheshe e në veprimtaritë kudo në diasporë-, në ambasada në të gjithë kryeqytetet e shteteve të mëdha e të vogla e në Organizatën e madhe të Kombeve të Bashkuara, aty me të gjithë flamujt e tjerë, i sigurtë, i barabartë. 

Por ndër më të bukurit. Më i bukuri, na pëlqen të themi ne, shqiptarëve.

Flamuri jemi ne.

Ne jemi Flamuri. të parët tanë dhe ata që do të vijnë…

Jemi populli me flamurin ndër më të vjetrit në botë, që shkon te legjendat dhe mjegullat e mitologjisë.

Një cohë e kuqe si gjaku dhe një shqiponjë dykrenore e zezë në mes. E kuqja dhe e zeza, ngjyra që përftohen nga qielli dhe toka. E errëta e tokës te shqiponja, që ta çojë lartësive qiellore dhe purpuri i agimeve dhe muzgjeve të atdheut, që të zbresë pllajave dhe fushëtirave deri në gjak.

 Pse është kështu Flamuri unë? Çfarë do të thotë? Nga vjen? 

Janë pyetje që i kemi bërë të gjithë dhe përgjigjet janë të shumta, ndër breza, nga më sugjestionueset, pasionante dhe shkencore, na vijnë nga studiues historianë e mitologë, antropologë e etnografë e i përsërsim në breza, në kuvende e përvjetorë e festa. 

Çfarë porosie dhe enigmash shpalos Flamuri ynë? Pse këto dy ngjyra, ç’simbolizojnë me ç’kod zbërthehen dhe ku është zanafilla?

Natyrisht e gjitha lidhet me historinë e popullit, kanë atë lashtësi, mendësinë, filozofinë dhe idealin, kulturën, traditën, gjuhën mbi të gjitha, duke u bërë dhe maja valavaitëse e tyre. 

Flamuri është dëshmitar i heshtur i ecurisë nëpër epoka, i fitoreve dhe humbjeve, i përjetësisë së një kombi…

Kaluam drama, luftra të gjata e paqe të shkurtra, stinë begatish e dimra vuajtjesh, murtaja dhe epidemi ideologjike dhe u përballëm me hordhi të shfarosjes, mbijetuam me perandoritë e mëdha, të Yllirëve, Hittitëve, Persëve, Maqedonasve, Romakëve e Bizantit, ishim pjesë e tyre, morëm dhe dhamë.

SHQIPONJA Kulti i shqiponjës është mitik. Shqiponja nuk vritej, shihej si perendia e shpendëve, hyjnore. E adhuruara e Zeusit të gjithfuqishëm. Që kryente shërbimet midis qiellit dhe tokës, vetëm asaj i besohej. Shqiponja kishte një vend të veçantë mes yjeve. Ky mit ka të bëjë me pellazgët, me të cilët janë të lidhur ilirët, siç besohet nga shumë shkencëtarë. Prandaj dhe shpesh të huajt na quajnë, “Bijtë e Shqipes”! Shqiponja ishte emblemë dhe e Pirros së Epirit. Gjendet dhe te shteti i parë i Arbërit i viteve 1199-1216, duke krijuar një tradite që kulmoi me shtetin e Skënderbeut, ku Kastriotë e kishin dhe në stemën e tyre. 

Arkeologët kanë zbuluar në hapësirat ilirike, në trojet e Shqipërisë së sotme shqiponja në gur, që datojnë në shekujt para Krishtit, si ato në tumat e Matit. Shqiponjat e gdhendura në dru nëpër djepe, në unaza, janë gjetur në zonën e Korçës, janë dhe në heraldikën arbëreshe, etj.

Po pse shqiponja është me dy koka në Flamur?

Përsëri na ndihmon miti. Zeusi lëshoi dy shqiponja, të cilat fluturuan njëra nga Lindja dhe tjetra nga Perëndimi. Atje ku do të takoheshin dy shqiponjat, do të ishte qendra e botës. Pra, dy kokat janë Orienti dhe Oksidenti, bashkime të të kundërtave, simbole të fuqisë, që mbajnë universin. 

Dhe kur u nda perandoria e Romës, gjysma që mbeti Bizant, e bëri symbol shqiponjën me dy krerë, e mbajtën ilirët, më vonë dhe sllavët, perandoria Austro-Hungareze, etj.  

Ngjyra e zezë përfaqëson tokën dhe vdekjen dhe pavdekësinë.

PO E KUQJA?

Është kozmogoni, lidhet me dritën biblike, shpjegojnë studiuesit. Drita është hallka ndërmjetëse mes Krijuesit dhe fillimeve të jetës

  Ndërkaq, siç dihet shkencërisht, drita është valë, që me gjuhën e astronomies quhet si “Udhëtimi i së Kuqes”, etj.

