Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for December 2021

Kulturologji, në paradhomën e poetit Mjeda…

by

Zija Vukaj

(Akoma jemi në paradhomë- pothuajse krejt i pastudiuar si poet)

Për të kuptuar poetët tanë të traditës, duhet të vështrojmë në burimet e tyre të frymëzimit dhe të vëzhgojmë mjeshtrat nga u frymëzuan, për ta përsosur artin e tyre poetik. Ndre Mjeda është i vetmi poet shqiptar, që meriton të quhet neoklasik. Talentit të tij të pazakontë iu bashkua erudicioni i një individi faustian dhe ndikimi i korifejve të neoklasicizmit italian e më gjerë. Kur lexon kumbimet muzikore të simfonive poetike të Mjedës, padashur të jehojnë këto mendime të poetit kombëtar (vate nazionale) Gabriele d’Annunzio mbi vargun poetik: “Një varg i përsosur është absolut, i patjetërsueshëm, i pavdekshëm; mban në vete fjalët me një ndërlidhje diamanti; e mbyll mendimin si në një rreth preciz, që asnjë forcë më nuk arrin ta thyejë; bëhet i pavarur ndaj çdo lidhjeje e çdo sundimi; nuk i përket më mjeshtrit, por është i të gjithëve dhe i askujt, si hapësira, si drita, si gjërat imanente e të përjetshme. Një mendim i shprehur saktësisht në një varg të përsosur është një “mendim i paraformuar” në thellësinë e errët të gjuhës. I nxjerrë nga poeti, vazhdon të ekzistojë në ndërgjegjen e njerëzve. Poeti më i madh është, pra, ai që di të zbulojë, të zhvillojë, të nxjerrë një numër më të madh të këtyre paraformimeve ideale. Kur poeti është pranë zbulimit të një prej të tilla vargjeve të përjetshme, është i paralajmëruar nga një rrëke hyjnore gëzimi, që ia pushton papritmas gjithë qenien.” (Nga romani “Kënaqësia” D’Annunzio”- përkthimi im, 2008, fq 168). Ndërsa Mjeda bashkon me një guxim të frikshëm tri arte bashkë: poezinë, muzikën dhe pikturën; dhe ja, nga “Andrra e jetës”; një diktat ritmik i destinuar për një lexues me vesh të brendshëm muzikor; gjithçka e intonuar, gjithçka e vendosur në tonalitetin përkatës. Për ta interpretuar duhet doemos pentagrami dhe tri duar: dora e poetit, e piktorit dhe e muzikologut.”E kandshme asht hana,kur del me zana,e n’tokë me dritë përndaret.hyjzit që shndrisin e që shetisinn’për qiell janë t’bukur faretkur del agimie rruzullimime j’dritë kuqloshe mblohete përmbi kashta shndrit’ pika lashtazemra për mall gazmohet.Asht i madh shendikur ndihet shpendindër pyje tuj pigrue;e knaqshma a j’lulekur ju përkuleo fllad i leht me e lmuePor s’i ngjet qielli,nuk i ngjet prillias fllad që shëtit lulete me erna veshet,foshnjës që i qeshetnanës, kur mbi të përkulet.

NATA E KINEMATOGRAFISË NË VATËR

by

Dielli

Federata Panshqiptare e Amerikës VATRA do të organizojë ditën e Mërkurë më 22 Dhjetor 2021, në orën 6.30 PM, një natë speciale kushtuar kineastëve të rinj shqiptarë në New York. Erald Kraja dhe Savina Alimani do të shfaqin për publikun dhe komunitetin shqiptar në New York dy filma me metrazh të shkurtër të vlerësuar maksimalisht në Universitet ku ata kanë studiuar. Eraldi dhe Savina janë dy talente shumë premtuese dhe me të ardhme të sigurtë në botën e filmit. Dy studentët shqiptarë të sapodiplomuar në Departamentin e Filmit ne Brooklyn Film College dhe Hunter College në New York, prezantojnë filmat e tyre të diplomës ku në qendër të realizimit artistik janë histori urbane që ndodhin në Metropolin Amerikan, njerëz në kërkim të identitetit dhe konfliktet që burojnë nga botë të ndara dhe mirësia që i superon dhe i zbut këto konflikte në një shoqëri globale. Ky aktivitet zhvillohet me pjesëmarrjen e veçantë të kineastit të vlerësuar ndërkombëtarisht z.Bujar Alimani.Vatra fton të gjithë komunitetin që të bëhet pjesë e një feste të shkëlqyer të filmit shqiptar në New York. Ju mirëpresim të gjithëve në Selinë Qëndrore të Vatrës në adresën:2437 Southern Blvd, Bronx, NY 10458.

