Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for May 2022

Diskutimi më frymë kombëtare për Kosovën, e detyroi konsullin e Serbisë të lëshojë sallën

by

Skënder Karaçica/

Në organizim të SHSHA-së dhe në bashkëpunim me Odën Ekonomike Amerikë-Israel,në vitin 2016 ish-presidenti i Shqipërisë Bujar Nishani vizitoi Çikagon dhe me udhëheqjen e këtij institucioni ekonomiko-financiar dhe të botës së biznesit,pati biseduar për shumë çështje nga fusha ekonomike,të bashkëpunimit dhe për mundësitë e investimeve në ekonominë e Shqipërisë.Në sallën solemne të këtij institucioni në Çikago,ku,sipas protokolit zyrtar ishte stolisur me flamurin e shtetit shqiptar,të Amerikës dhe të Israelit,presidenti Bujar Nishani shpaloj historinë e popullit shqiptar ndër shekuj deri në ditët e sotme dhe,vuri në dukje ndihmën që afroi populli i tij për praninë dhe shpëtimin e popullit hebrenjë nga regjimi shfarosës i Nazizimit të Hitlerit dhe të shërbëtarëve të tij gjatë Luftës së Dytë Botërore(1940-1945).Në sallën solemne të Odës Ekonomike Amerikë-Israel,kishte ardhur i ,,ftuar,,edhe konsulli i Serbisë me seli në Çikago,i cili qendronte në një rresht i padukshëm për të pranishmit,sidomos të SHSHA-së të shqiptarëve në shtetin e Illinoisit dhe,nga afër përcillte diskutimet e miqëve hebrejë dhe të presidentit të Shqipërisë Bujar Nishani.Më të dëgjuar se në takimin e tij në Çikago,gjëndej edhe konsulli i Serbisë,presidenti Bujar Nishani,në diskutimin e tij foli gjerësisht për historinë e lavdishme të Kosovës dhe të popullit shqiptar,që,tash e një shekull u ka përballuar kohës së përgjakur të regjimit serrb në kërkim të lirisë dhe pavarësië të shtetit më të ri në Evropë dhe botë.Duke folur për pavarësinë e Kosovës dhe,sipas presidentit Bujar Nishani,statusi i saj i pranuar nga vendet më të fuqishme të botës,është i pakthyeshëm sot e gjithmonë,atëherë konsulli serb në heshtje dhe pa bër zë sipas rregullave diplomatike të kunsujve e  lëshoi sallën e takimit në Çikago.Miqtë habrenjë në takimin me Bujar Nishani në Çikago folën përmes shpalimeve të historisë,ku populli shqiptar në Shqipëri dhe Kosovë,u dolën në ndihmë për praninë dhe shpetimin e tyre nga Nazi-fashizmi dhe hyzmetqarët e tij në Evropë,për shtrirë interesimin e tyre nga fusha ekonomike dhe të politikave të investimeve në të dyja vendet tona.

Lamtumirë President Bujar Nishani

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

Me hidhërim e morëm lajmin e ikjes së parakohshme të Presidentit të Republikës së Shqipërisë Bujar Nishanit.  I shprehim ngushëllimet bashkëshortes së tij zonjës Odeta Nishani, fëmijëve dhe gjithë Kombit.  Kemi pasur rastin ta takojmë disa herë në aktivitetet e ndryshme, por do tëndalem vetëm në pak prej tyre.  Bashkë me Qemalin kishim nderin të ishim të autorizuar nga regjisori i shquar i Hollivudit, tepelenasi Stan Dragoti që të merrnim dekoratën e lartë në emër të tij “Nderi i Kombit” akorduar nga Presidenti Bujar Nishani. 

Kjo ceremoni madhështore u organizua në Russian Tea Room nëManhattan.  Qemali dhe Presidenti Nishani kishin qenë kolegë në Akademinë Ushatarake ku pas ceremonisë në takime duarsh I tha me humor:  “Qemal të mbaj mend shume mirë: Ti ke qenë shef katedre, unë pedagog i thjeshtë…  

Kohët ndryshojnë iu pergjigj Qemali, njerëzit ulen apo rriten në pozitë, e rëndësishme është të ngelesh NJERI!”

Mendoj se presidenti Nishani kishte ngelur njeri!  

Një prej takimeve ka qenë dhe në restorantin “Sparks” Steak House, në Manhattan ku Federata PanShqiptare ”VATRA” dhe Diaspora shqiptare në New York, organizuan nje darkë për nder të delegacionit shqiptar i ardhur në Amerikë për të marrë pjesë në sezonin e 67-të të Asamblesë së Kombeve të Bashkuara.  Ajo që do më bënte përshtypje ishte se në këtë darkë ishin të ftuar Ministri i Punëve të Jashtme të Republikës së Tanzanisë, Princesa e Tajlandës e cila Kosovës i kishte dhuruar në qendër te Bankokut një ndërtesë dhe kishte lejuar Ambasadën e Kosovës që të vepronte, pra lobonte për Kosovën në Tajlandë, pasi ende shteti i Tajlandës nuk e kishte njohur.

Presidenti Nishani sillte dhe bënte miq për Kombin.  Fjalimet e tij këtu në Diasporë shoqëroheshin me qetësi dhe maturi.  Shëndeti ndonëse e kishte rënduar, por kur e dëgjoja në publik në mendje më vinte presidenti i 20-të i Amerikës GarJames Garfield (1881) i cili ka thënë: “Nëse rrudhat duhet të shkruhen në ballin tonë, le të mos shkruhen në zemrën tonë. Shpirti nuk duhet të plaket kurrë.”

Për mua si një anëtare aktive e Diasporës me edukim midis dy kontinenteve cilindo President apo kryeministër që përfaqëson shtetin shqiptar dhe të Kosovës e mirëpres, kur takohet me komunitetin pasi respektoj votën e popullit që i zgjedh dhe shtetin amë ku u linda dhe u rrita.  Si media në se kam probleme për të ngritur i ngre në takimet që organizohen, kur vinë apo i shkruaj me penë në publik.  

Si bashkëthemeluese e shkollave Shqipe “Alba Life” mirëpres cilindo shtetar apo activist që përulet para nxënësve të Diasporës që duan të mësojnë Shqip, nuk lejojmë asnjë diskutim politik, pasi Partia e Shkollës Shqipe “Alba Life” është GJUHA SHQIPE. 

Për rrjedhojë në emrin tim, të Qemalit dhe TV “Alba Life” shpreh ngushëllimet e thella për ikjen e parakohshme nga kjo botë të Presidentit Bujar Nishani në moshën 56 vjecare.  

Dritë të pastë shpirti Presidenti i Republikës së Shqipërisë Bujar Nishani!

Lamtumirë!

28 Maj, 2022

Staten Island, New York 

VOLPONE – A CON MAN STORY THAT’S ABOUT US

by

By Rafaela Prifti

A scheme, a conman and a servant. What could go wrong? Is greed only the beginning?

If you happen to read or see Volpone in a theater, you will be forgiven for being overwhelmed by the brutal timeliness of the play. The bottomless greed and self-serving trickery that are portrayed in it feel as current today as perhaps at the time of its production in the 17th century. The fable element of the play conveys a universal moral message that Ben Jonson believed to be the theater’s task. Timelessness is a feature associated with all great works of art and artists, yet Volpone’s timeliness stands out nowadays for the portrayal of schemes generated by a conman and enablers unbound by morals or a sense of justice. In its original form as well as countless theater adaptations worldwide, Volpone is Ben Jonson’s most performed play. The adopted son of a bricklayer, Jonson became one of the most important cultural figures in early 17th century Britain, and England’s first (unofficial) poet laureate. Critics agree that although younger than his contemporary William Shakespeare, as a playwright, Ben Jonson stands comparison with the world’s greatest dramatist.

