Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for April 2022

DITA SHQIPTARE E LIRISË NË UESTÇESTER TË NJU JORKUT DHE KRIMET E KOMUNIZMIT NË SHQIPËRI

by

Thirrje qeverisë shqiptare dhe diplomacisë amerikane

Nga Frank Shkreli

A person standing at a podium Description automatically generated with medium confidence

Ashtu si në të kaluarën edhe sivjet, të Djelën me 24 Prill, 2022 u shënua “Dita Shqiptare e Lirisë”, (Albanian Freedom Day) në Kensico Dam Plaza në qarkun Westçester të Nju Jorkut, një ndër parqet më të bukura të këtij shteti. 

Kjo veprimtari, kushtuar lirisë shqiptare, organizohet çdo vit nga administrata e qeverisë vendase, “Westchester County Executive’s Office”, në bashkpunim me Shoqërinë Kulturore – Artistike Kelmendi dhe Familja Mernacaj, ku marrin pjesë qindar shqiptaro-amerikanë dhe të tjerë.  “Dita Shqiptare e Lirisë”, është një veprimtari patriotike, sociale, kulturore dhe përkujtimore, që i kushtohet simbolit të demonstratave antikomuniste — birit të familjes Mërnaçaj nga Kelmendi i Malësisë së Madhe, Nikë Mernacaj dhe lirisë shqiptare.  Kjo ditë simbolike, e kthyer tashmë në Ditë – Kalendari për Lirinë Shqiptare dhe ngritjen e Flamurit Kuq e Zi — bashkon në këtë datë përkujtimore, jo vetëm komunitetin shqiptar të Nju Jorkut me rrethe, por edhe përfaqësues të pushtetit lokal si dhe liderë politikë përtej kësaj zone administrative.  

                    FJALA E AUTORIT NË TUBIMIN PËRKUJTIMOR

Kjo ditë e veçantë sjellë në kujtesën e shqiptarëve të Amerikës, qëndresën e nacionalistëve anti-komunistë shqiptaro-amerikanë të cilët ç’prej strehimit të tyre në këtë vend të bekuar – të cilët si refugjatë të arratisur nga regjimi barbar komunist i Enver Hoxhës në këtë vend të lirisë, në Amerikën tonë të dashur — ata nuk pushuan asnjëherë përpjekjet e tyre kundër diktaturës komuniste në Atdheun e tyre.  Për me tepër, gjatë dekadave të luftës së ftohtë, nacionalistët shqiptaro-amerikanë, sensibilizuan gjithashtu opinionin publik amerikan dhe politikën zyrtare në Amerikë për persekutimin barbar që ushtronte shteti komunist shqiptar enverist ndaj familjeve nacionaliste anti-komuniste shqiptare, siç është familja Mrnaçaj.  Kjo traditë vazhdon me takime përkujtimore si ky sot. Për ne dhe për mijëra familje shqiptare, ato përpjekje nuk kanë marrë fund ende, megjithse kanë kaluar mbi 30-vjetë nga shembja e Murit të Berlinit. 

Prandaj, kjo ditë e shënuar si “Dita Shqiptare e Lirisë”, në këtë zonë të Nju Jorkut, është një vazhdimësi e përpjekjeve të mëhershme të brezit të kaluar të shqiptaro-amerikanëve, tek brezi i sotëm i këtij komuniteti, për të sensibilizuar opinionin amerikan dhe atë shqiptaro-amerikan, për tu kujtuar të gjithëve se regjimi diktatorial komunist i Enver Hoxhës, në formën e tij, mund të mos jetë më, por trashëgimia e tij mbijeton me nostalgjikët e tij në detyrat më të larta të qeverisë dhe të shtetit shqiptar.  Krimet e atij regjimi kanë lenë pas një trashëgimi dhe gjurmë të tmershme dhe të pashërueshme në shoqërinë e sotëme shqiptare, në sistemin ligjor dhe në politikën e ditës.  

Liria e plotë dhe demokracia e vërtetë, në Atdheun e të parëve tanë kanë qenë, janë dhe mbeten një mision i shenjtë për ne. Prandaj jemi këtu për të imformuar të gjithë ata që mund të mos e dinë se Shqipëria e sotëme — megjithse anëtare e Aleancës Euro-Atlantike, NATO, që aspiron të bëhet edhe anëtare e Bashkimit Evropian — është i vetmi vend ish-komunist i Evropës Lindore/Qendrore që:

— Nuk është distancuar, zyrtarisht, nga e kaluara e saj terroriste komuniste.

–Nuk është përballur, seriozisht, me të kaluarën e mjeruar komuniste.

–Tirana zyrtare, deri më sot, nuk ka dënuar zyrtarisht, krimet e regjimit barbar komunist të Enver Hoxhës.

–Dhe Kuvendi nuk ka caktuar ende një ditë përkujtimore, kushtuar viktimave të komunizmit në Shqipëri, ashtu siç kanë bërë vendet ish-komuniste të Evropës, me përjashtim të Rusisë. 

Arsyeja që jemi sot këtu është t’u bejmë thirrje enteve qevritare dhe shtetërore të Shqipërisë si dhe përfaqsuesve të perëndimit në Tiranë të dënojnë krimet e komunizmit dhe të kujtohen viktimat e atij regjimi çnjerzor. Ky vazhdon të jetë një mision i shenjtë për ne. Qeveritë e njëpasnjëshme – të dy partive kryesore në Shqipëri, për 30-vjet tashti, nuk kanë pasur guximin moral as vullnetin politik për t’u përballur me të kaluarën komuniste të Shqipërisë, për të dënuar krimet e komunizmit, madje as për të caktuar një ditë në vit – ashtu siç ka bërë e gjithë Evropa – për të kujtuar viktimat e pafajshme të barbarizmit komunist në Shqipëri. As përfaqsuesit ndërkombëtarë të vendeve perëndimore në Tiranë — përfshir ambasadën tonë atje — nuk mund ta ndjejnë veten krenarë se kanë bërë aq sa kanë mundur dhe sa duhej të bënin — sot e 30-vite më parë — në lidhje me viktimat e komunizmit: për dënimin e krimeve të komunizmit dhe për (mos) kujtesën e tyre në Shqipëri. “Nëqoftse jeni asnjanës në raste të padrejtësisë, ju jeni bërë palë me shtypsin.” (Desmond Tutu). U bëjmë thirrje ndërkombëtarve në Tiranë që të ushtrojnë trysni ndaj qeverisë dhe klasës politike shqiptare që të distancohen nga e kaluara komuniste, të dënojnë krimet e komunizmit dhe të kujtojnë ato mijëra e mijëra viktima të pafajshme të njërit prej regjimeve më barbare të shekullit të kaluar në Evropë.   Kjo klasë politike dhe mbështetsit e tyre ndërkombëtarë duhet të kenë turp para popullit të vet dhe para botës që për 30-vjetë tashti, sillen në këtë mënyrë të papërgjegjëshme dhe të pamoralshme me viktimat e diktaturës komuniste në Shqipëri.  Krimet e komunizmit në Shqipëri janë më shumë se një çështje “kompensimi”.  Ato janë një çeshtje e rëndësishme e drejtësisë së mohuar viktimave të komunizmit — të gjallë e të vdekur — në atë vend. Prandaj, sot, si shtetas amerikanë që jemi, në këtë 100-vjetor të marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve tona, i bëjmë thirrje Departamentit të Shtetit që të ushtrojë trysni ndaj qeverisë dhe klasës politike shqiptare që të distancohen nga e kaluara komuniste, të dënojnë krimet e diktaturës komuniste dhe të kujtojnë viktimat e pafajshme të njërit prej regjimeve më barbare të shekullit të kaluar në Evropë. Të nderuar pjesëmarrës, kërkoni këtë edhe nga përfaqsuesit tuaj, vendorë, shtetërorë dhe federalë. 

Falënderës Zotit, ne jetojmë në Amerikë dhe nuk heshtim dhe s’do të heshtim përball të keqës së kaluar as të tashme, sado irritues të jetë qendrimi ynë për disa njerëz në Shqipëri – përfshir diplomatët ndërkombëtarë — por dhe për disa të tjerë këtu në Amerikë, të cilët justifikojnë krimet e komunizmit duke thenë, “Eh, po ashtu ishte sistemi…”.  “Ata që të tjerëve ua mohojnë lirinë, nuk e meritojnë as për veten”, ka thënë Abraham Linkolni.

Lufta jonë sot kundër komunizmit, vazhdon të jetë, siç është shprehur shkrimtari çek, Milan Kundera, “Një luftë e kujtesës kundër harresës.”  Prandaj jemi sot këtu, për të kujtuar krimet e komunizmit në Shqipëri, me qëllim që të mos përsëriten më dhe për të festuar lirinë dhe drejtësinë që na ofron Amerika, lirinë e vërtetë të cilën e dëshirojmë dhe për të cilën luftojmë edhe për Shqipërinë, për Kosovën dhe për të gjithë shqiptarët kudo që jetojnë në trevat e veta.  

Deri javët e fundit thuhej se kush merret me komunizmin 30-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit:  Komunizmi nuk është më!  Unë them, shkoni pyesni ukrainasit nëse komunizmi është a po nuk është më.  Lufta në Ukrainën e pushtuar me tankse që valvitin flamurin komunist sovjetik na kujton se liria dhe demokracia nuk janë të garantuara asnjëherë dhe për asnjë popull. Prandaj jemi këtu për të sensibilizuar opinionin amerikan dhe brezin e ri të shqiptaro-amerikanëve mbi kërcënimet — në rritje e sipër të komunizmit dhe nostalgjikëve të asaj ideologjie vrasëse — përfshir ata të Tiranës zyrtare – kërcënime ndaj vlerave të vendeve të botës së lirë e demokratike dhe sidomos kërcënimeve serioze ndaj lirisë dhe demokracisë së brishtë në trojet shqiptare të Ballkanit Perëndimor.