QENDRA ISLAME SHQIPTARE NË TORONTO SI VATËR FETARE, EDUKATIVE DHE ATDHETARE

by

Adnan Berbatovci Imam i Xhamisë Shqiptare në Toronto – Kanada në një rrëfim ekskluziv dhënë Editorit të Gazetës Dielli Sokol Paja, përshkruan me detaje historikun e xhamisë shqiptare në Toronto, xhaminë si qendër islame dhe vatër fetare, atdhetare, sociale dhe edukative, aktivitetet, ndihmat për atdheun dhe ligjionin në kushtet e pandemisë globale.

HISTORIKU I QËNDRËS ISLAME NË KANADA

Qendra Islame Shqiptare në Toronto, mund të themi se kjo është qendra e pare e këtij lloji në Kanada. Kjo falë atdhetarëve tanë të dëvotshëm të cilët erdhen herët qysh në vitet 1920 e tutje, vlen të theksohet Imami i nderuar nga Korça z. Rexhep Asimi, Meri Kerimi, si dhe biznesmeni Shqiptar gjithashtu nga Korca z. Seid Ali Kerimi, ku me iniciativën e tyre u themelua së pari Shoqëria islame e Torontos. Në këtë shoqëri apo xhemat kishte njerëz edhe të kombeve tjera si boshnjak, Turq, arab, Pakistanez etj normalisht që shumica e xhematit ishte Shqiptar. Kjo Shoqëri u formua diku rreth vitit 1950-ve, më pas secili komunitet e bëri qëndrën e vet, e Shqiptarët po ashtu e bënë këtë qendër në të cilën jemi ne sot. Pra blene këtë objekt, dhe vazhduan me aktivitetin fetar e kombëtar si gjithëherë.

QËNDRA ISLAME SI VATËR DHE OAZ FETAR, ATDHETAR, SOCIAL DHE EDUKATIV

Vlen të theksohet se kjo qendër ka eduakuar breza të tërë të Shqiptarëve këtu në Toronto por ka shërbyer edhe për të gjithë Shqiptarët në zonat përreth Torontos, si me kryerje të obligimeve fetare, si namaze ditore, të xhumave, për Bajrame etj. Krahas kësaj kjo vatër ka qenë edhe bosht themelor i aktiviteteve kombëtare të të gjitha aspekteve, si për festën e flamurit, Lidhjes se Prizrenit, mësimin Shqip, programe të ndryshme të larmishme kombëtare e shumë e shumë gjëra të tjera në të mirë të kombit Shqiptar. Vlen të përmendim punën e palodhshme të udhëheqësve të Xhamisë, atyre që e formuan po edhe të z. Bedri Bylykbashit dhe Sedem Hysenit, Halit Hoxha, Minire Omeri, Nuri Shefkiu, Behadin Qafleshi etj që ka qenë Kryetar në 2015-2017, astaj Ismet Mirena kontribues dhe Sekretar 2015- 2021, Zemri Sallai kryetar 2017- 2021, të cilët ishit në krye të detyrës me dekada duke bërë punë të palodhshme si në aspektin fater ashtu edhe në atë kombetarë. Vlen gjithashtu të theksojmë se gjithmonë ka patur takime pos tjerash me rastin e dy Bajrameve, ku janë organizuar mbrëmje të Bajrameve apo darka për komunitetin Shqiptar, ku me këtë rast kanë shuajtur sado pak mallin e atdheut duke u bërë së bashku familjarisht.