The play draws on elements of city comedy and beast fable. It is set in Venice where the devious, childless and gold-obsessed trickster Volpone, or ‘fox’, dupes a range of foolish Venetians and foreigners with the help of his clever servant Mosca (‘fly’ or ‘parasite’). Together they stage an elaborate scheme. Volpone pretends to be a wealthy old man who is deathly ill. With the help of his servant, the old man courts three eager gold-diggers, the merchant Corvino (‘Crow’), the lawyer Voltore (‘Vulture’) and the elderly gentleman Corbaccio (‘Raven’), by leading them to believe that they will be named heir to his immense fortune. In exchange for the promise of the inheritance, Volpone collects lavish gifts from Corvino and Voltore. Unstoppable in his greed and lust, he persuades Corbaccio to disinherit his own son, Bonario, in favor of Volpone, and convinces Corbaccio to allow him to seduce his wife, Celia. Mosca plays his part in assuring them that he is helping each one exclusively to get ahead in the three-way race as they eagerly shower Volpone with gifts in order to gain his favor.

As with any scheme, more people need to take part in it in order for the plan to work. No one understands this better than Volpone himself. Disguised as assistants to an Italian swindler, Mosca and Nano, Volpone’s dwarf, swindle the English Knight named Sir Politic-Would-be and a fellow traveler, Peregrine. Volpone, dressed as a famous mountebank, makes an elaborate sales pitch for a cure-all elixir. While some characters begin to catch on to the scheme, Mosca and Volpone prepare an even more elaborate lie to get out of trouble. A recognizable pattern starts to emerge in which a new scheme is designed to cover or at least distract from the old one and a lie is layered on top of a previous lie and so on. Jonson’s merciless satire of deceit and greed without the follies of the judicial system. In court, Voltore, Corvino, Corbaccio, and Mosca present a calculated lie framing the targets of the scheme as culprits. They testify that Bonario and Celia are out to defame Volpone through elaborate plots and false accusations. Mosca’s plan worked. Although Volpone is forced to appear in court, he convincingly acts diseased and is freed. The sly fox, Master of deceit, Voplone is not satisfied with the outcome. It’s not enough for him to have joyfully fooled his victims into believing that each one will be the sole heir to his fortune while becoming wealthier through them. There is no lost irony in Volpone’s criticism of other people’s greed. Determined to humiliate his victims, the trickster fakes his own death. The plan backfires. His enabler, Mosca sees this as an opportunity to swindle the swindler by driving a hard bargain for Volpone’s fortune in court. To prevent Mosca from getting away with all of his money, Volpone reveals himself and his entire plan. The Venetian court sentences Mosca and Volpone handily.

Volpne is a merciless satire of greed and lust. It remains Jonson’s most-performed play outlining his belief that theater is as much entertaining as it is morally relevant. The play’s central figure, fittingly named Volpone is an old, rich, childless Italian gentleman with no heir his fortune, who schemes several people by pretending to be sick and offering to name them as inheritors of his wealth by making them complete for the title. Volpone cheats the entire play to line his pockets. His greed is secondary only to the satisfaction he drives from fooling others. His tricks would not have worked so well without his parasite, Mosca, his servant who fools the people hoping to inherit Volpone’s wealth, and weaves cross-plots which are all eventually exposed.

New tricks keep being generated by the characters as they try to take advantage of each other and then try to save themselves. It is a very recognizable pattern of the present time-space we live in. Naturally, for the schemes to be successful or last longer, controlling the narrative and spinning is crucially important. For the Sly Fox, Volpone, to keep deceiving people, his parasite Mosca needs to be alongside and follow through. To be sure these are characters in a play that has been performed for four centuries on stages around the globe telling the story of the con man’s of the society and the enablers that play along as long as it is profitable for them to do so. These themes reverberate with today’s audiences with an appreciation for entertainment as well as the messaging conveyed through art, as playwright Ben Jonson intended. In it, greed is only the beginning. For the scheme to work, manipulation and misrepresentation are key elements to help the self-serving interest of the puppet master, the Sly Fox.

As recently as 2018, a production of Volpone, adapted by Stefan Zweig (Cvajg), translated in Albanian by Artur Lena, was performed by the Tetova Theater. Director and costume designer Sulejman Rushiti, renowned Albanian director and producer, said that the play was a contender at the Tetova International Theater Festival. Enjoying great reviews, later in the year, the play went on a tour to Gostivar, where theatergoers packed the hall.

The fable element of the production displayed in the characters Voltore (Vulture), Corvino (Crow) Corbaccio (Raven), and Mosca (Fly, Parasite) lends it the universal component. Yet, it speaks to today’s audience with a particular contemporary voice as a story about us.

NE SHTEPINE, KU SHQIPTARI E NDJEN VETEN ME SHUME SHQIPTAR

by

Lutfi Brami

Filadelfia, 23 maj 2022

(Promovohet libri “Zjarri arbëror i pashuar” i Prof. Dr. Bexhet Asani)

Mikëpritje, dashamirësi, art, kulturë, traditë e bujari!

Të gjitha ishin të gërshetuara në shpirtin moral,patriotik e njerëzor, që reflekton shpirti i komunitetit në shoqatën “ Bijtë e shqipes “ në Philadelphia të shtetit Pennsylvania.Harmonia  e buzëqeshja e këtyre njerëzve të dashur lexohet më mirë se kudo tjetër.Eshtë një shembull unik. Kjo u manifestua edhe në aktivitetin e radhës së shoqatës “Bijtë e shqipes”, që drejtohet nga z. Bujar Gjoka, në promovimin e librit “ Zjarri arbënor i pa shuar “ i profesor Dr, Bexhet Asani.

Njerëzit që u mblodhën në këtë aktivitet janë pikërisht ata që paralajmëron emri i Shoqatës: bijtë dhe bijat e shqipes. Kështu e quajnë veten dhe në secilën ditë, ku mundohen të sjelllin prova se janë pikërisht të tillë. Bijtë dhe bijat e shqipes, që jetojnë në Pennsylvania janë të shumtë në numër, rreth 30 mijë.Me një histori jo shumë të vjetër emigrimi, por me një traditë të formuar e të kristalizuar nderimi ndaj vlerave të tyre identitare: gjuhës, kulturës, historisë e mbi të gjitha me një shkallë të lartë suksesi në dy fushat kryesore të jetës: në atë të arsimimit dhe të biznesit. Qindra të rinj shqiptarë kanë mbaruar dhe vazhdojnë të mbarojnë universitete dhe ka një numur të konsiderueshëm afaristë e biznesmenë.

Më 22 maj 2022,në godinën e vjetër të kësaj shoqate, në bashkëpunim me Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë të New Yorkut u  organizua një pritje për dashamirësit e kulturës sonë, duke shfrytëzuar një rast dinjitoz të promovimit të librit “Zjarri arbëror i pashuar”, të prof. dr. Bexhet Asanit, Në këtë promovim, përveç anëtarëve të shumtë të shoqatës “Bijtë e Shqipes”, morën pjesë edhe anëtarë nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, me në krye Presidentin e Shoqatës Adnan Mehmetin, kryetarin e shoqatës Mëhill Velaj si dhe kryetari i Akademisë Shqiptaro Amerikane të Kulturës dhe Shkencës, Prof.dr. Skënder Kodra. 

