Archives for June 2022

Rast Studimi: NËNË TEREZA

Dr. Etleva Lala

Në datat 9-10 qershor 2022, Programi i Studimeve Shqiptare në Universitetin Eötvös Loránd (ELTE BTK), Budapest, dhe Ambasada e Republikës së Shqipërisë në Hungari organizuan Konferencën Ndërkombëtare “Shenjtorët si nxitës të fqinjësisë së mirë: Studim rasti: Nënë Tereza”, me një ligjëratë kryesore nga studiuesja e mirënjohur e Nënë Terezës, Prof. Dr. Ines Murzaku, e cila është profesoreshë e fesë, kryetare dhe drejtore e Departamentit dhe Programit të Studimeve Katolike në Universitetin Seton Hall dhe në Federatën Ndërkombëtare të Universiteteve Katolike dhe gjithashtu Drejtuese e Grupit Ndërkombëtar të Studimeve Katolike.

Shenjtorët shpesh nderohen përtej kufijve të tyre kombëtarë, territorialë, politikë e madje edhe fetarë, duke u bërë shembuj të gjallë se si të duash të tjerët, dhe si promovohen fqinjësia, madje dhe veçanërisht kur një fqinjësi e tillë duket të jetë e pamundur për natyrën njerëzore. Megjithatë, studimi i marrëdhënies me të mbinatyrshmen është ende një fushë kërkimi, e cila nuk ka tërhequr shumë vëmendjen e studiuesve në Ballkan, sidomos ndër shqiptarë, për arsye nga më të ndryshmet. 

Studimi i rastit të Nënë Terezës, e cila lindi dhe u rrit jo vetëm në kohë trazirash, por edhe në një rajon ku vlerat etnike, fetare, ekonomike, kulturore dhe arsimore përplaseshin në mënyrat më ekstreme, është një përpjekje për t’iu qasur kësaj teme, marrëdhënia e njerëzve me të mbinatyrshmen, nga këndvështrimi i studiuesve. 

Fuqia e një shenjtori shfaqet më shpesh në këto kohë dhe rrethana, pasi shenjtori bie më shumë në sy për shkak të paqes që sjell. Veçanërisht, përkushtimi ndaj shenjtorëve që jetonin në zona konflikti dihet se inkurajon unitetin dhe paqen. Në këtë konferencë synuam të tregojmë se si Nënë Tereza bashkon botën përmes dashurisë së saj për njerëzimin. Duke theksuar sa më shumë shpirtin e saj bashkues dhe paqeruajtës, ne eksploruam jo vetëm se si një person mund të ndryshojë botën, por edhe sesi njerëzit bashkohen dhe ndërveprojnë rreth shenjtorëve, duke përmirësuar marrëdhëniet e tyre me njëri-tjetrin.

Në ditën e parë të konferencës, më 9 qershor 2022, në orën 10:00, pjesëmarrësit e aktivitetit u përshëndetën ngrohtësisht nga znj. Gentiana Mburimi, e ngarkuar me punë e Republikës së Shqipërisë në Hungari dhe bashkorganizatore e konferencës, si dhe nga H. E. Gjeneza Budima, ambasadore e Republikës së Kosovës në Hungari. Z. Avni Hafuzi, Konsull Nderi i Republikës së Shqipërisë në Pécs, Hungari, e mbështeti konferencën me logjistikën e nevojshme gjatë pushimeve të kafesë, duke e bërë të këndshme për pjesëmarrësit vazhdimin e prezantimeve dhe të diskutimeve të tyre. Z. Hafuzi shpalosi edhe disa nga planet e afërta me këtë rast, ndër të cilat më e rëndësishme është vendosja e dy pllakave përkujtimore me himnin e Nënë Terezës në dy qytete hungareze: Pécs dhe Ajka.

Fjalimi plenar, u mbajt nga Prof. Dr. Ines Murzaku, i titulluar “Gratë ballkanike: Edukueset e Revolucionit të Brishtësisë të Nënë Terezës”, ofroi një pasqyrë të thellë se si Nënë Tereza mund të trajtohet jo vetëm si një shenjtore, por edhe si një grua ballkanase, e cila u ushqye nga tradita vendase dhe e ktheu atë traditë lokale në një traditë universale. Ajo u ndal veçanërisht te revolucioni i saj i brishtësisë, i cili ndryshoi botën jo me anë të pushtetit dhe dhunës, por me gjeste të vogla të bëra me dashuri të madhe, siç ishte buzëqeshja pesë herë në ditë, jo vetëm atyre që perceptohen si ‘të këndshëm’, por veçanërisht të tjerëve që nuk janë aq ‘të këndshëm’. Ky panel i Prof. Dr. Murzaku pasqyron shumë nga libri i saj “Nënë Tereza, Shenjtorja e Periferive”, botuar nga Paulist Press (New York/ Mahwah, NJ) në vitin 2021.

