Archives for January 2022

Dr. Dorian Koçi/

Shtegtimi i Bajronit në mendimin intelektual shqiptar.

I

Udhëtimi The East is a career- Lindja është një karrierëBenjamin Disraeli, Tancred[1]Fundi i shekullit të XVIII do të përmbante një ngjarje të madhe në aspektin kulturor, për afrimet midis Perëndimit dhe Lindjes. Ekspedita e Egjiptit, e ndërmarrë nga gjenerali i ri ambicioz Napoelon Bonaparti më 1798, përveç ekspansionit ushtarako-ekonomik, do të zgjonte dhe interesimin e madh për Lindjen dhe kulturat e saj.Në të njëjtën kohë në Evropë si rezultat i ndikimit të shkëlqyer të Rilindjes dhe Iluminizmit u shtua interesi për trashëgiminë greko-romake, dhe influencat e saj në kulturën evropiane. Këta dy faktorë do të kontribuonin në lindjen e Filohelenizmit dhe Orientalizmit dy rrymave të fuqishme në mendimin evropian të shekujve në vazhdim.Në fillim të shekullit të XIX udhëtimi tradicional i “Grand Tour-it pësoi një ndryshim themelor. Turi i Francës dhe i Italisë u braktis dhe udhëtimet në Greqi, Shqipëri dhe Turqi, të cilat ishin pjesë të perandorisë Otomane u bënë të modës. Ky ndryshim erdhi si rezultat i arsyeve ushtarake, politike dhe kulturore.[2] Një mori udhëtarësh dhe studiuesish, herë si qytetarë të thjeshtë, herë si eksploratorë e herë si të dërguar të qeverive të tyre do përshkonin territorin e Epirit dhe Greqisë për të njohur nga afër territoret ku kishte lindur kultura e lashtë që i kish magjepsur. Zhgënjimi nga gjendja kulturore e grekëve të asaj kohe, i cili përshkruhet shumë herë në veprat e udhëtarëve anglezë është i përkohshëm dhe bashkëjeton me besimin që çlirimi i kombit grek është i mundur dhe është një ndërmarrje e nevojshme që të shkëlqejë prapë qytetërimi.[3] Orientalizmi në Evropë shkon deri në kohën e kryqëzatave dhe romancave mesjetare. Në periudha të ndryshme ka patur interesa dhe qëndrime të ndryshme ndaj Orientit dhe Orientalizmit, por ai u bë i njohur gjatë Romanticismit sepse Orienti ishte formë sublime e tij[4]. Bajroni si një i ri aristokrat anglez dhe poet romantik në formim e sipër,i gjendur në Maltë në fillimet e Grand Tour-it të vet, do të dëgjonte për Ali Pasha Tepelenën dhe do vendoste që udhëtimin e vet ta vazhdonte në Epir për ta njohur nga afër pashain karizmatik.Kjo pleksje e veçantë e dëshirës për të eksploruar të shkuarën antike greke me orientalizmin e atëhershëm të Ballkanit do jepte një impuls të ri jo vetëm në jetën e Bajronit por do të kontribuonte fuqishëm dhe në krijimtarinë e tij të mëvonshme letrare duke e shndërruar veprën e tij në një nga kryeveprat e Romantizmit që posa kish lindur.Emocionet, mbresat dhe përshtypjet e kësaj vizite, tashmë janë të njohura botërisht nëpërmjet poemës “Child Harold”-një nga kryeveprat e letërsisë angleze. Si mund të vihet re me një vështrim të parë, në poemë përveçse motiveve romantike, ndjen dhe afinitetin e veçantë të poetit me Ballkanin. Mund të themi pa hezitim se ky udhëtim pati një efekt të dyfishtë, jo vetëm në krijimtarinë e Bajronit që pas botimit të poemës do të shkruante “u zgjova në mëngjes dhe e gjeta veten të famshëm”[5]por dhe në mjediset intelektuale në Greqi dhe Shqipëri.IIKrijimi i mitit shqiptar të Bajronit.Vepra e Bajronit dhe në veçanti “Child Harold”-i do të vinte te shqiptarët jo në gjallje të poetit , por në vitet kur ata do të përpiqeshin të realizonin zgjimin e tyre nacionalist. Bajroni është një nga udhëtarët më të hershëm angleze që vizituan Shqipërinë. Pas botimit të veprave të Bajronit numri i udhëtarëve, me apo pa misione të caktuara, si dhe i autorëve që shkruan për Shqipërinë dhe shqiptarët u shtua shumë,veçanërisht ai i udhëtarëve anglezë.[6]Ky aspekt i njohjes së veprës së Bajronit do të kushtëzonte dhe studimin dhe propagandimin e veprës së tij, e cila do t’u prezantohej shqiptarëve nga mesi i shekullit të XIX. Më tepër sesa një kënaqësi estetike, ajo do të shërbente dhe si një dëshmi për virtytet dhe karakteristikat e tyre. Njohja e Bajronit në Shqipëri kaloi disa etapa. Në fillim ai u popullarizua tek Arbëreshët e Italisë, të cilët përmendin dendur emrin e Bajronit. Pastaj nga gjysma e shekullit të XIX Bajroni hyri dhe në Shqipëri. Faza e tretë mund të quajmë fundin e shekullit të XIX dhe fillimin e shekullit të XX, kur Bajroni vërshon në Shqipëri me tërë vrullin e vlerave të veta si mik i shqiptarëve dhe i lirisë, si poet e luftëtar hero”[7] Si fazë të katërt mund të quajmë mesin e viteve 50 të shekullit të kaluar e deri në ditët tona kur përkthimet profesionale të veprës së tij dhe studimet e mirëfillta shkencore marrin jetë.Secila nga këto etapa të njohjes së veprës së Bajronit në Shqipëri ka karakteristikat e veta. Kështu në periudhën e parë, atë të popullarizimit të Bajronit tek Arbëreshët e Italisë, mbizotërojnë influencat estetike të veprës së poetit. Është i njohur afiniteti i De Radës për Bajronin, të cilin ai e vlerësonte së tepërmi.[8]Ai e shkroi poemën e vet “Odise’ me subjekt nga jeta arbëreshe, trajtuar sipas “Korsarit” të Bajronit.[9] Nga gjiri i mërgatës arbëreshe do të ishte dhe përkthyesi i parë i Bajronit në shqip, Luigji Petrasi,i cili do të përkthente Këngën e parë të poemës “Child Harold” të Bajronit në shqip më 1843.