Aktivitetin e hapi Kryetari I Shoqates “Bijte e Shqipes” z. Bujar Gjoka, i cili falenderoi pjesëmarrësit dhe veçanërisht ata të ardhur nga New Jersey, New Yorku e Conencticat dhe autorin për punën voluminoze e serioze të tij, duke shprehur kënaqësinë për bashkëpunimin dinjitoz mes dy shoqatave për promovimin e këtij libri me vlera të mëdha për kulturën dhe trashëgimin e vlerave te kombit tone. 

Kryetari I Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikan, z.Mhill Velaj, në fjalën e tij falenderoi të gjithë pjesmarrësit dhe në veçanti të zotët e Shtëpisë së shqiptarit për gadishmërinë në organizimin e përbashkët të kësaj veprimtarie, i njohu pjesëmarrësit me programin e këtij takimi promovues duke bërë një biografi e një përmbledhje të shkurtër rreth krijimtarisë së  autorit prof.dr.Bexhet Asanit. Me ftesën e tij, të gjithe pjesëmarrësit nderuan me nje minut heshtje kujtimin e ish kryetarit të shoqatës “Vatra“ Dr. Gjon Bucaj e Ish Kryeredaktorit të gazetës “Dielli” z.Dalip Greca, të cilët u ndanë nga jeta para pak ditësh.  

Në ketë takim përshëndetën: Presidenti i shoqatës së shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikan dhe botues i revistës “Tema”, shkrimtari e poeti Ardian Mehmeti, Prof. Dr.Skënder Kodra, Kryetar i Akademisë së  Shkencave Shqiptaro-Amerikane. Rreth librit të Prof. Dr. Bexhet Asanit morën pjesë në diskutime:  

Poetja Ilirjana Sulkuqi, artisti Shaban Lajci, Ish kryetarët e shoqatës “Bijtë e Shqipes” gazetari veteran  Lazar Vero e  Dr. Sadik Elshani, Shkrimtari  e anëtar i shoqatës “Bijtë e Shqipes” Hys Hasa, anëtar i shoqatës “Vatra”, Preng Qeta, Sekretar i Forumit të ish ushtarakëve shqiptar në Fiadelfia Lutfi Brami  etj., të cilët dhanë mendime dhe vlerësime rreth vlerave historike,artistike e shkencore të këtij libri për të sotmen dhe sidomos për të ardhmen, duke e kosideruar një pasuri të madhe për lexuesin shqiptar.

Dr. Besim Muhadri mbajti kumtesën kryesore. Ai ndër të tjera tha: Libri  i autorit Dr. Bexhet Asani “Zjarri arbëror i pashuar” është libër gjithpërfshirës dhe shprushje  në shpirtin arbëresh me titull sa simbolik, aq edhe domethënës e përmbajtësor, me materiale interesante e të rëndësishme për gjuhësinë dhe etnografinë, që ndërlidhet me arbëreshët kudo që ndodhen, në Sicili e kalabri të Italisë, në Argjentinë, Greqi, Turqi, Ukrainë, Kroaci, Bullgari e kudo në botë,me figura e personalitete të rëndësishme arbëreshe, shkrimtarë, muzicienë, regjisorë, punëtorë të palodhshëm të kulturës, arsimit, priftërinjë, aktivistë shoqatash arbëreshe, por edhe njerëz të thjeshtë të këtij komuniteti, të cilët mundohen të ruajnë gjuhën dhe kulturën e lashtë arbërore, të trashëguar nëpër shekuj nëpërmjet edhe veshjeve,   këngëve popullore, e aspekte të tjera.

  Në librin “Zjarri arbëror i pashuar“, – u shprehën diskutantët, autori  sjell ngjarje dramatike të lënies së Trojeve e hedhjes rrënjë në troje të tjera…e hidhërueshme kjo, e mallueshme për dashurinë e adhurimin për token e dytë, por shumë e dhimbshme. Ikje me kokëkthyer pas. A nuk është kjo një plagë aktuale edhe sot ? ! A jemi ne një nga ata ?!… Njohuritë që jepen në këtë libër, veprat që kanë lënë të parët tanë, traditat, zakonet, ritet nuk plaken.Autori na i bën prezente me pasion e krenari. E ka patur ëndër, që në bankat e shkollës së mesme, autori,interesin për fatin e arbëreshëve, të cilat i thelloi në universitetin e Prishtinës dhe nëpërmjet kësaj monografie,tregon punën komplekse, por fisnike të tij. 

Arbërishtja është në realitet një gjuhë e mbyllur në vetvete,ndërsa  sot po vazhdon të rritet bashkëpunimi për ruajtjen e saj. Janë domethënës aktivitete si:  seminari në Prishtinë i gjuhës e letërsisë shqiptare, Qendra e studimeve dhe publikimeve arbreshe në Tiranë, binjakëzimi i shumë komunave, vizitat dy palëshe Kalabri – Sicili, që tregojnë se po punohet për ta ruajtur gjuhën që të mos vdesë.. 

          Përmes shkrimeve të shumta, qoftë, studime, përshkrime, reportazhe, portrete, takime rasti, intervista etj., profesor Bexhet Asani sjell para nesh botën dhe shpirtin e pavdekshëm të arbëreshëve dhe përpjekjet për të ruajtur gjuhën, kulturën dhe traditat e lashta arbërore. Kemi edhe shqetësimet e autorit për zbehjen apo harresën e ngadalshme, por të vazhdueshme të gjuhës arbërore.Ai ,pothuajse në çdo shkrim, bën apelin tek institucionet kompetente shtetërore të shtetit amë që të kthejnë vëmendjen te kjo pjesë e dhimbëshme e qënies sonë, që të mos rrezikohet nga zhdukja. Është detyrë e çdo intelektuali e sidomos e shkrimtarëve, që të punojmë pareshtur, duke evidentuar historinë dhe shembujtë pozitiv, për t’ i shkruar e përgjithësuar në librat që ne botojmë, me synim që t’u lëmë brezave një thesar vlerash, duke ju treguar se nga vijmë,kush jemi dhe si duhet të jemi.

Në libër zë vend përshkrimi i profilit të Aristidh Kolës në librin “Gjuha e Perëndive “, që profesor Kristaq Shabani e quan Kryevepër me karakter studius dhe paraqitje tipike të shkencës kombinative, historike e gjuhësore. “Pellazgjikja është nëna dhe rrënja e gjuhëve, që krijoi kurorën e qytetërimit botëror. Populli hipotetik indoevropian nuk erdhi nga India në Evropë, por e kundërta“ – thotë Aristidhi, i cili ishte njeri i ditur, e donte kombin e tij, studiues i vendosur në mbrojtjen e tezave të tij shkencore, studiues i energjive dhe i përfundimeve të mëdha, logjike, krijues me kurajë të lartë shkencore, kontribues në shpjegimin e tezës për identitetin dhe gjuhën mëmë pellazgjike. Sa bukur tingëllojnë vargjet në poezinë e tij :

     Këngë arbëreshe, o këngë e rrall’,

As Vjosë, as Drin, s’ ta shuan dot mall.