Akademiku Shaban Sinani, nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë dërgoi punimin e tij “Disa të dhëna për Atdheun e Nënë Terezës.” Në kontributin e tij, Akad. Sinani u ndal te vizitat e Nënë Terezës në Shqipëri në fund të viteve 1980’.

“Në fund të viteve 1980 Nënë Tereza pati mundësinë të vizitonte Shqipërinë. Vizitat e para të saj janë përfolur me e pa të drejtë. Ka sunduar pikëpamja se Nënë Tereza nuk u prit mirë, nuk iu rezervuan nderet që meritonte, nuk iu dëgjuan këshillat dhe kërkesat e të tjera. 

Në të gjitha këto ka të vërteta të pjesshme. Vetë fakti që Nënë Tereza nuk i ndërpreu më vizitat në Shqipëri qysh prej vitit 1989 tregon se kontakti i parë me këtë vend qe pozitiv. Por çfarë del prej burimeve? Me vizitën e parë të Nënë Terezës në Shqipëri edhe qendrimi i autoriteteve shtetërore të kohës reflekton ndryshime pozitive. Shprehje e këtij reflektimi është vendimi i këtyre autoriteteve për t’i propozuar Nënë Terezës dhënien e pasaportës së shtetit shqiptar. Sigurisht, kjo nuk ishte një çështje e lehtë as për t’u hapur dhe as për t’u zgjidhur. Nënë Tereza kishte, sikurse dihej botërisht, përveç pasaportës italiane, të Vatikanit, të Britanisë dhe Indisë, edhe pasaportë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ndërkohë, shteti shqiptar, për afro një gjysmë shekulli, i kishte refuzuar asaj edhe hyrjen në tokën ku preheshin varret e prindërve dhe familjarëve. 

Në fillim të vitit 1990, me iniciativën e ish-kryetarit të shtetit R. Alia, u bë përpjekja e parë për të marrë informacionin e nevojshëm nëse dhënia e një pasaporte shqiptare do të ishte një veprim i mirëpritur nga Nënë Tereza apo, përkundrazi, kjo mund të shkaktonte një problem tejet të ndërlikuar për gjykimin e raporteve të saj me Shqipërinë, më të ndërlikuar ngasa paraqite në debatet e tashme. Për këtë, nga ana e autoriteteve shtetërore të kohës, u kërkua ndihma e bashkësisë së krishterë San Egidio, e cila kishte raporte konfidenciale me Nënë Terezën dhe, në çdo rast, duke përfshirë edhe rastin më të keq, refuzimin, kjo mund të mbetej një çështje e trajtuar gojarisht. 

Ashtu sikurse pritej, Nënë Tereza jo vetëm nuk e kundërshtoi marrjen e pasaportës shqiptare, por e konfirmoi menjëherë pranimin e saj. Duke qenë se një vizitë e rendit e Nënë Terezës në atë periudhë nuk dukej e afërme, u vendos që pasaporta t’i çohej dorazi në Itali, duke pasur gjithnjë ndërmjetësinë dhe mbështetjen e komunitetit të San Egidio-s. 

Kështu, prej vitit 1991, Nënë Tereza zyrtarisht ka mbajtur edhe pasaportën shqiptare, krahas pasaportave të tjera të përmendura tashmë, të cilat nuk ishin rastësore. Pasaporta e Vatikanit dhe ajo e Italisë lidheshin me qendrën e krishtërimit perëndimor, rreth të cilit vepronte misioni i motrave të Nënë Terezës. Pasaporta britanike lidhej me qendrimin relativisht të gjatë të saj për shkollim e formim, deri në hyrjen në rrugën e misionit të bamirësisë dhe të humanizmit. Pasaporta e Indisë lidhej me kryeqendrën e shërbimit të saj. Pasaporta amerikane ishte shprehje e përmasës globale të saj si figurë. Ndërsa pasaporta shqiptare shprehte raportin me dheun e të parëve. 

Pranimi i një pasaporte, në terma juridikë, do të thotë pranim i shtetësisë së vendit që e ka lëshuar atë, ashtu sikurse lëshimi i një pasaporte është akt juridik, që ka të bëjë me njohjen e shtetësisë dhe të detyrimit të mbrojtjes së shtetësisë. Nënë Terezës, nga autoritetet shqiptare, iu dha pasaportë diplomatike, shkalla më e lartë e identifikimit zyrtarshtetëror. Të gjitha këto veprime sigurisht kanë lënë gjurmët e veta në praktikën shkresore të institucionit të kryetarit të shtetit dhe të shërbimit konsullor. Ne nuk e dimë nëse Nënë Tereza pati rast ta përdorte ndonjëherë pasaportën e shtetit shqiptar. Dihet fare mirë se ajo nuk kishte kurrfarë nevoje për atë pasaportë. Vendimi për ta pranuar atë ishte vendim për të shprehur një raport specifik me Shqipërinë, raport që në një dokument pak më të hershëm ajo e ka shprehur në mënyrën më të qartë dhe më domethënëse.”

