Archives for October 2022

VATRA PROMOVOI VEPRËN “SKËNDER IMER THAÇI MES SHQIPËRISË, KOSOVËS DHE MALIT TË ZI”

October 2, 2022 by s p

Sokol Paja/

New York, 1 Tetor 2022 – Federata Pan-Shqiptare e Amerikës VATRA promovoi librin “Skënder Imer Thaçi, mes Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi” në Sallën e Amfiteatrit të Qendrës Iliria në Jacobi Medical Center. Nën prezantimin e moderatores Marjana Bulku, në fjalën përshëndetëse kryetari i Vatrës Elmi Berisha u ndal te figura e Skënder Imer Thaçit si patriot, humanist dhe aktivist i çështjes kombëtare. Presidenti i Nderit të Vatrës Agim Rexhaj u ndal në detaje të fëmijërisë së Skënder Thaçit, te persekutimi i familjes prej UDB, vështirësitë e rritjes dhe falënderoi pjesëmarrësit nga trojet kombëtare e kontributin e shqiptarëve të trojeve etnike për çështjen kombëtare. Në një video të shfaqur për të gjithë të pranishmit, u zbuluan detaje që nga fëmijëria e tij, vlerësimet, rrugëtimi patriotik dhe të veçantat e jetës e sukseseve të tij të dekoruara edhe nga dy Presidentë të Republikës së Shqipërisë. Autorja Leonora Laçi në fjalën e saj tha se libri përmban rrëfime jetësore, ngjarje që i shërbejnë historisë sonë kombëtare, vepra ideale të pastra të nacionalizmës. Harry Bajraktari e cilësoi veprën, një punë fenomenale dhe vlerësoi kolonel Xhemal Laçin e familjen Thaçi për çështjen kombëtare. Agim Aliçkaj në fjalën e tij kërkoi bashkim të shqiptarëve e trojeve shqiptare dhe u ndal te vepra, puna e jeta e Skënder Thaçit për të mirën e shqiptarëve e kombit tonë. Ambasador Mal Berisha bëri një paralele mes dy librave Skënder Imer Thaçi dhe Rob të Beqir Sinës, një jetë në dy kohë, jeta dhe vuajtjet në kampet e internimit. U ndal dhe te figura e Skënder Thaçit si patriot dhe biznesmen dhe Beqir Sinës si gazetar. Skënder Imer Thaçi në fjalën e tij përveç falënderimeve të pranishmëve dhe organizatorëve shpalosi për të pranishmit vuajtjet dhe sakrificat familjare. Ai tha se idealet patriotike të kolosëve të kombit Komiteti Shqipëria e Lirë si Prof.Rexhep Krasniqi, Xhaver Deva, Thaçi, Xhemal Laçi etj po materializohen në zhvillimin e Kosovës, Shqipërisë e kombit tonë. Në përfundim edhe studiuesi Prend Qeta e vlerësoi librin për cilësinë, faktet historike dhe ngjarjet jetësore të rrëfyera. Pas përurimit të librit, për miqtë e pranishëm u shpërndanë libra me autografe.

Pse “Hejza e Pashkut”?

October 1, 2022 by s p

Behar Gjoka/

Shpesh herë teksa lexoja dhe rilexoja, me dëshirë dhe kërshëri të parrëfyeshme, më ka qëlluar që tekstet e shkrimtarëve më të shquar të letrave shqipe, sidomos të periudhës bashkëkohore, si Kasëm Trebeshina, Arshi Pipa, Ismail Kadare, Martin Camaj, Fatos Arapi, Azem Shkreli, Ali Podrimja, Dritëro Agolli, Frederik Rreshpja, Bilal Xhaferri etj. , përgjithësisht më ka rastisur që vetvetiu dhe befasisht të pushtohem nga ankthi i leximit tërësor të veprës letrare, të secilit prej këtyre shkrimtarëve, vetëm që të shijoj universin letrar të endur prej tyre. Po kaq, kërshëria ka qenë e madhe me u ndalu edhe në thellimin e analizës së tekstit dhe të vlerave stilistike, në vepra të veçanta të tyre, për të krijuar një ide pak më të plotë, mbi procesin krijues dhe shenjat letrare që bartin dhe përçojnë te lexuesi tekstet e këtyre autorëve. Në këtë endje qëllimore dhe të përthekuar kërkimi, me gjasë si në një humbellë terri dhe drite, që megjithatë ka një rrezatim të fortë diku në fund të “tunelit”, vazhdimisht më ka munduar pyetja, e cila ndërkaq vjen me shumë përgjigje konceptuale, se cili është vendi që zë vepra letrare e Anton Pashkut, në formatin bashkëkohor të letrave shqipe? Po ashtu, ende më ka mbetur e vjerrë pyetja, po kaq domethënëse mbi rolin e e përveçëm të kësaj vepre, në marrëdhënie me shenjat estetike, në prozën e gjatë dhe të shkurtër, si dhe në dramatikën e lëvruar prej autorit, në situatën e ndërkomunikimit dhe receptimit me pjesën tjetër të letrave shqipe, e cila qe projektuar vetëmse në shtratin e realizmit socialist. Vepra e gjerë letrare e Pashkut, pavarësisht formës së përveçme estetike, zhanreve dhe tipeve letrare, ndërkaq përbën një realitet unik tekstesh, që zbulohet pambarimisht, vetëms nga leximet dhe rileximet e tyre.

Një pyetje gjithpërfshirëse, prêt në heshtje, gjithnjë në kërkim të shenjimit të natyrës së veprës letrare të autorit, e cila megjithatë nuk besoj se ka vetëm një përgjigje, qoftë edhe nga shqyrtuesi më lavdiplotë dhe shterues, në shtjellimet metodike, që megjithatë ta largojnë tekstin si shenjë që të mbërthen me magjinë e vet, në leximet e pambarueshme. Madje, nuk ka shumë gjasa që ta ketë vetëm një të tillë, megjithëse thelbi estetik, jo shumë i ndërvarur nga përqasja e këtyre përvojave shkrimore, ku sërish formësimi përfundimtar, i vendit dhe rolit të saj, mbi dukurinë pashkiane mbetet pezull, edhe prej ligjësorive letrare, të unikes që përçon krijimtaria e tij letrare. Mbi të gjitha, më tepër është një pyetje-përgjigje, që do të kërkonte shqyrtim të zgjeruar, të krijimtarisë letrare, si tekste dhe formësim shkrimor, si kahje dhe prani letrare, pamëdyshje si prani dhe paprani në arealin letrar, të letrave shqipe, që në historinë e vetë bashkëkohore, ka endur rrethanat e daljes tepër të shkrimtarëve, pjesë e së cilës, në mospranimin në Shqipëri, në meritat që bartin tekstet letrare, është edhe rasti i Anton Pashkut, prozatorit dhe dramaturgut modern të letërsisë bashkëkohore. Libri Hejza e Pashkut ka vënë në fokus veprën letrare të shkrimtarit, prozën e gjatë dhe të shkurtër, dramatikën moderne, si dhe prozën e shkurtër për fëmijë, kryesisht duke sugjeruar dhe realizuar, aq sa mundet kamare e leximit dhe rileximit, një analizë në rrafshet tekstologjike, larg shqyrtimeve sociologjike dhe monografike (biografike), ku zakonisht fshihen shqyrtuesit e zyrtarshëm, që humbasin dhe bjerrin kohën nëpër shtjellimet jetëshkrimore dhe përmbajtësore, kinse monografike, duke lënë kështu në hije tekstin, të vetmin element që shtegton me tej se sa jeta e autorit. Termi i parë i titullit të librit, pra hejza do të thotë: “kurrizi i maleve që ndan rrjedhën e ujërave në drejtime të ndryshme.”[1], një fjalë që gjendet e shpjeguar në një nga qasjet e leksikografisë moderne të gjuhës sonë, Fjalori i Gjuhës Shqipe, i vitit 1954, që duket se në hapësirën e tij i ka të vendosura pranë e pranë të gjitha variantet e shqipes, pra gegnishten, toskërishten dhe arbërishten. Hejza letrare e Anton Pashkut, përpjekja për të hetuar dhe shenjuar vlerat estetike, në pjesën e parë të shpjegimit, kuptohet si kurriz i maleve, pra si një nga pikat e referencës si lartësi estetike, gjë që në fakt simbolizon një pikë thelbësore të përmasës, që dëshmon dhe përfaqëson krijimtaria e tij, duke hyrë dhe mbetur si një nga kulmet e bashkëkohësisë së letrave shqipe. Po kaq, hejza në kuptimin e dytë, tashmë si një metaforë e rrokshme, mbase si një vijë ndarëse e rrjedhave të ndryshme, pra e lavrimit letrar, në të dy anët e kufirit shtetëror (sa absurde kufi shqiptar-shqiptar), në mënyrë që të tejkalohet më në fund përndarja e letërsisë së jashtëkufijve, ose e murit të pakalueshëm prej xhami që ia kemi ngritur vetvedit, nëpër kaq mote, me veprim më të shtuar në vitet e lirisë që përsëri ka mbetur jetime. Megjithatë, ndërkaq vihet re se nivelet e shenjimit të Hejzës, pra natyra e larme e krijimtarisë letrare, të kahjeve dhe prurjeve të Pashkut, merret kryesisht si një pikë reference e shqiptimit letrar, nga më të përveçmet të letrave shqipe.

