Archives for June 2022

SHOQATA E INTELEKTUALËVE “TROJET E ARBËRIT” ME SUKSESES I PËRMBYLLI TË TRE SESIONET SHKENCORE PËR MUSTAFA KRUJËN, MONS. DR. ZEF OROSHIN DHE KAPIDAN MARK GJON MARKUN

June 20, 2022 by s p

Shkruan: Lekë Mrijaj/

Shoqata e Intelektualëve “Trojet e Arbërit” tash e mbi 18 vjet me radhë i përbër nga një këshili organizativ profesionalësh e intelektualësh për ndriçimin e historisë shqiptare. Si shoqatë deri me 14 qershor 2022, ka mbajtur aktivitete të ndryshme shkencore të nivelit Kombëtar dhe kulturor në Hamburg, Prizren, Shkodër, Klinë, Rreshen, Istog, Ferizaj, Kukës, Prizren, Shkup, Krujë, Gjakovë, Kllokot(Viti), Durrës, Gjirokastër, Lezhë, Prishtinë, Gjenevë, Berlin, Aschafenburg, Bruksel, Soloturn, Kiel, Gjakovë, Skenderaj, Lezhë etj., e qe ka realizuar projekte kapitale kombëtare e kulturore njëkohësisht ka botuar afro 20 përmbledhje shkencore librash prej mbi 350 studiuesish.

Ky rrugëtim edhe përkundër natyrave tjera është duke ndjekur rrugën shkencore, misionin dhe vizionin historik për bashkimin e Trojeve shqiptare në një shtet të përbashkët në Shqipërinë Etnike.

Ndaj edhe me datën 12 qershor 2022, në ambientet e hotel “Luxori” pikërisht në Prizrenin e Besëlidhjes Shqiptare, është mbajtur Sesioni shkencor dedikuar firmëtarit të Deklaratës së Pavarësisë të Shqipërisë dhe Kryeministrit të Shqipërisë Etnike Mustafa Kruja. Njëkohësisht është trajtue tema: “Personaliteti shumplanësh i Mustafa Kruja dhe ndihmesa e tij themelore në jetën kulturore e politike të kombit shqiptarë me rastin e 135 vjetorit të lindjes (1887-2022)”. Organizimi në fjalë i Sesionit është realizuar nën patronatin e Shoqatës së Intelektualëve ” Trojet e Arbërit” e cila kryesohet nga mr. sc. Nue Oroshi, kryetar dhe bashpuntorët e tij profesional, intelektual, krijues e studiues të lartë shkencor nga Kosova, Shqipëria dhe mergata shqiptare.

Ishte moderatorja znj/ Arbreshë Morina, cila e hapi Sesionin shkencor ndaj e i ftoj të pranishmit qe në shenjë nderi ta nderojnë himnin e flamurit kombëtar. Në vazhdim nga Fatime Kalimashi është deklamuar një recital poetik i Ernest Koliqit me titull: “Kanga e Kapidan Markut”. Fjalën e hapjes s’bashku me kumtesën e tij e bëri, z. Eugen Merlika (nipi i Mustafa Merlika Kruja).

Me këngën “Thërret Prizreni mori Shkodër”, e rapsodit të mirënjohur, Mirak Ukaj është mbyll pjesa solemne e cila menjiherë i dha hapsirë referuesve për pjesën shkencore. Në këtë Sesion pjesëmarrës ishin edhe shumë studiues të cilët u paraqitën me kumtesat e tyre para audiencës dhe bashkolegëve të tyre studiues siq ishin:

Prof. Nexhmedin Spahiu me temën: “MUSTAFA KRUJA FIGURË E NDRITUR INTELEKTUALE DHE E PJEKUR DHE E PJEKUR POLITIKE E SHEK. XX,
2. DR. SC. QERIM LITA: “MUSTAFA KRUJA DHE TOKAT E LIRUARA”,
3. TOMË MRIJAJ: “DRITË FRAGMENTALE E JETËS DHE VEPRIMTARISË PATRIOTIKE DHE ENCIKLOPEDIKE E BURRSHTETASIT MUSTAFA MERLIKA KRUJA”, 4. DR. BESIM MORINA: “MUSTAFA MERLIKA KRUJA POLITIKANI I SHQUAR DHE NËNSHKRUESI I PAVARSISË SË SHQIPËRISË”, 5. FAZLI HAJRIZI: “PERSONALITETI I MUSTAFA KRUJËS NË DRITËN E LETËRKËMBIMEVE”, 6. DR. ZOG ÇOÇAJ: “KONTRIBUTI I MUSTAFA KRUJËS PËR KOSOVËN”, 7. MR.SC. NUE OROSHI: “LETËRKËMBIMET NË MES TË MUSTAFA MERLIKA KRUJES DHE KAPEDANËVE TË MIRDITËS GJON MARKA GJONI DHE VËLLEZËRVE MARK DHE NUE GJON MARKU” etj. Që të gjithë këta studiues shkencore të cilet morën pjesë në këtë Sesion përmes kumtesave të tyre lapidare dhanë një kontribut të çmuar karshi Kryeministrit të Shqiperisë Etnike, Mustafa Kruja. Sesioni shkencor është përcjellë edhe nga korospodenti i Zërit të Amerikës, Beqir Sina. Krejt në fund, Sessionin e sotëm shkencor, suksesshem e shpalli të mbyllur studiuesi i mirënjohur dhe intelektuali, z. Tomë Mrijaj i cil tha: Sesioni i 21-të Shkencor me titull: “Personaliteti shumëplanësh i Mustafa Merlika-Krujës dhe ndihmesa e tij themelore në jetën kulturore e politike të kombit shqiptar” (Me rastin e 135-vjetorit të lindjes), kushtuar figurës së burrshtetit të madh Mustafa Merlika – Kruja, i përfundoi me sukses punimet sot në Prizrenin, me emër të madh në historinë mbarëkombëtare shqiptare, qytetin legjendar, që njihet nga të gjithë shqiptarët si kryeqyteti i Shqipërisë Etnike. Në këtë truall të qytetit të famshëm historik janë shënuar data, ngjarje dhe kanë dalë në pah figurat e shquara të lëvizjes mbarëkombëtare shqiptare, patriotë, që i shërbyen atdheut tonë në këndvështrime të ndryshme historike, politike, patriotike, kulturore etj. Me këto motive dhe qëllime fisnike shqiptare, ka spikatur edhe figura poliedrike e patriotit të shquar Mustafa Merlika – Kruja, i cili, gjithë jetën me mendje, pend dhe shpirt atdhetari ia kushtoi çështje së shtrenjtë të trojeve etnike shqiptare dhe në veçanti ai spikati në Kosovën legjendare dhe nënën Shqipëri, e cila ka kaluar rrugë të vështira me humbje dhe fitore gjatë shekujve plot tallaze. Ne jemi sot krenar, se jemi këtu në Prizrenin historik, ku Shoqata “Trojet e Arbërit”, përkujtoi me nderim dhe respekt të thellë (sikurse më parë shumë personalitete të tjera të lënë në pluhurin e harresë) burrshtetasin e shquar, intelektualin brilant dhe erudit Mustafa Merlika – Kruja, të harruar dhe përbaltur me qëllim pa të drejtë për 50 vjet nga diktatura dhe regjimi i egër ateisto-komunist i Enver Hoxhës. Për më tepër duhet theksuar, se historia jonë shqiptare e periudhës së Luftës së Dytë Botërore dhe regjimeve komuniste të mbas luftës (1944-2022), është pjesa më e shtrembëruar dhe e përbaltur brutalisht pa të drejtë ndaj figurave të shquara të nacionalizmit dhe patriotizmit shqiptar, të cilat fatkeqsisht i mungojnë sot shkencës së post-komuniste historike shqiptare.Eruditi brilant Kruja, ishte një figurë e veçantë e historisë shqiptare të shekullit 20-të, si përfaqësues i Krujës së Skënderbeut në Kuvendin e Vlorës më 28 nëndor 1912; deputetit të palodhur dhe krenar të Kosovës në Parlamentin e parë të Shqipërisë së Pavarur; mikut të ngushtë dhe të përjetshëm të Kosovës kreshnike dhe martire; Kryeministrit të Shqipërisë etnike, gjuhëtarit brilant, historianit të palodhur dhe kualitativ; publiçistit dhe politikanit patriot, Mustafa Merlika – Kruja. Në këtë ditë të shenuar ligjeruesit serioz në bazë të hulumtimeve disa vjeçare, me kujdes dhe përkushtim njeri mbas tjetrit mbajtën kumtesat e tyre historike të spikatura, ku dora-dorës nxorën në dritë për herë të parë aspekte të rëndishme të jetës dhe veprimtarisë së madhe në shumë këndvështrime të personalitetit dhe patriotit të shquar Mustafa Merlika – Kruja. Duke e parë në një këndvështrim të ri këtë Sesion Shkencor dhe Historik, mendoj se nisma dhe realizmi i këtij misioni fisnik dhe patriot mbi përkujtimin e figurës së Mustafa Merlika – Kruja, përben sot padyshim aspektin dhe pikën më kulminate të vlerësimit të drejtë të gjithçkaje, që ky personalitet mbarëshqiptar ka bërë për Atdheun dhe trojet etnike shqiptare, të cilat i donte dhe ëndrronte të ishin të bashkuar, në një sofër të vetme rreth nënës Shqipëri. Me të drejtë nipi i tij studiuesi ynë bashkëkohorë Eugjen Merlika, citon në Fjalën Hyrëse të këtij sesioni shkencorë, se: “Në këtë kontekst figura e Mustafa Krujës ka qënë njëra ndër më të luftuarat e më të prozhmuarat të elitës kulturore e politike, nga ana e Shqipërisë komuniste. Sot, në këtë ditë, të gjithë ne, nëpërmjet syzimeve tona, me objektivitetin e gjykatësit të paanshëm, me vullnetin e përkushtimin e studjuesit të ndershëm intelektualisht e të aftë profesionalisht, do të flasim për jetën e veprimtarinë e Mustafa Krujës, si një personaliteti të historisë sonë politike e kulturore, duke përimtuar qëndrimet e veprat e tij, në faza të ndryshme të ngjarjeve, që kanë përshkuar jetën e kombit në gjysmën e parë të shekullit të njëzetë.” Tashmë të gjithë, që jemi të mbledhur në këtë auditor e dijmë se historia është ajo që shkruhet. Mendoj, se një nga meritat më të maëdha të projektit të Shoqatës Trojet e Arbërit, janë botimet e vijueshme të materialeve studimore dhe burimore historike, pra botimi i plotë i të gjithë kumtesave shkencore të ligjeruesve, duke i bërë nder historisë së trojetve shqiptare, ku pasurojmë në këtë mënyrë bilbliotekat mbarëkombëtare shqiptare. Kjo për fat të mirë, përbën një nga meritat kryesore më të mëdha dhe konkrete të organizatorëve dhe drejtuesve të Shoqatës “Trojet e Arbërit”, tubime të cilat janë mbajtur dhe publikuar nga ky grupim i nderuar i intelektualëve të gjithë trojeve tona.