Edhe Yllirët, ka studime që i shohin si popull biblik, që lidhen me Hittitët, që pa Abrahami, një fis i njohur Pellazgo-Yllir, paraardhës të Dardanëve, të Kosovës së sotme. Simboli kryesor i Hittidëve është shqiponja me dy krerë. Dhe e kuqja shikohej si ngjyrë hyjnore, dritë dhe gjak i jetës.

SIMBOLI KUQ E ZI.

I madhërishëm shfaqet në shekullin XV me Heroin Kombëtar Gjergj Kastrioti – Skënderbeun, atë Flamur ngriti Ai në 28 Nëntor 1443 në kështjellën e Krujës. Dhe 3 muaj më vonë, në 2 mars 1444 në Lezhë, në ditën e  Kuvendit të principatave arbërore, në Beslidhjen e madhe, e njohën si Flamur të përbashkët të të gjithëve. Që Flamuri të përmblidhte Veri dhe Jug, mbi dy kokat e shqiponjës vunë një yll me 6 cepa, që ishte simbol dhe i Muzakajve ashtu si dhe i Balshajve, ai është Ylli i Betlehemit, simbol i Diellit, – shpjegojnë studiuesit. 

E dëshmojnë dhe Marin Barleti te “Historia e Skënderbeut”, bashkëkohës i heroit, shkruar latinisht, që u bë libri më i lexuar në Europë, si dhe historianë të huaj, që Skënderbeu atë flamur kishte, kuq e zi, dhe po me atë luftëtarët e tij kaptuan detin Adriatik për të ndihmuar mbretin e Napolit, dolën në brigjet e Italisë, në Europë. 

Me këtë Flamur Arbëria u bë atdhe dhe me të në ballë u mbrojt dhe u mbrujt, luftoi dhe të githa kryengritjen nën pushtimin e gjatë gati 5 shekullor u bënë me këtë flamur deri sa të shkohej në Lidhjen e dytë, atë të Prizrenit në 1878. 

Mbret do ta quante Naim Frashëri Skënderbeun në poemën e tij dhe:

Zot’ i madh e i vërtetë!

Emri yt qoftë i lëvduar,

Të qofshim falë përjetë,

Mos qofshim teje mërguar! –

lutej. Nga dashuria për Zotin dhe atdheun. Që katolikët shqiptarë do ta kishin credo; për fe dhe atme! – Me këtë thirrje do të jepnin dhe jetën.  

Me atë Flamur Shqipëria u bë muri mbrojtës i Europës, i qyteterimit Perëndimor. Ai është Flamuri i “Atletit të Krishtit”, Skënderbeut, pa të cilin, – do të thoshte një kongresmen amerikan, ndoshta dhe Amerika do të ishte ndryshe.  

Kjo është Shqipëria e vërtetë dhe Flamuri i saj lavdimadh. 

FLAMURIN DO TA RIZBULONTE 

NJË RILINDAS MËRGIMTAR

Në shekujt e pushtimit Flamuri do të përndiqej, do ta mallkonin e do ta digjnin. Hiri i tij mbetej në kujtesën e Kombit. Dhe po harroj si ishte, ja ashtu si flakët…

Rilindasit risollën Skënderbeun, por po Flamurin? 

Që në vitin e parë të shekullit XX, kur Shqipëria vuante ende nën perandorinë otomane, një djalë 26 vjeçar, Faik Konica, në mërgim, në Bruksel, do të pyeste në gazetën “Albania”, që e themeloi vetë: “A ka Shqipëria një Flamur Kombëtar?  (“Albania”, 15 shtator 1901)

Dhe do të vazhdonte. Po ka, – do t’u thoshte atyre që e donin dhe nuk e donin Shqipërinë. 

“…flamuri ynë, i cili është një nga më të ndershmit dhe më të lavduarit të botës, është pa dyshim edhe një nga më të vjetrit”, – do të shkruante. Dhe vlerësimet e tij do të mbeten më të mirët deri më sot. 

“Flamuri përmbledh kujtimet e shkuara të një kombi në një gjuhë të pashkruar që munt t’a kuptojnë syri dhe zemra e çdo njeriu me ndjenja… Nuk janë kujtime goditjesh kundra fqinjve, nuk janë kujtime lakmirash edhe rrëmbimesh: Janë kujtime vetë-mbrojtje me mundime të palodhura dhe me trimërira të gjata e të forta… Nga kjo pikëpamje, munt të mburremi se Flamuri ynë… është dhe një nga më të drejtët”.