Analiza e thelluar e teksteve letrare, realizuar në këtë lexim, sidomos e romanit OH[2], si dhe njërit nga autorët, me kontribute të vyera në ligjërimin e tragjedive moderne, Gof dhe Sinkopa [3], që pa asnjë drojë përfaqësojnë dy nga tekstet e vlerta, nivele të ngritura në lëmin e dramaturgjisë së shqipes bashkëkohore. Po kaq në mënyrë të veçantë janë hetuar gjurmët e mjeshtrit të tregimtarisë bashkëkohore, që zbulohet e plotë në tregimet fantastike[4] dhe të natyrave të tjera, si dhe në prozën e shkurtër për fëmijë. Në një hapësirë të gjerë, vetëm të shqyrtimeve tekstologjike, e cila rreket ta vendos në komunikim me lexuesit e të gjitha anëve të kufirit, e sidomos në Shqipëri, e parë në të gjitha përmasat si dëshmi dhe piketë e lavrimit modern të letrave shqipe. Kjo situatë e mbijetesës së shkrimit letrar, jo pak e ndërliksur e letrave shqipe, tashmë kërkon shqyrtime të thelluara, trajtime dhe verifikime të plota, si letërsi zyrtare dhe e njohur, që megjithatë ende vijon të qëndrojë në krye të hierarkisë letërsishkrimore, ku pa asnjë dyshim përfshihen edhe korifejtë e realizmit socialist, me Kadarenë, Agollin, Qosen, Arapin etj. , në pjesën dërrmuese të veprës së tyre, duke qenë epiqendër e hierarkisë letrare, si vlerë vijuese e saj, megjithë faktin domethënës të pranisë së disa teksteve me vlera të këtyre autorëve, por edhe më ngjyresa moderne, që trëshëgojmë prej tyre, sidomos në lavrimin e romanit, por edhe të poezive të F. Arapit. Po kaq vlerë bart edhe letërsia jozyrtare dhe e mbetur në hije, për shkaqe jashtëletrare, që tashmë duhet kthyer, në panteonin e letrave shqipe, për të zgjeruar hapësirat e komunikimit me letraren, që nuk pati hapësirë ndikimi në atmosferën letrare, në kohën e shkrimit të teksteve. Në konceptin e receptimit të letërsisë në përgjithësi, merr vlerë të posaçme sugjerimi i Harold Bloom-it, kur shprehet: “Më ka ardhur në majë të hundës çfarëdolloj argumenti që ndërthur endjen e leximit vetmitar me të mirën publike..”[5] .Një pohim sugjerues, njëherit tepër kundërvënës, i cili tërheq vëmendjen për të dalë nga kontekstet e receptimit të zakontë, që i kërkon letërsisë shenjëzimet jashtëletrare dhe, sidomos për të depërtuar prapa kodeve dhe magjisë së teksteve letrare të autorit, në gjinitë dhe zhanret e ligjëruar. Pra, për të ikur përfundimisht prej rrethanave të zakonshme të mosvlerësimit të letërsisë, me kritere të qarta letrare, por më shumë të një leximi sociologjik dhe historicist, biografik dhe përmbajtësor, e sidomos të leximit ideologjik, që gati e shkërmoqi vlerën letrare të letërsisë shqipe, në gjithkohësi dhe gjithhapësi, dhe në rastin e leximit të Pashkut, në këto pista do të shkaktonte keqkuptime të shumta. Rrethanat e përveçme të pranisë së universit letrar të bashkëkohësisë, ndërkaq të shoqëruara me sprova dhe eksperimente letrare, si ngjyresë e trefishtë e lavrimit letrar, më në fund të bind si përvojë se shënon një fakturë të rrokshme estetike, tekstesh dhe alternativash, modelesh dhe poetikash, ndërkaq formati bashkëkohor paraqitet i ndryshueshëm edhe në pikëpamje gjuhësore. Pra duke shqiptuar letraren, në nivel variantesh gjuhësore dhe versionesh letrare, Pashku me të gjithë krijimtarinë e vetë ka endur një dukuri unike në letrat shqipe. Në rastin e prozës së shkurtër, kemi një situatë tipologjike, të përveçme të autorit, të realizimit të tregimeve fantastike, një emërtesë e shkrimtarit, ndonëse thuren edhe tregime me ngjyresa të tjera, në dy variante apo versione shkrimore, të ndryshme nga ana gjuhësore, ndonëse të realizuara me nuanca të përfillshme nga pikëpamja letrare. Faktologjia e tregimeve fantastike dhe të ngjyrave të ndryshme, në dy variante gjuhësore, pra në variantin e gegnishtes dhe të njësuar, realizuar mjeshtërisht nga shkrimtari, por ndërkaq edhe të projektuara si versione letrare, përbën një nga befasitë letrare, që kërkon verifikim dhe interpretim të përplotësuar, madje krejt të përveçëm. Praktika e shkrimit të tregimit fantastic dhe të toneve të tjera, në dy variante dhe versione, krijoi një hapësirë, që kërkon njohje dhe trajtim më të thelluar:

Në radhë të parë: Si një fakt gjuhësor, i periudhës letrare bashkëkohore, deri tek vepra e Pashkut, prej shkrimit letrar të gegnishtes, variantit të parëlindur të shqipes së shkruar. Me Martin Camajn sidomos me veprën e gjerë poetike, në prozë, dramatikë dhe studime letrare, kemi vijimin e mbijetesës së variantit letrar të gegnishtes, shoqëruar me ndonjë dëshmi të arbërishtes, sidomos në ndonjë tekst proze. Por, si shkencëtar i gjuhës, është i hapur edhe me gjuhën e njësuar, gjë që konfirmohet me rastin e hartimit të Gramatikës së Shqipes, në dy vite, përkatësisht në 1969 dhe 1984, por edhe në punime të tjera, thelbësisht shkrncore, të rrafsheve gjuhësore dhe albanologjike. Ndërsa Pashku, në krijimtarinë letrare, krejt ndryshe, ecën në kahjen e ligjërimit gjuhësor në të dyja variantet, pra fillimisht në gegnisht, e mandej të shkrimit të prozës së konverguar me gjuhën e njësuar.