QËNDRA ISLAME DHE AKTIVITET E ZHVILLUARA DHE NË VAZHDIM

Aktivitetet e qendrës sonë janë të larmishme, si aktiviteti brenda xhamisë dhe jashtë saj. Brenda Xhamisë kryejme obligimet fetare dhe takimet javore me xhematlinje pas namazit te xhumase, gjithashtu kemi edhe mesim besimin fetare e kombetar te dileve, por qe nga pandemi e ketej kemi marr vendim qe te mos rrezikojme shendetin e femijeve duke i bere se bashku, kjo si preventive mbrojtese qe shpresojme se shume ne te ardhmen e afert do te fillojme serish. Aktiviteti yne arsimor përqëndrohet në leximin Shqip, mesimi kryesisht behet ne gjuhen Shqipe ne menyre qe femijet tane te degjojne Shqip dhe te familjarizohen me te gjate mësimit. Pastaj vazhdojme me mesimet baze te fese islame, Histori te Pejgambereve, dhe ngjarje me karakter edukativ e shoqëror. Të them të drejtën kemi patur deri në 35 nxënës gjatë mesim- besimit ku interesimi ka qënë mjaft i madh, dhe kemi arritur progres goxha të madh në këtë aspekt. Dhashtë Zoti e të vazhdojmë kështu edhe ditëve në vijim.

QËNDRA ISLAME DHE NDIHMAT PËR ATDHEUN

Sa i përket ndihmave për vëllezerit tanë në Atdhe, mund të themi se ato nuk kanë munguar asnjëherë qysh prej fillesave të kësaj qëndre. Ndihma nga më të ndryshmet duke patur parasysh gjendjen e vëllezërve tanë në vatan. Ndihmat janë organizuar në mënyrë transparente duke dhënë llogari për çdo aktivitet që është nderrmarrë. Kjo perfshin ndihma humanitare, kurbane, vitra, dergimin e pakove me veshmbathje, paisje te mjekesise per njerez me nevoja te veçanta, ndihma Bashkesive Islame e po ashtu edhe atyre joqeveritare e po ashtu edhe atyre qeveritare e keshtu me radhe. Gjithmone duke u nisur nga parimi se kemi obligim ti ndihmojme atij qe ka nevoje, por edhe nga shtytja e dashurise per atdheun qe e kemi per obligim ta ndihmojme gjithmone. Vlen te theksohet se nje shtepi e qendres se mjekesise familjare eshte ndertuar po nga kjo Xhami ne fashatin Nikaj te Drenices, pastaj jane dhuruar donacione edhe per nje qendre tjeter mjekesore ne Tetove ku jane pajisur me aparat qe bene kontrollimin e syve. Me nje fjale aq sa kane patur mundesi te ndihmojne vellezerit tane ketu, gatishmeria ka qene gjithmone ne nivel. Vlen të permendet se ndihma kane marru edhe veteranet e njerez qe kane sherbyer ne te mire te atdheut. Kontributi ynë vazhdon sot e kesaj dite ku ne si Xhami çdo here dergojme Kurbane ne te gjitha trevat Shqiptare si ne Shqipëri, Kosovë e Maqedoni në mënyrë që sado pak të ndihet dora jonë atje.

RELIGJIONI NË KUSHTE PANDEMIE

Sa i përket praktikimit të fesë në ksuhte Pandemie mund të themi se është paksa i vështirë duke patur ne konsiderate se masat jane te kufizuara, aktiviteti gjithashtu, por se megjithate deri me tani kemi kaluar mirë pa ndonje problem në aspektin shendetesor. Nga ana tjetër, Religjioni apo feja i jep shpresë njeriut gjithmonë se pas vështirësisë vjen lehtësimi, prandaj ne duhet ta kemi parasysh se nuk jemi të vetëm në këtë situatë, është çështje globale, dhe me ndihmen e Zotit pastaj me ndihmën e mjeksisë dhe me kujdesin tonë do të arrijmë ta tejkalojme edhe këtë sfide të radhës. Duhet ta dime se kjo jete eshte plot sfida, sa kalon njera vje tjetra, kështu që njeriu kalitet permes sfidave dhe vetedijesohet qe tua dijë vlerën gjërave, qoftë shoqërisë, familjes, ushqimit, ujit, kohës e kështu me radhe. Ta dimë që gjëja më me vlerë te njeriu padyshim është shëndeti, kur e ke këtë i ke të gjitha, pastaj kuptohet vijnë në radhe prioritet tjera pa të cilat nuk mund të jetojmë. Me një fjalë sa të jemi gjallë do hasim në sfida e vështirësi por se i fortë është ai që i tejkalon me durim dhe maturi e kujdes. Ne si komb kemi patur sfida shumë më të mëdha se kjo dhe kemi arritur t’ia dalim, edhe pse me sarifica madhore por megjithatë kemi dalë në breg. Zoti na ndihmoftë në punë të mira e të mbara, e ruajt popullin tonë dhe na bëftë të punojmë për të mirën e kombit e të gjithë njerëzisë.