Këtë t’a bejmë nepërmjet organizimeve simbolike si ky sot dhe me kontakte të drejt për drejta me amerikanë të rendomtë dhe me politikanë të gjitha niveleve – vendorë, shtetërorë dhe federalë — që janë të gatëshëm të dëgjojnë shqetësimet tona.  Ne, nga ana jonë, nuk do të heshtim së foluri për krimet dhe për viktimat e komunizmit sllavo-aziatik në Shqipëri, në Kosovë dhe në trojet mbarëshqiptare — ndërkohë që do vazhdojmë të kujtojmë me nderim të thellë sakrificat e mijëra e mijëra viktima, brenda dhe jashtë Shqipërisë, siç është rasti i birit të dashur të familjes anti-komuniste Mërnaçaj — simbolit të demonstratave anti-komuniste, Nikë Mërnaçaj, të cilin e kujtojmë sot këtu në Westçester County.  I përhershëm qoftë kujtimi i tij” dhe i të gjithë viktimave të komunizmit në Shqipëri, në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare. 

Po, Shqipëria dhe Kosova kur do të njohin krimet e komunizmit dhe kur do të kujtojnë viktimat shqiptare të atij regjimi barbar sllavo-aziatik — anë e mbanë trojeve shqiptare?  “Ata që nuk njohin historinë, janë të destinuar ta përsërisin”. 

Po diplomatët perëndimorë në Tiranë kur do të kërkojnë drejtësi për viktimat e komunizmit barbar të Enver Hoxhës në Shqipëri? Mosndëshkimet e krimeve të komunizmit në Shqipëri — 30-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit — do duhej t’i përkisnin asaj periudhe të zezë komuniste për shqiptarët dhe për mbarë Evropën – një periudhe që mendonim se nuk do të përsëritej më.  Por, fatkeqësisht, ja ku jemi sot. Në vend të ndëshkimit të krimeve të komunizmit dhe të kujtimit të viktimave të atij sistemi terrorist, forcat nostalgjike të komunizmit në politikë dhe në sistemin e të ashtuquajturës “drejtësi” shqiptare, me arrogancën dhe indiferencën e tyre, po përpiqen të legjitimojnë krimet dhe të riabilitojnë figurën e regjimit diktatorial komunist të Enver Hoxhës.  Ndërkohë, që diplomatët perëndimorë në Tiranë heshtin para një dukurie të tillë, sikurë periudha komuniste në atë vend të ketë qenë një piknik për shqiptarët dhe jo një skenë e vërtetë krimesh, për pothuaj një gjysëm shekulli. Si ka mundësi që në qarqet më të larta të qeverisë shqiptare komunizmi gëzon edhe sot respekt dhe si është e mundur që një gjë e tillë, të jetë një situatë, moralisht, e pranueshme për vendet perendimore? Pa dënimin zyrtar të krimeve të komunizmit dhe pa distancimin serioz të Shqipërisë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës – aktualiteti politik në vend po tregon se — rrugëtimi euro-atlantik i Shqipërisë, jo vetëm që ka marrë një rrugë të gabuar, por nuk është më as i sigurt dhe as i besueshëm.  

Ju falemnderit!

Frank Shkreli

A person speaking into a microphone Description automatically generated
A person taking a picture of a group of people in a room Description automatically generated with medium confidence

“I HOLD THE ALBANIAN PEOPLE IN MY HEART”

by

Conversation with Mather Teresa 

– Në përurimin e librit të Don Lush Gjergjit, përkthyer në anglisht, në takimin në Detroit, SHBA, 24 prill 2022 –

Nga Visar ZHITI

Në Detroit, Miçigan, në qendrën kulturore “Nënë Tereza” pranë kishës katolike shqiptare “Our Lady of Albania”, u përurua libri në anglisht “I hold the Albanian people in my heart” (Unë e kam në zemer popullin tem shqiptar”, kushtuar Shenjtes Nënë Tereza, botimi më i fundit nga Dom Lush Gjergji, i cili kishte ardhur nga Kosova, për të qenë i pranishëm mes shqiptaro-amerikanëve dhe lexuesve të tij të shumtë, antarë të shoqatave shqiptare, antarë te këshillit të dy kishave tona në Miçagan, “Pajtorja e Shqiptarëve” dhe e “Shën Palit”, përfaësues të feve të tjera,   etj.

Takimin e hapi meshtari Dom Ndue Gjergji dhe ia dha fjalën shkrimtarit Visar Zhiti, që foli për vlerat dhe rëndësinë e këtij botimi. Me pas foli dhe autori, Dom Lush Gjergji, tregoi dhe për botimin e ri në shqip “Shën Jeronimi ilir” dhe falenderoi për takimin.

Fjala e plotë e Visar Zhitit   

“I HOLD THE ALBANIAN PEOPLE IN MY HEART”

Conversation with Mather Teresa 

– Në përurimin e librit të Don Lush Gjergjit, përkthyer në anglisht, në takimin në Detroit, SHBA, 24 prill 2022 –

Nga Visar ZHITI

“Popullin tem shqiptar e kam në zemër”.

Një fjali e thjeshtë, thënë thjeshtë, që, besojmë se e ka çdo shqiptar si ’credo’ brenda vetes, por dhe populli na mëson se fjala peshon aq sa ai që thotë…Kur kjo thënie na vjen nga një grua, madje nga gruaja më e njohur e planet, jo vetëm kaq, por që është dhe shenjte, çdo fjalë aty shkëlqen si e gdhendur në mermer, shndërrohet në porosi, në detyrë, në mision. 

Prandaj dhe këtë thënie, me fuqinë e proverbit dhe të urdhëresës, Don Lush Gjergji e bëri titull libri,që jo shumë kohë më parë doli në Prishtinë dhe para disa ditësh u botua dhe në aglisht dhe ne këtu kemi dhe librin dhe autorin tani, mes nesh.

Librat për shenjten tonë Nënë Tereza janë të shumtë dhe të vazhdueshëm dhe të llojllojshëm, lutje, albume, monografi, thënie, kalendarë, etj, letërsi artisitike, poezi e romane, deri edhe drama e filma, etj, dalin kudo, qe Vatikani, ku është Selia e Shenjtë  e në Itali, në Ballkan, në Francë dhe Angli, në Gjermani  etj, në të gjithë Europën dhe përtej oqeanit në kontinente të tjerë, në SHBA, në Indi, në Japoni, në Australi, në  Afrikë, kudo në të gjithë botën.

Nënë Tereza i përket botës mbarë ashtu siç i përket universit të mrekullueshëm katolik, misionare e të cilit mbetet, Nënë e të gjithëve në shërbim të Krishtit në ndihmë të më të varfërve të të varfërve, të jetës së tyre dhe prandaj dhe u shpërblye me shumë çmime, duke marrë edhe më të lartin, Nobelin për Paqe, por ende më lart, atë të Selisë së Shenjte, e shpallur shenjtore në shekullin XXI, por mbi të gjitha ajo ka shpërblimin e Bekimit nga Zotit dhe atë të dashurisë së pakufishme të të gjithë njerëzimit.   . 

Librat më familjarë e më të gëzueshëm për shenjten tonë Nënë Tereza natyrisht që për ne janë ato që dalin në gjuhën shqipe kudo, në Shqipëri e në Kosovë, nga ku ajo ka prindërit e saj, të atin nga Prizreni e nënën nga Gjakova, kur tani Kosova është e lirë siç e ëndërruan prindërit, dhe dëshiroj të them se pikërisht botimet e Don Lush Gjergjit, të ndryshëm e të njëpasnjëshëm janë kulmi që përbëjnë një pasuri të vërtetë e të vyer, sepse dalin nga pena e vëllait të Shenjtes tonë të gjakut e të shpirtit, bashkëmisionarit, të atij që e ka njohur dhe e ka ndjekur, që ka folur me të dhe na ka treguar aq shumë, me urtësi dhe dinjitet dhe përunjësi, me përmallim si në një meshë…

Ky libër u përurua së pari në Katedralen madhështore në zemër të Prishtinës, që mban emrin “Nënë Tereza”, unë fola dhe atje, dhe po përurojmë botimin anglisht këtu në Miçigan, pas ditës së Shën Gjergjit që është dita botërore e Librit, sepse atij si çlirimtar një vajzë spanjolle i dhuroi një libër, ndërkohë në 23 prill kanë lindur dhe Shekspiri, Servantesi… jemi në kishën e “Pajtores së Shqiptarëve”, Zojës së Shkodrës, të Këshillit të Mirë, që Nënë Tereza e adhuronte dhe e kishte frymëzuesen dhe mbrojtësen e saj. 555 vjet më parë ajo kishte ikur nga Shkodra, për t’i shpëtuar pushtmit otoman, shkoi në Genacano të Italisë, që t’i kujtonte Europës popullin martir shqiptar…

Kjo qendër kulturore këtu mban emrin “Nëne Tereza” dhe shenjtja jonë shpërndan vërtet vazhdimisht besim dhe kulturë  . 

         Institucioni i Bisedës:

I HOLD THA ALBANIA PEOPLE IN MY THE HEART është dhe mesazhi kryesor i librit. Autori bën një qasje ende më të afërt duke përzgjedhur biseda të tij me Shenjten Nënë Terezë në kohë dhe vende të ndryshme, me porosi përherë të vlefshme, sa herë që i lexojmë, tani dhe në gjuhën e punës së Nënë Terezës, anglisht.

Çështje nga më të larmishmet, flitet për familjen dhe varfërinë, dashurinë dhe motrat e misionit të dashurisë, për Kishën tonë dhe Krishtin dhe shkojnë lart, nga toka në Qiell.

Pra, skena janë toka dhe qielli dhe personazhet: Shenjtja dhe meshtari.

Don Lush Gjergji na sjell ndërkaq të përtërirë Institucionin e Bisedës, nderimin për të ashtu siç e kishin kult shqiptrët e hershëm dhe që duhet rikthyer me atë dinjitet në kuvende e parlamente.

Papa Françesku porosit që të zhvillojmë Kulturën e Takimit, se kështu do njohim më shumë, do të duam më shumë dhe do të bëjmë më të mirës së bashku.

Dhe ky libër është një takim e bëhet shkak takimesh të tjera me ikonë Shenjten moderne të shekullit XX, ku mes gëlimeve të ndjesive sa tokësore, por me hirin e Hyut, përthuket dhe meraku ndaj atdheut dhe vendlindjes: me popullin shqiptar në zemër, duke marrë kështu një vlerë të fuqishme aktuale, duke u shndërruar në porosi: duajeni vendin, ku ke lindur dhe je, njëri tjetrin, të çdo race dhe besimi dhe së bashku përparoni…

Libri është shoqëruar me ilustrime, fotografi e faksimile letrash të Nënë Terezës, të shkruara shqip, që kanë forcën e dokumentit.