Si rojte në shekuj, tërë atë dashuri,

Për tokën e Skënderbeut, për mëmën Arbëri!?

Puna për të mbajtur gjallë gjuhën shqipe edhe këtu në Filadelfia është për t`u përshëndetur. Kontributi i shoqatës “Bijtë e Shqipes“, i Këshillit drejtues të saj, i mësueseve nëpërmjet shkollës shqipe “Gjuha jonë“ është për t`u vlerësuar e përgjithësuar për përkushtimin e pasionin për ta mbajtur gjallë, për ta masivizuar, për të zgjeruar më shumë aktivitetet në komunitet e familje për edukimin e fëmijëve me dashurinë për gjuhën shqipe e kombin tonë. 

Sa krenar bëhemi, kur mësojmë histori të tilla, ku djali i Carlo Albanese, një marinar arberesh nga jugu i Italise, Anthony Carlo Albaneze, me rrënjë arbëreshe, zgjidhet Kryeministër i një vendi të madh si Australia. Gjaku i arbërit nuk shuhet kurrë, kudo që jeton.

Sa kuptimplote e aktuale janë fjalët e Prof Agostino Giordanos: “…kur një katund arbëresh s`flet më gjuhën arbëreshe, historia zë e mbëllin librin e saj, zakonet zënë e veshken, kujtimet e shpresat zënë e thahen, gjaku zë e teret. Fjalët nëng përputhen me mendimet, zëmëra bier udhën e mallit, shit nëng fljën me njëra jetrën, ndë gjitonitë nëng  huhet ( nuk është më e përshtatëshme), ndër rugat nëng këndohen më vjershë “. Te këto fshatra  fëmijtë nuk luajnë më arbërisht, nuk këndojnë më arbërisht, nuk zihen më arbërisht, nuk shajnë më arbërisht ! E dhimbëshme, me të vërtetë e dhimbëshme.

Me 1923 komisioni qe do te caktonte kufijte e Shqiperise se Jugut i kryesuar  nga gjeneral Telini, oficer i Mbreterise Italiane kishte udhëzim që të vendoste me inisiativë vijën e kufirit me ato fshatra, që duhej të ndaheshin më dysh. Për të mos rënë preh e pretendimeve, komisioni kreu nje test të thjeshtë, që ka të bëjë me gjuhën shqipe. Ata mbushnin një grusht me monedha dhe jua hidhnin fëmijëve të fshatit. Fëmijet gjatë marrjes së tyre fillonin të shanin në gjuhën e tyre të përditshme, e cila ishte në masen më të madhe, shqipja. Keshtu, mjaft fshatra kufitare, iu bashkuan Shqipërisë.

Në këtë aktivitet, një moment aktori Shaban Lajçi këndoi një këngë për kurbetin dhe recitoi disa vargje me vlera patriotike, që ngjalli shumë emocion tek pjesmarrësit në këtë aktivitet dhe u duartrokit me shumë dashamirësi, ashtu sikurse recitimi shumë i bukur i poezisë “Zjarr i pashuar “nga ish nxënësja e shkollës shqipe “Gjuha Jonë” Philadelphia, zonjusha Selma Çela dedikuar autorit Prof/Dr Bexhet Hasani.

Ju Motra vëllezër a s’më thoni

Këtu ne sot kush na mblodhi?

Një burrë fisnik nga Zagerçani

Profesor/Doktor,Bexhet Asani.

Ti moj Nena e Zagerçanit

Hallall qumeshti yt për djalin,

Që penën nuk ja ndan vatanit

Fillon që me kohën e Arbërit.

Në mes këtij entusiazmi, Kryetari i Shoqates “Bijte e Shqipes” Philadelphia z. Bujar Gjoka i dorëzoi Prof.Dr. Bexhet Asanit vlerësimin “Mik i Shoqatës” akorduar nga Këshilli Drejtues i Shoqatës me motivacionin: “Për punën të palodhur si mësues i gjuhës dhe letërsisë shqipe në atdhe e Nev Jersay, USA, si atdhetar, studiues, publicist në ruajtjen e kulturës, traditës, historisë dhe vlerave kombëtare të kombit tonë. Për mbështetjen e vazhdueshme të veprimtarive të shkollës Shqipe “Gjuha Jonë” e Shoqatës Atdhetare- Kulturore Shqiptaro – Amerikane “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia.”

Autori  Bexhet Asani  i u përgjigj pyetjeve të pjesëmarrëseve në lidhje me motivet, punën, informacionin e dokumentacion e siguruar në hartimin e këtij libri me vlera kombëtare. 

Shkrimtaret pjesmarrës në këtë aktivitet dhuruan libra nga veprat e tyre për biblotekën e shoqatës “Bijtë e shqipes” Philadelphia. Nje dhurate suprize na erdhi nga larg, nga shkolla shqipe “Naim Frasheri” Patra-Greqi. Drejtori I shkolles, poeti e shkrimtari Iliaz Boga kishte derguar disa nga librat e tij me poezi e përralla për nxënësit e shkolles shqipe “Gjuha Jone” Philadelphia. Më 20 Shtator 2019, Shkollat Shqipe: “Naim Frasheri” Patra- Greqi, “Udha e Shkronjave” Asti-Itali e “Gjuha Jone“në Philadelphia -USA kanë bërë trinjakëzimin e tyre dhe që nga ajo kohë është rritur ndjeshëm bashkëpunimi midish këtyre shkollave.  Mikja e shquar e shoqatës, shkrimtaria e poetja Iliriana Sullkuqi i dorëzoi disa libra bibliotekës së shoqatës, disa përshëndetje nga disa shoqata motra në Greqi, Elbasan e Tiranë, dhe disa dhurata të thjeshta simbolike për autorin prof.dr. Bexhet Hasanin,për gazetarin veteran, nismëtarin e krijimit të shoqatës dhe “Kryetar  Nderi“ i saj, Llazar Veron, Kryetarin e Nderit“ z.Tajar Domi, Kryetarin e Shoqatës z.Bujar Gjoka e  prof.dr.Skënder Kodra, i cili para disa ditësh kishte ditlindjen. Këto e gjallëruan edhe më shumë atmosferën e këtij aktiviteti.

Shoqata “Bijtë e shqipes” aktivitetin e vet e zhvillon në ambiente që janë për t`u lakmuar, si në pikëpamje të hapësirës, ashtu edhe të pozicionit e të cilësisë.Veç sallës për aktivitete kulturore e muzeumit, aty ka edhe klasa për zhvillimin e mësimit të gjuhës shqipe. Muret e stolisura me fotografi të figurave tona historike e kulturore e me flamuj kombëtarë pasqyrojnë më së miri frymën kulturore, që i karakterizon këta aktivistë të zellshëm dhe shpirtin e tyre humanist e atdhetar. Por, dëshmia më e madhe e këtij shpirti është vetë shtëpia e Shoqatës, një objekt i dhuruar nga atdhetarët shqiptarë, Hasan e Benjamin Risilia, që në vitin 2006. Duke u rritur komuniteti, kanë ardhur duke u rritur edhe kërkesat për t`iu shërbyer nevojave të tij. Aktivistët e aktivistet e zellshme të Shoqatës e kanë zgjidhur këtë në një mënyrë që do t`i bëjë përgjithmonë krenarë: Ata kanë blerë një shtëpi tjetër shumë më të madhe prej guri, historike, që ngjason me një kështjellë, në majë të së cilës, tashmë ka filluar të valojë flamuri shqiptar.