[10]Edhe periudha e dytë vazhdon të përmbajë këtë karakteristikë, ndonëse në të fillon të mbizotërojë aspekti ilustrues i veprës së Bajronit për të nxjerrë në pah cilësitë dhe virtytet e shqiptarëve. Është shumë i rëndësishëm të nënvizohet ky fakt, pasi në një farë mënyre formon dhe tendencën e studimeve bajroniane në mendimin intelektual shqiptar të mëvonshëm. Kështu p.sh shkrimtarja e mirënjohur shqiptare Elena Gjika, në një nga letrat e saj përmend mënyrën e tepër të veçantë që flet Bajroni tek “Child Haroldi” për Shqipërinë dhe popullin trim që banon aty.[11]Në të njëjtën sintoni do të jetë dhe studiuesi, linguisti Anastas Kullurioti nga mërgata e Arvanitasve të Greqisë kur do të shkruajë më 1884 se Bajroni flet me admirim për gjykimin e matur të shqiptarëve, për guximin dhe trimërinë si dhe për punët e mëdha që kanë bërë.[12]Periudha e tretë e cila përkon dhe me periudhën më kulmante të zgjimit nacionalist shqiptar dhe formimit të shtetit shqiptar do të zyrtarizojë pak a shumë këtë tendencë. Është koha kur krijohet miti shqiptar i Bajronit. Ashtu si të gjitha mitet krijuara gjatë zgjimit nacionalist shqiptar edhe ky mit do i nënshtrohet etnocentrizmit dhe përshtatjes së tij në funksion të rritjes së ndërgjegjes shtetformuese tek shqiptarët. “Vargjet e Bajronit për Shqipërinë dhe shqiptarët ishin një zbulim i çmuar për poetët luftëtarë të Rilindjes Kombëtare shqiptare, ishin një frymëzim patriotik dhe poetik”.[13] Ndaj në dallim nga veprat e tjera të shkrimtarëve romantikë bashkëkohorë vepra e Bajronit pati një impakt më të madh në mendimin intelektual shqiptar. Së bashku me rritjen e ndërgjegjes kombëtare tek shqiptarët, do të krijohej pak nga pak kulti i Bajronit në mendimin intelektual shqiptar.Të kësaj periudhe janë shkrimet e eruditit shqiptar Faik Konicës, apo të “enciklopedisë ambulante” si e kish thirrur poeti frëng Apolioner-i në faqet e gazetës së tij “Albania”. Në numrin e parë të gazetës së mirënjohur “Albania”, më 1897 ai boton në frëngjisht “Le voyage de Lord Byron en Albanie” . Po kështu Konica do të jetë i pari që tenton të përkthejë në prozë vargje nga “Child Harold”-i me titull “Dheu i Shqipërisë”, të botuara sërish në gazetën “Albania”. Në faqet e gazetës së tij Konica do të botojë dhe dy këngët shqip të mbledhura nga Bajroni si dhe në gazetën “Dielli”më 1924, një pjesë nga letra e Bajronit dërguar të ëmës ku poeti i madh flet për Shqipërinë[14].IIIFarkëtimi i Mitit të BajronitVitet 20’ përkojnë me përpjekjet e shqiptarëve për të stabilizuar pavarësinë dhe për të rikonfirmuar shtetin e tyre. Në këtë sens bajronistët shqiptarë do ta rimarrin nga epoka e mëparshme mitin e Bajronit dhe nëpërmjet studimeve më profesionale dhe të hollësishme do kontribuojnë jo vetëm në propagandimin dhe studimin e veprës së poetit të madh por dhe në farkëtimin e mitit të tij. Kësaj tendence nuk do t’i shmangej as Zef Harapi, bajronisti i parë i mirëfilltë shqiptar, i cili do të shkruante se do të dëshironte të realizonte përkthimin e veprës jo vetëm për ti shtuar diçka literaturës sonë “por pse kemi në atë vepër vjersha qi flasin dhe lëvdojnë karakterin e shqyptarit të sot njëqind vjetve”[15]Konferenca e parë studimore për Bajronin organizohet nga studiuesi i njohur Stavro Skëndi më 1936. Dy vjet më vonë më 1938, ai boton në revistën serioze të kohës “Përpjekja Shqiptare” studimin e parë të plotë shqiptar rreth veprës dhe jetës së Bajronit. Intelektuali i shquar shqiptar Stavro Skëndi, mund të konsiderohet si “Bajronisti i parë i përplotësuar shqiptar”.[16]Periudha e katërt i përket viteve 50 të shekullit të kaluar ku spikatin përkthimet e veprave të Bajronit , artikuj studimorë si dhe monografia e parë kushtuar poetit. Kjo mund të konsiderohet periudha më e arrirë e studimeve bajroniste në Shqipëri pasi për herë të parë nuk kemi më artikuj të thjeshtë por vepra të mirëfillta shkencore rreth Bajronit dhe veprës së tij. Përkthimi i parë i plotë i ‘Child Harold” do të realizohet nga Profesor Skënder Luarasi i cili fillimisht me përkthimin e letrës së Bajronit më 1955, të botuar në “Nëntori” dhe një vit më vonë me botimin e përkthimit të “Child Haroldit”-it më 1956, do të rikthejë në mënyrën më elegante dhe profesionale Bajronin në tokën ku ai gjeti frymëzim.Impakti dhe influenca e Bajronit nuk do të kufizohej vetëm në Shqipëri por do të ishte i madh dhe në popullatën shqiptare në Kosovë. Aty vepra e Bajronit do të gjente talentin dhe përkushtimin e Dr Abdullah Karjagdiut, i cili përmes disa shkrimeve të botuara në gazetën ‘Bota e Re” në harkun kohor 1976-1978, do të përshkruante ndoshta portretin më të plotë të jetës dhe veprës së Bajronit në hapësirat shqiptare. Disa nga artikujt e tij më të rëndësishëm mund të përmendim “Bajronizmi në poezinë arbëreshe”, “Bajroni dhe Shqiptarët”, “Mbi shqiptarët e Bajronit”, “Legjenda e Bajronit” dhe fejtonin “Tragjedia e Gjenive” më 1982 në faqet e “Rilindjes” së Prishtinës.Në vitin 1987, i cili do të shënojë një vit të rëndësishëm për studimet bajroniane në Shqipëri botohet monografia e parë për Bajronin nga Prof. Dr Afrim Karagjozi. Libri ishte fryt i një pune të gjatë kërkimore dhe pasioni të pashtershëm. Do të ishte ky pasion që do të bënte të mundur që menjëherë pas lejimit të krijimit të shoqatave kulturore në 1991, një nga të parat shoqata që do të themeloheshin do të ishte Shoqata Shqiptare e Bajronit. Kjo shoqatë do të kthehej në një promotor të të gjithave aktiviteteve rreth figurës së poetit të madh si dhe studimeve të kontaktit të tij me shqiptarët.Ripërkthimi i Child Haroldit nga Napolon Tasi si dhe përkthimi