Misionarja e përkushtuar na shfaqet njësoj kudo, si në kuvende dhe në rrugë, si mes të varfërve në Indi e gjithkund edhe para personaliteteve më të larta të botës, si në vendlindje dhe në metropole, në emër të të varfërve dhe vetëm për ta, në kriza sociale dhe në luftë, ku shkonte Nënë Tereza, ndërpriteshin luftrat. Nga plagët tek yjet, kam thënë. 

Njëra nga pyetjet më të zakonshme dhe nga më të thjeshtat, por që permbledh brenda hapësira ndjesish, që Don Lushi i bën Nënë Terezës është:

– Si e ndieni veten në mesin e popullit tuaj…?

Përgjigja: “Jam shumë e lumtur… Mendoj në veçanti për familjen time, për babain tim të ndjerë, Kolën, dhe nënën time, Drane, që tani jeton me motrën time Age, në Tiranë, si dhe për vëllain tim, Lazrin, i cili jeton në Palermo…Nuk e kam parë nënën dhe motrën time që nga vitit 1928, që nga nisja ime…

Këtu fytyra e saj, – tregon Don Lushi si një kronikan ungjillor, – u bë hijerëndë, madje edhe paksa e pikëlluar, nga që, siç më tha, ajo ishte përpjekur sa e sa herë përmes autoriteteve politike të merrte leje për të hyrë në Shqipëri dhe për ta marrë nënën dhe motrën, por më kot. Sundimtarët e Shqipërisë nuk i dhanë kurrë leje për ta takuar të ëmën dhe motrën… 

Unë shtoj këtu se Tirana politike nuk duhet të lajë duart si Pons Pilati për persekutimet e shumta në diktaturën komuniste sidomos të klerit katolik, burgosjet, internimet, deri edhe pushkatime, shëmbja e tempujve të fese, ndalimi i besimit duke u shpallur Shqipërinë e atëhershme si vendi i parë dhe i vetëm ateist në botë. Thënë shkurt: burg ose ferr.

Dhe duhet të kujtojmë që Nënë Tereza lutej për Shqipërinë, edhe pse nuk futej dot, dhe për Kosovën, ku do të shkonte shpesh, të paktën nja 5 herë na e dëshmon Don Lush Gjergji, në Prizren, Shkup, Letnicë, Ferizaj, Gjakovë.

Më mbeten sytë te Fjala e shkruar e Nënë Terezës për motrat e saj në Binçë: Ne jemi të fejuarat e Krishtit….Asgjë s’mund të na ndajë prej dashurisë së Tij.

  TË VAZHDOJMË TË SHFLETOJMË LIBRIN

Ja, një tjetër episod, sa domethënës! Një ditë para ceremonies së madhe të dhënies se çmimit Nobel, teksa nëpër rrugët e Oslos endeshin mijëra e mijëra njerëz me pishtarë drite në duar, përflakeshin xhamat, dyndeshin te hoteli ku kishte bujtur Nënë Tereza, kudo ku mund të ishte ajo, donin që ta shikonin, ndërkaq ja, ç’do t’i thoshte asaj Mbretit të Norvegjisë, Ollavi V:

– … po sikur të mos vij nesër në ceremoni?

– E pse? – ia ktheu Nënë Tereza shkujdesshëm.

– Që të mos jem unë në qendër të vëmendjes, – kishte buzëqeshur Mbreti.

– E ke gabim, në qendër s’jemi as ti, as unë, – e ndërpreu Nënë Tereza, – por Zoti…

Mbretërve, presidentëve, sundimtarëve, kujdo Nënë Tereza guxonte, duke mos e ndjerë si guxim, t’u drejtohej secilit me “ti”. Ajo beson te vlera njerëzore dhe barazia para Zotit, vetvetja është e mjaftë.

Dhe kur pritej fjala e saj, të gjithë të pranishmit e shquar në ceremoni ajo i ftoi të bënin një lutje bashkarisht. 

Mes gazetarëve të shumtë pohoi se: nga gjaku dhe gjuha jam shqiptare dhe i përkas zemrës së Krishtit. Ky kumt u përhapën në të gjithë botën, përveçse në Shqipërinë e saj të mbyllur si një burg. Por dhe aty, në burg, u fut lajmi, mes telave me gjëmba dhe rojave me armë.  

Ç’ka ndodhur ndonjë gjë jashtë? – pyetën nja dy të burgosur të vjetër një të porsaardhur në burgun e Spaçit. 

Dëgjova para se të më arrestonin, në televizorin Italian fshehurazi se çmimi Nobel për Paqe iu dha një murgeshe shqiptare. 

Vërtet? 

Po, e dëgjova vetë. 

Të burgosurit përreth u mahnitëm, por nuk po guxonin ta besonim të gjithë. Mes tyre isha dhe unë, “në ferr” e dëgjova për herë të parë emrin e Nënë Terezës. Në burg kishim dhe prifterinj. Dhe natyrisht s’kishim si ta dinim se në Oslo, pranë Nënë Terezës ishte dhe një meshtari i ri, bashkatdhetari i saj, i ardhur nga Kosova, si vëlla, si bashkëmisionar që shkruante, mbante shënime, projektonte librat e ardhshëm. Ishte Don Lush Gjergji.

Dhe jemi së bashku këtu nën mrekullinë e Shenjtes tonë, të gjithë.

Ndiej zërin e Don Lush Gjegjit që pyet prapë: Çfarë do të thotë për ju dhe motrat tuaja Çmimi Nobel për paqe? Zëri qiellor i Nënë Terezës: …asgjë nuk ndryshon te ne… çmimi është vetëm për të varfërit tanë, mendoj se ka qenë dhuratë prej Zotit, ndihmë e madhe që të mund të bëjmë diçka… Pyetje tjetër e Don Lushit: Cili është mesazhi i paqes për botën… tani kur jeni bërë zyrtarisht “Nëna e Paqes?” “Duajeni njëri-tjetrin siç u do Zoti. Ne do të qëndrojmë të bashkuar nëse lutemi, nga që të luturit ushqen besimin dhe feja ushqen dashurinë. Nëse ne besojmë dhe dashurojmë, atëherë do të mund të bëjmë diçka të bukur për Zotin dhe për të tjerët” – Kështu foli Nënë Tereza. Don Lush Gjergji e dinte më mirë se kushdo aty se cila ishte Nënë Tereza, nga vinte, ç’kishte qenë ajo, i dinte dramat e familjes së saj, babain ia helmuan kur u kthye nga Beogradi nga një mbledhje patriotike, ndërkaq ai ndjente dhe se kush do të ishte Nënë Tereza, sikur ia pa aureolën, breroren mbi krye. Dhe pati frymëzimin, s’dihet nga ç’tallaze parandjenjash për të ardhmen dhe bëri pyetjen ende më të thjeshtë, por sa të çuditëshme për atëhere dhe sa e vlevshme për më pas: Kush jeni Ju? Ishte për të mbajtur frymën dhe të dëgjoje ç’do të thoshte botërisht Nëna Tereze: “Origjina ime është shqiptare. Shtetësia ime është indiane. Unë jam katolike, murgeshë e kushtuar. Për nga thirrja ime, unë i takoj tërë botës. Por zemra ime i takon tërësisht Zemrës së Jezusit”. JAM SHQIPTARE! – tha Nënë Tereza Të gjithë do të donin të kishin sa më shumë prej saj, çdo popull do të donte ta kishte të veten, që si dhuratë të Zotit ia falte njerëzimit. Ballkani ynë, fqinjët tanë shquhen për konflikte kësisoj, për përvetësime të historisë dhe heronjve të njëri-tjetrit. Don Lush Gjergji i dha fletën e bardhë Nënës dhe ajo shkruajti me atë shkrimin e saj të bukur e të rregullt si rilindasit, ku kuptohet se kemi të bëjmë me një person të kultivuar që shkruan, fjalëpak, por urtësisht saktë, me ato shkronjat harmonike si kokrrat e rruzares dhe ja, ç’na la: 

“Unë gjithmonë e kam në zemër popullin tem shqiptar. Shumë luti Zotin që Paqja e Tij të vijn në zemrat tona, në gjitha familjet tona, në gjithë botën. Lutem shumë për fukarat e mij – dhe për mua dhe motrat e mija. Unë lutem për juve. M. Teresa Bojaxhiu”

E noterizuar për përherë. Pikërisht kjo letër e thjeshtë, gati si e rastësishme, ku do të vinte dhe mbiemrin e saj të familjes, i njohur ndër shqiptarë, duket se do të ndihmonte biografët, historianët dhe akademitë, do të hidhte dritë mbi hulumtimet e një të vërtete, do t’u mbyllte gojën debateve të mëvonëshme për përkatësinë, rrëmbimeve të mundëshme, etj.  Ishte Don Lushi që bëri kështu avokatin shpirtëror duke e ruajtur si pjesë të një testamenti, duke dhënë kështu mundësinë për t’u botuar herë pas here me shumëçka të grumbulluar ndër vite për Nënën, duke u bërë ndërkohë biografi më i mirë shqiptar i Shenjtes tonë.

Dhe erdhi dita që Nënë Tereza të vinte dhe në Shqipëri. Kishte rënë Muri i Berlinit dhe po binte perandoria komuniste. Vuri lule te varri i nënës dhe te I motrës pranë. Dhe erdhi prapë e prapë, kur Shqipëria u hap dhe vendosi sitemin demoktarik, e lidhur me botën euroatlantike. Vëllezërit e mi myslimanë, thoshte ajo dhe ashtu siç bekoi projektin e Katedrales së Shën Palit në Tiranë, po kështu firmosi për ngritjen e Kryegjyshatës bektashiane atje, një degë e shëndoshë e së cilës është dhe këtu në Detroit.

Nënë Tereza priti në Tiranë dhe Papa Gjon Palin II ashtu si një bijë qe prêt mysafirët në derë të atit, e shoqëroi dhe për në Shkodër.  

