Archives for September 2022

REFAT XH . GURAZEZI – SKRAPARLLIU QE JA FALI JETEN ” VATRES “

September 20, 2022 by s p

Pellumb Gjoka/

Nuk thone kot: njeriu sa te rroje do te mesoje. Kjo me ka ndodhur edhe mua. Nuk kisha degjuar asgje per Refat Zh. Gurazezin, megjithqe kisha jo pak tomoricar miq e shoke. Restesisht, kur po psonisja, ne nje ne nje dyqan te Waterberit Conecticut, ne vitrinen e dyqanit shoh nje liber me titull Historia e Vatres me autor REFAT ZH . GURAZEZI. Shitesja nja grua zinje dibre, duke pare interesin tim me tha pasi ma dha librin: ulu e shfletoje sa te duash. Mua me terhoqi mbiemri i autorit ndaj cfletova shpejt e shpejt te gjeja spjegimin e kuriozitetit tim. U lumturova qe autori ish si une skraparlli nga fundi i Tomorices nga GURAZEZI. Qortova vehten per mos ditjen time. Ashtu si une ish edhe Asqeri Diko e Bashkim Musabelliu qe si nuk ish bere e njohur, te pakten ne Skrapar kjo figure sa patriotike aq intelektuale. Ecja e tij ne jete e shpejte nga nje emigrant nga Gurzezi te arrinte ne nje njeri te dallueshem nder shoket. Kish ardhur ne SH.B.A .kur Shqiperia ish si mos me keq. Kish pare masakrat e grekut, kish pare pushtues te ndryshem ne fillim italianet, austriak e francez serb e trazira te brendeshme si ajo e Haxhi Qamilit, ku qeveria e I.Qemalit se pati jeten e gjate. Erdhi ne ShBA me qellimin e nje jete me te mire per vehte e per te ndihmuere sado pak familhen e tij atje ne Gurazezin e larget. Habia eshte se ai emigrant per kafshaten e gojes behet Dishepulli i FAIK KONICES, siç thote Idriz Lamaj ne pershkrimin e figures se tij, botuar ne fund te librit botuar nga Globus R .Tirane 2006. Une habitem e krenohem me tabanin tone qe ne cdo kohe ka nxjerre figura qe pasardhesit krenohen me te drejte se ato treve nuk jane vetem te bukura nga natyra por edhe nga njerzit qe ka nxjerre. Por nga ana tjeter me ben pasimist perpjekja e pa mjaftueshme per njohjen e ketyre vlerave nga ne qe ti dijne brezat tane te me vonshem apo presim te zbulohet miniera e florit te feudalit te mesjetes? Nga atje ka dale Akitekt Kasemi e Haliti i frasherllinjeve, qe “u dukej balta me e embel se mjalta”. Me kenaq puna e Asqeri Dikos por s’mjafton se ka plot per te bere. Se ja qenka dhe nje Refat Gurazezi, qe me nje torbe Kurbetlliu, per nje kohe te shkurter, behet nje nga njerzit me te atert afert te koloseve te popullit shqiptar Faik Konices e Fan Noli. Pervetesoi shpejt artin e te shkruarit ne stilin e tyre dhe behet nje nga penat me te fuqishme te Diellit, bile per 12 vjet edhe kryeredaktor i saj ku mbroi ceshtjen shqiptare ne arenen ndarkombetare.

Ai ish edhe nje njeri me bote te pasur e te pasur shpirterore. Ky konkluzion del nga qe te dy korifejte tane, e jo vetem, Noli e Konica e pranuan si kalatizator nxites ne ruajtjen e miqesise se tyre. Kjo e larteson figuren e tij. Analiza qe u ben ai te dyve mbas vdekjes nxjerr se ai ishte nje mjeshter i karaktereve, ashtu sic ishte Konica ne caktimin e karakterit te shqiptarit qe sipas tij: shqiptari karakterizohet nga thyerja nga metelikja e frika .

Keto figura te rangut kombetar, jo vetem na bejne krenar, por edhe na detyrojne qe ti kujtojme me respekt e te zene vendin e tyre ne historine e Skraparit. Kjo sipas meje do behet duke respektuar mendimet e te tjereve e jo si disa qe per mendimin e kunder te skraparlliut tjeter “u heqka te drejten e te qenit skraparlli”. Mos vall duhej nje Ali Kuci, qe sic e pershkruan R.Gurazezi kur aprovohej Rezoluta derguar Fuqive te medha per problemin kombetar e nuk donin dy grupet e Vatres? Ai e përshkruan bukur edhe kete patriot nga Kuci i Tomorrices. “Atehere u ngrit nje vatran i quajtur Ali Kuci nga Tomorica e Beratit, nje burre i madh gjashte kembe e ca i gjate, qe u vajti prane dhe u tha: Jemi mbledhur ketu per nje qellim te shenjte, per te kerkuar te drejtat dhe lirite kombetare te Shqiperise. Tani, nenshkruani ate rezolute se per ate Flamur ju hodha hodha te dyve nga penxherja” dhe e zuri Flamurin me dore dhe e puthi. Me ne fund pasi shikuan penxheren qe ish kater patoma larte nga rruga, u binden e nenshkruane Rezoluten.

U lartesofte lavdija e tyre.

SOLEMNITET PËR NDARJEN NGA JETA TË SOKOL QEHAJA DHE LEK LLESHI

September 20, 2022 by s p

Zyra e Shtypit – Shoqata Shqiptaro- Amerikane Skënderbej/

Në mesditën e 18 shtatorit 2022, “Shoqata Shqiptaro- Amerikane Skënderbej” në NY, organizoi një solemnitet kushtuar dy ish ushtarakëve të talentuar shqiptarë që u ndanë nga jeta para pak javësh. Ata ishin Major Lek Lleshi antar i kësaj shoqate dhe Nënkolonel Sokol Qehaja, dashamir e sipatizant i saj. Solemniteti u bë në mjediset e një restauranti modern, (në 39 street Manhattan NY me pronar shqiparin Zamir Vejuka).