Në radhë të dytë: Një fakt letrar, për dallim nga autorët e bashkëkohësisë, që lavrojnë tekste në dy variante gjuhësore, që ndërkaq për ma tepër përbëjnë edhe dy versione letrare të qarta, të cilat ndërkaq përfaqësojnë një aspekt të shqyrtimit të përvojës shkrimore të autorit. Pa asnjë dyshim, me krijimtarinë letrare të A. Pashkut, jemi në një rast krejt unik, të formatit bashkëkohor të letërsisë shqipe, sepse kalimi nga njëri variant në tjetrin, si dhe në ligjërimin e dy versioneve letrare, ndërkaq është kryer nga vetë autori. Tekstet letrare të autorit, veçmas në prozëshkrim, janë shoqëruar me një situatë origjinale, sepse secili nga variantet dhe versionet stilistikisht, shënon një vlerë të përveçme të ligjërimit, si gjuhë e letërsisë dhe e autorit. Faktologjia e tregimeve fantastike dhe të ngjyresave të tjera, e romanit OH, po kaq e dramatikës dhe prozës për fëmijë, vjen si një shans verifikimi real, tashmë të vetë ekzistencës së letrares, ku shqyrtimi dhe interpretimi, duhet kryer duke u bazuar vetëmse në kriteret letrare, që i shkojnë për shtat poetikës moderne të ligjërimit letrar të autorit.

KUJTESË PËR NJË MIK TË PATAKUAR ASNJËHERË

October 1, 2022 by s p

“Kur fati na ka hequr një mik, nuk ka ilaç më të mirë se sa të gëzojmë kujtimin e tij

e të rigjejmë në të ndonjë gjë që është thënë mprehtësisht apo trajtuar urtësisht”

NICOLÒ MACHIAVELLI (1469 – 1527), shkrimtar politik e historian italian.

Nga Eugjen Merlika

Pak muaj më ndajnë nga largimi i parakohshëm prej kësaj bote i një miku, i cili edhe pse nuk ishte pranë meje fizikisht, madje nuk kishim as numërat e telefonit të njëri tjetrit, la një zbrazësirë të madhe në zemrën time. Ai ishte i ndjeri Dalip Greca, me të cilin më lidhte një jetë bashkëpunimi në fushën e gazetarisë, pothuajse sa hapësira kohore e një brezi njerëzor. Na ndante një oqean ujor, por na bashkonte ideja e shërbimit, nëpërmjet shkrimeve, një epoke të re, jo vetëm të jetëve tona, por edhe të Vëndit në të cilin kishim jetuar.

Vinim të dy nga një qytet në mesin e Shqipërisë, fatkeqësisht i njohur nga të gjithë shqiptarët si një qëndër internimesh politike, një vënd grumbullimi i familjeve të “armiqve të klasës”, “kundërshtarëve” zyrtarë të regjimit komunist. Ishte qyteti i Lushnjës, i famshëm historikisht për Kongresin që u zhvillua në të në muajin e parë të vitit 1920, i cili i hapi rrugën një kursi të ri të politikës shqiptare e, njëkohësisht, aktit historik që solli në qëndrën e jetës politike të vetmin Mbret të ardhshëm të Shqipërisë bashkëkohore, Ahmet bej Zogollin.

Dalipi kishte lindur n’atë qytet ndërsa un isha adoptuar prej tij që në moshën dhjetëvjeçare. Në mesin e viteve pesëdhjetë Shteti komunist e përzgjodhi këtë qytet e rrethinat e tij në buzë të kënetës shekullore të Tërbufit, si një vënd të përshtatëshëm për të krijuar sektorët e një ferme bujqësore, që do të bëhej m’e madhja e Vëndit, duke mbajtur emrin e datës kur u vendos komunizmi në Shqipëri e që përkonte me ditën e largimit të ushtarit të fundit gjerman nga toka e saj e pushtuar gjatë luftës së Dytë botërore. Ajo krahinë do t’ishte pra, një vënd i posaçëm internimi, më i zgjeruari e më i ashpri i sivëllezërve të tij të shpërndarë në të gjithë Shqipërinë, me tetë sektorë, në të cilët çdo ditë, për 36 vite, zhvillohej famëkeqja “luftë e klasave”, e çuar në përmasa skajore, para të cilave Soveto e Afrikës së Jugut ishte një shembëlltyrë e zbehtë e urrejtjes njerëzore dhe e dallimit klasor e racor….

Miqësia ime me të ndjerin kryeredaktor të Diellit, nuk lindi n’ata mjedise të realitetit lushnjar, mbasi ne n’atë kohë nuk njiheshim me njëri tjetrin. Un isha një banor i rregullt familjarisht i sektorëve të internimit të Plukut, Savrës, Gradishtit, përsëri të Plukut e së fundi të Grabianit, ku ishte internuar familja, mbas dënimit tim për agjitacion e propagandë më 1980. Miku im, Dalipi, kishte qënë më fatlum, duke mos patur një mbiemër që i shkaktonte bezdi mjediseve të larta të politikës e të vartësve të saj në Shqipërinë komuniste. Kishte lindur në Lushnjë në vitin 1950. Kishim gjashtë vite ndryshim, i lindur un në vitin 1944. Shkollën e mesme e kishte mbaruar në gjimnazin “Abaz Shehu” të Tepelenës, në qershor 1969, vit në të cilin un kreva shërbimin ushtarak në Ndërmarrjen Bujqësore Ushtarake të Burrelit. Tepelena ishte emri i qytetit të përzgjedhur nga Byroja Politike për të ndërtuar në fushën me katër kazerma të mëdha të ushtrisë italiane gjatë luftës italo-greke, kampin e dëbimit apo të shfarosjes, ndoshta më të llahtarshmin e të gjithë Lindjes komuniste evropiane. N’atë kamp kisha kaluar rreth tre vite të fëmijërisë sime, së bashku me nënën e gjyshen time.

Mbas mbarimit të gjimnazit, Dalipi shkoi në Shkodër, ku u diplomua me nota shumë të mira për gjuhë-letërsi në Institutin e Lartë pedagogjik dyvjeçar. Me t’a mbaruar atë u mobilizua në marinë për të kryer shërbimin ushtarak. Ajo ishte një nga armët më të vështira edhe në sajë të gjatësisë së shërbimit prej tre vitesh. Me të mbaruar atë shërbim, në sajë të vullnetit për të studjuar e dëshirës për të qënë sa më i përkryer në ushtrimin e profesionit të mësuesit, u regjistrua në Universitetin shtetëror të Tiranës, përsëri në degën gjuhë-letërsi, pa shkëputje nga puna. Punonte si mësues i gjuhës e letërsisë në qytetin e Lushnjës edhe mbasi mbaroi shkëlqyeshëm fakultetin e dytë. Pasioni për mësuesinë e mbajti n’arsim deri në vitin 1983. Më pas ai mori një tjetër rrugë, atë të gazetarisë, në fillim në gazetën vendore të qytetit të lindjes “Shkëndija” e më pas në organin e partisë republikane “Republika”, mbas dhjetorit 1990. Duhet theksuar se Dalip Greca kishte një talent të lindur për gazetarinë, që doli në pah më shumë mbas vitit 1990, kur ai, si dhe gjithë të tjerët kolegë të tij, u liruan nga vargojtë e partishmërisë që duhej të kushtëzonin përmbajtjen dhe stilin e të shkruarit.