Aeroporti në Tiranë tani mban emrin e saj. Shqiptarët, kur udhëtojnë nëpër botë, duket sikur nga aty i përcjell Nënë Tereza drejt qiejve të hapur dhe kushdo që shkon në Tiranë me avion, përseri në atë aeroport duket sikur i mirëprej ajo.

Lutjet e Nënë Terezës për paqe, por vëllazërim mes popujve dhe dashuri mes njerëzve, kanë frymë të përhershme kundë urrejtjes, sidomos sot, që buçet lufta në Ukraine e vriten të pafajshëm e fëmijët mbeten rrugëve mes bombardimeve. Dhe s’ka si të mos na kujtohet lufta në Kosovë.

Nënë Tereza pa dyshim si katolike e madhe ishte është kundër çdo lufte dhe kundër çdo lloj arme, që nga ato të abortit dhe deri te ato të lemerishmet që shfarosin njerëz në masë, njëlloj janë, e te pandemitë, që i perhap djalli. 

Që të çlirohej Kosova, ndërhyri NATO-ja dhe bëri të parën luftë morale, të shpëtonte një popull që po kërcënohej nga përzënia, nga ai eksod si në bibël, nga zhbëria.

Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Bill Clinton do të dëshmont botërisht në qershor të vitit 2002: “Nënë Tereza, ishte e para Ajo që më bëri ta dua kombin shqiptar, dhe tani ndihem shumë krenar që plotësova një detyrë morale ndaj saj dhe ndaj vlerave të lirisë”.

Kaq herë u kishte thënë Ajo të mëdhenjve të botës: Ndihmojeni popullin tim! I telefonoi dhe Shtëpisë së Bardhë në Washington. Dhe lutja Zotit iu dëgjua. E lëvizi botën. Dhe ajo përsëriste shpesh: Mësomë të dua, o Zot!… Dhe Don Lush Gjergji ka kaq kohë që përpiqet t’i mësojë shqiptarët se si ta duan Shenjten Nënë Tereza dhe më duket sikur e ka marrë prej dore sërish që të ecin së bashku rrugëve të vendlindjes, në Ballkan e më tej, matanë oqeanit, në SHBA, deri këtu për të përhapur dritën e Saj qiellore. 

Nënë Tereza kishte dhe qytetarinë amerikane ashtu si atë të Vatikanit bashkë me atë italiane e indiane, por kur mori dhe pasaportën shqiptare, diplomatike madje. Ishte vërtet e gëzuar.

Po ajo ishte vetë gezimi i botës, investiore e buzëqeshjeve e quanin, industrialist e dashurisë. Jam një copë lapsi në duart e Zotit, thoshte ajo për veten e saj.   

E di e gjithë bota tani që ajo është shqiptare, por sa janë shqiptarët të Nënë Terezës, pyes herë pas here, kjo ka rëndësi tani, them.  

Zoti na e dha Shenjten Nënë Tereza 500 vjet pas kryeheroit, Gjergj Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, që me shpatë mbrojti atdheun, Europën, kulturën Perëndimore dhe krishtërimin dhe u bë kryekomandant i përbashkimit. Siç duket duhet të kuptojmë të gjithë se mjaft më me shpatë dhe me armë, por me lutje dhe dashuri. Dy emblemat më rrezëllitëse që populli shqiptar ia dha botës, Kryekomandantin dhe Shenjten. Jemi një popull që ka dhuruar shenjtër,    

Papa Françesku në Selinë e Shenjtë, por dhe në Tiranë, ku kreu vizitën e parë apostolike në Europë, dhe në vende të tjera ka përsëritur shpesh që duhet të jemi krenarë për këtë grua dhe e kanonozoi para 120 mijë vetëve, të ardhur nga e gjitha bota, në sheshin “San Pietro”, ku atë ditë mes shumë e shumë flamujve, të Vatikanit, Italisë, të SHBA-ve, Indisë, nga e gjithe bota katolike, valëviteshin më së shumti flamujt e Shqipërisë dhe të Kosovës, po edhe të Maqedonisë së Veriut, (të Jugut për ne, shqiptarët). Në atë shesh ka shumë pëllumba të bardhë, që u afrohen njerëzve dhe u ulen dhe mbi supe. Mos vallë njëri nga ata pëllumba fluturoi dhe erdhi sonte këtu në Kishën tonë dhe është ky libër që po përurojmë? Apo ky libër është një pëllumb paqeje, i nisur për kudo me lajmin e mire?

Gjithsesi Vepra për Shenjten Nënë Tereza është si një Ungjill sipas Don Lush Gjergjit. Aleluja! 

letra

Letra e Shenjtes Nënë Tereza, shkruar shqip, 

në ditën e marrjes së çmimit Nobel,

nga e cila ka marrë titullin dhe libri… 

“DITA E LIRISË SHQIPTARE”, DITË NDERIMI, HOMAZHI E FESTE NË WESTCHESTER – NEW YORK

by

Sokol Paja/

New York më 24 Prill 2022- U celebrua me nderime e madhështi “Dita e Lirisë Shqiptare” në një ndër parqet më të bukura të New York-ut, në Kensico Dam Plaza – në Westchester. Nën prezantimin profesional të Sokol Smajlaj dhe Valbona Preldakaj, miq, familjarë, media, patriotë, vatranë, veprimtarë të dalluar të komunitetit shqiptar në New York e më gjërë, e kthyen ditën e lirisë në një ditë homazh për qëndresën antikomuniste të familjes Mrnaçaj e të gjitha familjeve të persekutuara nga regjimi komunist në Shqipëri. Veprimtaria e organizuar nga Shoqëria  Kulturore – Artistike Kelmendi, Familja Mrnaçaj dhe Counti Ekzecutive Westchester si “Dita e Lirisë Shqiptare”, ishte mbresëlënëse për nga pjesëmarrja, temat e referuara, tematika aktuale e mos ndëshkimit të krimeve të komunizmit në Shqipëri. “Dita e Lirisë Shqiptare”, shndërrohet vit për vit në një aktivitet patriotik, social, kulturor e përkujtimor, që i kushtohet, simbolit të demostrateve antikomuniste Nik Marash Mrnaçaj e familjes Mrnaçaj. Kjo ditë simbolike, e kthyer tashmë në Ditë – Kalendar për Lirinë dhe Flamurin shqiptar, solli në kujtesën e shqiptarëve të Amerikës qëndresën e nacionalistëve shqiptaro-amerikanë, që nuk i pushuan asnjëherë përpjekjet për ta sensibilizuar Amerikën për persekutimin që ushtronte shteti komunist shqiptar ndaj familjeve nacionaliste shqiptare. Takimi përkujtimor filloi me këndimin e himneve kombëtare të Amerikës dhe Shqipërisë nga Mikela Nonaj e Ylli Sufaj. Diakon Marash Shkreli bekoi festivalin dhe u lut për shpirtin e Nik Marash Mrnaçaj dhe apeloi për paqe, lutje e shpresë në zemrat e të gjithë të pranishmëve. Përgjatë fjalimit të Diakon Shkrelit u vlerësua dhe u përkujtua jeta dhe vepra e Marash Mrnaçaj si patriot, antikomunist dhe veprimtar i çështjes kombëtare. Veprimtaria përkujtimore u pasua kënga kushtuar Nik Mrnaçajt kënduar nga Ylli Sufaj e Luigj Tinaj. Në fjalën e rastit Mark Gjonaj e vlerësoi sakrificat e Nik Mrnaçajt dhe  familjes si antikomuniste. Nik Mrnaçaj simbolizon shqiptarin e fortë, shqiptarin e mirë, idealet e tij, luftën për popullin e tij, për idealet e lirisë së popullit shqiptar, tha z.Gjonaj. Tubimi përkujtimor vazhdoi me çaste muzikore “Flamuri kuq e zi” kushtuar madhështisë së simbolit kombëtar nga Mikela Nonaj. Gjekë Gjonlekaj në fjalën e tij deklaroi se Mrnaçaj janë një familje e madhe dhe e nderuar si qendra e shqiptarëve antikomunistë të New York-ut dhe vlerësoi Nik Mrnaçajn për zellin dhe fuqinë e tij në demostratat antikomuniste në Amerikë. Ai vlerësoi Mrije Mrnaçaj per gatishmerine per te pritur e respektuar ne shtepi miqte antikomunistë e protestues per liri e demokraci qe shoqeronin Nik Mrnaçaj ne çdo demostratë. Ai kujtoi dhe persekutimin e Nikoll Mrnaçaj në Shqipëri. Ai kërkoi të vazhdohet kjo traditë e të përkujtohet ky njeri antikomunist dhe idealist. Të pranishmit i entuziazmoi këngëtari Bashkim Vushaj më këngën: “Shqipëri o nëna ime” duke e marrë fjalën Frank Shkreli i cili theksoi ndër të tjera se: Dita shqiptare e lirisë, vuajtja e familjes, persekutimi, qëndresa e shqiptarëve kundër komunizmit, vlerësoi përpjekjen e nacionalistëve shqiptarë në luftën kundër komunizmit në Shqipëri. Z.Shkreli apeloi mbi nevojën e shkëputjes urgjente nga mendësia komuniste dhe nostalgjikët komunistë, nevojitet përballje me të kaluarën komuniste, apeloi z.Shkreli. Politika amerikane duhet të dënojë krimet e komunizmit, lufta kundër komunizmit është luftë e kujtesës kundër harresës. Apelin e Frank Shkrelit e pasoi një melodi instrumentale me fyell nga Gjeto Tinaj, me cifteli Luigj Tinaj dhe Alfons Rexhaj, duke i dhënë ngjyra artistike të ndezura kënga e Lisa Bujaj “o Kelmendi më i bukuri vënd”. Programi artistik vazhdoi me këngë për Prek Calin kenduar nga Samuel Pllumaj, “Conju more cika” nga Mikela Nonaj, “O Kelmend i madhi emer” nga Klement Bujaj, “A t’kujtohet moj syzeze” nga Luigj Tinaj, Bashkim Vushaj dhe Ylli Sufaj duke sjellur shumë emocione për perfomancën dhe repertorin e zgjedhur muzikor. Themeluesi i “Fundjava Ndryshe” Arbër Hajdari në fjalën e tij përkujtimore u shpreh se Nik Mrnaçaj u sakrifikua për liri, rënia e komunizmit dhe liria e Kosovës është dhe produkt i punës së shqiptarëve të Amerikës. Vedat Gashi shqiptari i veçantë që po kandidon për Kongres i kishte dërguar Proklamatë vlerësimi familjes Mrnaçaj në shenjë respekti e nderimi për kontributin e dhënë në luftën kundër komunizmit. Kryetari i Vatrës Elmi Berisha iu drejtua të pranishmëve duke thënë se familja e madhe Mrnaçajt ka dhënë ndihmë të spikatur për kombin në luftën kundër komunizmit. Sot është ditë për të respektuar dhe nderuar heroin e demokracisë shqiptare Nik Mrnaçaj. Ai ishte veprimtar i shquar i diasporës shqiptare në Amerikë, antikomunist, atdhetar, aktivist që i kushtoi ditët më më të bukura të jetës së tij çështjes kombëtare. Familja Mrnaçaj meriton respekt dhe nderim të veçantë prej shqiptareve të Amerikës si familje që frymëzoi shqiptarët në luftë kundër komunizmit. Vepra dhe puna e Nik Mrnaçaj për çështjen kombëtare do të jetë një frymëzim për brezat që vijnë, tha në fjalën e tij z.Elmi Berisha. Editori i Diellit Sokol Paja deklaroi se “Dita e lirisë” është një ditë homazhi e nderimi për përpjekjen e antikomunistëve shqiptarëve për liri dhe demokraci. Marije Nonaj, kushërira e Nik Mrnaçaj emocionoi dhe përloti të pranishmit me një poezi për kushëririn e saj në emrin e familjes dhe familjarëve për dhimbjen e largimit dhe mallin që ndjejnë për kushëririn e larguar fizikisht por kurrë shpirtërisht. I fundit që mori fjalën ishte djali i Nik Mrnaçaj, Majkëll Mrnaçaj i cili falenderoi pjesëmarrësit për nderimin e babait dhe gjyshit të tij Nik e Marash Mrnaçaj. Majkëll Mrnaçaj theksoi forcën dhe fuqinë mendore fizike e shpirtërore të Marash Mrnaçaj në luftën kundër komunizmit dhe dhimbjen e rritjes pa babain e tij të dashur. Pas përfundimit të fjalimeve, pjesëmarrësit u zhvendosën në Sheshin Qëndor në Kensico Dam Plaza – në Westchester ku u bë ngritja e flamurit tonë kombëtar duke shënuar një ditë të paharruar respekti, nderimi, lavdie e krenarie kombëtare. Nderim i veçantë për Adem Belliun e Televizionit Kultura Shqiptare i cili prej 25 vitesh i është gjendur pranë ngjarjeve të komunitetit në mbulim të detajuar në çdo rast. Ky aktivitet do të transmetohet i plotë së shpejti në kanalin 26 të platformës Tv Alb.