Moderatorja e këtij solemnitetit ishte Zonja Alketa Veshi, e cila fillimisht i ftoi të pranishmit për një minut heshtje në nderim të kujtimit dhe veprimtarisë gjatë ushtarake në shërbim të atdheut të të dy ish ushtarakëve të lartpërmendur. Më pas, ajo ju bëri me dije të pranishmëve se në solemnitet merrin pjesë tre ish drejtues të lartë të Minishtrisë Mbrojtjes (MM) : Ish Zëvendës Ministri Bashkim Shehu, ish Zëvëndës Shefi Shtabit Përgjithshëm Gjeneral Major Armand Vincani dhe ish ushtaraku i lartë Asllan Bushati.

Kryetari i Shoqatës Zoti Imer Lacaj, pasi i falenderoi pjesmarrësit për praninë në këtë solemnitet, nëpërmjet një ligjërate të mirqëndisur solli para tyre copëza nga jeta dhe veprimtaria e Sokol Qehajës. Ai theksoi se Sokoli, djali Malsisë Gjakovës, erdhi nga vendlindja me rezultate të shkëlqyera në Shkollën Ushtarake “Skënderbej”, ku edhe aty shkëlqeu në mësime dhe si sportist e më pas shkëlqeu në artilerinë toksore si student, komandues e si mësimdhënës. Pasi ngjiti shkallët e karierës me kualifikime e zotësi,ai u dallu për devotëshmëri në punë, integritet e personalitet duke lënë pas një veprimtari të dobishme e të suksesëshme e duke u cilësuar si fryma ushtarake e së ardhmes.

Zoti Zamir Vejuka me lot në sy e me një plagosje të thellë shpirtërore, tregoi se sa e dhimbëshme ka qenë largimi nga kjo jetë i Lek Lleshit, shokut të ngushtë, mikut, dashamirit, njeriut me shpirt të madh, biznesmenit të suksesshëm e mirditorit mendje hapur e patriot.

Gjeneral major Armand Vincani e vlerësoi lart nismën e Shoqatës Shqiptaro- Amerikane Skënderbej, për solemnitetin kushtuar dy ushtarakëve të ndarë nga jeta si një mirësi shpirtërore për ta dhe një respekt për figurën e ushtarakut. Në vazhdim ai solli ndjesi shpirtërore të tijat për Sokol Qehajën të cilin e njihte në punë në përbashkët në katedrën e Artilerisë Toksore dhe më pas.

Ish ushtaraku i lartë Asllan Bushati, ju shprehu ngushullimet familjeve Qehaja e Lleshi dhe antarëve të shoqatës, ku në vijim ai tha: kur largohet një njeri nga kjo jetë, është një dhimbje e madhe shpirtëror sa fjalët ngushulluese tingëllojnë si të “konsumuara”. Kurse kur largohen dy ushtarakë i therë në zemër edhe atdheut sepse ushtaraku ka në jetën e tij ka tri gjëra themelore e të shenjta: atdheu, detyra dhe familja. Keni bërë gjënë më të mirë që keni ftuar dy ish personalitete të MM, Zotin Bashkim Shehu e Gjeneral major Armand Vincani sepse ata kanë një kontribut të rëndësishëm në transformimin e Ushtrisë Shqiptare nga sistemi totalitar në atë demokratik së bashku me një staf të përgjegjëshëm, njeri prej të cilëve jamë edhe unë.

Poeti Isa Brecani recitoi para të pranishëmëve nga një poezi kushtuar Sokol Qehajës dhe Lek Lleshit (të cilat mund të quhen elegji por edhe tekst këngë). Brenda poezive kishte histori, elegancë, brishtësi poetike, respekt e frymëzim.

Lek Celaj nga Lezha, mik buke i familjes Sokolit, theksoi se zani i familjs Qehaja asht ndje në disa breza në veriun e Shqipërisë sa dhe i madhi Gjergj Fishta e ka përmend në kangën e Oso Kukës përballë Avdi Pashës.

Pal Necaj 86 vjecar, nga krahina e Nikaj Mërturit tregoi se familjen Qehaja e njihte në katër-pesë breza për besë, burrëri, trimëri, mikpritje e dinjitet. Kur themi Sokol Qehaja, na vjen në mendje shprehja :”dardha bie nën dardhë” .

Me shumë butësi, fjali të shkurtëra e të ndjeshme, me përulësi para veprimtarisë së Sokol Qehajës e Lek Llesahit foli Adelina Lacaj (bashkshorte e Kryetarit shoqatës Imer Lacaj).

Vera Qehaja (bashkshortja e ish Kryetarit shoqatës Mark Qehaja), me lot në sy, me fjali të shkurtëra e prekse, me një thellësi mendimi e një ndjesi të thellë shpirtërore, tha se:” ma i miri i kësaj gjenerate të Qehajave ishte Sokoli. Largimi i tij nga kjo jetë, ka lënë një boshllëk të madh në vazhdën e breznive të kësaj shtëpije.

Lek Preci, nënkryetar i shoqatës dhe bashkshortja e tij, me fjalë të thjeshta e me shumë përulje para dy ushtarakëve të kaluar në amshim, shprehën ndjesitë e tyre shpirtërore dhe respektin për punën e tyre në shërbim të atdheut.

Mark Qehaja, ish kryetar i shoqatës “Skënderbej”, në emër të familjes Qehaja dhe vecanërisht të asaj të Sokolit, ju shprehu të pranishmëve falenderimet më të thella për pjesmarrjen në këtë solemnitet. Ai tha se Sokolin nuk e kisha vetëm kushëri, por vëlla e kaluar vëllajit. Ishte i ditur, fisnik ne sjellje, i emancipuar, i përgatitur në profesion, i edukuar, i matur e shumë burrëror.

Në emër të familjes së të ndjerit Lekë, foli i vëllai tij Zef Lleshi. Me një ndjesi përuljeje para të pranishmëve, me fjalë të thjeshta e kuptimplote ai ju rriti nderen shoqatës e të pranishmëve dhe tha se me këtë që bëtë e bëtë Lekën ta paharrueshëm.