Nisi punimet konferenca ndërkombëtare: “Gjuhët e rrezikuara dhe diaspora”, me fokus të veçantë mbi arbërishten si gjuhë në rrezik

by

QSPA

Tirana është kthyer dje në kryeqendrën e tubimit më të madh akademik ndërkombëtar, ku studiuesit më të rëndësishëm prej vendeve të ndryshme të botës kanë diskutuar mbi gjuhët që rrezikojnë të zhduken. FEL (Foundation for Endargered Languages) me seli në Londër dhe Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA) po organizojnë konferencën ndërkombëtare: “Gjuhët e rrezikuara dhe diaspora”, ku një vëmendje e madhe i kushtohet edhe gjendjes së arbërishtes dhe studimeve mbi të si gjuhë e rrezikuar e diasporës. Kjo është hera e parë që organizohet një konferencë e përmasave të tilla ndërkombëtare, ku marrin pjesë 54 studiues prej universiteteve e qendrave kërkimore-shkencore më me emër në botë, të cilët për katër ditë me radhë, përkatësisht nga data 16-19 dhjetor 2021, në mjediset e godinës universitare “Liria”, po paraqesin rezultatet e punës së tyre studimore në lidhje me gjuhët që rrezikojnë të zhduken në ditët e sotme.Në ceremoninë hyrëse të ditës së parë përshëndetën veprimtarinë drejtuesit e institucioneve organizatore të konferencës, ku fillimisht profesoresha Eda Derhemi si drejtoreshë e edicionit të 25-të të FEL u ndal mbi rëndësinë e kësaj konference në arenën ndërkombëtare, duke theksuar rolin e madh të nxitjes së kërkimit shkencor mbi ruajtjen e gjuhëve të rrezikuara të diasporave. Gjithashtu, ajo falënderoi për mikpritjen dhe punën e madhe organizative të këtij edicioni nga ana e Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA). Më tej, fjalën e mori drejtoresha ekzekutive e QSPA-së, Prof. Diana Kastrati, e cila pasi falënderoi të pranishmit, theksoi se ekzistojnë tri “primizie”, (që ndodhin për herë të parë) të cilat shënjojnë këtë ngjarje të sotme: Së pari, për herë të parë konferenca e përvitshme e FEL-it, këtij Fondacioni dinjitoz, organizohet në Shqipëri e, përkon me një shifër: të 25-tën e tij;Së dyti, për herë të parë vjen në qendër të vëmendjes të mjediseve akademike e studimore shqiptare, por edhe të qendrave albanologjike në Itali e gjetkë, një argument i tillë: debati mbi gjuhët e rrezikuara, një çështje tejet e rëndësishme jo thjesht për ndjeshmëritë e gjuhëtarëve e të sociolinguistëve. Në këto ditë do të kemi 70 kumtues, 14 nga të cilët nga Shqipëria; 56 nga Europa (Britani, Francë, Itali, Zvicër, Maqedoni, Gjermani, Federata Ruse, Greqi, Turqi, Austri, Suedi, Poloni, Kroaci), Izrael, ShBA, Australi, Malajzi, Pakistan; dhe 6 keynote (lektorë të ftuar), ndër të cilët njëri është për arbërishten. Nga 36 kumtesat në seancat plenare në 3 ditët, 11 janë për arbërishten, kryesisht nga studiues arbëreshë, italianë, apo vende të tjera të Europës – deri për arbëreshët në Kanada. Ka dhe një panel ditën e 4-t nga studiues jashtë zonave arbëreshe: Akademia e Shkencave, QSPA, Universiteti i Elbasanit, Un. Durrësit, Un. “Nënë Tereza” Shkup.Kjo çështje mbart peshë kombëtare. Por ajo që na intereson drejtpërdrejtë, është fakti se do të diskutohet për herë të parë në mënyrë absolute për arbërishten