I ndershëm, i drejtë, i lavdëruar! Konica,  themelues ynë “vatran”, na e bën flamurin me frymë, shpirt, që flet me gjuhën e pashkruar! Dhe do të shkruante poezinë e pare për Flamurin skënderbejan.

Dhe duhej ngritur prapë. Perandoria otomane, e përzënë nga Ballkani, kishte mbetur ende vetëm në Shqipëri. 

Arbëreshi Terenc Toçi la Amerikën dhe erdhi në dheun amë. Drejton lëvizjen në malet e Shkodrës dhe në 1911 ngriti Flamurin në Mirditë dhe sipas marrëveshjes, priste të zbarkonte me ushtri i biri i Garibaldit, që bashkoi Italinë dhe me ndihmën e arbëreshëve, por u la vetëm, pa njohje dhe mbështetje ndërkombetare.

 

SHPALLJA

Duhej pritur dhe një vit që të vinte Plaku Ismail Qemali, me urtësinë e të parëve, me përvojën e një diplomati në perandori, me një dashuri të thellë për atdheun ashtu si Skënderbeu dhe po ashtu si ai me vështrim nga Europa Perëndimore. Dhe ai mbërriti në Vlorën e tij në vjeshtën e tretë të 1912-ës. U mblodhën aty nga të gjithë krahinat, edhe nga Kosova erdhën, me kuaj, në këmbë, përmes rreziqeve dhe pengesave. Karrocën e Hajredin Bej Cakranit, ku ishte futur kryeministri i ardhshëm. Ismail Qemali, e shtynin nëpër baltra besnikët e tij, teksa vendet fqinjë po rropateshin ta copëtonin Shqipërinë e mbetur nga Turqia.

S’kishte institucione e as ngrehina për to, as hotele. Nëpër shtëpitë e vlonjatëve kishin bujtuar, ku kishte zjarr dhe zemër. Po rrinin bashkë përfaqësuesit e krahinave, ministrat që do të emëroheshin, asambleja, senati, luftëtarët, malsorët, qehallarë, rojet, etj, etj. Por s’kishin as flamur që ta ngrinin, dëshmon Eqrem Bej Vlora në “Kujtimet” e tij. Veç në shtëpinë e tij kishte një, të vënë në një kornizë të bukur, të cilin ia kishte dhuruar solmenisht në Paris Don Aladro Kastrioti. Ismail Qemali urdhëroi ta merrnin. Dhe e ngriti në ballkonin, ku po mbahej kongresi, më 28 Nëntor, po atë ditë që dhe Skënderbeu e kishte ngritur në Kruj:e dhe kështu Shqipëria u shpall shtet më vete. U lajmërua Stambolli për shkëputjen, Europën dhe të gjitha fuqitë e mëdha. Shqipëria u b:e m;e vete  

Kur ngrihej Flamurin, “m’u dridhën duart, – shkruan në “Kujtimet” e tij Ismail Qemali, – …dhe m’u duk sikur shpirti i Heroit të pavdekshëm kaloi në ato çaste si një zjarr i shenjtë mbi kryet e popullit… Ja, pra ky është Flamuri ynë… – thirri i mallëngjyer ai, – dhe tani të gjithë bashkohuni si një trup i tërë dhe i pandarë, le të punojmë për ta mburuar, për ta përparuar e për ta qytetëruar si i ka hije Atdheut tonë të lirë…”. Në ato fjalë ishte shpallja dhe program, drejtimi si një testament. Plaku ribëri Shqipëri. Të rinjtë ta gëzonin dhe ta bënin të fortë e të denjë. Zv/Kryeministër u vu një katolik, Dom Nikollë Kacori. U ruajtën raportet mes feve,  S’kishte rroga as për 10 ministat. Thuhej se paguante nga pasuria e tij një pinjoll i Cakrajve, i porsaemëruar zv/minister i financave.  Murat Toptani, dhëndri i Naim Frashërit, u lexonte vjershat e tij, ulur kanapeve. Kur pas ca ditësh shpërthyen batare armësh, që s’pushonin, të fusnin frikën. Mijëra gjuhë flakes çanin terrin, shkruan Eqrem Bej Vlora. Ngjante si luftë, sikur na kishin sulmuar. Ç’të qe? Turmat qëllonin në ajër se kishin marrë vesh nga telegramet që kishin ardhur nga Vjena dhe Parisi që Konfrenca e Ambasadorëve në parim e kishte miratuar “Pavarësinë e Shqipërisë”. Ishin shkrehur deri në 50 000 fishekë, një harbim fishekzjarresh sa gazmor, po dhe marrok, vzhdon Eqrem Bej Vlora. Ismail Qemalit nuk i pëlqeu, se loja, tha, mbaron ashtu siç fillon. Ai donte punën, veprat. Dhe mua me ndërmendet viti i çmendur ’97, kur u çarmatos Shqipëria dhe u armatosën shqiptarët, sulmuan depot e armëve dhe rrëmbyen tanket dhe qëllonin të gjithë në ajër. Çmenduritë përsëriten… Ndërkaq nga Rumania erdhi Himni i Flamurit, melodisë së njohur Asdreni i përshtati fjalët. U pëlqye dhe u këndua aq shumë sa nuk u zëvendësua dot me asgjë tjetër. Njëra nga strofat në kohën e komunizmit, jo vetëm që nuk këndohej, por do të hiqej dhe nga botimet:

Se Zoti vetë e tha me gojë Se kombet shuhen përmbi dhé,     Por Shqipëria do të rrojë, Për të, për të luftojmë ne. I çuditshëm ky komunikim i shqiptarëve me Zotin kështu. Shkrimtari Ismail Kadare do t’i kishte një kapitull, pikërisht kësaj strofe, në sprovën e tij “Mosmarrëveshja”. Shqipëria kishte vonesa, që ktheheshin në ankth dhe ftohtësi në pritjet e vendeve të tjera. Fqinjët ballkanikë mezi ç’prisnin ta copëtonin. Edhe Italia përballë. Në 1913 Flamuri kombëtar është prapë në rrezik. Në Shkodër futen malazestë, bie kalaja, por, për fat, ndërhyjnë ushtritë e Fuqive të Mëdha, prapset pushtuesi dhe At’ Gjergj Fishta ngre Flamurin mbi kambanoren e kishës së françeskanëve në Natën e Shnandout, teksa nga portat dalin fëmijët dhe këndojnë vargjet që kishte shkruar ai:

Porsi fleta e Ejllit t’ Zotit
Po rrehë Flamuri i Shqypnis,

E thrret t’ bijt e Kastrijotit
Me mbledhë tok nder çetë t’ ushtris.

Flamuri si flatra  e ëngjëllit. Mahnitës ky imazh. Dhe sa kushtrimtar.

Lufta Ballkanike shton kaosin dhe hanxharët ishin ngritur lart për ndarje. Por nga përtej oqeanit vjen shpëtimi. Se Zoti vetë e kishte thënë me gojë. Shtetet e Bashkuara të Amerikës i dalin në krah Shqipërisë së vogël. Presidenti Woodrow Wilson, që i ftoi zgjedhjet presidenciale tre javë para se Shqipëria të shpallte Pavarsinë, i refuzoi planet për ndarjen e Shqipërsisë dhe parashtroi parimin e vetëvendosjes  së popujve, qofshin dhe të vegjël. Dhe që kufijtë  nuk mundet të caktoeshin më mbi bazat e politikës së fuqive të mëdha. Shqipëria shpëtoi. Kongresistët në Kongresin e Lushnjës në 1920 arritën pavarsisnë e dytë të Shqipërisë. Në jakat e tyre kishte nga një flamur të vogël të kuq. Roli i SHBA kishte qenë vendimtar. Te Presidenti Wilson ndikoi shumë dhe diaspora shqiptare, udhëheqësit e saj, Konica dhe Noli,  kontakti me shqiptaro-amerikanët. Sot në Tiranë është një shesh që mban emrin e Presidentit shpëtimtar, Wilson, me shtatoren e tij në mes.

 

 

 

ADHURIMI

 

Do të doja të thosha se shqiptarët gjithnjë e më shumë po ndjeheshin më të lidhur, më me ndërgjegje e më me përgjegjësi, me Flamurin, me më qytetari.. Dhe me dashuri patejtër. Ne ndoshta jemi i vetmi popull që u vëmë fëmijëve emrin Flamur. Madje dhe në gjininë femërore, Flamure. 

Nuk ka flamur pa gruan. S’ka Skënderbe pa Donikën e tij. Duart e zonjës Marigo Posio, që qepën dhe qendisën Flamurin në ditët e shpalljes së Pavarësisë në Vlorë, vazhdojnë të qëndisin përsëri flamuj të tjerë me rreze drite.

Mamatë u mësojnë fëmijëve të vizatojnë dhe ja, midis fletëve shfaqet e kuqja e Flamurit. Atë të kuqe që piktori shqiptar, Onufri, e bëri të famshme në botë me ikonat e tij.

Dhe pasi mësojnë vjersha për mamin, babin, (e jo për prindin nr. 1 e prindin nr. 2), fëmijët recitojnë vargje për lodrat, gëzimet e tyre, patjetër dhe për atdheun dhe Flamurin. Dhe unë, i vogël, ndër gjërat e para që kam shkruar, mbaj mend, është dhe kjo: O Flamur i Shqipërisë,/ Që valvitesh kaq krenar,/ Të ndez era e lirisë/ si zjarr….