Jeta dhe vepra e brezit tonë ka patur në fundin e viteve tetëdhjetë të shekullit të shkuar, një kthesë epokale, që ka përcaktuar e ndryshuar kursin e jetës vetiake e profesionale të secilit në veçanti, por edhe të shoqërisë shqiptare në tërësi. Ajo ngjarje madhore qe dështimi paqësor i komunizmit evropian si sistem, e megjithë “qëndresën heroike” të komunistëve dogmatikë të Shqipërisë për të mos e pranuar dukurinë evropiane (“Shqipëria nuk është as Lindje as Perëndim” Ramiz Alia dixit), enveristët shqiptarë nuk qenë në gjëndje t’a shtynin më shumë se një vit mungesën e ndryshimit, por arritën të shmangnin atë term, në kuptimin rrënjësor të tij, e t’a zëvendësonin me atë të tjetërsimit, në kënetën e të cilit vazhdojmë ende të lundrojmë. Vëndi i ynë, që deri në dhjetëvjeçarin e parafundit të shekullit të njëzetë, ruante dhe mbronte me ligje të sajuara shtatoret e Stalinit në sheshet e tij, i drejtuar që prej tridhjetë vitesh nga një grusht politikanësh të improvizuar të vitit 1991, mbetet ende sot i mangët përsa i përket demokratizimit të vërtetë. Paaftësia endemike për ndryshime rrënjësore përcaktoi edhe ecurinë e sistemit të ri që u kthye në një përzjerje hibride mes atij që linim pas e atij që ëndërronim me naivitetin fëminor që na karakterizonte.

Si për shumicën e shqiptarëve ashtu edhe për ne të dy ata ndryshime sollën pritmëri të reja. Dalipi u aktivizua menjëherë në lëvizjen e re që synoi në ndryshimin e sistemit e lënien mbas krahëve të regjimit komunist. Ai mori pjesë në partitë e reja që lindën më porosinë e “partisë nënë”, mbas dhjetorit 1989, duke zgjedhur partinë republikane, të themeluar nga shkrimtari e ish oficeri Sabri Godo. Mua ajo periudhë më gjeti në internim, të dhënë mbas lirimit nga burgu me amnistinë e 15 nëndorit të vitit 1982. Ato kohë të fillimit të tjetërsimit të sistemit, u mbushën me shpresa e iluzione për të gjithë shqiptarët, kryesisht për ata që kishin ndjerë më shumë përmbi shpinë barrën e diktaturës, në të gjitha shfaqjet e saj mizore. Ato lidheshin më së shumti me largimin familjarisht jashtë Shqipërisë.

Mbas “mrekullisë” hyjnore të shëmbjes së komunizmit lindi një prirje e shfrenuar për të arritur fizikisht në “botën e lirë”, të cilën e njihnim në mënyrë shumë sipërfaqësore e nuk ishim aspak të përgatitur për t’a përballuar. Synimi i parë u bë nxjerrja n’atë botë e fëmijëve për të ndryshuar jetën e tyre. Në ata që vinin nga kampet e internimit, që kishin patur “guximin”, apo “marrëzinë” të ripërtërinin mbiemrin e familjes me pasardhës, qëllimi i vetëm i jetës u bë ndryshimi i pritmërisë së jetës së tyre, vënia në kushtet e një normaliteti njerëzor, me mundësi studimi në universitet, larg një mjedisi mizor e armiqësor, të drejtuar nga kriminelë. U bë detyrë urdhëruese e atyre prindërve të shmangnin për fëmijët e tyre qënien n’ato mjedise në të cilët kishin lindur e në të cilët ishin përballuar me dallimin klasor që në foshnjëri, duke njohur mbi shpinë çdo ditë urrejtjen e pamundësinë për të sendërtuar në jetë dëshirat dhe ëndrrat në vartësi vetëm të aftësive e vullneteve të tyre. I tillë ishte rasti i im dhe i familjes sime që, në gushtin e vitit 1991u shpërngul në Itali, në vëndin e lindjes së nënës, e cila e ripa atë Vënd për herë të parë mbas 47 vitesh të kaluara në shumicën dërmuese në kampet e internimit.

Jeta e mërgimit ka vështirësitë e veta, sidomos në vitet e para. Por ato vështirësi nuk kishin krahasim me mynxyrën që kishim lënë mbas krahëve e në të cilën kishim jetuar për afër gjysëm shekulli. “Liria jep rezultate!” qe kryefjala e vizitës së sekretarit amerikan të Shtetit, Xhejms Bejker në Shqipërinë e sapo dalë zyrtarisht nga komunizmi. Fjala e mbajtur në tubimin, besoj më të madhin e karierës së tij diplomatike, qe ballafaqimi i parë i shqiptarëve me Perëndimin e ëndërruar e me Vëndin udhëheqës të tij, SHBA. Ndërsa postulati i Bejkerit vononte sendërtimin në Shqipëri, për shqiptarët e mërguar, megjithë vështirësitë, herë herë të pakapërxyeshme, liria fillonte të jepte rezultatet. Merrej frymë lirisht, pa frikën e ndjekjes nga prapa të oficerit të sigurimit apo të spiunit të tij, që kishte shënuar gjithë jetën tonë të shkuar. Fillonin të vinin edhe kënaqësitë nga studimet e fëmijëve e, krahas punës së rëndomtë, të viheshin në veprim aftësitë e fjetura e të pashprehura kurrë. Filluan shkrimet e botimet e librave, shprehje e lirë e mendimit pa zinxhirë.

Ndërkaq Dalipi jepte ndihmesën e tij jetës së re tek gazeta Republika e përgatitej të kalonte oqeanin, për të provuar aftësitë e tij në Vëndin simbol të demokracisë. Këtë e sendërtoi më 20 korrik 1999. Viti 2000 e gjeti në redaksinë e gazetës “Illyria”. Ai vit qe ai i takimit tonë virtual. Një mik familjar i imi, ing. Mërgim Korça, i dërgoi për botim Illyrisë një syzim timin: “Elegji për brezin tim”, të cilin e kisha botuar në Romë në gazetën “Bota shqiptare” të botuesit Roland Sejko. Shkrimi u botua menjëherë në Illyria e un mora përgëzimin e redaktorit të saj e ftesën për të filluar një bashkëpunim që zgjati më shumë se njëzet vite.

Gjatë atyre viteve marrëdhëniet tona u bënë më të ngushta, më të ngrohta e më miqësore. U karakterizuan nga një korrektësi shëmbullore, nga një respekt i ndërsjelltë deri në dashamirësi. Mbaj mënd që në rastin e 90-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, Dalipi më kërkoi një ndihmesë në hartimin e një numëri të posaçëm të gazetës, kushtuar atij përvjetori. E pranova me kënaqësi atë ftesë e shkruajta një syzim me titull “Në kapërcyell të mijëvjeçarëve (Marrëveshje e mosmarrëveshje mes shqiptarëve )” dhe i dërgova dy shkrime të Mustafa Krujës me tituj: “Të shpallët e Pamvarësisë” dhe “Kuptimi i XXVIII Nandorit”. Ishin shkrime kushtuar përvjetorëve të asaj ngjarje madhore në të cilën ai kishte qënë i pranishëm duke firmosur “Deklaratën e Mëvehtësisë”. Mbaj mënd se Dalipi më dërgoi numurin e shtypur të gazetës që kishte plot njëqind faqe.