Nderkohe z. Bujar Çela, anëtar I këshillit drejtues të  shoqatës prezantoi dhurimin e shumës  prej $500  nga kompania “Meal of America” e cila ka punësuar disa anëtarë te komunitetit tonë shqiptar dhe në shprehje të respektit për ta, kjo kompani, shprehu deshirën për  të kontribuar në ndërtesën e re të shoqatës.zj.Ilirjana Sullkuqi i dorëzoi shoqatës sonë një çek prej 100 $ amerikan për mbarvajtjen e shkollës shqipe “Gjuha Jonë“ dhe për ndërtimin e godinës së re të shoqatës. Të gjithë miqtë që erdhën nga New-Yorku dhe nga New Jersy, treguan interes të  veçantë per ecurinë e shkollës shqipe dhe projektin në ndërtimin e ndërtesës së re të shoqates. Ata shprehën dëshirën që të jenë pjesë e këtij projekti dhe kontribuan me nga 100 dollarë secili për këtë ndërtesë historike që do të jetë qendra e ardhshme e shoqatës dhe shkollës shqipe ne Philadelphia. Disa dhuruan edhe për shkollën shqipe“Gjuha Jonë“. Kryetari i shoqatës Bujar Gjoka i falenderoi kontribuesit për bujarinë e zemërgjërësinë e tyre.

Në mesin tuaj, miku e ndjen veten më shumë se mik, salla juaj sa vjen e bëhet më e ngushtë nga pjesmarrja e antarëve e miqëve të shoqatës – tha midis të tjerash z., Mhill Velaj. Në mesin tuaj, intelektuali e ndjen veten më shumë se intelektual! Në mesin tuaj shqiptari, e ndjen veten më shumë shqiptar! Ju priftë e mbara! Ishte kënaqësi të merrje pjesë në një ngjarje të tillë, që u përcoll me shumë interes nga të pranishmit

I  gjithë ky auditor kaloi në koktelin e  thjeshtë por shumë simbolik e entusiast, organizuar nga i zoti i shtëpisë z.Bujar Gjoka,sponsorizuar nga z. Bujar Çela, ku në mes të këtij entuziasmi me shëndete për miqtë dhe autoritetet përkatëse, që na nderuan në ketë eveniment u shpreh dashuria e respekti për njëri, sidomos për miqtë e ardhur .Pjesëmarrësit dhe autori vijuan me pyetje e pergjigje dhe miqte u njohen nga afer me veprimtarine e shoqates “Bijte e Shqipes” jetes se komunitetit shqiptar ne Philadelphia si dhe projektet e shoqatës sonë në të ardhmen.

Mbylljen e këti aktiviteti e bëri z.Mhill Velaj dhe Kryetari i Shoqatës Z.Bujar Gjoka me dëshirën që edhe në të ardhmen të organizojmë veprimtari të tilla, që i shërbejnë e do t’i shërbejnë artit e kulturës dhe ruajtjes së shqiptarizmës në komunitetet  shqiptare në Diasporën e USA..

U mbyll ky aktivitet i bukur e mbreslënës dhe me një vizitë tek ndërtesa e re e shoqatës, sidomos për ata që nuk e kishin parë më parë,duke qenë të shoqëruar nga Kryetari z.Bujar Gjoka. Eshtë kënaqësi të merrje pjesë në një ngjarje të tillë, që u përcoll me shumë interes nga të pranishmit.

  Ishte një aktivitet dhe promovim dinjitoz me vlera të gjithanshme të këtij libri voluminoz plot detaje historie, kujtimesh, figurash e shoqatash Arbërore, që i shton një vlerë më shumë punës e luftës për mbajtjen gjallë të gjuhës e pasurimin e saj. Shëndet Urime e suksese në krijimtarinë tuaj të gjërë dhe të larmishme profesor Bexheti ! 

KUR  PERANDORIA TURKE-OSMANE PUSHTONTE KOSTANDINOPOJËN

by

NGA NDUE  BACAJ

HYRJE 

Me 29 maj 1453 , ditën e marte , një lajm i hillur do të trondiste Europën e Botën mbarë. Kostandinopoja , kryeqyteti i perandorisë Romake të Lindjes (Bizantit) , pas rreth njëmbëdhjetë  shekujsh civilizim ishte pushtuar me zjarr  e hekur nga Turko-Osmanët të udhëhequr nga sulltan Mehmet (Fatihu) II-të , apo siç njihet me “nofkek” Mehmet pushtuesi. Me pushtimin e Kostandinopojës Europa kishte humbur “Jeruzalemin” e saj , (fatkeqesisht duket perjetsisht), ndersa Botës i ishte fikur   njera nga dritat e qytetrimit e besimit Kristian , apo qorruar njeri sy… Rënia e Kostandinopojës në duar të pushtuesve turq shkaktoi dhimbje të madhe  veçanarisht te  Shqiptarët (Arbnorët) , të cilët kishin kontributin më të madh në ndertimin e këtij kryeqytetit të perandorisë Romake të Lindjes. Kostandinopoja ishte një nga kryeveprat e “pavdekshme” të Flavio Valerio Kostandinit , i cili udhëhoqi perandorinë Romake nga viti 306 deri në vitin 337 , ku per veprat e tij të trashiguara deri sot në histori , ai njihet me “emrin” Kstandini  i  Madh. Kostandini i Madh ishte Ilir , prej gjaku e mishi , ai ishte nga Nishi (Nasius) i Kosovës (Dardanisë). 

PAK HISTORI PËR KOSTANDINOPOJËN, KRYEQYTET I PERANDORISË ROMAKE TË LINDJES.