U bëra intim, se ndjehem si në familje. Edhe im atë kishte poezi për Flamurin. Në flakë si flakë/E shenjtë flak’rove… – shkruante.

I rritur do të mësoja se fjala flamur ka lidhje vërtet me zjarrin. Gjuha shqipe zgjodhi ta marrë këtë fjalë nga latinishtja “flammula”, (është dhe në greqishten e re  φλάμμουλον), se vokacioni shqiptar gjithmonë ka qene dhe mbetet Perëndimor. Pra, rrënja e fjalës flamur është flaka, Fjamuri i Arbërit, thoshte poeti i madh arbëresh De Rada. Ai zjarr, rreth të cilit mblidheshin dikur luftëtarët e përbetoheshin, ato flakë u bënë flamur.

Flamuri i shqiptarëve është i zjarrtë me flatra shqiponje. 

` QË TË VAZHDOJMË ECURINË,

po në kohën e Mbretit Zog si u ndje Flamuri Kombëtar, që, siç shkruanin të huajt, kishte një zog në mesin e vet, shqiponjën dykrenore. Mbi to u vendos përkrenarja e Skënderbeut, e trashëguar nga Pirroja i madh. Dhe u bënë përpjekje për të ndërruar dhe Himnit e Flamurit. Në Jurinë e konkursit ishin At’ Gjergj Fishta, Mit’hat Frashëri e personalitete të tjera dhe fitues nxorën një të ri, Beqir Çela, nga Karbunara e Lushnjës. Himnin e ri ai e fillonte: O Flamur, Yll i Lirisë… Ishte i shkollës së Fultzit, Amerikën e shikonte si vendin e shpëtimit. E pushkatuan fitimtarët komuniste, në vitin 1947.

Një vit më vonë pushkatuan dhe Baba Ali Tomorin, poet, një libër me poezi i tij mban titullin “Flamurit shqiptar”.

 

Flamur! Ja ku bëhet beja! Mblidhe, mblidhe popullsinë Përparo! Zgjero Shqipërinë mer Kosovë, Çamërine! Të ndih Zoti në beteja.

Edhe djemtë e Ismail Qemalit u keqtrajtuan nga regjimi. Njëri iku në Maqedoni, në Strugë me gjithë sëndyqin me dokumenta të Pavarsisë, tjetrin e burgosën. 

 

Lëvizje dhe rebelime dhe demonstra me Flamur bëheshin herë pas here dhe në Kosovën e pushtuar. Shpesh forcat policore gdhiheshin duke gjetur të ngritur qyteteve gjatë natës Flamurin shqiptar. Sikur mbinte vetvetiu.

Sinteza më e fuqishme për Flamurin, i cili është vetë sintezë e historisë së Kombit, u arrit nga imzot Fan Noli, një himn si me ritëm trumpetash, si një marrshim krenar drejt ardhmërisë:                      O Flamur gjak, o flamur shkabë,
 O vënd e vatr’ o nën’ e babë,
 Lagur me lot, djegur me flagë,
 Flamur i kuq, flamur i zi.

 Flamur që lint Shën Kostandinin,
 Pajton Islamn’ e Krishtërimin,
 Çpall midis feve vllazërimin,
 Flamur bujar për Njerëzi.

Ashtu si gjatë pushtimit fashist, që Flamurit Kombëtar i shtuan dy spatat e Liktorit, që dukej sikur kërcënonin dy kokat e shqiponjave, ndërkq nazistët pas tyre i hoqën, komunistët, me të marrë pushtetin, vendosën yllin bolshevik.

Kur të burgosurit politikë u ngritën në Spaç në revoltën që tundi së brendshmi themelet e diktaturës, në 1973, ata ngritën në mes të kampit, brenda telave me gjëmba, Flamurin pa yllin komunist. Po ku e gjetën? Një këmishë të bardhë e ngjyen me gjakun e tyre dhe piktori i burgosur bëri shqiponjën. E ngritën lart duke kënduar himnin me lot në sy. Katër të burgosur i pushkatuan dhe ridënuan dhjetra të tjerë, por dhe vetë burgun.

Dhe do të vinte dita që të hiqej ylli politik i komunizmit nga Flamuri shqiptar. Shqipëria do të bëhej demokratike, pluraliste dhe do të hapej drejt botës së lirë. Shqiptarët po iknin për një jetë më të mirë me ëndrra për të ardhmen e fëmijëve. Në gjak mbartnin Flamurin dhe festat për të bashkarisht, me këngë e valle shqiptare dhe fjalën shqip. 28 Nëntori kishte mare forcën e një ditë të bekuar dy herë. 