Mbas disa vitesh pune te Illyria Shoqata “Vatra” vendosi t’i besojë Dalipit detyrën e redaktorit të “Dielli” që kishte afë tre vite që nuk dilte në shtyp. Por gjatë kësaj kohe, krahas punës me redaksitë e gazetave, ai gjeti kohën e vullnetin për të nxjerrë në dukje edhe aftësitë e tij të studimit në një tjetër fushë, që nuk ishte ajo, në të cilën ishte diplomuar dy herë në Shqipëri, gjuha e letërsia shqipe. Vëndi i adoptuar sikur e nxiti të njohë edhe fushën ekonomike. Kështu ai filloi e përfundoi në dy vite Institutin Tecnology of Busines në New York. Nuk më pati shkruar kurrë për këtë arritje të tij, që meritonte përgëzime e lavdërime të sinqerta në moshën e tij. Por ai burrë ndoshta e kishte me të tepër prujtuninë, që përbënte një dhunti jo vetëm të natyres por dhe t’edukatës që kishte marrë që herët në familje, e që është një nga virtutet më të çmuara të karakterit njerëzor. Megjithë diplomën e tretë, një dukuri jo fort e zakonshme në fushën e publiçistikës, e që nxjerr në pah brumin e tij përbërës të intelektit, Dalip Greca mbeti përjetë i lidhur me fushën e ëndrrave të rinisë, duke i kultivuar ato deri në orët e fundit. Ai mbeti i zotuar shpirtërisht e mendërisht me Vatrën e me organin e saj, më se shekullor, “Dielli”, në shërbim të të cilëve vuri të gjithë aftësinë e vullnetin e tij të pazakontë, në një veprimtari të gjatë, me zellin e dëshirën për të punuar në heshtje, pa bujë e lëvdata, duke kërkuar shpërblimin e mundit të tij në ndërgjegjen e tij, më shumë se në vlerësimet e të tjerëve.

Bashkëpunimi ndërmjet një publiçisti dhe botuesve të tij është një proçes që, në shumicën e rasteve, sidomos kur është i gjatë e i frytshëm, pa tjetër krijon një farë lidhjeje që i kalon caqet e një njohjeje të thjeshtë. Mes meje e Dalipit ka ndodhur kështu. Ne jo vetëm njoftonim njëri tjetrin edhe për problemet e ndërsjellta familjare, e në raste vështirësish, sidomos shëndetësore, ishim pranë, sigurisht nëpërmjet mesazheve. Kështu për ngushullimin tim, me rastin e ndërrimit jetë të babait të tij ai u përgjigj me këto fjalë: “I dashur mik, Të falënderoj me shpirt për mesazhin. E vlerësoj shumë dhe ndjehem i lehtësuar. Babain e vizitova dy javë para se të ikte nga kjo jetë, Më mbeti peng që nuk munda t’i hidhnja një dorë dhe. U a shpërblefsha në gëzime.” Mesazhi mban datën 11 shtator në përgjigje të ngushullimit tim të 10 shtatorit 2018.

Më parë, në vitin 2017 un ndërrova kompiuterin. Ndoshta, për fajin tim, gjatë veprimit me të, u fshinë nga ai dhjetra shkrime e përkthime që kisha botuar ndër vite. I shkruajta Dalipit, duke kërkuar ndihmën e tij. Brënda pak ditësh ai m’i dërgoi më shumë se tridhjetë shkrime origjinale, veç përkthimeve. Ishte një dëshmi e kujdesit të tij, për të cilin i jam shumë mirënjohës.

Më 13 shtator 2018 i dërgova Dalipit këtë e-mail: “I dashur Dalip, Uroj të jesh mirë me shëndet e lus Zotin të të lehtësojë dhimbjen e madhe. Po të dërgoj një film dokumentar mbi kampin e Tepelenës, të xhiruar nga Admirina Peçi, me dëshminë e gruas së xhaxhait tim, Klara Mirakaj Merlika. Po t’a dëgoj që, brënda mundësive tuaja, t’a shpërndash ku ke mundësi e të duket e arsyeshme. Është një mënyrë për të mos e lënë të mbulohet me pluhurin e harresës atë periudhë tragjike të historisë sonë, me që janë mjaft në Shqipërinë tonë që e dëshirojnë atë gjë.”

Mbas dy orësh mora këtë përgjigje: “I dashur Eugjen, E pashë me një frymë…. E tmerrshme…. Çdo njeri me “shpirt, me mish, me gjak”- si thotë Klara- nuk mund t’i mbajë lotët… Pasi e ke ndjekur dokumentarin të mbeten në mëndje Cuklina, nëna që pa me sytë e saj vdekjen e 13 fëmijëve… dy binjakët që u shuan brënda një çasti…. Apo Dila e Prenda Gjikola, …. 24 fëmijët e shuar për 24 orë….. Tifo që gëlltiste jetë, tifua…. Uria…. përvuajtja e grave dhe e fëmijëve…. Një dokumentar që thotë shumë, një rrëfim drithërues i Klara Mirakës….. Dhimbje për vuajtjet e saj dhe atyre qindra grave, fëmijëve, pleqve, të syrgjynosur aty pa asnjë lloj faji…. Faleminderit që m’a dëgove…. E shpërndava….. E vendosa edhe në faqen e Diellit dhe Vatrës në Facebook.”

Ajo përgjigje ishte një dëshmi e shpirtit të tij fisnik e të dhëmshur, që tronditej e ligështohej për dramat e tragjeditë e popullit të tij, ndjente dhimbje për bashkatdhetarët që kishin vuajtur me dhjetëvjeçarë të tërë nëpër kampet e internimit, për padrejtësitë, mortnimet e salvimet e njerëzve të pafajshëm që ishin mbyllur n’atë kamp çfarosjeje, për pleqtë, fëmijët e gratë shqiptare. Dalip Greca ishte i bindur se ai realitet mizor i Vëndit të tij të martirizuar duhej bërë i njohur jo vetëm për botën e huaj, në të cilën ai jetonte, por edhe për të rinjtë shqiptarë që nuk e kishin jetuar. Si publiçist e redaktor i “Dielli”-t, ai e vuri atë organ shtypi në përdorim të përhapjes të së vërtetës historike, duke hulumtuar në mjediset e shqiptarëve t’Amerikës, mbi veprimtaritë e shumë atdhetarëve që, në Vëndin e tyre, u quajtën “armiq populli”, ndërsa ata ishin vetëm kundërshtarë të armiqve të vërtetë të shqiptarëve e të shqiptarizmit. Ata u quajtën të tillë jo vetëm nga sistemi kriminal i politikës, që nuk përbëhej vetëm nga nomenklatura komuniste në të gjithë nivelet, por edhe nga kultura që u vu në shërbim të saj.

Puna e gazetarit dhe dëshira e tij vetiake për të njohur diasporën e vjetër bashkatdhetare e vuri në lidhje me shumë antarë të saj dhe nga dëshmitë e intervistat e tij me to lindi libri “Armiqtë që e donin me shpirt Atdheun”. Me atë libër ai jo vetëm tregoi të vërteta të mohuara për një gjysmë shekulli nga atdheu i tyre, por i ktheu një borxh nderi që publiçistika shqiptare i detyrohej figurave t’atyre që kaluan gjithë jetën duke ëndërruar Vëndin e tyre e duke përtypur dhimbjen e tyre të thellë për fatin e tij. Janë shumë të pakët ata intelektualë të regjimit që kanë menduar të kryejnë një veprim të këtillë si Dalip Greca, të nxjerrin në pah të vërtetën për veprimtaritë e bashkatdhetarëve të tyre kundërkomuniste, të cilët lanë atdheun për të mos pranuar dhunën e diktaturës, e në jetën e tyre u përballën me vështirësi nga më të ndryshmet, por gjithmonë duke mbajtur lart dinjitetin njerëzor e shqiptar e duke ushqyer në zemër dashurinë për vëndlindjen. Madje, fatkeqësisht, ka në Shqipëri “intelektualë” që gërmojnë në dokumentat e Sigurimit të Shtetit komunist, për të gjetur ndonjë “njoftim” për korifejtë e kulturës shqiptare e maja të saj si Ernest Koliqi dhe Martin Camaj, e për të ngritur mbi ta “hamëndje bashkëpunimi” me shërbimet e fshehta të huaja në dëm të Shqipërisë. Kjo ndodh në ditët tona dhe e gjithë godina që ata ngrenë për të poshtëruar ata emra të ndritur, është një veprim thellësisht kundër-atdhetar e i turpshëm.