dhe statusin e saj si gjuhë në rrezik e shpallur nga UNESCO që nga shekulli i kaluar. Referuar Atlasit të gjuhëve ne rrezik i publikuar nga ky organizëm përcaktohen 4 stade apo seksione: vulnerabël, në rrezik, në situatë kritike, të zhdukura pas 1950. Konkretisht në Itali nga 31 gjuhë të shpallura nga ky Atlas, 5 janë seriozisht në rrezik, kurse 22 në rrezik, ndërmjet të cilave arbërishtja. Pra, stadi i dytë. Mendoj se kumona e alarmit nuk mund të flasë më në mënyrë elokuente se kaq. E këtu vijmë tek “primizia” e tretë, por që në gjykimin tim rezulton më e rëndësishmja: qëndrimi i shtetit shqiptar ndaj këtij tharmi të identitetit tonë kombëtar. Për herë të parë në historinë e shtetit shqiptar, në 2019, miratohet me vendim të Këshillit të Ministrave ngritja e një Qendre studimesh dhe botimesh për Arbëreshët, e para qendër me fokus ekskluziv ndaj këtij universi gjuhësor, kulturor, antropologjik që si rrallëherë në historinë e njerëzimit akoma sot pas thuajse 6 shekujsh shpërnguljeje mban sytë tek shteti amë, veneron identitetin e tij pa mëdyshje, kompromis. Përpos detyrimeve institucionale e shtetërore, më lejoni t’ju them se kjo Qendër që në fillimin e punës më 11 mars 2020, ka ndjerë detyrimin moral sa në nivel personal a kolektiv që ky “tren kalon vetëm një herë” e, përgjegjësia është dyfishuar”. Me tej, drejtori i Fondacioni për Gjuhët e Rrezikuara (FEL), prof. Nicholas Ostler bëri një vështrim panoramik të aktivitetit të përvitshëm të FEL dhe u ndal në rëndësinë e temës speciale të edicionit të 25-të, ku arbërishtja përbën një rast unik të mbijetesës gjashtëshekullore si gjuhë dhe si kulturë, tezë të cilën ai e zgjeroi edhe gjatë seancës së dytë me temën e tij mbi hapat për ruajtjen e kësaj gjuhe. Të pranishëm në konferencë ishin edhe përfaqësues të trupit diplomatik të akredituar në Tiranë, si dhe përfaqësues të institucioneve të ndryshme në vend, të cilët përshëndetën punimet e kësaj konference. Në emër të ministres Olta Xhaçka, përshendeti zv.ministria e Ministrisë për Europën dhe Punët e Jashtme, Znj. Megi Fino. Ajo theksoi rolin e madh që arbëreshët kanë pasur në Rilindjen Kombëtare Shqiptare, por edhe në intensifikimin e marrëdhënieve mes Italisë dhe Shqipërisë. Sipas saj, komuniteti arbëresh meriton më shumë vëmendje nga shteti ynë dhe të rinjtë e një gjaku këtej e andej Adriatikut duhet ta njohin më mirë njëri-tjetrin. Ndërsa në emër të ambasadorit të Italisë në Shqipëri, Fabrizio Bucci përshëndeti të pranishmit znj. Lucia Cucciarelli, shefe e zyrës së arsimit pranë Ambasadës italiane në vendin tonë, e cila theksoi hapat institucionalë që bërë vendi pritës për diasporën historike dhe atë të sotme shqiptare.Konferenca “Gjuhët e rrezikuara dhe diaspora” do të vijojë deri ditën e diel në panele të veçanta, ku pritet të trajtohen disa nga temat më të prekshme mbi rrezikun që i kanoset gjuhës së diasporës në përgjithësi dhe arbërishtes në veçanti. Punimet e konferencës janë botuar të plota nga Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA) në bashkëpunim me FEL dhe janë në dispozicion të të gjithë të interesuarve mbi këtë lëmi studimore.