Madje demokratët nxjerrin fakte dhe besojnë se edhe çlirimi i Shqipërisë nga nazi-fashistët, kur mbaronte Lufta e Dytë Botërore, u bë në ditën e madhe të 28 Nëntorit.

Socialistët ruajnë datën 29 Nëntor, atë që festohej me diktatorin. Dhe çdo vit në Shqipëri bëhen debate në parlament e studio televizive e shkruajnë në media se kur është çliruar Shqipëria, në 28 apo 29? Kur iku gjermani i fundit? Rëndësi ka se kush na erdhi?- ka zëra që pyesin. Më ka ndodhur të jem dhe unë në këto debate. Data e çlirimit të një vendi vendoset o kur është çliruar kryeqyteti i tij o qyteti i fundit. Nga Tirana pushtuesi nazist iku më 17 nëntor dhe fitimtarët u futën në kryeqytet me masakra ndaj intelektualëve dhe ndaj atyre që s’ishin me ideologjinë e fitimtarëve. Kurse qyteti i fundit s’është çliruar ende, thosha unë në debate. Se pjesë të trojeve shqiptare janë ende jashtë kufirit shtetëror. 

Por 28 Nëntori buron forcë dhe shpresë.

Më 28 Nëntor lindi në Kosovë legjenda Adem Jashari, në 1955 në Prekaz. Bëri një dimër i acartë atë vit, por më keq se dimri ishte dhuna policore e regjimit serb ndaj shqiptarëve. Dhe po në 28 Nëntor 1997 shpallet, me miratim të Komandantit Adem Jashari se është krijuar Ushtria Çirimtare e Kosovës. Lajmin e UÇK-së e dhanë tre luftëtarë me uniformë dhe të armatosur e me maska në fshatin Laushë, gjatë varrimi të një mësuesi hero. Kështu nisi lufta e organizuar për liri kundër pushtuesit. Kosova donte ringjallen e saj.   

Dhe do të ndërhynin forcat e NATO-s dhe SHBA në këtë betejë, jo vetëm çlirimtare, por dhe morale, mbrohej një popull nga eksodi masiv si në Bibël. Pas bombardimeve të Beogradit, Kosova u shpall Republikë më vete. Shqipëria u fut në NATO dhe Flamuri i saj është bashkë me flamujt e forcave Perëndimore euroatlantike, me demokracitë më të përparuara.

Shqipëria dhe Kosova, dy shtete shqiptare të vegjël në Ballkan, por me histori të lashtë, kanë gjetur te Shtete Bashkuara të Amerikës së madhe aleatin jetik, mbrojtësin dhe mbështetësin.

Prandaj dhe shqiparët e mbajnë Flamurin e tyre pranë atij të Amerikës, në shtëpi dhe punë dhe festa. Lartësohet në çdo 28 Nëntor në të gjitha trojet tona e kudo ku ka shqiptarë nëpër botë. Është si zjarri i vatrës që na mbledh. Flakët bëhen dritë. Më bukur se gjithkund ato shkëlqejnë atje ku jemi, bashkë…

Për ne është këtu…   

 

 

 

STUDIUES EMINENT I HISTORISË MESJETARE SHQIPTARE

by

(Me rastin e 90-vjetori të  vdekjës së Milan Shuflajt 1879-1931)

Ndër studiues të huaj të cilën kanë treguar interesim të veçantë për hulumtimet shkencore historike për mesjetën shqiptare dallohet historiani  kroat me origjinë hebreje dr.Milan Shuflaj. Ndonëse nuk jetoi gjatë ai botoi dhe la në dorëshkrim artikuj, studime e monografi shkencore historiografike duke argumentuar prejardhjën ilire të shqiptarëve, duke mbetur model për kohën kur jetoi dhe veproi si  dhe  referencë  e obligueshme profesionale  për çdo studiues  për historinë mesjetare shqiptare.

Nail  Draga

Milan Shuflaj ka lindur në vitin 1879, në Lepogllavë të Kroacisë. Shkollën fillore e mbaron në vendlindje, ndërsa gjimnazin klasik në Zagreb, ku laureohet si nxënësi më i mirë i gjeneratës së tij. Në Universitetin e Zagrebit ka studiuar shkencat shoqërore. Doktoron në vitin 1901.

Në vitin 1902, Shuflaj mbron me sukses provimin për profesor në shkencat ndihmëse të historisë, në Universitetin e Zagrebit. Në vitet 1902-1903 specializohet në Vjenë, në “Österreichische Institut für Geschichtsforschung”, në fushat e paleografisë latine, diplomacisë, kronologjisë dhe notariatin, te profesorët O. Redlicha dhe A. Dopscha.