Në sesionin e pasdites, Arben Arifi, studiues nga Kosova, foli për ndikimin e traditës shqiptare në formimin e Nënë Terezës. E lindur në Shkup, në një familje katolike shqiptare, Nënë Tereza u përball me nivele ekstreme shoqërore mes të pasurve dhe të varfërve që në fëmijëri. Solidariteti, humanizmi dhe bamirësia që mbizotëronte te shqiptarët, sipas Arifit, ishte ajo që i hapi rrugëtimin që në fëmijëri. Tradita shqiptare nga erdhi Nënë Tereza, pasi prindërit e saj vinin të dy nga trevat e Kosovës së sotme, tregon se ajo vetë është shembulli më modern i atij përkushtimi që vinte nga tradita e krishterë shqiptare me rrënjë apostolike. Në seancën e pyetjeve u debatua për origjinën e prindërve të Nënë Terezës. Tashmë është një fakt i vërtetuar se babai i Nënë Terezës ka ardhur nga Prizreni, por nëse nëna e Nënë Terezës është me origjinë nga Bishtazhini apo Novosello, komuna e Gjakovës në Kosovë, kjo ndonjëherë është e diskutueshme midis studiuesve, dhe u diskutua edhe në këtë sesion.

Musa Ahmeti, studiues në Qendrën për Studime Shqiptare, Budapest, ka folur për disa letra të Nënë Terezës, të cilat hedhin dritë mbi vizitën e parë të Nënë Terezës në Shqipëri. Procès-verbali i vizitës së parë të Nënë Terezës ishte jashtëzakonisht interesant, pasi dokumentonte gjithçka që u bë në këtë vizitë. Letrat i janë dhënë dr. Ahmetit nga Kolec Çefa, një studiues shqiptar, i cili ka një arkiv të pasur në burime të shkruara dokumentare katolike gjatë komunizmit dhe në vitet pas rënies së komunizmit. Shumica e këtyre burimeve tani gjenden në arkivin dhe bibliotekën e Urdhrit Françeskan në Shkodër. Këto procesverbale dhe letra hedhin dritë mbi mënyrën se si Nënë Tereza u prit nga presidenti Ramiz Alia në vizitën e saj të parë dhe se si ajo i hapi rrugën tolerancës fetare në Shqipëri. Është interesante të shihet se ajo, Nënë Tereza, ishte jo vetëm e sigurt në marrjen e asaj që kërkonte, pra shtëpisë për motrat e saj në Shqipëri, por ajo po i sugjeronte edhe një mënyrë të re të menduari një shoqërie që e konsideronte fenë si sakrilegj.

Sokol Paja, kryeredaktor i gazetës më të vjetër shqiptare në SHBA “Dielli/The Sun”, prezantoi (përmes Paulin Markut) një kumtesë për vizitat e Nënë Terezës në Shqipëri sipas gazetës më të vjetër shqiptare “Dielli/The Sun”. Në këtë punim, jo vetëm që u informuam për të gjitha rastet kur Dielli raportonte për Nënë Terezën në përgjithësi, por edhe u analizuan këto raporte që nxisnin identitetin e shqiptarëve në SHBA, duke treguar rregullisht origjinën e Nënë Terezës, si dhe si lidhej ajo me shqiptarët.

Anthony Nicotera, JD, DSW, LSW, Asistent Profesor në Universitetin Seton Hall dhe drejtor i Programit të Certifikatave të PostMasterit në NYU në Spiritualitet dhe Punë Sociale, prezantoi punimin me titull “Ku është Dashuri? Akademia e Mendimit Social Katolik në Veprim të Nënë Terezës dhe Universitetit Seton Hall.” Në kontributin e tij ai përdori koncepte të zhvilluara prej tij si ‘Shih, Reflekto, Vepro, cikli i procesit të të kuptuarit’ si një mjet për të eksploruar mësimet e nxjerra rreth dashurisë dhe fqinjësisë së mirë, mësime këto të inspiruara nga koha e kaluar dhe e jetuar në Kalkutë me Shën Nënë Terezën dhe Misionarët e Bamirësisë. Interesimi i tij për këtë temë, filloi gjatë kohës që ishte në Kalkutë, kur Nënë Tereza e pyeti “Ku është dashuria?” I frymëzuar nga kjo pyetje, Dr. Nicotera, në bashkëpunim me Dr. Dawn Apgar dhe Prof. Dr. Ines Murzaku, bashkëthemeluan Akademinë e Mendimit Katoliko-Social në Veprim të Universitetit Seton Hall, një kryqëzim i Studimeve Katolike dhe Punës Sociale, e cila synon të promovojë spiritualitetin e dashurisë dhe të shërbimit, duke vënë në qendër ata që janë në periferi, në përputhje me këndvështrimin e shenjtë dhe profetik të Nënë Terezës, dëshmitar i së cilës ishte vetë.