Gjuhët e rrezikuara dhe diaspora

by

Prof. Dr. Diana Kastrati*

*Fjala përshëndetëse në Konferencën e 25-të të FEL

Në emër të Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët, kam kënaqësinë t’ju uroj mirëseardhjen në këtë tubim studimor. E nderuara zj. Megi Fino, zvMinistre e Punëve të Jashtme dhe Evropës; Shkëlqesia Juaj z. Fabrizio Bucci, Ambasador i Italisë në Shqipëri; Shkëlqesia Juaj  Z. Zlatko Kramarić, Ambasador i Kroacisë në Shqipëri; I vyeri z.Nicholas Ostler, President I FEL; Të nderuar studiues e akademikë të pranishëm në sallë e ju që për arsye të ditura të pandemisë nuk mundët të vinit të kumtonit fizikisht, por që do të jemi bashkë përgjatë këtyre ditëve on line! Ka tri “primizie”, (që ndodhin për herë të parë) të cilat shenjojnë këtë ngjarje të sotme (më lejoni ta quaj kështu): 

  • Për herë të parë konferenca e përvitshme e FEL-it, këtij Fondacioni dinjitoz, organizohet në Shqipëri e, përkon me një shifër: të 25-tën e tij;
  • Për herë të parë vjen në qendër të vëmendjes të mjediseve akademike e studimore shqiptare, por edhe të qendrave albanologjike në Itali e gjetkë, një argument i tillë: debati mbi gjuhët e rrezikuara, një çështje tejet e rëndësishme jo thjesht për ndjeshmëritë e gjuhëtarëve e të sociolinguistëve. Në këto ditë do të kemi 70 kumtues, 14 nga të cilët nga Shqipëria; 56 nga Europa (Britani, Francë, Itali, Zvicër, Maqedoni, Gjermani, Federata Ruse, Greqi, Turqi, Austri, Suedi, Poloni, Kroaci), Izrael, ShBA, Australi, Malajzi, Pakistan; dhe 6 keynote (lektorë të ftuar), ndër të cilët njëri është për arbërishten. Nga 36 kumtesat në seancat plenare në 3 ditët, 11 janë për arbërishten, kryesisht nga studiues arbëreshë, italianë, apo vende të tjera të Europës – deri për arbëreshët në Kanada. Ka dhe një panel ditën e 4-t nga studiues jashtë zonave arbëreshe: Akademia e Shkencave, QSPA, Universiteti i Elbasanit, Un. Durrësit, Un. “Nënë Tereza” Shkup.
  • Kjo çështje mbart peshë kombëtare. Por ajo që na intereson drejtpërdrejtë, është fakti se do të diskutohet për herë të parë në mënyrë absolute për arbërishten dhe statusin e saj si gjuhë në rrezik e shpallur nga UNESCO që nga shekulli i kaluar. Referuar Atlasit të gjuhëve ne rrezik i publikuar nga ky organizëm përcaktohen 4 stade apo seksione: vulnerabël, në rrezik, në situatë kritike, të zhdukura pas 1950. Konkretisht në Itali nga 31 gjuhë të shpallura nga ky Atlas, 5 janë seriozisht në rrezik, kurse 22 në rrezik, ndërmjet të cilave arbërishtja. Pra, stadi i dytë. Mendoj se kumona e alarmit nuk mund të flasë më në mënyrë elokuente se kaq. E këtu vijmë tek “primizia” e tretë, por që në gjykimin tim rezulton më e rëndësishmja: qëndrimi i shtetit shqiptar ndaj këtij tharmi të identitetit tonë kombëtar. Për herë të parë në historinë e shtetit shqiptar, në 2019, miratohet me vendim të Këshillit të Ministrave ngritja e një Qendre studimesh dhe botimesh për Arbëreshët, e para qendër me fokus ekskluziv ndaj këtij universi gjuhësor, kulturor, antropologjik që si rrallëherë në historinë e njerëzimit akoma sot pas thuajse 6 shekujsh shpërnguljeje mban sytë tek shteti amë, veneron identitetin e tij pa mëdyshje, kompromis. Përpos detyrimeve institucionale e shtetërore, më lejoni t’ju them se kjo Qendër që në fillimin e punës më 11 mars 2020, ka ndjerë detyrimin moral sa në nivel personal a kolektiv që ky “tren kalon vetëm një herë” e, përgjegjësia është dyfishuar.