Mbylljen e këtij solemnitetit e bëri ish kryetari shoqatës “Skënderbej” (tashmë “Kryetar Nderi i saj” Zoti Bashkim Shehu. Duke shprehur konsideratën më të lartë për Gjeneralët e pranishëm Armand Vincani e Asllan Bushati, duke ju shprehur ngushullime dy familjeve dhe të pranishmëve , tha se kalimi në amshim i Sokol Qehajës e Lek Lleshit ishte shumë i parakohshëm dhe shumë i dhimbëshëm për familjarët dhe të gjithë ne. U prehshin në paqe e përjetësi të dy këta ushtarakë të talentuar dhëe atdhetarë të devotshëm.

SHOQATA SHQIPTARO-AMERIKANE SKËNDERBEJ.

RIBOTOHEN PËR HERË TË PARË KOMPLET INICIALET E VEPËRS ANTIKUAR TË MARIN BARLETIT HISTORIA DE VITA ET GESTIS SCANDERBEGI EPIROTARUM PRINCIPIS

September 19, 2022 by s p

Për herë të parë për studiuesit, historianët dhe lexueist shqiptarë, sjellim në një vend të gjitha inicilat (nistoret) nga libri antikuar i Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis. Vlerat e këtyre nistoreve, roli dhe përbajtja e tyre në vepër. Kur u botua vepra e Marin Barletit dhe kush është botuesi i saj me origjinë shqiptare, Bernardinus de Vitalibus?

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budapest

Hapja e debateve të reja shkencore, ose rizgjimi i atyre që konsiderohen si të mbyllura përgjithmonë ka qenë dhe mbetet një ndër misionet më të vjetra të shkencëtarit me qëllimin që këto debate të nxisin kontribute të reja në shkencë dhe të hapin dyer të reja për hulumtime. Shkencëtari për nga natyra është ai që shikon rrugë e mënyra të reja të trajtimit të një çështje dhe të hapjes së një problemi aty ku syri i një njeriu normal shikon një të vërtetë absolute që nuk ka nevojë dhe mundësi të vihet në pikëpyetje nga asnjë këndvështrim.

I kësaj natyre është edhe datimi i veprës më të njohur deri më sot për Skënderbeun, dhe pikërisht i asaj të Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis. Pavarësisht se asnjë nga ksomblat më të hershme të këtij botimi nuk kanë pasur asnjëherë deri më sot vit botimi, (nëse me këtë rast përjashtojmë ksomblën – inkunabulë nga Bilbioteka ELTE e Budapestit e cila në kolofon dhe në portretin e Gj. K. Skënderbeut ka të shënuar vitin 1493, me gjasmë duhet të jetë vepër falsifikat) është rënë dakord shumica e studiuesve dhe historianëve se botimi më i hershëm i kësaj vepre duhet të jetë bërë diku midis viteve 1508-1510. Debati për këtë datim është konsideruar i mbyllur me këtë aksiomë të pranuar pothuajse nga të gjithë, dhe çdo përpjekje për rihapjen e këtij debati ka dështuar deri më sot për mungesë “provash!”

Duke qenë se viti i botimit të njërit prej librave më të rëndësishëm të Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, ka qenë një prej elementeve munguese në të gjitha ksomblat e njohura deri më sot të këtij libri, kjo gjë i ka çuar të gjithë studiuesit dhe historianët ta marrin me hamendësim këtë të dhënë duke e nxjerrë atë në mënyrë të tërthortë nga përmbajtja apo nga elemente të tjera të botimit të tij. Sigurisht që hamendësimet e ndryshme kanë çuar në rezultate të ndryshme disa më kryesoret e të cilave do t’i përmendim në vijim.

Hamendësimet dhe mendimet kryesore që kanë mbizotëruar për vitin e botimit të veprës së Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis pluskojnë në periudhën kohore prej vitit 1502 [E. Çabej, Kastritotët. Në: Studime gjuhësore. (Botimi i dytë). Prishtinë, 1988, vëll. V, f. 328] deri në vitin 1521-1522 [Aurel Plasari, Arbëria e Skënderbeut dhe Burgundi i Filipit të Mirë. Në: Skënderbeu dhe Europa. Tiranë, 2006, f. 128, ref. 8]. Megjithatë, si vite më të përafërta, për të mos thënë të sakta, kudo janë konsideruar vitet 1508-1510. Kështu shkruhet viti i botimit i kësaj vepre edhe në pothuajse të gjitha katalogjet e bibliotekave evropiane që e kanë këtë vepër në fondet e tyre, megjithëse ka edhe nga ato biblioteka që shënojnë si vit të mundshëm botimi vitet 1506, 1508, 1510, 1520… etj.

Pavarësisht nga sa u tha më sipër, duhet të pohojmë edhe faktin që ka pasur edhe studiues të cilët vitin e botimit të këtij libri e japin jashtë kornizës së sipërpërmendur duke thënë se ky libër mund të jetë botuar edhe në vitin 1493. Këtë informacion, e aktualizon historiani rumun, Francisc Pall, në studimin e tij: Marino Barlezio: uno storico umanista. Në: Melanges d’Histoire Generale. Cluj, 1938, v. II, f. 135-315.

F. Pall, shkruan se Jovan Popović (Život i viteža kneza Epirskoga Đorđa Kastriota Skenderbega. Opisana Ioannome S. Popovićeme. Budim, 1828, f. V), dhe Vilmos Fraknói, (A Hunyadiak es a Jagellok kora (1440-1526). Budapest, 1896, f. 667) shënojnë si vit botimi të këtij libri vitin 1493, por duke qenë se ata nuk sjellin ndonjë burim të caktuar për të mbështetur këtë datë, F. Pall e konsideron si gabim vitin 1493. Ky veprim i F. Pallit, deri diku mund të duket i arsyeshëm, sepse përveç këtyre dy autorëve të lartëcekur, të cilët veprat e tyre i kishin botuar në Hungari, të gjithë të tjerët kanë konsideruar si të më të përarfërta vitet 1506-1510. Natyrisht, ka edhe disa hamendësime të ndonjë autori, veçanërisht bibliografi, të pa mbështetura në ndonjë burim të saktë, se viti i botimit mund të lëvizë në mes viteve 1508-1522.