i “Gjaurit”, për herë të parë në shqip si dhe një përmbledhje me vjersha të zgjedhura të Bajronit tregon se vepra e poetit vazhdon të intrigojë intelektualët dhe lexuesit shqiptarë. Miti i Bajronit i krijuar diku aty rreth fundit të shekullit të XIX dhe fillimit të shekullit të XX vazhdon të jetë i freskët dhe të vazhdojë të lëshojë sytha.IVLeximi kontekstual i Bajronit.Një nga bajronistët e parë shqiptarë, eruditi Faik Konica në veprën e vet mjerisht të pambaruar “Shqipëria ,një kopsht i Evropës Juglindore”, do të përdorë shumë nga vargjet e “Child Harold” për të ilustruar karakterin psikologjik të shqiptarit. Konica nuk lë vogëlsi pa përmendur, mjaft që ajo t’i shërbente prezantimit sa më interesant e sa më të bukur të Shqipërisë. Pa dyshim ndër më kryesorët është Xhorxh Bajroni e bashkudhëtari Xhon Kam Hobhauzi. Kësisoj, ai mitizim shqiptar i Bajronit(kryesisht) dhe i pas udhëtarëve të tjerë, tashmë kishte marrë formë të plotë, në një vepër të plotë.[17]Por Konica si një studiues i letërsisë dhe kritik arti që ishte nuk do të vëzhgojë hollësisht një mospërputhje që kish në idealet romantike të shkruajtjes së “Child Haroldit” dhe idealeve nacionaliste të intelektualëve shqiptarë të Rilindjes Kombëtare dhe së periudhave të mëvonshme. Kjo “lajthitje” e kritikut të shquar do të vijë vallë ngaqë ai nuk kishte aftësinë e duhur për ta evidentuar apo ngaqë ai vetë është një nga farkëtuesit e identitetit shqiptar dhe e anashkalon këtë mospërputhje me vetëdije. Si do qoftë të ketë qenë arsyeja tashmë ka ardhur koha për evidentimin e kësaj kontradikte dhe për një lexim ndryshe të “Child Haroldit” Bajronit. Kontradikta të cilën Konica por dhe bajronistët e mëvonshëm shqiptarë nuk e evidentojnë me përjashtim të Prof. Dr Afrim Karagjozit në librin e vet “Miti shqiptar për Bajronin”, i cili prek si fenomen por nuk e trajton hollësisht, qëndron në faktin se kur Bajroni shkroi “Child Haroldin” , nuk u nis nga premisat e mitizimit të Shqipërisë tok me shqiptarët kaqë sa Evropa munt të çuditet kur të shfaqen pasketaj, sepse gjer tani kanë qenë të fshehura dhe të pakuptuara prej njeriu…[18], por nga idealet e veta romantike. Si një dishepull i Romantizmit, Bajroni u influencua nga dy kulte në portretizimin e shqiptarëve: primitivizmi ose kulti i “the Noble Savage” dhe kulti oriental. Referencat bazuar në mitin e primitivizmit janë të shumta në Këngën e Dytë, ku Shqipëria thirret “nurse of savage men”[19]. Natyra e saj përshkruhet me ngjyrime të ashpra,… here roams the wolf the eagle whets his beak/Birds,beasts of prey and wilder men appear…[20] kurse vetë shqiptarët përshkruhen si ‘wild”[21] dhe “fiercy”[22], ndërsa gratë shqiptare “tamed in their cave”[23]- një figuracion që vështirë ti përshtatet natyrës së butë femërore. Është interesant fakti se qoftë Konica apo më vonë dhe Luarasi të cilët ndjekin shkollën e përkthimit kreativ dhe jo të drejtë për së drejtë ashtu si bën Tasi pjesërisht në 2002, fjalët “savage”, “fierce” dhe “wild” i përkthejnë si të rreptë, kur kuptimi i tyre i parë në anglisht është “violent and aggressive ”[24]-i dhunshëm dhe agresivë.Gjithsesi duhet shënuar se miti i primitivizmit në Këngën e Dytë nuk është ai i besimit në mirësinë natyrale të njeriut dhe në pashmangshmërinë e denegjerimit të qytetërimit njerëzor por është një jehonë e ndikimit romantik me theksimin e kultit të Natyrës, lirisë dhe njeriut[25]. Veçse ky kult në poemë nuk qëndron më vete por është i lidhur ngushtë me kultin tjetër, atë të Orientit. Ky i fundit ka influencuar në mënyrën e pavetëdijshme të perceptimit të tjetrit. Themi të pavetëdijshëm pasi Bajroni në letrën e dërguar nënës së vet shkruan se “i dua shqiptarët shumë”[26] por kjo nuk e pengon që në poemën vet ti portretizojë shqiptarët sipas klisheve të orientalizmit. Sepse siç thekson Edward Said, “orientalizmi është një shpërndarje e shqetësimit gjeopolitik në tekste estetike, shkollore, ekonomike, sociologjike, historike dhe filologjike”.[27].Në këtë rast poema Child Harold” mund të trajtohet si një tekst i tillë. Për rrjedhojë, shqiptarët dhe klasa udhëheqëse e tyre parë me sytë e Bajronit,nuk kanë vetëm veti pozitive të trimërisë dhe bujarisë por dhe në ato të egërsisë, mizorisë, dinakërisë dhe epshit oriental. Studiuesja Katherine Flemming ka vërejtur me të drejtë, kur perifrazon strofën 62 se Lord Bajroni , në poemën epike “Child Harold” shkruan se fytyra e Aliut( Pashë Tepelenës) ishte veçanërisht e ëmbël, aq sa të maskonte dhunën.[28]Po kështu bën përshtypje referenca rreth divanit i cili në çfarëdolloj vendi tjetër mund të ishte divan, por tek Ali Pasha duhej të ishte voluptuous-epshndjellës. Vëzhgimet e mësipërme bëhen më e dukshme nëse bëhet një krahasim i thjeshtë midis vargjeve ku flitet për Shqipërinë dhe shqiptarët dhe asaj ku flitet për Greqinë dhe grekët. Në këtë të fundit, poeti edhe pse shpesh herë në letrat e veta private është i zhgënjyer nga realiteti i grekëve të sotëm, në poemë ai i portretizon me mbiemra pozitivë duke ju drejtuar qysh në fillim si “Fair Greece”[29] dhe spirit of the freedom[30] e më vonë vajton humbjen e lirisë së Greqisë”[31]. Është e qartë që poeti nën influencën e Filo-Helenizmit dhe në një territor si Epiri që banohej nga të dyja popullsitë na transmeton dy paradigma të kundërta kur shumë studiues kanë vërejtur se në realitet nuk kishte ndonjë ndryshim të madh midis tyre përveç përkatësisë fetare. Ndoshta ky tipar i fundit, influencon në krijimin e kësaj “përshtypje të përgjithshme”.Tokat e qeverisura nga Aliu shiheshin njëherazi si evropiane dhe orientale, si të krishtera dhe myslimane.