Objekti i punës konsiston në tri drejtime: 

  1. studimi i trashëgimisë së shkruar e jomateriale arbëreshe; 
  2. botimi i trashëgimisë së shkruar arbëreshe por edhe mbi arbëreshët; 
  3. divulgimi i kësaj kulture dhe sensibilizimi në territorin shqiptar. 

Në mënyrë telegrafike, këto tri misione, nga marsi i 2020 kur filloi punën stafi deri më tani, janë sendërtuar në:

  1. Krijimin e rrjetit të bashkëpunëtorëve, studiues, akademikë, por edhe të protagonistëve të skenës së përditshme arbëreshe si në nivel politik, po aq edhe në nivel të jetës kulturore e publicistike. Në harkun kohor të 10 muajve janë firmosur 16 Marrëveshje bashkëpunimi me thuajse të gjitha institucionet akademike e kulturore në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni e Veriut dhe ndër Arbëreshët e Italisë; 
  2. Janë ngritur dy linja botimi: kolana “Thesaurus” (është pagëzuar me këtë emër nisur nga kuptimi që mbartte në Mesjetën e hershme ku nënkuptohej shkrimi i veprave me karakter enciklopedik jo domosdoshmërisht kronologjik) e cila vjet u përurua me botimin e një dorëshkrimi të emblemës së arbëreshëve, Jeronim De Radës. Linja tjetër e botimit janë vepra të studiuesve arbëreshë e të huaj mbi gjuhën, kulturën, etnografinë, psikologjinë, antropologjinë kulturore. 3 syresh u botuan vjet.
  3. Njëkohësisht, doli edhe numri i parë i Revistës studimore të Qendrës, me titullin “Continuum”, 400 faqe, me kontribute të kolegëve të institucionit tonë, e të albanologëve të tjerë të huaj e vendas.

Për këtë vit që po mbyllet janë përgatitur për botim 6 vepra të tjera, saktësisht: 

1. “Fyletia e Arbenore prej kanekate Laoshima”, (1867) Dhimitër Kamarda, botim i zgjeruar kritik përgatitur nga studiuesi prof. Dhori Qirjazi, 430 fq. 

2. “Historia e letërsisë shqipe” (1959) e Giuseppe Schirò Junior, 185 fq.

3. “La figlia maledetta”  (1863) e Francesco Santori, 203 fq. 

4. “Kolonitë shqiptare të Italisë dhe letërsia e tyre” (1908)  Michele Marchianò , 67 fq.

5. “Mbi origjinën, zakonet dhe gjendjen e tanishme të shqiptarëve të Mbretërisë së Napolit” (1807) e Angelo Masci, 61.5 fq.

6. “Studime dialektore arbëreshe; Pjesa I, II, III, IV, të Maximilian Lambertz; Jul Variboba; Jul Variboba (Fund); Të folmet arbëreshe në Itali“, 318 fq.

Në një projekt afatgjatë, synohet drejt hartimi të Fjalorit Enciklopedik të Arbëreshëve, që lips bashkërendimin dhe bashkëpunimin e të gjitha forcave akademike brenda dhe jashtë Shqipërisë.

Njëkohësisht, synohet edhe ndaj një projekti sensibilizimi të popullatës shqiptare brenda territorit tonë mbi trashëgiminë arbëreshe. Ky projekt konsiston në krijimin e Shtëpisë së Arbëreshëve, apo Vatrës së Arbëreshëve në Tiranë, një qendër multifunksionale që do të bëjë të mundur jo thjesht konservimin, por edhe ridimensionimin ndërveprues të Arbëreshëve me vendin amë. Kjo Shtëpi do të strukturohet në tri hapësira: në bibliotekë të hapur e në shërbim të publikut, ku synimi kryesor është ai i shndërrimit të kësaj biblioteke në një vend të frekuentuar nga studiuesit, por edhe nga studentët e drejtimit të Gjuhës dhe letërsisë shqipe për të realizuar tema diplome dhe doktorature me tema mbi Arbëreshët. 