Në vitet 1904-1908, dr. Shuflaj punon si asistent në bibliotekën kombëtare “Szeczeny” të Budapestit. Këtu thellon njohuritë në fushën e ballkanologjisë dhe sidomos albanologjisë.

Në vitin 1908 emërohet profesor i rregullt për shkencat ndihmëse të historisë në Universitetin e Zagrebit. Ndërsa në vitin 1918, me kërkesën e tij pensionohet, e pastaj boton pjesën e tretë të Historisë së Shqipërisë, të cilën kishte planifikuar ta shkruante në tetë vëllime, me titull, Die kirchenzustände im vortürkischen Albanien.

Si i pa përshtshëm për sistemin në dhjetor të vitit 1920, burgoset, ku dënohet me tre vjet e gjysmë burg, të cilat i bën në Mitrovicën e Sremit.

Në vitin 1928  emërohet profesor i rregullt në Universitetin e Budapestit, por për shkak se nuk i jepet  pasaporta, detyrohet ta refuzojë këtë emërim. Vritët me 18/19 shkurt 1931 në Zagreb nga agjentët e diktaturës së Mbretërisë Jugosllave. Pas vrasjes, në shtëpinë e tij policia bëri bastisje  duke zhdukur materiale të vlefshme me vlera unikale.

Studiues i historisë mesjetare

Në asjë të angazhimit profesional duke hulumtuar e mbledhur dokumente nëpër arkivat e Dalmacisë, Shuflaj, zbulon materiale burimore shumë interesante, të pabotuara, që i takonin mesjetës shqiptare. Ishte pikërisht kjo periudhë, e cila  zgjon interes të jashtëzakonshëm te studiuesi i ri, duke u bërë me pas   qëllimi  kryesor i veprimtarisë  së tij shkencore. Gjatë gjithë kësaj periudhe kohore, nga pena e dr. Milan Shuflajt dolën studime  me vlera të larta shkencore me theks të veçantë  në fushën e albanologjisë. E tillë është vepra monumentale “Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, të cilën e boton në dy vëllime së bashku me L.Thallocin dhe K.Jireçekun(1913 dhe 1918). Me këtë rast po evidentojmë disa studime të cilat kanë të bëjnë enkas me shqiptarët si:

1.Rrethanat kishtare të Shqipërisë paraturke, Budapest, 1916.
2. Konstatin Balshaj (1392-1401)– roman historik, Zagreb 1920 me nenshkrimin Alba Limi.
3. Qytetet dhe kështjellat e Shqipërisë, Kryesisht në Mesjetë, Vjenë 1924.
4. Historia e Shqiptarëve të Veriut, botuar në Beograd 1924. 

5. Serbët dhe Shqiptarët- simbioza e tyre në Mesjetë, Beograd 1925.  

6. Historia e Shqiptarëve të Veriut – studim sociologjik, Beograd, 1925. 

Në opusin e tij kriues Shuflaj trajton me akribi shkencore  qytetet bregdetare shqiptare  gjatë mesjetës  të cilët kanë përjetuar pushtime të ndryshme duke sfiduar rrethanat e kohës  nga dyndjet e popujve deri nën pushtimin e Perandorisë Osmane. 

Në mënyrë të veçantë trajton  qytetet si: Durrësi, Lezha, Shkodra, Drishti,Tivari dhe Ulqini  të cilët kanë pasur një  zhvillim ekonomik e tregtar duke u dalluar në veçanti me qeverisjën lokale që dëshmohet me statutët e tyre të kohës. 

I paisur me njohuri profesionale  në aspektin metodologjik  ai veçohej me shqyrtim shkencor shumëplanesh si nga paleografia, onomastika, toponimia etj.,duke qenë model  për kohën. Një qasje  të tillë ia mundësonte  edhe njohja e gjuhëve të huaja si: gjermanishtë, hungarishtë, latinishtë, greqishtë, frëngjishtë, hebraishtë, gjuhet sllave  si dhe gjuhen shqipe. 

Duke marrë parasysh se veprimtaria e tij  studimore kryesisht historike ka qenë e shpërndarë nëpër revista e gazeta të ndryshme, sipas disa informacioneve që disponojmë  deri sa ishte gjallë regjistri i zërave të tij bibliografikë arrinë në tre mijë, duke mbetur model jo vetëm për kohën e  tij.

Ftesë nga Shqipëria

Duke parë angazhimin profesional dhe pasionin për të kaluarën e popullit shqiptar, në vitin 1929, Akademia Vjeneze e Shkencave i propozon dr. Shuflajt që të vazhdonte vjeljen e lëndës arkivore për vazhdimin e botimit të ”Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, vëllimet III-V.