Në historiografinë shqiptare, studiuesi Aurel Plasari është i pari që është marrë seriozisht me analizimin e hamendësimeve për vitin e botimit të veprës të Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, duke e vendosur datën e botimit rreth viteve 1515-1522. Pra, A. Plasari kishte shumë të drejtë për një ndërlikim të kufijve kohorë të botimit të librit të M. Barletit. Në fakt, nuk ishte i pari Norton (F. J., Norton, Italian printers, 1501-1520. An Annotated list, With an introduction by F. J. Norton, under-Librarian, University Library Cambridge. London: Bowes and Bowes, 1958) ai që shënoi në f. 104, të studimit të tij, vitin 1522, sepse një gjë tillë e kishte bërë shumë më herët, përkatësisht në vitin 1909, Prince d’Essling (Les Livres a figures Vénitiens de la fin du XV^e Siècleet du Commencement du XVI^e. (Études su l’Art de la Gravure sur bois a Venise). Seconde Partie. Ouvrages impromés de 1501 à 1525. FLORENCE: Libraire Leo S. Olschki 4, Lungarno Acciaioli; PARIS: Libraire Henri Leclerc 219, Rue Saint-Honoré, 1909), i cili në blenin e dytë të vëllimit të dytë të veprës së tij (vëll. II/2) f. 527, shënon si vite të mundshme botime periudhën kohore 1508-1522.

Inicilat (nistoret) në veprën antikuar të Marin Barletit: Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis

Iniciali (nga latinishtja initialis – nistore) paraqet grafemën e parë në fjalë. Në artin grafik, iniciali është grafemë që dallohet për nga madhësia, forma, stili, dekorimi dhe përmbajtja e cila zakonisht vendoset në fillim të kapitullit, të një kryerrreshti apo pjese kryesore të tekstit ose dorëshkrimit. Në tekst, është shenjë dalluese për nga madhësia sepse të paktën shtrihet në dy e më shumë rreshta, ndërsa për nga forma është krejtësisht tjetër nga grafemat e tekstit normal, sepse ka stil të veçantë dhe dekorime të ndryshme qofshin ato floreale, simboleve të caktuara, të njerzve, kafshëve, shpezëve etj të cilat domosdoshmërisht janë të lidhura me fjalën, fjalinë apo përmbajtjen e tekstit qoftë faqes apo kapitullit përkatës ku vendoset iniciali. Si dekorim stilistik dhe përmbajtësor është pjesë e pandashme e tekstit, ku së bashku me miniaturën, marginat dhe interpunktimin përbëjnë librat e iluminuar.

Deri me sot, iniciali (nistorja), më i lashtë i njohur (me elementet dhe përmbajten e tij sipas rregullave të njohura ndërkombëtarisht) është ai nga gjysma e parë e shekullit VIII nga një dorëshkrim që ruhet në Bibliotekën Kombëtare në Rusi. Zhvillimi i inicialit është i ndryshëm varësisht nga kushtet dhe rrethanat përkatëse ku është krijuar qoftë dorëshkrimi apo libri i shtypur, i ndikuar edhe nga shkollat të cilat e kanë praktikuar atë në punën krijuese të veprimtarisë së tyre.

Inicilai është i njohur edhe në dorëshkrimet që u krijuan në territorin arbëror-shqiptar i cili ruan karakteristika të veçanta të kohës dhe shkollës e cila e krijo dhe praktoi atë. Poashtu, edhe te dorëshkrimet që u shkruan nga scribes të ndryshëm shqiptarë e jo shqiptarë jashtë Shqipërisë, në mesjetë, iniciali është praktikuar dhe është pjesë e pandarë e tyre. Shembulli ilustrues më i bukur me këtë rast është dorëshkrimi i “Statuteve të Drishtit” nga viti 1468, ku në fillim të dorëshkrimit në inicilain (nistoren) “P” është vënë portreti më i vjetër i njohur deri me sot i një figure të shquar shqiptare, ai i Pal Engjëllit.

Natyrisht edhe te librat më të hershëm të botuar, inkunabulat, që kanë për autorë shqiptarët Marin Bechicemi-n dhe Michael Marullus Tarchaniot-in etj, e deri te libri i Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, inicialt (nistoret) janë përdorur nga botuesit e tyre në funksion qoftë dekorativ, qoftë përmbajtësor apo stilistik ngjashëm me të gjitha veprat e kohës.

Në vepërn e Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, botuesi-shtypëshkruesi ka përdorur gjithsej 15 iniciale dekorative. Nga këto 15 inicilae 3 na përsëriten në grafemat: “Q, P dhe D,” nga dy herë dhe janë krejtësisht identike, ndërsa inicilaet në grafemat “Q” dhe “P” gjenden edhe në një rast tjetër, por të ndryshme nga dy herët e para.

Ndryshimi në dimensionet e inicialeve në ksomblat e librit antikaur të Marin Barletit, Histori e Skenderbeut, që kemi konsultuar deri me sot (gjithsej 34 të tilla) varion prej 0.5 cm deri në 1cm, gjë që sipas mendimit të botuesve të sotëm, le të kuptohet, se kemi të bëjmë të paktën me tre botime të ndryshme të kësaj vepre.

Nga 15 inicalet te vepra e M. Barletit, vetë iniciali i parë është origjinal, përkatësisht i botuar për herë të parë, kurse 14 inicialet e tjera janë të botuara në veprat e mëhershme të botuara nga shtypëshkruesi Vitalibus.

Dimensionet e inicialeve (nistoreve) të cilat i gjemë më së shpeshti te libri antikuar i M. Barletit, në 23 raste, janë:

f. 1^r: 5.3 x 5.4 cm
f. 2^r: 4.1 x 4.6 cm
f. 14^r:2.8 x 2.8 cm
f. 28^v: 3.2 x 3.2 cm
f. 41^r:3.2 x 3.2 cm
f. 52^v: 3.4 x 3.4 cm
f. 65^v:3.2 x 3.3 cm
f. 74^v: 2.7 x 2.8 cm
f. 75^r: 3.8 x 3.2 cm
f. 98^r: 3.2 x 3.3 cm
f. 109^r: 3.3 x 3.3 cm
f. 122^r: 3.3 x 3.2 cm
f. 132^r: 3.3 x 3.2 cm
f. 151^r: 3.3 x 3.2 cm
f. 156^r: 3.4 x 3.3 cm

Përmbajta e inicaleve në në librin antikuar të Marin Barletit: Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis

Në inicialin e parë (f. 1^r/I./ është paraqitur i ashtuquajturi “Portret i Marin Barletit” me disa dekorime të varfëra floreale, por në sfond me një kështjellë. Në inicialet e dytë, f. 2^r /II/ është paraqitur një moment biblik, përkatëisht një drague dhe tre figura engjush, njëri brenda grafesëm së “P”. Ndërsa në inicialin e tretë, f. 14^r /XIIII/, që njëherësh është edhe iniciali me dimensionet më më të vogla në këktë vepër është paraqitur një engjëll brenda rrethit të grafemës “Q” ku e shoqërojnë kokat e katër engjujve tjerë. Dy inicialet në vijim ato të f. f. 28^v/XXVIII/dhe 41^r /XLI/ kanë dekorime të thjeshta floreale. Iniciali në f. 52^v/LII/, paraqet figurat e dy personave dhe është më përmbajtësori në vepër si për nga stili, porosia dhe dekorimet. Në të gjitha inicilat tjera në vijim, pos në ato të f. f. 109^r /CIX/ dhe f. 156^r /CLVI/ ku kemi pos dekorimeve floreale edhe paraqitjen e dy zogjve, ka vetëm dekorime floreale mjaft të varfëra.

Kush ështëBotuesi i veprave të Barletit, Bernardinus de Vitalibus dhe kur e fillon aktivitetin botues

Botuesi i veprës së Barletit ishte Bernardinus de Vitalibus, njëri nga vëllezërit de Vitalibus që ndryshe njiheshin edhe si Albanesoti. Hulumtimet shkencore për veprimtarinë e këtij botuesi na çuan në rishikimin e gjithë aktivitetit botues të vëllezërve de Vitalibus, (Bernardins dhe Matheus) dhe në gjetjen e fakteve të reja në lidhje me aktivitetitin botues të tyre në kapërcyellit të shek. XV dhe të fillimshekullit të XVI.

Në të gjitha bibliografitë dhe katalogjet e specializuara të autorëve me eminentë botërorë thuhet se vëllëzërit de Vitalibus e kanë filluar aktivitetin e tyre botues jo më herët se në vitin 1494. Në shumë prej këtyre bibliografive dhe katalogjeve thuhet madje që ata e kanë filluar këtë aktivitet rreth vitit 1501. Me sigurinë më të madhe, ne mund ta korrigjojmë datën e deritanishme të fillimit të veprimtarisë botuese të Bernardinus de Vitalibus, nga viti 1494, si vit i fillimit të shtypshkrimit të librave nga ky botues në vitin 1480.

Në vitin 1480, Bernardinus de Vitalibus botoi inkunabulën e autorit: Arnaldus de Villanova: Regimen sanitatis Salernitanum. Venetiis: Bernardinus de Vitalibus 1480, e cila ruhet në fondet e bibliotekës së Vienës “Bibliothek des Instituts für Geschichte der Medizin an der Universität Wien“ me signaturë JB 6402. Kjo është njëra nga 16 inkunabulat që ruhet në fondet e “Bibliothek des Instituts für Geschichte der Medizin an der Universität Wien“ dhe njëra nga gjashtë inkunabulat e kësaj biblioteke që janë shtypur në Venedik. Informacionin e parë për ekzistencën e kësaj inkunabule e kemi shënuar nga: Georgii Vvolfgangi Panzer, Annales typographici… Norimbergae, Bibliopolae, 1745, vëll. III, f. 158, nr. 464, për ta përforcuar me vonë edhe me linkun: http://www.b2i.de/fabian?Geschichte_Der_Medizin_(Wien)

I përshkruam jo pa qëllim deri në hollësi informacionet për këtë inkunabulë, edhe pse në dukje duken jo shumë e rëndësishme për ne! Rëndësia e veçantë e këtij konstatimi dhe konfirmimi është se botuesi i veprës së Marin Barletit, Historia de vita et gestis Scanderbegi epirotarum principis, ishte tashmë një botues me shumë përvojë kur botoi veprën e Barletit. Ai e kishte filluar aktivitetin e tij botues që në vitin 1480, dhe para vitit 1494 kur mendohet nga historiografia e deritanishme të ketë filluar këtë akvititet ai kishte botuar edhe dy inkunabula të tjera. Inkunabula e dytë është ajo e John Estwood, Summa astrologlae judiclalis. Venice: Bernardinus de Vitalibus, 1489, (për më shumë informacion shih: Stillwell, R. 72.), ndërsa inkunabula e tretë është me autor: Fran Lucijan Gundulić, Baptistinus. Venetiis: Bernardinus de Vitalibus, 1490, dhe ruhet në Biblioteken Kombëtare dhe Universitare të Zagrebit, sektori i inkunabulave, dorëshkrimeve dhe librit të rrallë.

Gjatë veprimtarisë së tij si shtypëshkrues-botues (tipograf), për 56 vite me radhë, B. Vitalibus botoi 152 tituj të njohur deri me sot. Për ta disponojmë të dhëna të sakta, si për vendndodhjen, bibliotekën, arkivin ose koleksionin privat të tyre, poashtu /signaturën/ dhe të dhëna të tjera, si titullin, kopertinat, frontespicet, kolofonët, ilustrimet, inicialet, gravurat, portretet… etj. Prej këtyre 152 titujsh, 74 janë inkunabula të botuara deri më 31 dhjetor të vitit 1500, dhe sipas vitit venedikas deri më 31 mars të vitit 1501. Të gjitha këto inkunabula si dhe pjesa tjetër prej 78 titujsh të librave antikuarë-rarae nga viti 1500 deri më 1536 (kur Vitalibus botoi edhe librin e fundit) janë të ruajtura në biblioteka e arkiva të ndryshme.