Hapësira e dytë do të shërbejë si Arkiv, ku materialet që do të vijnë nga miqtë tanë përtej detit, do të depozitohen aty në bazë të rregullave të njohura të mirëmbajtjes së dokumenteve e dorëshkrimeve. Më lejoni t’ju them se që tani janë gati një sasi e mirë dokumentacioni të ndryshëm që do të bëhen pjesë e kësaj Shtëpie. 

Hapësira e tretë do të shërbejë për ngritjen e një Muzeu të përhershëm mbi Arbëreshët, e cila do të përmbajë brenda edhe një hapësirë për ekspozita të përkohshme pikture, skulpture apo fotografike, apo edhe librash, me pjesëmarrjen e artistëve e krijuesve arbëreshë e shqiptarë. 

Kjo Konferencë e sotmja vjen në vijim të dy konferencave të tjera të zhvilluara nga QSPA. Kuvendi i parë është zhvilluar në 27-29 Shtator me temë “Gjendja aktuale e studimeve arbëreshe”, me pjesëmarrjen e studiuesve të fushave të ndryshme si gjuhësi, letërsi, etnografi, antropologji kulturore, të akademikëve nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut, Italia, Greqia. Ky Kuvend synonte të evidentonte situatën aktuale të studimeve të kryera në shekullin e kaluar e në këtë fillimshekulli në të gjithë trevat shqipfolëse, por edhe nga albanologët e huaj nëpër botë. 

Veprimtaria e dytë akademike u zhvillua më 19 nëntor në bashkëpunim me Institutin e Historisë të Akademisë së Studimeve Albanologjike në Tiranë, me temën “Politikat e shtetit shqiptar ndaj komuniteteve arbëreshe nga krijimi i tij deri më sot”. Edhe në këtë rast, objektivi madhor ishte njohja diakronike dhe sinkronike e strategjive në një shekull shtet shqiptar ndaj universit arbëresh. Pra, nisur nga përfundimet e këtyre dy konferencave, kemi mundësinë të kuptojmë cilat janë përparësitë e punës së Qendrës sonë, jo vetëm në rrafsh studimor, por edhe në atë praktik. Këto të fundit, janë nxjerrë edhe nga hetimi direkt në terren i nevojave parësore të komuniteteve arbëreshe të Italisë së Jugut. 

Konferenca e përbashkët me FEL-in, vjen si kurorëzim i kësaj përpjekjeje të institucionit tonë për hartimin e strategjive të saj të brendshme, hullive në të cilat do të ecë puna për të paktën 5 vitet e ardhshme. E dimë fort mirë që në 1999 Senati italian miratoi Ligjin nr.482 të 15 dhjetorit mbi tutelimin e pakicave gjuhësore historike. Nga ana e Qendrës, identifikimi i problemit të arbërishtes si gjuhë në rrezik është bërë që nga fundi i vitit të kaluar. Por propozimi që na u bë nga ana e FEL-it për ta zhvilluar në Tiranë konferencën e përvitshme të Fondacionit, duke patur si nëntemë të aktivitetit çështjen e arbërishtes si gjuhë në rrezik, erdhi në momentin e duhur për punën tonë. Nga dhjetori i kaluar e deri më sot kanë qenë muaj adrenaline për të përballuar një vëllim pune aspak indiferent. Por, Vizioni i Qendrës parasheh si hap të parë krijimin e një tryeze pune me aktorët që lidhen drejtpërdrejtë me çështjet më prioritare të universit arbëresh: përfaqësuesit e komuniteteve arbëreshe (politikanë e protagonistë të jetës kulturore e akademike), institucionet shtetërore shqiptare gjegjëse të këtyre çështjeve, homologëve italianë.  për të përpunuar strategji të reja të përbashkëta në nivele politike më së pari, të cilat të mund të përkthehen në një kabinë regjie me një skaletë të qartë hapash për t’u ndjekur në terren. 

Shpresëmirë për vijimin e kësaj pune, do ta mbyll me titullin simbolik të revistës së Qendrës, një latinizëm që si gjithë shprehjet e tjera të kësaj gjuhe kanë fituar “qytetarinë” prej shekujsh: Continuum qoftë! (Quid continuum est)