Kostandini e kishte zhvendosur selinë e tij të perandorisë në vitin 326 , nga Roma në qytetin që e kishte ndertuar dhe i kishte dhënë emrin e vet Kostandinopojë  (në vitin 330). Historian të ndryshem  thonë se këtë zhvendosje selie Kostandini e bëri (ndoshta) si  simbol i shkëputjes tij  nga e kaluara pagane.  Gjatë organizmit të ri  të perandorisë Iliriku  perbënte një nga provincat e mëdha. Ai ndahej në dy pjesë : Iliriku Përendimor (Illyricum Occidentale ) , që permblidhte vetë Ilirikun  Panoninë  e Norikun , dhe Iliriku Lindor (IIIyricumm Orientale) , ku perfshiheshin Dakia  , Moesia  , Maqedonia dhe Traka . Kostandini  u pagëzua nga historiani  kishtar  , Eusebi , pakë kohë para vdekjes, më 337. Fronin e trashiguan tre të bijët  e tij të paaftë , Kostandini , Kostandi dhe  Kostani . Ky i fundit trashigoi Ilirikun ,Italinë dhe Afrikën.1.  Kostandinopoja ishte ndërtuar  në formen e një trekendëshi  i cili rrethohej në të dyja anët  me ujë , në veri nga Briri i artë , kurse në jug nga deti Marmara. Vetëm nga ana e tretë , në pjesen perendimore  bashkohej me token. Këtu perandori Teodori II  në shek. E pestë  , kishte ndertuar murin e madh  i cili shtrihet nga veriu në jug  në një gjatësi prej  shtatë mijë e pesqindë metrash. Muri perbëhej nga tre pjesë dhe mbrohej nga një hendek i madh . Nuk kishte fortifikime më të fuqishme në periullen e mesjetës.  Muri i parë ishte i dobët dhe rrethonte hendekun.  Muri i dytë ishte njëzetë e pesë metra i lartë dhe nuk kishte kulla mbrojtëse.  Ndërkohë që muri i tretë arrinte një lartësi prej dyzetë metrash dhe ishte i mbrojtur  nga kulla të mëdha të cilat mund të mbanin shumë ushtarë në brendësinë e tyre.  Në keto kushte mesjetare ky mur ishte i pakalueshëm…2. Perandoria Romake në vitin 395  ishte ndarë perfundimisht në dy perandori , e jo thjesht per  arësye organizimi e mirqverimi si një perandori e tërë që e kishte riorganizuar Kostandini i Madh.. Mjerisht pas shumë luftrash doktrinore  teologjike , ideologjike e filozofike , të filluara që në shekullin e IV-të nga klerikë dhe  hierarkë të kishave kristiane , në vitin 1054 kisha Kristiane do t’u ndante perfundimisht  në dy “pjesë” ; në atë kristiane katolike me seli në Romë (kisha perendimore latine) , dhe ajo ortodokse (kisha lindore ) me seli në  Kostandimopojë. Kjo ndarje nuk kishte qenë një ndarje vëllazërore , por një ndarje thellësisht armiqësore , armiqësi e ruajtur edhe në shkujt e ligështisë të dy perandorive Romake , të perendimit dhe asaj të Lindjes (Bizantit). Ligështi që u trashigua jo vetëm në dy perandoritë si e tëra , por edhe nga provincat apo “shtetet” që i perbënin ato. Është pikrisht kjo ndasi e “perkthyer” shpesh në armiqësi , që arriti ta shfrytëzojnë perandoria islamike turko-osmane  që po rritej e fuqizohej dita ditës , pasi ajo kishte në themel unitetin  (edhe pse jo rrallë , ketë e arrinte me ndihmen e shpatës) , ndersa kristianët edhe kur bashkoheshin prej frikes  të islamikëve , atyre sapo u largohej kjo frikë predikonin gjërat që i ndanin e harronin ato që i bashkonin… duke thelluar ndarjen… “Flamurin” e armiqësisë e mbante kisha e lindjes (Ortodokse).

RËNIA E KOSTANDINOPOJËS NË DUAR TË TURQËVE DHE “KONTRIBUTI” I GREKËVE!  