Angazhimi dhe vizioni i Akademisë na bën thirrje sipas fjalëve të Nënë Terezës, të vëzhgojmë që “nëse nuk kemi paqe, ndodh sepse kemi harruar se i përkasim njëri-tjetrit”. Nëpërmjet shërbimit, kërkimit shkencor, mësimdhënies, bisedave, seminareve dhe konferencave, Akademia sfidon studentët dhe komunitetin e saj që të përqafojnë dinjitetin e natyrshëm dhe ndërlidhjen e të gjithë njerëzve, të të gjithë jetës. Në frymën e Nënë Terezës, Akademia bën thirrje për një pedagogji dhe praktikë të shenjtërisë, përkatësisë, komunitetit të dashur, ndërqenies, dashurisë revolucionare dhe një praktike të punës sociale shpirtërisht sensitive, shoqërore të drejtë dhe transformuese, e cila është zhvilluar edhe nga nstudiues si Murzaku ( 2021); Teresa, 1997, 2007), Dr. King (2000), Thich Nhat Hanh (1993, 2014) dhe Valerie Kaur (2020), Canda, (2020), Dudley (2016), Nicotera (2019, 2022), Pyles (2018).

I pyetur në sesionin e pyetjeve, nëse ishte i ndikuar nga Paulo Freire dhe “Pedagogjia e tij e të Shtypurve,” Dr. Nicotera konfirmoi se vepra e Freire kishte qenë një vepër themelore për kërkimin e tij shkencor dhe për punën e tij si edukator dhe aktivist, por sigurisht e përmirësuar përmes filozofisë katolike të Nënë Terezës.

Etleva Lala, drejtuese e Programit të Studimeve Shqiptare, Universiteti ELTE, Budapest, foli për mënyrën e fqinjësisë së Nënë Terezës ndryshe nga fqinjësia tradicionale në Ballkan. Në fillim, ajo foli për përvojën e saj me burimet e Penitencierisë së Shenjtë në Arkivin Sekret të Vatikanit dhe sesi Penitencieria e Shenjtë krijoi një kulturë të krishterë në Perëndimin Katolik, ku falja publike dhe harresa publike pozitive dhe e qëllimshme institucionalizohen në një mënyrë të tillë që individi të mos mund të përdorë ndjenjat e tij për të patur ndikim në paqen dhe kulturën e përbashkët të komunitetit.

Penitencieria e Shenjtë, Sacra Penitentiaria Apostolica (SPA) u krijua në shekullin e dymbëdhjetë nga Selia e Shenjtë dhe ishte par excellence instrumenti me anë të të cilit Papa jepte hirin e tij te ata që kishin më së shumti nevojë për të. Detyra e Penitencierisë së Shenjtë ishte të gjykonte lutjet me shkrim të atyre që kishin shkelur në çfarëdo mënyre normat fetare-kanonike dhe përfundimisht t’i falte ato. Në fillim, në Penitencierinë e Shenjtë aplikonin vetëm ata që dëshironin të fillonin një karrierë kishtare ose të ruanin statusin e klerikut, duke kërkuar të ndryshonin disa parregullsi në jetën e tyre si lindje të jashtëligjshme, defekte fizike, etj. ose të faleshin për një krim ose të merrnin një përfitim (përjashti nga agjërimi i detyrueshëm, leje për të kaluar nga njëri Urdhër monastik në një tjetër, etj.). Megjithatë, gradualisht kompetencat e Penitencierisë së Shenjtë u rritën në mënyrë që të përballonin kërkesa që vinin nga të gjitha grupet shoqërore dhe të përballeshin me shkeljet të llojeve të ndryshme. Detyra e Penitencierisë së Shenjtë ishte formuluar “sigurimi i ilaçit dhe mjekimit nga mëkatet” dhe duke qenë se pothuajse çdo devijim apo sjellje e keqe në Mesjetë perceptohej si mëkat, nga mesi i shekullit të gjashtëmbëdhjetë Penitencieria e Shenjtë zotëronte kompetencë juridike pothuajse universale duke u bërë një ndër tre instancat më të rëndësishme në botën e krishterimit perëndimor.