[32]Kjo situatë familjare me Lindjen e Afërme përshkruhet në vargjet .. here the red cross(for still the cross is here,though saddly scoff’d at by circumcised[33]-Kryqi këtu(se kryq ka prapë, megjithatë e tallin synetlinjtë. Dallimin midis dy botëve nuk e bën natyrisht kryqi, por synetlinjtë, një tjetër imazh ekzotik orientalist. Pikërisht tek ky perceptim i veçantë i të qenit të huaj dhe familjar njëherazi, Saidi ka identifikuar njërën nga karakteristikat kryesore të vizionit orientalist.[34]Ky vizion, ku “orentiali duhet patjetër të sillet si oriental” ndan si me “spatë” klasën politike të shqiptarëve dhe shqiptarët në “orientalë” dhe grekët në “oksidentalë”.VPerspektiva e studimeve Bajroniane në Shqipëri.Rikthimi i Bajronit në kulturën shqiptare, edhe pse i kushtëzuar nga zgjimi nacionalist i shqiptarëve dhe ndërtimit të identitetit shqiptar, ka qenë një rikthim dinjitoz falë përkushtimit profesional dhe dashurisë së madhe të bajronistëve shqiptarë ndaj tij. Ata kanë mundur të krijojnë një frymë të vërtetë studimore, e cila e ka bërë të njohur Bajronin për të gjitha grupmoshat jo vetëm si një poet të madh të Romantizmit Anglez, por mbi të gjitha si një mik të shqiptarëve. Analiza kontekstuale në dritën e Orientalizmit dhe Postkolonializmit të “Child Haroldit” mbetet një sprovë dhe ndoshta një drejtim i ri i studimit të veprës së poetit. Ajo synon të bëjë një analizë tekstuale të më shumë se një rrafshi, siç është ai estetik, por edhe një analizë të detajuar historike dhe sociologjike të veprës. Për më tepër ai ka vite që në kritikën botërore po lexohet në këtë mënyrë, dhe besoj se është koha që dhe ne ta fillojmë ta lexojmë pak më ndryshe sesa jemi mësuar deri tani. Mesazhin na e jep vet poeti me heroin e vet Bajronist aq “krenar, humor prishur, cinik, rebel, i trishtuar, përbuzës, hakmarrës i paepur, por prapë së prapë të aftë për të ndjerë një dhembshuri të thellë e të fortë”[35]. Kjo “dhembshuri e thellë dhe e fortë” duhet të mbetet kimia dhe alkimia e veçantë që të na drejtojë sa herë që e studiojmë veprën e tij.Bibliografi1. Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:20022. Edward Said. “Orientalism” Penguine, 1995.3. George Gordon Byron. Child Harold, Kanto II, stanza LXXIII at http://www.geocities.com/Athens/Delphi/7086/chp2.htm4. Helen Angelomatis-Tsougarakis. “The eve of the Greek revival”. Routledge London and New York:19905. Jup kastrati” Jeronim De Rada”( Jeta dhe vepra), Tiranë,19796. Katherine E Flemming.”Bonaparti Mysliman”.Tiranë, Dituria:20027. Napoelon Tasi. “Child Harold”.Tiranë.Toena:20028. The Oxford Companion to English Literature, six edition edited by Margaret Drabble, Oxford University Press 20009. Oxford English Dictionary Paperback,edited by Catherine Soanes, Oxford University Press:200210. Vasili Kardhashi, Istorika, Udhëtimi: Fenomeni, Eleftherotypia. Athens:2000[1] Edward Said. “Orientalism” Penguine, 1995.[2] Helen Angelomatis-Tsougarakis. “The eve of the Greek revival”. Routledge London and New York:1990,faqe 1[3] -Vasili Kardhashi, Istorika, Udhëtimi: Fenomeni, Athens 14 Gusht 2000,faqe 6[4] Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002,faqe 5[5] The Oxford Companion to English Literature, six edition edited by Margaret Drabble, Oxford University Press 2000, page 196[6] Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002,faqe 23[7] -Po aty, faqe 14[8] Jup kastrati” Jeronim De Rada”( Jeta dhe vepra), Tiranë,1979,faqe 25[9] Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002,faqe 19[10] Po aty, faqe 15[11] Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002,faqe 16[12] Po aty, faqe 17[13] -Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002,faqe 13[14] Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002,faqe 34,36[15] Po aty, faqe 47[16] Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002,faqe 53[17] Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002, faqe 40[18] Po aty, faqe 35[19] Napoelon Tasi. “Child Harold”.Tiranë.Toena:2002, faqe 122-nënë e ashpër e burrave të rreptë[20] Po aty faqe 127[21] Po aty,faqe 136[22] Po aty faqe 140[23] Po aty, faqe 138[24] Oxford English Dictionary Paperback,edited by Catherine Soanes, Oxford University Press:2002, faqe 1038 The Oxford Companion to English Literature, six edition edited by Margaret Drabble, Oxford University Press 2000, page 816[26] Afrim Karagjozi. “Miti Shqiptar për Bajronin”.Tiranë.Plejadë:2002,faqe 39[27] Edward Said.”Orientalism” Penguine, 1995, faqe 12[28] Katherine E Flemming.”Bonaparti Mysliman”.Tiranë, Dituria:2002, faqe 188[29] George Gordon Byron. Child Harold, Kanto II, stanza LXXIII at http://www.geocities.com/Athens/Delphi/7086/chp2.htm[30] Po aty, stanza LXXIV[31] Oxford English Dictionary Paperback,edited by Catherine Soanes, Oxford University Press:2002, faqe 103[32] Katherine E Flemming.”Bonaparti Mysliman”.Tiranë, Dituria:2002, faqe 165[33] Napoelon Tasi. “Child Harold”.Tiranë.Toena:2002, faqe 127[34] Katherine E Flemming.”Bonaparti Mysliman”.Tiranë, Dituria:2002, faqe 16[35] – The Oxford Companion to English Literature, six edition edited by Margaret Drabble, Oxford University Press 2000, page 158