RELACIONI I VINÇENC ZMAJEVIQIT NGA VITI 1703 – BURIM ME VLERA TË ÇMUARA PËR HISTORINË E SHQIPTARËVE

by

Portreti i Vinçenc Zmajeviqit
2-a. Vendodhja e doreshkrimit nga BAV
Faqja e pare e doreshkrimit te Relacionit te Zmajeviqit nga de Propaganda Fide
Faqja e pare e doreshkrimit te Relacionit te Zmajeviqit nga Biblioteca Apostolica Vaticana
Vizatimi mbi kapakun e arkës ku ruhen reliket e shenjta, që gjendj në Kishën e Oroshit të Mirditës
F. 80 e dorshkrimit te BAV

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budapest

Në Biblioteca Apostolica Vaticana, në Vatikan, në sektorin e dorëshkrimeve, ruhet njëri nga relacionet autografë të Vinçenc Zmajeviqit në dorëshkrim me titull: “Notizzie Universali dello Stato di Albania, e dell‘operato da Monsignore Vincenzo Zmajevich Arcivescovo di Antivari Visitatore Apostolico dell‘Albania. Esaminate nelle Congregationi Generali di Propaganda Fide de 3 e 18 dicembre 1703., 7, 21, e 28 Genaio e 12 febraio 1704. Si come vede dal Foglio delle Risolutioni posto in fine Segnato Letera A,” me signaturë: Mss. Barber. Lat. 4577, sign. e vjetër: Mss. Lat. 126. – Papa Klementi XI (1700-1721), Françesk Albani, me origjinë shqiptare, i cili në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe me veprime konkrete ndikoi në mbrojtjen e të krishterëve të tjerë të Gadishullit Ballkanik në përgjithësi dhe të shqiptarëve në trojet etnike në veçanti.

Burimet dokumentare zbërthejnë sfondin e një drame të dhimbshme, e cila vazhdonte të luhej edhe në territoret shqiptare, të cilat ishin pikëtakimi i interesave të fuqive të kohës, Perandorisë Osmane në njërën anë, dhe në anën tjetër të fuqive perëndimore si Austro-Hungaria, Selia e Shenjtë, Venediku të mbështetura edhe nga Rusia. Janë të njohura ngjarjet e viteve nëntëdhjetë të shekullit XVII, disfatat dhe sëmundjet vdekjeprurëse të kohës, të cilat ndikuan në mënyrë të ndjeshme në strukturën etnike të disa viseve shqiptare, nga ku ndodhën shpërngulje masive për në territore më të sigurta.

Këtu e ka burimin edhe keqinterpretimi dhe shtrembërimi i servirur nga historiografia sllave, që ngriti dhe ngre mite të rreme dhe të paqendrueshme, që vazhdojnë të jenë të zëshme edhe sot e kësaj dite, përkundër fakteve bindëse që vërtetojnë një realitet krejt tjetër nga ajo e servirur prej tyre për atë kohë. Megjithatë, zhvillimet politike të fundshekullit XVII ishin të favorshme për popujt e Gadishullit Ballkanik për çlirimin e tyre nga sundimi osman. 

Disfata që pësuan turqit para Vjenës nga forcat aleate të Lidhjes së Shenjtë, që udhëhiqej nga Vatikani, dhe përbëhej nga Venediku, Rusia, Malta, Toskana dhe ushtria polake, bëri që ndikimi dhe pushteti i tyre të dobësohet në territoret ku ata sundonin, veçanërisht në Hungari, Bosnjë, Serbi, Ukrainë, por edhe në Dalmaci e More.

Archivio di Propaganda Fide në Romë, Archivio Segreto Vaticano në Vatikan dhe Biblioteca Apostolica Vaticana, po në Vatikan, ruajnë burime shumë të rëndësishme për këtë periudhë, respektivisht për shekujt XVII dhe XVIII, burime këto kryesisht të pabotuara, ose të botuara si fragmente, pra jo komplete. Burimet në fjalë janë përpiluar nga personalitete të larta kishtare, siç ishin vizitatorët apostolikë, persona këta me përvojë dhe që zakonisht ishin të shoqëruar nga një ekip i posaçëm ndihmësish të specializuar, kryesisht të sjellë nga Roma, për të hetuar dhe vlerësuar situatën në vendet që vizitonin. Atyre u vihej në dispozicion e gjithë baza burimologjike dokumentare, d.m.th të gjitha burimet e shkruara të kryeipeshkvive, ipeshkvive, famullive, kuvendeve dhe kishave të territoreve që ata vizitonin, si dhe burimet njerëzore: klerikët e të gjitha rangjeve, të zgjedhur nga ata vetë. Përveç këtyre burimeve të cilave u referoheshin, ata vëzhgonin edhe gjendjen reale dhe bënin përshkrimin e saj, në momentin që bëhej vizita.

Në këtë mënyrë, ata bënin krahasime dhe analiza me burimet e shkruara që dispononin dhe në të njëjtën kohë, propozonin zgjidhje të reja, ide dhe opinione konkrete për secilën nga njësitë hierarkike vendore të territorit që ata vizitonin. Të gjitha këto burime njihen me një emër në arkiva dhe biblioteka: relacione (Relationes). Relacione të tilla për dioqezat shqiptare në shek. XVII dhe XVIII, ka në numër të konsiderueshëm. Disa prej tyre janë të njohura për studiuesit dhe historianët si p.sh.: Relacioni i Marin Bicit. Po kështu relacionet e Pjetër Mazrekut, nga vitet 1623, 1624 dhe 1625, të Pjetër Budit, Gjergj Bardhit nga vitet 1629, 1631, 1634, 1637 dhe 1638, Frang Bardhit më 1637, F. Leonardit më 1638, Mark Skurës më 1641, 1644-1645 dhe 1652-1656, i Shtjefën Gasparit më 1671, Pjetër Bogdanit etj. Të gjitha këto relacione janë botuar nga studiues të huaj, të cilët nuk njohin ose e njohin pak gjuhën shqipe dhe toponimet shqipe, shpesh herë, duke sjellë ngatërresa dhe pasaktësi të theksuara.

Në këtë shkrim do të flasim për relacionin e Vinçenc Zmajeviqit nga viti 1703. Është koha kur në Selinë e Shenjtë pontifikonte Papa Klementi XI (1700-1721), Françesk Albani, me origjinë shqiptare, i cili në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe me veprime konkrete ndikoi në mbrojtjen e të krishterëve të tjerë të Gadishullit Ballkanik në përgjithësi dhe të shqiptarëve në trojet etnike në veçanti. Në fillimin e pontifikatit të këtij pape (1700), në trojet shqiptare kishte një kryeipeshkv dhe vetëm tre ipeshkvë, Pjetër Zymini, kryeipeshkëv i Durrësit, Nikollë Vlladanji, ipeshkëv i Lezhës, Gjergj Theodori, ipeshkëv i Sapës dhe Pjetër Karagiqi, ipeshkëv i Pultit. Disa vite më vonë këtyre u bashkohen edhe dy ipeshkvë: Anton Babi, ipeshkv i Shkodrës, Marin Gjini ipeshkv i Pultit, ndërsa si kryeipeshkv kemi në Shkup Pjetër Karagiqin dhe Vinçenc Zamjeviqin në Tivar, kështu që plotësohen selitë vakante kryeipeshkvnore dhe ipeshkvnore më të rëndësishme shqiptare.

Numri i përgjithshëm i famullive ishte 87, të cilat mbulonin 279 vendbanime, ku shërbente një kler prej 98 meshtarësh shekullarë, 32 misionarësh françeskanë të reformuar, si dhe 7 rregulltarë françeskanë observantë shqiptarë. Numri i përgjithshëm i frymëve të krishtera ishte 65.159.