Ndërsa të nesermën apo me 13 qershor 2022, Shoqata e Intelektualëve ” Trojet e Arbrit ” mbajti Sesionin tjetër me radhë në Lezhë. Ky Sesion shkencor mons.dr Zef Oroshit, është mbajtur në sallën moderne të konferencave te Hotel “Lisus” ne Lezhë. Sesion dedikuar mons.dr. Zef Oroshit, i cili ishte Themeluesi i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York njëkohësisht ishte një poliglot e udhëheqës i luftetarve të maleve me emrin Rozafati qe luftonte për të drejtat dhe çlirimin e Shqipërisë kundrejt hordhive komuniste enveriane. Ishte moderatorja studentja znj/sha Foniqi, e cili e hapi Sessionin shkencor ndaj i ftoj të pranishmit qe në shënjë nderi ta nderojnë himnin e flamurit kombëtar. Në vazhdim ishte një deklamim poetik nga Martin Dedaj…

Paraprakisht me fjalë përshëndetëse në emër të familjes së mons. dr.Zef Oroshit e bëri, studenti Ervis Prendi. Kënga : “Thrret Prizreni mori Shkodër ” – kënduar nga Mirak Ukaj ishte pjesë e kesaj ngjarje.

Kjo ngjarje madheshtore qe drejtohej nga mr. sci. Nue Oroshi, kryetar i “Trojeve të Arbërit” , morën pjesë edhe shumë mysafirë, klerikë, studiues dhe historian, publicist si dhe biografi dhe miku me i afert i mons. dr. Zef Oroshit, nga Nju Jorku, z. Tome Mrijaj i cili e bëri fjalën e hapjës me këto fjalë: Në fillim dua të falënderoj Kryesinë e Shoqatës sonë, të cilët me nderuan shumë, duke më lënë të bëj hapjen e këtij Sesioni Shkencorë kushtuar figurës së shquar të klerikut katolik mons. dr. Zef Oroshit. Shoqata “Trojet e Arbërit”, sot po ia kthen një borxh të vogël një meshtari të madh, që gjithë jetën ia kushtoi trinomit: Fe-Atdhe-Perparim. Në mënyrë telegrafike po bëj një parakalim të shpejtë të jetës së meshtarit tonë ndër vite plot fitore dhe suksese, në të mirë të trojet shqiptare për shumë dekada. Një ndër meshtarët e kohës dom Engjell Serreqi S.J., që ishte meshtarë në Mirditë, dhe njëkohsisht ish pjesëtarë i Kuvendit të Jezuitëve në qytetit e Shkodrës, kishte venë re qysh heret zgjuarësinë dhe talentit e Oroshit, qysh kur ai ishte në shkollë fillore. Më vonë, ai u interesua shumë për këtë të ri, dhe personalisht e dergon në qytetitn e Shkodrës, ku e regjistron në Seminarin e Kolegjit Pontifikal. Studenti i ri i teologjisë dom Zef Oroshi, mbasi përfundon me shumë sukses studimet e larta shugurohet si meshtar në Romë të Italisë në vitin 1940. Bariu ynë po atë vit kthehet në vendlindje e tij Mirditë, që e deshti shumë. Abati i Mirditës imzot Frano Gjini asokohe, i cili ishte mirëinformuar nga shumë meshtarë të dioçezave të Mirditës për të riun meshtarë dom Zef Oroshin, si një njeri me kulturë bashkëkohore dhe shumë i përgatirur. Abati i Mirditës imzot Frano Gjini, për të rritur cilësinë intelektuale të Abacisë së vet, me njerëz energjik dhe të shkolluar me dituri bashkëkohore e emëron menjëherë meshtarin e ri dom Zef Oroshin si Sekretar dhe këshilltar të Abacisë së Mirditës (në ditët tona kjo detyrë është e barabartë me detyrën e Vikarit të Përgjithshëm, shënimi im T. M.), dhe meshtarë në kishën e Shën Kollit në Spaç të Mirditës. Duhet thënë, se limani i fundit ku meshtari i ri Oroshi jetoi dhe veproi si bari shpirtëror për grigjën e vet mirditas, ishte kisha e shën Magdalenës në Ungrej të Mirditës dhe ku ai rrethohet nga forcat ushtarake komuniste. Meshtari asokohe po thoshte meshën e së dilës për besimtarëte e vet. Kisha, ishte e rrethuar nga forcat e sigurimit komunist, të cilët kontrollonin lëvizjet e të gjithë njerezve, që hynin dhe dilnin në kishë. Fatmirësisht, ai i shpetoi rrethimit dhe iku në drejtim të maleve të Mirditës…. Dom Oroshi qëndron për 8 muaj në malet e Mirditës, duke qenë komandant i forcave nacionaliste dhe njëherazi si atë shpirtëror, duke rritur lart moralin e nacionalistëve patriotë, që me armë në dorë po luftonin kundër komunizmit të zi, që kishte pushtuar vendin e shqiponjave. Në esencën e jetës së meshtarit Oroshi, ishte se themelet e shëndoshta atdhetare dhe fetare bariu ynë nacionalist i vuri në truallin e njohur për fe e atdhe më Mirditën e tij, për t’i vazhduar më vonë edhe më me intensitet dhe lartësi të mëdha në kontinentin e largët të Amerikës së Veriut, ku kulmoi në nivele të reja si një ndër përsonalitet më të shquara atdhetare dhe fetare, në tokën e bekuar të SHBA-së, duke themeluar kështu Kishën e Parë Katolike Shqiptare “Zoja e Kshillit t’Mirë” në Bronx, New York, e cila sot vijon me emrin Zoja e Shkodrës, në Hartsdale NY.Në lidhje me ketë çështje shumë të rëndsishme të histrisë së klerikut katolik mons. dr. Zef Oroshit në Shqipëri deri më sot nuk është bërë asnjë hulumtim dhe studim serioz, kur dihet se për këtë figurë në Arkivin Qendror të Shtetit në Shqipëri ka me qindra dhe mijëra dokumente, që i përkasin viteve 1945-1989 dhe vazhdimisht është shkruar zi e më zi për meshtarin tonë. Mbi veprimtarinë e tij aktive, gjatë periudhës që ishte në emigracion në Europë dhe SHBA, meshtari Oroshi e la të dokumentuar nëpër shumë revista dhe gazeta të botës shqiptare në diasporë dhe posaçërisht në revistën kulturore fetare “Jeta Katolike” (1966-1989) e themeluar dhe drejtuar nga vetë ai. Unë nga zemra, ftoj të gjithë ata dashamirë të historisë dhe kulturës shqiptare, që duan të hulumtojnë dhe botojnë punimet e tyre serioze historike mbi jetën dhe veprën e meshtarit të shquar mons. dr. Zef Oroshit, për ato 11 vite të pandriçuara në vendlidjen e tij në Mirditë, unë ua mundsoj botimin e librave të tuaja. Ndërsa në vazhdim tha se në një shkrim analitik me titull: “Homazh për Monsinjor dr. Zef Oroshin”, autori Bep Kuqani me banim në SHBA, ish i burgosur politik në kohën e rregjimit komunist në Shqipëri, në lidhje me monografinë time kushtuar: “Monsinjor Dr. Zef Oroshi një jetë e shkrirë për fe e atdhe” (Shkodër, 2009), në përkujtim të 20-vjetorit të kalimit në amshim, ndër të tjera, ai shkruan me hollësi disa detaje të rëndsishme të veprimtarisë patriotike me pushkë në dorë të meshtarit antikomunist dom Zef Oroshi. Ai, kujton: “…E tash në lidhje me nji shënim të Z. Ndue Melyshi, citue në faqen 53, ku thuhet: “Meqenëse ishte Komitet klandestin, nuk mund të zgjidhej kryetari me vota të lira të popullit, prandaj antart në brendësine e Komitetit caktojshin nji kryetar…”, dishroj të plotësoj këtë mendim, tue shtue, se ne “brendësinë e këtij Komiteti”, kje zgjedhë si Kryetar Dom Zef Oroshi dhe Sekretar Jak Perjaku, i cili, kje vra në mal, në përpjekje me forcat e ndjekjes të Sigurimit. Këtë ma ka thanë përveç të tjerëve, që do t’i permendi ma poshtë, edhe vetë i vëllai: Gjon Perjaku, që u kap n’atë përpjekje, i plagosun randë dhe me të cilin kam ndejtë në burgun e Burrelit. (Deri në vitin 2005, ka kenë gjallë e shndosh, që e kam takue në Shkodër dhe uroj që të jetë edhe tash po ashtu). Veç kësaj, kam pasë rastë me njohë personalisht edhe katër antarë të këtij Komiteti, nga të cilët per Karlo Çobën, avokat, i biri i Ndoc Çobës, që ka kenë Kryetar i Këshillit Antifashist Nacional Çlirimtar dhe Sulë Hafizin, Kryemyfti i Lezhës, nuk ekam ditë se ka kenë Antar i Komitetit të Maleve; ndërsa për Haki Bushatin, i vëllai i ish – Kryemninistrit Maliq Bushati, që u pushkatue bashkë me At Anton Harapin O.F.M. dhe Lef Nosin dhe Ndrek Kakarriqin e kam dijtë dhe, edhe këta më kanë thanë se “kena pasë për Kryetar Dom Zef Oroshin”. …Për Dom Zef Oroshin, duhet dijtë edhe kjo: Qysh nga dita e arratisjes, që hoqi veladonin e doli në mal, e deri që iku në Jugosllavi, banorët e Mirditës dhe të malësisë së Lezhës e kanë njohë ma fort se prift, si Kryetar të Komitetit të Maleve, si organizator i “Çetave të Shpagimit”, si luftëtar shumë trim dhe si antokomunist i vendosun.Kam mendimin, se këtë anë të aktivitetit të tij antikomunist në malet e Mirditës, nuk ka dashtë me e ekspozue para publikut shqiptaro-amerikan kjoftë për modesti, kjoftë edhe pse nuk perputhej me veladonin e nji prifti dhe këte e ka mbajtë të mbyllun vetëm mbrenda nji rrethi shumë të ngushtë bashkëluftarësh, ku me siguri duhet të ketë kenë edhe Z. Ndue Mëlyshi. Por kjo nuk ia ulë aspak vlerën, sepse nuk asht i pari prift shqiptar, që ka luftue me armë në dorë kundër anmiqve të vendit dhe të fesë.” (Bep Kuqani, White Plains, New York). Një mëngjes të bukur pranvere, në muajin e luleve shumëngjyrëshe të majit të vitit 1982, së bashku me imzot Oroshin, prof. Zef V. Nekën, udhëtuam me makinë nga New York në Boston, Massachusetts, për të takuar disa miq të vjetër vatranë, e posaçërisht biznesmenin e suksesshëm dr. Anthony Athanas. Dy profesorët, Oroshi dhe Neka, ishin ulur në ndenjësen mbrapa dhe po kuvendonin shtruar, ndërsa unë atë ditë isha shoferi i tyre. Pas një pauze dhe me natyrën e qetë, që e pushtonte, kur binte fjala për artin dhe letërsinë shqipe, Imzoti, i zhytur thellë në mendime për temën që po diskutonin, i përgjigjet shkurt e saktë bashkëbiseduesit: “Atë e kam mendue edhe vetë. Koha, mik i dashtun, nuk kam shumë kohë të lirë për ta rimarrë “Çohajen” në dorë punimin tim modest.” Sërish prof. Neka, që ishte shumë i impresionuar nga “Çohaja”, i drejtohet autorit: “Sa bukur e keni thurur. Përshkrimet tuaja mbresëlanse më kanë tërheq për forcën e pendës në përshkrim. Unë kam kja si fëmi për atë vend, që po e dëshirojmë për së gjalli. Ndoshta, ai regjim i djallit nuk do të na japë mundësinë të kthehemi e të çmallemi me truallin dhe familjet tona, se çdo ditë po plakemi.”Shkrimtari Oroshi, iu përgjigj: “Fajin e kemi vet, e ma së shumti na klerikët, që qendrum pasiv e nuk e organizuem popullin, që t’ngrihej në kamb i madh e i vogël, në Veri e Jug të Shqipnisë, si ortek i madh bore e t’luftonte atë murtaj, që na shkatërroj n’temel.”Profesori, që po e dëgjonte me vemendje të madhe, u kthye nga Monsinjori dhe me një shikim qortues, por dhe me humor të lehtë, shtoi: “I dashtun mons. Zef! Tash, nuk je tuj folë si meshtar. Krishti, ka thanë: “Nëse dikush të bjen në njenen faqe, ktheja edhe tjetren.”Oroshi, sqaron prof. Nekën, me një idhnim të thellë për komunizmin në Shqipëri, duke thënë: “Jo more Zef i dashtun, Krishti nuk e ka thanë se, nëse e ke lexue me kujdes pjesën, kur Krishtit i shkuen për t’ba tregti në Shtpinë e Zotit, ai e rroku kamxhikun e i mori përpara me fshikullim të gjithë… Djalli i mallkum shfrytëzoi mirësinë e profesionin tonë. I përdori edhe prifnit me djallzi, që t’i dorëzojnë burrat ma të mirë në besë të Zotit. Po ku ka besë djalli i mallkum!? Na klerikët në Mirditë nuk punuem shumë për organizmin e popullit, kundër kuçedrës komuniste, që nuk njeh as fe as atdhe. Ky asht faji jonë, duem apo nuk duem na me e pranue. Kur Kapidani Mark Gjomarku i priu popullit me gjoks, kundër asaj mortaje të përbindshme, ishte dasht që edhe na klerikët, të tanë bashk, me e ndihmue në rrugën fisnike qëllimmir, për çlirimin e Atdheut nga komunizmi bolshevik. Prandej jemi, ku jemi tash…!?” Monsinjor Oroshi, fliste me qetësi dhe gjithë që ishim të pranishëm në makinë e dëgjonin me shumë vemendje. Ndër të tjera, ai tregoi një episod historik të përjetuar:

“Më kujtohet një rast në Abaci të Mirditës, ku ishim fut thellë në bisedë me Abatin mons. Frano Gjinin (1886-1948), për ato ditë të zymta, që ishim tuj perjetue: të zente terri e s’dijshim a të çel nadja. Ashtu siç ishim në dritë të qirit, sa kishte ra terri i mramjes, papritur u dëgjuen dy trokitje të lehta në derë. Menjiherë u ngrita dhe hapa derën. Aty shoh Kapidan Llesh Gjonmarkun vetë të tretin. U them urdhnoni e hyni brenda dhe mirë se ju ka prue Zoti. Kapidani i porositi dy shoqnuesit e tij të qëndrojnë tek dera dhe vetë hyni brenda. Ai u përshëndet me Abatin Frano Gjinin, tuj i thanë: “Abat, unë kam ardh me ju thanë se situata këtu me këto bisha të egra komuniste, që nuk njohin fe as atdhe, nuk asht e mirë dhe po druj se mos po ju ndodh ndonji e papritur këtu në Mirditën tonë. Na, me nacionalistët anti komunist të maleve, kemi mundsi që t’ju largojmë shndosh e mirë përkohsisht jashtë vendit, sa ta çlirojmë vendin nga komunistët, na prap ju kthejmë këtu në Abaci. Abat Gjini nuk iu përgjigj pyetjes së Kapidanit, por vetëm si shej falenderimit i buzqeshi lehtë. Kapidani u ngrit në kamb, i shtrengoj dorën Abatit tonë, tuj i thanë, se brenda tre ditëve do të vijmë prap t’ju takojmë. Këto ditë rrini të qetë, se na keni ketu rrotull dhe e vezhgojmë me shumë kujdes situaten. E përcolla deri në oborr Kapidanin dhe shoqnuesit e tij, tuj u dhanë bekimin tim. Mbas atyne fjalëve të Kapidanit, u ktheva i gëzueshëm në çelë, ku i them Abatit, se unë po e shoh fitoren kundrejt kësaj mortaje. Dhe Abati, me një qetësi karakteristike mu drejtue me këto fjalë: “Dom Zef, për Kapidanin edhe vdekja asht fitore. Ky ka vendos të luftoj deri në frymën e fundit. Zoti ju ndihmoftë këtyne trimave të lirisë, që po sakrifikojnë rininë e tyne.” Unë prap i drejtohem Abat Gjinit, se Kapidan Llesh (Aleksander) Gjonmarku e pat mirë që ju tha të largoheni nga Shqipnia, se komunizmi ka vendos me na vra të tanve. Por Abati i ynë, tha se nuk mendoj të largohem nga Shqipnia dhe që as më takon mue në ketë moshë si zot shtëpie që ta la Mirditen dhe grigjen vetëm në këto ditë të vështira për të gjithë ne. ime asht pë ju të rijt dom Zef, që jeni të zot ti përballoni jetës së malit dhe klimës së ashpër të malëve tona me bor dhe acar. Ju duhet të largoheni dom Zef, sepse komunizmi e ka marrë të gjith vendin dhe po ban krime të përbindshme mbi popullin shqiptar dhe klerin katolik. i madh e din se sa ka me zgjat kjo mortaje komuniste në trojet tona. Ju duhet të largoheni për ti dëshmue botës krimet që janë ba në tokën tonë martire. Detyra e juaj asht që nji ditë të riktheheni në trojet e Arbrit, në Mirditën legjendare, ma të përgatitun që t’i ndërtoni nga themelet rrënojat, që po ban çdo ditë komunizmi i zi.