Siç vërehet Bernardinus de Vitalibus ka botuar një numër të jashtëzakonshëm inkunabulash, 73 tituj, dhe diçka më shumë libra antikuarë, ku 4 nga këto nuk kanë vit botimi, por kanë vendin e botimit. Nëse shohim numrin e veprave të botuara sipas viteve, qofshin ato inkunabula apo libra të rrallë-antikuarë do të kishim këtë pasqyrë: trembëdhjetë herë boton nga një titull në vit, përkatësisht në vitet: 1480, 1489, 1490, 1493, 1513, 1514, 1517, 1518, 1523, 1524, 1526, 1532, 1534; ndërsa shtatë herë boton dy tituj në vit: 1495, 1506, 1509, 1522, 1529, 1533 dhe 1536; kurse tre tituj në vit ka botuar pesë herë dhe përkatësisht në vitet 1504, 1519, 1521, 1531 dhe 1535; ndërsa katër herë në vit botoi katër tituj: në vitet 1503, 1505, 1507 dhe 1525; po ashtu shtatë tituj ka botuar katër herë në vitet 1494, 1499, 1502 dhe 1508; ndërsa tetë tituj ka botuar vetëm një herë, në vitin 1501. Vitet më të frytshme të veprimtarisë botuese-shtypëshkruese të B. Vitalibusit kanë qenë viti 1500 kur boton njëzetë e gjashtë inkunabula dhe kulmin e arriti në vitin 1498 kur botoi njëzetë e tetë inkunabula, ndërsa për katër tituj siç cekëm më lart, nuk dihet viti i botimit.

Megjithatë ka pasur vite kur Bernardinus de Vitalibus nuk ka botuar asnjë titull. Të marra së bashku këto vite shtrihen në periudhën nga viti 1480 deri në vitin 1536 dhe janë gjithsej njëzet e dy vite, të cilat janë si vijon: 1491, 1492, 1496, 1497, 1510, 1511, 1512, 1515, 1516, 1520, 1527, 1528 dhe 1530. Nuk kemi ndonjë informacion për arsyet e mungesës së aktivitetit botues në këto vite, por mund të supozojmë se njëra ndër pengesat për këtë kanë qenë lëvizjet e shpeshta nëpër qytete të ndryshme italiane ose shtërngesat financiare, edhe pse Bernardinus de Vitalibus, botonte vepra të autorëve shumë të njohur të kohës së tij, apo vepra të autorëve klasikë.

Në të gjithë titujt e inkunabulave dhe librave të rrallë-antikuarë që kemi konsultuar ne, por edhe nga literatura e shumtë e shfrytëzuar, kemi saktësuar mënyrën se si firmoste B. Vitalibus në librat që shtypte vetë. Këto forma janë: B. de Vitalibus; B. V.; Bernardin di Venezia; Bernardin Vinitian; Bernardini de Vitalibus; Bernardino da Veneto; Bernardino da Venezia; Bernardino de Vidali; Bernardino di Vitale; Bernardino di Vitalli; Bernardino Veneto de Vitalibus; Bernardino Veneto; Bernardinus Venetus; Bernardino Veneziano; Bernardinus de Vitalibus; Bernardino Vitale; Bernardino Vitale; Bernardinus Albenesotus; Bernardinus de Vitalibus; Bernardinus Venetus de Vitalibus; Bernardinus Venetus; Bernardinus Vitalis dhe në vitin 1498 firmoset: Bernardinvm et Mathevm Venetos. Qvi vvulgo dicvntvr li Albanesoti... Përveç firmosjes me grafema, ne shume raste, B. Vitalibus, firmoste edhe ane te simboleve-figurave të veçanta. Deri tani na janë të njohura 6 mënyra të tilla të firmosjes, tre në inkunabula dhe tre të tjera në libra të rralle-antikuare.

Ecejaket e B. Vitalibusit nga Venediku në Romë e anasjelltas dhe në qytete të tjera italiane janë të dokumentuara saktësisht. Siç e cekëm edhe më lart, veprimtaria botuese Bernardinus de Vitalibus, filloi në vitin 1480 në Venedik, ku mesa duket shtypi të gjitha inkunabulat e tij. Në vitin 1493 ka mundësi të ketë qenë në Romë për pak kohë, por në nëntor të po atij viti kthehet përsëri në Venedik ku qëndroi deri në korrik të vitit 1507; në shtator të vitit 1507 e gjejmë përsëri në Romë, ndërsa në nëntor po të vitit 1507 kthehet përsëri në Venedik ku qëndroi deri në qershor të vitit 1508; në fund të qershorit të viti 1508, kthehet në Romë ku qëndron deri në fund të nëntorit, për të shkuar në dhjetor po të vitit 1508 në Napoli; në shkurt të vitit 1509, kthehet prapë në Venedik për të qëndruar aty deri në dhejtor të vitit 1515. Në Romë e gjejmë po ashtu gjatë vitit 1516, përkatësisht nga janari deri në dhjetor. Ndërsa në fillim të vitit 1517 e gjejmë në Venedik, ku qëndroi deri prill të vitit 1521. Në Rimini e gjemë në dhjetor të vitit 1521, ndërkohë që në Romë qëndroi gjatë tërë vitit 1522, përkatësisht nga fillimi i janarit e deri në fund të dhjetorit. Përfundimisht kthehet në Venedik në janar të vitit 1523 ku qëndroi derisa vdiq në vitin 1539.

UKRAHINAS KUJDES…RREZIK BËRTHAMOR

September 19, 2022 by s p

ASLLAN BUSHATI/

Ju ukrahinasit konsideroheni tashmë, heronjt e kohës në vendet perendimore dhe demokratike të botës, me atë që bëtë dhe vazhdoni tëbëni për mbrojtjen e atdheut tuaj nga agresioni rus i 24 shkurtit 2022. Ju e shkatërruat operacionin rrufe të Putinit për pushtimin e Ukrahinës për 3-4 ditë, rrëzimin e qeverisë dhe vendosjen e një qeverie kukull pro ruse. Ju i bëtë të pavlefshëm deri në dështim total, sulmet ruse me aviacion, helikopterë, mjete të blinduara dhe përqëndrimet me thellësi skalionimi. Tërheqja juaj taktike (aty ku ka qenë e domosdoshme) ka qenë e menduar dhe e suksesëshme. Kundërsulmet dhe kundërgoditjet tuaja, kanë qenë të mirmenduara në kohë e hapsirë, të cilat cuan në ndryshimin e raportit të forcave në fushën e luftimit. Kjo bëri që ju të fillonit veprimtarinë sulmuese duke rimarrë një pjesë të teritoreve të pushtuara përkohësisht nga agresorët rus. Vërtetë meritoni gjithë lëvdatat e duhura për gjithsa keni bërë deri tani për atdheun tuaj, por dhe paqen e stabilitetin në Kontinent.