Duke njohur të gjithë situatën nga afër, Papa Klementi XI, fillimisht emëron Vinçenc Zmajeviqin kryeipeshkv të Tivarit (në vitin 1701), por edhe administrator të Ipeshkvisë së Budvës si dhe primas të Serbisë dhe vizitator apostolik për Shqipëri, Maqedoni, Bullgari dhe Serbi. Me bulë të veçantë, më datë 8 qershor 1702, Papa Klementi XI e emëron Vinçenc Zmajeviqin vizitator apostolik në të gjitha dioqezat shqiptare dhe misionet françeskane (Vincentius Zmajevich, archiepiscopi Antibarensis 8 Iulii 1702 deputavit visitatore apostolico eçlesiarum et missionum provincie Epiri seu Albaniae iuxta…) duke i dhënë kështu mundësinë që të vizitonte të gjitha territoret shqiptare dhe të raportonte për to në relacionet që do të hartonte gjatë qëndrimit të tij në këto territore. Relacionet e Zmajeviqit sot janë burime me vlera të jashtëzakonshme për historinë e trojeve shqiptare të asaj periudhe.

Në Biblioteca Apostolica Vaticana, në Vatikan, në sektorin e dorëshkrimeve, ruhet njëri nga relacionet autografë të Vinçenc Zmajeviqit në dorëshkrim me titull: “Notizzie Universali dello Stato di Albania, e dell‘operato da Monsignore Vincenzo Zmajevich Arcivescovo di Antivari Visitatore Apostolico dell‘Albania. Esaminate nelle Congregationi Generali di Propaganda Fide de 3 e 18 dicembre 1703., 7, 21, e 28 Genaio e 12 febraio 1704. Si come vede dal Foglio delle Risolutioni posto in fine Segnato Letera A,” me signaturë: Mss. Barber. Lat. 4577, sign. e vjetër: Mss. Lat. 126. (Shih faksimilen e frontespicit botuar si ilustrim).

Ky dorëshkrim, mjaft i vëllimshëm, i kësaj biblioteke, nuk është botuar deri më sot me sa dimë ne. Në fakt, një kopje tjetër e këtij dorëshkrimi, e cila ka ndryshime të theksuara jo vetëm në formë, duke filluar që nga titulli, por edhe në përmbajtje, si toponimet, mikrotoponimet, renditja e lëndës burimore, shënimet statistikore, etj., ruhet në Archivio de Propaganda Fide në Vatikan, dhe mban titullin “Relatione dello stato d‘Albania e Servia visitate da Vincenzo Zmaievich Arcivescovo d‘Antivari. Nell Anno MDÇII in III (1702-1703), (shih faksimilen e frontespicit që po e botojmë në këtë shkrim), me sign. APF. SCR, Albania, v. 5, f. 535r 661v, dhe është botuar nga albanologu gjerman Peter Bartl në vitin 1979, i cili gjithsesi duhet krahasuar me origjinalin për disa gjëra që janë të diskutueshme dhe të pasaktësuara.

Puna e bërë nga albanologu P. Bartl, është për t‘u lavdëruar dhe përkon me pohimin tonë, edhe pse relacionet janë botuar ose edhe të pjesshme, si regesta ose në ndonjë rast janë bërë përpjekje të editohen të plota, vetëm nga të huaj. Historiani shqiptar Injac Zamputi, i përktheu relacionet, por pa pasur asnjëherë gjatë jetës së tij origjinalet e ndonjërit prej. Ai përdorte vetëm ato që botonin të tjerët, në shumë raste, me plot mangësi e gabime të shumta siç është në rastin konkret botimi i relacionit të Marinin Bicit nga viti 1610 nga kroati Franjo Raçki me plot gabime, shkurtime dhe pasaktësi të toponimeve që më vonë e boton Zamputi, një botim në anglisht ka bërë edhe Robet Elsie, por pa përmirësuar, korrigjuar apo rregulluar lëshimet e Raçkit, i cili në hyrje te botimit të tij pohon se ka shkurtime e gabime të shumta.

Dorëshkrimi që ruhet në BAV, është sipas mendimit tonë autograf i vetë Vinçenc Zmajeviqit, dhe sipas të gjitha gjasave duhet të jetë origjinali i parë, nga ku është përpiluar kopja e dytë me disa plotësime dhe ndryshime që ruhet në AFP dhe që është dorëshkrimi i At Gallanit, sekretarit personal të imzot Zmajeviqit.

Krahasimet e të dyja dorëshkrimeve i bëjmë me siguri të madhe, sepse ato i kemi konsultuar në vend, pra në origjinal në arkivat ku ruhen sot, përkatësisht në Archivio de Propaganda Fide  dhe në Biblioteca Apostolica Vaticana, por në të njëjtën kohë i kemi riprodhuar në kopje të skanuar dhe të stampuar nga BAV dhe AFP, të cilat na mundësojnë nxjerrjen e përfundimeve logjike dhe të sakta, duke eliminuar gabimet e mundshme ose të ngjashme me ato të ndonjërit që është marrë me studimin e njërës apo tjetrës kopje të dorëshkrimit.

Dorëshkrimi i relacionit që ruhet në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit

Dorëshkrimi i BAV-it është i lidhur si vëllim më vete, ka kopertina pergameni të fortë. Duke filluar me f. 1 deri në f. 227, është dorëshkrimi i relacionit, ndërsa nga f. 228 deri në f. 231 vazhdon shtesa “Folium A” që përmban “Rescripta in Congregatione Generali 3a Decembris 1703; In Congregatione 18 Decembris 1703; 7 Januarii 1704; 21 Januari 1704; 28 Januari 1704; 12 Februarii 1704 dhe është një regjistër në gjuhën latine i dokumenteve në lidhje me vizitën apostolike të vitit 1702, por edhe dokumente që kanë të bëjnë me Kuvendin e Arbërit të vitit 1703, me botimin e akteve të Kuvendit dhe me masat e tjera që kanë të bëjnë me meshtarët, misionarët dhe famullitë e ipeshkvitë e vizituara, etj. Faqet 98, 107, 108, 136 dhe 170, në pjesën ku është dorëshkrimi i vizitës, janë boshe, por të faqosura, ndërsa në mes të faqeve 118-119 është futur një fletë, e cila përmban disa shënime që kanë të bëjnë me kapitujt e relacionit.

I tërë vëllimi është i shkruar nga një dorë e vetme, që është dora e Kryeipeshkvit V. Zmajeviq. Këtë e pohojmë me siguri, sepse kemi bërë krahasime të shumta me letërkëmbimin e bollshëm që ruhet në ASV, BAV dhe AFP të Zmajeviqit me të tjerët. Sipas shënimeve të marra në BAV, dorëshkrimi është restauruar në vitin 1890, në kohën e Papës Leone XIII (1878-1903), kur kardinal dhe prefekt i BAV-it ishte Joseph Hergenröther (1879-1890).
Dorëshkrimi është në gjendje të rëndë, sepse ka dëmtime të shumta, për shkak të cilësisë së dobët të letrës, dhe gërryerjes së ngjyrës gjatë shekujve. Në disa vende nuk lexohet ose lexohet me shumë vështirësi. Në BAV ka arritur së bashku me dorëshkrimet e tjera të kardinal Barberinit, që ruhen në këtë bibliotekë dhe i tërë fondi mban emrin e tij.

Frontespici i dorëshkrimit mban titullin që shënuam më lart, ndërsa faqja në vazhdim është bosh dhe e pafaqosur. Në f. 1-18, imzot Zmajeviqi bën një përshkrim të përgjithshëm, historik dhe gjeografik të Shqipërisë dhe dioqezave të saj, duke shkruar për historinë e shqiptarëve, origjinën e tyre, historikun përmbledhës të dioqezave dhe shtrirjen hapësinore të tyre (kufijtë e secilës), gjendjen ekonomike, informacione mbi faqosjen e taksave dhe punën angari që bëjnë të krishterët të detyruar nga turqit. Pastaj shkruan për veset dhe virtytet e shqiptarëve, mungesën e klerit, injorancën e madhe të klerit që shërben në tërë territorin e Shqipërisë, si dhe propozon masat konkrete që duhen ndërmarrë, e ajo më kryesorja është thirrja e një Kuvendi gjithëshqiptar sa më parë që të jetë e mundur.

Në vazhdim, në hyrje të çdo kapitulli, imzot Zmajeviqi përshkruan me saktësi gjithçka që ka të bëjë me jetën sakrale dhe fetare të popullit dhe klerit, për toponiminë e dioqezave, famullitë, gjendjen e objekteve të kultit, kishave, duke saktësuar se cila është në gjendje të mirë, cila është gjysmë e rrënuar dhe cila e rrënuar krejt dhe kanë mbetur vetëm si rrënoja apo gërmadha; bën përshkrimin e mbishkrimeve, pastaj sjell shënime për reliktet, orenditë, ikonat kishtare, të ardhurat e famullive, administrimin e sakramenteve, pastaj kujdes të veçantë i kushton praktikës dhe shmangieve që janë në kundërshtim me jetën e krishterë dhe ajo më kryesorja, sjell numrin e saktë të popullsisë së gjithë territorit shqiptar. Në fund të çdo kapitulli shënon masat konkrete për të shmangur keqpërdorimet, pastaj propozon mundësitë për rindërtime, restaurime dhe ngritje të reja të kishave të dioqezave përkatëse, shënon me saktësi se cilat janë pajisjet që u nevojiten kishave, rrobat, orenditë e shenjta dhe gjëra të tjera.