Për sa kohë që BE dhe SHBA janë të gatshme të vazhdojnë me përkdheljen e Serbisë, nuk do të ketë marrëveshje dhe zgjidhje të konfliktit ballkanik

Nju Jork, 21 Janar 2022  

Të nderuar përfaqësues të vendeve të QUINT-it dhe BE-së,

         Po ju shkruaj, me shumë respekt, për ta ndryshuar qasjen ndaj konfliktit në Ballkan për shkak të mungesës së dukshme të ndonjë progresi. Politika e deritanishme e përkdheljes së Serbisë ka dështuar plotësisht. Ajo vetëm sa e ka ndihmuar Serbinë për të vazhduar me sjellje destruktive dhe destabilizimin e Ballkanit. Kështu nuk mund të funksionojë kurrë. Gjasat për ta larguar Serbinë nga ndikimi rus janë të pakta. Politikanët serbë po ju gënjejnë se do ta bëjnë. Ata janë mjeshtër të mashtrimit dhe manipulimit.

         Shumica e 30 marrëveshjeve të nënshkruara nuk zbatohen nga Serbia. Ju po i bëni presion Kosovës për të respektuar vetëm një marrëveshje të dëmshme antikushtetuese për formimin e “asociacionit të pastër etnik serb”. Si është e mundur të kërkoni shtet multietnik me entitete të pastra etnike? Kjo nuk ka kurrëfarë kuptimi dhe është kundër vlerave dhe politikave të proklamuara nga ju.