Por kujdes… se rusët e kanë pothuaj të vështirë ta pranojnë humbjen, dhe që kjo të mos ju ndodh, ata do të përdorin të gjitha forcat e mjetet në dispozicion përfshi dhe armët e dëmtimit në masë(ADM). Në se do të krijoni distancë gjatë tërheqjes tyre, jeni vënë nën shenjestrën e municioneve bërthamore të kalibrit vogël dhe prej këtij momenti tatpjeta është pranë jush. Prandaj lypset të qëndroni në kontakt të vazhdueshëm edhe kur ata tërhiqen. Po ashtu ndjekjen bëjeni deri në kufijt e njohur ndërkombtarisht midis dy vendeve, se po të kaloni në pjesën ruse qoftë edhe disa qindra metra do të jeni përsëri objekt i goditjeve bërthamore. Në se rusët e përdorin këtë armë kundër jush, ata do të përballen me kunderpërgjigje bërthamore nga NATO-ja dhe kështu fundi i kësaj lufte nuk i dihet, por padyshim do të jetë shumë i dhimbëshëm. Mos e pëjashtoni edhe ndonjë sulm kimik e biologjik (ose të kombinuar) gjatë tërheqjes.

Ju ukrahinas të nderuar, ushtarakë, politikanë, vullnetarë popullor dhe gjithë popullata civile, do të vazhdoni të mbeteni herojt e kohës në se nuk përfshiheni në euforizëm i cili shpesh është vetvrasës.

Grevë deri në pakufi?!

September 19, 2022 by s p

Nxënësit në shkolla, mësimdhënësit të trajtohen me dinjitet.

Një shembull nga Amerika

Të premten më 16 shtator në ShBA ishte planifikuar që të fillonte greva e hekurudhave të mallrave (freight railroads), sepse disa kompani të këtyre hekurudhave dhe dhjetëra mijëra punëtorë që punojnë në këto kompani kishin disa mosmarrëveshje. Por, greva deri më sot nuk ka ndodhur. Ditë më parë Sekretai i Punës, Martin Ëalsh,dhe bashkëpunëtorët e tij, zhvilluan bisedime maratonike me pqrfaqësuesit e hekurudhave dhë sindikatave që i përfaqësonin punëtorët e këtyre kompanive. Të merkuren në mbrëmje në këto bisedime, negociata (pazare, siç do te thonte kryeministri Kurti) u përfshi edhe Presidenti Biden. Sipas të pranishmëve në këto negociata, kjo ndërhyrje e tij ishte vendimtare që marrëveshja të arrihej e kjo grevë të evitohej. Gjatë këtyre bisedimeve, as Sekretari i Punës dhe as prresidenti Biden nuk morën anën e ndonjë pale të caktuar dhe askend nuk e fyen, askend nuk e quajtën tradhtar, kriminel e fyerje të tjera të rënda. Po të ndodhte kjo grevë, do të kishte rrjedhoja katastrofike për ekonominë amerikane, duke e vëshirësuar edhe me tej vargonin (zinxhirin) e furnizimit (supply chain), ashtu të vështirësuar, si rrjedhojë e pandemisë COVID – 19. Këtë e di fare mirë, sepse në kompaninë ku punoj shumë projekte nuk mund t’i fillojmë me kohë për shkak të mungesave të herëpashershme të lëndëve të para (raë materials).

Në Kosovë greva vazhdon

Ndërsa në Kosovë që nga 25 gushti është duke u zhvilluar greva e punëtorëve të arsimit të udhëhequr nga SBASHK-u, Sindikata e Bashkuar e Arsimit, Shkencës e Kulturës, e cila përfaqëson afër 25000 anëtarë. Kjo grevë nuk ishte një akt i befasueshëm, i papritur, sepse ishte paralajmëruar muaj më parë, por gjithmonë ishte shtyrë me shpresë se në ndërkohë mund të arrihej një marrëveshje e pranueshme për të gjitha palët e përfshira në këtë situatë. Gjersa jam duke i shkruar këto radhë, tri javë pas fillimit të grevës, në horizont nuk po duket se palët janë afër zgjidhjes. Për grevën është shkruar shumë këto ditë dhe nuk kam qëllimin që të thellohem shumë në përditshmërinë e saj. Thelbi i kësaj greve është kërkesa e sindikatave që rroga e punonjësve të arsimit të rritet për 100 euro në muaj. Mirë do të ishte që të mos kishim greva fare dhe çdo gjë të shkonte për peri, por ja që gjërat në jetë janë pak më të ndërlikuara dhe jo si në filmat e vizatuar. Sindikatat i mbrojnë të drejtat e anëtarëve të tyre, ndërsa Qeveria duhet të kujdeset për mirëqenien e qytetarëve të Kosovës dhe mbarëvajtjen e institucioneve të saj. Por, ajo që është tragjike në këtë rast, është se në mes të këtyre mosmarrëveshjeve qeveri – sindikata, janë fëmijët tanë që në vend se të jenë të ulur në bankat shkollore, ata po qëndrojnë në shtëpi, duke i humbur orët mësimore.