Dalip Greca shkon ballëlartë në gjyqin e ndërgjegjes së tij e të kombit sepse në veprimtarinë e tij i ka shërbyer vlerësimit e nxjerrjes në pah të vlerave kulturore shqiptare të shprehura nga kundërshtarët e regjimit, në të cilin ai lindi, u formua e jetoi. Ky qëndrim e nderon atë edhe në përjetësi, ashtu siç ishte një fletë nderi sa ishte në jetë. Në këtë hulli të mendimit e të veprimtarisë së tij publiçistike hyn edhe qëndrimi i ngrohtë që ai ka shfaqur në rastin kur i nënëshkruari i ka dërguar për bibliotekën e “Vatrës”, një kolanë të veprave të gjyshërve të tij, Mustafa Kruja e Sotir Gjika si dhe të vëllimeve të tij vetiakë. Falënderimeve të redaktorit të “Dielli”-t për atë veprim i është përgjigjur me këtë mesazh të datës 4 nëndor 2019:

“Jam shumë i gëzuar që libri im i fundit do të jetë në dispozicion të lexuesve të Vatrës. Ndjehem dhe un një pjesë e vogël e asaj organizate të lashtë, në të cilën ka dhënë ndihmesën e vet edhe gjyshi i im, Sotir Gjika, rreth 110 vite më parë. Faleminderit shokut tim të fëmijërisë, që e plotësoi porosinë. Faleminderit edhe ty, Dalip, për bashkëpunimin e gjatë në rreth 20 vite, gjithmonë me respekt e konsideratë të ndërsjelltë, marrëdhënie shëmbullore edhe se nuk kemi patur fatin të takohemi fizikisht, edhe se, në mos gabofsha, jemi parë një herë në Lushnjë, kur ti punonje për Republikën. Shpresoj se Zoti do të na ndihmojë të shihemi përsëri. Përshëndetjet më të përzemërta”

Në vazhdën e shkëmbimeve të mesazheve me këtë mik të vyer, po sjell atë të tij në përgjigje të urimit tim për daljen në pension, dukuri të cilën un, ndoshta gabimisht e lidha me ndryshimet në vitet e fundit në kryesinë e Vatrës:

“I dashur Eugjen,

Nuk kam fjalë për të shprehur mirënjohjen dhe respektin për mesazhin e ngrohtë që më dërguat me rastin e pensionimit tim.

Kisha kohë që e mendoja ndarjen e dhimbëshme nga Dielli. Kohët e fundit janë vështirësuar punët në Vatrën e Diellit, me grupime brënda dhe jashtë saj, ndërkohë që shëndeti im ka kohë që më jep sinjale “hap rrugën”. Në këto kushte e mora vendimin dhe e publikova në gazetë, pa u dhënë kohë drejtuesve të Vatrës për diskutime. Sonte, ata shtrojnë një darkë në nderin tim, me pjesëmarrjen e drejtuesve të qëndrës e degëve, me ftesa të konfirmuara për ardhje nga ambasadat e konsullatat e Kosovës dhe të Shqipërisë, me një dekorim “Kalorësi i Urdhërit të Skënderbeut” nga Presidenti, me një mirënjohje “Faik Konica”nga Vatra, etj. Pra nuk po më heq Vatra, po shkoj të pushoj, ndërkohë që kam kohë të sistemoj materialet e mia më të mira në ndonjë libër si një Histori të Diellit mes dy shekujve jete, që e kam nisur një vit më parë, por do të dojë kohë.

Për ju i dashur, shpreh mirënjohje dhe respekt të veçantë për mbështetjen dhe bashkëpunimin e gjatë prej dy dekadash. Shpresoj që të mos e ndërprisni bashkëpunimin me Gazetën Dielli. E-maili: gazetadielli@gmail.com.

Me shumë të fala

Dalipi”

Në përgjigjen e tij ai më sqaronte me sinqeritet arsyet e dorëheqjes që kishin të bënin më shumë me shëndetin e tij. Nuk kam arsye mos t’i besoj fjalëve të tij e ajo që më jep kënaqësi të veçantë është respekti i institucioneve në rastin e dorëheqjes e vlerësimi i tyre i merituar për të. Por të gjitha këto gërshetohen me një ndjenjë të thellë dhimbjeje e keqardhjeje për ndarjen e parakohëshme nga familja, miqtë e dashamirët, nga jeta në një kohë kur ishte zotuar në veten e tij të sendërtonte një vepër, për të cilën kishte punuar e mbledhur materiale për vite të tëra. Ajo vepër do t’ishte “Një histori e Diellit mes dy shekujve jete”, një histori madhore e njërës nga bashkësitë më të mëdha e më të rëndësishme të shqiptarëve në botë, asaj në kontinentin e ri, që strehoi në gjirin e tij bujar shpresat, ëndërrat, përpjekjet, mundin e disa brezave shqiptarësh, të cilët gjetën n’atë Vënd të madh “Tokën e premtuar”. Së fundi ai më la një porosi, të cilën do të mundohem t’a sendërtoj deri sa Zoti të më japë mundësi të shkruaj, atë të “mos ndërpres bashkëpunimin me Gazetën Dielli”. Është amaneti i tij i fundit, që kthehet në një detyrë parësore në atë pjesë jete që më ka mbetur të përshkoj.

Kjo letërzë është ndoshta gjëja m’e bukur që më ka mbetur nga bashkëpunimi e miqësia e gjatë me Dalip Grecën. Është si “kënga e mjellmës” e miqësisë sonë, të përcjellë në vite të gjata nëpërmjet valëve të internetit, që zvogëlojnë e zhdukin hapësirat gjeografike, duke na afruar shpirtërisht me familjarët, shokët, miqtë, dashamirët, njerëzit me të cilët na lidhin botkuptimi, shllimet, shijet kulturore, qëllimet e synimet e jetës, përftimet e ngulitura nga përvoja e viteve, përkatësia një gjuhe, një populli, një Vëndi, në të cilin lindëm secili me të veçantën e tij, me fatin e tij, por duke ruajtur në zemër një flakë, atë të dashurisë për të e të dëshirës për t’a parë atë sa më të mirë, të bukur të begatë, sa më njerëzor e fisnik. Uroj që ky këndvështrim i botës të mos mbetet vetëm pasuri e brezit tonë, por të përcillet edhe te bijtë e nipat tanë.

Po e përfundoj këtë kujtesë të dhimbëshme për mikun tim të dashur me sjelljen e mesazheve të fundit të shkëmbyer me të e që përkojnë me urimet e zakonshme për festën e parë të vitit 2022:

“E premte, 31dhjetor 2021

I dashur Dalip,

Arritëm në ditën e fundit të një viti që nuk qe shumë i mbarë për gjithë botën e që solli edhe për ty ndryshime, mbas vitesh të tëra pune të zellshme në publiçistikën shqiptare. Edhe këtë Vit të Ri, si shumë të tjerëve përpara, të vijnë urimet e mija më të përzemërta ty dhe familjes tënde për shëndet të mirë, mbarësi e gëzime, plotësim dëshirash, qetësi e suksese në punën tënde që vazhdon edhe se je në pension!