Me rritjen e kërcënimit nga fuqia turke , ambasadorët bizantinë  zunë të dukeshin më shpesh në oborrin papnor. Bisedimet e pasinqerta për një ribashkim të Botës  së krishterë aty nisen e aty mbaronin , duke u luhatur në pershtatje me klimen ushtarake. Me sa duket grekët dinakë donin në fillim ndihmen  ushtarake  , pastaj një këshill e më në fund  po të ishte e pashmangshme , ribashkimin. Latinët e kishin më se të qartë kotësinë e një këshilli , prandaj e premtuan ndihmen  si kusht për ribashkimin. Një historian bizantin dhe mik i perandorit  ka dhënë parimet e këtyre  bisedimeve , i cili del në biseden midis perandorit  dhe trashigimtarit tij  të ri , që më vonë do të njihej si Gjoni II  Paleologu. “Mjeti ynë i fundit kundër turqëve është frika e tyre nga bashkimi ynë me latinët , me kombet luftarake të perendimit , që mund të sjellin shpetimin tonë dhe shkatërrimin e tyre. Sa herë  që të kanoset kërcënimi i heretikëve , atyre bëjua të qartë  rrezikun. Propozo thirrjen e një këshilli , koslutohu per mjetet që duhen ; por gjithmon vono dhe shmangë thirrjen e një kuvendi , i cili nuk mund të na sjellin asnjë perfitim të perkohshëm ose shpirtëror. Latinët janë krenarë , kurse grekët  kokëfortë ; asnjera palë nuk mund të lëshojë ose të terhiqet. Prandaj çdo perpjekje per arritjen e një bashkimi të perkryer nuk do të bejë gjë tjeter , veçse do të konfirmoj perçarjen.”.3. Për këtë arësye perandori hyri në bisedime  për bashkimin me latinët , me synim që ti vinte ledh  agresionit musliman. Por që të ruante identitetin e ortodoksisë , ai kurr nuk e vuri në praktikë ribashkimin. I biri , Gjoni II Paleologu nuk u tregua kaq i matur ose , ndoshta trysnia mbi do të ketë qenë më e madhe. Ai e shqyrtoi seriozisht ftesen e Papës Eugjeni IV  , i cili i kishte mposhtur anti-papët  dhe tani aspironte të ndreqte perçarjen e vjetër. Sulltani nga frika e një ribashkimi , i ofroi Paleologut  garanci sigurimi , madje ecdhe para , nëse ai hillte poshtë orvajtjet e Papës . Perandori i ri si shkak per vonesen , i nxorri papës thesarin e tij të shterruar. Menjëherë papa ia  mbuloi të gjitha shpenzimet me një ndihmë prej 10.000 dukatesh. Më në fund , perandori u dorzua , dhe së bashku me patriarkun  dhe me një shpurë të madhe , lundroi per në Këshillin e Ferrerës në Firence , me 1438. Aty , pas debatesh të pafundme doktrinore , grekët nëshkruan një lëshim të hartuar me fjalë të dykuptimshme  dhe si shperblim për ribashkimin , moren një ndihmë të vogël ushtarake. Megjithatë , kur u kthyen në Kostandinopojë , perfaqësuesit u akuzuan për apostazi , marrëveshja u denoncua publikisht  , kurse këta trafikantë të besimit moren faljen popullore , vetëm duke pranuar me perulësi gabimin e tyre dhe duke mohuar bashkimin. Pas shpartallimit të kryeqëztës në varna (1444)  dhe pergatitjeve të Mehmetit II per rrethimin e Kostandinopojës  , Kostandin  Paleologu i bëri një thirrje të fundit të dëshpëruar Perendimit  per ndihmë të madhe me çdo kusht .  Ndonse pak kohë më parë , me 1450 , një Këshillë  në Kostandinopojë , kishte renditë gabimet e latinëve…4. Që nga vendosja e turqëve mbi Dardanele  , marrja e Kostandinopojës  kishte qënë pjesë e politikës së shtetit aziatik dhe si pasojë ishin zhvilluar disa rrethime  të qytetit , por pa sukses… Pasi Mehmeti II u ngjitë në fronin e sulltanit (1451-1481)… dhe vendosi të merrte Kostandinopojen . Sulltani kerkoi të perdoret çdo mjet i disponueshëm.  Hapi i parë ishte ndertimi i një fortese në pjesën europiane të Bosforit, mbi qytetin e Kostandinopojës (1452).  Në sajë të një fortese tjetër  në skajin aziatik të Bosforit dhe me kontrollin e ngushticës  së Dardaneleve , sulltani e kishte shternguar si në morsë  të fortë kryeqytetin bizantin.  Po ashtu duke krijuar një flotë prej katëqindë anijesh  dhe një ushtri prej njëqind e pesëdhjetë mijë vetash , ndër këta dymbëdhjetë mijë jeniçer , Mehmeti filloi atë që historia e ka quajtur  rrethimi më i madh.  Mbrojtjen e Kostandinopojes do  udhëhiqte  perandori  Kostandini XI Paleologu. Ai kishte hipur në fron si pasardhës i të vëllait në vitin 1449 dhe ishte një nga sundimtarët  më të mirë të një dinastie të dobët e të turpshme.5. Në keto rrethana me 1452 , Kostandini  nënshkroi  bashkimin  , e shpalli atë në Katedralen e Shën  Sofisë  dhe për herë të parë  që nga shek.II  emri i Papës zuri  të shqiptohet  gjatë lutjeve. Megjithatë grekët , hollen poshtë çdo aleancë me latinët.  Admirali i tyre i madh , Notares , kryeminister dhe i dyti pas perandorit  , delaroi se preferonte më mirë të shihte në kostandinopojë  çallmen e turqëve , se sa kapelen e kardinalit…6. Me 22 maj 1453 kishte ndodhur eklipsi i hënës , shenjë të cilin mbrojtësit e qytetit  e kishin interpertuar si të kobshme…7. Thirrja e peraandorit për mbrojtjen e Kostadinopojës , arriti të grumbulloi një ushtri prej pesë mijë vetash , gjë që tregon per zvoglimin e popullsisë së qytetit dhe dobësinë e popullsisë  që akoma banonte  në Kostandinopojë. Disa mijëra  vullnetarë  gjenovez dhe venedikas rroken armët . Si perfundim një ushtri  që numronte jo më  tepër se tetë mijë vetë , vendosi të mbronte  qytetin.  Kostandini nuk ushqeu ndonjë iluzion për situatën . Detyra e tij ishte të vdiste si burrë… Së pari ai e  dinte se kishte grumbulluar një ushtri të vogël , e cila krijonte një pengesë të hollë në muret e qytetit. Së dyti , zbulimi i ri i barutit ishte një armë e mrekullueshme në anën e pushtuesve. Mehmeti zotronte  rreth gjashtëdhjetë topa të madhësive të ndryshme , të cilët mund të duken të vjetruar në ditët tona , por që  qenë  në gjendje të krijonin të çara kaq të mëdha në muret e Kostandinopojës , saqë mbrojtësit nuk arrinin t’i  riparonin ato. Rrethimi kishte vazhduar  pa sukses per disa muaj , deri kur sulltani mendoi se sulmit mbi mure  duhet  t’i  bashkëngjitet një sulm nga deti . Per ketë qellim , flota otomane duhet të arrinte në Bririn e Artë. Por bizantinët e kishin mbyllur  hyrjen e portit të Bririt të Artë nëpermejt një zinxhiri të gjatë që shtrihej nga njeri breg te tjetri. Aksidenti më i madh  i rrethimit qe deportimi i anijeve otomane në port pa këputur zinxhirin. Kjo ndodhi per meritë  të sulltan Mehmetit i cili kishte me vehte inxhinierët më të aftë të botës.  Kishte edhe të krishterë në këtë grup. Por Mehmeti nuk donte të humbiste luftën per shkak të paragjykimeve  të tij fetare. Inxhinierët perpiluan një plan shumë të zgjuar. Ata ndertuan një plan të perkulur prej dërrase  të vajosur. Këtë plan ata e vendosen në cepin që ndante  Bosforin nga Briri i  Artë .  Gjatë natës rreth shtatëdhjetë anije otomane deportuan në ujrat e qytetit. Per të parandaluar kercenimin e ri , grekëve iu desh që një pjesë e trupave të tyre  t’i largonin nga muri toksor per tek ai detar. Pas një bombardimi të gjatë , sulltani urdhëroi një sulm perfundimtar  mbi muret e qytetit . Dita  e vendosur për të sulmuar ishte 29 maji i vitit 1453… Rrallet e gjëra të muslimanëve u hollen mbi muret e qytetit . Në këtë orë tragjike perandori dhe mbrojtësit e tij besnikë  bënë të pamunduren  për të larguar  dobësinë  që karakterizonte perandorinë  bizantine.  Vetë Kostandini  XI  dha shembullin  personal  duke mos u larguar  , por duke qëndruar me ushtarët e tij deri sa u dogj nga hordhia e armiqëve.  Në ketë mënyrë vija e vjetër e perandorëve romak  perendoi.  Më në fund,  muret e qytetit u çanë dhe nderkohë ushtarët oroman u perhapen në të gjitha drejtimet , Mehmeti II  u drejtua me kal  per në Katedralen e Shën  Sofisë per të falnderuar Allahun. Kjo ndertesë  e mrekullueshme , simbol i botës lindjes u shëndërrua në xhami. Per disa ditë në Kostandinopojë  mbretëroi tmerri , pasi banorët dhe të mirat e tyre u perkisnin ushtarëve turq si mall lufte. Kur orgjia mbaroi , doli në pah qyteti i vjetër plot me shtepi , pallate e kisha  bosh. Vetë Mehmeti mendoi se Kostandinopoja pa banorë ishte kotë. Keshtu  ai ripopulloi qytetin . Mehmeti urdhëroi  që të burgosurit mund të paguanin per lirinë  dhe mund të ktheheshin  nëpër shtepitë e tyre. Po ashtu nga vendet përreth  erdhi popullsi e re  dhe u vendosen në Kostandinopojë . Mehmeti ndoqi këtë politikë , pasi ai nuk donte që Kostandinopoja të humbiste vlerat e saj. Popullsia e re e krishter  që  erdhi  mund të zhvillonte veprimtarinë tregtare…. Për të zbutur grekët  , sulltan Mehmeti  shpalli tolerancë fetare . Per më tepër , sulltani krijoi  edhe klerin ortodoks  , zgjodhi një patriark  dhe i dha atij  gati të njejtat të drejta fetare  që ky kishte pasur  gjatë sundimit  bizantin. Po ashtu edhe kisha greke u mbajt  nën mbrojtjen e sulltanit…8. Vetëm  3  ditë pas rënies  së Konstantinopojës ,  Sulltan  Mehmet  Pushtuesi , i kishte blerë  rrobat fetare Genadiusit  duke zhvilluar edhe  procesionin  e Patriarkut  të Kostandinopojës. Sulltan  Mehmet  (Fatihu) Pushtuesi , arriti të bëjë atë aleancë me ortodoksët që është aktuale edhe sot… Mehmet pushtuesi “pajtoi” Islamin me Krishterimin Ortodoks , gjë që thelloi më shumë ndarjen mes krishterimit Katolik dhe krishterimit Ortodoks…  Kostandinopoja u bë kryeqytet turk dhe u quajt me emrin Stambollë. Gjysmë-hëna zevendësoi kryqin , dhe katedralia e Shen Sofisë u kthye në Xhami. Armiqësia e pafund  midis latinëve dhe grekëve mbi çeshtjet teknike të doktrinës , pasqyrohet në pershkrimin  e historianit latin , Bernino , Ai zbuloi  një lidhje domethënëse  midis rënies të Kostandinopojës  atë ditë ogurzezë të majit  dhe faktit se pikrisht  ajo ditë ishte caktuar atë vit per kremtimin e Shpirtit të Shenjtë , i cili vinte nga Ati dhe nga Biri , gjë që mohohej nga grekët.9.  Dita e marte e 29 majit (1453) ,që nga ajo kohë e sot merr perfundimisht  “tagrin” e ditës së tersit… 