Këtë iniciativë e përkrahu edhe qeveria e Mbretërisë Shqiptare, e cila shprehu gatishmërinë e saj që të hiqte shpenzimet për një ndërmarrje të tillë kaq serioze dhe të vlefshme, ku Dr. Milan Shuflaj u ftua të vizitojë Shqipërinë.

Me ftesë të shtetit shqiptar  pas shumë pengesash në lidhje me pajisjën me pasaportë, ai arrin  në Shqipëri  më 12 janar  të vitit 1931. Ai u prit me nderime të larta shtetërore që nga Mbreti Zog, Kryeministri, pjesëtar të kabinetit qeveritar, dhe më në fund nga anëtarët e parlamentit shqiptar. Gjatë qendrimit ne Shqipëri, Dr. Shuflaj më 16 Janar 1931, mbajti një fjalim në Parlamentin Shqiptar, ku në mënyrë të hollësishme foli për punën rreth botimit të vëllimeve në vazhdim të Acta Albaniae si dhe të Historisë së Shqipërise. Për këtë gjë, Parlamenti Shqiptar urdhëroi Ministrin e Arsimit që në emer të shpenzimeve të paguante në llogari të Milan Shuflajt, shumën prej 75000 frangash ari, që sot është e barabartë me disa miliona dollar.

Vizita në Shqipëri në shtypin e kohës 

Ardhja e tij në Shqipëri u cilësua si një ngjarje e veçantë jo vetëm kulturore, ku ka shkruar shtypi i kohës. 

Kështu gazeta  “Arbënia” e datës 16 janar 1931, në rubrikën “Lajme të Shkurtra” thuhej: “Gjendet në kryeqytet Z. Profesor Shuflaj, i Zagrebit. Zotëria e ti ka botuar tre volume dokumente, historike të Shqipërisë dhe ka për të botuar të katërtin volum. Këtu ka ardhur për t’u marr veshë me Qeverinë mbi mënyrën e mbledhjes së dokumenteve e të botimit të volumit.  Bisedimi që pati me  ministrin e arsimit, u përfundua me një dakord mbi të gjitha pikat”.

Ndërsa në gazetën “Vullneti i Popullit” me datën 25 Janar 1931 në artikullin “Profesori

Milan Sufflay dhe histori e Shqipëris”, Lumo Skendo(Mit´hat Frashëri) vizitën e Shuflajt në Shqipëri e komenton në këtë mënyrë: ”Në kryeqytet të vogël tënë patëm fatin të shohim pesë ditë fytyrën interesante të profesorit Shuflaj dhe të dëgjojmë fjalët e tij simpatike. Kjo qe për neve një zijafet intelektual që mjerisht nuk e gëzojmë shpesh.”

 Cekim me këtë rast se me Shuflajn kanë  pasur korrespendencë  personalitete të ndryshme nga bota shkencore e kulturore europiane, ndërsa nga shqiptarët veçohet Mit`hat Frashëri, intelektual i rrallë i botës shqiptare të kohës.

E vërteta historike  si shkak për vrasje

Duke marrë parasysh se rrethanat politike e shoqërore në Mbretërinë e Jugosllavisë ku ishte vendosur diktatura, të gjithë  jo serbët nëse nuk vepronin sipas politikës së tyre hegjemoniste ishin të kërcënuar me jetë. Dhe nga një politikë të tillë shovinste e pësoi Milan Shuflaj, të cilin agjentët serb e likuiduan në Zagreb me 19 shkurt 1931, një  ditë pasi u kthye nga Shqipëria.

Vepra jetësore e Shuflajt me rëndësi kapitale për shqiptarët ishte  “Acta et diplomata res Albaniae mediae Aetalis ilustratia”, duke   theksuar se sa ishte gjallë pati botuar dy vëllime, ndërsa në përgatitje kishte vëllimin e tretë. Ishte pikërisht ky vëllim dhe interesimi për historinë e shqiptarëve që iu pengonte e vërteta historike shovinistëve serb, andaj e vranë në mënyrë  kriminale. Duhet të themi se sa ishte gjallë Shuflaj mendonte se dokumentet për historinë e Shqipërisë do jenë gjithsej gjashtë vëllime  që mbeti ide e pa realizuar, sepse e vërteta hostirke e shqiptarëve iu pëngonte shovenistëve serb.   

Të gjithë ata të cilët duan të trajtojnë kohën e mesjetës shqiptare shkrimet e Shuflajt  janë obligim si referencë profesionale për çdo studiues, sepse ky mbetët autoriteti i pa kontestueshëm  shkencor të kësaj periudhe  për historinë mesjetare shqiptare.

https://fjala.info/2020/milan-sufflay.jpg

Milan  Shufflay (1879-1931)