Ju duhet me ba presion ne vendet perendimore, ku ju do të jetoni, që të rrëzohet komunizmi tek na. Tregoni botës së shqiptarët nuk e duan këtë rregjim gjakpirës bolshevik rus…”Monsinjori e kreu me sukses porosine e Abatit të Mirditës. Tha në fund të fjalës së tij të hapjës, studiuesi Tomë Mrijaj.

Njëkohësisht morën pjesë dhe me nga një fjalë rasti janë paraqitur, dom Anton Kçira e studiuesi dom Nikë Ukgjini (i cili është edhe nismëtar për vëndosjën e bustit të dom Zefit në Lezhë) si dhe kryetari i Lezhës, z. Pjerin Ndreu, i cili veq tjerash edhe e përshëndeti me një fjalë rasti veprimtarin në fjalë të organizuar, duke kujtuar Mons. Zef Oroshi, themeluesi i bashkësisë së parë katolike shqiptare në SHBA .

Pjesa Shkencore vazhdoj me kumtesat tjera shkencore nga studiuesit:
1. Studiuesi, Eugjen Merlika lexoi kumtesen e tij : ” Dom Zef Oroshi – Xixëllonja ndriçuese në errësirën shqiptare ” , 2. Artan Lleshi – Gjokmarkaj : ” Imzot Zef Oroshi – Krahu i djathtë i Kapidanëve të Mirditës në rezistencën antikomuniste”
3. Tomë Mrijaj : ” Trashëgimia shpirtërore e monsinior dr . Zef Oroshit (1912-1989) “. 4. Nue oroshi: ” Monsinior Zef Oroshi – Komandant i luftës antikomuniste në Mirditë pas vrasjes se Kapidan Mark Gjo Markut”,
5. Artan Llesh Gjomarkaj” . 6. Dr.sc. Besim Morina : ” Kontributi fetar i Monsinior Zef Oroshit në Amerikë ” . 7. Avokat Ndre Molla: ” Veprimtaria antikomuniste e Monsinior dr Zef Oroshit” 8. Beqir Sina : ” Monsinior Zef Oroshi grida e priftit shembullor,intelektual e atdhetar me shpirt e zemër të madhe në mërgatën shqiptare në Amerikë”. 9. Lekë Mrijaj: ” Monsinior dr. Zef Oroshi një portret i cili do të mbetët model ideali e përjetësie për tu ndjekur nga brezat e rinj ” .
10. Prof. Pjetër Marku : ” Veprimtaria e Monsinior Zef Oroshit në Shqipëri “.
11. Pjetër Nikolla : ” Kontributi i Monsinior dr.Zef Oroshit dhe klerikëve tjerë dhënë kulturës shqiptare shërbeu si urë lidhëse me botën perëndimore ” .
13. Avokat Gjovalin Ndokaj: ” Përsekutimi i familjes se monsinior Zef Oroshit në Shqipëri”. 14. Mr.sc.Rezehana Hysa : ” Mendime mbi librin e studiuesit Tomë Mrijaj për biografinë e Monsinior.dr.Zef Oroshit “.

Paraprakisht para përfundimit të Sesionit, z. Tomë Mrijaj i ftoj studiuesit të hulumtojnë dhe gjurmojnë për veprimtarin e mons. dr. Zef Oroshit, pra të gjithë ata qe japin dhe përmbledhin deshmi dhe opinione për mons. Zefin, ai, përsonalisht me mjete të tija financiare do të jua botoj librin e tyre tha në fund të fjalës, z. Tomë Mrijaj.

Simpoziumi është mbyll me fjalen e Kryetarit të kësaj shoqate, Mrsc Nue Oroshi i cili i ftoj të pranishmit për një koktel rasti.

Pas përfundimit të Sesionit një delegacion i “Trojeve të Arbërit” qe kryesohej nga Tomë Mrijaj (i cili i parapriu delegacionit me një buçet lulesh të freskëta)” në përcjellje të referuesve shkencor,si dhe miq dhe familjarë të mons. dr. Zef Oroshit, të cilët kanë bërë homazhe pranë bustit të mons. Oroshit, bust i cili është inauguruar muaj me parë në Lezhë.

Shoqata e Intelektualëve ” Trojet e Arbërit ” organizoi një Akademi tjetër përkujtimore me rastin e 76 – vjetorit të vrasjes se komandantit legjendar të Shqipërisë Etnike Kapidan dr. Mark Gjon Marku, duke përmbyllur ditën e tretë të “Trojeve të Arbërit” e cila është mbajtur në Qëndren Kulturore për Fëmijë “Gjergj Lacaj” në Lezhë. Morën pjesë shumë personalitete nga Lezha, Mirdita, Shqipëria, Kosova, mergata dhe mbarë viset shqiptare.

Në vazhdim Martin Dedaj, deklamoj një prozë të Ernest Koliqit: ” Kanga e Kapidan Markut ” .

Fjalën e hapjes e bëri znj/sha Eugena Gjokaj, ndërsa fjalën hyrëse e bëri r.sc.Nue Oroshi, ndërsa me fjalën përshëndetëse në emër të familjes se Kapidan Mark Gjon Markut – i takoi pinjollit të familjes së kapedanit të Mirditës – intelektualit Artan Lleshi -Gjomarkaj. Ishte kënga mbresëlēnëse : ” Thrret Prizreni mori Shkodër ” – kënduar Mirak Ukaj nga Gjermania ardhur enkas për këto aktivitetet të organizuara nga “Trojet e Arbërit”.

Në përfundim të kësaj akademie u njoftua për caktimin e një Grupi punues për grumbullimin e materialeve për përgatitjen e Enciklopedisë së krimeve grup i cili krysohet nga Artan Lleshi Gjomarkaj.

Panelistet në fjalë reflektuan edhe në pjesën shkencore:

Eugjen MERLIKA : “KAPIDAN MARK GJON MARKU NË SHKRIMET E TAHIR KOLGJINIT”. 2. Tomë MRIJAJ : “QËNDRESA HEROIKE E KAPIDAN MARK GJON MARKUT BAZUAR NË KUJTIMET E BASHKËLUFTËTARËVE TË TI NË AMERIKË ” 3. Ndre MOLLA :”REZISTENCA ANTIKOMUNISTE E KAPIDAN MARK GJON MARKUT NË MIRDITË “. 4. Nue OROSHI: ” KOMANDANTI LEGJENDAR KAPIDAN MARK GJON MARKU UDHËHEQËS I LUFTËS PËR SHQIPËRINË ETNIKE “.

Siq e kemi potencuar me sipër punimet e Sesioneve shkencore të organizuara nga Shoqata “Trojet e Arbërit” u zhvilluan të ndara në Hotel “Luxori” Prizren për Kryeministrin e Shqipërisë Etnike Mustafa Kruja, në Hotel “Lisa” në Lezhë për Themeluesin e Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York dhe një Sesion tjetër për Kapidanin Mark Gjon Marku, në Qëndren Kulturore për Fëmijë “Gjergj Lacaj” në Lezhë. Sesionet e organizuara nga Trojet e Arbërit janë përcjelluar nga shumë gazetar dhe media të shkruara dhe televizionet Shqiptare dhe Kosovare, duke veçuar edhe doajenin e gazetarisë shqiptare, Beqir Sina i cili kishte ardhur pēr ti përcjellur Sesionet shkencore të Trojeve të Arbërit.

Në secilin Sesion veq e veq është vlerësuar veprimtaria dhe kauza Mustafa Krujës, mons.dr. Zef Oroshi dhe Kapidanit Mark Gjon Marku si dhe në përfundim të kumtimeve përkatëse gjatë Sesioneve të zhvilluar është konstatuar nga të gjitha sesionet e zhvilluara se sukseshem janë përmbyllur trajtimet e temave përkatëse shkencore të referuara gjatë sesioneve si në Prizren poashtu edhe në dy të tjerat në Lezhë.

SAINTS AS PROMOTERS OF GOOD NEIGHBORLINES

June 20, 2022 by s p

Case Study: MOTHER TERESA

Dr. Etleva Lala

On 9-10 June 2022, the Albanian Studies Program at the Eötvös Loránd University (ELTE BTK), Budapest and the Embassy of the Republic of Albania in Hungary organized the International Conference “Saints as Promoters of Good Neighborliness: Case study: Mother Teresa”, with a keynote lecture by the well-known scholar of Mother Teresa, Prof. Dr. Ines Murzaku, who is Professor of Religion, Chair and Director of Catholic Studies Department and Program at Seton Hall University and International Federation of Catholic Universities and also Head of Catholic Studies International Group.