         Deklarata e juaj e përbashkët në lidhje me referendumin për ndryshimet kushtetuese në Serbi ishte e padrejtë dhe për keqardhje. Ishte padyshim një hap tjetër në drejtim të gabuar.

         Askush në Kosovë nuk e ndaloi minoritetin serb që jeton në Kosovë të votojnë në shtetin e tyre në Serbi. Kryeministri i Kosovës z. Albin Kurti i tha kryetarit të Parlamentit Evropian z. Josep Borrell se ata mund të votojnë me postë ose në zyren ndërlidhëse në Prishtinë. Kishte edhe një zgjidhje tjetër më të mirë dhe më të lehtë e cila më në fund u përdor për votim, vetëm duke e kaluar kufirin.

         Të gjithë e dinë se votimi është një e drejtë e shenjtë. Megjithatë, nuk është e drejtë të ushtrohet nga asnjë vend brenda një vendi tjetër. Problemi është se politikanët serbë janë përpjekur të përdorin referendumin për të përforcuar pretendimin e tyre se Kosova është pjesë e Serbisë. Referendumi ka dështuar sepse Serbia është një shtet i dështuar, agresiv, i pacivilizuar që nuk i njeh kufijtë. Serbia ka nevojë për ndihmë për t’u shëruar nga sëmundja e urrejtjes së kombeve të tjera përreth, duke u përpjekur t’i dominojë ata dhe të rrëmbejë tokat e tyre.

         Thirrja juaj që të dy qeveritë e Kosovës dhe të Serbisë “të përmbahen nga veprimet dhe retorika që rrisin tensionet dhe të angazhohen në mënyrë konstruktive në dialog përmes BE-së” është në rregull, por nuk është aspak e dobishme. Nuk bazohet në realitetin aktual. Faktet janë se Kosova ka 22 vite që i plotëson këto kërkesa dhe nuk ka respekt. Ajo ka bërë kaq shumë lëshime me shpresë për zgjidhje konstruktive dhe të drejtë, por nuk ka patur asnjë përfitim. Nga ana tjetër, Serbia ka shfrytëzuar gjithë këto vite për të mos respektuar asgjë.

         E pajisur me armatim te rëndë nga Rusia, Serbia është inkurajuar të kërcënojë Kosovën edhe me përdorimin e forcës. Dhe ende po tolerohet, pa kushte, pafundësisht dhe në mënyrë të panevojshme.

         Politikanët e korruptuar, sigurisht edhe kriminelë të Serbisë, po ndjekin axhendën e Millosheviçit. Kosova është e përfshirë në kushtetutën e tyre si pjesë e Serbisë. Edhe pse e keni njohur pavarësinë e Kosovës 13 vjet më parë, ju kurrë nuk keni bërë presion serioz ndaj Serbisë që të ndryshojë kushtetutën e saj false.

         Ju nuk i keni kushtuar vëmendje fare të drejtave të shqiptarëve që jetojnë në Serbi. A mund të kenë edhe ata një Asociacion  Shqiptar të pastër etnikisht? Apo edhe më e thjeshtë, a mund t’a gëzojnë të drejtën të mësojnë historinë e tyre kombëtare, t’i përdorin simbolet kombëtare dhe të kthehen në atdhe nga jashtë kur të duan?!

         Udhëheqja e re e Kosovës është shembull i ndritshëm i një qeverie të pakorruptuar. Do të ishte gjë e mençur dhe e dobishme të mbështeten më seriozisht Presidentja Vjosa Osmani dhe Kryeministri Albin Kurti në përpjekjet e tyre për demokraci dhe të përdoren ata si shembull për vendet e tjera të Ballkanit. Ata po e ndjekin me përkushtim rrugën e lavdishme paqësore të Presidentit legjendar Dr.Ibrahim Rugova.

         Republika e Kosovës është investim amerikan dhe interes evropian. Pse nuk po përpiqeni fare ta mbroni atë, kundër interesave ruse? Pse nuk po i ndaloni Aleksandar Vuçiqin dhe Edi Ramën, dy pushtetarët më të korruptuar dhe më të rrezikshëm, të cilët po përpiqen hapur ta vënë Ballkanin nën hegjemoninë ruse? Pse nuk po u bëni presion pesë vendeve të BE-së që ende nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, ta bëjnë këtë? Ku është premtimi juaj për liberalizimin e vizave?

         Politika joefikase dhe e papranueshme evropiane në Ballkan (me pak përjashtime) nuk është befasi. Ajo e ka toleruar ose ia ka mundësuar Serbisë  kryerjen e 3 gjenocideve kundër popullit shqiptar (1887, 1912, 1945). Vetëm në gjenocidin e katërt në vitin 1999 Evropa ndërmori veprime kundër Serbisë, falë udhëheqjes amerikane të NATO-s.

         Si një shqiptaro-amerikan, që e do Amerikën me zemër, jam i befasuar dhe shumë i zhgënjyer kur shoh Amerikën duke e mbështetur politikën aktuale të dështuar evropiane në Ballkan. Ka shpresë se ambasadori i ri në Kosovë, z. Jeffrey Hovenier, do të mund të bëjë ndryshime dhe përmirësime të rëndësishme. Ai i. tha të gjitha fjalët e duhura në përkujtimin e masakrës së Reçakut, njëren nga shumë mizori serbe, për të cilat askush nuk është paraqitur para drejtësisë. Serbia ende nuk është konsideruar përgjegjëse për shkaktimin e katër luftërave të tmerrshme në Evropë.