Meqenëse titulli i dorëshkrimit të BAV-it ndryshon nga ai i AFP, në vazhdim sjellin në mënyrë përmbledhëse secilin veç e veç, të përkthyer në gjuhën shqipe, duke shënuar edhe numrin e faqeve të dorëshkrimit, për të bërë të mundur orientimin e studiuesve dhe historianëve shqiptarë dhe të tjerë që dëshirojnë të merren me studimin e këtij dorëshkrimi. Kështu kemi: Gjendja e kryeipeshkvisë së Tivarit nga lashtësia deri më sot; gjendja e dioqezës së Shkodrës; gjendja e ipeshkvisë së Pultit; gjendja e ipeshkvisë së Sapës; gjendja e ipeshkvisë së Lezhës; gjendja e kishës së kryeipeshkvisë së Durrësit; gjendja e kishës së Budvës; gjenda e kishave të Serbisë nën administrimin e kryeipeshkvit të Shkupit; gjendja e krishtërimit në Bullgari; propozime konkrete për tejkalimin e situatës në Shqipëri dhe Serbi; të dhëna të sakta statistikore për fshatrat, famullitë, shtëpitë dhe besimtarët e krishterë, skizmatikët e turqit që banojnë në secilën prej dioqezave të Shqipërisë.

Dorëshkrimi i APF është i lidhur me dokumente të tjera në një vëllim mjaft voluminoz, që përmban dokumente për vitet 1696-1707, si vëll. V, për Shqipërinë, me titull: Scriture Referite nei Congressi, Albania. Po ashtu, në këtë dorëshkrim, gjejmë një vizatim shumë të bukur të kapakut të arkës ku ruhen reliket e shenjta, që gjendeshin në kishën e Oroshit të Mirditës, me pamje të ndryshme shenjtorësh dhe mbishkrime të përziera në gjuhët greke dhe sllave-qirilicë, që nuk ndodhet në dorëshkrimin e BAV-it dhe sipas mendimit tonë dhe të arkivistëve të AFP, është punim i bërë pasi është dorëzuar relacioni, por që i përket viteve të relacionit.

Një ndryshim tjetër kemi në fletën 589r ku gjejmë të dhënat dhe sqarimet përkatëse për vizatimin dhe mbishkrimet e kapakut të arkës ku ruhen reliket e shenjta të relikeve të argjendit të kishës së Oroshit, ku shënjohet se në qendër është vendosur Shën Lleshi, sipër ka një engjëll që duhet të jetë Shën Gabrieli ose Shën Mihaili, majtas janë Jezu Krishti, Shën Mëria dhe një martir, ndërsa djathtas Shën Prokopi, Shën Dhimitri dhe Shën Nestori, poshtë mbishkrimi në greqisht dhe sllavisht-qirilicë. As ky shënim nuk ndodhet në dorëshkrimin e BAV-it. (Sjellim si ilustrim këtë vizatim të bukur).

Duke studiuar me kujdes të dyja kopjet e Relacionit të Vinçenc Zmajeviqit, natyrisht duke pasur parasysh edhe dallimet e cekuara më lart, mendojmë se ky Relacion, në mënyrë shumë të qartë, me objektivitet dhe saktësi paraqet regjistrimin e popullsisë shqiptare në fillimshekullin XVIII, por njëherësh, pasqyron edhe gjendjen ekonomike, politike, kulturore dhe shpirtërore-fetare të popullit shqiptar, që ndodhej nën sundimin turk, duke nxjerrë në pah, mendojmë ne, me objektivitet edhe dobësitë, injorancën, deformimet dhe shpërdorimet e ndryshme të klerikëve shqiptarë që shërbenin në dioqezat shqiptare, që njëherësh është edhe tregues për një nga momentet më të rëndësishme të jetës së Kishës Shqiptare, në kohën kur po bëheshin përpjekje të pareshtura për të zbatuar dekretet e reformës kishtare.

Në anën tjetër, ky dorëshkrim në dy kopje të ndryshme, në dy vende të ndryshme, ka vlerë të jashtëzakonshme historike, sepse në masë të konsiderueshme mundëson njohjen e rrethanave të përgjithshme qofshin ato gjeopolitike, historike, ekonomike, kulturore apo fetare, të mbajtjes së Kuvendit të Arbërit dhe është dëshmi burimore arkivore pararendëse e këtij Kuvendi, nga viti 1703. Ndërsa At V. Malaj për dorëshkrim shkruan: “Përmes rreshtave të Vizitës ne kuptojmë për gjendjen e padurueshme të klerit dhe të besimtarëve. Nga kuadri i dhënë nxjerr krye një bashkësi e krishterë jo pa njolla morale, megjithëse në thelb besnike e traditave stërgjyshore e fetare, në mjaft raste të ngjyrosura me devocion të veçantë për këtë apo për atë shenjt protektor, që jo gjithmonë ishin të motivuara nga ana teologjike mbi një bazë të shëndoshë katekistike kryesisht nga kujdesi i pamjaftueshëm pastoral që kishte mbetur në dorë të pak meshtarëve dhe misionarëve”.

Kush është imzot Vinçenc Zmajeviqi?

Vinçenc Zmajeviqi rrjedh nga një familje me traditë, e cila për herë të parë në dokumentet arkivore përmendet në vitin 1543 (arkivi i Kotorrit). Në fillim të shek. XVII, një degë e familjes nga Kotorri shpërngulet në Perast. Nga kjo familje dalin emra të njohur si Andre Zmajeviqi, prelat i lartë kishtar dhe Kryeipeshkv i Tivarit; Kristofori, i ati i Vinçencit, që ishte kapetan në marinën detare dhe tregtar i njohur i kohës, pastaj i vëllai më i madh i Vinçencit, Mateo, ishte admiral në flotën detare ruse, etj. Vinçenc Zmajeviqi lindi më 23 dhjetor të vitit 1670, në Perast (Mali i Zi) nga prindërit Kristofori dhe Helena. U pagëzua nga i ungji, imzot Andre Zmajeviqi, i cili edhe ndikoi shumë në formimin dhe përcaktimin e së ardhmes së Vinçencit të ri. Në moshën 15-vjeçare u dërgua në Romë pranë Kolegjit të Propagandës Fide, ku studioi teologji dhe filozofi. Gjatë qëndrimit dhe studimeve në Romë, takoi shumë personalitete të jetës kishtare dhe publike, por dy ishin më me ndikim te studenti i ri: kardinali Françesk Albani (më vonë Papa Klementi XI) dhe profesori i kolegjit ku ai studioi, Gjon Pashtriqi.

Në Romë fitoi gradën doktor në shkencat teologjiko-filozofike dhe për disa vjet u bë pedagog pranë këtij kolegji. Në vitin 1695 kthehet në atdhe, ku me propozim të Senatit të Venedikut, praktikë e kohës, Vinçenci emërohet abat në abacinë e Shën Gjergjit pranë Perastit, që ishte abaci titullare e abacisë së mirënjohur të Shën Sergjit e Bakut, në Shirgj të Bunës, nga e cila administrohej edhe famullia e Shën Nikollës në breg të Bunës (1695-1701). Me vdekjen e Kryeipeshkvit të Tivarit, Marin Gjorgës, Papa Klementi XI, Zmajeviqin e ri, në moshë vetëm tridhjetë e një vjeçare, më 18 prill të vitit 1701, e emëron Kryeipeshkëv të Tivarit. Pas një shërbimi prej dymbëdhjetë vitesh si Kryeipeshkëv i Tivarit, imzot Vinçenci emërohet nga Papa Klementi XI, si kryeipeshëkv në Selinë Metropolitane të Zarës, më 23 maj të vitit 1713. Arsyet e një transferimi të tillë ishin krejt personale, nga frika e një hakmarrje të mundshme nga njerëzit e kontit Bujoviq, i cili u vra nga vëllai i imzot V. Zmajeviqit. Në kryeipeshkvinë e Zarës qëndroi deri në vdekje, më 11 shtator 1745. Edhe pse fizikisht larg shqiptarëve, ai gjatë gjithë kohës u kujdes dhe ndoqi nga afër çfarëdo që ndodhte atje. P.sh. në vitet 1721 dhe 1726, u kujdes që një pjesë e popullsisë shqiptare të shpërngulej nga trojet e tyre rreth Liqenit të Shkodrës, nga Brisku, Shestani, Lajra dhe Arbëneshi dhe të vendosej në paralagjen e Zarës Arbanasi por edhe në Zemunik e Plloçe. Imzot Zmajeviqi në moshën 15- vjeçare shkroi veprën “Razgovor duhovni”, ndërsa më vonë shkroi edhe një vëllim me poezi me titull “Musarum chorus in laudem Antonii Zenii” (1694), dhe po këtë vit botoi në Romë edhe “Corona poetica,” pastaj ishte autor i traktateve: “Ogledalo istine-Speçhio della verita” (1721) të një letre për vëllain Mateo, një “Dëshirë” për Koncilin Provincial të Francës, mbi bulën e Papës Klementi XI Unigenitus (1713), pastaj “Quenselle” traktat kundër herezive, etj. Me rëndësi të veçantë për albanologjinë është botimi i dokumenteve të “Kuvendit të Arbnit”, më 1706, në gjuhën latine dhe shqipe, pastaj edhe “Relacioni…”, si dhe një vëllim i lidhur me letërkëmbim prej 52 copë letra nga viti 1700-1729 që ruhen në Zagreb, por edhe relacione të tjera, dorëshkrime e korrespondencë e shumtë që ruhet në ASV, BAV, AFP, Zarë, HAZU, SNKZ, etj., dhe që ende janë të pabotuara 

KUJTOJME XHEVATIN, NJENIN NDER PERSONALITET ME TE SHQUARA TE MERGATES SHQIPTARE

by

Nga Tonin Mirakaj/

Ndiej kenaqesi per kete organizim qe po sjell ne kujtese njenin nder personalitet me te shquara te mergates shqiptare ne Amerike, te ndierin Xhevat Kallajxhi. U jam mirenjohes organizuesve qe me dhan rastin te them pak fjale ne kujtim te mikut tim Xhevatit. Nga une do ndegjoni per pak minuta kujtime qe ruej, jo analize e veprave qe Xhevati kishte lene ne doreshkrim. Per ato, do ndegjojme sigurisht nga dy persona shume kompetent ne letersi, zoterinjt Lamaj dhe Greca. Ishte vere e vitit 1961 qe e takova per here te pare. Ky takim qelloj rastesisht ne zyren e Profesor Nexhat Peshkepise, ne 14 East 34th street ne Manhattan. Aty ishte qendra e Komitetit “Shqiperia e Lire”, ku Nexhati pregatiste gazeten “Shqiptari i Lire”.