Saints are often celebrated beyond their national, territorial, political, and even religious borders, becoming living examples of how to love others and how to promote neighborliness, even and especially when such neighborliness seems to be impossible for human nature. Nevertheless, this is still a field of research, which has not attracted much scholarly attention in the Balkans. Studying Mother Teresa as a case study, who was born and grew up not only in times of turmoil, but also in a region where people who had ethnic, religious, economic, cultural, and educational differences were clashing in the most extreme ways, is an attempt to approach such a topic from the scholarly perspective. The power of a saint is most often shown in these times and places of turmoil, as the saint brings peace. Particularly, devotion to saints who lived in areas of conflict is known to encourage unity and peace. In this conference, we aimed at displaying how Mother Teresa unites the world through her love for humanity. By highlighting as much as possible her uniting and peace-bringing spirit, we explored not only how a person may change the world, but also how people unite and interact around the saints, improving their relations with one another.

On the first day of the conference, 9 June 2022, at 10:00, the participants of the event were greeted warmly by Ms. Gentiana Mburimi, Charge d’Affaire of the Republic of Albania in Hungary and H.E. Ms. Gjeneza Budima, ambassador of the Republic of Kosovo in Hungary. Mr. Avni Hafuzi, Honorary Consul of the Republic of Albania in Pécs, Hungary, supported the conference with the necessary logistics during the coffee breaks, making it pleasant for the participants to continue their presentations and discussions. Mr. Hafuzi also displayed some of near future plans on this occasion, the most relevant of which is the placement of two commemorative plates with the hymn of Mother Teresa in two Hungarian cities: Pécs and Ajka.

The plenary speech of Prof. Dr. Ines Murzaku, titled “Balkan Women: Nurturers of Mother Theresa’s Revolution of Tenderness”, offered a deep insight into how Mother Teresa can be approached not only as a saint, but also as a Balkan woman, who was nurtured by the local tradition and turned that tradition into a universal one. She focused especially on the revolution of tenderness, who changed the world not through power and violence, but through little gestures done with great love, like smiling five times a day, not only who are perceived as ‘nice’, but especially to the other ones. This panel lecture of Prof. Dr. Murzaku reflects a lot from her book “Mother Teresa, Saint of the Peripheries”, published by Paulist Press (New York/ Mahwah, NJ) in 2021.

The Academician Shaban Sinani, from the Academy of Sciences of Albania sent his paper: Some data about the Fatherland of Mother Teresa. In his contribution, acad. Sinani focused on the visits of Mother Teresa in Albania in the late 1980s. Her first visits have been rightly rumored, he states, as if Mother Teresa were not well received, and were not given the reserved honors she deserved. In all these, there are partial truths, according to acad. Sinani. The very fact, however, that Mother Teresa did not interrupt her visits to Albania since 1989, shows that her contacts were stable. When it comes to the sources, they show that the visits of Mother Teresa in Albania and the attitude of state authorities of the time have changed for the better. This is also reflected by the expression of the decision of these authorities to offer the Albanian state passport to Mother Teresa. This was certainly not an easy task in the Communist Albania, although for Mother Teresa it was almost a routine to get passports: in addition to the Italian, Vatican, British and Indian passports, she also had an American passport. Meanwhile, the Albanian state, for almost half a century, had rejected it to her, as well as the entrance to the land where the graves of her parents and family members were to be found.

In early 1991, the former President Ramiz Alia initiated the first attempt to obtain the necessary information, whether Mother Teresa would accept the granting of an Albanian passport to her. For this mission, the state authorities of the time, sought the help of the Christian community of San Egidio, who had confidential relations with Mother Teresa, in order that in the case Mother Teresa would reject it, that would remain only an orally addressed issue. As expected, Mother Teresa did not object the reception of the Albanian passport, but on the contrary, she immediately confirmed its acceptance. Since the establishment of the Order of Mother Teresa in Albania seemed almost impossible at that time, it was decided to hand the passport over to Italy, counting always on the mediation and support of the San Egidio’s community.

Since 1991, thus, Mother Teresa had officially an Albanian passport, in addition to the other passports mentioned already, which were not accidental: Vatican and Italian passports were associated with the center of Western Christianity, around which the mission of Mother Teresa’s Order operated. The British passport was bound with her relatively long stay for schooling and training, up to entering the path of the mission of charity and humanism. The passport of India was connected to the capital of her service. American passport was the expression of her global dimension as a personality. The Albanian passport expressed the relationship with the land of her ancestors.

Accepting a passport, in legal terms, means accepting citizenship of the country that issued it, just as the issuance of a passport is a legal act, which has to do with the recognition of citizenship and the obligation of protection of citizenship. Mother Teresa was given a diplomatic passport by the Albanian authorities, the highest degree of official state identification. All these actions have certainly left their mark on the written practice of the main institution of the Albanian state and its consular services. We do not know, if Mother Teresa had a chance to use the passport of the Albanian state. It is well known the fact that she had no need for that passport at all when she entered Albania. The decision to accept it, however, was a decision to express a specific relationship with Albania.

In the afternoon session, Arben Arifi, a scholar from Kosovo, who also teaches at the University of Prishtina, spoke about The influence of the Albanian tradition in the formation of Mother Teresa. Born in Skopje, into an Albanian Catholic family, Mother Teresa was faced with extremes of social levels among the rich and the poor since her childhood. The solidarity, humanity and charity, prevailing among the Albanians, was according to Arifi, what paved her journey since childhood. The Albanian tradition from which Mother Teresa came, as her parents were both coming from the territories of present-day Kosovo, shows that she herself is the most modern example of that devotion that came from the Albanian Christian tradition with apostolic roots.

In the question session, there was a debate about the origin of the parents of Mother Teresa. It is already a well-established fact that the father of Mother Teresa came from Prizren, but whether the mother of Mother Teresa originated from Bishtazhin or Novosello, at the municipality of Gjakovo in Kosovo, that is sometimes questionable.

Musa Ahmeti, Researcher at the Center for Albanian Studies, Budapest, talked about some letters of Mother Teresa, which shed light on the first visit of Mother Theresa in Albania. The procès-verbal of the first visit of Mother Teresa was extremely interesting, as it documented all that was done in this visit. The letters were given to Dr. Ahmeti by Kolec Çefa, an Albanian scholar, who has a rich archive in Catholic sources during Communism and in the years after the fall of Communism. Most of these sources are now housed at the archive and library of the Franciscan Order in Shkodra. These letters shed light on how Mother Teresa was received by the president Ramiz Alia on her first visit, and how she paved the way for religious tolerance in Albania. It is interesting to see that she Mother Teresa was not only confident in receiving what she was asking for, namely houses for her sisters in Albania, but she was also suggesting a new way of thinking to a society, which considered religion as a sacrilege.

Sokol Paja, Chief Editor of the Oldest Albanian Newspaper in the USA “Dielli/The Sun”, presented (through Paulin Marku) a paper about the visits of Mother Teresa in Albania according to the oldest Albanian Newspaper “Dielli/The Sun”. In this paper, we were not only informed about all the cases, when Dielli reported about Mother Teresa in general, but also offered an analysis on how these reports boosted the identity of the Albanians in the USA, by regularly showing the origin of Mother Teresa and how she related to the Albanians.

Anthony Nicotera, JD, DSW, LSW, Assistant Professor at Seton Hall University and director of NYU’s PostMaster’s Certificate Program in Spirituality and Social Work, presented paper titled “Where is the Love? Mother Teresa and Seton Hall University’s Catholic Social Thought in Action Academy.” In his contribution he utilized concepts developed by him like ‘the See, Reflect, Act Circle of Insight process’ as a tool for exploring lessons learned about love and good neighborliness from time spent living and working in Calcutta with Saint Mother Teresa and the Missionaries of Charity. His interest about this topic, started during his time in Calcutta, when Mother Teresa asked him “Where is the love?” Inspired by this question, Dr. Nicotera, in collaboration with Drs. Dawn Apgar and Ines Murzaku, cofounded Seton Hall University’s Catholic Social Thought in Action Academy, at the intersection of Catholic Studies and Social Work, which seeks to promote a spirituality of love and service, centering those on the periphery, consistent with Mother Teresa’s insights and sacred, prophetic witness.

The commitment and vision of the Academy beckons us to see, in the words of Mother Teresa, “if we have no peace, it is because we have forgotten that we belong to each other.” Through service, research, teaching, conversation, workshops and conferences, the Academy challenges students, and its community to embrace the inherent dignity and interconnectedness of all human persons, all life. In the spirit of Mother Teresa, the Academy calls to a pedagogy and practice of holiness, belonging, beloved community, interbeing, revolutionary love, and a spiritually sensitive, socially just, transformative social work practice, which is developed also by scholars like Murzaku (2021; Teresa, 1997, 2007), Dr. King (2000), Thich Nhat Hanh (1993, 2014), and Valerie Kaur (2020), Canda, (2020), Dudley (2016), Nicotera (2019, 2022), Pyles (2018).

Asked whether he was influenced by Paulo Freire and his Pedagogy of the Oppressed, Dr.Nicotera confirmed that Freire’s work had been a seminal work to his research and work as an educator and activist, but certainly upgraded through the Catholic philosophy of Mother Teresa.

Etleva Lala, head of the Albanian Studies Program, ELTE University, Budapest, talked about Mother Teresa’s Way of Neighboring vs. Traditional Neighborhood in the Balkans. In the beginning, she talked about her experience with sources of the Holy Penitentiary in the Vatican Secret Archive and how the Holy Penitentiary created a Christian culture in the Catholic West, where public forgiveness and public positive and purposeful forgetfulness are institutionalized in such a way, that the individual cannot use his feelings to act on the common peace and culture of the community.