 PAS RËNIE TË KOSTANDINOPOJËS… 

Rënia e Kostandinopojës ishte “Turpi i Krishterimit…!” paska thirrur  papa Nikolla V  me të marrë vesh lajmin , duke ulur kryet e duke u shkrehur në lot. Në vepren klasike  të baronit  Ludwig von Pastor , Histori e papëve , 1453 , lexohet  i pershkruar si vit tronditje të madhe per perendimin , posaçërisht per Romën: “Tmerrit  që lajmi hapi në Romë  iu shtua menjëherë  frika e madhe , mbasi lajme të mëtejshme  bënin me dije se të pafetë kishin futur  në dorë anijet papnore  dhe se turqit po  paiseshin me një flotë prej 300 anijesh per t’i gatitur edhe Romës vjetër fatin që kishte pësuar Roma e re. Të gjitha lajmet  perputheshin  me faktin se pershtypja  që bëri mbi papen  dhe mbi kardinalët lajmi i rënies të Kostandinopojës ishte përnjimend dërrmuese.  U ndie në mënyren më të thellë që humbja e bastionit të fundit të krishterimit në lindje ishte një ngjarje  botërore , e cila do sillte  rrjelloja shumë të rënda… me renien e Kostandinopojës… ishte  një ndryshim me shumë peshë -dhe po aq kundërpeshë – në historinë e qytetrimit europian . Një humbje  që kontinenti i vjetër  , megjithë perpjekjet  ushtarake e politike, nuk do ta rikuperonte më… Enea Silvo … ende pa u zgjedhur papë (Papa piu II) , që kur mbante  titullin e peshkopit të Sienës dhe vijonte të jetonte në oborrin  e perandorit  Frederik III  si këshilltar e sekretar i tij . vetë Frederiku III , me të marrë lajmin  e rënies të Kostandinopojës në duart e turqëve  , zuri të qarët  , u terhoq në dhomat e tij  dhe kaloi disa ditë  në zi , duke u lutur e duke shkruar… Për Enea Silvon marrja e Kostandinopojës  nga turqit përbënte një hop “cilësor”. Jo vetëm kishte rënë në duar të armikut  njëri nga “sytë” ose njëra nga “duart” e Krishterimit , në vajtimin e tij  per rënien e Kostandinopojës  ai e quante Kostandinopojen “monument  të lashtë të dijes” , falë të cilës  kishte kaluar në Perendim trashigimia  humaniste e grekëve të vjetër  : nga kjo kishte marrë Europa  tekstet e Platonit , Arstotelit , Demostenit , Ksenofonit , Tukididit , Vasilit të Madh , Dionisit , Origjenit dhe shumë të tjerëve…. Enea Silvo në njëren nga letrat  e tij  të asaj ndërkohë reagonte kështu për rënien e Kostandinopojës në duart e “barbarëve”: “Ja ajo çfar e kisha frikë , njëra nga dy dritat e Krishterimit  u fikë , shohim që selia e perandorisë Lindjes u rrëzua , që gjithë lavdia greke u asgjesua”. Turqit osman  që perfaqësonin  në atë kohë  një qytetrim lloji të ndryshem ndaj atij të Europës , e kishin sulmuar tani Krishterimin  pikrisht në sanktuarin e tij . sikurse Enea Silvo  e kujton në libërthin  kushtuar  marrjes  prej turqëve  të Kostandinopojës : “Në të kaluarën u patëm goditur  në Azi dhe në Afrikë , pra në token e tjeterkujt, ndërsa tani  jemi goditur  dhe mundur  në Europë , pra në vetë atdheun tonë”.10.  

NË VEND TË EPILOGUT: GJERGJ KASTRIOTI–SKENDËBEU DHE RËNIA E KOSTANDINOPOJËS.    

Në kohen kur turko-osmanët , kishin rrethuar Kostandinopojen , Mehmedi II kishte nisur  kundër Arbënorve që udhëhiqeshin me mjaft sukses nga Gjergj Kastrioti Skenderbeu ,  një ushtri prej 14.000 vetash.  Ketë ushtri e komandonte  Ibrahim Beu , që dikur kishte qënë “shok” me Skenderbeun. Mehmeti II e kishte nisur ushtrinë me mendimin se arbënorët do ti zinte në befasi , (pasi tërë vemendja ishte perqendruar në rrethimin e Kostandinopojës). Ushtria do të hynte në Shqiperi nga ana e Tetovës dhe t’u  merrte gjakun Talipit edhe Hamzës. Por Skenderbeu  nuk ishte nga ata burra që zihej lehtë në befasi. Skenderbeu priste në kufi  , se kishte mësuar  që turqit po pergatisnin një ushtri të madhe  , e cila nuk dihej per ku do të nisej. Si u duk më vonë , ushtria e madhe u drejtua kundër Kostandinopojës . Me të mësuar këtë lajm Skenderbeu pa humbur kohë , i doli para ushtrisë të komanduar nga Ibrahim  Beu dhe e goditi befas ushtrinë turke  në fushen e Pollogut  afër Tetovës ku ishte kampuar me 22 prill 1453 , dhe  e shkatërroi , pasi e vrau me dorën e vet komandantin e saj… Afër 3000  të vrarë  mbuluan fushën . Shqiptarët të ngarkuar me plaçka u kthyen në Dibër. 11.  Edhe sipas Barletit  ushtria që komandohej nga Ibrahim Beu u thye keqas në një betejë të pergjakshme.12.  Një muaj e  një javë më pastaj , me 29 maj 1453 ra  Kostandinopoja. Mehmeti II  , i fryrë nga suksesi i madh u deklaroi luftë të gjithë fqinjëve…13.  Pas rënies të Kostandinopojës në duar të turqëve , disa ranë në fatalitet , por Skenderbeu  si njeri i aftë të zbulonte shpresen  në rrethana që duken të pashpresa , u angazhua më fort me grupimet politike europiane , që nuk e konsideruan rënien e Kostandinopojës  si fund të objektivit të kryqëzatës , por si një sfidë të re…14. 

REFERENCAT:

1.Edwin  Jacques , Shqiptarët –historia e popullit shqiptar nga lashtesia deri në ditët e sotme. Fq.153 .

2.Ferdinand  Schevill , Ballkani ,historia dhe qytetërimi , fq.165, sh.p.b.”Eugen” , Tiranë 2002. 

3.Eduard  Gibon , The histori of the decline  and fall of the Roman Empire . Ed . Milman ,6 vëll. New York : Harper and Brothers 1860 , f.306-307. 

4.Edwin Jacques , po aty fq.208-209. 

5.Ferdinand  Schevill , Ballkani , po aty, fq.164-165. 

6.Edwin Jacques , po aty, fq.209. 

7.Virgjil  Kule , Gjergj Kastrioti Skenderbeu –kryqtari i fundit , fq.203 , botim nga Fast Track Albania 2012. 

8.Ferdinand Schevill , po aty , fq.165-167.  

9.Edwin Jacques , vepër e cituar , fq.209.  

10.Aurel  Plasari ,Shqipëria dhe Shqiptarët  në Europën e Piut II ,fq.68-71 ,Tiranë 2014.  

11.Fan S. Noli , Historia e Skenderbeut , fq.76 ,Tiranë 2015.  

12.Virgjil  Kule , po aty ,fq.203.  

13.Fan S. Noli,po aty ,fq.76.  

14.Virgjil  Kule , po aty ,fq.203-204. 

SHQIPËRI 29 MAJ 2022