Ndersa po bisedonim me Nexhatin ne lidhje me nje tregim qe i kisha dergue per botim ne gazete, hyri ne zyre nje burr i madh, i pashem, pak si i verenjtur. Ky ishte Xhevat Kallajxhi. Shpejt u ngriten ne kembe ata qe qelluen present, qe e njifnin Xhevatin. Ne kembe u ngrita edhe une, qe nuk e njifnja! Mbas pershendetjeve te rastit, Nexhati na e beri prezentimin. Une dhe Xhevati i shternguem doren njeni tjetrit. Ai, me beri urimin e zakonshem ne ate kohe, per te riardhurit. “Te marrte Amerika per te mire”, ishte kjo pershendetje qe ndegjohej shpesh. A ishte e mundur qe Amerika te mirrte per te keq? Po, ishte e mundur! Xhevati ishte per ngute, nga se po udhtonte per ne Washington. Ne ate kohe punonte ne Zerin e Amerikes, qe i kishte zyret ne New York, dhe po transferohej ne Washington. Xhevatit i duhej te nderronte vendbanimin per arsye te punes. Pa vonese u dha “lamtumire” personave qe u gjeten present, Profesor Rexhep Krasniqit, sekretarit te Komitetit Kostandin Vangjelit, profesor Peshkepise dhe mue, e u largue.

Kush eshte Xhevat Kallajxhi, pyeta une Nexhatin? Ai qeshi pak, nga se u befasue si nuk e njoh Xhevat Kallajxhiun, dhe vazhdoj:

Xhevati eshte nje njeri i drejte dhe objektiv, independent dhe burim i pashterrshem idenash perparimtare.Eshte gazetar dhe penden e zoteron shume mire. Ndjeh mire historine dhe mentalitetin e shqiptarve. Ndjeh gjithashtu miqt dhe  armiqet e Shqqiperise. Ne pune nuk lodhet kurr, dhe as nuk ankohet nga puna e tepert. Eshte i urte dhe i arsyeshem. Po u atakue padrejtesisht,eshte shume i rrepte. Eshte Shqiptar i mire, tha profesori!

Pune e madhe, thash nder mend! Te gjith shqiptaret jane “Shqiptar te mire”!

Me kalimin e kohes fillova te njof Xhevatin si shkrimtar ne fillim,me librin “Lincoln” qe botoj ne vtin 1961, mandej “Bektashizmi dhe Teqeja Shqiptare”, me 1964, “Skenderbeu” me rastin e 500 vjetorit te vdekjes se Heroit Kombetar. Keto vepra vertete tregonin se e zoteron penden,qe u permnd me pare!

Njohja me afer per mue filloj mbasi Xhevati prendoj kerkesen e kryasise se Vatres per te marre persiper gazeten “Dielli” si Editor,me 1 Tetor 1976. Ne ate kohe isha “Board Member” gje qe i bente takimet me te shpeshta, nga se Editori merrte pjese ne mbledhjet e kryesise. Gjate mbledhjeve ne mes meje dhe Xhevatit u formue nje miqesi dhe bashkpunim, qe vazhdoj deri sa u nda nga jeta, me 8 Nandor 1989.

Gjate 10 viteve si Editor i gazetes “Dielli”, i ndieri Xhevat mundi te bashkpunojë me shume emra te njohur ne Mergaten Shqiptare ketu dhe ne Europe, te cilet me shkrimet e tyre e pasuruen dukshem gazeten Dielli. Editorialet qe shkruente Xhevati, paraqesnin mendime rreth ngjarjeve kombetare dhe nderkombetare, qe ne nje mendyre apo tjeter, kishin te bejne me situaten e veshtire ne vendlindje, Kosove dhe vende te tjera te banuara nga Shqiptar. Paraqesnin gjithashtu permbajtjen ne mbrendsine e gazetes, gje qe terhiqte lexuesin. Editorialet jane shpirti i gazetes, thoshte i ndieri Xhevat.

Reverend Father Arthur Liolin i krahasonte editorialet e Xhevatit me ato te nje Editori te meparshem te gazettes Dielli, Qerim Panariti, i cili njifet si  nje nder me te miret editor te gazetes Dielli.

Ne shej mirenjohje per punen e shkelqyeshme qe po bente Xhevati per gazeten Dielli, kryesia e Vatres organizoj “Dreke Testemoniale” qe u mbajte ne Anthony’s Pier 4, me daten 6 Nendor 1983, ku moren pjese me se 300 persona. Ne ate rast pati tre foles. Me kerkese te kryesise, foles kryesor isha une Tonin Mirakaj. Te tjeret Dr Andrea Elia dhe Revend Arthur Liolin. Te tre fjalimet gjinden ne Dielli date 16 Mars 1984.

Kuvendi i Federates Vatra per vitin 1984, po pregatitej ne Detroit. Ne kuader te Kuvendit, do kremtohej 75 vjetori i gazetes Dielli. Per ket rast, Xhevati shkroj nje vjershe shume te bukur, ecila u botue ne librin perkujtimor qe u pregatit per ket rast, nga vatranet Fehmi Kokolari dhe bashkpuntoret e tij Gjon Lulgjuraj dhe Kolec Pikolini. Ne nje bisede me telefon, Xhevati sugjeroj qe une te bej nje shkrim per ket rast. Thuej shume me pak fjale, tha Xhevati! Nuk i pelqenin  shkrimet e gjata? E bana shkrimin dhe ja dergova. E pelqej, dhe e botoj ne gazeten e dates 16 Mars 1984.

Ne ate kohe, aktivitetet kryesore te Federates Vatra beheshin ne New York, nga se ketu ishte Dega me e madhe e Vatres. Xhevati vinte per kremtimet e festes kombetare 28 Nandorit. Disa here ishte mik ne familjen time. Kjo ishte kenaqesi per mue, bashkeshorten dhe femiljt e mije. Xhevati kenaqej me pritjen qe i benim. Ishte shume i thjeshte. Insistonte qe mos te pregatishim ushqime te

posaqme, vetem ato qe kishim per vehte.I pelqente bureku (pite) qe pregatiste bashkeshorte e ime Miliana.

Gjate kohes qe kalonim bashke, me bisedonte per aktivitete te tije qe ne moshe te re. Kur ishte 22 vjeq, filloj botimin e gazettes “Demokratia”, e cila u be shpejt nje nder gazetat krahinore me te preferuara ne ate kohe. Kjo gazete u botue per 14 vjet. U mbyll me 1939.

Xhevati ishte udheheqes ne aktivitete shoqerore me vlere ne qytetin e tije. Ishte inisiator i ngritjes se  statujes se luftarit te lirise Cercis Topullit. Dha kontribut me rendsi ne ndertimin e ujesjellsit te qytetit si edhe vepra te tjera me rendesi ne jeten e qytetarve te Gjirokastres.

Sherbeu si antar i Kshillit te Bashkise se qytetit. Nder detyra politike, Xhevati sherbeu si kryetar i Bashkise ne Sarande, dhe me vone kryetar i Bashkise ne Gjirokaster. Sherbeu gjithashtu si Nen Prefekt ne Gostivar dhe ne Kercove, vise keto te Shqiperise Ethnike qe bashke me Kosoven ishin bashkue administrates Shqiptare me 1941. (Ne kete administrate sherbente edhe kushriri i im Kole  Mirakaj si Minister i Mbrendshem). Ne gjith detyrat qe ju ngarkuen, Xhevati tregoj zotesi, vision, enthusiazme dhe emri i tije u be i njoftun si emer i mire ne gjith zonat qe sherbeu.

Nder biseda qe zhvillonim, Xhevati tregonte se mori pjese ne Levizjen Nacionaliste “Balli Kombetar” ne krahinen e Gjirokastres. Ne veren e vitit 1943, Italianet e arrestuen dhe kaloj disa muej ne burgjet e Gjirokastres (burgun e kalase) dhe te Vlores. U lirue me 8 Shtator 1943.

Ne Nendor te vitit 1944, Xhevati dhe shume te tjere, tuej pa rrezikun qe u kercenohej nga fitore e komunisteve, largohet nga Shqiperia, dhe strehohet ne kampet e Aleatve ne Itali. Mbas afer 4 viteve ne keto kampe, ne fund te vitit 1948 emigron ne Shtete te Bashkuara, dhe vendoset ne New York.

Ne New York filloj pune menjehere ne nje restaurant si “piata-lares”. Megjithse punonte nga 12 ore ne dite, bashke me Fehmi Kokolarin fillojne botimin e gazettes “Shigjeta”, ecila u botue vetem 4 numbra, nga se Xhevati mori persiper botimin e gazettes “Shqiperia” organ i Komitetit “Shqiperia e Lire”. Me 1952, Xhevati zen pune si Editor ne sherbimin Shqiptar te Radios “Europa e Lire”. Ne Korrik te vitit 1954 Xhevat punesohet ne “Zerin e Amerikes”, sherbimin Shqiptar.Te dyja keto Radio e kishin qendren ne New York.

Ne “Zerin e Amerikes” Xhevati punoj me se 20 vjet, deri sa dolli ne pension.Gjate kohes ne ‘Zerin e Amerikes mundi te botoj disa vepra ne proze dhe poezi, te cilat provuen zotesin e tije te shkelqyeshme si shkrimtar. La dy vepra ne doreshkrim qe po promovohen ne ket mbremje. Mirenjohje atyre qe bene botimin dhe Vatres qe po i promovon.

Ndiente dhimje te madhe per gjendjen ne Atdhe.Dhimje gjithashtu per femijt e tij qe mbeten jetim pa nane pa babe. Ne vjershen shkrue per bashkeshorten e tije Faikat,qe kishte vdeke 10 vjet me pare, strofa e fundit eshte aq e prekeshme sa eshte zor te lexohet,pa derdhe lot!

Po e mbylle fjalen time, me ket strofe, qe mund tu permalloj edhe  ju:

                                            Dhjet me vone tjeter fat i zi

                                            U ruejt per mua dhe femijt e mi:

                                            U desh te largohem,te le Shqiperine,

                                            Vater e femije dhe njerezine.

                                            U ndava perj tyre me lot duke qare,

                                            Sic bera per Faikon dhjet vjet me pare.

                                            Femijt e gjore u rriten jetim

                                            Me nenen ne varr, atin ne megrim.

                                                                                                                     U falem nderes!

Vjersha Faikat gjindet ne

Tingllime te Zemres, faqe 25

20 Prill 2022