The Holy Penitentiary, Sacra Penitentiaria Apostolica (SPA) emerged in the twelfth century and was par excellence the instrument by which the Pope bestowed grace. The task of SPA was to adjudicate petitions of those who had in any way transgressed religious-canonic norms and eventually pardon them. At the beginning, only those wishing to enter or preserve clerical status applied to the SPA, seeking to amend some irregularity (illegitimate birth, physical defects, etc.) or to atone for a crime, or to receive a benefice (alleviation of fasting, permission to change monastic order, etc.). Gradually, however, the competence of the SPA grew so as to deal with all social groups and various kinds of transgressions. The task of the SPA was formulated as “the provision of medicine and remedy for sins,” and since almost any deviation or misconduct in the Middle Ages was perceived as a sin, by the mid-sixteenth century the SPA possessed nearly universal juridical competence.

The reason why the Holy Penitentiary is mentioned in the Balkan context, is that Mother Teresa came from a Catholic Christian tradition and she could compare the impact public forgiveness and forgetfulness had onto the social life of the Western Christianity and especially onto the neighborhood. By taking over the responsibility to handle conflicts and crimes, the Holy Penitentiary offered redemption to the whole society, because after being absolved from the Holy Penitentiary, crimes could be forgiven and forgotten not only in heaven, but most importantly in the neighborhood. Upon receiving absolution from the Holy Penitentiary, nobody was allowed to bring up the forgiven sin/ crime, because that was already dealt with and no person is higher than God, whose representative, in this case, was the Holy Penitentiary.

In the Eastern Church there was no institution which would replace the Holy Penitentiary, in the sense that it offers absolution for committed sins and crimes and redemption not only to the sinner/criminal, but to the whole society. The Eastern Orthodox Church does not have the institutional power to forgive publically a crime, but only to condemn it and to distance itself from it. The individual who commits a crime is, thus, not only condemned officially by the ruling authorities, and with a bad reputation culturally, but also unofficially, by the victim’s family and network, who take the matter on their hands and seek revenge. The memory of the criminal continued and continues to live not only in the present generation, but is transmitted to the next generations, making it a poisoned tradition of hatred and judgment. These old memories create a neighborhood, which is never as reliable as one would like it to be.

Not being able to know or to predict the attitude of the neighbors, whose distant past may be unknown, creates a background of distrust in connecting to them, which shows up especially in times of crises and/or wars. Most of the time, it is the neighbor, who is reported to be alienated without a visible or understandable reason and who acts more violently and aggressively than the others, and when asked about this behavior, they report old histories coming from previous or ancient generations. Even if the crime was committed unwillingly and the criminal had repented, there was no way of undoing it and escaping the consequences for the whole family and future generations.

Besides the Christian (Catholic and Orthodox) communities, Skopje had and continues to have a huge Muslim community. When talking about crime and neighborhood, the Muslim religion has introduced the sacrifice of a lamb and of other material goods, or even a trip to Mecca as a way of redemption from the sins. The bigger the sin, the higher the material sacrifice they have to pay, but to some certain extent that brings redemption to the society also. The memory of the sin, however, remains in the community and is a basis for mistrust.

If we consider a vertical analysis in the history of the Muslim conversion, at least in the Balkans, another element of distrust may be added to the Muslim communities, seen from the perspective of Christian neighbors. The Ottoman rule did not force a Muslim conversion as it was done in the West through the moto “Cuius regio, eius religio”. In the beginning, the Muslim rule gave freedom to the individual to stay Christian and pay taxes or convert and live tax-free. For that reason, those who converted to Muslim religion fell into two categories from the perspective of the Orthodox Christians: If the individuals had the means to pay the taxes, but still preferred to convert in order to profit more privileges, they fell into that group, which was considered as drifters and opportunists. The other group, which did not have the means and choose to convert, because that was the only way to survive materially, did not enjoy a better reputation either, because poverty was considered a spiritual deficiency, made visible through this state of being. Being poor was not a virtue either, as it was transformed in the West, mainly by Mendicant orders.

Besides the orthodox Muslims, in Skopje there were also the Bektashis, a Muslim sect, which is not accepted by the Muslim religion. Bektashis introduced a different dimension of religious perception of the individual, namely that: “The good and the bad exist within each of us.” While all the other religions fight the bad in every person and try to make people distant themselves not only from the bad as a concept, but also from the person, who has exhibited a sign of badness in him/herself, the Bektashis’ progressive understanding of the bad and the good as existing in every human being as two inseparable parts of everything that exists, brings to a large extent a relaxation to the tense neighborhood. Everybody is a potential criminal, according to the Bektashis, because the bad exists already in each of us. This new perception offers a great tolerance for the otherness not only within the Bektashi communities, but to the whole Albanian community, as the Bektashis became the leaders of the national movement in Albania, promoting “Albanianism” above any religion.

Mother Teresa, thus, grown up in such a milieu, as Skopje was a multicultural city, with various ethnic and religious populations, was early introduced to such a neighborhood, poisoned by all the above-mentioned Weltanschaungen. The proud rich Orthodox (remember that they had been paying taxes to the Ottoman rulers in order to survive as Orthodox) looked down to the poor Muslims, who either because of poverty of because of greed, had changed religion and thus represented no good neighbors to the Orthodox Christians. On the other hand, nomen est omen and Orthodox meaning right, represented the drive of the Orthodox religious to be as right as possible in order to feel accepted by God, hence avoiding sinners was a must for them. Catholic, on the other hand, meaning universal, was a drive to reach the world for Christ, and not to avoid it. Hence the Catholics have developed so many social approaches, which in extreme cases went as far as to Holy wars and missionary conquests.

Mother Tereza was certainly faced very early in her life with all these contradictions within her relatively small city. She was probably not conscious of the roots of these opposing forces, as presented above, but she was definitely aware of their existence as the situation was and is still visible nowadays in Skopje. If in her prayers, she wanted to know her place in this world, following Jesus was obviously the answer of all her prayers, as that would become visible in her actions. Jesus changed the way people related to God and to each-other, creating different values, and so did Mother Teresa. She understood that it is family and neighborhood the starting point of a society and she started implementing her mission there with what she was given.

The new neighborhood Mother Teresa promoted was totally based on the image of Jesus. Jesus washed the feet of the disciples, humbling himself to people, who otherwise considered themselves unimportant and so did Mother Teresa. Mother Teresa humbled herself to unknown and unimportant people, by serving their terrestrial bodies, while touching, serving and treating them. As a provider, Jesus offered food to the hungry (fish, bread, wine), and so did the Mother: she provided food to the hungry. Jesus did not feed only the terrestrial bodies with material food, but also their souls: he gave peace to the frightened in the storm, to the worried about the future, to the greedy, to the sick, to the weak and so did Mother Teresa: besides the material goods, she also had a word of encouragement, which is still valid for each of us today and also for her sisters. What is more important, Mother Teresa used to think out of box, just like Jesus did: Jesus did unorthodox things, which shocked the world around him: not only did he talk to a Samaritan woman, to a prostitute, to a tax-collector and made himself dirty by the woman, who touched him in order to get healing for her issue, but he desacralized the Sabbath by ‘working’ on that day, and put mud or other dirty material onto the blind eyes of poor men. Mother Teresa was also very bold and courageous, by being radical in many ways, not fearing any secular powers, but only God.

On the morning of Friday, 10 June 2022, the conference started with a round table discussion with Mother Teresa’s Sisters in Budapest, led by Bilung Mary Romana MC Leader sister and moderated by Prof. Dr. Ines Murzaku and Dr. Etleva Lala. It was a unique experience to have such a wise and peace-bringing people at the spot, not only narrating about their life-style and mission as Sisters of Mother Teresa, sharing also personal experiences with Mother Teresa herself, but also displaying a profound wisdom generated by the rule, which goes beyond religious differences and restores the human dignity in a divine way. They showed examples of how they treat people in need without burdening them with religious teachings, restoring them physically and spiritually to the best version of themselves and yet at the same time letting them religiously freedom of choice. The conference participants had the chance to ask questions and even to share personal experiences which related to the social, religious, ethnic, economic or other differences that the Sister of Mother Teresa, just like her, were challenged to face in the daily life.

Besnik Rraci and Sadik Krasniqi, who work at the State Muzeum of Kosovo, followed up very nicely the contribution of the Sisters in the society. The Contribution of “Mother Teresa” humanitarian association during the years 1990-1999 in Kosovo, displayed the same spirit that the Sisters had reported in the morning. The ‘Mother Teresa’ humanitarian association, which had operated in 1990-1999 in Kosovo and beyond, had become extremely influential and widespread among Albanians in Kosovo and abroad, just because it approached individuals without considering their religious background. Albanians in Kosovo profited greatly from the services offered voluntarily by various professionals inside and outside Kosovo and also from the huge amounts of money collected from Albanians abroad and the system was so well organized and documented that absolutely no abuse was ever recorded or even rumored about this association.

The only Ph.D. candidate we had in this conference, Albulena Bilalli, spoke about The Colors of Mother Teresa, presenting them from a scientific point of view, as she is a scientist of colors and light, working on the effect various colors have on the psychology of the individuals. How the colors of the dress of Mother Teresa were chosen, the effect they have, the tradition they follow and how they got institutionalized as a distinct symbol of a great mission, were only some of the questions she approached in her presentation and we look forward to have her paper in a publishable form, where she will also respond to questions, whether covering the head with a white kerchief is a continuation of the Albanian habit of the old women and men in Mother Teresa’s case.