Arsyeja se pse Penitencieria e Shenjtë përmendet në kontekstin ballkanik është se Nënë Tereza ushqehej nga një traditë e krishterë katolike dhe për këtë arsye ajo ishte në gjendje të krahasonte ndikimin që falja publike dhe harresa publike kishin në jetën sociale të krishterimit perëndimor dhe veçanërisht në fqinjësi e mirë. Duke marrë përsipër përgjegjësinë për të trajtuar konfliktet dhe krimet, Peniteniceria e Shenjtë i ofronte shpengim gjithë shoqërisë, sepse pas faljes që ofronte Penitencieria e Shenjtë, krimet mund të faleshin dhe të harroheshin jo vetëm në qiell, por më e rëndësishmja në komunitet dhe sidomos në fqinjësi, gjë që normalisht është pothuajse e pamundur për t’u bërë. Me marrjen e faljes nga Penitencieria e Shenjtë, gjë që vërtetohej nëpërmjet indulgjencës (e cilat më vonë filloi të keqpërdorej pikërisht për shkak të pushtetit të madh të faljes që përmbante), askush nuk lejohej të përmendte mëkatin/krimin e kryer e që tashme ishte falur, sepse duke qenë se ai ishte trajtuar e falur nga Zoti, përfaqësuesi i të cilit, në këtë rast ishte Pentencieria e Shenjtë, asnjë person nuk do të guxonte të tregohej më i lartë se Zoti dhe ta përmendte atë që konsiderohej e falur dhe e harruar.

Në Kishën Lindore nuk ekzistonte asnjë institucion qendror që do të zëvendësonte Penitencierinë e Shenjtë, në kuptimin që ai ofronte falje për mëkatet dhe krimet e kryera dhe shpengimin jo vetëm për mëkatarin/kriminelin, por për të gjithë shoqërinë. Kisha Ortodokse Lindore nuk ka fuqinë institucionale për shpallur publikisht dhe universalisht faljen e një krimi, edhe kur e fal vetë kriminelin/ mëkatarin e penduar, por vetëm ta dënuar atë publikisht dhe të bëjë thirrje për t’u distancuar prej tij. Individi që kryen një krim, pra, jo vetëm dënohet zyrtarisht nga autoritetet në pushtet (laike ose fetare), si dhe nga komuniteti duke i atribuar atij një reputacion të keq, por ajo që është më fatale është se familja e viktimës kërkojnë të marrin çështjen në dorë, duke kërkuar shpagim apo hakmarrje ndaj një krimineli/ mëkatari të padënuar mjaftueshëm për sytë e tyre. Kujtimi i veprës së kriminelit/ mëkatarit vazhdonte dhe vazhdon të jetojë jo vetëm në kohën kur kryhet krimi, por përcillet edhe te brezat pasardhës, duke e kthyer atë një traditë të helmuar të mbushur me urrejtjeje, gjykime dhe paragjykime. Këto kujtime të vjetra krijojnë një fqinjësi, e cila nuk është kurrë aq e besueshme sa do të duhej të ishte.

Pamundësia për të njohur apo parashikuar qëndrimin e fqinjëve, duke mos njohur të kaluarën e tyre largët, nga njëra anë krijon një kulturë të fortë gojore që përpiqet të edukojë dhe të paralajmërojë komunitetin për burimet nga mund të vijnë rreziqet e mundshme, sigurisht duke forcuar këtu edhe paragjykimet për njërëz të caktuar apo familje të caktuara etj., nga ana tjetër krijon një sfond mosbesimi në lidhjen me fqinjët, gjë që shfaqet veçanërisht në kohë krizash dhe/ose luftërash. Në shumicën e rasteve, është fqinji që raportohet se është i tjetërsuar pa një arsye të dukshme apo të kuptueshme dhe që vepron më dhunshëm dhe më agresivisht se të tjerët, dhe kur pyeten për këtë sjellje, gjithmonë raportohen histori të vjetra që vijnë nga brezat e mëparshëm apo paraardhësit. Edhe sikur krimi të ishte kryer pa dëshirë dhe krimineli të ishte penduar, ajo që është bërë është e pamundur të zhbëhet, pra pothuajse e pamundur për të shpëtuar nga pasojat për të dhe për gjithë familjen dhe brezat e ardhshëm.

Përveç komuniteteve të krishtera (katolike dhe ortodokse), Shkupi kishte dhe vazhdon të ketë një komunitet të madh mysliman. Kur flitet për krimin dhe fqinjësinë, feja myslimane ka futur kurbanin dhe dhurimin e të mirave materiale, apo edhe udhëtimin për në Mekë si një rrugë shpengimi nga mëkatet, gjë që pranohet edhe nga komuniteti. Sa më i madh të jetë mëkati, aq më e madhe edhe sakrifica materiale që duhet të bërë, gjë që deri diku i sjell shpengim edhe komunitetit, edhe pse subjektiviteti me të cilën matet faji me sakrificën e bën këtë mjet të pasigurt sidomos kur bëhet fjalë për krime të rënda. Kujtimi i mëkatit mbetet në komunitet, me rrezikun që mund të dalë në sipërfaqe në rastin më të keq të mundshëm, dhe kjo është një bazë për mosbesim.