Miqësisht

Eugjeni”

“E hënë, 3 janar 2022

I dashur Eugjen,

Nga zemra ju falënderoj për urimin dhe mesazhin e ngrohtë që më dërguat me rastin e Vitit të Ri.

Edhe un e familja ime ju përcjellim urimet më të mira. Qoftë një vit i mbarë për ju, familjen dhe miqtë viti 2022!

Të fala

Dalip Greca”

Jeta njerëzore ka kufijtë e saj, ka fundin e saj të pashmangshëm për çdo krijesë njerëzore që lind, jeton e vepron në këtë “lëndinë lotësh”, që është bota e jonë. Dukuria më e sigurtë në këtë jetë është fundi i saj, ikja prej saj, që së bashku me ardhjen në këtë botë përbëjnë edhe të panjohurat më të mëdha me të cilat përballen të gjithë njerëzit prej shumë mijëvjeçarësh…. Asaj dukurie nuk ka mundur askush t’i shmanget, ajo i barazon të gjithë, pavarësisht nga vlerat, ndihmesat, veprat e mira apo jo të tilla, rëndësia apo kotësia e tyre, fati i mirë apo i keq që shoqëron kohën e qëndrimit mbi këtë tokë….

Për ata që e besojnë, jeta vazhdon edhe mbas ikjes nga kjo tokë,me shpirtin që nga ai çast fluturon në një botë tjetër Kjo na frymëzon shpresën tek përjetësia, duke na e lehtësuar edhe çastin e fundit që jetojmë, edhe frymën e fundit. Për mikun tim të nderuar, Dalip Grecën, ai çast ishte pjesë e 16 majit të këtij viti 2022. Por veç asaj jete që na pret e “nga s’na u kthye kurrë udhëtari”, secili lë mbrapa trashëgiminë e tij njerëzore, morale, mendore, kulturore, të cilat përbëjnë kujtimin e tij që mbetet i gjallë tek familjarët, miqtë, shokët e në raste si ai i Dalipit, në shumë njerëz, të njohur e të panjohur, në zemrën e mëndjen e të cilëve ai ka hyrë nëpërmjet fuqisë së pendës së tij.

Paqe në përjetësi shpirtit të tij të bardhë e jetëgjatësi pafund kujtimit të tij të mdritur!

Shtator 2022

Fjalёkalimi /“The Password”

October 1, 2022 by s p

Nga Iris Halili/

Më duhej të hapja një llogari, mbrёmё. Jo bankare, jo, por mё duhej tё hapja njё llogari nё rrjetin virtual, njё website, të cilin kisha muaj pa e përdorur e qё ishte bllokuar mё keq se kasafortat bankare. Kujtoja se bllokun e vogël ku mbaj në kujtesë fjalёkalimet, e kisha vënë në vendin e vet, por, nё tё vёrtetё, nuk e gjeta. Filloi sekёlldia dhe ankthi. E mbledh veten shpejt. Bëj të kujtoj fjalёkalimin, për dreq, hiç, sёrish. Dhe kokёçarja filloi nga e para: krijo fjalёkalim të ri, emёr tё ri pёrdoruesi e kështu me radhë, derisa i thirra mendjes e kuptova se, padashur, isha bёrё edhe unё pre e ritualit tё kohës që jetojmë.

S’bёn dot njё hap pa fjalёkalimet në ditët e sotme. Shumë punëve mund t’u shmangesh, por atyre jo. Paradoksi më i madh është se, sa më shumë rritet transparenca e personit tonë në publik falë googlizmit, mediave sociale, GPS-sё, algoritmeve etj., aq më shumë shtohet numri i fjalёkalimeve qё duhet tё mbahen mend. Aq e vërtetë është kjo, sa në SHBA, si për çdo gjë tjetёr, i kanë dedikuar ditën botërore edhe fjalёkalimit, që i bie të jetë e enjtja e tretë e Majit. Duhet t’u gëzohemi kёtyre fjalёve që na ruajnë nga piratёt e rrjetit, apo duhet më shumë t’i pёrçmojmё, pasi na bëjnё tё futemi nëpёr ca kasaforta me shumë kode, por me dyer tё shqyera?

Një ndër pёrvojat që brezi ynë s’e kishte provuar deri kur i kapërceu të 30-at, ishte përdorimi i kodeve tё fshehta. Ne u lindëm e u rritëm pa kode, pa fjalёkalime, se bota jonë nuk ishte e futur nё një valixhe, s’ishte figurё e vogёl, e fiksuar, apo e levizshme nё njё ekran kompjuterik, siç ёshtё tani. Të vegjël, ne kishim vetëm një sekret dhe ky ishte çelësi i shtëpisё që na varej në qafë me spango, por edhe ky ishte njё sekret qё e dinte gjithë familja. Sot, fëmijët kanë fjalё-kode, gjoja të kontrolluara nga prindërit, por shpesh rolet pёrleshen me njёra-tjetrёn dhe kontrolli humbet.

Nuk numёrohen fjalёt qё na duhet tё shpikim e pastaj t’i mbajmё mend, pёr tё kaluar fjalёkalim. Japim e marrim me kёtё gjetje tё re teknologjike e më në fund mendojmё se e kemi gjetur zgjidhjen. A nuk është më mirë tё kemi një fjalёkalim për të gjitha llogaritë?! Të paktën, kёshtu, e mbajmë mend përmendësh. Por, befas, një llogari bllokohet dhe na duhet që të kërkojmё tjetёr fjalёkalim. Këtu fillojnë ngatërresat, harresat dhe çastet që gjithmonë na bëjnë të humbim kontrollin. Shpesh, madje shumë shpesh, ato krijojnë efekte emocionale, sa herë që zёri jo njerёzor i kompjuterit na thotё: “fjalёkalimi juaj s’ёshtё i saktё”, apo “s’ёshtё i sigurt”, “ёshtё shumё i shkurtёr”, “mos je gjё robot?”, etj., etj.

Ndonjëherë mendoj se fjalёkalimi është kthyer në simbolin dhe ironinё më të arrirë të kohëve tona dhe ai padyshim ka një efekt në tru, domethёnё, kur e krijojmë apo e ndërthurim, nuk ka rastësira. Kjo, pasi, bashkë me tё, na duket sikur risjellim nё kujtesё: pёrvoja, dëshira, mall, lutje, humor, data. Përmes shumë fjalёkalimeve që harrohen, apo ndërrohen pa u ngulitur ende në kujtesë, apo ato tё tjerat që sapokrijohen edhe harrohen nё atё çast, janë edhe disa kode tё fshehta që i mbetën kohës. Ashtu, gjoja rastësisht, kёto kode, as nuk i harrojmë e as nuk i ndryshojmë. Për te mos folur më pas për fjalëkalimet që i përdor gjithë familja dhe që ia kujtojmë njëri-tjetrit sa herë ndonjëri nga ne ndihet në siklet!

Në kohën që jetojmë duket sikur edhe marrëdhëniet shoqёrore janë fjalёkalime më vete; tani i krijojmë e mё pas i ndryshojmë. Njerёzit janë bërë të gjithë si fjalёkalimet qё hyjnë e dalin në jetën tonё dhe, befas, harrohen si të mos i kesh njohur mё parё. Ёshtë koha e fjalёkalimeve që na ka bёrë të tillë, apo ne, padashur, kemi krijuar botёn tonё tё ndёrlikuar qё ka nevojё pёr dryna?!