In conclusion, we discussed the ways, how religious subjects, like saints, and the relation of the people in the Western Balkans to supernatural can become an object of scholarly debate and be treated in a scholarly way, for the purpose of shedding light into that aspect of the local culture, which was always part of the human being. The rejection of religious subjects is so extreme in the Albanian historiography: even medieval sources are rejected on that basis, as it is often the case with the Statutes of the Cathedral Chapter of Drishti. Opening the scholarly debate where the religious element should be part of the scholarly discourse, is certainly a long way, but since there are so many good examples to follow from the existing scholarship, it is not an impossible mission either.

Kunder nismës “Ballkani i Hapur”, pro “Procesit të Berlinit”

June 20, 2022 by s p

Forumi Ekonomik Mbarë Shqiptar/

Forumi Ekonomik Mbarë Shqiptar ka ndjekur me vëmendje takimin e mbajtur në Ohër, në kuadër të nismës “Ballkani i Hapur” ku u nënshkruan katër marrëveshje dhe memorandume midis Shqipërisë, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë me qëllimin e krijimit të një zone të lirë të njerëzve, mallrave dhe shërbimeve në Ballkanin Perëndimor.

Përshëndesim çdo iniciativë që i shërben bashkëpunimit ekonomik rajonal por theksojmë se ky bashkëpunim nuk mund të konceptohet dhe të realizohet pa pjesëmarrjen e të gjithë shteteve që janë pjesë e Ballkanit Perëndimor. Një nismë që nuk ka karakter gjithëpërfshirës mbetet sporadike dhe jo efektive aq më tepër kur vendet pjesëmarrëse ndodhen në kushte të pabarabarta ekonomike.

Duke marrë në konsideratë, impaktin ekonomik që pretendohet që kjo nismë do të sjellë në vendet tona duhej të ishte e bazuar në studime të strukturuara dhe e konsultuar paraprakisht me sipërmarrjen e rajonit. Nënshkrimi i marrëveshjeve të tilla sjell rrezikun që ekonomitë më të vogla të rajonit të mbizotërohen nga ato vende që kanë një ekonomi më të fuqishme dhe të diversifikuar. Rreziku që një vend do të përfitojë nga eksporti ndërkohë që vendi tjetër do të përballet me humbje për shkak të importeve është i dukshëm dhe real.

Ndërmarrja e një iniciative rajonale kërkon domosdoshmërisht që të ekzistojë barazi për të gjithë qytetarët dhe projektet që do të implementohen. “Ballkani i Hapur”, ndër të tjera, ka si synim lëvizjen e lirë të njerëzve. Ndërkohë që promovohet ky qëllim, ndodhemi përpara një fakti të pamohueshëm ku numri i shqiptarëve me dokumenta të asgjesuara në jug të Serbisë, si pasojë e pasivizimit të adresave, ka arritur në 10 mijë. Natyrshëm lind pyetja si mund të realizohet lëvizja e lirë e kësaj pjese të popullsisë?

Mbi të gjitha kjo nismë nuk ka pjesë integrale Kosovën dhe ekonominë e saj për rrjedhojë asnjë lloj formule tjetër nuk mundet ta plotësojë atë për vendet tona. E vetmja iniciativë që krijon premisa për reciprocitet ekonomik dhe jo vetëm ndërmjet gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor është Procesi i Berlinit.

Ndaj, fokusi i sipërmarrjes mbarë shqiptare duhet të jetë Procesi i Berlinit, i cili merr në konsideratë specifikat ekonomike të vendeve tona, duke stimuluar një klimë pozitive të bashkëpunimit rajonal në Ballkanin Perëndimor, lidhur ngushtë dhe me prespektivën e integrimit në BE. Zona Ekonomike Rajonale e Ballkanit Perëndimor krijon mundësi dhe projekte konkrete duke tërhequr më shumë investime të huaja direkte që sjell rritjen ekonomike dhe krijimin e vendeve të punës.

Gjithashtu, duhet theksuar se, ndërkohë që diskutohet mbi hapjen e tregjeve rajonale në Ballkan, sipërmarrësit ende hasin pengesa të shumta gjatë shkëmbimeve tregtare në hapësirat mbarë shqiptare si:

– tarifa të larta për kryerjen e procesit të zhdoganimit;

– çmimet e referencës;

– pamjaftueshmëria e njohjes së kërkesave ligjore, rregullatore e procedurale të lidhura me eksportet dhe importet të produkteve me origjinë shtazore;

-barriera dhe kontrolle fizike të mbingarkuara në pikat e kalimit të kufirit;

– pamjaftueshmëria e koordinimit mes agjencive kufitare etj.

Hapi i parë që duhet të ndërmerret në funksion të bashkëpunimit ekonomik rajonal dhe përfitimeve reale të sipërmarrjes mbarë shqiptare është eleminimi i barrierave që hasen gjatë shkëmbimeve tregtare midis Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut si vende me zhvillim të njëjtë ekonomik.

Harmonizim e bashkërendim më i mirë i politikave dhe veprimeve mes Shqipërisë dhe Kosovës si në çështje rajonale e po ashtu edhe të politikës së jashtme

June 20, 2022 by s p

Albin Kurti*

Mirësevini në këtë mbledhje të tetë të përbashkët, e cila kësaj radhe po mbahet në Prishtinë.

Në mbledhjen e kaluar patëm thënë se jemi popull optimist dhe se gjithnjë jemi një. Tanimë, duke kaluar nga njëra mbledhje te tjetra, besoj se duhet ta kthejmë optimizmin në entuziazëm. Entuziazmi në rastin tonë është optimizmi i bashkërenduar mes kapaciteteve njerëzore dhe dinamikave ekzekutive. Entuziazmi është po ashtu organizim më i mirë i mundshëm mes imagjinatës dhe racionalitetit.

Sfidat sot, siç e dimë të gjithë, janë të shumta dhe situata politike botërore duket shumë e rënduar. Por, në të njëjtën kohë ne mund ta lexojmë këtë gjendje edhe më mirë, edhe më qartë. Kur problemet shfaqen më haptas, kur orientimet gjeopolitike shfaqen më hapur, jo vetëm në burimet e tyre historike dhe ideologjike, përcaktimi ynë është më i thjeshtë. Besoj se parimi dhe strategjia jonë njësohen kur situata e madhe gjendet e detyruar të deklarojë rreshtimin e vet. Prandaj dhe këto mbledhje qeverish tingëllojnë më të vërteta dhe më efektive se kurrë më parë.

Para pak ditëve festuam çlirimin e Kosovës. Përkujtoj këtu dëshmorët dhe luftëtarët e ardhur nga Republika e Shqipërisë, si dhe mbështetjen e solidaritetin e paparë të vëllezërve e motrave tona për refugjatët shqiptarë nga dëbimi masiv e spastrimi etnik, që po bëhej ndaj tyre. Sot bashkëpunimi ndërmjet dy shteteve tona, në kohën e paqes, duhet ta rindezë atë entuziazëm që pati në kohën e luftës për çlirim.

Me këtë rast, më vjen mirë të theksoj se ky bashkëpunim nuk ka qenë asnjëherë më i gjerë e më intensiv, sa në fushën e përdorimit të burimeve njerëzore aq edhe të atyre natyrore. Sepse, megjithëse për një kohë ka pasur kufij ndarës, të imponuar politikisht, natyra nuk ka ditur asgjë për ta kur i ka shpërndarë burimet e saj zhvillimore në këtë rajon. Ndërkaq, me kotësimin e tij progresiv, ai kufi duhet të na shërbejë si matësi i emancipimit tonë ekzekutiv. Me kotësimin e tij si artificë, përbashkohet karakteri ynë kombëtar me zotërimin e përbashkët të natyrës.

Marrëdhëniet ndërmjet dy vendeve tona janë dëshmi se kur nuk ekzistojnë probleme të pazgjidhura politike, suksesi i marrëdhënieve në të gjitha fushat e tjera është i garantuar. Është gjithashtu dëshmi se bashkëpunimi, integrimi dhe zhvillimi i qëndrueshëm në të gjithë rajonin sigurohet duke i zgjidhur problemet politike në fillim e jo në fund. Lënia për fund dhe mbajtja pezull e zgjidhjes së problemeve esencialë politikë, mban pezull mosbesimin e ndërsjellë social. Këtu më pëlqen ta kujtojë argumentin bindës të socio-ekonomistit të famshëm izraelito-amerikan, Amitai Etzioni, se besimi social luan rol të madh për suksesin ekonomik, dhe, se, në fund të fundit, aty ku ndërbesimi social është më i madh, edhe kostoja e përgjithshme e transanksioneve ekonomike ndërmjet palëve është gjithnjë më e ulët.

Bashkëpunimin dhe integrimin brenda kombit dhe ndërmjet dy shteteve tona, e ka lehtësuar fakti se veç sa po zbatojmë në rastin tonë parimet dhe praktikat tashmë të njohura të Bashkimit Evropian, përderisa edhe anëtarësimi në Bashkimin Evropian mbetet synimi ynë i përhershëm dhe drejtues i politikave tona.