Nëse marrim parasysh një analizë vertikale në historinë e konvertimit mysliman, të paktën në Ballkan, një element tjetër mosbesimi mund t’i shtohet komunitetit myslimane, parë nga këndvështrimi i fqinjëve të krishterë. Sundimi osman nuk detyroi një konvertim me forcë në mysliman siç bëri krishtërimi në Perëndim me moton “Cuius regio, eius religio” (e kujt toka, e atji feja). Në fillim, sundimi mysliman iu qas individit si individ dhe jo si subjekt i një mbretërie që duhej qasur nëpërmjet konvertimit të mbretërve, siç bënte normalisht Krishëtrimi. Në këtë mënyrë individit iu dha liria që të qëndronte i krishterë dhe të paguante taksa ose të konvertohej dhe të jetonte pa taksa. Për këtë arsye, ata që u konvertuan në fenë myslimane ndaheshin në dy kategori nga këndvështrimi i të krishterëve ortodoksë: nëse individët i kishin mjetet për të paguar taksat, por megjithatë preferonin të konvertoheshin për të përfituar më shumë privilegje, ata bënin pjesë në grupin e oportunistëve. Grupi tjetër ishte ai që përbëhej nga njerëz që nuk i kishin mjetet për të paguar taksa për për këtë arsye ishin të detyruar të konvertoheshin në myslimanë, sepse kjo ishte e vetmja mënyrë për të mbijetuar materialisht. As i pari, oportunistët, dhe as i dyti, të varfërit, nuk gëzonte reputacion të mirë, sepse si ai që ishte i paqëndrueshëm nuk ishte i besueshëm, ashtu edhe ai që ishte i varfër, sepse varfëria konsiderohej si mungesë bekimi nga Zoti, nëse jo mallkim, që ishte e dukshme përmes kësaj gjendjeje. Të qenit i varfër në Perëndim u transformua në virtyt nga Urdhërat fetarë, sidomos nga mendikanët, por në Lindje nuk ishte virtyt.

Përveç myslimanëve të mirëfilltë, në Shkup ishin edhe bektashinjtë, një sekt mysliman i cili nuk pranohet nga feja myslimane. Bektashinjtë futën një dimension tjetër të perceptimit fetar të individit, përkatësisht moton “E mira dhe e keqja ekzistojnë brenda secilit prej nesh”. Ndërkohë që të gjitha fetë e tjera e luftojnë të keqen te çdo njeri dhe përpiqen t’i bëjnë njerëzit të distancohen jo vetëm nga e keqja si koncept, por edhe nga personi që ka shfaqur një shenjë të së keqes në vetvete, mirëkuptimi progresiv i bektashinjve për të keqen, duke e konsideruar atë pjesë të së mirës ekzistuese në çdo qenie njerëzore, si dy pjesë të pandashme të gjithçkaje që ekziston, sjell në një masë të madhe një relaksim jo vetëm te njerëzit me vetveten por edhe me fqinjët. Duke qenë se teorikisht të gjithë janë kriminelë potencial sipas bektashinjve, sepse e keqja ekziston tashmë tek secili prej nesh, ky perceptim i ri ofron një tolerancë të madhe për tjetrin jo vetëm brenda komuniteteve bektashiane, por për mbarë komunitetin sidomos atë shqiptar, pasi bektashinjtë u bënë drejtues të lëvizjes kombëtare në Shqipëri, duke promovuar “shqiptarizmin” mbi çdo fe.

Nënë Tereza, pra, e rritur në një mjedis të tillë, pasi Shkupi ishte një qytet multikulturor, me popullsi të ndryshme etnike dhe fetare, ishte njohur që e vogël me këndvështrimet e një fqinjësie të tillë e përbërë nga gjithë botëkuptimet e përmendura më sipër. Ortodoksët e pasur legjitimisht krenarë (mos harroni se ata kishin paguar taksa të larta te sundimtarët osmanë për të mbijetuar si ortodoksë) i shikonin muslimanët oportunistë apo të varfër, të cilët ose për shkak të varfërisë ose për shkak të lakmisë, kishin ndryshuar fenë dhe nga kjo pikëpamje nuk përfaqësonin fqinjësi të mirë për të. Nga ana tjetër, nomen est omen dhe duke qenë se ‘ortodoks’ që do të thotë ‘i drejtë’ ‘që kërkon Zotin sinqerisht’, ortodoksët, që të ndiheshin të pranuar nga Zoti, kërkojnë gjithmonë të shmangin mëkatarët që i shpie në mëkat, duke u distancuar prej tyre. ‘Katolik,’ nga ana tjetër, do të thotë ‘universal,’ gjë që shpjetohet edhe në moton sipas të cilëve jetojnë katolikët, një përpjekje e vazhdueshme për t’i folur botës dhe për të arritur të gjithë njerëzit për Krishtin duke u predikuar atyre dhe jo duke e shmangur atë. Kjo është arsyeja se përse katolikët kanë zhvilluar kaq shumë qasje shoqërore misionare, të cilat në raste ekstreme shkonin madje deri te kryqëzatat famëkeqe.