         Gabimi më i madh që kanë bërë qeveritë e kaluara të korruptuaram e të shantazhuara të Kosovës dhe diplomatët perëndimorë, ishte lejimi i Serbisë të luante rolin e “viktimës”. Akoma më keq është barazia e rreme në mes të drejtës së Kosovës për të ekzistuar dhe mbrojtur veten, dhe përpjekjeve të Serbisë për ta sulmuar dhe zhdukur atë. Shkatërrimi dhe armiqësia serbe është pranuar si normale, ndërsa shqiptarët duhet të jenë gjithmonë “burra të mirë” apo ndryshe kritikohen dhe ndëshkohen.

         E ashtuquajtura “praktikë e vendosur” e nënshtrimit ndaj kërkesave agresive armiqësore serbe ka marrë fund. Ka kaluar koha e politikanëve të korruptuar, shërbëtorë dhe të shitur të Kosovës. Qeveria e re është nga populli dhe për popullin, për vendin dhe për kombin. Shpresoj që të mendoni seriozisht për të mos i vënë ata në një pozitë të vështirë dhe veten tuaj në situata të pakëndshme, me kërkesa të padrejta dhe të pajustifikuara, të cilat ata nuk kanë mundësi t’i pranojnë.

         Populli i Kosovës është duke ecur me shpejtësi drejt demokracisë, të drejtave të njeriut, diversitetit dhe përfshirjes. Ata kurrë nuk do të pranojnë asnjë lloj dominimi nga Serbia kriminale shoviniste. Asnjë ndryshim kufijsh, asnjë asociacion serb “etnikisht të pastër” dhe asnjë marrje të manastireve ortodokse, të cilat janë thesari i Kosovës. Ata kanë bërë kompromise të dhimbshme, më shumë se sa duhet, me planin e Ahtisaarit. Të gjithë ju keni qenë pjesë e këtij kompromisi të paprecedencë për njohjen e pavarësisë. 

         Problemi është në Serbi, jo në Kosovë. Ajo ende duhet të përqafojë vlerat demokratike dhe njerëzore të qytetërimit perëndimor. Vetëm presioni i fortë dhe i vërtetë ekonomik dhe diplomatik mbi Serbinë dhe dialogu real ndërmjet palëve të barabarta mund të sjellë një zgjidhje të qëndrueshme. Kosova mund të jetojë pa njohjen e pavarësisë nga Serbia për aq kohë sa është e nevojshme.

         Populli shqiptar është një komb paqedashës me tolerancë të madhe ndaj racave, kombësive dhe feve të ndryshme. Ai i ka dhënë botës dy figura historike me përmasa globale. Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, simbol i trimërisë dhe i luftës për liri i cili mbrojti Evropën nga pushtimi osman për 25 vjet. Si dhe Shënjtorja Nënë Tereza Bojaxhiu, simbol i dashurisë, mirësisë dhe paqes në mbarë botën.

         Populli i Kosovës do t’i rezistojë fuqishëm çdo përpjekjeje të Serbisë për t’a cënuar sovranitetin dhe integritetin territorial të vendit të tij. Republika e Kosovës e ka paguar shtrenjtë lirinë dhe pavarësinë e vet me sakrifica të shumta dhe gjakun e mijëra dëshmorëve dhe viktimave civile. Për te luftuan dhe e dhanë jetën komandanti legjendar Adem Jashari dhe shumë luftëtarë trima të Ushtrisë së lavdishme Çlirimtare të Kosovës. Ata kurrë nuk do të heqin dorë nga liria e tyre, shtëpitë e tyre dhe tokat e stërgjyshëve së tyre, në asnjë mënyrë dhe asnjë rrethanë. 

Sinqerisht,

Agim Aliçkaj

PS. Kam dëshirë të ju informoj se unë nuk jam i lidhur në mënyrë direkte me Qeverinë e Kosovës apo ndonjë parti politike në Trojet shqiptare në Ballkan. Këto janë pikëpamjet dhe opinionet e mia të bazuara në fakte dhe realitet. Kjo ndjenjë ndahet dhe besohet gjerësisht nga shumica dërmuese e popullit shqiptar anekënd botës.

AN OPEN LETTER TO THE GOVERNMENTS OF THE QUINT COUNTRIES (USA, THE UNITED KINGDOM, GERMANY, FRANCE, ITALY) AND THE EU

• As long as the EU and the USA are willing to continue with the appeasement of Serbia, there will be no agreement and no solution to the Balkan conflict

New York, January 21, 2022

Honorable Representatives of the QUINT Countries and the EU, 

         I am writing to you with great respect and to kindly ask for your consideration to change the approach to the conflict in the Balkans due to the obvious lack of progress. The policy of appeasement of Serbia has failed completely. It has only helped Serbia continue with their destructive behavior and destabilization of the Balkans. It will never work. And, it is very unlikely that Serbia is going to move away from Russia. Serbian politicians are lying to you that they would. They are masters of deceit and manipulation.

         Most of the more than 30 agreements signed are not implemented by Serbia. You are pressuring Kosova to implement only one harmful unconstitutional agreement for the formation of a “pure ethnic Serb association”. How is it possible to claim a multiethnic state with purely ethnic entities? This makes no sense and is against your proclaimed values and policies.

         Your joint statement regarding the referendum on constitutional changes in Serbia was unfair and unfortunate. It was clearly another step in the wrong direction.