Sёrish, kompjuteri mё thotё se duhet tё vёrtetoj qё s’jam robot pёr tё marr kёtё përgjigje.

THEMELET E SHKOLLËS SË KALISIT U NGRITËN MBI PËRPJEKJET TITANTIKE TË LËVIZJE SONË KOMBËTARE

October 1, 2022 by s p

Shkruan MEHMET PRISHTINA/

Ditë më parë në Plloshtan kremtuam 100 vjetorin e hapjes së shkollës së parë në gjuhën shqipe, e cila u mundësua falë angazhimit të kolosit tonë kombëtar Hasan Prishtina.

Vëllezër e motra, sot edhe Kalisi ka festë, sepse edhe këtu bashkë me pesë shkollat shqipe qe janë hapur me iniciativen e Hasan Prishtines ne zonën e Kalas se Dodës dhe Kukësit, para 100 viteve , ishin çerdhe diturie që terrin shekullor e shndërronin në rreze drite për kombin tonë. Hapja e shkollave shqipe në krahinën e Lumës dhe Hasit ndjek traditën e mëhershme që ishte pjesë e programit iluminist të Rilindje sonë kombëtare, kurse me shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë më 1912 u krijuan kushtet për ngritjen e sistemit arsimor shtetëror edhe në Shqipëri dhe së shpejti u formua edhe Ministria e Arsimit në krye me Luigj Gurakuqin; gjuha shqipe u bë gjuhë zyrtare; u ngrit rrjeti shkollor në tërë vendin; u shtypën tekste shkollore.

Të edukuar në frymën e luftërave kombëtare të Gjergj Kastriotit Skënderbeut, patriotët shqiptarë, krahas organizimit të kryengritjeve për çlirim dhe pavarësi kombëtare, u angazhuan edhe për çeljen e shkollave në gjuhën shqipe. Për rrjedhojë, në verë të vitit 1916, Hasan Prishtina dhe Azem Bejta, u takuan në Vushtrri dhe për tri ditë rresht, biseduan dhe trajtuan shumë probleme madhore kombëtare, por ata u përqëndruan kryesisht në organizimin e dy segmenteve të lëvizje kombëtare: Në hapjen e shkollave shqipe, dhe në përgatitjen e një kryengritjeje të armatosur me karakter gjithëkombëtar.

Shkolla e sotme 9 vjeçare në Kalis e ka një parahistori të lavdishme, sepse themelet e saj u ngritën mbi këto përpjekje titantike të lëvizje sonë kombëtare, dhe kryesisht të Hasan Prihtinë, i cili hapjen e shkollave shqipe e kishte pjesë integrale të Platformës së tij prej 14 pikave (pika 5, 6, 7 dhe , ku angazhohej për ndarjen arsimit laik nga ai fetar.

Jam i lumtur që gëzimin e kësaj feste sot po e ndaj bashkë me juve, vëllezër e motra, ashtu i para 100 viteve Hasan Prishtina solli në këto male flamurin e përparimit kombëtar, sepse ai konsideronte se një komb ka ardhmëri vetëm nëse arsimohet në gjuhën e tij amtare. Hasan Prihtina ishte shkolluar në gjuhë të huaja, prandaj ai e ndiente në shpirt nevojën për arsimim në gjuhën amtare shqipe. Ky angazhim i tij ishte i përhershëm dhe këmbëngulës, qysh kur ishte deputet i Parlamentit Osman, por edhe gjatë kohë sa ishte deputet i Parlamentit Shqiptar në fillim të viteve 20-të…

Krahina e Lumës dhe Hasit ruajn kujtime të paharruara për Hasan Prishtinën, i cili gjatë viteve të bujshme të kryengritjeve ishte mirëpritur në konaqet e “Elezëve të Kukësit”, “Halilagëve të Bicajve”, “Spahijëve të Kolosjanit”, Halim Laçit, Sul Elezit, Islam Spahiut, Ramadan Cejkut, Shaqir Palishit,Elez Totës e të tjerë.

Historiku i vërtetë i arsimit shqip në krahinën e Kalasë së Dodës fillon në vitin 1922 kur në Kalis dhe Plloshtan hapen shkollat e mirëfillta shqipe, një vit pasi që Hasan Prishtina ishte zgjedhur deputet i Dibrës (1921).

Hasan Prishtina qysh në kohën e administratës së të xhon turqve angazhohej për ndarjen e arsimit profesional, laik dhe fetar. Në tërë këto përpjekje të tij, ai vendosi të ndante 5% të të ardhurave vjetore, të cilat do t`i shpenzonte në dobi të edukimit dhe arsimimit të fëmijëve në Shqipëri. Jemi në kohën kur përpjekjet e tij për hapjen e shkollave shqipe gjatë viteve 1908-1912, sa ishte deputet në parlamentin osman, përbënin shtyllën kryesore të platformës së tij kombëtare, ku vend kryeor zinte mësimi laik me libra në gjuhën shqipe dhe alfabetit latin, si dëshmi konkrete e civilizimit perendimor të shqiptarëve.

Në frymën e këtyre angazhimeve u mbajt edhe Kongresin i Elbasanit, më 2-8 shtator 1909, në të cilin u vendos për hapjen e një shkolle normale të mesme kombëtare më 1 dhjetor të vitit 1909, e njohur si Normalja e Elbasanit. Hapja e kësaj shkolle ishte nxitje për Hasan Prishtinën që të përgatiste djem nga Vilajeti i Kosovës për t`i dërguar për shkollim në Elbasan dhe kjo ishte arsyeja pse ai e quajti Elbasanin si “Qendra e parë e vëllazërimit të rinisë shqiptare”.

Këto ngjarje u regjistruan edhe nga shtypi shqiptar i kohës, siç ishte gazeta “Dielli” e Bostonit (26 nëntor 1909), e cila ndër të tjerash shkruante se: “…lëvizja kombëtare ka nisë m`u ngjallë shumë në Kosov… ndër këto ditë, me të përpjekurat e Hasan Beut, deputetit Prishtinës, u hap një mësonjtore shqipe në një fshat afër Vuçitërnës… Prej këti atdhetari të nderçëm priten shumë punë të dobishme për kombin, se asht tuj na dhanë provë për dit e ma tepër qi asht një atdhetar i flaktë e i vërtetë, e qi përpiqet me mish e me shpirt për shndritjen e kombit të vet”.

Arsimin dhe diturinë e kombit , Hasan Prishtina i konsideronte pjesë të pandarë të luftës për liri kombëtare, prandaj ai ngado që lëvizte angazhohej për një arsim të mirëfillt në gjuhën amtare. Në një fjalim që mbajti në Klubin Dituria të Selanikut, ai vuri në dukje se “Sado që kundërshtimet për shkronja të shenjta janë shumë të rrebta, dituria dhe e drejta e poshtërojnë padijen dhe shtrembërimin. Unë sa të rrojë do të përpiqem për diturinë edhe për atdheun e për mbrothësinë e vendit tonë”.

Uroj që brezi i sotëm dhe ata që do të vijnë pas nesh, ta gëzojnë përparimin kombëtar si një garancë e vetme për të garuar me kombet tjera të zhvilluara. Para 100 viteve Hasan Prishtina betejat e tij për arim kombëtar i kishte pjesë të kauzës kombëtare, kurse neve sot na mbetet ta mbindërtojmë këtë kauzë me një përkushtim më të madh për reforma të reja arsimore dhe për një standard të dinjitetshëm të mësimdhënësve.

Urime 100 vjetori i shkollës suaj dhe dhashtë Zoti që festat e këtilla të na bëjnë më të bashkuar dhe më të pëgatitur për sfidat që sjell koha.

Kalis, 29 shtator 2022