Nënë Tereza sigurisht që u përball shumë herët në jetën e saj me të gjitha këto kontradikta brenda qytetit të saj relativisht të vogël. Ajo ndoshta nuk ishte e vetëdijshme për rrënjët e këtyre forcave kundërshtare, siç u paraqitën më lart, por padyshim ishte e vetëdijshme për ekzistencën e tyre pasi situata ishte dhe është ende e dukshme edhe në ditët e sotme në Shkup. Nëse në lutjet e saj, ajo donte të dinte vendin e saj në këtë botë, ndjekja e Jezusit ishte padyshim përgjigja e të gjitha lutjeve të saj, pasi kjo gjë bëhet vazhdimisht e dukshme në veprimet e saj. Nëse Jezusi ndryshoi mënyrën e lidhjes së njerëzve me Zotin dhe me njëri-tjetrin, duke krijuar vlera të ndryshme nga ato tradicionale në komunitetin hebre, po kështu edhe Nënë Tereza krijoi vlera të ndryshme nga ato që gjeti. Ajo e kuptoi se është familja dhe fqinji ishin pikënisja e një shoqërie dhe ndryshimi fillonte aty, kështu që filloi të zbatonte misionin e saj atje ku ishte me atë që i ishte dhënë.

Fqinjësia e re e promovuar nga Nënë Tereza bazohej tërësisht në imazhin e Jezusit. Jezusi u lau këmbët dishepujve, duke ulur veten para tyre, dhe po kështu bëri edhe Nënë Tereza: duke ulur veten përpara njerëzve më të ulët dhe të parëndësishëm të shoqërisë ajo u shërbyer trupave të tyre tokësorë, duke i prekur, shërbyer dhe trajtuar. Jezusi ishte furnizues, sepse u ofronte ushqim të uriturve (peshk, bukë, verë), dhe po ashtu edhe Nënë Tereza: misionin e saj kryesor ajo e shihte në ushqimin që u jepte të uriturve dhe të varfërve. Jezusi nuk ushqeu vetëm me ushqim material trupat tokësorë, por edhe shpirtrat e tyre: ai u jepte paqe të frikësuarve (dishepujt në stuhi), të shqetësuarve për të ardhmen, lakmitarëve (taksambledhësit), të sëmurëve, të dobtëve dhe po kështu bëri dhe Nënë Tereza: krahas të mirave materiale, ajo jepte gjithmonë edhe një fjalë inkurajuese, e cila vlen edhe sot e kësaj dite për secilin prej nesh si dhe për motrat e saj. Ajo që është më e rëndësishmja, Nënë Tereza mendonte përtej normales, njëlloj si Jezusi: Jezusi bënte gjëra jotradicionale, të cilat e tronditën botën rreth tij: ai foli me një grua samaritane (e ndaluar për judenjtë), me një prostitutë, me një taksambledhës, e la veten të prekej nga një grua e ndotur (sepse një grua me menstruacione quhej e ndotur dhe ndoste këdo që prekte), madje edhe ponoi ditën e Sabatit, apo i vuri baltë apo i pështyu në sy një fukarai të verbër, gjëra skandaloze për çdo shoqëri. Nënë Tereza ishte gjithashtu shumë e guximshme dhe radikale në shumë mënyra, duke mos pasur frikë asnjë pushtet laik, por vetëm Zotin. Në këtë mënyrë, Nënë Tereza ndryshoi perceptimin për tjetrin, duke ndryshuar kështu edhe vlerat mbi të cilat bazohet fqinjësia.

Mëngjesin e së premtes, më 10 qershor 2022, konferenca filloi me një tryezë të rrumbullakët diskutimi me Motrat e Nënë Terezës në Budapest, të udhëhequr nga motra Bilung Mary Romana MC Leader dhe moderuar nga Prof. Dr. Ines Murzaku dhe Dr. Etleva Lala. Ishte një përvojë unike të kishe një njerëz kaq të mençur dhe paqedashës mes nes, të cilat duke rrëfyer për stilin e jetës dhe misionin e tyre si motra të Nënë Terezës, tregonin edhe për përvojat personale me vetë Nënë Terezën. Duke shfaqur një mençuri të thellë, të qetë, të pabujshme, mbresëlënëse, me siguri të fituar nga rregulli i Nënë Terezës, misioni i tyre shkonte dukshëm përtej dallimeve fetare. Ata synonin rikthimin e dinjitetin njerëzor individëve me të cilët takoheshin, e jo thjesht plotësimin e nevojave të tyre. Nëpërmjet shembujve ata treguan se si i trajtojnë njerëzit në nevojë pa i ngarkuar me mësime fetare, por duke i rikthyer fizikisht dhe shpirtërisht në versionin më të mirë të vetes së tyre dhe në të njëjtën kohë duke u lënë atyre lirinë për të bërë zgjedhjet e tyre në jetë. Pjesëmarrësit e konferencës patën rastin të bënin pyetje dhe madje të shkëmbenin përvoja personale që kishin të bënin me dallimet sociale, fetare, etnike, ekonomike apo të tjera me të cilat motrat e Nënë Terezës, ashtu si Nënë Tereza vetë, sfidoheshin në jetën e përditshme.