         No-one in Kosova was stopping Serbian minority who lives in Kosova from voting in their country of Serbia. The Prime Minister of Kosova Mr. Albin Kurti told the president of the European parliament Mr. Josep Borrell that they can vote by mail or the Liaison office in Prishtina. There was another even better and easier solution which was finally used, to vote by just crossing the border.  

         Everyone knows that voting is a sacred right. However, it is not a right to be exercised by any country inside another country. The problem is that Serbian politicians have been trying to use the referendum to reinforce their claim that Kosova is part of Serbia. The referendum has failed because Serbia is a failed, aggressive, uncivilized state that doesn’t know its borders. Serbia needs help to be cured from the illness of hating other surrounding nations, trying to dominate them and grab their lands. 

         Your call on both governments of Kosova and Serbia “to refrain from actions and rhetoric that raise tensions and to engage constructively in dialogue through the EU” is nice but it is not helpful at all. It is not based on the current reality. The facts are that Kosova has been complying with these requests for 22 years and getting no credit. It has made so many concessions in the hopes of constructive and fair solutions for nothing. However, Serbia has used all these years to not comply with anything. 

         Equipped with heavy weapons from Russia, Serbia has been encouraged to even threaten Kosova with the use of force. And still is being tolerated, unconditionally, endlessly and unnecessarily. 

         Serbia’s corrupt, possibly criminal politicians are pursuing Milosevic’s agenda. Kosova is included in their constitution as a part of Serbia. Even though you have recognized Kosova’s independence 13 years ago you have never seriously pressured Serbia to change their false constitution. 

          You have given no attention to the rights of the Albanian people living in Serbia. Can they also have an Albanian ethnically pure Association? Or even simpler, can they have the right to learn their national history, use national symbols and return home from abroad when they want?! 

        The new leadership of Kosova is a shining example of an un-corrupt government. It would be wise and beneficial to support more seriously President Vjosa Osmani and Prime Minister Albin Kurti in their quest for democracy and use it as an example for other countries in the Balkans. They are following with dedication the glorious peaceful path of the legendary President Dr. Ibrahim Rugova.

         The Republic of Kosova is an American investment and European interest. Why aren’t you trying at all to protect it, against Russian interests? Why aren’t you stopping Aleksandar Vucic and Edi Rama, the two most corrupt and dangerous rulers, who are trying openly to put the Balkans under Russian hegemony?  Why are you not pressuring the five EU countries who have not recognized yet the independence of Kosova, to do so? Where is your promise about visa liberalization?

         The inefficient and unacceptable European policy in the Balkans (with few exceptions) is no surprise. It has tolerated or enabled Serbia to commit 3 genocides against Albanian people (1887, 1912, 1945). Only on the fourth genocide in 1999 did Europe take action against Serbia, thanks to American NATO leadership. 

         As an Albanian-American, who loves America so much, I am surprised and very disappointed to see America going along with the present European failed policy in the Balkans. There is hope that the new Ambassador to Kosova, Mr. Jeffrey Hovenier, will be able to make significant changes and improvements. He said all the right words in the commemoration of the Reçak massacre, one of so many Serbian atrocities for which no-one was brought to justice. Serbia has yet to be held responsible for causing four terrible wars in Europe.

         The biggest mistake that corrupt, blackmailed past governments of Kosova and Western diplomats have made was to allow Serbia play the role of the “victim”. Even worse is the false equality between the right of Kosova to exist and protect itself, and Serbia’s efforts to attack and eradicate it. The Serbian destruction and hostility has been accepted as normal, while Albanians have always to be “very nice guys” ore else.         

         The so called “established practice” of submission to aggressive Serbian hostile demands is over. The time of corrupt, sellout and servant politicians of Kosova has passed. The new government is from the people and for the people, for the country and for the nation. I wish that you would seriously consider not to put them in a difficult position and yourselves in unpleasant situations, with unfair and unjustified requests which they are unable to accept.

         The people of Kosova are moving fast toward democracy, human rights, diversity and inclusion. They will never accept any kind of domination by criminal chauvinistic Serbia. No border changes, no Serbian “ethnically clean” association and no takeover of orthodox Monasteries who are Kosova’s treasure. They have compromised more than enough with Ahtisaari plan. All of you have been part of this unprecedented compromise to get independence. 

         The problem is with Serbia, not Kosova. It has still to embrace democratic and human values of the western civilization. Only strong real economic and diplomatic pressure on Serbia and the real dialogue between equal parties may bring a lasting solution. Kosova can live without the recognition of independence by Serbia as long as it is needed.  

         The Albanian people are a peace-loving nation with great tolerance for different races, nationalities and religions. They have given the world two historical figures of global proportions. Gjergj Kastrioti-Skanderbeg, a symbol of bravery and the fight for freedom. He protected Europe from Ottoman Turkish invasion for 25 years. As well as, Saint Mother Mary Teresa Bojaxhiu, a symbol of love, goodness and peace around the world.

         The people of Kosova will strongly stand up to any efforts by Serbia to attack their country’s sovereignty and territorial integrity. The Republic of Kosova has paid dearly for its freedom and independence with many sacrifices and the blood of thousands of martyrs and civilian victims. The legendary commander Adem Jashari and many fighters of the glorious Kosovo Liberation Army fought and gave their lives for it. They will never give up their freedom, their homes and their ancestry land, in any way and under any circumstances. 

Sincerely,

Agim Aliçkaj

PS. Please note that I am not directly affiliated with the Government of Kosova or any political party in the Albanian territories in the Balkans. These are my own views and opinions based on facts and the reality. This sentiment is widely shared and believed by the vast majority of the Albanian people around the world.

.