Kjo mbledhje e tetë e dy qeverive tona vjen vetëm gjashtë muaj mbas mbledhjes së kaluar në të cilën u nënshkruan 13 marrëveshje ndërqeveritare dhe 8 marrëveshje ndërmjet institucioneve. Jam i kënaqur të njoftoj se brenda këtyre gjashtë muajve janë realizuar dhe janë në zbatim të gjitha ato marrëveshje, përveç njërës, që pritet të hyjë në veprim së shpejti. Me to është lehtësuar jeta e qytetarëve në fusha të ndryshme, ndër të cilat mund të përmendim lehtësimin e marrjes së leje-qëndrimit, njësimi reciprok i diplomave, kalendari i përbashkët kulturor dhe bashkëpunimi në fushën e trashëgimisë kulturore, të bujqësisë, e të tjera. Po ashtu jemi duke punuar për realizimin e të gjitha marrëveshjeve të nënshkruara në të kaluarën. Nga 127 prej tyre janë zbatuar pa probleme vetëm 75, ose 59 për qind, që është shumë pak krahasuar me 93 për qind të realizimit të marrëveshjeve të nënshkruara para vetëm gjashtë muajsh.

Të gjitha marrëveshjet që do të miratohen sot kanë për synim lehtësimin e mëtejshëm të jetës së qytetarëve, afrimin dhe rritjen e kompetencës njohëse dhe praktike të tyre si qytetarë, duke ndërtuar në radhë të parë infrastrukturën e përbashkët për arritjen e atyre synimeve, qoftë të asaj fizike, qoftë të asaj administrative. Kompetenca njohëse e qytetarit rritet kur rregullat përafrohen deri në njësim dhe kur krijohen trupa të përbashkët administrativë në fushat përkatëse.

Në këtë drejtim po përmend vetëm marrëveshjen për pranimin e studentëve në institucionet e arsimit të lartë me të njëjtat procedura pavarësisht se në të cilën anë të kufirit ata ndodhen ose atë për ngritjen e Grupeve të përbashkëta të Punës për Studimin, Vlerësimin dhe Hartimin e Projekt-Marrëveshjes për Bashkimin Doganor, studimin e fizibilitetit dhe projekt – idesë për lidhjen hekurudhore Durrës-Prishtinë, e të tjera.

Është veti e këtyre mbledhjeve të flasin me gjuhën e rezultateve. Po ashtu është veti e këtyre mbledhjeve të nxjerrin në pah imagjinatën e sektorëve të veprimit. Pritshmëritë tona janë reale. Proceset integruese e përbashkuese të parashikuar në këto marrëveshje janë tashmë të gatshme në praktikat më të mira botërore dhe veçanërisht në ato të Bashkimit Evropian. Ndërkohë na mbetet edhe përcaktimi i shpejtësive të zbatimit të tyre. Ne besojmë se gjashtë muaj më pas do të kemi rezultatet e ardhshme.

Për fund, na duhet harmonizim e bashkërendim më i mirë i politikave dhe veprimeve mes dy vendeve tona, si në çështje rajonale e po ashtu edhe të politikës së jashtme. Është e vërtetë që shqiptarët sot jetojnë më mirë se kurdoherë. Por, krahasimi ynë me vetveten nuk është matësi më i mirë, sepse ne ishim populli më i shtypur e si rrjedhojë edhe më i pazhvilluari në Evropë. Progresin tonë duhet ta matim duke e krahasuar me atë të vendeve të zhvilluara, në të cilat edhe kanë ikur një pjesë e mirë e popullit tonë. Pra, na duhet një krahasim mes asaj çka aktualisht po bëjmë dhe çka potencialisht mund të arrijmë. E këtu kam përshtypjen që kemi një oqean të tërë të mundësive të pashfrytëzuara.

Nga kjo pikëpamje besoj se duhet të gjykohen edhe marrëdhëniet mes dy shteteve të kombit tonë dhe rolit që kemi secili nga ne. Nga mundësia historike që na është dhënë për të shërbyer në një kohë të shanseve shumë të mëdha. E s’ka dyshim se kjo mundësi historike që na është dhënë, do të jetë edhe gjykim i historisë për NE.

Por, shpresojmë e besojmë për të mirë e për të mbarë.

*Pjesë nga fjala e Kryeministrit të Kosovës në mbledhjen e dy qeverive.

INES MURZAKU DHE NGJYRAT E SAJ TË NOSTALGJISË PËR SHKUPIN

June 18, 2022 by s p

Prof.dr. Skender ASANI/

Ta quash veten shkupjan apo shkupjane, nuk është e thënë se patjetër duhesh të jesh nga ky qytet i lashtë. Të gjithë ata që kanë provuar në vesh tringëllimën e kalldërmës së Shkupit, ose zhurmën e vizitorëve në Çarshinë e Vjetër, janë ndjerë, jo thjeshtë mysafirë dhe kalimtarë të rastit, por kur janë larguar prej këtu, me vete kanë marrë edhe magjinë e një ëndrre të bukur që nuk do të doje të të braktiste. Do të doje që për një kohë të gjatë të jetosh në thërmijat e këtij realiteti magjik dhe tek pas një kohe me ato thërmija të sajosh portretin tënd të shkrirë në ngjyrat e purpurta të buzëmbrëmjes shkupjane.

A thua me çfarë ngjyre do ta pikturoj nostalgjinë e saj për Shkupin, një shqiptaro-amerikane e ardhur këtu si pjesë e një programi studimor amerikan, e cila pas disa javësh po kthehet në Nju Xhersi me statusin e pashpallur zyrtar të një shkupjaneje. “Edhe unë jam shkupjane”, na tha një ditë ajo, teksa fliste për temën e periferisë dhe periferikëve… Është ajo Ines Angeli Murzaku, një pedagoge universitare me të cilën patëm fatin të bashkëpunojmë gjatë qëndrimit të saj në Shkup. Në ITSHKSH promovuam librin e saj “NËNË TEREZA, SHENJTORJA E PERIFERIVE”, me ç’rast u shpalosën vlerat kulmore të këtij studimi me kredibilitet të lartë shkencor dhe sidomos do të na ngelin në kujtesë fjalët e saj, e cila ndër të tjera, njësoj si Nënë Tereza, tha: “Bëj gjëra të vogla me shumë dashuri. Fillo nga familja, duaje familjen, pastaj tek komshiu, duaje komshiun. Këtë do të bënte Nënë Tereza. Ajo nuk donte të përzihej me ideologji, nuk donte të përzihej me politikë. Kjo Nënë që edhe nga trupi ishte e vogël, arriti gjëra shumë të mëdha me këtë metodologji. Dhe nga e mësoi këtë? Nga periferia. Ballkani dhe ne si shqiptarë kemi shumë për të ofruar. Ajo i kishte mësuar të gjitha në laboratorin e Ballkanit. Ishte ndeshur me fe të ndryshme, kishte shumë shokë myslimanë, ortodoksë, njerëz të etnive të ndryshme”, u shpreh Prof. Ines Murzaku.

Ajo gjithashtu mori pjesë edhe në një aktivitet tjetër të ITSHKSH, me rastin e promovimit të librit të Don Lush Gjergjit kushtuar Nënës Tereze me titull “E kam në zemër popullin tem shqiptar”. Kontributi i saj në zbërthimin përmbajtësor të këtij libri, ishte tepër i frytshëm, si për audiencën, ashtu edhe për ata që do merren me studime më të thelluar mbi figurën kuptimplote të kësaj shenjtoreje.

Po (për ata që nuk e njohin) kush është Ines Angeli Murzaku?

Ajo është një studiuese e specializuar për histori, kryesisht në historinë e Kishës Bizantine dhe të Kishës Katolike. Ajo është profesoreshë e Historisë Kishtare në Departamentin e Studimeve Fetare në Seton Hall University në New Jersey dhe autore e 20 veprave shkencore. Prof.Angeli është Nën-Presidente e Shoqatës Amerikane për Studimin e Kombësive dhe anëtare e Bordit Drejtues të Shoqatës “Kristianet të Asociuar për Marrëdhënie me Europën Lindore.”

Para largimit të saj në Amerikë, bëmë një shëti të shkurtër në disa pjesë autentike të Shkupit , ku vizituam pjesët më emblematike të Çarshisë së Vjetër, pa anashkaluar takimet dhe ndejat me ata që i japin gjurmë identidikuese kësaj Çarshije dhe këtij ambienti unikat urbanistik-kulturor, përfshi edhe Myftiun e Shkupit, dr.Qenan ef. Ismaili, me të cilin shkoqitëm disa nga temat që na bashkojnë si mentalitete dhe si religjione. Inesi në këto tema është kampione. Ke çka të mësosh nga ajo, por edhe të dëgjon me vëmendje, sepse kurreshtjen për të mësuar e ka më të madhe se çfarëdo lloj pasioni tjetër.

Arsyet e qëndrimit në një vend të caktuar, për një shkencëtar mund të jenë specifike, por për Ines Murzakun, arsyeja kryesore pse ajo dëshiron sërish të vijë në Shkup, ka të bëjë me frymën që bart ky qytet në perceptimin e saj shpirtëror. Ajo thotë se është Nëna Tereza që po e sjell për të tretën herë në Shkup, por ne do ta “detyrojmë” të vijë edhe për ndonjë shkas tjetër që lidhet me fushëveprimin e një bashkëpunëtoreje të jashtme të ITSHKSH, status ky që në të ardhmen do ta ketë edhe zyrtarisht Ines Angeli Murzaku. Fundja edhe pa këtë status ajo vazhdon të jetë një emër i nderuar në arenën e madhe të konkurrencës së dijes globale.

Jemi me shumë fat që e kemi.

Shkup, 18 qershor 2022