Një qasje më seroze për negociatat Sindikatë – Qeveri

Ajo që po mungon në këtë grevë, në këto negociata, është mungesa e qasjes së sinqeritë, përkushtimit për të dalë nga kjo krizë. Të dy palët janë barikadizuar, bunkerizuar në kërkesat e tyre. Zoti Kurti, Kryeministri Kosovës sa ishte në opozitë i inkurajonte grevistët që të mos lëshonin pe, ta vazhdonin greven, ndërsa tani që është në krye të Qeverisë e ka ndryshuar melodinë. Qasja e tij për zgjidhjen e këtij problemi nuk është fare serioze, ai nuk është për bisedime të sinqerta, po, si vëllau me vëllaun, por atij i pëlqejnë më tepër bisedat si sundimtari me të nënshtruarit. Sjellja e tij bizarre gjatë konferencës për shtyp ditë më parë është për çdo kritikë. Ai befas u largua nga konferenca, sepse kishte një takim “urgjent”. Dhe pastaj u mor vesh se ai kishte shkuar në Tiranë për t’u takuar me Kryeministrin e Shqipërisë, Edi Rama. Nuk ka asgjë të keqe që kryeministrat e dy shteteve shqiptare takohen herë pas here, por e keqja qëndron aty se si ai u largua pa paralajmërim në mes të konferencës për shtyp. Në këtë takim nuk kishte asgjë urgjente që duhej të bisedohej në atë moment. Urgjencën në këtë çast Kryeministri i Kosovës e ka në Prishtinë, Kosovë dhe jo në Tiranë. Edhe herën tjetër kur z. Kurti po ballafaqohej me gazetarët ai u largua menjëherë, sepse ky kryeministër mendon se i di të gjitha, është i aftë për t’i zgjidhur të gjitha problemet e Kosovës dhe nuk ka nevojë që t’i jepë llogari askujt. Kohëve të fundit kryeministri është duke folur edhe për luftë. Derisa NATO është e pranishme në Kosovë kurrë nuk do të ketë luftë në mes të Kosovës dhe Serbisë. Këtë e di fare mirë edhe z. Kurti, edhe z. Vuçiq, kryetari i Serbisë. Kjo është ajo taktika e njohur e tërheqjes së vëmendjes, termi politik, “ëag the dog” (tunde, dridhe qenin), kur dikush krijon një situatë të parëndësishmë, të imagjinuar, një shmangie për ta mbuluar një problem të rëndësishëm, një çështje dëmtuese, zakonisht duke përdorur forcën ushtarake.

Greva të përfundojë sa më parë

Kjo grevë ka qenë dashtë të përfundojë para 1 shtatorit, ditës së hapjes së shkollave në Kosovë, por ja që është duke vazhduar edhe sot, duke hyrë kështu në javën e katërt të saj. Me këtë qasje të qeverisë dhe të sindikatave ky problem nuk mund të zgjidhet. Pra, si të dilet nga kjo gjendje? Duhet bërë negociata serioze e te sinqerta, duhet folur haptas, duhet bërë kompromis e të dyja palët duhet të lëshojnë pe. Është një thënie e bukur amerikane: “Ëhere there’s a ëill, there’s a ëay” (përkthim i lirë: Aty ky është vullneti, aty ështe një udhë) e që do të thotë se nëse dikush ka vendosur me këmbëngulje që të arrijë diçka, ai do ta gjejë edhe mënyrën, rrugan për ta përmbushur qëllimin e tij, pa marrë para syshë pengesat. Me inate, kokëfortësi e me ego të sëmura nuk arrihet asgjë. Siç po duket gjer më tani të dyja palët e përfshira nuk janë në gjendje të dalin nga kjo krizë, atëherë duhet një ndërmjetësim nga një palë tjetër, individ apo institucion i respektar nga të dy palët. Ne e njohim mirë sedrën e shqiptarit se, kush po tregohët më kryeneç, më i fortë e kush më i dobët, më i nënshtrueshëm. Të dyja palët janë të vetëdijshme se kanë shkuar pak larg dhe kështu nuk mund të vazhdohet, por ja që inati nuk i lë që të jenë më të përkulshëm (fleksibël), të lëshojnë pe. Prandaj, duhet gjetur nje rrugë ky të dyja palët japin diçka e fitojnë diçka, dhe ata që fitojnë më së shumti duhet të jenë nxënësit e Kosovës. Nëse sindikatat po kërkojnë 100 euro, atëherë Qeveria të ofrojë diçka më shumë se 50 eurot e ofruara më parë dhe diçka më pak se 100 eurot e kërkuara nga Sindikata. Ndërsa pjesën tjetër t’ua jepë më vonë. Sindikatat kanë dhënë disa shenja se ka vend për kompromis, tani duhet të gjendet një katalizator i përshtatshëm për ta përshpejtuar këtë proces. (Kur jam duke i shkruar këto radhë po lexoj nëpër portale se për këtë është angazhuar Avokati i Popullit, por gjer më tani pa ndonjë sukses), Vatra, komuniteti shqiptaro – amerikan mund të jenë ndërmjetësues të përshtatshëm për të dyja palët. Presidentja e vendit, zonja Osmani duhet të angazhohet më tepër për të dalur nga ky ngërç, është detyrim i saj kushtetues si përfaqesuese e unitetit të popullit të Republikës së Kosovës (neni 83 i Kushtetutës). Sipas nenit 84, pika 2 e Kushtetutës, Presidentja është garantuese e funksionimit kushtetues të institucioneve të përcaktuara me Kushtetutë. E sot, njeri nga këto institucionet, shkolla, nuk është duke fnksionuar fare. Presidentja u takua me grevistët, dhe që nga atëherë zëri i saj nuk po dëgjohet fare për këtë çështje. Madje, vetëm pak ditë pas takimit me grevistët ajo e mori anën e Qeverisë dhe të zotit Kurti. Kështu nuk arrihet uniteti i popullit të Kosovës, kështu nuk zgjidhen problemet e Kosovës. Prandaj, Presidentja, besa edhe Kryeministri, nuk duhet të pushojnë, të tërhiqen nga përgjegjësia e tyre. Ata duhet të luajnë një rol më aktiv, të mos marrin anë deri sa të përfundojë kjo grevë dhe të mos i lajnë duart, siç janë duke bërë tani.

Greva të mos vazhdojë gjer në pakufi, por të përfundojë sa më parë. Gjella me kripë, kripa me karar, thotë një fjalë e urtë e jona. Nxënësit tanë e kanë vendin e tyre nëpër shkolla, ndërsa mësimdhënësit duhet të trajtohen me dinjitet dhe t’u ofrohen paga që ua mundësojnë mbajtjen e familjeve të tyre. Askush që lufton për të drejtat e veta nuk duhet të njolloset me nofkat: tradhtar, kriminel, etj. Me akuza e kundërakuza të ndërsjella nuk mund të arrihet asgjë. Mirë është që të mos arrijmë në atë gjendje që të kemi greva, por ato janë pjesë e një shoqërie demokratike për t’i mbrojtur të drejtat e punëtorëve.

Philadelphia, më 18 shtator, 2022

Sadik Elshani është doktor i shkencave dhe veprimtar i bashkësisë shqiptaro – amerikane.