Besnik Rraci dhe Sadik Krasniqi, punonjës shkencorë në Muzeun Shtetëror të Kosovës, na përcollën shumë bukur kontributin e Shoqatës Humanitare të Nënë Terezës gjatë viteve 1990-1999 në Kosovë, gjë që shfaqi konkretisht frymën që Motrat e Nënë Terezës kishin përcjellë në mëngjes. Shoqata humanitare “Nënë Tereza”, e cila kishte funksionuar në vitet 1990-1999 në Kosovë e më gjerë, ishte bërë jashtëzakonisht me ndikim dhe përhapje te shqiptarët në Kosovë dhe jashtë saj, vetëm për shkak se u afrohej individëve pa marrë parasysh përkatësinë e tyre fetare. Shqiptarët në Kosovë përfituan shumë nga shërbimet e ofruara vullnetarisht nga profesionistë të ndryshëm brenda dhe jashtë Kosovës si dhe nga shumat e mëdha të parave të mbledhura nga shqiptarët jashtë vendit. Sistemi ishte aq mirë i organizuar dhe i dokumentuar saqë absolutisht nuk u regjistrua asnjë abuzim dhe nuk u përfol kurrë në këtë drejtim. Dokumentacioni i sjellë ishte shumë mbresëlënës, jo vetëm përsa i përket punës së bërë për mbledhjen e tij, por edhe për punën akoma më të madhe që është bërë për krijimin e tij.

E vetmja kandidate për doktorratë që patëm në këtë konferencë, Albulena Bilalli, foli për ngjyrat e Nënë Terezës, duke i prezantuar ato nga pikëpamja shkencore, pasi ajo është një shkencëtare e ngjyrave dhe dritës dhe hulumton efektin që ngjyrat e ndryshme kanë në psikologjinë e individëve dhe si mund të përdoren këto efekte për të përçuar mesazhin e dëshiruar. Kjo shkencë përdoret gjerësisht në botën urbane përsa i përket reklamave. Si u zgjodhën ngjyrat e veshjes së Nënë Terezës, efekti që kanë, tradita që ndjekin dhe si u institucionalizuan si një simbol i dallueshëm i një misioni të madh, ishin vetëm disa nga pyetjet që ajo trajtoi në prezantimin e saj dhe mezi presim që ketë punimin e saj ta shohim në formë të botueshme. Ndër pyetjet që ju bënë ishte edhe nëse mbulimi i kokës me shami të bardhë është vazhdimësi e zakonit të nënave shqiptare. 

Në përfundim, ne diskutuam për mënyrat, se si subjektet fetare, si shenjtorët, vendet e mira, objektet e shenjta etj., dhe lidhja e njerëzve me të mbinatyrshmen, një fenomen shumë i përhapur në Ballkanin Perëndimor, mund të bëhen objekt i një debati më të gjerë shkencor. Këto tema mund të trajtohen në mënyrë shkencore, për të hedhur dritë mbi këtë aspekt i kulturës vendase, e cila ishte gjithmonë pjesë e qenies njerëzore, dhe shembuj sesi kjo mund të bëhet me sukses ka plot tashmë në historiografi. Kjo temë bëhet akoma më e nevojshme kur shihet se refuzimi i temave fetare është kaq ekstrem në historiografinë shqiptare, saqë edhe burimet mesjetare hidhen poshtë mbi këtë bazë, siç ndodh shpesh me Statutet e Kapitullit të Katedrales së Drishtit. 

Hapja e debatit shkencor ku elementi fetar duhet të jetë pjesë e diskursit shkencor, është sigurisht një rrugë e gjatë, por duke qenë se ka kaq shumë shembuj të mirë për të ndjekur nga historiografia ekzistuese, nuk është mision i pamundur, dhe me këtë konferencë shpresojmë të kemi hapur një seri eventesh të tilla ku tema të tilla të trajtohen shkencërisht. 

© Të gjitha të drejtat e rezervuara nga autori dhe gazeta Dielli